Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

MARCIN HONCZARUK, LESZEK KACPRZAK

G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Wolnica (98) (z 2 tab. i 4 tabl.)

WARSZAWA 2014 Autorzy: Marcin HONCZARUK, Leszek KACPRZAK Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych w Warszawie Oddzia³ Kartografii Geologicznej, Geodezji i Sozologii ul. Jagielloñska 76, 03-301 Warszawa

Redakcja merytoryczna: Agnieszka MIROWSKA

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor ds. pañstwowej s³u¿by geologicznej mgr in¿. A. PRZYBYCIN

ISBN 978-83-7863-362-4

Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC, Sebastian GURAJ SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu...... 9

III. Budowa geologiczna ...... 12

A. Stratygrafia...... 12

1. Kreda górna ...... 12

a. Mastrycht ...... 13

2. Paleogen ...... 13

a. Paleocen ...... 13

Paleocen œrodkowy ...... 13

b. Eocen ...... 13

c. Oligocen...... 14

3. Neogen ...... 14

a. Miocen ...... 14

b. Pliocen ...... 14

4. Czwartorzêd ...... 14

a. Plejstocen ...... 15

Zlodowacenia najstarsze ...... 15

Zlodowacenie Narwi ...... 15

Stadia³ dolny ...... 16

Stadia³ górny ...... 16

Interglacja³ augustowski (?) ...... 16

Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 17

Zlodowacenie Nidy ...... 17

Stadia³ dolny ...... 17

Stadia³ górny ...... 18 Zlodowacenie Sanu 1 ...... 18

Stadia³ górny ...... 19

Zlodowacenie Sanu 2 ...... 19

Stadia³ górny ...... 19

Interglacja³ wielki ...... 20

Zlodowacenie Liwca ...... 20

Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 20

Zlodowacenie Odry ...... 21

Stadia³ dolny ...... 21

Interstadia³ (?) ...... 21

Stadia³ górny ...... 22

Interglacja³ lubawski (?) ...... 22

Zlodowacenie Warty ...... 23

Stadia³ dolny ...... 23

Stadia³ œrodkowy ...... 23

Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 24

Zlodowacenie Wis³y ...... 24

Stadia³ œrodkowy ...... 25

Stadia³ górny ...... 26

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 29

c. Holocen ...... 29

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 30

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 31

IV. Podsumowanie ...... 36

Literatura ...... 37

SPIS TABLIC

Tablica I — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych)

Tablica II — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica III —Przekrój geologiczny C–D

Tablica IV — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 I. WSTÊP

Obszar arkusza Wolnica Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) znajduje siê pomiêdzy 20°15' a 20°30' d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 54°00' a 54°10' szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Powierzchnia arkusza wynosi oko³o 304 km2. Wed³ug podzia³u fizycznogeogra- ficznego Polski (Kondracki, 2002) analizowany obszar jest po³o¿ony w obrêbie podprowincji Pobrze- ¿a Wschodnioba³tyckie, w makroregionach Nizina Staropruska i Pojezierze Mazurskie. Pó³nocna czêœæ obszaru — Nizina Staropruska obejmuje fragmenty trzech mezoregionów: Równina Ornecka, Wzniesienia Górowskie i Równina Sêpopolska, natomiast po³udniowa czêœæ — Pojezierze Mazurskie nale¿y do mezoregionu Pojezierze Olsztyñskie. Teren badañ jest po³o¿ony w granicach województwa warmiñsko-mazurskiego, na obszarze gmin Œwi¹tki i Dobre Miasto (pow. olsztyñski) oraz Lidzbark Warmiñski, Orneta i Lubomino (pow. lidzbarski). Obszar arkusza jest s³abo zaludniony (gêstoœæ zaludnienia nie przekracza 30–40 osób/km2). Najwiêksze skupiska ludnoœci stanowi¹ osady wiejskie: Wolnica, Runowo, Rogiedle i Piotraszewo. Jest to teren typowo rolniczy, na którym u¿ytki rolne zajmuj¹ oko³o 60% powierzchni. Przewa¿aj¹ grunty rolne, rzadziej ³¹ki i pastwiska. Znaczna czêœæ tych area³ów obecnie nie jest u¿ytkowana. Dominuje gospodarka oparta na zak³adach by³ych Pañstwowych Gospodarstw Rolnych. Hodowla byd³a i trzody chlewnej jest prowadzona w ograniczonym zakresie. Oko³o 35% powierzchni terenu zajmuj¹ lasy. Na obszarze arkusza nie znajduj¹ siê ¿adne zak³ady przemys³owe. Nie wystêpuje równie¿ zorganizowane i zalegalizowane wydobycie surowców kruszywa naturalnego. Po³udniowo-wschodni¹ czêœæ terenu badañ przecina droga krajowa 51 (Olsztyn–Bartoszyce), po³udniowo-zachodni¹ – droga wojewódzka 507 (Braniewo–Dobre Miasto), a œrodkow¹ – droga wojewódzka 513 (Lidzbark Warmiñski–Orneta). Badania na obszarze arkusza zosta³y wykonane na podstawie projektu badañ geologicznych zatwierdzonego decyzj¹ Ministra Œrodowiska DG/kok/489/3/04 z dnia 24.11.2004 r.

5 Z terenu arkusza Wolnica zebrano profile 58 otworów wiertniczych, w tym 53 otworów hydrogeologicznych, trzech kartograficznych i dwóch badawczych. Wykorzystano trzy dokumentacje z³ó¿, w tym dwóch kruszywa naturalnego i jednego ceramiki budowlanej oraz siedem sprawozdañ z poszu- kiwañ z³ó¿. Wziêto te¿ pod uwagê wyniki prac wykonanych w ramach realizacji arkuszy Górowo I³aweckie (62) — Kacprzak, Honczaruk (2006), Dobre Miasto (137) — Rumiñski (2003a, b) i Lidz- bark Warmiñski (99) — Kacprzak, Honczaruk (2009). Terenowe prace kartograficzne zosta³y wykonane w latach 2006–2008 (Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych w Warszawie). W celu szczegó³owego rozpoznania budowy geologicznej wykonano i opisano 1085 punktów dokumentacyjnych, w tym 1002 sondy rêczne o œredniej g³êbokoœci 2,0 m (³¹czny metra¿ 2004,0 m) i 83 sondy mechaniczne o g³êbokoœci 4,0–24,0 m (³¹czny metra¿ 835,0 m). Ponadto oczyszczono i opisano œciany 54 ods³oniêæ i punktów eksploatacji kopalin. Œrednia gêstoœæ punktów dokumentacyjnych wynios³a oko³o 3,8 punktu na km2. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych przedstawiono w tabeli 1. Na terenie badañ zosta³y te¿ przeprowadzone poszukiwania i badania torfowisk. Dokumentacje tych prac s¹ zebrane w Instytucie Melioracji U¿ytków Zielonych w Falentach pod Warszaw¹. W celu okreœlenia przybli¿onej g³êbokoœci zalegania osadów paleogenu i neogenu, rozpoziomo- wania osadów czwartorzêdowych na poziomy glacjalne oraz wyznaczenia lokalizacji otworów kartograficznych wykonano 116 sondowañ geoelektrycznych-elektrooporowych (SGE typu Schlumberger’a), o rozstawach AB/2 = 500 m, w dwóch ci¹gach pokrywaj¹cych siê z liniami przekrojów geologicznych A–B i C–D. Badania te powi¹zano z badaniami geoelektrycznymi z s¹siednich arkuszy Górowo I³aweckie (Farbisz, 2005) i Lidzbark Warmiñski (Honczaruk, 2008). £¹czna d³ugoœæ ci¹gów elektrooporowych wynios³a 36,0 km (B¹k i in., 2009). Dla lepszego rozpoznania budowy pod³o¿a czwarto- rzêdu wykorzystano analizê pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego dla obszaru arkusza Wolni- ca (Ostrowski, 2008). W celu udokumentowania pe³nego profilu osadów czwartorzêdowych i okreœle- nia stropu utworów podczwartorzêdowych w 2007 r. wykonano dwa otwory kartograficzne: 8 (Bie- niewo) o g³êbokoœci 200,0 m i 24 (Stryjkowo) o g³êbokoœci 215,0 m (tabl. I). £¹czny metra¿ wykonanych otworów kartograficznych wyniós³ 415,0 m. W celu scharakteryzowania litologicznego, genetycznego i stratygraficznego utworów czwarto- rzêdu, paleogenu i neogenu pobrano 63 próbki z rdzeni wiertniczych uzyskanych z sond mechanicznych i otworów kartograficznych. Badaniom petrograficzno-litologicznym poddano 56 próbek (Gronkow- ska-Krystek, 2008), dla których wykonano analizy uziarnienia (11 próbek), zawartoœci wêglanów (30 próbek), sk³adu metali ciê¿kich (26 próbek), a dla glin zwa³owych – równie¿ sk³adu petrograficznego ¿wirów o œrednicy 5–10 mm (56 próbek). Analizy palinologiczne 20 próbek osadów czwartorzêdowych wykona³a Winter (2008), a czterech próbek osadów mioceñskich i eoceñskich – S³odkowska (2008).

6 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych)

Numer punktu Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi na mapie w notatniku (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) geologicznej terenowym 1 8 Mingajny 71,5 6,0 Piaski, mu³ki i gliny ilaste 2 1 Runowo 95,0 6,0 Piaski na glinach 3 9 Opin 72,5 18,0 Przekrój geologiczny A–B 4 10 Opin 77,6 18,0 Przekrój geologiczny A–B 5 49 Bobrownik 95,0 6,0 Piaski drobnoziarniste 6 11 Kolonia Bieniewo 85,0 18,0 Przekrój geologiczny A–B 7 12 Bieniewo 89,0 18,0 Przekrój geologiczny A–B 8 16 Bieniewo 112,5 18,0 Przekrój geologiczny A–B 9 17 Wolnica 110,0 18,0 Przekrój geologiczny A–B 10 18 Wolnica 104,0 12,0 Przekrój geologiczny A–B 11 19 Kolonia Wolnica 95,0 18,0 Przekrój geologiczny A–B 12 20 Kolonia Wolnica 78,5 10,0 Piaski wodnolodowcowe 13 21 £aniewo 81,5 18,0 Przekrój geologiczny A–B 14 42 £aniewo 78,0 6,0 Torfy na piaskach drobnoziarnistych 15 43 £aniewo 87,5 18,0 Przekrój geologiczny A–B 16 44 £aniewo 88,0 18,0 Przekrój geologiczny A–B 17 46 £aniewo 82,5 16,0 Gliny formy akumulacji szczelinowej 18 45 £aniewo 75,0 18,0 Przekrój geologiczny A–B 19 48 £aniewo 66,5 18,0 Przekrój geologiczny A–B 20 51a Pomorowo 90,5 24,0 Przekrój geologiczny A–B 21 52 Pomorowo 87,5 22,0 Przekrój geologiczny C–D 22 50 Bobrownik 85,0 8,0 I³y zastoiskowe 23 14 Kolonia Bieniewo 96,0 18,0 Przekrój geologiczny C–D 24 15 Lubomino 103,5 6,0 Gliny 25 13 Kolonia Bieniewo 97,5 18,0 Przekrój geologiczny C–D 26 24 Piotraszewo 10,0 6,0 Piaski ze ¿wirem 27 23 Kolonia Piotraszewo 95,0 6,0 Gliny zwa³owe 28 66 Urbanowo 91,0 6,0 I³y na glinach ilastych 29 67 Urbanowo 75,0 6,0 Piaski formy szczelinowej 30 68 Urbanowo 72,5 6,0 Piaski œrednioziarniste 31 51 £aniewo 97,0 6,0 Piaski na i³ach 32 55 Mi³ogórze 85,0 8,0 Piaski na mu³kach 33 56 Mi³ogórze 120,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B 34 57 Mi³ogórze 121,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B 35 54 Mi³ogórze 105,0 10,0 Piaski wodnolodowcowe 36 28 Zagony 100,0 6,0 Piaski na mu³kach 37 27 Kolonia Zagony 90,5 6,0 Mu³ki zastoiskowe 38 38 Gronowo 80,3 6,0 Torfy na gytiach 39 41 Piotraszewo 100,0 6,0 Piaski na mu³kach 40 40 Piotraszewo 99,0 6,0 Gliny zwa³owe 41 73 Kazimierowo 120,0 6,0 Piaski na ¿wirach 42 69 Kazimierowo 107,5 8,0 I³y na mu³kach 43 71 Kazimierowo 82,5 6,0 Piaski na ¿wirach 44 83 Mi³ogórze 106,0 6,0 Mu³ki zastoiskowe 45 58 Stryjkowo 130,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B 46 60 Stryjkowo 120,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B

7 cd. tabeli 1

47 59 Stryjkowo 143,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B 48 31 Piotrowo 130,0 6,0 Piaski i gliny moren martwego lodu 49 33 Bzowiec 110,0 6,0 Piaski gliniaste i gliny moren martwego lodu 50 76 Praslity 89,5 8,0 Porwak piasków glaukonitowych 51 79 Smolajny 82,5 6,0 Mu³ki 52 81 Smolajny 77,5 6,0 Piaski na mu³kach 53 80 Smolajny 68,5 6,0 Mady na torfach 54 62 Swajnie 105,0 22,0 Przekrój geologiczny A–B 55 61 Swajnie 99,0 14,0 Przekrój geologiczny A–B 56 63 Swajnie 94,0 22,0 Przekrój geologiczny A–B

Najstarszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym obejmuj¹cym obszar, na którym wykonano zdjêcie kartograficzne jest Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Gi¿ycko (Kondracki, 1948; Zwierz, 1953) wraz z mapami podstawowymi w skali 1:100 000. W latach 70. opracowano równie¿ Mapê Geologiczn¹ Polski 1:200 000 (MGP), arkusz Lidzbark Warmiñski (Mañkowska, S³owañski, 1977; S³owañski, 1977) wraz z objaœnieniami (Mañkowska, S³owañski, 1979) i mapami podstawowymi w skali 1:50 000. W trakcie realizacji tej mapy na obszarze arkusza Wolnica wykonano otwór kartograficzny „Pomorowo 4” (otw. 14). Ponadto teren badañ wchodzi w sk³ad wczeœniejszych opraco- wañ kartograficznych, m.in. Mojskiego i Rühlego (1965). Zagadnienia dotycz¹ce geomorfologii omawianego terenu s¹ zawarte w pracach Kondrackiego (1957, 1972a, b). Geologicznymi badaniami pod³o¿a krystalicznego zajmowali siê g³ównie Tyski (1969) i Ryka (1982), a jego morfologi¹ – D¹browski i Karaczun (1956). Zagadnienia tektoniki krystaliniku zosta³y omówione w publikacji Kubickiego i innych (1972), a tektoniki pokrywy osadowej – w pracy Po¿ary- skiego (1974). Strukturê pod³o¿a krystalicznego przedstawili Kubicki i Ryka (1982) oraz Karaczun i inni (1975) na mapach wydanych w postaci atlasu obejmuj¹cego ca³y region pó³nocno-wschodniej Polski. Ogólne problemy geologii czwartorzêdu tej czêœci Polski by³y poruszane w opracowaniach Halic- kiego (1950, 1960), Mojskiego (1969) i Rühlego (1955, 1974). Zasiêgami ostatniego zlodowacenia w tym regionie zajmowa³a siê Roszko (1968), S³owañski (1981) przedstawi³ budowê geologiczn¹ Mazur, a Stasiak (1969) bada³a procesy zanikania jezior na prze³omie plejstocenu i holocenu. Stratygrafiê plejstocenu centralnej czêœci Pojezierza Mazurskiego, krainy le¿¹cej na po³udniowy wschód od omawianego obszaru, opieraj¹c siê na badaniach glin lodowcowych przedstawi³ Lisicki (1997). W swojej pracy omówi³ on litostratygrafiê wystêpuj¹cych tam glin, która razem z wynikami badañ palinologicznych umo¿liwi³a stratygraficzny podzia³ plejstocenu tego regionu. Wp³yw g³êbokiego pod³o¿a na wkraczaj¹ce l¹dolody analizowa³ Ber (2000).

