De Geest Van Pim 2Ed De Geest Van Pim 2Ed.Qxp 02-10-14 13:59 Pagina 1
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 1 De geest van Pim De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 2 De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 3 Dick Pels De geest van Pim Het gedachtegoed van een politieke dandy Anthos|Amsterdam De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 4 Deze uitgave kwam tot stand met steun van het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten Eerste druk 2003 Tweede druk 2004 isbn 90 414 0767 7 © 2003 Dick Pels Omslagontwerp Studio Jan de Boer bno Foto voorplat Elmer Spaargaren Foto auteur Judith Dekker Verspreiding voor België: Veen Bosch & Keuning uitgevers n.v., Wommelgem De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 5 Inhoud Woord vooraf 9 Inleiding: Mijn lijntje met Pim 13 Gedachtegoed of gedachtekwaad? 13 Hoezo coherentie? 16 De politieke bohème 21 Het hoefijzermodel 25 De populistische tweedeling 28 De populistische uitdaging 32 1 De stijl van de outsider 37 Het ‘merk’ Fortuyn 37 Een nieuw Groot Verhaal 42 Onderbuikgevoelens 45 Emotionele politieke intelligentie 49 Politieke mythologie 51 De wet van Pim 55 Historische puinhopen 59 Kermis der ijdelheid 60 De eeuwige vreemdeling 62 Roeping in dienstbaarheid 65 2 Gronings marxisme 69 De ‘Kritiese Universiteit’ 69 Een mislukte vaderfiguur 71 Een zeer links leeronderzoek 75 Groningse sociologie 79 Parijs’ marxisme 83 De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 6 Marxisme, corporatisme, fascisme 85 Revisionisme en sociaal-democratie 88 3 De maakbare samenleving 93 Socialisme als geloof 93 Intellectueel ondernemer 97 De staat als schild van de zwakken 99 Arbeid en basisinkomen 102 Internationaal parlementair reveil 104 Afscheid van Marx en Keynes 106 Het socialisme op sterk water 109 Een wonderkind of een total loss? 114 4 Ondernemer-onderwijzer 118 Iedereen ondernemer 118 Ondernemer-hoogleraar 121 Het kennispolitieke continuüm 125 Spreken en schrijven 129 Ordinair schrijven 132 Tweede afscheid van de universiteit 136 5 Zonder ambtenaren 141 Besturen op afstand 141 Conflict-corporatisme 144 De normalisering van de overheid 147 Tegen de consensuscultuur 150 De staat als strategisch regisseur 153 De calculerende burger 157 6 Gevestigden en buitenstaanders 161 Ondernemer van je eigen arbeid 161 (Betaalde) arbeid adelt 165 De tweedeling revisited 167 Ons Soort Mensen 169 Politiek zonder partijen 173 Personendemocratie en populisme 176 7 Volk en vaderland 182 Cultuur en gemeenschap 182 De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 7 De nieuwe tweedeling 185 Vaderschap en leiderschap 187 Spruitjesnationalisme 192 Ach! Europa 195 Is Nederland vol? 199 De verdediging van het Westen 204 Het fundamentalisme van de moderniteit 209 8 De demonisering van het fascisme 214 Asymmetrische discriminatie 214 Verschil maken 218 Selectieve herinnering en verontwaardiging 221 Ter Braak, De Kadt, Fortuyn 225 Mussolini en Heidegger 228 Anton Mussert 232 Een Hollandse Haider? 236 Een derde weg van rechts 241 9 Sterpoliticus in de mediademocratie 247 Dandyisme als stijlfiguur 247 Fortuyn als dandy 251 Openbare levenskunst 254 Politiek sterrendom 259 Politiek personalisme 264 Identiteit en verschil 269 Authenticiteit en herkenning 272 Epiloog: Politiek individualisme 277 Terug naar af 277 Een derde weg 282 De individualisering van de politiek 285 Verdeeldheid zaaien 290 Ons volkskarakter 293 De zwakke krachten van de democratie 296 Tot slot 299 Bibliografie Pim Fortuyn 301 Bibliografie algemeen 306 Register 314 De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 8 De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 9 Woord vooraf Het was duidelijk dat hij op me viel, tijdens die afspraak in het Gro- ningse eetcafé De Drie Gezusters, ergens in de herfst van 1987 (net als iedereen was ik vroeger mooier dan nu). We hadden ook wel het een en ander gemeen. Beiden babyboomers, hij precies een week ouder dan ik. Hij in ondernemerspak met krijtstreep, baardje, al behoorlijk ka- lend; ik in het spijker-uniform van de linkse intelligentsia. Mensen met een katholieke jeugd en een marxistisch verleden herkennen elkaar altijd: ze blijven altijd een beetje katholiek marxist. We (her)kenden elkaar ook als betrekkelijke buitenstaanders, die zich nooit helemaal se nang voelden onder de academische kaasstolp, maar zich liever be- wogen in de marge ervan en graag koketteerden met die precaire, maar romantische positie. Hij in de Groningse vakgroep Filosofie en Maat- schappijwetenschappen, die steeds meer werd gemarginaliseerd door de opkomst van de zogenaamde Verklarende Sociologie; ik in de Am- sterdamse vakgroep Sociologie en Geschiedenis, waar de fanclub van Norbert Elias steeds nadrukkelijker de dienst ging uitmaken. Pim ver- telde me tijdens die ontmoeting dat hij definitief besloten had de uni- versiteit de rug toe