9789088900518.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
This is an Open Access publication. Visit our website for more OA publication, to read any of our books for free online, or to buy them in print or PDF. www.sidestone.com Check out some of our latest publications: VAN PLANTEN EN SLAKKEN OF PLANTS AND SNAILS Sidestone Press VAN PLANTEN EN SLAKKEN Bundel aangeboden aan Wim Kuijper als dank voor veertig jaar lesgeven en determineren OF PLANTS AND SNAILS A collection of papers presented to Wim Kuijper in gratitude for forty years of teaching and identifying Editors: Corrie Bakels Kelly Fennema Welmoed A. Out Caroline Vermeeren Editors: Corrie Bakels, Kelly Fennema, Welmoed A. Out, Caroline Vermeeren ISBN 978-90-8890-051-8 © 2010 Authors Published by Sidestone Press, Leiden www.sidestone.com Sidestone registration number: SSP60850001 Lay-out: P.C. van Woerdekom, Sidestone Press Cover design: J.F. Porck, Faculty of Archaeology, Leiden University CONTENTS INHOUDSOPGAVE Wim Kuijper veertig jaar in de archeologie 9 Wim Kuijper forty years in archaeology 11 De vroegste vondsten van bolderik (Agrostemma githago L.) in Nederland 13 The earliest finds of corncockle (Agrostemma githago L.) in the Netherlands Corrie Bakels Zaden van Vergeet-me-nietjes (Myosotis) aan de vergetelheid ontrukt 21 Seeds of Forget-me-nots (Myosotis) no longer forgotten Otto Brinkkemper, Laurens van der Maaten, Paul Boon The prehistoric exploitation of esparto grass (Stipa tenacissima L.) on the 41 Iberian Peninsula: characteristics and use Het prehistorisch gebruik van espartogras (Stipa tenacissima L.) op het Iberisch Schiereiland Ramon Buxó Enkele opmerkelijke archeobotanische vondsten uit Vlaanderen: zaden van de 51 pimpernoot, ook bekend als paternosterbollekesboom (Staphylea pinnata L.) Some remarkable archaeobotanical finds from Flanders: seeds of the bladdernut (Staphylea pinnata L.), also known as the rosary bead tree Brigitte Cooremans Identificatieprobleem in een Aziatische groep uit de Commelinafamilie 57 (Commelinaceae) Identification problems in an Asian group of the Commelina family Leni (H.) Duistermaat Changes in shell shape 63 Veranderingen in schelpvorm Edmund Gittenberger Fossiele eikengallen uit het Eemien van Nederland 71 Fossil oak galls from the Eemian of the Netherlands Raymond van der Ham Praten over Tomaten: Introductie van Tomaat (Solanum lycopersicum L.) in de 81 Lage Landen Talking about Tomatoes: The introduction of Tomato (Solanum lycopersicum L.) in the Low Countries Robine Houchin Bulbous oat grass – a magic plant in prehistoric Jutland and Funen 103 Knolglanshaver – een magische plant in prehistorisch Jutland en Funen Peter Mose Jensen, Marianne Høyem Andreasen, Peter Hambro Mikkelsen Food from the gardens in Northern Europe – archaeobotanical and written 115 records dated to the medieval period and early modern times Voedsel uit noordeuropese tuinen – archeobotanische en geschreven bronnen uit de Middeleeuwen en Vroegmoderne tijd Sabine Karg Een middeleeuws boeket uit Dordrecht (Nederland) 127 A medieval bouquet from the city of Dordrecht (the Netherlands) Laura I. Kooistra, Kirsti Hänninen, Henk van Haaster, Caroline Vermeeren Open oog voor een cultuurlandschappelijk perspectief: Twee pollenspectra van 145 tumulus III van de Vijfberg op de Regte Heide, gemeente Goirle Open eyes for a cultural landscape perspective: Two pollen spectra from barrow III of the Vijfberg on the Regte Heide, municipality of Goirle Jan-Willem de Kort, Liesbeth Theunissen Shell ornaments from the Early Bronze Age burial at Kichary Nowe, Poland 155 Schelpen als sieraad in een graf uit de Vroege Bronstijd te Kichary Nowe, Polen Aldona Kurzawska, Hanna Kowalewska-Marszałek Earthworm cocoons 167 Cocons van regenwormen Marga Lambregtse Vertigo angustior op de Nederlandse Waddeneilanden 171 Vertigo angustior on the Dutch Wadden Islands Sylvia van Leeuwen, Arno Boesveld Palaeomalacology of the Brabant Loam (the Netherlands) 179 Paleomalacologie van de Brabantse Leem (Nederland) Tom Meijer Germinated seeds of Hordeum vulgare var. nudum in a Bronze Age context at 193 Eras del Alcázar de Ubeda, Jaén, Spain Gekiemde korrels van Hordeum vulgare var. nudum uit een Bronstijd context in Eras del Alcázar de Ubeda, Jaén, Spanje Eva Mª Montes Moya Solanum species, de determinatie van een Nachtschadesoort uit middeleeuws 199 Sint-Oedenrode Solanum species, the identification of a Nightshade species from medieval Sint-Oedenrode Cornelie Moolhuizen The occurrence of Salvinia natans in the Netherlands during the middle 205 Holocene Het voorkomen van Salvinia natans in Nederland gedurende het Holoceen Welmoed A. Out Thanatocoenoses of seeds and fruits from Zone 1 at Lattara (Lattes, France) 217 during the 5th-4th centuries BC: the preliminary results Thanatocoenoses van zaden en