8 Informacje o budowie g³êbokiego pod³o¿a i istnieniu w jego obrêbie nieci¹g³oœci tektonicznych uzyskano z opracowania Granicznego i innych (1995) oraz dwóch otworów badawczych wykonanych w granicach arkusza. Szczegó³owe prace kartograficzne dotychczas przeprowadzono na pó³noc i po³udnie od charakteryzowanego obszaru. Wykonano dwa arkusze SMGP: Górowo I³aweckie (62) — Kacprzak, Honcza- ruk (2006) i Dobre Miasto (137) — Rumiñski (2003a, b). Równolegle z arkuszem Wolnica opracowano arkusze Lidzbark Warmiñski (99) — Kacprzak, Honczaruk (2009) i Orneta (97) — Rabek (2009).

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Najni¿ej zlokalizowane punkty powierzchni terenu (60,0–62,0 m n.p.m.) wystêpuj¹ w dolinie Drwêcy Warmiñskiej, przy granicy z obszarem arkusza Orneta i dolinie £yny, pomiêdzy miejscowoœciami £aniewo i Bobrownik. Najwy¿ej po³o¿ony punkt na terenie arkusza wystêpuje na rzêdnej 155,2 m n.p.m. i znajduje siê na pó³noc od wsi Stryjkowo. Maksymalne deniwelacje mo¿na wiêc okreœliæ na oko³o 95,0 m. Wysokoœci wzglêdne najwy¿szych wzgórz zlokalizowanych w rejonie Stryjkowa zazwyczaj nie przekraczaj¹ 25,0 m. W krajobrazie mo¿na wyró¿niæ dwie g³ówne jednostki geomorfologiczne: wysoczyznê morenow¹ i równiny sandrowe. W obrêbie wysoczyzny udokumentowano rozleg³e wzgórza form akumulacji szczelinowej, plateau kemowych i kemów. Równiny sandrowe zajmuj¹ du¿¹ powierzchniê pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza. Na szkicu geomorfologicznym (tabl. II) przedstawiono rozprzestrzenienie form lodowcowych, wodnolodowcowych i utworzonych w strefie martwego lodu oraz form rzecznych, jeziornych i utworzonych przez roœlinnoœæ. Formy lodowcowe. Wysoczyzna morenowa p³aska (o deniwelacjach do 5,0 m) obejmuje pó³nocn¹ i pó³nocno-zachodni¹ czêœæ obszaru arkusza. Jej powierzchnia znajduje siê na wy- sokoœci od oko³o 70,0 do 100,0 m n.p.m. Du¿¹ czêœæ powierzchni arkusza tworzy wysoczyzna morenowa falista (odeniwe- lacjach ponad 5,0 m) urozmaicona zag³êbieniami bezodp³ywowymi. Najwy¿ej wznosi siê ona w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza (129,0 m n.p.m.), a najni¿ej – w zachodniej (80,0 m n.p.m.). Formy utworzone w strefie martwego lodu. Moreny martwego lodu s¹zgrupowane w szeœciu rejonach, w okolicach miejscowoœci: Bieniewo, Bzowiec, Piotraszewo, Bugi, Ignalin i Mi³ogórze. Ich szczyty wznosz¹ siê od 104,0 do 130,0 m n.p.m., a wysokoœci wzglêdne wzgórz wa- haj¹ siê od 20,0 do 25,0 m.

9 Formy wodnolodowcowe. Równiny sandrowe wystêpuj¹ w œrodkowej i po³udniowej czêœci obszaru arkusza, jako niewielkie szlaki o szerokoœci do 1,0 km i d³ugoœci do 2,0 km. W rejonie miejscowoœci Praslity niewielka powierzchnia sandrowa le¿y na wysokoœci 85,0–105,0 m n.p.m. Przez obszar arkusza z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód przebiega du¿y szlak sandrowy o d³ugoœci do 12,0 km i szerokoœci do 9,0 km. £¹czy siê on z drugim szlakiem przebiegaj¹cym ze wschodu (z terenów arkusza Lidzbark Warmiñski) w kierunku po³udniowo-zachodnim. Na pó³nocy (w okolicy Mingajn) równina sandrowa le¿y na wysokoœci 70,0 m n.p.m., a na po³udniu (przy granicy z arkuszem Dobre Miasto) – na 85,0 m n.p.m. Najwy¿szej po³o¿one punkty równin sandrowych wystêpuj¹ na rzêdnej 120,0 m n.p.m. Równiny zastoiskowe wystêpuj¹ w okolicach Kunika, Mingajn, Gronowa, Piotraszewa i Pomorowa. Powierzchnia najwiêkszej równiny (w okolicach Pomorowa) dochodzi do 7,0 km2. Jej wysokoœæ wzglêdna wynosi oko³o 5,0 m, a niemal p³aska powierzchnia le¿y na rzêdnej 70,0–95,0 m n.p.m. Podobna sytuacja ma miejsce w rejonie Piotraszewa i Gronowa, gdzie powierzchnie równin zastoiskowych s¹ niemal p³askie i znajduj¹ siê na wysokoœci oko³o 80,0–95,0 m n.p.m. Równiny w tym rejonie s¹ otoczone przez wysoczyzny morenowe faliste, wzgórza kemowe oraz rów- niny torfowe i jeziorne. W okolicy Mingajn znajduje siê fragment du¿ej równiny zastoiskowej konty- nuuj¹cej siê z obszaru arkusza Górowo I³awieckie. Jej powierzchnia na obszarze arkusza Wolnica jest niewielka i dochodzi do 2,0 km2. Od wschodu i po³udniowego wschodu równinê zastoiskow¹ ograni- cza wysoczyzna morenowa p³aska, a od po³udnia – równiny torfowe i sandrowe. Powierzchnia tej równiny wznosi siê na wysokoœæ 75,0–90,0 m n.p.m. W okolicy wsi Kunik znajduje siê równina zastoiskowa otoczona z zachodu wysoczyzn¹ morenow¹ falist¹, z pó³nocy – kemami i plateau kemowymi, a od wschodu – równinami sandowymi i torfowymi. Jej powierzchnia nie jest tak p³aska, jak innych tego typu równin z obszaru arkusza – jest to rozleg³a niecka, której powierzchnia wznosi siê do wyso- koœci 78,0–100,0 m n.p.m. Najpowszechniejszymi formami geomorfologicznymi na obszarze arkusza s¹, udokumentowane w obrêbie wysoczyzny morenowej, kemy i formy akumulacji szczelinowej. Formy akumulacji szczelinowej uk³adaj¹ siê w wyraŸne ci¹gi o kierunku N–S i NE–SW. Wystêpuj¹ one w postaci wyd³u¿onych wa³ów, które odwzorowuj¹ pierwotny uk³ad szczelin w l¹dolodzie. W stosunku do generalnego ruchu l¹dolodu (z pó³nocy na po³udnie) kierunek NE–SW jest skoœny, a N–S równoleg³y. Rozmiary tych form s¹ zró¿nicowane – od wa³ów o szerokoœci kilkudziesiêciu metrów i wysokoœci wzglêdnej paru metrów (w rejonie Bzowca) do du¿ych form o szerokoœci do 300,0 m i wysokoœci wzglêdnej do 20,0 metrów (w rejonie Piotraszewa). Równie¿ rozci¹g³oœæ tych form jest zró¿nicowana – od krótkich wa³ów o d³ugoœci 150,0 m do form rozpoznanych na przestrzeni kilku kilo- metrów, jak forma szczelinowa okolic £aniewa. Zwykle jednak formy te nie stanowi¹ ci¹g³ych wa³ów, lecz wyd³u¿one ci¹gi wa³owych wzgórz. Deniwelacje w ich obrêbie dochodz¹ do 30,0 m.

10 Kemy i plateau kemowe tworz¹ wyraŸne, wysokie wzgórza o p³askich szczytach, przy czym kemy maj¹ izometryczne kszta³ty i najczêœciej s¹ wy¿sze ni¿ plateau kemowe. Stoki kemów czêsto s¹ pokryte glinami zwa³owymi o ró¿nej mi¹¿szoœci. Plateau kemowe maj¹ znacznie wiêksze powierzchnie od kemów, bardzo ró¿ne kszta³ty i p³askie szczyty. Najrozleglejsze plateau kemowe wy- stêpuj¹ w po³udniowej i po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza, pomiêdzy Piotraszewem, Praslitami i Smolajnami, gdzie wznosz¹ siê na wysokoœæ 95,0–120,0 m n.p.m. Wzgórza kemowe okolic od Miejskiej Woli a¿ po Ignalin osi¹gaj¹ maksymalne wysokoœci 115,0 m n.p.m., a ich deniwelacje dochodz¹ do 30,0 m. Wysokoœci wzglêdne kemów rejonu Gronowa, Bieniewa i Piotraszewa oraz Bzow- ca i Rogiedli dochodz¹ do 25,0 m, a ich szczyty znajduj¹ siê na rzêdnych do 120,0 m n.p.m. Najmniejsze formy kemowe na obszarze arkusza s¹ zlokalizowane wzd³u¿ linii Mingajny–Poborowo. Ich szczyty wznosz¹ siê do 80,0 m n.p.m., a deniwelacje wynosz¹ do 10,0 m. Tarasy kemowe. Jedyny taras kemowy ci¹gnie siê na odcinku oko³o 4,5, km, wzd³u¿ pó³nocnego zbocza doliny £yny, w rejonie £aniewa. Jego powierzchnia wznosi siê na wysokoœæ od oko³o 95,0 do 110,0 m n.p.m. Zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie wystêpuj¹ na ca³ym charakteryzowanym obszarze. Ich œrednica waha siê od kilku do kilkudziesiêciu, a nawet kilkuset metrów. Ich g³êbokoœæ wzglêdna nie przekracza 5,0 m. Na szkicu geomorfologicznym zaznaczono jedynie te zag³êbienia po martwym lodzie, których dna obecnie nie tworz¹ równin torfowych. Formy rzeczne.Dna dolin rzecznych to zwykle w¹skie formy erozyjne wciête w po- wierzchniê wysoczyzny morenowej lub równin sandrowych. Na obszarze arkusza s¹ one zwi¹zane z Drwêc¹ Warmiñsk¹ i Kirsn¹. Tarasy akumulacyjne w dolinach rzecznych wystêpuj¹ w dolinie £yny. Tara- sy zalewowe znajduj¹ siê na wysokoœci od 0,0 do 2,0 m n.p. rzeki, a tarasy nadzalewowe – od 2,0 do 5,0 m n.p. rzeki. M³ode rozciêcia erozyjne powsta³y w wyniku erozji wód sp³ywaj¹cych z wysoczyzny do dolin rzecznych. S¹ one niezbyt g³êboko wciête (do kilku metrów) i najczêœciej wype³nione deluwiami. Ich szerokoœæ nie przekracza 100,0 m. Formy jeziorne.Równiny jeziorne tozregu³y niewielkie formy dochodz¹ce do 1 km2 powierzchni. Najwiêksze z nich s¹ zwi¹zane z dolin¹ Suni, gdzie wystêpuj¹ w rejonie Wilczkowa, Rogiedli i Gronowa oraz Bzowca i Praslit. Formy utworzone przez roœlinnoœæ. Równiny torfowe to wype³nione obumar³ymi szcz¹tkami roœlin zag³êbienia bezodp³ywowe powsta³e po wytopieniu pogrzebanych bry³ martwego lodu. Obni¿enia takie zajmuj¹ torfowiska rejonu Stryjkowa, Ignalina i Piotraszewa oraz wiele obni¿eñ

11 na po³udnie od Wolnicy. Najwiêksze torfowiska udokumentowano na pó³noc od Wolnicy i na zachód od £aniewa. Powierzchnia najwiêkszego z nich przekracza 5,0 km2. Formy antropogeniczne. Piaskownie-¿wirownie i piaskownia s¹ zlokalizowane w morenach martwego lodu (Piotraszewo, Kazimierowo), formie akumulacji szczelinowej (£aniewo), równinie sandrowej (Pomorowo) i kemie (Bieniewo). Eksploatacja bezkoncesyjna jest prowadzona epizodycznie, a przekszta³cenie powierzchni terenu jest niewielkie. Obszar arkusza Wolnica le¿y w zlewni Zalewu Wiœlanego. Przez omawiany teren przebiega dzia³ wodny I rzêdu miêdzy zlewniami Pas³êki i Prego³y. Pas³êka wpada do Zalewu po stronie polskiej, a Prego³a – po stronie rosyjskiej. G³ównymi rzekami odwadniaj¹cymi obszar arkusza s¹ £yna (dop³yw Prego³y) i Drwêca Warmiñska (dop³yw Pas³êki). £yna stanowi g³ówn¹ rzekê omawianego obszaru. W miejscowoœci Smolajny przyjmuje ona prawobrze¿ny dop³yw – Kirsnê. Pó³nocno-za- chodnia czêœæ obszaru arkusza jest odwadniana przez Drwêcê Warmiñsk¹. W granicach terenu badañ nie wystepuj¹ wiêksze zbiorniki wód powierzchniowych. W obszarach leœnych na pó³nocny wschód od Wolnicy znajduje siê niewielkie torfowe jezioro Potary, a na zachód od wsi Piotraszewo – Jezioro Gronowskie. Obszar arkusza znajduje siê w granicach G³ównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) 205 — Subzbiornik Warmia, obejmuj¹cego paleogeñsko-neogeñskie i kredowe utwory wodonoœne.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

G³ównym przedmiotem badañ stratygraficznych wykonanych w trakcie realizacji arkusza Wol- nica by³y, dostêpne dla prac zdjêciowych i dokumentacyjnych, osady czwartorzêdowe i podœcielaj¹ce je osady od kredy do pliocenu.

1. Kreda

a. Kreda górna

Wiek osadów kredy zosta³ okreœlony w otworze kartograficznym 14 (Pomorowo) wykonanym w trakcie realizacji arkusza Lidzbark Warmiñski MGP. Utwory tego wieku stwierdzono w dwóch otworach wiertniczych: 14 (Pomorowo) i 3 (Miejska Wola). Stanowi¹ one bezpoœrednie pod³o¿e osa- dów czwartorzêdowych we wschodniej czêœci obszaru arkusza (tabl. III), w rejonie wsi £aniewo.