te keren, en voegde in februari 1988 de daad bij het woord. Ik vond dat een dapper besluit. Ik was zelf juist op weg naar Groningen, waar ik meer dan tien jaar zou werken (aan de Faculteit der Wijsbegeerte) en bijzonder hoogleraar zou worden toen Pim allang weer hoogleraar af was in Rotterdam. Toen vijftien jaar later het fortuynisme als politieke beweging ont- stond en de woordvoerder ervan op onverwacht gewelddadige wijze de mond werd gesnoerd, bevond ik me juist in een vergelijkbare over- gangsfase tussen academische loopbaan en een nieuw leven als pu - blicist. De gebeurtenissen overrompelden me en het idee groeide om er over te gaan schrijven. Maar het was natuurlijk een risico om als star- 9 De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 10 tende ‘ondernemer van mijn eigen arbeid’ een langlopend project te beginnen dat voorlopig geen brood op de plank zou brengen. Groning- se vrienden vonden het aanvankelijk ook te veel eer om ‘de geest van Pim’ zoveel aandacht te geven. Ik geef toe dat dit boek nooit zou zijn ge- schreven als Pim niet zo spectaculair had ingebroken in het heilige huisje van de Nederlandse politiek en er even spectaculair weer uit was weggeschoten. Door die dramatische gebeurtenissen kreeg het ge- dachtegoed van deze niet zo uitzonderlijke Hollandse intellectueel (die wel een uitzonderlijke publieke performer was) een lading en beteke- nis die zij anders nooit zou hebben gekregen. Tegelijkertijd vormde Fortuyn voor mij (zoals voor velen) een bundel van fascinaties. Er was de Groningse connectie, ons intellectuele con- tact aan het einde van de jaren tachtig, en een gedeelde achtergrond in de sociologie en het marxisme, zodat ik mijn eigen denkspoor opnieuw kon volgen via dat van Fortuyn. Er waren thema’s – de lotgevallen van ‘foute’ intellectuelen, de vervaging van de links-rechtstegenstelling, de lof van de buitenstaander, het dandyisme en de politieke bohème, en de cultuur van celebrity in de politiek – die mij al langer intrigeerden, en die zich ineens in het fenomeen-Fortuyn op een onontkoombare ma- nier samenbalden. Toen het besluit eenmaal genomen was, was het boek ook binnen zes maanden af. Tijdens het schrijven veranderde Pim daarbij spoedig van een per- soon in een eigenaardig gebruiksvoorwerp, en werd zijn denken en doen een abstract magneetpunt dat allerlei gedachten naar zich toetrok en katalyseerde. Net als mijn tien jaar geleden geschreven boek over Jacques de Kadt (op wie Fortuyn in meerdere opzichten lijkt) is dit boek daarom een ‘denkbiografie’. Het is een ideeënhistorische studie, die aanspraak maakt op historische accuratesse, maar zij hoopt ook meer te zijn dan dat. Net als met Jacques ben ik ook met Pim voortdurend in gesprek. Ik denk zowel met hem mee als tegen hem in, en ‘misbruik’ in die zin zijn gedachtegoed om zelf verder te denken. Tegelijkertijd blijft steeds het gevaar bestaan dat ik Fortuyn een gro- tere intellectuele consistentie toedicht dan op grond van zijn uitlatin- gen gerechtvaardigd is. Alleen het bij elkaar brengen en indelen van zijn soms rommelige redeneringen, die over vele boeken en boekjes verspreid liggen, heeft al een systematiserend en dus ophemelend ef- fect. Daar staat tegenover dat dit boek misschien kan fungeren als een soort naslagwerk. Hopelijk bewijs ik al die lezers een dienst die geen zin hebben om al die boekjes eigenhandig door te worstelen. Daarbij 10 De geest van Pim 2ed_De geest van Pim 2ed.qxp 02-10-14 13:59 Pagina 11 heb ik de vrijheid genomen om veel van Fortuyns zinnen een beetje op te knappen of in mijn eigen woorden weer te geven. Maar ik stel me ge- rust dat er in de citaten en parafrases nog zoveel krukkig taalgebruik overblijft dat het authentieke Fortuyn-idioom nog overal hoorbaar is. Uiteindelijk blijven in dit boek de verbazing over, de bewondering voor en de irritatie over het intellectuele en politieke verschijnsel-Fortuyn met elkaar om de voorrang strijden. Het is een eerste poging om zijn denken en optreden (in de theatrale betekenis van dit woord) een plaats te geven in onze veranderende politieke cultuur, en de discussie te ope- nen over wat zijn erfenis ons op de langere termijn waard is. Ondanks al zijn bedenkelijke uitspraken en politieke strapatsen heb ik altijd een zwak voor Pim gehouden. Maar ook niet meer dan dat. An- dere kennissen en (voormalige) vrienden heeft hij echter zo op de ze- nuwen gewerkt en tegen zich in het harnas gejaagd dat zij weigerden voor dit boek met mij te praten. Onder hen bevonden zich opvallend veel voormalige marxisten, die in hun (rode) jeugd met Fortuyn sa- menwerkten, nu hoge posities bekleden (vaak als hoogleraar) en blijk- baar liever niet aan dit gezamenlijke verleden willen worden herin- nerd. Daarom ben ik veel dank verschuldigd aan Teun Jaspers en Albert Benschop, die dit patroon doorbraken, en aan de andere geïn- terviewden die achter in dit boek met name worden genoemd.