vruchten uit Lattara Zone 1 (Lattes, Frankrijk) tijdens de vijfde en vierde eeuw v. Chr.: de eerste resultaten Núria Rovira, Natàlia Alonso Form variability within the Polygonum bistorta pollen type: a comparison 227 between Pliocene and recent material Variabele vormkenmerken bij het Polygonum bistorta pollentype: een vergelijking tussen Plioceen en recent materiaal Koen Verhoeven, Stephen Louwye Industriële, medicinale of sierplanten? Vondsten van stokroos (Alcea rosea L.), 237 goudsbloem (Calendula officinalis L.) en weverskaarde (Dipsacus sativus [L.] Honck.) uit 15e-eeuws Den Haag Industrial, medicinal or ornamental plants? Finds of hollyhock (Alcea rosea L.), pot marigold (Calendula officinalis L.) and Fuller’s teasel (Dipsacus sativus [L.] Honck.) from 15th century The Hague Caroline Vermeeren, Kirsti Hänninen, Liesbeth van Beurden Taxus vroeger en nu: de veelzijdige naaldboom 247 Taxus then and now: the versatile coniferous tree Henk Woldring, Piet Cleveringa, Dirk G. van Smeerdijk The introduction of a new weed in northern France during the Roman period: 271 identification of Myagrum perfoliatum in several sites of the Champagne, Lorraine and Ile-de-France regions De introductie van een nieuwe onkruidsoort in Noord-Frankrijk gedurende de Romeinse tijd: Myagrum perfoliatum aangetoond op meerdere plaatsen in de Champagne, Lotharingen en Ile-de-France Véronique Zech-Matterne WIM KUIJPER VEERTIG JAAR IN DE ARCHEOLOGIE Veertig jaar geleden stapte Wim Kuijper de wereld van de archeologie binnen om te begin- nen als tekenaar/restaurator bij de Interfaculteit der Aardrijkskunde en Prehistorie. Daar, op de eerste verdieping van het pand Breestraat 87 in Leiden, zat hij achter een grote tekentafel. Maar alras bleek hij de bovenste verdieping veel interessanter te vinden. In zijn lunchpauze verscheen hij steeds vaker op de zolder waar zich het botanisch laboratorium bevond, dat toen overigens nog in de kinderschoenen stond. Op die zolder bleek zijn passie voor het de- termineren van kleine, halfvergane plantenresten. Toen de functie van botanisch analist vrij kwam, aasde hij dan ook op die positie, hoewel hij daar officieel geen enkele kwalificatie voor had. Aan iemand die zó graag iets wil en daar duidelijk talent voor heeft, kan een werkgever niet zomaar voorbijgaan en dus kreeg Wim de baan. Sindsdien is hij nooit meer vertrokken. Hij maakte de verhuizing mee naar de Reuvensplaats en de geboorte van de Faculteit der Archeologie, waarin de Interfaculteit der Aardrijkskunde en Prehistorie opging. De zolderverdieping van het huis aan de Breestraat werd verruild voor een speciaal voor de archeobotanie ontworpen laboratorium. Aan deze ontwikkeling heeft Wim een grote bijdrage geleverd. Omdat de beschrijvingen en determinatiecriteria van plant- aardig materiaal dikwijls verborgen zitten in archeologische publicaties, maakte hij deze toe- gankelijk en daarmee eenvoudig bruikbaar door ze bijeen te brengen in klappers. Ook werkte hij voortdurend aan de uitbreiding van de vergelijkingscollectie. Intussen was gebleken dat Wim niet alleen een passie voor determineren heeft, maar ook een talent voor het overdragen van zijn kennis aan anderen. Generaties studenten hebben les van hem gehad en velen deden hun afstudeerwerk onder zijn begeleiding. Wim verliest nooit zijn geduld en blijft alles net zo lang uitleggen tot de student het determineren van een bepaald restje onder de knie heeft. Het onderwijs trok, en trekt nog steeds veel studen- ten, waaronder ook studenten uit Spanje, Frankrijk, België, Duitsland, Polen, Denemarken en zelfs China. Taalbarrières spelen nooit een rol, omdat de taalbeheersing van de studenten gewoonlijk identiek is aan die van Wim, waardoor niemand enige gêne heeft om zijn of haar mond open te doen. En waar taal tekortschiet helpen gebaren en vóórdoen. wim kuijper veertig jaar in de archeologie 9 Op het driejaarlijkse congres van de International Work Group for Palaeoethnobotany (IWGP) is Wim een graag geziene deelnemer. Niet omdat hij daar lezingen geeft, maar vanwege zijn fenomenale kennis. Menige congresganger heeft een tasje bij zich met daarin onbekend materi- aal waarvan hij of zij hoopt dat Wim zal zeggen: o dat is dat en deze soort is daar en daar ook al eens gevonden. En meestal stelt hij hen niet te- leur. Wim heeft een verbazingwekkend goed ge- heugen en graaft zonder aarzelen documentatie op uit één of andere reeds lang vergeten publicatie. Hij heeft trouwens meerdere publicaties op zijn naam staan. Uiteraard gaat Wim mee het veld in om mon- sters te nemen op opgravingen of boringen te doen voor pollenonderzoek. Zo ging hij ieder jaar mee naar Frankrijk, naar Cuiry-lès-Chaudardes in het dal van de Aisne, om de bij de grootschalige opgravingen in het Departement Aisne genomen grondmonsters door te zeven en tot transportabele