Mastrycht

Szaro-zielonkawe margle piaszczyste zawieraj¹ liczny glaukonit, muskowit oraz piryt, a tak¿e s³abo zachowan¹ makrofaunê. W otworze 14 (Pomorowo) strop tych utworów znajduje siê na

12 g³êbokoœci 260,2 m (172,7 m p.p.m.). Do g³êbokoœci 268,0 m stwierdzono mikrofanê charakterystyczn¹ dla mastrychtu górnego: Cibicides involuta, Cibicides excavata, Cibicides pinguis, Cibicides bembix, Pseudouvigerina cristata, Pseudouvigerina cimbrica, Anomalinoides pinguis, Gavelinella peracuta, Gavelinella pertusa, Gavelinella gankincensis (Mañkowska, S³owañski, 1979).

2. Paleogen

Wiek osadów paleogenu zosta³ wyinterpretowany na podstawie danych z trzech otworów kartograficznych, w tym z otworu Nowa Wieœ Wielka wykonanego na potrzeby realizacji arkusza Górowo I³awieckie SMGP oraz otworu kartograficznego Krosno wykonanego w ramach realizacji arkusza Orneta SMGP. Otwór Nowa Wieœ Wielka jest po³o¿ony tu¿ za pó³nocn¹ granic¹ terenu badañ, a otwór Krosno – za zachodni¹. Na obszarze arkusza osady paleogenu zosta³y stwierdzone w dwóch otworach: badawczym 3 (Miejska Wola) i kartograficznym 8 (Bieniewo). Stanowi¹ one bezpoœrednie pod³o¿e osadów czwartorzêdowych w pó³nocnej, wschodniej i œrodkowej czêœci obszaru arkusza.

a. Paleocen Paleocen œrodkowy

Pomimo, ¿e osady paleocenu na obszarze arkusza wystêpuj¹ powszechnie, nie s¹ one dostatecz- nie udokumentowane. Wydzielono je na podstawie danych z otworu 3 (Miejska Wola) oraz korelacji z otworami z obszarów s¹siednich. S¹ to zielonkawe, drobnoziarniste i py³owate piaski glaukonitowe.Wotworze Nowa Wieœ Wielka (ark. Górowo I³awieckie) ich wiek okreœlono na podstawie badañ palinologicznych (S³odkowska, 2005). W zespole fitoplanktonu wyró¿niono szereg wskaŸnikowych taksonów: Fibradi- nium annetorpense, Hystrichocolpoma bulbosum, Membranosphaera, Palaeocystodinium minusculum, Palambages morulosa, Palaeoperidinium pyrophorum i Spinidinium clavum. W grupie palinoklastów odnotowano br¹zowe fragmenty drewna, organiczne wyœció³ki otwornic i ziarna glaukonitu.

b. Eocen

Zielonkawe piaski œrednio- i gruboziarniste stwierdzono jedynie w otworze kartograficznym 8 (Bieniewo). Ich strop wystêpuje tu na g³êbokoœci 196,8 m (113,8 m n.p.m.). Z przeprowadzonych badañ palinologicznych (S³odkowska, 2008) wynika, ¿e na g³êbokoœci od 197,0 do 200,0 m wystêpuje ubogi zespó³ charakterystycznych dla eocenu wskaŸnikowych taksonów fitoplanktonu, z redepozycj¹ taksonów wskaŸnikowych dla paleocenu.

13 c. Oligocen

Piaski i mu³ki glaukonitowe.Naobszarze arkusza utworów oligocenu nie rozpoznano otworami wiertniczymi. Ich obecnoœæ wyinterpretowano na podstawie korelacji z s¹siednimi arku- szami Dobre Miasto, Pieniê¿no i Lidzbark Warmiñski, na których utwory oligocenu zosta³y stwierdzone. W otworze Pistki (ark. Dobre Miasto) na g³êbokoœci od 121,0 do 220,0 m osady tego wieku opisano jako szarozielone i zielone, miejscami brunatne piaski, mu³ki i i³y, czêsto z konkrecjami fosfory- tów. W otworze Komalwy (ark. Dobre Miasto) utwory oligocenu to zielonoszare mu³ki glaukonitowe.

3. Neogen

Wiek osadów neogenu na obszarze arkusza zosta³ okreœlony na podstawie danych z otworu kartograficznego 24 (Stryjkowo). Utwory neogenu zosta³y te¿ stwierdzone w szeœciu otworach hydrogeologicznych: 22 (Gronowo), 29 (Praslity), 31 (Smolajny), 32 (Wichrowo), 33 (Smolajny) i 34 (Kosyñ).

a. Miocen

Piaski, i³y i mu³ki rozpoznano w otworze kartograficznym 24 (Stryjkowo) oraz w piêciu otworach hydrogeologicznych: 22, 29, 31, 33 i 34. W Stryjkowie utwory miocenu to zielonoszare piaski py³owate i œrednioziarniste. W badaniach palinologicznych (S³odkowska, 2008) osadów pobranych z otworu Stryjkowo, na g³êbokoœci od 206,7 do 215,0 m zaobserwowano ubogi zespó³ wskaŸniko- wych taksonów fitoplanktonu charakterystycznego dla miocenu. W Smolajnach (otw. 31) stwierdzono piaski py³owate, i³y i mu³ki, w stropie brunatnowêglowe. W ¿adnym z opisywanych otworów nie przewiercono utworów miocenu. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ (41,0 m) udokumentowano w Smolajnach (otw. 31). Na obszarze arkusza strop utworów miocenu wystêpuje na wysokoœci od 45,4 m n.p.m. w Praslitach (otw. 29) do 76,2 m p.p.m. w Stryjkowie (otw. 24).

b. Pliocen

Jasnobrunatnoszare i ¿ó³toszare, bezwêglanowe i ³ y i piaski drobnoziarniste stwierdzono jedynie w otworze hydrogeologicznym 32 (Wichrowo). Utwory pliocenu w Wichrowie wed³ug Krau- sego (1909) maj¹ mi¹¿szoœæ 38,0 m, lecz jest to bardzo w¹tpliwe. Du¿o bardziej prawdopodobne jest to, ¿e maj¹ one mniejsz¹ mi¹¿szoœæ, a sp¹gowa czêœæ osadów pliocenu to utwory stropowe miocenu.

4. Czwartorzêd

Ca³y obszar arkusza Wolnica jest pokryty grub¹ warstw¹ osadów czwartorzêdowych. Ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 260,2 m w otworze 14 (Pomorowo), gdzie pod³o¿e czwartorzêdu jest znacznie

14 obni¿one. W granicach obszaru arkusza utwory czwartorzêdu przewiercono w trzech otworach kartograficznych: 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo), jednym otworze badawczym – 3 (Miej- ska Wola) oraz szeœciu otworach hydrogeologicznych: 22, 29, 31–34. Ze wzglêdu na ogólny opis wykszta³cenia litologicznego utworów przewierconych w otworze badawczym, dane te nie zosta³y uwzglêdnione. Pe³ny profil utworów czwartorzêdowych udokumentowano równie¿ w otworach kartograficznych le¿¹cych poza granicami arkusza Wolnica, tj. Nowa Wieœ Wielka (ark. Górowo I³aweckie) i Krosno (ark. Orneta).

a. Plejstocen

W granicach obszaru arkusza Wolnica rozpoznano kompleks osadów zlodowaceñ najstarszych, interglacja³u augustowskiego, zlodowaceñ po³udniowopolskich, interglacja³u wielkiego, zlodowaceñ œrodkowopolskich i zlodowaceñ pó³nocnopolskich. Kluczow¹ rolê w rozpoziomowaniu utworów plejstocenu odegra³y badania palinologiczne oraz badania petrograficzno-litologiczne glin lodowcowych i osadów rozdzielaj¹cych. Mu³ki, piaski i i³y miocenu i oligocenu, jako kry w utworach plej- stoceñskich.Porwak utworów mioceñsko-oligoceñskich o mi¹¿szoœci 20,0 m stwierdzono wœród glin zwa³owych stadia³u górnego zlodowacenia Odry (tabl. III). Rozpoznano go w otworze hydrogeologicznym 10 (£aniewo) na g³êbokoœci 45,0 m (7,5 m n.p.m.).

Zlodowacenia najstarsze Zlodowacenie Narwi

Na charakteryzowanym obszarze wystêpuj¹ dwa poziomy glin zwa³owych i rozdzielaj¹cy je kompleks osadów wodnolodowcowych zaliczane do stadia³ów dolnego i górnego zlodowacenia Narwi. Le¿¹ one na marglach piaszczystych kredy górnej (mastrychtu), piaskach glaukonitowych paleocenu, piaskach eocenu, piaskach i mu³kach glaukonitowych oligocenu oraz piaskach, i³ach i mu³kach miocenu (przekrój geologiczny A–B). Podzia³ stratygraficzny zlodowacenia Narwi oparto na wynikach badañ petrograficzno-litologicznych osadów pobranych z rdzeni wiertniczych otworów kartograficznych (Gronkowska-Krystek, 2008; tabl. I) oraz na interpretacji paleogeograficznej. Utwory zlodowacenia Narwi wystêpuj¹ na wiêkszoœci charakteryzowanego obszaru. £¹czna, potwierdzona wierceniami mi¹¿szoœæ utworów zlodowacenia Narwi wynosi 52,2 m w Pomorowie (otw. 14), 22,5 m w Stryjkowie (otw. 24) i 5,4 m w Bieniewie (otw. 8). Sp¹g utworów zlodowacenia Narwi le¿y odpowiednio na rzêdnych: 172,7; 76,2 i 113,8 m p.p.m. Z analizy badañ geofizycznych wynika, ¿e najwy¿ej sp¹g wystêpuje w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza, gdzie le¿y na wysokoœci oko³o 35,0 m p.p.m.

15 Stadia³ dolny

Najwa¿niejszym dla stadia³u dolnego zlodowacenia Narwi poziomem stratygraficznym s¹ gliny zwa³owe.Przewiercono je w dwóch otworach kartograficznych: 8 (Bieniewo) i 14 (Pomo- rowo). W Bieniewie gliny maj¹ zwart¹ strukturê oraz szar¹, miejscami intensywn¹, pochodz¹c¹ od ska³ pod³o¿a zielonkaw¹ barwê. W Pomorowie udokumentowano mi¹¿szy pakiet szarych i szarozie- lonkawych glin piaszczystych ze ¿wirami. Gliny te s¹ zaburzone glacitektonicznie i prze³awicone ilasto-py³owatymi i piaszczystymi porwakami pod³o¿a. Sp¹g charakteryzowanych utworów stwierdzono odpowiednio na g³êbokoœci 196,8 m (113,8 m p.p.m.) i 260,2 m (172,7 m p.p.m.). Mi¹¿szoœæ glin zwa³owych jest zmienna i w otworach wiertniczych zawiera siê w przedziale od 5,4 m w Bienie- wie do 39,8 m w Pomorowie. Z interpretacji geologicznej materia³ów geofizycznych wynika, ¿e gliny mog¹ mieæ mi¹¿szoœæ ponad 40,0 m. Piaski wodnolodowcowe zosta³y nawiercone w dwóch otworach kartograficznych: 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo). W Pomorowie stwierdzono szare piaski drobno- i œrednioziarniste, z przewarstwieniem mu³ków ilastych od g³êbokoœci 219,5 m (132,0 m p.p.m). Sp¹g utworów wodnolodowcowych stwierdzono tu na g³êbokoœci 220,4 m (132,9m p.p.m.). W Stryjkowie s¹ to piaski od drobno- po gruboziarniste, z przewarstwieniem piasków py³owatych, wystêpuj¹ce na g³êbokoœci od 184,2 m (53,7 m p.p.m) do 206,7 m (76,2 m p.p.m). Mi¹¿szoœæ osadów wynosi odpowiednio 7,9 m i 22,5 m. W Stryjkowie w spektrum py³kowym próbki pobranej z g³êbokoœci 206,0 m przewa¿aj¹ py³ki roœlin zielnych i krzewinek, wœród których dominuj¹ Poaceae, licznie wystêpuj¹ Cyperaceae, Brassicaceae i Artemisia. Taki charakter spektrum py³kowego wskazuje na panowanie roœlinnoœci zwi¹zanej z siedliskami otwartymi i sedymentacjê osadów w warunkach klimatu arktycznego (podczas zlodowacenia). O du¿ym udziale dzia³aj¹cych wówczas procesów erozyjnych œwiadczy obecnoœæ py³ków roœlin obcych dla czwartorzêdu, zniszczonych sporomorf i cyst Dinoflagellata nale¿¹cych do fitoplanktonu morskiego (Winter, 2008).

Stadia³ górny

Gliny zwa³owe omi¹¿szoœci 2,6 m stwierdzono jedynie w otworze kartograficznym 14 (Pomorowo). Ich sp¹g znajduje siê na g³êbokoœci 212,5 m (125,0 m p.p.m.).

Interglacja³ augustowski (?)

Drobnoziarniste, jasnoszare i prawie bezwêglanowe piaski rzeczne, przypuszczalnie pochodz¹ce z tego interglacja³u, udokumentowano jedynie w otworze kartograficznym 14 (Pomorowo). Ich mi¹¿szoœæ wynosi 5,9 m, a sp¹g znajduje siê na g³êbokoœci 209,9 m (122,4 m p.p.m.). Piaski rzeczne z Pomorowa zosta³y zaliczone do interglacja³u augustowskiego przez S³owañskiego, podczas prac przy arkuszu Lidzbark Warmiñski MGP (Mañkowska, S³owañski, 1977).

16 Zlodowacenia po³udniowopolskie

Na charakteryzowanym obszarze wystêpuj¹ cztery poziomy glin zwa³owych zlodowaceñ po³udniowopolskich. S¹ one rozdzielone utworami zastoiskowymi i wodnolodowcowymi. Lokalnie gliny zlodowaceñ po³udniowopolskich le¿¹ bezpoœrednio na sobie. Zaliczono je kolejno do: dolnego i górnego stadia³u zlodowacenia Nidy, stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1 oraz do stadia³u górne- go zlodowacenia Sanu 2. Podzia³ stratygraficzny zlodowaceñ po³udniowopolskich oparto na wynikach badañ petrograficzno-litologicznych osadów pobranych z rdzeni wiertniczych otworów kartograficznych (Gronkowska-Krystek, 2008) oraz na analizie profili wierceñ. £¹czna, potwierdzona wierceniami mi¹¿szoœæ utworów zlodowaceñ po³udniowopolskich wynosi 72,1 m w Bieniewie (otw. 8), 78,2 m w Pomorowie (otw. 14) i 36,5 m w Stryjkowie (otw. 24). W œrodkowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza (w rejonie Wolnicy) mi¹¿szoœæ kompleksu osadów zlodowaceñ po³udniowopolskich mo¿e dochodziæ do 85,0 m. W otworach wiertniczych sp¹g charakteryzowanego kompleksu le¿y odpowiednio na wysoko- œci: 108,4 m p.p.m., 116,5 m p.p.m. i 53,7 m p.p.m. W pó³nocno-zachodniej czêœci terenu badañ sp¹g utworów zlodowaceñ po³udniowopolskich wystêpuje na rzêdnej 120,0 m p.p.m.

Zlodowacenie Nidy

Osady tego zlodowacenia stwierdzono w trzech otworach wiertniczych: 8 (Bieniewo), 14 (Pomo- rowo) i 24 (Stryjkowo). Mi¹¿szoœæ ca³ego kompleksu wynosi 21,8 m w Bieniewie, 44,0 m w Pomorowie i 18,6 m w Stryjkowie, a na wschód od Wolnicy dochodzi do 50,0 m. Sp¹g utworów zlodowacenia Nidy w otworach wiertniczych le¿y odpowiednio na g³êbokoœci: 191,4 m (108,4 m p.p.m.), 204,0 m (116,5 m p.p.m.) i 184,2 m (53,7 m p.p.m). Najni¿ej, na rzêdnej oko³o 120,0 m p.p.m, wystêpuje on na pó³nocny zachód od Bieniewa. W granicach obszaru arkusza kompleks osadów zlodowacenia Nidy jest reprezentowany przez utwory lodowcowe, wodnolodowcowe i zastoiskowe stadia³ów dolnego i górnego.

Stadia³ dolny

Gliny zwa³owe stwierdzono w dwóch otworach kartograficznych: 14 (Pomorowo) i 24 (Stryj- kowo). W Pomorowie gliny s¹ szare, o bardzo zredukowanej mi¹¿szoœci. Ich sp¹g le¿y tu na g³êbokoœci 204,0 m (116,5 m p.p.m.), a mi¹¿szoœæ wynosi 0,2 m. W Stryjkowie s¹ to, wystêpuj¹ce do g³êbokoœci 184,2 m (53,7 m p.p.m.), szarozielone gliny piaszczyste o mi¹¿szoœci 3,2 m. Stropowa czêœæ tej warstwy mog³a zostaæ osadzona w zbiorniku wodnym. Piaski i mu³ki wodnolodowcowe stwierdzono w otworach kartograficznych 8 (Bie- niewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo). W Bieniewie s¹ to dobrze wysortowane szare piaski drobno- i œrednioziarniste, w Pomorowie – jasnoszare piaski drobnoziarniste i py³owate z przewarstwieniami

17 mu³ków, a w Stryjkowie – przemieszane z materia³em pod³o¿a piaski drobnoziarniste i py³owate, w sp¹gu z mu³kami. Ich sp¹g wystêpuje odpowiednio na g³êbokoœci: 191,4 m (108,4 m p.p.m.), 203,8 m (116,3 m p.p.m) i 181,0 m (50,5 m p.p.m.). Mi¹¿szoœæ osadów zastoiskowych wynosi odpowiednio: 21,8 , 22,3 i 4,6 m. W spektrum py³kowym dwóch próbek osadów pobranych w Stryjkowie stwierdzono wysoki udzia³ py³ku obcego dla czwartorzêdu – przewa¿aj¹ taksony charakterystyczne dla miocenu. Ze wzglêdu na bardzo du¿¹ redepozycjê sporomorf starszych od czwartorzêdu okreœlenie wieku osadów metod¹ analizy py³kowej nie by³o mo¿liwe (Winter, 2008).

Stadia³ górny

Gliny zwa³owe przewiercono w Pomorowie (otw. 14) i Stryjkowie (otw. 24). W obu tych otworach s¹ to szare i szarobr¹zowe gliny piaszczyste z przewarstwieniami mu³ków, piasków drobnoziarnistych, rzadziej i³ów. Wystêpuj¹ one do g³êbokoœci 181,5 m (94,0 m p.p.m.) w Pomorowie i 176,4 m (45,9 m p.p.m.) w Stryjkowie. Lokalnie (na obszarze wyniesionym) sp¹g glin zwa³owych wystêpuje do wysokoœci oko³o 30,0 m p.p.m. Udokumentowana w otworach wiertniczych mi¹¿szoœæ glin wynosi 18,3 m w Pomorowie i 3,7 m w Stryjkowie. Z interpretacji wyników badañ geofizycznych wynika, ¿e na wschód i zachód od £aniewa gliny mog¹ osi¹gaæ mi¹¿szoœæ oko³o 20,0 m. Mu³ki i piaski zastoiskowe opisano w dwóch otworach wiertniczych: 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo). W Pomorowie jest to kompleks szarych, smugowanych mu³ków, natomiast w Stryj- kowie nawiercono seriê szarych mu³ków i piasków z przewarstwieniami glin sp³ywowych. Sp¹g osa- dów zastoiskowych w Pomorowie wystêpuje na g³êbokoœci 163,2 m (75,7 m p.p.m.), a w Stryjkowie – na 172,7 m (42,2 m p.p.m). Mi¹¿szoœæ utworów zastoiskowych wynosi odpowiednio 3,2 i 7,1 m. W spektrum py³kowym próbki osadów pobranych w Stryjkowie stwierdzono przewagê taksonów charakterystycznych dla miocenu. Ze wzglêdu na bardzo du¿¹ redepozycjê sporomorf starszych od czwartorzêdu okreœlenie wieku osadów metod¹ analizy py³kowej nie by³o mo¿liwe (Winter, 2008).

Zlodowacenie Sanu 1

Osady tego zlodowacenia nawiercono w trzech otworach kartograficznych: 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo). Mi¹¿szoœæ utworów zlodowacenia Sanu 1 wynosi odpowiednio: 10,7; 12,0 i 3,1 m. Z interpretacji wyników badañ geofizycznych wynika, ¿e w okolicy Wolnicy utwory kompleksu zlodowacenia Sanu 1 mog¹ osi¹gaæ do 30,0 m mi¹¿szoœci. Sp¹g tych utworów le¿y na g³êbokoœci 169,6 m (86,6 m p.p.m.) w Bieniewie, 160,0 m (72,5 m p.p.m.) w Pomorowie i 165,6 m (35,1 m p.p.m.) w Stryjkowie. Zlodowacenie Sanu 1 jest reprezentowane przez utwory lodowcowe i wodnolodowcowe stadia³u górnego.

18 Stadia³ górny

Gliny zwa³owe stwierdzono w dwóch otworach wiertniczych: 8 (Bieniewo) i 14 (Pomorowo). W Bieniewie s¹ to szare gliny piaszczyste o zwartej strukturze, nawiercone na g³êbokoœci 158,9 m (75,9 m p.p.m.) i mi¹¿szoœci 10,7 m. W Pomorowie, na g³êbokoœci 155,7 m (68,2 m p.p.m), wystêpuj¹ brunatne gliny py³owate o mi¹¿szoœci 4,3 m. ¯wiry i piaski wodnolodowcowe stwierdzono w otworach wiertniczych 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo). W Pomorowie s¹ to szare i szarobrunatne piaski drobnoziarniste z domieszk¹ piasków œrednioziarnistych przewiercone do g³êbokoœci 155,7 m (68,2 m p.p.m.), o mi¹¿szoœci 7,7 m. W Stryjkowie utwory wodnolodowcowe o mi¹¿szoœci 3,1 m stwierdzono do g³êbokoœci 165,6 m (35,1 m p.p.m.).

Zlodowacenie Sanu 2

Osady tego zlodowacenia stwierdzono w trzech otworach kartograficznych: 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo) oraz w otworze hydrogeologicznym 16 w Bieniewie. Mi¹¿szoœæ utworów wynosi odpowiednio: 39,6; 22,3 i 14,8 m. W Bieniewie (otw. 16) osady tego zlodowacenia nie zosta³y przewiercone do g³êbokoœci 119,0 m (27,9 m p.p.m.). Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ (oko³o 45,0 m) utwory kompleksu zlodowacenia Sanu 2 osi¹gaj¹ w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza. Sp¹g tych utworów le¿y na g³êbokoœci 158,9 m (75,9 m p.p.m.) w Bieniewie (otw. 8), 148,0 m (60,5 m n.p.m.) w Pomorowie i 162,5 m (32,0 m p.p.m.) w Stryjkowie. Najwy¿ej wystêpuje on w po³udniowo-wschodniej czêœci terenu badañ, gdzie le¿y na rzêdnej oko³o 10,0 m p.p.m. W granicach obszaru arkusza kompleks osadów zlodowacenia Sanu 2 jest reprezentowany przez osady lodowcowe i zastoiskowe stadia³u górnego.

Stadia³ górny

Gliny zwa³owe stwierdzono w dwóch otworach kartograficznych: 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo). S¹ to szare gliny piaszczyste, miejscami z licznymi ziarnami ¿wirów, niekiedy z cienkimi przewarstwieniami piasków w czêœci sp¹gowej (otw. 24). Ich sk³ad petrograficzny charakteryzuje siê przewag¹ wapieni paleozoicznych nad ska³ami krystalicznymi. Sp¹g glin zwa³owych wystêpuje odpowiednio na g³êbokoœci 148,0 m (60,5 m n.p.m.) i 162,5 m (32,0 m p.p.m.). Mi¹¿szoœæ glin wynosi od 11,7 m w Pomorowie do 13,5 m w Stryjkowie. W analizach palinologicznych osadów ze Stryjkowa stwierdzono wysoki udzia³ py³ku obcego dla czwartorzêdu (z przewag¹ taksonów charakterystycznych dla miocenu). Prawie wszystkie próbki zawiera³y liczny, gruby detrytus roœlinny, a w niektórych spektrach widoczne by³y fragmenty drewna, byæ mo¿e lignitu. Tego typu spektrum py³kowe z bardzo du¿¹ redepozycj¹ sporomorf starszych od czwartorzêdu nie jest diagnostyczne i nie by³o mo¿liwe okreœlenie wieku osadów metod¹ analizy py³kowej (Winter, 2008).

19 Piaski, i³y i mu³ki zastoiskowe stwierdzono w trzech otworach wiertniczych: 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo) oraz w jednym otworze hydrogeologicznym 16 w Bie- niewie. W otworze 8 jest to mi¹¿szy pakiet osadów, który od g³êbokoœci 158,9 do 144,1 m sk³ada siê z szarych piasków py³owatych i drobnoziarnistych prze³awiconych mu³kami i cienkimi warstwami glin sp³ywowych. Na g³êbokoœci od 144,1 do 124,0 m wystêpuje pakiet br¹zowo-szarych i³ów warwo- wych, a wy¿ej pakiet szarych piasków œrednioziarnistych. W Pomorowie jest to kompleks szarych osadów piaszczystych z przewarstwieniami glin sp³ywowych, natomiast w Stryjkowie przewiercono seriê szarych, bardzo dobrze wysortowanych piasków drobnoziarnistych. Sp¹g osadów zastoiskowych nawiercono na g³êbokoœci: 158,9 m (75,9 m p.p.m.) w Bieniewie (otw. 8), 136,3 m (49,1 m p.p.m) w Po- morowie i 149,0 m (18,5 m p.p.m) w Stryjkowie. W otworze 16 omawiane utwory nie zosta³y przewiercone do g³êbokoœci 119,0 m (27,9 m p.p.m.). Mi¹¿szoœæ piaskow, i³ów i mu³ków w otworach kartograficznych wynosi odpowiednio: 39,6; 10,6 i 1,3 m.

Interglacja³ wielki

Z okresu interglacja³u wielkiego rozpoznano osady pochodz¹ce z och³odzenia klimatycznego – utwory zaliczane do zlodowacenia Liwca.

Zlodowacenie Liwca

Gliny zwa³owe stwierdzono w otworze kartograficznym 24 (Stryjkowo). S¹ to szare, miejscami br¹zowo-szare gliny piaszczyste o zwartej strukturze. Charakteryzuj¹ siê one sta³¹, niezbyt wysok¹ przewag¹ wapieni paleozoicznych nad ska³ami krystalicznymi. W znacznych iloœciach wystê- puj¹ ska³y lokalne. Sp¹g glin znajduje siê tu na g³êbokoœci 147,7 m (17,2 m p.p.m.), a lokalnie mo¿e wystêpowaæ na wysokoœci 5,0 m p.p.m. Mi¹¿szoœæ kompleksu osadów zlodowacenia Liwca w Stryj- kowie wynosi 32,7 m.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Na obszarze arkusza Wolnica wystêpuj¹ trzy poziomy glin zwa³owych zlodowaceñ œrodkowo- polskich rozdzielone utworami wodnolodowcowymi, zastoiskowymi i jeziornymi. Zaliczono je kolejno do: stadia³u dolnego, interstadia³u i stadia³u górnego zlodowacenia Odry, interglacja³u lubawskiego oraz stadia³ów dolnego i œrodkowego zlodowacenia Warty. Podzia³ stratygraficzny zlodowaceñ œrodkowopolskich oparto na wynikach badañ petrograficzno-litologicznych (Gronkowska-Krystek, 2008; Marek, 1976) i palinologicznych (Winter, 2008) osadów pobranych z rdzeni wiertniczych otwo- rów kartograficznych 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo) oraz na interpretacji paleogeograficznej.

20 Sp¹g utworów zlodowaceñ œrodkowopolskich le¿y na wysokoœci od 45,0 m p.p.m. w zachodniej czêœci terenu arkusza do blisko 20,0 m n.p.m. w czêœci po³udniowo-wschodniej. W otworach kartograficznych wystêpuje on na g³êbokoœci od 125,7 m (38,2 m p.p.m.) w Pomorowie do 115,0 m (15,5 m n.p.m.) w Stryjkowie. £¹czna, potwierdzona wierceniami mi¹¿szoœæ utworów zlodowaceñ œrodkowopolskich wynosi 67,3 m w Bieniewie, 80,7 m w Pomorowie i 84,9 m w Stryjkowie.

Zlodowacenie Odry

Kompleks osadów tego zlodowacenia tworzy ci¹g³¹ pokrywê w obrêbie terenu badañ. Stwier- dzono go w trzech otworach kartograficznych: 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo) oraz trzech otworach hydrogeologicznych: 9, 11 (w którym w obrêbie glin zwa³owych nawiercono porwak utworów pod³o¿a) i 26. W otworach kartograficznych mi¹¿szoœæ osadów zlodowacenia Odry zawiera siê w przedziale od 8,5 m w Bieniewie do 64,3 w Pomorowie. W otworach kartograficznych sp¹g utworów wystêpuje na g³êbokoœci 119,3 m (36,3 m p.p.m.) w Bieniewie, 125,7 m (38,2 m p.p.m.) w Pomorowie i 115,0 m (15,5 m n.p.m.) w Stryjkowie. Utwory zlodowacenia Odry wystêpuj¹ na niemal ca³ym obszarze arkusza – brak jest ich tylko w okolicy wsi Bieniewo (otw. 16). Najwiêksze mi¹¿szoœci (oko³o 65,0 m) osi¹gaj¹ one w okolicy £aniewa, a ich sp¹g wystêpuje najwy¿ej (ok. 20,0 m n.p.m.) w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza. W granicach terenu badañ zlodowacenie Odry jest reprezentowane przez kompleks osadów lodowcowych i wodnolodowcowych stadia³ów dolnego i górnego oraz interstadialnych osadów jeziornych.

Stadia³ dolny

Gliny zwa³owe stwierdzono we wszystkich trzech otworach kartograficznych: 8 (Bienie- wo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo) oraz w jednym otworze hydrogeologicznym 26 (Stryjkowo). W Bieniewie (otw. 8) gliny te przewiercono do g³êbokoœci 119,3 m (36,3 m p.p.m.), w Pomorowie – do 125,7 m (38,2 m p.p.m.), a w Stryjkowie (otw. 24) – do 115,0 m (15,5 m n.p.m.). W otworze 26 w Stryjkowie strop tych utworów nawiercono na g³êbokoœci 86,0 m (45 m n.p.m.) i do g³êbokoœci 94,0 m (37,0 m n.p.m.) ich nie przewiercono. W otworach kartograficznych mi¹¿szoœæ glin zawiera siê w przedziale od 4,7 m w Pomorowie (otw. 14) do 26,6 m w Stryjkowie (otw. 24). Z analizy wyników badañ geofizycznych wynika, ¿e utwory te mog¹ osi¹gaæ mi¹¿szoœæ do 30,0 m.

Interstadia³ (?)

Piaski py³owate, i³y i mu³ki jeziorne stwierdzono w Stryjkowie w otworach 24 i 26. Z analizy paleogeograficznej wynika, ¿e osady te maj¹ niewielkie rozprzestrzenienie. W otworze 24

21 s¹ one wykszta³cone w postaci warstwowanych piasków py³owatych i mu³ków z licznymi smugami substancji organicznej. Ich mi¹¿szoœæ wynosi powy¿ej 1,7 m. W otworze 24 sp¹g osadów jeziornych zosta³ stwierdzony na g³êbokoœci 88,4 m (42,1 m n.p.m.). W otworze wiertniczym 26 sp¹gu omawia- nych utworów nie osi¹gniêto do g³êbokoœci 86,0 m (37,0 m.n.p.m.). Z uwagi na bardzo du¿¹ zawartoœæ w osadach jeziornych sporomorf starszych od czwartorzêdu, zaobserwowane spektrum py³kowe nie jest diagnostyczne, a okreœlenie wieku tych utworów metod¹ analizy py³kowej nie jest mo¿liwe (Winter, 2008).

Stadia³ górny

¯wiry i piaski wodnolodowcowe omi¹¿szoœci 7,6 m udokumentowano w otworze kartograficznym 14 (Pomorowo). Jest to kompleks osadów ¿wirowato-piaszczystych wykazuj¹cych zmianê warunków sedymentacyjnych od œrodowiska nisko- do wysokoenergetycznego (Gronkow- ska-Krystek, 2008). Ich sp¹g zalega na g³êbokoœci 121,0 m (33,5 m p.p.m.). Z analizy geologicznej badañ geofizycznych wynika, ¿e osady wodnolodowcowe stadia³u górnego mog¹ wystêpowaæ rów- nie¿ na po³udnie od Stryjkowa (przekrój geologiczny A–B). Gliny zwa³owe przewiercono w dwóch otworach kartograficznych: 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo), otworze hydrogeologicznym 26 i punkcie dokumentacyjnym 40. W Pomorowie (otw. 14) s¹ to szare i szarobr¹zowe zwarte gliny z przewarstwieniami piasków i ¿wirów, natomiast w Stryjko- wie (otw. 24) – szare i szaro-br¹zowe gliny piaszczyste ze ¿wirami, z dwoma przewarstwieniami pia- sków drobnoziarnistych. Sp¹g glin w Pomorowie stwierdzono na g³êbokoœci 113,4 m (25,9 m p.p.m.), w Stryjkowie – na 86,7 m (43,8 m n.p.m.), a w otworze hydrogeologicznym 26 – na 78,1 m (52,9 m n.p.m.). W otworach wiertniczych mi¹¿szoœæ glin zawiera siê w przedziale od 18,2 do 44,0 m. Piaski i mu³ki zastoiskowe stwierdzono w otworze kartograficznym 14 (Pomorowo) oraz otworze hydrogeologicznym 9 (Wolnica). W Pomorowie s¹ to szare piaski drobnoziarniste i py³owate, niekiedy przewarstwione piaskami ró¿noziarnistymi, z mu³kami w sp¹gu. W Wolnicy s¹ to szare mu³ki piaszczyste. Sp¹g osadów zastoiskowych wystêpuje na g³êbokoœci 69,4 m (18,1 m n.p.m.) w Pomorowie (otw. 14), natomiast w Wolnicy (otw. 9) do g³êbokoœci 99,0 m (10,0 m p.p.m.) nie zosta³ on przewiercony. Mi¹¿szoœæ osadów w Pomorowie wynosi 8,0 m. Z interpretacji wyników badañ geofizycznych wynika, ¿e utwory zastoiskowe w rejonie Wolnicy mog¹ osi¹gaæ mi¹¿szoœæ do 28,0 m.

Interglacja³ lubawski (?)

Do interglacja³u lubawskiego zaliczono kompleks osadów wystêpuj¹cych w Stryjkowie w otworach kartograficznym 24 i hydrogeologicznym 26. Piaski, mu³ki i i³y jeziorne wotworze 24 s¹ wykszta³cone jako szare piaski drobnoziarniste, bardzo dobrze wysortowane oraz br¹zowo-szare mu³ki i i³y z substancj¹ organiczn¹. W otworze hydrogeologicznym 26 s¹ to br¹zowe mu³ki. Mi¹¿szoœæ utworów zastoiskowych wynosi

22 od 12,0 do 21,1 m. W badaniach palinologicznych próbki z otworu 24 (z g³êb. 64,2 m) zaobserwowano spektrum py³kowe, które wskazuje na panowanie w czasie sedymentacji osadów klimatu umiarkowa- nego, relatywnie ciep³ego. Œwiadczy o tym stosunkowo wysoki udzia³ py³ku leszczyny oraz obecnoœæ py³ku drzew o wy¿szych wymaganiach klimatycznych, takich jak d¹b i wi¹z. Z interpretacji spektrum py³kowego mo¿na wnioskowaæ, ¿e panuj¹ca ówczeœnie roœlinnoœæ mia³a charakter leœny, a klimat ulega³ stopniowemu och³adzaniu. Analiza py³kowa osadów jeziornych pozwoli³a na okreœlenie typu roœlinnoœci i klimatu panuj¹cego w czasie sedymentacji, jednak na podstawie zapisu py³kowego niemo¿liwe by³o okreœlenie ich wieku (Winter, 2008).

Zlodowacenie Warty

Kompleks osadów tego zlodowacenia tworzy ci¹g³¹ pokrywê w obrêbie obszaru arkusza Wolnica. Stwierdzono go w trzech otworach kartograficznych: 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo), licznych otworach hydrogeologicznych, m.in. w Bieniewie (otw. 16), Wolnicy (otw. 9), £aniewie (otw. 11) i Stryjkowie (otw. 25 i 26) oraz w czterech punktach dokumentacyjnych zlokalizowanych na po³udnie od Stryjkowa: 46, 54–56. W otworach kartograficznych sp¹g utworów zlodowacenia Warty wystêpuje na g³êbokoœci 110,8 m (27,8 m p.p.m.) w Bieniewie, 61,4 m (26,1 m n.p.m.) w Pomorowie i 47,4 m (83,1 m n.p.m.) w Stryjkowie. Mi¹¿szoœæ utworów zlodowacenia Warty jest zmienna – najwiêksz¹ stwierdzono w otworze 8 (Bieniewo) — 59,8 m, lecz zwykle nie przekracza ona 37,0 m. Zlodowacenie Warty jest reprezentowane przez utwory wodnolodowcowe, lodowcowe i zastoiskowe stadia³ów dolnego i œrodkowego.

Stadia³ dolny

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stwierdzono w Bieniewie (otw. 8 i 16) i Stryjko- wie (otw. 24). W Bieniewie s¹ to piaski œrednioziarniste, w sp¹gu gruboziarniste, z przewarstwieniem ¿wirów (otw. 8) oraz ¿wiry (otw. 16). W Stryjkowie wystêpuj¹ piaski œrednioziarniste. Sp¹g opisywanych utworów wystêpuje na g³êbokoœci 110,8 m (27,8 m p.p.m.) w otworze kartograficznym 8 (Bieniewo), 112,0 m (20,9 m p.p.m.) w otworze hydrogeologicznym 16 (Bieniewo) i 47,4 m (83,1 m n.p.m.) w Stryjkowie. Mi¹¿szoœæ osadów wodnolodowcowych jest zmienna – w Stryjkowie wynosi 6,9 m, a w Bieniewie (otw. 8) – 46,3 m. Na podstawie wyników badañ geofizycznych stwierdzono wystêpo- wanie tych osadów pomiêdzy Wolnic¹ a £aniewem (przekrój geologiczny A–B).

Stadia³ œrodkowy

Gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego stwierdzono w otworach kartograficznych 8 (Bieniewo), 14 (Pomorowo) i 24 (Stryjkowo) oraz w otworach hydrogeologicznych w Wolnicy (otw. 9), £aniewie

23 (otw. 11), Bieniwie (otw. 16) i Stryjkowie (otw. 26). W Stryjkowie (otw. 24) s¹ to szare gliny piaszczyste z licznymi ziarnami ¿wirów. W Pomorowie (otw. 14) s¹ to podobne gliny z tym, ¿e wystêpuje w nich wk³adka piasków ró¿noziarnistych. W Bieniewie (otw. 8) s¹ to szaro-br¹zowe gliny piaszczyste z przewarstwieniami piasków py³owatych i œrednioziarnistych w stropie. Najwy¿ej sp¹g opisywanych osadów wystêpuje na g³êbokoœci 40,5 m (90,0 m n.p.m.) w Stryjkowie (otw. 24), a najni¿ej – na 71,0 m (19,0 m n.p.m.) w Bieniewie (otw. 16). W otworach kartograficznych sp¹g glin zwa³owych wy- stêpuje na g³êbokoœci 64,5 m (18,5 m n.p.m.) w Bieniewie i 61,4 m (26,1 m n.p.m.) w Pomorowie. Mi¹¿szoœæ glin jest zmienna i zawiera siê w przedziale od 2,0 m w Wolnicy (otw. 9) do przesz³o 20,0 m w Bieniewie (otw. 16). Lokalnie (na zachód od £aniewa) mi¹¿szoœæ opisywanych utworów mo¿e dochodziæ do 30,0 m. Mu³ki, piaski i i³y zastoiskowe z wk³adkami glin zwa³owych w sp³ywach stwierdzono w dwóch otworach kartograficznych: 8 (Bieniewo) i 24 (Stryjkowo), dwóch otworach hydrogeologicznych w Stryjkowie (otw. 25 i 26) oraz w czterech punktach dokumentacyjnych na po³udnie od Stryjkowa: 46, 54–56. W Bieniewie (otw. 8) s¹ to szare mu³ki, w stropie z warstw¹ glin sp³ywowych. W Stryjkowie (otw. 24) jest to seria z³o¿ona z warstw piasków drobno- i czêœciowo ró¿noziarnistych, z wk³adk¹ glin sp³ywowych, a w stropie – mu³ków. W otworze 26 w Stryjkowie stwierdzono mi¹¿szy pakiet szarych mu³ków, a w ich sp¹gowej czêœci – i³ów. W punktach dokumentacyjnych zlokalizowanych na po³udnie od Stryjkowa (punkty dok. 54–56) nawiercono g³ównie szare mu³ki ilaste i i³y. Sp¹g osadów zastoiskowych stwierdzono na g³êbokoœci 61,0 m (22,0 m n.p.m.) w Bieniewie i 37,3 m (93,2 m n.p.m.) w Stryjkowie (otw. 24). Stwierdzona w otworach mi¹¿szoœæ kompleksu utworów zastoiskowych wynosi od 7,2 m w Stryjkowie (otw. 24) do 18,0 m w punkcie dokumentacyjnym 56.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie

Wszystkie osady wystêpuj¹ce na powierzchni i przykrywaj¹ce kompleksy starszych osadów zosta³y zaliczone do zlodowaceñ pó³nocnopolskich.

Zlodowacenie Wis³y

Osady tego zlodowacenia pokrywaj¹ ca³¹ powierzchniê obszaru arkusza Wolnica. Stwierdzono je we wszystkich otworach wiertniczych, sondach mechanicznych i rêcznych, a przewiercono m.in. w Bieniewie (otw. 8 i 16), Wolnicy (otw. 9), £aniewie (otw. 11), Pomorowie (otw. 14) i Stryjkowie (otw. 25 i 26) oraz czterech punktach dokumentacyjnych zlokalizowanych na po³udnie od Stryjkowa: 46, 54–56. W otworach kartograficznych mi¹¿szoœæ osadów zlodowacenia Wis³y wynosi 51,0 m w Bienie- wie (otw. 8), 45,0 m w Pomorowie (otw. 14) i 30,1 m w Stryjkowie (otw. 24). Najmniejsz¹ gruboœæ osadów zlodowacenia Wis³y (4,0 m) stwierdzono w punkcie dokumentacyjnym 56, a najwiêksz¹ (75,0 m) utwory te osi¹gaj¹ w otworze wiertniczym 16 w Bieniewie.

24 Osady zlodowacenia Wis³y zaliczono do dwóch stadia³ów: œrodkowego i górnego. S¹ one wykszta³cone g³ównie w postaci glin zwa³owych rozdzielonych osadami wodnolodowcowymi i zastoiskowymi oraz utworami akumulacji szczelinowej i kemów buduj¹cych czytelne w terenie formy rzeŸby (tabl. II).

Stadia³ œrodkowy

Osadów omawianego stadia³u nie stwierdzono na powierzchni obszaru arkusza. Ich sp¹g wystêpuje na wysokoœci od oko³o oko³o 18,0 m n.p.m. w rejonie na zachód od Bieniewa do oko³o 107,0 m n.p.m. w okolicy Stryjkowa. Z analizy wyników badañ geofizycznych wynika, ¿e mi¹¿szoœæ utworów stadia³u œrodkowego jest zmienna i mo¿e osi¹gaæ oko³o 45,0 m w rejonie na zachód od £aniewa. Na po³udniowy wschód od Stryjkowa utworów stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y nie stwierdzono. ¯wiry i piaski wodnolodowcowe stwierdzono w otworach wiertniczych w Bieniewie (otw. 8), Wolnicy (otw. 9) i £aniewie (otw. 11). Przewiercone osady to ¿wiry (otw. 8) i piaski ró¿no- ziarniste ze ¿wirami (otw. 9 i 11). Mi¹¿szoœæ osadów wodnolodowcowych jest zmienna – od 2,0 m w £aniewie do 14,0 m w Bieniewie. Ich sp¹g wystêpuje na g³êbokoœci 51,0 m (32,0 m n.p.m.) w Bienie- wie, 69,0 m (20,0 m n.p.m.) w Wolnicy i 37,0 m (35,5 m n.p.m.) w £aniewie. Gliny zwa³owe stwierdzono w otworach wiertniczych w Bieniewie (otw. 8 i 16), Wolnicy (otw. 9), Urbanowie (otw. 19), £aniewie (otw. 11) i Stryjkowie (otw. 24) oraz w punktach dokumentacyjnych 15 i 16. W Bieniewie s¹ to ciemnoszare gliny py³owate o zwartej strukturze, charakteryzuj¹ce siê doœæ wysok¹ koncentracj¹ wapieni paleozoicznych znacznie góruj¹cych nad ska³ami krystalicznymi (Gronkowska-Krystek, 2008). W grupie ska³ lokalnych s¹ obecne mu³owce. Podobny jest sk³ad petrograficzny ¿wirów pobranych z glin w Stryjkowie. Utwory te wystêpuj¹ na g³êbokoœci od 10,0 m (78,0 m n.p.m.) w punkcie dokumentacyjnym 16 do 37,0 m (54,1 m n.p.m.) w Bieniewie (otw. 16), gdzie osi¹gaj¹ maksymaln¹ mi¹¿szoœæ 37,0 m. W obrêbie opisywanych utworów wystêpuj¹ porwaki osadów pod³o¿a czwartorzêdu. W punkcie dokumentacyjnym 50 udokumentowano le¿¹ce na glinach zwa³owych zielone piaski glaukonitowe i mu³ki piaszczyste o mi¹¿szoœci 7,0 m. Mu³ki, piaski i i³y zastoiskowe z wk³adkami glin zwa³owych wsp³ywach stwierdzono w otworach: kartograficznych w Pomorowie (otw. 14) i Stryjkowie (otw. 24), hydrogeologicznych w £aniewie (otw. 10), Stryjkowie (otw. 25 i 26) i Urbanowie (otw. 19) oraz punktach dokumentacyjnych w £aniewie (punkty dok. 15, 16 i 18), Pomorowie (punkt dok. 20) i w okolicach Stryjkowa (punkty dok. 45, 46 i 52). S¹ to g³ównie mu³ki, piaski drobnoziarniste i py³owate, niekiedy równie¿ i³y. W kompleksie osadów zastoiskowych wystêpuj¹ równie¿ prze³awicenia glin sp³ywowych. Sp¹g utworów stwierdzono na g³êbokoœci od 45,0 m (42,5 m n.p.m.) w otworze 14 do 18,2 m (112,3 m n.p.m,.) w otworze 24. Mi¹¿szoœæ osadów dochodzi do 31,0 m w Pomorowie (otw. 14), a minimalnie wynosi ona 3,4 m w £aniewie (punkt dok. 16).

25 Stadia³ górny

Utwory tego stadia³u pokrywaj¹ ca³y obszar arkusza Wolnica oraz le¿¹ bezpoœrednio pod utworami holocenu. Utwory stadia³u górnego s¹ wykszta³cone w postaci piasków wodnolodowcowych, glin zwa³owych, mu³ków, i³ów i piasków zastoiskowych oraz piasków, mu³ków, i³ów i glin wystê- puj¹cych w obrêbie form akumulacji szczelinowej i kemów. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) stwierdzono jedynie w dwóch otworach wiertniczych w £aniewie (otw. 12 i 13). Ich obecnoœæ w okolicach Wolnicy winterpretowano na podstawie badañ geofizycznych (B¹k i in., 2009) przeprowadzonych w trakcie prac kartograficznych. W otworach wiertniczych 12 i 13 charakteryzowany osad jest reprezentowany przez piaski i ¿wiry o ró¿nej granulacji. Osady te stwierdzono na g³êbokoœci od 19,0 m (48,0 m n.p.m.) w otworze 12 do 24,5 m (43,3 m n.p.m.) w otworze 13. Mi¹¿szoœæ utworów wodnolodowcowych nie jest znana, gdy¿ ¿aden otwór wiertniczy nie osi¹gn¹³ ich sp¹gu. Na podstawie analizy wyników badañ geofizycznych mo¿na przypuszczaæ, ¿e mo¿e ona dochodziæ do 25,0 m. Gliny zwa³owe pokrywaj¹ znaczn¹ czêœæ obszaru arkusza. Stwierdzono je w ogromnej wiêkszoœci otworów wiertniczych i wielu punktach dokumentacyjnych. Maj¹ one zmienn¹ mi¹¿szoœæ – od kilku metrów w po³udniowo-wschodniej i wschodniej czêœci terenu badañ do przesz³o 35,0 m w Wolnicy (otw. 9) i Bieniewie (otw. 16). Spoœród otworów kartograficznych najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ glin – 19,8 m stwierdzono w Bieniewie (otw. 8). W obrêbie glin zwa³owych wystêpuj¹ przewarstwienia piasków i piasków ilasto-py³owatych (otw. 8, 25 i 26). Najwy¿ej – na rzêdnej oko³o 121,8 m n.p.m. sp¹g glin stwierdzono w okolicach Stryjkowa (otw. 24). Wystêpuj¹ce na powierzchni gliny s¹ zwie- trza³e i trudno by³o okreœliæ ich litotyp. Najlepiej zachowa³y siê gliny w Bieniewie (otw. 8), gdzie s¹ one przykryte warstw¹ osadów wodnolodowcowych o mi¹¿szoœci 7,0 m. Œwiadczy to o skali zasiêgu dzia³ania procesów wietrzeniowych u schy³ku plejstocenu i w holocenie. Piaski i ¿wiry, miejscami gliny zwa³owe w sp³ywach, akumulacji szczelinowej stwierdzono w obrêbie wyraŸnych, wyd³u¿onych wzgórz wystêpuj¹cych wzd³u¿ linii Runowo–£aniewo–Urbanowo. Udokumentowano je w Urbanowie w punkcie dokumentacyjnym 29. W wykonanej w centralnej czêœci formy szczelinowej sondzie stwierdzono 6,0-metrowy kompleks osadów piaszczysto-¿wirowych. Wykszta³cenie litologiczne i struktury sedymentacyjne obserwowano w dwóch odkrywkach na pó³noc od £aniewa. I³y, mu³ki i piaski oraz gliny zwa³owe w sp³ywach plateau kemowych stwierdzono w obrêbie wysoczyzny w po³udniowej i po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza. Najrozleglejsze plateau kemowe stwierdzono na po³udniu terenu badañ, pomiêdzy miejsco- woœciami Piotraszewo, Praslity i Smolajny. Jego powierzchnia dochodzi tam do 9,0 km2. Osady plateau kemowego tej czêœci obszaru arkusza udokumentowano otworem hydrogeologicznym 23 oraz

26 punktem dokumentacyjnym 42, w którym stwierdzono mu³ki, i³y i piaski drobnoziarniste. Plateau kemowe okolic Stryjkowa s¹ zbudowane z piasków, piasków py³owatych, i³ów i mu³ków. Opisywane osady rozpoznano m.in. punktami dokumentacyjnymi: 33, 34, 45 i 46 oraz otworami wiertniczymi 25 i 26 (przekrój geologiczny A–B). I³y, mu³ki i piaski oraz gliny zwa³owe w sp³ywach kemów stwierdzono w obrêbie wysoczyzny na ca³ym obszarze arkusza Wolnica. Najrozleglejsze formy kemowe (o powierzchni do 2,0 km2) udokumentowano w pó³nocnej i zachodniej czêœci obszaru arkusza. Kemy okolic Miejskiej Woli a¿ po Ignalin s¹ zbudowane z glin ilastych lub piasków py³owatych i drobnoziarnistych wystêpuj¹cych pod warstw¹ glin. Kemy okolic Ró¿yna, Bieniewa i Piotraszewa (œrodkowo-zachodniej i œrodkowej czêœci obszaru arkusza) s¹ zbudowane z piasków drobnoziarnistych i py³owatych oraz mu³ków i i³ów, rzadko pokrytych glinami ablacyjnymi. Rozpoznano je punktami dokumentacyjnymi 8 i 36. Wykszta³cenie litologiczne i struktury sedymentacyjne obserwowano w odkrywce w Bieniewie. Kemy po³udniowo-zachodniej czêœci terenu badañ (okolice miejscowoœci Bzowiec, Rogiedle, Samborek) s¹ zbudowane g³ównie z piasków drobnoziarnistych i mu³ków, niekiedy z cienk¹ (do 1,5 m) pokrw¹ glin zwa³owych i ablacyjnych. W po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza (rejon miejscowoœci Stryjkowo) kemy s¹ zbudowane g³ównie z mu³ków i piasków, z wk³adkami glin sp³ywowych. W wykonanym w tym rejonie punkcie dokumentacyjnym 47 mi¹¿szoœæ utwo- rów kemowych wynosi 7,0 m. Najmniejsze kemy na obszarze arkusza wystêpuj¹ w okolicach Mingajn i Poborowa. Formy te s¹ zbudowane z piasków drobnoziarnistych i py³owatych oraz mu³ków. Piaski i mu³ki tarasów kemowych stwierdzono w okolicy miejscowoœci Bobrownik, gdzie buduj¹ one pó³nocne zbocze doliny £yny. Osady te udokumentowano punktem dokumentacyjnym 5, w którym rozpoznano kompleks utworów piaszczystych, g³ównie drobnoziarnistych, o mi¹¿szoœci ponad 6,0 m. W zwi¹zku z brakiem w nich frakcji ¿wirowej, uznano je za osady limnoglacjalne. Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacji szczelinowej buduj¹ wyraŸne wzgórza okolic wsi £aniewo, Urbanowo i Piotraszewo oraz Rogiedle i Zagony. Rozpoznano je punktami dokumentacyjnymi 17 i 40. Wzgórza te s¹ kontynuacj¹ piaszczysto-¿wirowych wzniesieñ form akumulacji szczelinowej. Mi¹¿szoœæ glin zwa³owych z przewarstwieniami piasków ilasto-py³owatych w punkcie 17 dochodzi do 8,2 m, a w punkcie 40 przekracza 6,0 m. Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe moren martwego lodu tworz¹ wzgórza wokó³ wytopisk po bry³ach martwego lodu. S¹ to piaski i ¿wiry o ró¿nej granulacji, w obrêbie których wystêpuj¹ przewarstwienia glin zwa³owych. Rozpoznano je w odkrywkach na zachód od Piotraszewa i w okolicy Kazimierowa oraz w szeœciu punktach dokumentacyjnych: 25, 26, 33, 41, 48 i 49. W odkrywce na zachód od Piotraszewa opisano piaski drobnoziarniste, piaski œrednioziarniste skoœnie warstwowane i ¿wiry, niekiedy pod niewielkim nadk³adem glin piaszczystych.

27 Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe rozpoznano w kilku miejscach na obszarze arkusza. Najwiêksze powierzchnie osady te zajmuj¹ w rejonie miêdzy Piotraszewem a Pomorowem. Utwory te udokumentowano w otworach wiertniczych w £aniewie (otw. 13), Pomorowie (otw. 14) i Wróbliku (otw. 20) oraz punktach dokumentacyjnych 19, 20, 22, 28 i 37. S¹ to i³y i mu³ki, a w Pomorowie – „gliny w facji ilastej” (S³owañski, 1974, 1977). Badania petrograficzno-litologiczne (S³owañski, 1977) glin wystêpuj¹cych w Pomorowie wykaza³y, ¿e s¹ to i³y py³owate lub mu³ki ilaste. Mi¹¿szoœæ utworów zastoiskowych wynosi odpowiednio: 3,1; 14,0 i 3,1 m. W punkcie 20 na g³êbokoœci 7,2 m nawiercono mu³ki ilaste o mi¹¿szoœci 0,8 m. Sp¹g utworów zastoiskowych w otworze wiertniczym 14 (Pomorowo) wystêpuje na rzêdnej 73,5 m n.p.m. Miejscami osady te wystêpuj¹ pod piaskami i ¿wirami wodnolodowcowymi i torfami. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) wystêpuj¹ na powierzchni w pó³nocnej i pó³nocno-zachodniej czêœci terenu badañ. Niewielkie obszary piaszczyste wystêpuj¹ wokó³ plateau kemowego w okolicy Gronowa. Kolejnym obszarem wystêpowania utworów fluwioglacjalnych jest szlak sandrowy w rejonie doliny £yny, od Smolajn przez £aniewo, a¿ po Bobrownik i dalej kontynu- uj¹cy siê na terenie arkusza Lidzbark Warmiñski. Trzecim rejonem wystêpowania tych osadów jest obszar miedzy Mi³ogórzem, Stryjkowem a po³udniowo-wschodnim naro¿em obszaru arkusza, gdzie osady sandrowe wype³niaj¹ obni¿enia miêdzy plateau kemowymi, kemami i morenami martwego lodu. Osady wodnolodowcowe rozpoznano wieloma punktami dokumentacyjnymi oraz otworami wiertniczymi. Udokumentowana mi¹¿szoœæ piasków i ¿wirów wynosi 7,0 m w Bieniewie (otw. 8), 21,2 m w punkcie dokumentacyjnym 54 i 15,5 m w punkcie dokumentacyjnym 4. W obrêbie osadów sandrowych spotyka siê niewielkie wk³adki mu³ków piaszczystych o mi¹¿szoœci do 3,0 m. Osady te nale¿y uwa¿aæ za facjê powodziow¹ rzek sandrowych. Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe wystêpuj¹ na po³udniowy zachód od miejscowoœci Piotraszewo. S¹ to osady krótkiego przep³ywu wodnego blisko kontaktu z lodem (piaski i ¿wiry) i b³otne osady sp³ywowe (gliny sp³ywowe), o mi¹¿szoœci sporadycznie przekraczaj¹cej 2,0 m. Utwory te pod wzglêdem litologicznym s¹ bardzo zró¿nicowane i czêsto wykazuj¹ strukturê smu- gow¹. Rozpoznano je w punkcie dokumentacyjnym 39, gdzie s¹ one reprezentowane przez piaski drobnoziarniste i gliny ilaste z ziarnami ¿wirów i przewarstwieniami piasków. Wystêpuj¹ przede wszystkim na glinach zwa³owych buduj¹cych wysoczyznê. Piaski, mu³ki i i³y wytopiskowe wype³niaj¹ obni¿enie w rejonie wsi Kunik, przy granicy z obszarem arkusza Dobre Miasto. S¹ to br¹zowo-szare lub szare, silnie wapniste mu³ki ilaste i piaszczyste, przewarstwione i³ami i piaskami drobnoziarnistymi. Rozpoznano je w punktach dokumentacyjnych 51 i 52. W sondzie 52 mu³ki ilaste o mi¹¿szoœci 2,0 m, le¿¹ce na glinach zwa³owych stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y, wystêpuj¹ pod 3,0-metrow¹ warstw¹ piasków rzecznych.

28 W sondzie 51 opisano 6,0-metrowy kompleks br¹zowych i³ów przechodz¹cych ku sp¹gowi w szare mu³ki ilaste.

b. Czwartorzêd nierozdzielony

Piaski i gliny deluwialne toosady warstwowane o mi¹¿szoœci zazwyczaj do 3,0 m. Wystêpuj¹ w obni¿eniach wytopiskowych, dolinkach erozyjnych i u podnó¿a krawêdzi terenowych. Powstawa³y pod koniec plejstocenu i starszego holocenu. Ich sk³ad jest uzale¿niony od budowy geologicznej najbli¿szych czêœci zboczy. W wiêkszoœci s¹ to piaski i piaski ilasto-py³owate (gliniaste) pochodz¹ce z rozmycia glin zwa³owych, wystêpuj¹ce na utworach zastoiskowych, jeziornych, den dolinnych i zag³êbieñ bezodp³ywowych, wodnolodowcowych, morenowych, tarasów kemowych i plateau kemowych oraz torfach. Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 2,0–5,0 m n.p. rzeki udokumentowano w dolinie £yny, od po³udniowej granicy obszaru arkusza przez Smolajny, Urbanowo i £aniewo, po zachodni¹ granicê terenu badañ. S¹ to piaski drobno-, œrednio- i gruboziarniste, niekiedy z domieszk¹ ¿wirów. Udokumentowano je w punktach dokumentacyjnych 19, 30 i 52.

c. Holocen

Na obszarze arkusza kompleks osadów holoceñskich rozpoczynaj¹ piaski rzeczne,które wystêpuj¹ pod przykryciem mad w dolinie Drwêcy Warmiñskiej. Buduj¹ te¿ taras zalewowy £yny od Smolajn do £aniewa. Mu³ki i piaski jeziorne, omi¹¿szoœci do 2,0 m, udokumentowano w obrêbie du¿ego zastoiska w okolicach Gronowa i Zagon. Mu³ki (mady) den dolinnych i tarasów zalewowych 0–2,0 m n.p. rzeki wystêpuj¹ w dolinach £yny i Drwêcy Warmiñskiej oraz niektórych ich dop³ywów. Ich mi¹¿szoœæ z regu³y nie przekracza 2,0 m. Namu³y piaszczyste i piaski humusowe den dolinnych i zag³êbieñ bezodp³ywowych wystêpuj¹ na obszarze ca³ego arkusza. Utwory te udokumentowano w obrê- bie w¹skich na kilkadziesi¹t metrów dolinek. Ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 2,0 m. Namu³y wystêpuj¹ jedynie na po³udniu terenu badañ, przy granicy z arkuszem Dobre Miasto. Utwory te, o mi¹¿szoœci nieprzekraczaj¹cej 2,0 m, udokumentowano w obrêbie w¹skich dolinek. Gytie i kreda jeziorna najwiêksze powierzchnie (ok. 2,0 km2) zajmuj¹ na zachód od Gronowa. W okolicach miejscowoœci Gronowo i Rogiedle oraz Bzowiec i Wilczkowo wystêpuj¹ one g³ównie pod torfami. Niekiedy s¹ one przykryte piaskami i mu³kami jeziornymi (w okolicy wsi Rogiedle).

29 Torfy wystêpuj¹ w granicach ca³ego charakteryzowanego obszaru, wype³niaj¹c zag³êbienia bezodp³ywowe. Najwiêksze torfowiska udokumentowano w pó³nocnej czêœci terenu badañ, w rejonie na pó³noc od Wolnicy i na zachód od £aniewa. Czêsto wystêpuj¹ one na gytiach i kredzie jeziornej, osadach den dolinnych i zag³êbieñ bezodp³ywowych oraz utworach wodnolodowcowych.

B. TEKTONIKA I RZEBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza Wolnica jest po³o¿ony na obrze¿u syneklizy peryba³tyckiej, której powierzchnia w otworze 3 (Miejska Wola) le¿y na g³êbokoœci 2 383,0 m (2 293 m p.p.m.). Pokrywê platformy stanowi¹ osady starszego paleozoiku oraz kompleks permo-mezozoiczny, na których wystêpuj¹ utwory paleogenu, neogenu i czwartorzêdu. Pokrywê osadow¹ nawiercono dwoma otworami badawczymi. Utwory krystaliniku to granity i granitoidy, na których le¿¹ osady kambru, ordowiku, syluru, permu, mezozoiku i kenozoiku. Pod³o¿e podczwartorzêdowe jest zbudowane g³ównie z osadów kredy, paleocenu, eocenu i miocenu, rzadziej oligocenu i pliocenu. Na podstawie analizy profilu otworu 3 oraz otworów z obszaru s¹siednich arkuszy, osi¹gaj¹cych strop krystaliczny, mo¿na stwierdziæ, ¿e jego powierzchnia ³agodnie zapada w kierunku pó³nocnym i zachodnim. Z obszaru arkusza Wolnica brak jest szczegó³owych danych o tektonicznych deformacjach pod³o¿a osadów czwartorzêdowych. Badania geoelektryczne (B¹k i in., 2009) i wykonane otwory kartograficzne dowiod³y, ¿e sp¹g utworów czwartorzêdowych wystêpuje na rzêdnej od 180,0 do 60,0 m p.p.m. Maksymalne deniwelacje na obszarze arkusza wynosz¹ 240,0 m. Powierzchnia pod- czwartorzêdowa jest mocno urozmaicona i obni¿a siê generalnie w kierunku pó³nocno-wschodnim. W œrodkowej i wschodniej czêœci obszaru arkusza, w rejonie wsi £aniewo, wystêpuje strefa du¿ego obni¿enia powierzchni podczwartorzêdowej. Strop pod³o¿a osi¹ga tu minimaln¹ wysokoœæ 180,0 m p.p.m., a deniwelacje wynosz¹ ponad 90,0 m. W otworze kartograficznym 14 (Pomorowo), w wype³niaj¹cych to obni¿enie osadach zlodowacenia Narwi, zaobserwowano zaburzenia glacitektoniczne. Mo¿e to œwiadczyæ, ¿e obni¿enie mog³o mieæ nie tylko egzaracyjn¹, ale równie¿ glacitektoniczn¹ genezê. Zbocza obni¿enia pod³o¿a podczwartorzêdowego w rejonie £aniewa s¹ miejscami doœæ strome, czego przyczyn¹ mog¹ byæ np. uskoki odnawiaj¹ce siê w okresie plejstocenu. Obni¿enie to kontynuuje siê w kierunku wschodnim na obszar arkusza Lidzbark Warmiñski. Na po³udnie od wsi Wolnica znajduje siê du¿a strefa wyniesienia w obrêbie pod³o¿a czwartorzêdu, osi¹gaj¹ca maksymaln¹ wysokoœæ 60,0 m n.p.m. Z analizy szkicu geologicznego odkrytego (tabl. IV) wynika, ¿e kompleks wzniesieñ kemowych, plateau kemowych i akumulacji szczelinowej, ci¹gn¹cy siê od wsi Wolnica przez Piotraszewo po Smolajny, pokrywa siê ze stref¹ wyniesienia pod³o¿a. Wyniesie- nie to mog³o powodowaæ wzmo¿one pêkanie wkraczaj¹cego na tê czêœæ obszaru l¹dolodu, dziêki czemu rozwija³y siê szczeliny i przetainy, w których sedymentowa³y osady buduj¹ce póŸniejsze formy kemowe i szczelinowe. Jest to zgodne z za³o¿eniem Bera (2000) o wp³ywie pod³o¿a na wkraczaj¹ce l¹dolody.

30 C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

W kredzie górnej (mastrychcie) obszar arkusza Wolnica by³ objêty p³ytkim zbiornikiem morskim, w którym osadzi³y siê margle piaszczyste (tab. 2). W paleocenie, tak jak i w eocenie, mia³a miejsce akumulacja morska – p³ytkowodna, podczas której powsta³y piaski i piaski glaukonitowe. W oligocenie ca³y obszar by³ objêty kolejn¹ transgresj¹ morsk¹. Z tego okresu zachowa³y siê piaski i mu³ki glaukonitowe, które stwierdzono tylko w œrodkowej i po³udniowo-zachodniej czêœci terenu arkusza. Miocen na badanym terenie by³ okresem l¹dowym. W pliocenie mia³a miejsce akumulacja jeziorna. W granicach obszaru arkusza osady neogenu zachowa³y siê g³ównie w czêœci po³udniowej i po³udniowo-wschodniej. W warunkach akumulacji l¹dowej osadzi³y siê piaski, i³y i mu³ki facji brunatnowêglowej. W pliocenie w jeziorach powsta³y bezwapniste i³y i piaski drobnoziarniste. W plejstocenie l¹dolody zlodowacenia Narwi dwukrotnie wkroczy³y na obszar arkusza. L¹do- lód stadia³u dolnego pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych. Nastêpnie przed czo³em cofaj¹cego l¹dolodu by³y akumulowane piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. Do ponownej transgresji l¹dolodu dosz³o podczas stadia³u górnego. Pozostawi³ on po sobie poziom glin zwa³owych. U schy³ku zlodowacenia Narwi nast¹pi³o wyrównanie powierzchni terenu, które kontynuowane by³o zapewne w okresie interglacja³u augustowskiego. Podczas tego interglacja³u powsta³y piaski rzeczne. W trakcie zlodowacenia Nidy l¹dolody dwukrotnie wkroczy³y na obszar arkusza. W stadiale dolnym l¹dolód pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych, a przed czo³em cofaj¹cego l¹dolodu by³y akumulowane piaski i mu³ki wodnolodowcowe. Po jego ust¹pieniu panowa³ ch³odny klimat. L¹dolód stadia³u górnego pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych. Przed czo³em cofaj¹cego l¹dolodu, w ch³odnym klimacie, w obni¿eniach terenowych by³y akumulowane utwory zastoiskowe (mu³ki i piaski). W trakcie zlodowacenia Sanu 1 l¹dolód stadia³u górnego pozostawi³ poziom glin zwa³owych, a w trakcie jego recesji zosta³y osadzone ¿wiry i piaski wodnolodowcowe. Podczas zlodowacenia Sanu 2 l¹dolód stadia³u górnego pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych, a w czasie recesji, przed jego czo³em, w zimnych zbiornikach wodnych, by³y akumulowane piaski, i³y i mu³ki zastoiskowe. W m³odszej czêœci interglacja³u wielkiego mia³a miejsce sedymentacja glacjalna. W okresie interglacja³u mazowieckiego dosz³o prawdopodobnie do akumulacji jeziornej, jednak osadów wskazuj¹cych na ocieplenie klimatu w tym okresie nie stwierdzono. W trakcie och³odzenia klimatu, które mia³o miejsce podczas zlodowacenia Liwca, dosz³o do transgresji l¹dolodu, który pozostawi³ po sobie jeden poziom glin zwa³owych. Na obszarze arkusza Wolnica nie stwierdzono osadów interglacja³u Zbójna.

31 Tabela 2 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne Piêtro (opis litologiczny) System Oddzia³ Podpiêtro

Torfy — Q th Akumulacja bagienna

Gytie i kreda jeziorna — h Q gy h Akumulacja jeziorna

Namu³y — Q nh Akumulacja mineralno-organiczna w zag³êbie- Namu³y piaszczyste i piaski humusowe den dolinnych niach po martwym lodzie i w dolinach rzecznych i zag³êbieñ bezodp³ywowych — Q nhp Mu³ki (mady) den dolinnych i tarasów zalewowych f Akumulacja i erozja rzeczna 0,0–2,0 m n.p. rzeki — Q h Holocen ma

Mu³ki i piaski jeziorne — li Q mp h Akumulacja jeziorna

Piaski rzeczne — f Q p h Akumulacja i erozja rzeczna Ca³kowite wytopienie bry³ martwego lodu Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 2,0–5,0 m n.p. Akumulacja i erozja rzeczna rzeki — f Q t p

Piaski i gliny deluwialne — d Q pg Spe³zywanie i zmywanie osadów ze zboczy

Piaski, mu³ki i i³y wytopiskowe — jb Q B3 Akumulacja osadów w zag³êbieniach wytopisko- pm p4 wych

fgg B3 Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe — Q Akumulacja wodnomorenowa p¿ p4

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) — fg Q B3 Akumulacja wodnolodowcowa przed czo³em p¿2 p4 cofaj¹cego l¹dolodu

Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe — b Q B3 Akumulacja zastoiskowa w zag³êbieniach pomi p4 wsta³ych po martwym lodzie Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe moren martwego lodu Akumulacja w obrêbie bry³ martwego lodu — gm Q B3 p¿ p4 Rozpad l¹dolodu na du¿e bry³y martwego lodu Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacji szczelinowej Akumulacja w szczelinach lodowych — gs Q B3 gzw p4

ptk B3 Piaski i mu³ki tarasów kemowych — Q Akumulacja w przetainach lodowych pm p4 I³y, mu³ki i piaski oraz gliny zwa³owe w sp³ywach Stadia³ górny pk B3 kemów — Q 4 im p Akumulacja w przetainach lodowych, okresowe I³y, mu³ki i piaski oraz gliny zwa³owe w sp³ywach plateau sp³ywy "b³ota morenowego" ppk B3 kemowych — Q 4 Czwartorzêd im p Zlodowacenie Wis³y Piaski i ¿wiry, miejscami gliny zwa³owe w sp³ywach, akumulacji szczelinowej — gs Q B3 Akumulacja w szczelinach lodowych p¿ p4

Plejstocen Deglacjacja arealna Zlodowacenia pó³nocnopolskie g B3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p4 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) — fg Q B3 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed p¿1 p4 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu

32 cd. tabeli 2

Mu³ki, piaski i i³y zastoiskowe z wk³adkami glin zwa³o- jb B2 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em cofaj¹cego wych w sp³ywach — Q l¹dolodu mp p4 Recesja l¹dolodu

g B2 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p4 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Stadia³ œrodkowy Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenie Wis³y ¯wiry i piaski wodnolodowcowe — fg Q B2 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed ¿p p4 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu Interglacja³ Akumulacja rzeczno-jeziorna eemski

Erozja i denudacja górny Stadia³

Mu³ki, piaski i i³y zastoiskowe z wk³adkami glin zwa³o- Akumulacja zastoiskowa przed czo³em cofaj¹cego wych w sp³ywach — jb Q W2 l¹dolodu mp p3 Recesja l¹dolodu

jg W2 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p3 Stadia³ œrodkowy

Zlodowacenie Warty Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

fg W1 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q 3

dolny p¿ p czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu Stadia³

jli L Piaski, mu³ki i i³y jeziorne — Q Akumulacja jeziorna pm p3 Interglacja³ lubawski (?)

Piaski i mu³ki zastoiskowe — jb QO3 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em cofaj¹cego pm p3 l¹dolodu Recesja l¹dolodu

g O3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p3

Stadia³ górny Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

¯wiry i piaski wodnolodowcowe — fg QO3 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed ¿p p3 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu Zlodowacenia œrodkowopolskie

Plejstocen jli O1–3 Piaski py³owate, i³y i mu³ki jeziorne — Q Akumulacja jeziorna ppy p3 Zlodowacenie Odry Interstadia³ (?) Czwartorzêd g O1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p3

Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Stadia³ dolny

g C Gliny zwa³owe — Q - Akumulacja lodowcowa gzw p23 Liwca Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Zlodowacenie

Akumulacja jeziorna Interglacja³ wielki Interglacja³ mazowiecki

33 cd. tabeli 2

Piaski, i³y i mu³ki zastoiskowe — jb QG3 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em cofaj¹cego pi p2 l¹dolodu Recesja l¹dolodu

Sanu 2 g G3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Zlodowacenie Stadia³ górny Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

¯wiry i piaski wodnolodowcowe — fg Q S3 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed ¿p p2 czo³em cofaj¹cego l¹dolodu Recesja l¹dolodu

Sanu 1 g S3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Zlodowacenie Stadia³ górny Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

Mu³ki i piaski zastoiskowe — jb Q N3 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em cofaj¹cego mp p2 l¹dolodu Recesja l¹dolodu

g N3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Stadia³ górny Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

Piaski i mu³ki wodnolodowcowe — fg Q N1 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed pm p2 czo³em cofaj¹cego l¹dolodu Recesja l¹dolodu Zlodowacenie Nidy g N1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Stadia³ dolny Zlodowacenia po³udniowopolskie Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

f Piaski rzeczne — Q - Akumulacja i erozja rzeczna p p12

Erozja i denudacja Interglacja³ augustowski (?)

g A3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p1 Plejstocen

Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Stadia³ górny

fg A1 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Czwartorzêd Piaski i mu³ki wodnolodowcowe — Q p p1 czo³em cofaj¹cego l¹dolodu Recesja l¹dolodu

g A1 Gliny zwa³owe — zw Q 1 Akumulacja lodowcowa

Zlodowacenie Narwi g p Stadia³ dolny Zlodowacenia najstarsze Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

Mu³ki, piaski i i³y miocenu i oligocenu, jako kry w utwo- Egzaracja we wszystkich okresach glacjalnych, od- rach plejstoceñskich — M+OlQp spajanie i transport kierunkowy, nastêpnie depozycja

I³y i piaski — ip Pl Akumulacja jeziorna Pliocen

Piaski, i³y i mu³ki — M Neogen pi Akumulacja jeziorna Miocen

Piaski i mu³ki glaukonitowe — pmGk Ol Akumulacja morska Oligocen

Piaski — p E Akumulacja p³ytkomorska Eocen

Paleogen Paleocen Piaski glaukonitowe— Pc Akumulacja p³ytkomorska œrodkowy pGk Paleocen

Mastrycht Margle piaszczyste — mep Cr m Akumulacja morska górna Kreda Kreda

34 L¹dolody zlodowacenia Odry dwukrotnie wkroczy³y na omawiany obszar, pozostawiaj¹c po sobie dwa poziomy glin zwa³owych. Po recesji l¹dolodu stadia³u dolnego nast¹pi³o lekkie ocieplenie klimatu, w wyniku czego utworzy³y siê jeziora. W okresie interstadialnym sedymentowa³y piaski py³owate, i³y i mu³ki jeziorne. Podczas stadia³u górnego nast¹pi³a kolejna transgresja l¹dolodu, która spowodowa³a ponowne och³odzenie klimatu. Przed czo³em wkraczaj¹cego l¹dolodu by³y akumulowane ¿wiry i piaski wodnolodowcowe. L¹dolód pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych, a po jego wycofaniu, w zimnych zbiornikach wodnych dosz³o do akumulacji piasków i mu³ków zastoiskowych. U schy³ku zlodowacenia Odry nastêpowa³o stopniowe ocieplenie klimatu. W interglacjale lubawskim w ciep³ych zbiornikach wodnych dosz³o do sedymentacji piasków, mu³ków i i³ów jeziornych. Po tym okresie klimat stopniowo zacz¹³ siê och³adzaæ. L¹dolody zlodowacenia Warty pozostawi³y po sobie osady dwóch stadia³ów. Przed czo³em cofaj¹cego l¹dolodu stadia³u dolnego by³y akumulowane piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. L¹dolód stadia³u œrodkowego pozostawi³ poziom glin zwa³owych, a po jego wycofaniu, w zimnych zbiornikach wodnych, dosz³o do akumulacji mu³ków, piasków i i³ów zastoiskowych. Z okresu stadia³u górnego nie zachowa³y siê ¿adne osady. W tym czasie na badanym terenie zachodzi³y procesy erozji i denudacji. U schy³ku zlodowaceñ œrodkowopolskich nast¹pi³o wyrównanie powierzchni terenu, które kontynuowane by³o zapewne w okresie interglacja³u eemskiego. Rzeczno-jeziornych osadów interglacja³u eemskiego nie nawiercono w ¿adnym z otworów wiertniczych na obszarze arkusza. L¹dolody zlodowacenia Wis³y pozostawi³y po sobie osady dwóch stadia³ów. Przed czo³em nasuwaj¹cego siê l¹dolodu stadia³u œrodkowego osadzi³y siê ¿wiry i piaski wodnolodowcowe, a wy- cofuj¹cy siê l¹dolód pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych. U schy³ku stadia³u œrodkowego, w obni¿eniach terenowych, by³y akumulowane mu³ki, piaski i i³y zastoiskowe. W stadiale górnym pocz¹tkowo dosz³o do akumulacji wodnolodowcowej. Nastêpnie nast¹pi³a transgresja l¹dolodu i osadzi³y siê gliny zwa³owe. Deglacjacja obszaru odby³a siê arealnie. Pocz¹tkowo w l¹dolodzie powsta³y przetainy i szczeliny. W szczelinach lodowych tworzy³y siê formy szczelinowe, a w przetainach lodowych – plateau kemowe, kemy i tarasy kemowe. Postêpuj¹ca deglacjacja doprowadzi³a do rozpadu l¹dolodu na du¿e bry³y martwego lodu. W wyniku wytapiania z nich osadów morenowych oraz ich akumulacji u podnó¿a i miêdzy bry³ami powsta³y moreny martwego lodu. Po wytopieniu bry³ martwego lodu utworzy³y siê zbiorniki zastoiskowe, w których osadza³y siê mu³ki, i³y i piaski. W trakcie dal- szego zaniku pokrywy lodowej wody roztopowe doprowadzi³y do akumulacji pokrywy sandrowej. Odp³yw wód roztopowych nastêpowa³ ku ku po³udniu, g³ównie z terenów arkusza Górowo I³aweckie oraz szlakiem sandrowym w obecnej dolinie £yny. Miejscami z krawêdzi bry³ martwego lodu na utwory wodnolodowcowe i glacjalne sp³ywa³y osady b³ota morenowego. Z wytapianiem siê du¿ej

35 bry³y martwego lodu w okolicy Smolajn zwi¹zane by³o powstanie zag³êbienia, w którym osadzi³y siê piaski, mu³ki i i³y wytopiskowe. W koñcowej fazie rozwoju zbiornika jego wody zosta³y wci¹gniête w odp³yw powierzchniowy i zbiornik zacz¹³ ulegaæ zanikowi. Na prze³omie plejstocenu i holocenu, w czasie panowania ch³odnych warunków klimatycznych, w m³odych rozciêciach erozyjnych i u podnó¿a skarp by³y akumulowane osady deluwialne. Nast¹pi³ równie¿ wzrost intensywnoœci procesów erozyjnych. By³ to okres erozyjnej i akumulacyjnej dzia³al- noœci wód powierzchniowych. W wyniku tych procesów powsta³y tarasy nadzalewowe zbudowane z aluwiów rzecznych. W holocenie, pod koniec okresu preborealnego, ostatnie bry³y martwego lodu zaczê³y intensyw- nie topnieæ. W obrêbie dolin rzecznych zachodzi³a akumulacja piasków i mad, a w p³ytkich jeziorach i zag³êbieniach osadza³y siê mu³ki i piaski. Po wytopieniu bry³ martwego lodu, w obrêbie równiny sandrowej i obszaru wysoczyznowego, powsta³y zag³êbienia, w których osadza³y siê namu³y i piaski humusowe. W misach zanikaj¹cych jezior tworzy³y siê gytie i kreda jeziorna oraz torfy. Akumulacja jeziorna, rzeczna i bagienna trwa do dziœ.

IV. PODSUMOWANIE

Budowa geologiczna obszaru arkusza Wolnica by³a dotychczas s³abo poznana. W trakcie prac kameralnych wykonano interpretacjê szczegó³owego terenowego zdjêcia geologicznego oraz przeanalizowano wyniki wczeœniejszych prac kartograficznych. Ponadto wykonano dwa otwory kartograficzne oraz przeanalizowano archiwalne profile otworów geologicznych, co pozwoli³o szerzej spoj- rzeæ na stratygrafiê i litologiê wystêpuj¹cych tu osadów czwartorzêdowych i ich pod³o¿a. Poni¿ej przytoczono najwa¿niejsze wnioski z wykonanych prac. 1. Na podstawie badañ petrograficzno-litologicznych stwierdzono, ¿e na obszarze arkusza Wolnica wystêpuj¹ osady oœmiu zlodowaceñ: Narwi, Nidy, Sanu 1, Sanu 2, Liwca, Odry, Warty i Wis³y. 2. Prawdopodobne jest wystêpowanie osadów interglacja³ów augustowskiego i lubawskiego, jednak z uwagi na du¿¹ zawartoœæ w nich materia³u pod³o¿a, nie by³o mo¿liwe dok³adne okreœlenie wieku tych utworów przy pomocy badañ palinologicznych. 3. W wyniku analizy szczegó³owego zdjêcia geologicznego wykazano, ¿e wystêpuj¹ce od Runowa (na pó³nocy) po Praslity i Stryjkowo (na po³udniu) rozleg³e i wysokie wzgórza powsta³y w szczelinach i przetainach lodowych. Formy te to zbudowane z glin, piasków i ¿wirów formy szczelinowe oraz zbudowane g³ównie z piasków kemy. 4. Powsta³e po wytopieniu bry³ martwego lodu misy jeziorne wype³nione s¹ torfami, namu³ami, piaskami humusowymi, a niekiedy gytiami i kred¹ jeziorn¹.

36 Wiele problemów pozostaje do rozstrzygniêcia. Dalszych badañ wymaga: – potwierdzenie wystêpowania w granicach obszaru arkusza utworów interstadialnych w obrê- bie zlodowacenia Odry oraz osadów interglacja³ów augustowskiego i lubawskiego; – dok³adniejsze rozpoznanie budowy geologicznej i tektoniki pod³o¿a osadów czwartorzêdu; – okreœlenie wp³ywu morfologii pod³o¿a podczwartorzêdowego i uskoków w nim wystêpuj¹cych na wkraczaj¹ce l¹dolody; – przebieg, d³ugoœæ oraz morfologia wystêpuj¹cej w pod³o¿u czwartorzêdu g³êbokiej struktury oraz wyjaœnienie jej genezy.

Warszawa, 2009 r.

LITERATURA

B¹k T.,Pacanowski G.,Dziasek A., 2009 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych, Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Wolnica (98). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. B e r A., 2000 — Plejstocen Polski pó³nocno-wschodniej w nawi¹zaniu do g³êbszego pod³o¿a i obszarów s¹siednich. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 170. D¹browski A.,Karaczun K.,1956 — Morfologia pod³o¿a prekambryjskiego w pó³nocno-wschodniej Polsce. Prz. Geol., 4, 8: 341–344. Farbisz E.,2005 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Górowo I³aweckie (62). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Graniczny M.,Doktór S.,Kucharski R.,1995 — Sprawozdanie z opracowania map liniowych elementów strukturalnych Polski 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycznych i teledetekcyjnych, ark. Suwa³ki. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Gronkowska-Krystek B.,2005 — Badania petrograficzno-litologiczne osadów czwartorzêdowych, ark. Górowo I³aweckie (62). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Gronkowska-Krystek B.,2008 — Badania petrograficzno-litologiczne osadów czwartorzêdowych, ark. Wolnica (98) i Lidzbark Warmiñski (99). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Halicki B.,1950 — Z zagadnieñ stratygrafii plejstocenu na Ni¿u Europejskim. Acta Geol. Pol., 1, 2: 106–127. Halicki B.,1960 — Zagadnienie interstadia³u mazurskiego. Zbiór prac i komunikatów treœci geologicznej. Pr. Muzeum Ziemi, 1: 107–125. Honczaruk M.,2008 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Lidzbark Warmiñski (99). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Kacprzak L.,Honczaruk M., 2006 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Górowo I³awieckie (62) wraz z Objaœnieniami. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Kacprzak L.,Honczaruk M.,2009 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Lidzbark Warmiñski (99) wraz z Objaœnieniami. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

37 Karaczun K.,Kubicki S.,Ryka W.,1975 — Mapa geologiczna pod³o¿a krystalicznego platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce. Inst. Geol., Warszawa. Kondracki J.,1948 — Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark. Gi¿ycko, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Kondracki J.,1957 — Pojezierze Mazurskie, jako region naturalny. Geogr. w Szk., 10, 5: 226–240. Kondracki J.,1972a — Pojezierze Mazurskie. W: Geomorfologia Polski. 2. Ni¿ Polski. PWN., Warszawa. Kondracki J.,1972b — Pojezierze Litewskie. W: Geomorfologia Polski. 2. Ni¿ Polski. PWN., Warszawa. Kondracki J.,2002 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Krause P.G., 1909 — Karta otworu Wichrowo (nr. inw. 335). Maz. Arch. Wierc., Gi¿ycko. Kubicki S.,Ryka W.,Znosko J.,1972 — Tektonika pod³o¿a krystalicznego prekambryjskiej platformy w Polsce. Kwart. Geol., 16, 3: 523–541. Kubicki S.,Ryka W.,1982 — Atlas geologiczny pod³o¿a krystalicznego polskiej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej. Wyd. Geol., Warszawa. Lisicki S.,1997 — Pleistocene of the Mr¹gowo Lakeland. Geol. Quart., 41, 3: 327–346. Marek B.,1976 — Badania granulometryczno-petrograficzne dla Mapy Geologicznej Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski. Inst. Geol., Warszawa Mañkowska A.,S³owañski W.,1977 — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Mañkowska A.,S³owañski W., 1979 — Objaœnienia do Mapy Geologicznej Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski. Inst. Geol., Warszawa. Mojski J.E., 1969 — Stratygrafia zlodowacenia pó³nocnopolskiego na obszarze Ni¿u Polskiego i wy¿yn œrodkowopol- skich. Biul. Inst. Geol., 220: 115–162. Mojski J.E., Rühle E.,1965 — Atlas geologiczny Polski. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne. 12. Czwartorzêd. Inst. Geol., Warszawa Ostrowski C.,2008 — Analiza pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego Polski, Szczegó³owa Mapa Geologicz- na Polski 1:50 000, ark. Wolnica (98). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Po¿aryski W.,1974 — Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. Wyd. Geol., Warszawa. Rabek W.,2009 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Orneta (97) wraz z Objaœnieniami. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Roszko L.,1968 — Recesja ostatniego l¹dolodu z terenu Polski. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74: 65–95. Rumiñski J.,2003a — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Dobre Miasto (137). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Rumiñski J.,2003b — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Dobre Miasto (137). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Rühle E.,1955 — Przegl¹d wiadomoœci o pod³o¿u czwartorzêdu pó³nocno-wschodniej czêœci Ni¿u Polskiego. Biul. Inst. Geol., 70. Rühle E.,1974 — Pokrywa kenozoiczna. W: Ska³y platformy prekambryjskiej w Polsce. 2. Pokrywa osadowa. Pr. Inst. Geol., 74: 186–232. Ryka W.,1982 — Prekambryjska ewolucja platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce. Kwart. Geol., 26, 2: 257–272.

38 S³odkowska B., 2005 — Wyniki analiz palinologicznych próbek osadów paleogenu z arkusza SMGP Górowo I³aweckie (62), profile ¯o³êdnik, Stega Ma³a, Nowa Wieœ Wielka i Paw³y. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. S³odkowska B.,2008 — Wyniki analiz palinologicznych próbek osadów eocenu i miocenu z arkusza SMGP Wolnica (98), profil Stryjkowo i Bieniewo. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. S³owañski W.,1974 – Karta otworu kartograficznego Pomorowo 4 (nr. inw. 121 229). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. S³owañski W.,1977 — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa. S³owañski W.,1981 — Czwartorzêd na Mazurach. Biul. Inst. Geol., 321. Stasiak J.,1969 — Wp³yw warunków wodnych na roœlinnoœæ póŸnego glacja³u i holocenu pó³nocno-wschodniej Pol- ski. Prz. Geogr., 41, 1: 93–100. Tyski S.(red.), 1969 — Synekliza peryba³tycka. 1. Budowa Geologiczna. Pr. Geostr. Inst. Geol., Warszawa. Winter H.,2008 — Opracowanie dotycz¹ce analizy palinologicznej 20 próbek z profilu Stryjkowo, ark. Wolnica (98), SMGP 1:50 000. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Zwierz S.,1953 — Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark. Gi¿ycko, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa.