•y. "MEER-S-H1STOR1E" verschijnt 5x per jaar (jaarverslag inbegrepen). 15e jaargang. no,1 , maart 1987. i; Redactie: J.v.Andel, Kruisweg 311, Rozenburg N.H., tel.: 02977 - 24172. Mevr.B.C.Bergkamp-Portengen, Houtrij Nieuw-Vennep, 12 k , 02526-74589. J.A.Merckens, Graan voor Visch 15123, , 02503-15240 Mevr.A.G.M.v.d.Oord-Wisker, Raadhuislaan 23, Hoofddorp, 02503-34896. W.Slob, Hoofdweg 743, Hoofddorp, 02503-16638, eindredacteur. C.M.Spaan, Acacialaa Amstelveen, n83 , 020-473540 Mevr.S.v.Zijverden-v.Reeuwijk, Robert Kochlaan 344, Haarlem.

Verzorging en verzending: J.P.Wieringa, Kromme Spieringweg 438, 214 VijfhuizenN A 1 , 02508-1412.

Samenstelling bestuur: voorzitter: A.J.de Koning, Kruisweg 1097, 2131 CV Hoofddorp, 02503-16617 vice-voorzitter: mr.R.M.Dunselman, Hoofdweg 1372, 2153 LV Nieuw-Vennep, 02526-86515. secretaris: L.R.den Otter, Zeemanlaa , 117 C Badhoevedorp25 nB 1 , 02968-2139 penningmeester: P.F.J.Everaardt, Sikkelstraat 51, 2151 CP Nieuw-Vennep 02526-72612. leden: Mevr.N.v.d.Heide, Egholm 117, 2133 BD Hoofddorp, 02503-35380. Fr.de Jong, Leeghwaterstraa , 213 29 HoofddorpN t2S , 02503-16682. Drs.F.L.Klooster, Gibsonstraat 8, 2141 VT , 02508-3070. D.Prins, Olympiastraa , 143 Rijsenhout23 X t5K , 02977-20187. J.C.Suidaeest. Hoofdweq 635, 2131 BA Hoofddorp,02503-16400.

Het postgironummer v.d.stichting is 35.11.852 t.n.v. "Meer-Historie" te Nieuw-Vennep; bankrekening: no.15.55,92«56 f 47.50.77.393o 4 . e minimum-contributiD e bedraag ƒ 15,-t r jaarpe - . Betalin a ontvangsn g n accept-girokaartva t .

Inhoud van dit nummer: blz. 3 Van de redactie 3 Bestuursmededelingen 6 Verdwenen boerderijen Rijk J.v.Andel 133 De bevolkingsregistratie K.Goudriaan W.H.zn. 18 Theorieën over Schiphol (1) P.G.J.de Boer 22 (2) C.M.Spaan omgevine d t Ui g 3 2 o.a. J.v.Andel 7 2 Boek bladbesprekinn e - g 8 2 Kort historisch nieuws. Itttegvel Begunstigersavond 1987. ' " Opgave-f ormulier excursie 198TB7. stichting'MèerMstorid'

Van de redactie.

Mevr.v.d.Oord-Wisker heeft zich genoodzaakt gezie e redacd n - tie te verlaten. Hierdoor en doordat al eerder enkele leden waren uitgevallen heeft de redactie uitgezien naar nieuwe leden t haaTo .r grote vreugde heef j mevr.S.v.Zijverdenzi t - v.Reeuwijk e destijddi , s jarenlang secretari n onzva s e Stich- ting is geweest, bereid gevonden toe te treden. Ook de heer C.M.Spaan e lezerd e di ,s beken doos i d r meerdere uitstekende bijdragen s gaarnon t zijl me ewi n , kenni n vaardige s n pe e ter zijde staan j hete.Wi n beide n hartva n e welkom.

Bestuursmededelingen.

Peilschaal Schiphol. Op 27 november 1986 woonden namens onze Stichting de heren A.J.de Koning en J.C.Suidgeest de plechtige onthulling bij van "de peilschaal" op het plein tegenover het Stationsgebouw van de luchthaven (voor nadere bijzonderhede e nummert verdezi di n n i r.

Tentoonstelling in "Bornholm". In de afgelopen jaren is door onze Stichtin l veea g l gedaa n voorlichtinaa n e d n i g vorn lezingenva m , tentoonstellinge n andere n e educatie. Voot jaadi rr t programmn staaandehe e p n to r ee wee t a he r en zij e ondenw r ander voorbereidet e he bezi t n me gee n nva tentoonstelling " en de Landbouw',' in de reac- tiverings n verplegingskliniee - k "Bornholm" t gebeur.Di n i t het kader van de z.g. "Boerenweek". Hier zal met medewerking van de activiteitenbegeleidingscommissie van dit huis in de laatste weemaarn n tentoonstellinva k ee t g worden gehouden waarin weer interessante onderwerpen worden behandeld. é geschiedenid j Bi e Haarlemmermeed n sva e landbouwd n e r , zal aandacht worden besteed aan de gemalen. Met name het ge- maal Cruquiu l ditmaamiddelpunt za she n i l t staan t museuHe . m "Cruquius" heeft inmiddels in principe zijn medewerking toe- gezegd. Ook zal een maquette worden getoond van de eerste rolbrug bij Lisse, gemaakt door de heer N.Mesman te Lisee, en door hem geschonken aan onze Stichting. Verder zullen voorwerpe ziee t n n zijn waarmee onze voorou- ders werkten. Zoals gebruikelij p onzo k e tentoonstellingen, zij weer e n r veel foto's en ander materiaal, waaruit blijkt, hoe de be- volkine Haarlemmermeed n va g r heeft geleefd. Dank zij de steeds groter wordende verzameling huishoudelijke voorwerpe k meenoo rkunneu n aandach e nw t bestedet he n aa n e e vrouboerderid d wer n p t verledeno wva khe n i j . De tentoonstelling wordt geopen p maandao d 3 maar2 g m 14.0o t 0 uur en zal de gehele week van 14.00 uur tot 17.00 uur te be- zichtigen zijn. lede e belangstellindi r g heeft voo e geschiecmid r e d n va s Haarlemmermee s hien harti r va r e welkom. Hopelijk tot ziens op de tentoonstelling. De toegang is gratis! Voo e werkgroed r p tentoonstellingen: F.de Jong.

Bruikleen. Aan het Museum voor ele bloembollenstreek te Lisse heeft onze Stichting in bruikleen gegeven, ter aanvul- t onderwerhe linn va g p "Veenderije n "i n n ee , steekschop en een afsteken.

Lezingen. üp 23 augustus 1986 is door F.de Jong een lezing en een tentoonstelling gehouden in "De Meerberg" te Hoofddorp voor het overkoepelend bestuur van de "Lions" voor Noord- Holland, Zuid-Hollan n Utrechte d e lezint d mott He .n va og was: "Het ontstaa e ontwikkelind n e nt Haarlemme he n va g r meer en de Haarlemmermeerpolder". De lezing werd bijgewoond door +^ 80 personen. üp 3 november 1986 werd door F.de Jong in samenwerking met mevr. N.va r Heid n de nlezin ee e g gehouden ove e geschieded r - t Haarlemmehe n va s re ni Haarlemmermeerpolder d mee n e r . Deze lezing werd gehouden voor de Belangen Organisatie Bad- hoevedorp (B.O.B.). Aanwezig waren + 30 personen.

Excursie 1987 e jaarlijksD . e excursi l wordeza e n gehouden op zaterdag 23 mei a.s. De reis gaat ditmaal naar Enkhuizen. We hopen per bus om 8.30 uur uit Hoofddorp te vertrekken naaRijksmuseut he r m "Zuiderzeemuseum". Daar worden we ontvangen door mevr. de Graaf, die ons met haar medewerkers (sters) zal rondleiden door het museum. e luncD e z.gd h n gebruike12.3.i _ + "Hindelopenr m 0uu o e w n - t museumhe zaal n va ." Tijdens deze lunch f meezulleo n r éé nbestuurslede n onzva n e zustervereniging "Oud-Enkhuizen n andee n ree vertellet he " n over Enkhuizen en over het werk van hun vereniging. e Ninleidind a g word n rondwandelinee t g door Enkhuize- ge n maakt onder leidin n bestuursledeva g n "Ouva n d Enkhuizen". e vertrekkeW n weeEnkhuizet ui r n hope+ 17.0e m m r o o n0 uu +_ 18.0 n Hoofddor0i p teru e zijnt g . In verband met de wandelingen wordt goed wandelschoeisel aanbevolen. De kosten aan deze excursie verbonden bedragen voor een be- gunstiger en één introducé ƒ 55,-- per persoon. Voor andere belangstellenden bedragen de kosten ƒ 60,-- pe.r persoon. U kunt zich opgeven door bijgaand formulier ingevuld te zen- aan F.de Jong, Leeghwaterstraa , 21329 t 2N HoofddorpS . e inscgrijvinD l plaatza g s vinde volgordn i n n binnenva e - komst . Hopelijk kunnen wij U, evenals vorig jaar, weer verwelkomen n t moofijnee me in e i wee sfeern e r . Voor de werkgroep excursies: F.de Jong.

Aanwinsten vanaf apri decembet me l n 198e t r6 to 1986 . e heed rn Va A.van Qostrum, Prins Hendrilaa e Hoofddorpt 0 1 n : een noodkachel, vervaardigd van oud vliegtuigmateriaal, tijden e tweedd s e wereldoorlog, door dhr.C.Verheue t l Amsterdam e kache.D gemaaks i l n gebruike t e Haard n i -t lemmermeer. Van de heer W.Stokman, Kromme Spieringweg 299 te Vijfhuizen: onderdele n berghaeftee n va n . Van de heer H.Th.Brink, Hoofdweg 617 te Hoofddorp: een trekzaag; een stekeltrekker of disteltang of distel- schaar . Va e heer d LUcken Co r ,Zwanenburge t Uwe 0 g11 : een programmaboekj n feetuitvoerinee n va e e Chr.Gemd n va g . zangvereniging "Excelsior" d.d. 1938, benevens fotokopie- n eknipselse n . Van de heer J.A,Merckens, Graan voor Visch 15123 te Hoofddorp: knipsels uit het Haarlems Dagblad, betreffende Boerderijen- beschrijvingen. Van mevrouw S.van Zijverden-van Reeuwijk, Robert Kochlaa4 34 n te Haarlem: een vlijm. Dit is een voorwerp om bij koeien, die teveel gasontwikkeling in de pens hebben, dit gas te laten ontsnappen. Via de heer W.Groenveld, Hoofdweg te Hoofddorp: een schouw en vensterluiken, waarschijnlijk afkomstig van de "Badhoeve". heee d rn C.M.KroonVa , Papaverstraa Nieuw-Vennepe t 7 3 t : een timmerkist. Van de heer A.C.van Nieuwenhuis (oud-bewoner van "Graan voor Visch"), Albergerbos 78 te Hoofddorp: een zaaiviool. e heed rn Va F.Spreeuw, Venneperwe e Nieuw-Vennept g : een houten bankschroef. Door tussenkoms e heed rn va H.Buyt Openbarn sva e Werken Haarlemmermeer, enkele onderdelen van de brug over de Genied-ijk in de Aalsmeerderweg. Alle schenkers zegge j hartelijwi n k dan! ! k F.de Jong, Verdwenen boerderije Rijn i n k (4).

t overlijdeDireche a n t n H.F.Bultmava n . l zullesr we n r e n allerlei gissingen gemaakt zijn over de toekomst van "De Hermanshoeve" t stonHe . d lang niet voor iedereee nd vast da t jonge Herma t bedrijhe n n zijva f n vade u voortzettenzo r . In de Nieuwe Meerbode van 27 april 1907 verschijnt het vol- gende bericht onder "plaatselijk nieuws": "Nog slechte een zeer korte tijd waarschijnlijk en het schoone landgoe n wijleva d e heed n r H.F.Bultmal za . Sr n door publieke verkoop in andere handen overgaan. Het is te hopen dat het met dit sierlijke landgoed niet gaat n wijleva t nda Mr.J.P.Amersfoordr me s al t ondeda te d r slopershame s gevallen"i r . n inderdaadE n maanee , d later verschijne e regionald n i n e blade e advertentied n s waari e publiekd n e verkooe d n va p herenboerderij "Hermanshoeve" wordt aangekondigd3 1 n e 6 p .O n indru ee t zovere "Hermans d e gevehe U junt k t s m i O .iwa n - hoeve" was, veilingbiljet drukkehe j t artikenwi di . j af lbi t . 7) . (zibl e De inzet van de verkoping was ƒ 71.350,--. De afslag, een week later, bedroeg ƒ 73.745,—. De erfgenamen, waarvan no- taris Hanedoes er één was - hij was getrouwd met een dochter van Bultma - nvonde t bedrada n g kennelijk niet voldoende want de hoeve werd niet gegund. De in 1865 geboren oudste n Hermaee zoon k n oo ,Frederik , gin e boerderid g j "runnen". n vooe dageee di r d n ha exclusiev j Hi e opleiding gevolgdp O . 9 september 1879 begon hij zijn opleiding aan de Rijksland- bouwschool te Wageningen in klas I van de 3-jarige opleiding van de afdeling A. Deze opleiding sloot aan op het lager on- derwijs en was bestemd: "...om aan leerlingen, die later den pracktischen landbouw zullen uitoefenen, kennis en ontwikke- e brengent linj e bi voog di , r eene verstandelijke uitoefe- ning van het landbouwbedrijf onmisbaar is...". Het eerste jaar werd hij niet bevorderd naar de 2e klas, zo- dat hij 4 jaar over de opleiding deed. In juli 1883 ging hij een half jaar werken op een stoeterij in Holstein en om zijn paardenkennis te vergroten ook nog een half jaar in Normandi'é. In 1888 keerde hij terug in de Meer en staat dan te boek als paardenfokker. Als zodanig heeft hij grote bekendheid gekre- gen . In augustus 1889 verschijn n zijva nmijn- r e than- n in ee sd ziens - zeer goed boekje over de pardenfokkerij, vol goede raadgevingen en tips. Eén van de zeer weinige"erfstukken" die hij de paardenwereld heeft nagelaten. Hij was een ver- nieuwee werelddi v ir r , maar maakte anderen geen deelgenoot van zijn kennis e heeD . r W.Slob, onze eindredacteurt he t va , als volgt samen: "H.F.Bultman jr. was geen gemakkelijk mens. Op paardenge- bied schreef hij open brieven en pamfletten. Twisten met gezagsdrager e paardenwereld n i s d liepen dikwijls hoo, op g Jammer menin i s g, wa opzich wanj hi tn geniaa ee t l mens." e pamflettedi Enig k mogen i va eb n he n inzien e hondeD . n lus- ten er geen brood vanl Vrijwillige Openbare Verkooping.

De Notarissen HEINSIUS te Haarlemmermeer en HANEDOES te Amsterdam zullen te HOOFDDORP op Donderdag 6 Juni 1907 bij inzet, In het koffiehuis „de Landbouw»" van den heer LABRrjNen op Donderdag 13 Juni 1907 bij afslag, in het koffiehuis „de Beurs" van den heer TREUR, belde male s namiddags nde var,n éé m publieo k verkoope e Heerenboerderid n j „HERMANSHOEVÈt "me daarbij behoorende uitmuntende landerijen samen ter grootte van 40 Hectaren, 7 Aren, 50 Centiaren, bizonder gunstig gelegen te HAARLEMMERMEER, in den hoek van den Aalsnieerderwefl en den Vilf- huizerweg, afdeellng Rijk, uitmakend e polderkaveld e s , strekkendsect2 I n riosI ee l . e VaAalsmeern nde - derwrg tot den Aalsmeerdernoordtocbl, op 20 minuten afstand van het station Vijfhulzerweö aan de Rlnüvaart H"F RUIO?MA°M " Amsterdam-Arisineer bewoond geweest doo wijleu n Hoogedelgestrn r de n . heer H. F. BULTMAN, in 5 perceelen, comblnatlën en massa, als: PERCEEL 1. n KoetshulsEe , waarin stalling voo paarde5 r arbeiderswoningen3 n e n t , alleme k s ondeda n éé r tuin, samen groo 5 tAre 1, ongevee«Wt n « Kme n r7 RilC 5 aretl n -10 Are n, Ti r f lU-U-t^LOJ kadaster secti nosK e. 2834n e 1835 , belde gedeeltelijk. PERCEEL II. De hechte en sterke Heerenboerderij „Hermanshoeve", bestaande uit: Heerenhuis met 15 kamers, veranda, en ruimen kelder, voorzien van waterleiding bramlkluis en verdere geriefelijkheden, daaraan gebouwde ruime schuur, waarin stalling voor 7 paarden en öoed ngerichte koestal, een groote schuur, waarin een nwstput, stallen voor 17 paarden en een bergplaats voor landbouwgereedschappen, graanberg en varkenshok, oprijlaan, sierlijk aangelegden tuin met ftine vrucht- boomen, woning geschikt voor een tuinman ; boomgaard en moestuin met broeikassen en vruchtboomen • verde arbeiderswoningen2 r , perceele t opgaanme n d hout, bouw weilandn e - , samen groot ongevee' r 9 Hectaren, 89 Aren, «ff Ctntlar.n, 83 AlBJl 25 kadaster secti nosK e . 1926, 1934, 1955, 1936, 1957, 1058,2837,2907,2908,511K V 2 56 11 56 5140 en 564 geheel en nos. 1955 en 2854 beide gedeeltelijk. ' ' ' °01' **• ^ Het op dit perceel aanwezige houtgewas, bestaande uit tal van vruchtboomen sierboome n plantene n , prachtig iepenhout, opgaan n kreupelhoute d , moet worden overgenomen tegen betaling van / 2000. PRRCSFf. HL 10 Hectaren, 6 Aren Bouw Weilandn e - , gelegen naas t vorighe t e perceel1 57 n , e kadaste0 57 9 r36 secti8 56 nos eK . 7 36836 , PERCEEL IV. ... 10 Hectaren, l Are, 50 C e n 1 1 a r e n bouw- en Weiland, gelegen naast het vorige perceel kadaster sectie K nos. 372, 573 374 375 5; «7 PERCEEL V. ... 6 en 10 Hectaren, l Are bouw- en weiland, gelegen naast het vorige pereel, kadaster sectie K nos. 578. 379, 580, 58 1, 582 en 585 Bij den afslag worden gecombine;rd : Perceelen l en II ; Perceelen e I II n n 1,1e 1 Perceele. V n e nV Daarna komen de perceelen in eenenassa. Alle perceelen wegen uit nnor den Alsmeerderweg. Van de perceelen is ruim 12 Hectart weiland. Aanvaarding In eigen gebruik : het bouwland blootscho! 1907, het weiland Kermist IÏX en de gebouwen met aanhtrigheden l Januari 1908 Betaling verkooppenninge l Novaben p o voo f o r r 1907. Grondlasten 1907: Perceel l / 15.81, Perceel 11/105.04. Perceel III - 35.91. Perceel IV - 55.75 Percee - 35.75 V l. Polderlasten 190/ 9. 7Hectarer —pe . Rijnlandsbundergeld 1907 ƒ 1.40 per Hectare. De. belastingen Komen voor rekening van koops van l Januari 1908. De gebouwetin landerijen zijn te bezichttaen

Nadere Inlichtingen verstrekken voornoemde itarissen, te wier kantoren de veilmttsvoorwaurdoii n dagen voor den inzef ter lezing liggen. vemngsvoorwaarden 8 Inzetters gedanontvangen he o d e j gunnin t bodbi nhe . n g va l'/, kostee D n bedrage r kooppenningede % n6 t restitutibetaaldnm he n va ee strijkgel e t voldoed n binnen drie dagen na de gunning. B ' vuiuoen Gedaanteverwissel ing. Het land van "De Hermanshoeve" onder- gaat een belangrijke gedaantewisseling. Bultman sr. had veel n echtee graslan es koeboerwa n e d . Junior daarentegen ee s wa n echte bouwboer. Daarom werd het meeste grasland gescheurd. Bekendheid kree e j voorateeld n hi gsuikerbietent va tme l . u Hidaaroven boekjzo jee k e oo rgeschreve n hebben e eerstD . e "pootbietjes e Meed n ri "ware p zijo n n lan e vindent d - In . tussen gaa e erfgenamed n p zoeo n k naan koperee r , hetgeen i n 1913 lukte. e heeD r B.Klaare, , koopman te Wassemaar, wordt de nieuwe eige- naar. Bultman jr,, wordt dan pachter voor telkens 7 jaar. Het onderhoud van de gebouwen is voor de pachter en daar zit 'm nu net de kneep, Al na de eerste pachttermijn ontvangt hij de mededeling: "Doewat aan het onderhoud anders ga je eraf" . Omdat Bultman jr. in gebreke blijft, maakt de eigenaar zijn dreigement waar In 1927 verschijn diversn i t e kranten een advertentie voor verhuring bij in- schrijving van de herenboerderij "Her- voor 7 jaren van de manshoeve" e Nieuwd n I .e Meerbod6 n va e Heerenboerderij juli 1927 verschijn n intervieee t t me w Bultman, waarin hij een andere lezing „Hermanshoeve" s niegeeft i n zij i t nHe . belande )d huurtermijn te verlengen. Hij acht de met de daarbij behoorende uitmuntende landerijen, belastingen in de Meer te hoog en gaat samen ter grootte van in Heemstede wonen. Zijn boerderin aa j -gtO.CKT.S. A . Oü de Uweg houdt hij echter aan. De stal- bijzonder gunstig gelegee nt lingen aldaar zullen belangrijk worden Haarlemmermeer, in een hoek uitgebreid; waarvan nooit iets gekomen van den Aalsmeerderweg en Vijfhuizerweg, nabi Ringe d j - is. vaart, than gebruin sn i de j kbi Aan liefhebbers om de "Hermanshoeve" te heer H. F. BULTMAN. huren is geen gebrek. Het kantoor van Aanvaarding blootschoon fe Kerstmis 1927 gebouwee d , n notaris Heinsius ontvangt over de 100 i 1928echteMe r .r aanmeldingen. Velen vielen bij de eerste Briefjes met opgave van selectie reeds af. Eén van de voorwanr- 2 solide borgen moeten voor den was n.l. het in het bezit hebben van Novembep oo f r 1927 zij- in n geleverd ten kantore van den een landbouwschooldiploma. Na veel wik- NotariHEINSIU. J . F . sC S ken wegee n n bleven uiteindelij 3 cank - e t Haarlemmermeer, alwaar didaten over. Daaronder David Bernhard e voorwaarded r lezinte n g liggen. Schoenmakers n domineeszooee , Rott ui n - Te bezichtigen 18, 26 en terdam, die uitgekozen werd. - No 4 28 n Octobee 2 n e r t kerstmime t lann He - ko d sge 192e d n 7e vember 1927_ . 192i me gebruin 8bouwei 1 r pe nk worden genomen. Voor we de periode "Schoenmakers" gaan beschrijven eerst nog een nabeschouwing over Bultma . Ondankjr n s zijn vaak arrogan- te houding wer r altije d d over "meneer Bultman" gesproken. Niet gehuwd, wis j zichi th altijd omringd door tenminste drie vrouwe e personed e gezusterd n i nn va n s Wessejs, waarvan éé n officieel zijn huishoudster was e .tweedD s dienstbodwa e n e e de derde verpleegster, maar niet officieel woonachtig op de hoeve e huishoudsterD . , Tieblechien Hillegonda Jacoba Elisa- e wandelind n beti - h g Tiebich genoems evenalwa - d s Bult- man dol op paarden. Op concoursen reed zij vaak het tandem- nummer en met drie- en vierspannen behaalde zij menig succes. Aanvankelijk gaf dat nogal eens problemen met de jury. Die nummers waren open voor echtgenote f dochter o se land d n -va s bouwers en daar behoorde zij niet toe! Later leest men daar- over in de verslagen niets meer. Vooral in de Nieuwe Meerbode zij e verslaged n n ove e paarded r n Bultmava n n altijd zee- lo r vend j onderzoeBi . ke geschreveblijkdi t da t n werden door r SchanVae Legmeerd n "vriendde n t ee ui se n Bultmadi ,va " n was. Veelal werden concoursen gereden met paarden van het zo ge- noemde Groninger type. Bultman en Van der Schans waren als fokkers voorstander t Geldershe n va s e type, omda t naadi tr hun mening betere concourspaarden waren. Omda e Uwed t g binnen de strook van 25 km van de kust ligt, waarbinnen in de Tweede Wereldoorlog geen buitenlanders mochten wonen, gaat de Franse paardenknecht Henrie George v.d.Berghe n Bultva , - Schanr de n s Va wonen j bi .n ma Over Bultma e noudd zijj e bi ngenerati g velno e e verhalee t n beluisteren meest He . t spectaculaire hoord k zekei e 5 jaa2 r r gelede mijn va nn vader. Zoals eerder vermeld bezat Bultman e Uwed kavep n oog o a land aa k h wildlt 0 j Da F-1.2 hi eg 3no verkopen, maar niet voo e prijd r s die^daarvoo n krijgenko r . Hij besloot toen deze hoeve te verloten en aldus geschiedde. Op de dag van de officiële notariële trekking waren velen op komen dagen. Enkele kl.eine prijzen, zoal n hoofdstelee s , leid- sels n n zaderoskaee ,ee n le m werde t eershe n t getrokken. Toen de hoofdprijs getrokken was, bleek Bultman zelf of zijn huishoudste t winnend he e rhebbent t t verhaak lo ei Di l b he l ook van anderen vele malen gehoord. Niemand kon me echter een jaartal noemen o interessanz t von k Di .i d t ik^oeda t k ging naar gegevens. Ondanks de vele tijd daaraan besteed boekt geek i e n resultaat U graa t d spij Da .ha gj wan k mi ti t vermeld hoeveel lote werder e n n verkoch n tegee t n welke prijs. Toch moet dit verhaal op waarheid berusten want ik hoorde het vaak, zij het in velerlei variaties, zoals met dit soort ver- halen gebruikelijk is. Mocht ik het ooit nog eens tegenkomen dan zal ik het U zeker niet onthouden.

^^^^^5 __januar^2 _^_ p O ^i 1939 trouwde Bultmat me n mm i mm

ji zijn huishoudster te Heemstede. Zeker Heden ontslie vreden pi a n , vooe tij s opmerkelijdi ri d t Bultda k - n zeeee r langdurig, geduldig gedragen lijden, mijn innig man vrijmetselaar was. Het is ook bekend geliefde, zeer zorgzame Man, vaaj dahi tk dorsti s maawa g r voot he r onze Broeder, Behuwdbroe- m Oo den e r lessen geen voorkeu d vooha rr koffif o e HERMAN FREDERIK BULTMAN thee. in den gezegenden ouderdom Op 19 mei 1946 overleed hij en werd op van ruim 80 jaar. 2 mei 2 s zesdeal , , bijgeze t famihe n -i t Uit aller naam, liegraf te Hoofddorp. Zijn vrouw over- . BultmanE . J . H - . T Wessels n rusthuiee lee n i d e Bloemendaat s p o l 3 apri1 l 1963- j werfa .Zi t d he nie n i t Heemstede, 19 Mei 1916 . CuyperslaaP . Dr 5 n"2 miliegraf bijgezet. De teraardebestelling heeft plaats geha Woensdap do g Algemeene d i J.lp o .Me 2 2 e Begraafplaat Hoofddorpe st .

Schoenmakers. Zoals eerder gemeld was David Bernhard Schoen- makers, geboren op 25 maart 1900, de opvolger van Bultman als pachter. Hij was gehuwd met Grietje Knibbe, afkomstig van de Vooraanstaande landbouwers zonden in de 19e eeuw soms produc- n bedrijvehu n te va p nnaao n r national n internationale e e landbouwtentoonstellingen. De oude heer Bultman deed dat ook en behaalde b.v. in 1865 te Parijs een gouden medaille met zijn kaas, zoal dezt sui e metalen plaquette j blijktbi e di , de afbraak onder het puinpoeder in de voormalige kaaskelder werd gevonden. Schipholweg, toen nog Spaarnwouderweg. Hoewel Bultman nog n andee probeerdn Schoenmakern aa ree t he e e slijtent s m na , deze maar weinig van hem over. De landbouwwerktuigen waren aftands en versleten en echte werkpaarden waren er ook niet. Bultman ston e nieuwd d e e zijpachteto n l spullewe r n alvast in de boerderij onder te brengen omdat er voldoende ruimte was. Door de verkoop van zijn vele paarden kwam er zelfs steeds meer plaats. Alleen zijn Hackney' meej hi ,m na snaa r de Uweg n wee.Ee k voo e definitievd r e ontruiming werr e d "boelhuis" gehouden. Veel bleef onverkocht t biljarHe . n e t de electrische piano gingen naar caf ée Kruiswe d Roya n aa l g te Hoofddorp. Lang had men er daar geen plezier van, want spoedig daarna bran gine r bran e kt g ui dalle s verloren. üp 1 mei 1928 konden de Schoenmakers het woonhuis betrekken. Mevrouw Schoenmakers schro l toej daawe kzi nr binnen kwam. Bepaald schoon was het niet te noemen. Toen tijdens de schoon- maa e landheed k r een n kijkjee s e kwam nemen vertelde hij, nooit eerder zijn bezit van binnen gezien te hebben. Onder de indruk van de verwaarloosde toestand gaf hij schilder Van Keulen opdrach voom o t 1000,ƒ r — schilder behangwern e - n i k het hui e verrichtent s . Al snel kreeg één van de gebouwen, het koetshuis, een heel andere bestemming. Het iets verderop staande Ned.Herv.Mara- natha-kerkj n vervanginaa s wa e g toe p dezelfdO . e plaats kwam een grotere kerk en een pastorie. Tijdens de bouw daarvan kerkte men in het koetshuis van de "Hermanshoeve". Later werd het een dubbel woonhuis. Tijdens de mobilisatie werd de fami- Schoenmakers onaangenaam verrast door inkwartierin- Ne n va g derlandse soldaten met paarden en wagens. Dat gebeurde op 20 april 1940. 4 mei1 p ,e O laatstd e oorlogsdag, trokken alle ca.100 Neder- landse militairen, die op Schiphol gelegerd waren, zich terug e o"Hermanshoeve"d p e Duitserd k .Oo s wiste e hoevd n e vint e - den, zoda tplaate wonedi p r nieso e n t meewasj bi rwerr .E - den barakke n grotnee gebouwek oo schuilkelder n e d t woonHe . - huis werd ingericht als officiersmess. In de winter van 1944 op 1945 is er nog een grote groep Georgiërs op de boerderij gehuisvest geweest. Na de oorlog. Toen de Schoenmakers er na de oorlog konden terugkeren werden zij voor een tweede maal geconfronteerd met een uitgewoond huis. Met afbraakmaterialen van de barak- ken heef e familid t t geheehe e l weer bewoonbaar- wetema e t n ken. Daarna is er intern nogal wat gesleuteld aan het huis, n gegeveee wan p o t n moment woonde r drie n e gezinnen- ok n I . tober 1945 vond er een scheuring in de Gereformeerde kerk van Haarlemmermeer O.Z. plaats. De synodalen beriepen een eigen predikant: dominee J.de Lang t Lunterenui e . Dominee Mul van art.31 woonde in de pastorie, waardoor deze niet beschikbaar was n jun.Va i 194 septembet 6to r 1949 tro- do k mine e LangD e t zijme e n e bovenverdiepingezid p o n e d n va g hoeve in. In de z.g. "onderwereld" woonde de familie Van der Luit, een vaste arbeide n Schoenmakersva r e z.gd e zeln .di , va f"boven - wereld" gebruik maakte. Ondank 8 menseaantat 2 he sn va nl zegt mevrouw Schoenmakers dat je elkaar toch niet in de weg liep. Ruimte zat. In 1950 werd Schoenmakers eigenaa e "Hermanshoeve"d n va r . Het jaar daarop de 26e augustus overleed hij. Zijn oudste zoon Ben zette het bedrijf voor zijn moeder voort.

e laatstD t eene wa e luisterrijk fotsd n va o e herenboerderij "Hermanshoeve" was. Links staan allee g enigno n e arbeiders- woningen en rechts het voormalige koetshuis met paardenstal- ling en woonruimte voor drie arbeidersgezinnen (zie verdere omschrijving op het aanplakbiljet betreffende de openbare verkoping).

In 1959 werd tenslott k dezoo e e boerderij gesloopt voot he r nieuwe Schiphol. Mevrouw Schoenmakers trok naar Hoofddorp e Hoofdwed n 6 aa gin waa61 gj g zi rwonen , terwijl haar zoon Ben een boerderij betrok aan de Maasdijk te Maassluis. Toch moest hij ook daar weer het veld ruimen ditmaal voor stads- uitbreiding. a enigN n efla ee tij tp o gewoond j naa e hebbee hi t dd r n ko n omgeving van Dordrecht verhuizen waar hij nog steeds een ak- kerbouwbedrijf leidt. Toe e "Hermanshoeved n " gesloop l benieuwwe n tme dwers wa d naa e mogelijkd r e e kluisinhoud e destijdsn di va ,d , toen men de woning betrok, op slot zat en nadien nooit geopend kon worden. Nu werd hij geforceerd maar bleek helaas...leeg l t afgravet terreihe he j n p Bi velo va n l estuitt we hon n -me e derden lege drankflessen, die Bultman daar begraven had. e fraaiD e "pisbak e vroegerd n va " e "Hermanshoeve" staag no t altijd op het erf en is ook nog in gebruik.... n Andelva s .Jo e bevolkingsregistrotiD e Haarlemmermeerd n i e .

Is U dat wel eens overkomen dat U een persoon in het oude bevolkingsregister van de Haarlemmermeer opzocht en dat U hem of haar, van wie U zeker meende te weten dat ze tot de pioniers hadden behoord, niet kon terug vinden? U zult dan de enige niet zijn geweest, wan e bevolkingsboekhoudind t g van de Meer in de pioniersjaren is berucht onnauwkeurig. Ter Veen vertelt in zijn bekende boek "De Haarlemmermeer als ko- lonisatiegebied" 1), dat er in 1857 zo'n 1800 bewoners van de Mee t rbevolkingsregiste he nie n i t r voorkwamen j sugHi . - gereert dat er onder die 1800 nogal wat "onderduikers" waren (pag.22: "Menigeen vestigd zicr e h (... zice )di h elders nie p zijo t n gemak gevoeld f redeneo e politid d e ha nt e ontwijken aansluitinn i - " n mr.Amersfoordt)aa g . Nu heeft P.G.J.de Boer t blan lezerdi aa ,d n geeva s n onbe- kende, al min of meer - en terecht - met Ter Veens romanti- sche wildwest-verhaal afgerekend 2), maar jammer genoeg ver- warj bevolkingsregistehi t n burgerlijke r e stand t lijkHe . t s nuttim du en rijtj m eenee o gr preciee zette p e t eso t nwa s aan de hand is geweest met de bevolkingsregistratie in de eerst e moeilijkheded e t jarenwa n e , n daarbi me ware e di nj ondervond. Vooraf dit ,m allo e misverstande e voorkoment n t bevolhe n I -: kingsregiste n Haarlemmermeeva r r staan alle personen vermeld n bepaalee dip o n ebepaald dee momenn i f eo t periode d n i e gemeente hun wettig domicilie hadden; het geeft dus een toe- stand weer en betreft de inwoners van de gemeente. De burger- lijke stand is een reeks van geboorte-, huwelijks- en over- lijdensakten n officiee ee vormj s hi ; du t l - verslage n va g beurtenissen m.b.t. personen die op het moment van de gebeur- tenis in de Meer verbleven. Over de burgerlijke stand in de Meer vóór de inrichting van een aparte gemeente schreef ove- rigens Corien Glaudemans een interessant artikel in "Meer- Historie n maar t hieva " he tr l 1983alleewi k i ;n hebben over de periode vanaf de instelling van de gemeente Haarlemmermeer. n zelfstandigEe e gemeente Haarlemmermeer werd opgerichj bi t wet van 7 juli 1855. Een eigen onderkomen had de gemeente nog e nietraad n de , kwam t bijeegemeentehuihe n i n n Heemstesva - de. Reeds in de tweede raadsvergadering, op 27 nov.1855, machtigt de raad de burgemeester om uitgaven te doen voor de inrichting van een bevolkingsregister. Er was toen nog geen gemeentesecretari wert n doenhe ko k e ; di sdez p eo wers pa d 0 novembe3 r 185 n 5D.Eggink ee benoemd s wa t .he ; Er moet toen al direkt.een lijst van bewoners zijn aange- legd, want het gemeenteverslag van 1856 vermeldt dat er aan het eind van 1855 3056 ingeschrevenen waren; deze lijst was echter zeker onvolledig. Echt scho tn dez i kwa er e mzaa k vermoedelij doos n pa kee r verordening op huisnummering en bevolkingsregistratie die de raad vaststeld 185i . me 63) 0 3 p o e Voor de indeling van de gemeente Haarlemmermeer besloot men dezelfde vier afdelinge k voo e houdeoo e t pold r s n -al naa n der werden gehanteerd: Vijfhuizen, , Rijk en Burger- veen. - - 14 - -

De huizen en alle andere gebouwen in de Meer moesten bordjes krijge t vermeldin me nt numme n he va r afdelin n n de re va g ) (? g t kavelhe e letted , r sectiede r n doorlopenee , d huisnummer (dit alles in zwarte olieverf), en het kadastrale nummer (in rood) e eigenareD . e gebouwed n va n n zouden verantwoorde- lijk zijn voor het aanbrengen van de bordjes. En wat de be- woners betreft: Ieder die zich in de gemeente vestigde werd verplicht zich binnen veertien dage r secretarite n e t n aa e melden,onder overlegging van een "getuigschrift" (een be- wijsje) van het gemeentebestuur van de vorige woonplaats; insgelijks moest men zich bij vertrek uit de Meer komen af- melden; men kreeg dan een getuigschrift mee voor de nieuwe woonplaats, üp overtreding van de bepalingen betreffende huisnummering en bevolkingsregistratie stond ƒ 2,— boete. Dat was in die tijd ongeveer een dagloon; een reisje naar Heemstede zal ook vaak een dag hebben gekost, dus voor de effectiviteit had de boete iets hoger moeten zijn. Niette- n 185e indrui d t ) 6e registrati4 d da k k i b mi n nieuwhe n va e - komers goed verliep. t degene l langeme a e Mee d t e n rhe di i n r gevest za Maae - ho r tigd waren? Vielen zij ook onder de termen van de genoemde verordening? Nee u eenn m s mijn betovergrootvader Jacobus Goudrinan: Blij- kens het bevolkingsregister van Linschoten (prov.Utrecht) is hij al in september 1854 uit die gemeente naar "Aalsmeer" (d.w.z.naar de Meer) vertrokken; maar in het eerste bevol- kingsregister van de H'meer komt hij niet voor. of de veror- dening van mei 1856 is geheel langs hem heen gegaan - hij s nocs analfabeedu wa h s krantela n e t n noc) aanplakbil(? h - e gemeentt getuigschrifd he n jette f va ó j e- n hi Lin t da t- schote d meegekregeha n s intussewa n n kwijtgeraakt n zondee , r getuigschrift werd je niet ingeschreven. Onwillig was opa Jacobus zeker niet e talrijkD : e geboorte n (kinder)sterfe n - tegevalle n ziji n n gezie ambtenaad e n d aa heefn j va rhi t burgerlijke stand zonder mankeren aangegeven. Ik denk dat zijn geval mode n staa e ka tijdln vele di n va n .vooi t n da r Het bevolkingsregister zelf was geografisch geordend. De wet bepaalde dat in gemeenten met meer dan 5000 inv/oners het be- volkingsregister wijksgewijs moest worden ingedeeld n overI . - eenstemming daarmee legde Eggink voo e vied r r afdelingen va n de Meer eerst elk één boek aan, en toen de eerste boeken vol raakte n nieuee nr wijn w pe begoaa kboekj t geheihi nHe . m van de huisnummering in deze eerste periode heb ik overigens niet kunnen ontdekken j heefzi ; t waarschijnlijk nooit goed gefunctioneerd, want in de acten van de burgerlijke stand wordt in deze jaren alleen de poldersectie vermeld.

1 dec.185 r Pe 6 wer e gemeentesecretarid d e gevestig n huizi d e Eggink ("Nieuw-Rijk") op de hoek van Hoofdvaart en Bennebroe- kerweg, de Oude Secretarie. Dit vergemakkelijkte de registra- tie zeker, maar wie bij Halfweg woonde had altijd nog zo'n e gaant t gemeenteversla m He .k 4 1 1a 3 n 185va g 6 vermeldt t bevolkingsregistehe p o n dame t r zijn best deed: "Het heeft geholpe e geldelijkd n e steun waarto- ge e d e meente niet verplicht is, te weigeren aan die aanvragers di t bevolkingsregistee he nie n i t r staan ingeschreve- n zo'n geval deed zich nogal eens voor - ; ook op andere manieren hebben we gewaarschuwd." Volgens datzelfde verslag 3 personewerde6 n 185 i n r 6ee e n n of gezinshoofden bedeeld; en voor de volgende jaren waren de aantallen: 8 185721 : 1858: 295 1859: +300. 5) t gemeentebestuuHe d hies werkelijha rdu r n chantagemidee k - del in handen dat zoden aan de dijk zette. In 1857 verscherpt gemeentebestuut he e n aandachz' r t voot he r bevolkingsregister nog. Uit het gemeenteverslag: "Er wordt voor gezorge bevolkingsregisterd t da d s goed worden bijgehouden. In 1857 is opnieuw de hele bevolking beschreven; dit was nodig geworden doordat er dagelijks wisselingen plaats vinden. Zo zijn er goede lijsten op- gesteld van alle personen die nog geen verhuisbewijs hebben ingeleverd; op 31 december waren dat er nog 4-1800. üok zijn er uittreksels uit de bevolkingsregisters ge- maakt, één voor elke sectie (Vijfhuizen, Rijk, Beins- dorp, - K.G.), bestemd voor de veldwachters; die kunnen ze dan meenemen als ze de ronde doen en er steeds de wijzigingen bijschrijven die ze ontdekken. Ook n plava zijn e binnenkorw n t vervolginto t g ove e gaat r n n verhuisbewijhu e to u n n diegenet va sto nie e di tn heb- ben ingeleverd. Het bijhouden van het bevolkingsregister en alles wat daarbij komt kijken kan men in deze gemeente gerust een veelomvattend karwei noemen". Ook in het verslag over 1858 klaagt men dat een volledige registratie der bevolking moeilijk blijft door de vele muta- t jaada ties r n n heefi gee Me .r e nt extra kosten voor willen maken, omdat de volkstelling van 1859 aanstaande was. e feitelijk"D ee hiervore bevolkingdi s al s opge i no zo ,- geven, is het resultaat eener met naauwkeurigheid gehou- den tellin Decemben i g r 1858." e vieD r veldwachter e gemeentd e di s e - rijs werdein wa k s du n geschakeld om achter de stand van de bevolking te komen. Ge- wapend met sectiegewijs ingerichte uittreksels uit het be- volkingsregister n zice , h oriënteren e zwrt-wittd p o d e huis- nummerbordjes, trokken zij de polder in. Enerzijds denke men zich hun taak niet te gering in. Elk van hen had een terrein e surveillerent m k 5 e bebouwinx vad 9 nn e ; g wijzigde zich voortdurend. Niet alleen kwamen er steeds meer woningen, ook werden bestaande huizen - in het begin vaak niet meer dan rieten hutjes - gaandeweg vervangen; van het onderhoud van de huisnummerbordjes zal wel niet veel terechtgekomen zijn. Anderzijds was de Meer dunbevolkt; elke veldwachter had in zijn uitgestrekte rayon toch niet meen zo'da r n 400, hoog- uit 500 adressen; en die waren in de kale polder beter te n dichtgebouwdee overzie n i n da n e stadswij t gevau he k zo l zijn geweest. Bovendien waren ook de kavels nog eens aange- geven met wit geverfde nummerpalen, die onderhouden moesten worde 25,-ƒ boetn p straff o n ee n. va en -6) va e e veldwachterd t wenn he va kt da l p o swe s du Ir ke hout he d degelij t betrouwbarto k e resultaten leidde.

e controlerent t n manieda ee r m e o r e s beroemdD I ? e lijst van 1800 "onderduikers" waarover het verslag over 1857 spreekt is helaas verdwenen. Maar in het gemeentearchief bevindt n "Registeee zicl we h r bevattend e named er hoofdede n n va n huisgezinne H'meen i n r opgenomen tijden e volkstellinsd n va g 1859" 7), dat ik heb kunnen identificeren als de teilings- lijs dec.185n va t 8 (dus nie1859n va t . )7) Het is een kloek deel, waarin de gegevens niet zijn geno- teerd op voorbedrukte standaardpagina's, maar op handgete- kende kolommen. De lijst bevat, alfabetisch gerangschikt, de name alln ) gezinshoofdeva n(? e - overigen n ee t me ns gebrek- kige - aanduiding van de beroepen, de aantallen gezinsleden (manne n vrouwee n n apart) e aantalled , n inwonende n vr.)e . ,(m n e sectienummersd n e e lijsd p O t .k gevakomeel n li n talloze namen voor die in het bevolkingsregister niet te vinden zijn; nauwkeurige vergelijking met de volkstellingli jst van 1859 kan misschien nog meer licht werpen op de kwaliteit van de lijst van 1858. Ik kom er straks nog even op terug. Die volkstellingslijst is het volgende document over de oud- ste bevolkin e Meerd n p oudejoarsdaO .va g g 1859 moesten alle gezinshoofden in Nederland een door henzelf ingevuld biljet inlevere n e daaraad waari n i e opgavez r ne voorafgaane wi n - e nachd - tge feitelije d n hui j d vertoefhu Bi ha sn i . k 8) d vraagde gegeven se datu d ware n k plaate moo nn geboorteva s . e gegevend Omda n me t s zelf moest noteren slope r nogae nt wa l fouten in, niet alleen onjuiste spelling van geboorteplaats- en (Feinaart i.p.v. Fijnaart), maar ook verkeerde data; deze fouten werden niet gecorrigeerd in de lijst die op grond van de biljetten werd samengesteld k vermoeI . t dezda d e lijst door Eggink inderhaast werd opgemaakt, voorda e biljetted t n naan HaaDe r g werden opgestuurd e lijsd p gronO . n t va dbere - kend j toe e hi wettiged n e bevolkin e H'meerd n i g , waarbij degenen die nog altijd geen getuigschrift hadden kunnen to- nen a.h.w. amnestie kregen. Dit verklaart de grote sprong in de wettige bevolking van dec.1858 naar dec. 1859 (van 6160 naar 7199, zie tabel). Slot volgt. Koen Goudriaa, zn H W. n

TABEL

(n.b. e niet-betroubar:d e getalle n n ee voorzien zijn va n ) mannen: vrouwen: totaal: 1 jan.1856 wettige bevolking 1649} 1407 3056! 31 dec.1856 wettige " 2735 2422 5157 feitelijke " 2766' 24183 5184! 31 dec. 1857 wettige bevolking 3140 2716 5856 feitelijk" e 4201 3472 7673 31 dec. 1858 wettig" e 3271 2889 6160 feitelijke " 3749 3121 6870 31 dec. 1859 wettig" e 3918 3281 7199 feitelijk" e 3940 3305 7245 31 dec. 1860 wettig" e 3908* 3334* 7242* 31 dec.1861 wettige " 4101* 3552' 7653' 31 dec. 1862 wettige " 4217* 3608' 7825'

1) Groningen, 1925, p.14. Ter Veen stelt dat het eerste bevolkingsregister in zijn dagen verdwenen was; maar intussen is dit weer opgedoken: Dit alleen al zou een reden zijn om de beginhoodstukken van Ter Veens boek te herschrijven. Het aantal van 1800 niet geregistreer- den ontleen t Prov.Verslaghe r Veen Te taa n ; heefj hi t de gemeenteverslagen niet ingezien? ) Pionier2 Meee d n ri s 1980, p.29. 3) Zie bijlage 2 bij de notulen van de raad. 4) Ik baseer me op eigen archiefonderzoek naar de chr. af- gescheidenen in de Meer. t bestuuHe n H'mee ) va r5 n dez ko re armengelden voot he r overgrote deel verhalen op de geboortegemeenten van degenen die de steun ontvingen; hier profiteerde de gem. H'meer dus van het feit dat zij een jonge gemeen- te was. ) 6 P.Boekei, Geschiedeni Haarlemmermeet he n va s n schetsi r - n taferelenee n , Amsterdam 1868, p.184. 7) Inv.nr. 1.755.361 - 349. Dat de lijst werkelijk die van dec. 1858 is, kon worden opgemaakt uit vergelijking van de samenstelling van een voldoende aantal gezinnen e corresponderende d lijsid n t me t e gegevensuie d t burgerlijke stand. Naderhand ontdekte ik het schutblad van dit boek; het n anderee n i e t foliantza , maa e kwaliteid r- pa n va t pier en liniëring laten er geen twijfel over bestaan archiefstuj bi t dahe t k inv.nr. - 1.755.36be 9 34 - 1 hoort. Dit schutblad vermeldt, in potlood, inderdaad het jaartal 18581 8) K.B. van 26 sept.1859, Staatsblad nr. 101. - - 18 - -

Theorieën woort ove he naae d rdn e m"Schiphol" ) 1 ( .

t grotMe e belangstellint september-nummehe n i k i s la gt he r artikee heed n r va Spaal n ove e naad r m Schiphol j heefHi , t een belangwekkende vondst gedaan en onze kennis betreffende dat onderwerp flink uitgebreid. We wisten al dat er een ar- chiefstu t 144ui 7s i waarik n Schiphol wordt genoemds al , land (M.H. juni 1979, samenvatting van een artikel van B.J. Hekket in de N.R.C.). En we wisten ook al dat mevrouw van Zijverden op een kaart uit 1770 de naam Schipholl gevonden heeft langs de Bovenkerkerweg bij Amstelveen (zelfde nr.v. M.H. ) . De kans is bepaald aanwezig dat het Schiphol-water van de heer Spaan niet e zojuishetzelfdd s al ts i genoemde e gebie- den. Het zou me niet verbazen als er in deze streken meer Schiphollen zijn geweest (zoals er ook velschillende Kwakels geweest zijn). Daarover verderop meer. Eerst nog even terug naar het Schiphol van de heer Spaan. Hij legt veel nadruk op de mededeling dat hol vroeger heul genoemd werd en gaat dan bij Van Dale na wat heul kan zijn. Maan DalVa r e geeft nie e ouded t , oorspronkelijke betekenis van een woord - daarvoor moeten we bij een etymologisch woor- denboek zijn ,n dr.J.d va zoal t da sen Dal - VrieVa re e; - s gistreert slechts welke betekeni n wooree s d late s gaai r n krijgen l .zij ho Heun n e verwntl e woorden n slaaee e n p o n n holtelaagtee f o .e Later heeft heul zowe n aantaee l l water- staatkundige betekenissen gekregen (Spaan n Va citeerj bi e z t n beschermendDale)ee s al , e betekenis: heul zoeken j Godbi , , bij een mens, op een bepaalde plaats (en in een holte, een laagte n kuil ee n ,uitholling ee , n zicme hn goeka , d verber- gen) . Met de vondst van Spaan is het probleem van de betekenis van de naam Schiphol nog niet opgelost. Men kan de theorie op- stelle t schiphoda n l zoiet s scheepsweterinal s g betekent. Schipluide k zo'oo nu zo nbetekeni s kunnen hebben (luiden komt van lede, of waterloop; v.g.l. de Leede bij Warmond). Maar meer dan een redelijk gefundeerde theorie is dit niet. Heul hoeft niet persé'weterin t e woorbetekenent ghe t d me n e , schip kan men ook een heel andere kant uit. Ook daarover ver- derop meer . We zijn hier bij een heel interessant aspect van historisch onderzoek: Het werken met theorieën, het zoeken naar feiten of argumente n theoriee e di ne bevestigen, versterken, ver- zwakken of omver werpen. In principe geldt dit bij iedere wetenschap, al hebben de natuurwetenschappen het voordeel r herhaalbare t da e experimenten verricht kunnen worden. Bij geschiedwetenschap moete e onvermijdelijnw k vaak werken met formuleringen als "zeer waarschijnlijk", "wellicht", e.d. e uiterstd ; et onderzoeken grenhe n sva d vermogen va n e n het logisch combinere n bereiktda s i n . Volledig objectieve geschiedschrijving Waarbij "de absolute waarheid" wordt be- reikt, is mede daarom principieel onmogelijk. In mijn "Pioniers in de Meer", waarin ik een beeld poog te construere e pionierswerkelijkheid n va n t haame d r grote pro- blemen, knappe prestaties en merkwaardige conflicten, ga ik in het eerste en het laatste hoofdstuk hier dieper op in. e historicuD s moet eerlijk zijn, grondig werken n zice , h j vaaneerleggehi k t fei t he nieda tj ti nb f verde r komn da t een verdedijbare theorie. Verdedigbaar, maar ook bestri jdbaar. e bekendd j bi n zije E da e nnw formulerin e beroemdd n va g e Utrechtse historicus Pieter Geijl: "Een discussie zonder eind". Maar al discussiërende komt men verder; men ziet meer facetten, meer samenhangen, men laat onhoudbare meningen val- len, kortom men wordt "wijzer". De oudste theorie betreffende de naam Schiphol ging uit van de vele zuidwesterstormen op het grote meer. De zwakke zeil- schepen zouden in noordoostelijke richting zijn opgejaagd en in de windhoek vergaan. Ik hoor het mijn hoofdonderwijzer g beeldenno n dzijE t voovertellen. nhe me r vergelij g za k i , - e Deensd kint me eg Jammerbocht versterkt e "dwingended g no e " logica. Tijdens mijn periodieke lezingen ovet ontstaahe r n en de ontginning van het oude Veenland merk ik dat veel luisteraars deze naamsverklaring ook hebben geleerd. Het was n ogenschijnlijee k redelijk gefundeerde theorie e echtedi , r onhoudbaar was omdat men na de drooglegging ontdekte dat er t noordoostelijkihe n e Meeed deern va geel n scheepswrakken van enige betekenis waren. Toch bleven velen die theorie verkondigen. Dit verschijnsel komt in de geschiedwetenschap vaker voor n achterhaaldEe : e theorie blijkt soms moeilijk uitroeibaar. Sind e e vondsheesd d n r e va ttheoriSpaae d naa d s i t mn da e Schiphol zoiets als scheepswetering betekent bepaald verde- digbaar. Persoonlijk geloof ik er echter niet in. En dot on- geloo s gebaseeri f oude d ep o dbetekeni woort he dn sva schi p en op het oude landschap. Schip komt van skeib en dat betekent zoiets als snijden; het snijden van takken, twijgen, voor het make n huizenva n , manden en...vaartuigskeletten (bedekt me t leer). Hekket wijst daarop, ikzelf ook in mijn artikel "Haarlemmermeer en Zuiderlegmeer" (M.H. juni '82), en de ety- moloo e VrieD g s eveneens. Schip kom n veei t l verbindingen voor; plaatsnamen, gebieds- namen k daaoo , r waar totaal geen e watebuurd s n (ooi i tr k in Duitsland). Die namen werden later, heel gebruikelijk, ook door personen aangenomen. Ik denk aan Schiphorst, Schip- holt, Lutke Schipholt, Schiphof. u terun Gaa e gw n naas gebiedon r s goen moeteon da ,d e w n realisere t landschahe t da n p hie - toer o omstreekz n t she jaar 1OO mene Qd t enorm she e Veenland ging kolonisere- n vrij weinig oppervlakte-wate n combinaree bevattes wa - t He . n heidegrondentiva e , veenmosgronde n woudstrekene n , groten- deels een paar meter boven de grondwaterspiegel gelegen. Eeuwenlang verbouwde de mensi met flink succes tarwe en rogge. e middeleeuwed t einn he va d n aa s n Pa gin e grond g d aanmerke- lijk e grondwaterspiegedaled n e n l sterk stijgen. Verschil- lende oorzaken ware voor e n r beide verschijnselen. Toen ont- stond het moerassige, lage veengebied met de vele meren dat n t vroege"oorspronkelijkeme he s al r - "ve landschan e - g za p len zien dat nog zo. _ _ 20 - -

Maar bodemkundigen weten reeds lang dat dit berust op een verouderde theorie (men leze hierover mijn boek "Wegen naar Vrijheid", het reeds genoemde artikel in het juni-nr. van 1982, de dissertatie "De Cope" (1955) van de rechtshistori- s profcu . H.v.d.Linden e modernd n e , e literatuur ovee d r veenvorming in westelijk Nederland). De mens in dat hoogge- legen veen zocht uiteraard goed snijhout en vond dat veelal in de hier en daar aanwezige lage, moerassige delen; het snij- hout groeide vooral in de laagten van het veen, in de "holen", in de"schipholen". Deze redenering verklaart waarom ik het helemaal niet vreemd t Schiphou vindehe zo s n Spaanal nva l t Schiphohe , n Hekva l - ket en het Schipholl van mevr.v.zijverden twee of drie ver- schillende gebieden aanduiden. En het lijkt me uiterst waar- schijnlij watet he rt da Schipheuk l (1590) vóó e sterkd r - bo e demdaling laaggelegen land was.

Fort "Schiphol"

Uiteraar mijs i d n redenering geen bewezen werkelijkheidj Zi . n vriiee s j sterk gefundeerde theorie (bodemkundig, taa"l kun- din historisch)e g , niet mee maa, r r zeke k nieoo r t minder. Voo e bijnd r a identieke theori n Hekkeva ek wee(i t t nief o t t bodemkundighe j hi e aspect verwerkt heeft) geldt hetzelfde. Het probleem van het ontstaan van de naam Schiphol - ook dat van de locatie - hebben Spaan, Hekket, mevr.van Zijverden en De Boer niet opgelost. Ze hebben wel een aantal feiten naar voren gebrach n theorievormine t n discussie g e mogelij- ge k maakt n bijdrageo hebbe.hu Z j zi n n gelever geschiede d n aa d - wetenschap . _ - 21 - -

n volgenEe d zinvolle stat aanzien onderwerdi te p n va u n zo p zijn na te gaan hoe het hedendaagse gebruik van de naam tot stand is gekomen. We weten dat de luchthaven genoemd is naar het oude fort Schiphol vlak in de buurt. e bekendd n Va e publicist P.Klaassen, e pioniernazaad n va t - postbode Klaassen t kleinhe , t hoorde da woonbuurtjk i e e daar (vdók "Schiphol vliegvelt oo he rs wa r e "d genoemd werde .W moeten dus bij het Ministerie van Defensie informeren of men daar nog kan nagaan met welk motief men indertijd het fort e naad m "Schiphol" heeft gegeven. Drs.P.G.J.de Boer.

O 6

;*.^tïu*" .^ ^ 8t««^. Oojt' '*rW J «

é Vti , r' u& —————— r\A> v^—1. ilflL n* i.^: -... y»

Helemaal bovenaan onder het woordje "oort" loopt een weg van west naar oost waarbij de naam "Schip Holl". Fragmen n dooee r n Floriva t s Balthasa P.van e rr Schellinde n g getekende kaart (1610-1615). - - 2 2 -

Theorieën over de naam en het woord "Schiphol". (2) e heeD r Spaan p wieno , s artike e Boed e hees d rl dr rhierbove n terugkwam, deelde ons het volgende mede terzake van gemaakte opmerkinge n oud-Nederlandni ovet he r s schrift geschreven stuk (zie Meer-Historie sept.1986) mede. We laten zijn toe- lichting hieronder gaarne volge n wijzee n r voorte n g no s t gaarnoveda rp o editzelfd e jaargan8 e e onderwerd n i g k oo p van "Oud Nuus" t orgaa he ,n onzva ne zustervereniging "Oud Aalsmeer" nr.3, werd geschreven door M.J.'t Hart.

Recht onder het afgebeelde scheepje ziet U een streepje in zuidelijke richting lopen. Daor staa j gedrukbi t t "Schiphol". Fragment van een door Balthasar Florisz van Berckenrode in 1629 getekende kaart.

Naar aanleiding van mijn publicatie in "Meer Historie" nr.3 n septembeva n roriginel ee 1.1 n va . e akte, opgemaakt door Not.Ja t jaa he n Hou r n va e ntiji t159di d n 5mee(i r bekend als de zeer actieve Secretaris van het Stadsbestuur van Lei- den en speciaal bekend als zeer deskundige en schrijver over de geschiedenis en ontwikkeling van Rijnland) en daarna door U hierop ontvangen reacties, mog k hierbii e j stellen- le e d , zern inzagee s e hebbet e n willen e Anngeved n oi n 1680 offi- ciële aardrijkskundige d e tijt di me dn i e t lokatiwa n va e - - 23 - -

naam "Schiphol" werd aangegeven. Daar velen mogelijk moeite zouden hebben met het vrij onlees- bare e moeitd schrift k i e b genomehe n ,andee n ree n duidelij- r leesbaake makene t r welkn i , e vertaling "paleografen" moge- n verschrijvinee lijl we k g zouden kunnen ontdekken, maar waar- in toch de bedoeling van een door een ieder te leren authen- tieke verklaring, overeind is gebleven. s bijlagAl e U afdrukkezen k i d n tweva n e kaartee tijddi t , ui n die duidelijk het betreffende gebied laten zien, met het ka- naa weterinf o l g aangedui s Schipholal d . Verdere verklaringen ove e lokatid r n herkomse ee naad n m va t en het gebied Schiphol ten tijde van de middeleeuwen of nog vroeger, laa k gaarni t e oven onzaa r e meer ervaren geschied- kundige specialisten. C.M.Spaan

Uit de omgeving.

Ver. Vrienden van de Cruquius. De Ver.Vrienden van de Cru- quius, welke zich beijvert het voormalige stoomgemnal van die naam als historisch waterstaatkundig gebouw en als mu- seum op waterbouwkundig gebied in stand te houden en er gro- tere bekendheid aan te geven, verrast haar leden met een zestal prentbr.ief kaarten t zij.He n evenzoveel bijzonder fraaie kleuren- t bedoeldfoto'he n sva e geboun va w binnen en van buiten gezien. Het be- stuur beschouwt dit geschenk als een soort "premie" voor haar leden, die n jaarlijkshu t heme t e contributi- mo e gelijk maken het gestelde doel na te streven. Een geslaagd initiatief, dat zeker gewaardeerd zal worden. e contributiD e verenigind n va e - gbe draag zicn ka jaarr h 25,ƒ tn pe —Me . aanmelde t secretariaathe j bi n : Marktplei , 213 A Hoofd47 nD 2 - dorp.

Culturele Raad Haarlemmermeer. Naar aanleiding van het ar- e heed tike n r va t december-nummelTesin he n i k r 1986 (over de voormalige stelling van Amsterdam) waarin hij de wens uit- spreekt dat de Monumentebcommissie en de Culturele Raad stap- pen zouden ondernemen tot behoud van enkele binnen onze ge- meente gelegen gedeelte n genoemdva n e Stelling- ,ge wers on d vraagd wat de Culturele Raad daar nu mee te maken had. Welnu de Culturele Raa r dniee (CRs ti ) allee e belanged m o nn va n kunstenaars van uiteenlopende aard te behartigen, fnaar o.a. ook voo e z.gd r . cultuurconservering. Deze sectie heefs al t voornaamste taak aandacht te vestigen op historische zaken, die gevaar lopen te verdwijnen of onherstelbare schade op te lopen. De Monumentencommissie houdt zich daarentegen in de eerste plaats bezig met historisch onroerend goed en advi- Haarlemmermeen va W seer & B t bepaaldm o r e pandez.ge d .p o n - - 4 2 -

monumentenlijst te plaatsen. De CR geeft de gemeenteraad ge- vraagd of ongevraagd advies over culturele aangelegendheden, waaronde k kunneoo r n vallen zake n historiscva n h belangt He . meest opvallwnde resultaat van haar bemoeienissen van de laatste tijd was zeker wel dat vooral door haar toedoen het voormalige molenaarshuis verplaatst kon worden naar het fort waar zic e moled he Eersteling"D n l bevonda " .

Steen ingemetsel n molenaarshuisji d e e Eerstelingbi"D j " (1986).

Verder heef e sectid t e cultuurconserverin- ge e d R C e d n va g meente gewezen op de slechte staat van onderhoud waarin zich het gedenkteke t gran Dr.Heijhe va f p o n k eoo bevindt da n e t het gran burgemeesteva f r Amersfoordt beter verzorgd behoor- de te^orden. Thans is de sectie bezig met opstellen van een nota betreffend e algemend e e oude begraafplaat e Hoofddort s p (bi e Hervormdd j ee voorkome t kern voortgaa m me o k t da n t stelselmatig zerke e verwijderet n n voorte n e bereiket s t da n de begraafplaat n haai s r geheee monumentenlijsd p o l - ge t plaatst wordt. e sectiD e heeft voorts gepleit voot neme n he maatreger va n - len welke zouden moeten voorkome t plotselinda n g weer iets, dat misschien van historisch belang zou zijn, plotseling verdwenen is. Het gaat hier om de z.g. sloopvergunning. Het artikel van de heer Tesink (die zelf zitting heeft in genoemd e aanzed s i te ) t nemegeweessectiCR he n t nva eto t van poginge t restauratito n t z.ghe n . va einundatiesluisj e bij het Fort Hoofddorp. Door toedoen van de sectie zijn bij hetslope e overgand e Geniedijn d va ne Aalsmeerdern d i g n va k - weg daar nog aanwezige hardstenen dekzerken veilig gesteld zoda e t.g.tz t j eventuelbi . e restaurati n bouwselva e s nabij het Fort Hoofddorp gebruikt kunnen worden. We hopen hiermede aangetoon R meeC e e hebberd t d doet n uitsluitenda da nt d kunst te bevorderen. J .v.Andel - - 25 - -

Peilschaal Schiphol. Onze redactie was door de Luchthaven- directie van Schiphol uitgenodigd om op 27 novenber j.l. de onthulling door de burgemeester van Haarlemmermeer bij te e peilschaalwoned e vijftigen d va n i e di ,r - jareop n i n e drachtoenmaligd n va t e havenmeester Dellaert doo . Poni r - tier werd bedoeline ontworpend s wa t dez t da ge He . peil- schaal (doo e Luchthavenmensed r n hardnekkig "waterpeilmeter" genoemd) op het oude Schiphol geplaatst zou worden. Maar als gevolg van de voortdurende uitbreidingen kon er geen geschikt plaatsje voor worden gevonden en bleef het monumentje als- maar opgeslagen in een magazijn. Maar nu meende men er een zeer goede plaats voor te hebben gevonden op het plein dat naar de beroemde havenmeester is genoemd, gelegen tegenover het stationsgebouw. n metepaal5 ee e t gaa rm di ,He o tbove maaivelt he n d yitsteekt en waaro r hoogt4 mete te pn n sculptuu n ee schiva re ee n p va r is aangebracht, aangevende op welke hoogte zo'n 150 jaar ge- leden de waterspiegel van het meer zich bevond. Ook "bevol- ken" enkele vissen de paal. Het is een fraai geheel dat zeker veler aandach l trekkenza t . Op het metalen plaatje, dat door de burgemeester werd aange- bracht, t nederlandstaahe n i t n engelse e lezent s : De V^aterpeilmeter De 5 meter hoge paal waar U nu voor staat is de waterpeilmete n Schipholva r e waterpeilmeteD . r geeft aan dat de luchthaven ongeveer 4 meter be- neden NAP ligt. Het schip dat U ziet op deze sculp- tuur laat zien op welke hoogte ongeveer hier sche- pen t voeretoenmalighe n i n e Haarlemmer - meerge e .D meente Haarlemmermeer is ontstaan nadat het gelijk- namige meer werd ingepolderd, een karwei dat duurde van 184 1852t 8to e waterpeilmete.D s gemaaki r t door Ir.Pontie n opdrachn i Dellaertr Ja n va t e d , eersto havenmeester en grondlegger van Schiphol naar wie dit plein, waarop U staat, is vernoemd. Ik vind het jammer dat de tekst wel erg laag is aangebracht. Men moet door de knieën om het ter kunnen lezen. Het aanbren- gep ooghoogto n e verdiende m.i e .voorkeurd . Het feit, dat 150 jaar geleden het besluit tot inpoldering genomen werd en dat 300 jaar geleden het A.P. (Amsterdams Peil) werd vastgeleg aanleidine d s wa d m dezo g e peilschaal, die m.i. fraaier is dan die in het nieuwe raadhuis te Hoofd- e mottenballed dorp t ui , n definitieve haleee t n n e n e plaats te geven op Schiphol. Na afloop" van de onthulling kreeg de burgemeester een. fraaie prent aangebode s titeal t l me n"Zeesla g boven Schiphol". I ke herinneret mee e e peilschaam nd t da n l eena l s eerder tentoongesteld werd in het raadhuis te Hoofddorp ter gele- genheid van het 125-jarig bestaan van de polder. J.van Andel. _ _ 26 - -

De waterpeilmeter (foto N.V.Luchthaven Schiphol.' yc JUNI 1987 T •^CV*• t „. - . w : 15e JAARGANG No.2 MEER-HISTORI" E" 15e jaargang no.2 juni 1987 (verschijnt 5x per jaar -jaarverslag inbegrepen) Redactie-conmissie: eindredacteur: W.Slob, Hoofdweg 743, 213 HoofddorpA 1M . 02503-16638 J.van Andel, Kruisweg 311, 1437 CE Rozenburg. 02977-24172 B.C.Bergkamp-Portengen, Houtrijk 12, 2151 DV Nw-Vennep. 02526-74588 J.A.Merckens, Graan v Visch 15123, 2132 EJ Hoofddorp. 02503-15240 C.M.Spaan, Acacialaa , n83 118 AmstelveenD 5C . 020- 473540 S.van Zijverden-v.Reewijk, R.Kochlaan 344, 203 HaarlemL 5B . 023- 359911 Verzorging en verzending: J.A.Merckens, Graan voor Visch 15123 2132 EJ Hoofddorp. 02503-15240 Bestuur van de STICHTING 'MEER HISTORIE': Voorzitte A.J.dr: e Koning, Kruisweg 1097, 2131 CV Hoofddorp 02503-16617 Vice-voorz. R.M.Dunselmanr :M , Hoofdweg 1372, 2153 LV Nw.Vennep 02526-86515 Secretari L.R.de: s n Otter, Zeemanlaan 25, 1171 BC 02968- 2139 Penningmr. : P.F.J.Everaardt, Sikkelstraa , 215t51 Nw-VenneP 1C p 02526-72612 Heide. d . v ,. LidN w :M Egholm 117, 2133 BD Hoofddorp. 02503-35380 Jonge Lidd . :F , Leeghwa ter straa, t29 2132 SN Hoofddorp. 02503-16682 Lid: Drs F. L. Klooster, Gibonstraa, t8 2141 VT Vijfhuizen. 02508- 3070 Lid: D. Prins, Olympiastraa, t23 143 RijsenhoutX 5K . 02977-20187 Lid: J.C.Suidgeest, Hoofdweg 635, 213 HoofddorpA 1B . 02503-16400 Begunstiger van de stichting wordt men door zich op te geven bij de secretaris. De minimumcontributie bedraag jaarr pe .5 tƒ1 Betaling na ontvangst van de accept-girokaart. nummert Inhoudi n d:va blz onderwerp auteur 3 Van de redactie 3 Nieuwe begunstigers 4 Bestuursmededelingen 5 Alle wegen leiden naar Schiphol J.W.de Wijn 9 Nogmaals: Bultman J.Van Andel 11 De 'lantaarn' aan het Spaarne W.Slob 14 Bevolkingsregistrati Haarlemmermeee d n i e r K.Goudriaan WHzn 15 Aanhang: de huisnummering tot ca.1910 K.Goudriaan WHzn 16 Geconmitteerde raden Zuiderkwartier S.v.Zuiverden-v.Reeuwijk 16 Aan de Staten van Holland en Westfriesland s.v.Zijverden-v.Reeuwijk 17 Het verdwenen portret van burg.Pabst W.Slob 21 Scriptie gem.Archiet he n (i s f H'meer) 22 Verbeteringen 23 Verdwenen.. 24 Uit de omgeving 25 Musea uit de omgeving 26 Boek bladbesprekinn -e g stichting'MeisHistorie?

VAN DE REDACTIE

E VERZORGIND VERZENDINN GE MEER-HISTORIEN GVA . Sinds ik lid ben van de redaktie-kommissie van ons stichtings-periodiek heb t groeienme k i d ontza bewonderinn ge g kennis genome werkzaamhee d n nva - heee d den r Wieringanva t verzorgeHe . verzenden ne zo'n nva n periodies ki geen sinecure .e middele d e Zekeheet d t doedi r e me e rtj di n nies al t Wieringa ter beschikking staan. Omdat ik zelf voor een andere vereniging soortgelijke arbeid verricht, kan ik mij over zijn bezigheden een redelijk gefundeerde voorstelling maken. De verzorging mag dan op zichzelf een kreatieve arbeid wezen t klaarmakehe , n voor verzendin zo'n blade0 gva n 75 n heln iee se taa aanmerkelijn e k k minder kreatief hane d t d .me Alleet he l na aanbrenge adressee di drin l a va e n n stempelafdrukkene nva wikkelse d p no ! Vervolgens het vouwen van het blad, het aanbrengen van de wikkel en tot voorgeschrevenT slo ,dooe PT d t e d r , bundelin postcode-volgordp go e d t eme daarbij behorende administratie. En wat er verder nog allemaal te doen valt. Er is steeds weer héél veel werk verzet voordat Meer-Historie bij u in de bus 'valt'. Ook bewondere onverstoorbaarheid k i b he d heee d n r Wieringva d t he n é a t blahe d feit steedda t s wee tijp o rd klaar was onverstoorbaarheie .Di d maak verzoekee d n aa t t feinhe da t voo t ui r p indelingswijzigingeno k i m he e di , regelmati redaktie-kommissie d kane n d va n t gva e bereikt hebben, altijd door hem werd tegemoet gekomen, ondanks dat het een verzwaring van zijn taak moet hebben betekend. Kortom verzorgine d , verzendinn ge periodies on n iets gva skwa vanzelfspre- kends geworden, waarover niemand zich zorgen behoefte te maken. Was', want half februari bereikte de redaktie-kommissie het bericht dat de heer Wieringa besloten had,na VEERTIEN jaar,deze werkzaamheden te staken. Weg vanzelfsprekendheid! Hoewe t bestuuhe l e heed r r Wieringa zijn dank heeft betuigd voor deze jarenlange inzetblas e on doedt n ,i behoeft e n voed k namen k oo i l t e edi d s redaktie-kommissie en, naar ik als vanzelfsprekend aanneem, ook namens alle begunstigers. Zijn werkzaamheden zullen door mij worden voortgezet, waarbij ik eenzelfde inze t e brengent hoo p o l pval We t. daarbij e hierbimerket mi p t o j da jn moderne apparatuur ter beschikking staat, die het werk aanmerkelijk eenvoudiger en zeker minder tijdrovend zullen maken dan het voor hem is geweest. Ik spreek de hoop uit dat de heer Wieringa nu op zijn beurt nog lang én nu zelf met vanzelfsprekendheid van Meer-Historie mag genieten. J.A.Merckens. ***** NIEUWE BEGUNSTIGERS

In februari t/m april 1987 meldden zich 25 nieuwe begunstigers. Hierover zijn we zeer verheugd omda t aantahe t l begunstiger mogelijkhedee sd onzn nva e stichting voon grooee r t deel mede bepalen. Wij begroeten de nieuwkomers van harte. Het zijn uit: Aalsmeer r A.VoogtDh : ; W.Horsman-Nederveldw M : ; Badhoevedorp: M .F.Vermaat-SollmanwG ; Bloemendaal.VerveldJ . G w M ;+ Deventer r Dh : r Dh : W.P. Drok; Heemstede .HeyboerZ r Dh : ; Hoofddorp C.var Dh : n Dijk T.K.dw ;M e Jong; Dhr F. van Rij;DhrW.G.Rip;Mw H .Roos-v/d.Marel; Dhr A.J. Vonk; Dhr .VosJ ; Nieuw Vennep .RijpkemaJ r Dh : ; r A.WinkDh : ; : DhrA.J.J.Bolt; DhrA.Bos; Dhr J.G ras; Dhr A. J. v/d. Schilden; Dhr H.Timmers; Veenn W.Cr va Dh . Weerdenburgn Dh ; M r .va .WiesJ r r H.LDh ;Dh ; . Zusemeier; en : Dhr J .W.Kersteloo. BESTUURSMEDEDELINGEN

Historisch waardevolle gebouwen. Tot de historisch-waardevolle gebouwen behoort naas bestuue onderwijzerswonine menind on d r k n oo va rg e d p o g Hoofdweg-oostzijde d hoen va k Venneperwee d n e Nieuw-Vennepe t g t Di . woonhuis behoorde bij de (afgebroken) Prinses-lrene-school. Het is een karateristiek huis t behoudeda , n dien e blijvent t .

Monumentenzorg s bestuuOn . r maakt zic l langera h e tijd zorgen ovee d r voortgaande verwaarlozing van het fortcomplex te hoofddorp. Nu de laatste tijd ook van provincie-wege gewezen wordt op de cltuur-historische beteke- fortee d Amsterdamn nim no va s , vrage j extrnwi a aandacht voo t compledi r x e t nbijzonde he mee n i r r voo Hoofdweg-westzijdee e brud d r n i g t he j bi , molenaarshui t z.ghe n .e ssluisj e ove Hoofdvaarte d r e beiddi , slechtn ei e staat verkeren,

Historisch museum Haarlemmermeer n behoeve uitstallind Te n . va e n e g opslag van onze stichting wordt de noodzaak van één of meer gebouwen, welke zouden kunnen diene depos nal museumn e t , steeds groter. Vandaat da r het bestuur hierover hierover regelmatig contact onderhoudt met B&W van Haarlemmermeer, evenals met het Provinciaal Bestuur, ten einde met mede- werkin dezn gva e instanties binnen afzienbare tijhistoriscn dee h museue mt kunnen verwezenlijken.

Aanwinsten: vana t aprime f l n januare 1987 t to i . -Van de heer H .de Rijk, Aalsmeerderweg 566, Rozenburg; een koperen naamplaatj e Kon.Handeld n va e s Mij. Boek Huidekopern e ; een koperen merkplaatje van een ploeg geboud door Gebrüder Eberhardt.

-Van de heer J os van A n del, Kruisweg 311, Rozenburg; een jubileumuitgav Reben eva l Bouwbedrij r gelegenheite f t 75-jarihe n dva g t bedrijfbestaahe n va n; fotocopin ee liedere4 n e va geschrevee ndi n zijn naar- aanleidin50 t he n gva jarig bestaae Haarlemmermeerd n va n .

-Van de heer J .van Gaalen, Hoofdweg 200, ; een dorsmachine merk: Heinrich Lanz.

-Van de heer A.Steenwijk, Kaagweg 107, Abbenes: een drie-rijTge aardappelpootmachine merk: Vicon; een grasmaaier merk: Mc.Cormick.

-Van de heer T.van Vuuren, Uweg 386, : een aardappelrooimachine merk:

-Van de heer H.Stolp, Kruisweg 1161, Hoofddorp: een centrifugaal kunstmeststrooier. e heed -Var n W.Stokman, Kromme Spieringweg 299, Vijhuizen: onderdelen van een bergheeft.

-Van de heer W.J .Baerts, Burg.Hogguerstraat 147, Amsterdam: een fiets autokaarn e - A'dan va tomstreken.Uitgav n me e Smulder Co.190n se 8

.Siebeliste heeG . d G -Var n d Waalstraav/ , , 8 Badhoevedorpt : een uitbreidingsplan in vogelvlucht van het bouwterrein 'Schuihoeve' 1930; een t fleduinwate e me DuinwaterMijsd n va r e A'dat . m dd.9 dec.1853. Alle schenkers zegge j hartelijwi n k dank!!!!! F.de Jong. ALLE WEGEN LEIDEN NAAR SCHIPHOL

Onder deze titel verschee "Schiphollandn ni " onderstaande bijdrage, welkj ewi s orgaa on plaatsjn n gaarni ee n k eoo e geven omda schrijvee t d t to n ee r dusver -althans voor zove s bekendon r g nimmeno - r uitgesproken theorie ontwikkeld heeft betreffend t verkavelingspatroohe e onzn va ne polderf O . met andere woorden: waarom is de polder zó verkaveld als hij is en niet anders t toevallida s ?I ontstaao gz natuurlijn nme (wat k aannemeng niema t ) of heeft die verkaveling (o.a. de loop der wegen) een bepaalde reden. De schrijver meent die reden ontdekt te hebben, hetgeen men dus kan lezen in onderstaande beschouwing waarvoor wij hem dank zeggen. *** Hebben militaire overweginge l gespeeldnro somn ee s ?

Wie de kaart van de gemeente Haarlemmermeer beziet, valt het rechthoekige verkavelingspatroo zichzelp o t bijzondern di . ee Niet f op n da t e vorn mva verkavelen is. Zo'n vorm komt bij wel meer Nederlandse polders voor: een stelsel van parallel en haaks op elkaar lopende wegen en sloten. Maar bij elke nieuwe polder moebasislijn éé t n worden getrokken waarop alle andere dan worden georiënteerd were to dg gedacht verkavelingspano he t t To . da t - troo afgestems nwa t ongeveehe t middeHaarlemmermeerp e do he d n n i r nva - polder gelegen Hoofddorp, aan de noord-zuid lopende hoofdweg. Onderzoe n bronne t i kmiddevorige d he n t eui nva eeuw, werpt echten ee r heel ander licht op de bestaande opvatting. Daaruit blijkt dat het fort Schipho centrale d l l speeld ero t verkaveling he n ei s patroo poldere d n nva . Zelfs nog voor dat Hoofddorp bestond.

Het grote Haarlemmermeer, zoals dat begin vorige eeuw zich tussen Amster- dam en Leiden uitstrekte, was in de loop der eeuwen ontstaan door het samenvloeie vien nva r kleinere meren (het Spieringmeer, Oude Meer, Leidse Meer en natuurlijk het oorspronkelijke kleinere Haarlemmermeer). Door zware stormen vraten de meren zich door het tussenliggende land een weg naar elkaar totda elkaae z t r vonde t grothe en ni Haarlemmermeer zijp O .n beurt begon dat meer weer aan het aangrenzende land te vreten. Zo erg was de t uitgestrekthongedi n va r e meer t menseomgevine da d , t ui nt angsti he g g als "een waterwolf" omschreven. Het vrat steeds verder in de richting van Amsterdam en Leiden. Door de eeuwen heen waren al plannen gesmeed om deze waterwol e temment f jaa 0 t 183to 15 r s ,geledenu 6maawa (n r e g r no ) nietn verwezenlijkinva s g gekomen. De storme n novembei e ndi r 1836 Amsterdam decemben i t jaan da e ,r n va r Leiden tot last waren, vormden de druppels die de emmer bij het Nederlandse volk deed overlopen. Op 27 november 1986 werd op het Dellaertplein op Schiphol-Centrum een waterpeilmeter onthuld die herinnert aan het vormalige meer en de stormen t haato e r di droogmaking leidden.

DE KONING Al direkt na de jaarwisseling werden concrete plannen gesmeed om het meer droo e malengt t leiddDa . e erto t Konineda g Wille augustun i m l s 1837 zijn handtekening zett t edoodvonni he onde n stut ee da kr s betekende vooe d r veelvraat t vonni he worde u e zo s Ho . n voltrokken, werd overgelaten ee n naa speciale rijkscommissie onder leiding van de jonkheer Gevers van Endegeest. Ministerieel was het Binnenlandse Zaken die de kar moest gaan trekken. Binne nwijze plan d inpolderenn tafetwep ee t no va e r eda e l jaag la e rd , wijze van inrichting en een "kostenplaatje" behelsde. Goedkeuring was nodig vae Stated n ne Kroon d Generaa n va . n e l Koning Willem II (zijn oude vader had in 1840 afstand van de troon gedaan) was allermins tafetp o gelukkit pla t lhe nda lagt t versgme .He e verlien va s Belgi zijn ëi n achterhoof onduidelijkn ee n de ezuidgrene d nati e n d eaa n sva Nederlanden, maakten hem voorzichtig als het om militair-strategische zaken ging. Door alle strategen werd altij l geroependa hoofdstae t> : sleutee d s di l des rijks'. En nu lag er een voorstel dat het veroveren van die sleutel een stuk gemakkelijke t verledenhe r maaktn i n . da e Immers t kolkendhe , e meed zijha nr nadelen, maan ontegenzeggelijee r k voordeet Amsterdada s wa l tijoorlomn n i dva g moeilijk vanui t zuidweshe t - n n dootroepenmachte ee r e benaderet t n viel. Een uitgestrekte polder daarentegen, zou een oprukkend leger geen strobreed in de weg leggen. De hoofdstad zou heel snel in gevaar kunnen komen. De nieuwe konin gcommissie d von t dda t aspecedi t absoluut onvoldoendt eto zijn recht had laten komen in het op tafel liggende ontwerp. Hij sluisde daarom in 1840 twee officieren van de genie de commissie in, om zich met t aspecdi nam t e bemoeiet me et t ontwerhe n e n p zodani e passet n t gaa nda de sleute s rijkde ls buiten berei n vijandelijkva k e klauwen bleef. n 184i herzienn t t gevolee 1da He s gwa e versie voo t pladroogman he r nva - king verscheen. Daari rekenins nwa g gehoude t dreigendhe t nme e gevaars Al . oplossing wer aantan dee l noordelijke forted n naa toekomstige d kann va t e polder gepland, onde e rooAmsterdamn d r va k . Voo 0 t bedra25 he r n va g duizend gulde t daarmenda e gemoeid was, wer pose dd t "onvoorziene uitgav- en" aangesproken.

BATTERIJ De plaatsen waa e fortedi r n zouden moeten komen, waren nie moeilijo z t e t k vinden. Zo'n dertig jaar toenmalige eerded d ha r e koning Lodewijk Napoleon, ook al voor de verdediging van Amsterdam, aan de kust van het meer een aantal batterijen en redoutes laten aanleggen. Tot die aarden wallen (en soms ook stenen verdedigingswerken) behoorden de batterijen aan het Schiphol en bij De Liede. De grond was daar -ook al waren de aarden wallen behoorlijk in verval geraakt- nog steeds rijkseigendom. En dat betekende dat er geen extra kosten voor onteigeningen hoefden te worden gemaakt. Het ministerie van oorlog liet de aarden wallen in 1841 vergraven. In september 1843 kon begonnen worden met de bouw van het fort Schiphol op de plaats van zijn militaire voorganger, die ooit door het leven was gegaan als de Rijkeroorter voorpost.

MISVERSTAND Die bouw van het fort vond plaats aan de kust van het nog niet droogge- malen meer, dus op Amstelveens (Nieuwer Amstels) grondgebied! Omdat het fort na de droogmaking in de gemeente Haarlemmermeer kwam te liggen, heeft men na verloop van tijd aangenomen dat het altijd op Haarlemmermeers grondgebied moest hebbené n gelegen s denkwijze pa di t for s n he I . du t n eko 1852 zijn gebouwd, het jaartal van de drooglegging van het meer. Zo staat het ook in een aantal geschiedenisboeken. Het fort verrees echter weldegelijk in de vorige eeuw, in het midden van de jaren veertig. n i 184Toe r n begie n8ee n werd t gemaakdroogpompehe t t me he t n va n Haarlemmermeer r natuurlije s wa n ,boezemwate ee k r nodig. Daaris wa n voorzien doo t meeRingvaare d he r rm o hee e ndi t werd aangelegd. Uitgangs- punt daarbij was dat de vaart zoveel mogelijk de kust moest volgen en daar waar scherpe bochten zaten, deze moesten worden afgesneden. e Toed j nbi e Ringvaard aanle n t va gfor he t t Schiphol wer dn daa bereikme r n ko t moeilijk dwars doorheen de kust volgen. Gekozen werd voor een tracé van het water achter het fort langs (bij De Liede ging het voorlangs). Vandaar ook die merkwaardige kromming in de overigens rechte Ringvaart op die plaatsen. PBOVIN CIE XOORDHOLLAND. Gemeente Haarlemmermeer

Aa-k JAhx.. Schaal vanl: 125.000.

(releekend doo . KuiperJ r . Uitgav n Huijeva o Surinfa e Leeuwardent r .

Op bovenstaand kaartj Gemeente d t eui e provinci e Atlad n sva e Noord-Hollan J.Kuypen dva r t jaauihe tr 1869, zievanan t middeme t he f n rechts (zie pijltje) naa e linked r r bovenkan Spaarnwouderdwarswee td g lopen, waarva bijbehorenn ni d artikel sprak. eis stae Rechtd dn sva Haarle m staa e lezet "Ft.a/: n d Liede Liede (d " e komte d daa n ri Ringvaart uit). Links van de pijl aan de rechterkant staat te lezen :"Ft. het Schiphol". 8

INUNDATIE De kanonnen van de forten Schiphol en De Liede bestreken niet alleen de weg langs de Ringvaart, maar konden ook op de polder zelf worden gericht. Wan vijandelijks al t e leger Ringdije s d niea vi t k zouden oprukken, maar door de polde t voormaligr he zelf n ko , e Haarlemmermeer weer onder water worden gezet. Natuurlij t kverleden niehe n i tdie o s helemaaz pnieal k t . oo ne t n e l Vanweg n zo'i e nd e geva e verwachtet l n marsroutes vanui t zuidenhe t u zo , alleen het zuidelijk deel van de polder "dras en plas" worden gezet door water vanuit de Ringvaart de polder in te laten stromen. Net teveel water om goed te kunnen marcheren, en net te weinig water om goed te kunnen varen. Het noordelijk deel (onder Amsterdam) moest in zo'n geval uiteraard droo e gkunnet blijvent da n m bereikenO . , wer voog e dno d r droogmaking een inundatiekade gepland die dwars door de toekomstige polder moest lopen. Vooralsnog wer daangeleg g gewoowe n nee d lang strategie sdi - sche lijSpaarnwouderdwarswege n(d Schipholweg)u n ; tijoorlon n I . dva n gko altije wordedi g dno n opgehoog inundatiekaden ee t dto kaare d bli n p tko Ee . vaHaarlemmermeerpoldee d n t geer strategihe e leer ndi t t toevada t da s -i l sche weg/inundatiekade precies de forten Schiphol en De Liede verbindt. Deze twee fortificaties konde o immerz n voortmodderende d s e vijand onder vuur nemen, terwijl de Nederlandse soldaten een solide verschansing werd geboden. Het idee van een inundatiekade door de Haarlemmermeerpolder werd eeue 19 w t e latekadeherhaal d Vuuurlije he n d i vore rn rn d -i m n va i de ndi van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: ook al inundatie- door de polder werd getrokken. OOk hier lagen twee forten aan de Ringvaart. Nu bij Rijsenhout j eVijfhuizenbi n .

PATROON De weg van Schiphol naar De Liede is de basislijn geweest voor het verkave- lingspatroo poldere d t n Schiphonva Da . l -overigen r voordave s r sprake t e n gelijknamiee n wava s g vliegveld t uitgangspunhe - vormeu zo t n voot he r planologisch patroon werd in 1968 nog eens benadrukt. In dat jaar werden er poldee d n i r geodetische metingen j zo'verrichtbi k n karweoo n E . i moen me t ergens een basismeting verrichten: een eerste lijn trekken. Het was dan ook gee n begon me toevae metet n t da nl vana t forhe ft Schiphol) * .

huidige d bli n p o kee Wellich eHaarlemmermeej e d bi kaar n t va da t t r andere zwaartepunten zoals Hoofddorp, Nieuw Venne luchthavee d n pe n Schiphom (o l maar eens wat te noemen) in het oog springen. Maar op de "verkavelingskaart" van G.A. de Geus, uit 1855, vallen de twee forte weerszijden naa t voormalighe n va n egevee meeZ goek g . noo no rd op e LiedD t n forehe va te e lijt d Schiphodi n da t duidelij t da me n l aa k verbond, de eerste was die in de polder getrokken werd. Alle andere wegen e Haarlemmermeed n i r volgden deze basislijn. Ofwe lopee z l r parallene l mee, t ofwebetref da staae t z l r haaknWa te . sop was l hetgeeeenwe su n nlijkt , toen zekerheid:...... ee n .

alle wegen leiden naar Schiphol.

Jan Willem de Wijn. *****

redactiewegn Va ) * e kome hierovolgenn e nw ee n pi d nummer terug. NOGMAALS: BULTMAN

In het vorige nummer vertelde ik over de verloting die de heer Bultman (junior) op touw zette. Het ging om zijn aan de Uweg gelegen boerderij. Ik kon er niet alles over te weten komen. Er was veel over gesproken destijds en er deden allerlei geruchten de ronde, maar het ware wist misschien niemand. Ik beloofde er op terug te komen wanneer ik iets nieuws te weten zou zijn gekomen. Welnu dat is gelukt! Ik kreeg enkele telefonische reacties over dit onderwerp, waardoor ik al heel wat wijzer werd. Het zou allemaal gebeur dperiode d zij n ni e 1900-1905 grootvadee D . mijn va nr zegsmad nha e tijidi nd loten Bultmava n n gekocht.

AMSTERDAM, datum poslmerk.

HOOFDPRIJS BOUWMANSWONING of 22If n Ncontanteni .

M!

Hierbij heb ik de eer Li in commissie te doen geworden -^. (-* loten van de Qroote Verloting te Haarlemmermeer, waarvan de trekking zal plaats vinden op Haandag 29 Juli 1901, te Haarlemmermeer, ten overstaan van den aldaar gevcsligden Notaris J. SAMSüN. Als HOOFDPRIJS is gesteld : eene kapitale Boowmanswoning, genaamd Albertus-hoeve,

met 20 H.A. uitmuntend Bouw- en Weiland, gelegen in het beste gedeelte van den Haarlemmermeer n Ywegde n , aa secti , kaveF e. 12 l Verder als prijzen: Hengsten, Veulenmerriën, Luxe- en andere Paarden, Koeien, Rijtuigen, Landbouwwerktuigen, Rijwielen, Meubels etc. D eOULDEN prijr loteEE de ss R i STUKn NPE .

Conditiën voo e plaatsind r r Lotengde : De provisie bedraag 5 cen 1 r tstuk pe t , waardooa verkoon j mi t hebf p0.8U lo r r t5pe e dragent af , zonde j meerdermi r e koste n rekenini n e brengent g , zoodat zelf1 loteg doo1 no sn U r —. 10 kunne f a n verkocht worden. Doo e reclamekaard r p zichtbaro t e wijz e plaatsent e ,t succestwijfeU he t k n niei da l,aa t met den verkoop dezer loten zult hebben. •••» Voo e goedd r e controle geliev ingesloteU e n commissiebriefj r ommepe j -mi e gaande te willen doen toekomen. Met alle achting, AUGUST KOSTER, BOEKHANDEL en LOTENDEB1ET. Prinsengracht 333, Amsterdam. 10 Een dag later belde Haarlemmermeers grootste verzamelaar Cor Lücke mij op dat hij in zijn verzameling een pamflet had van de lotendistributeur August Koster uit Amsterdam. Eerst na het lezen van mijn tot dan toe vruchteloze pogin iet m e go vindest n ove verlotine d r Bultmann gva sUwee d bezi n g aa t was hem het verband duidelijk geworden. Een oproep, door hem geplaatst in een grafisch tijdschrift naderm o , e inlichtinge t resultaato d n ha t iemanda t d hem mededeeld e veronderstelleet l 25.00we r e 0 t lotenda n gedrukt zouden zijn. Later bleken het er veel meer geweest te zijn. (N.b. :het sektie/kavelnumme t ,zoalpamfle2 he F1 r n si t vermeldt juist.s i , )

Groote Verloting te p Maandao 9 Jul2 g i I9O1

De ondergetcekende, verklaart in commissie te hebben ontvangen van AUGUST KOSTER, Boekhandel en Lot endebiet te Amsterdam. loten van'bovengenoemde Verloting. a geheen m f gedeeltelijko o l l e plaatsin . n" e zullet g t to n verrekenenHl». f 0.8 a 5 nett r stuJul4 s pe 2 oa. k i p vooo f u r

WOONPLAATS: DATUM: NAAM:

NBt re^r ommegaanDi .upe d geteekend teru e zendengt .

Nu ik een datum had was het verdere zoeken niet zo moeilijk meer. Helaas kan ik U geen krantenverslag van de trekking aanbieden omdat het jaargang Meerbodee 'D n s gemeente-archie190va on 1 n i 1 f ontbreekt k geeoo ns i r E . jaargang van "De Nieuwe Meerbode1 uit dat jaar bewaard gebleven. Maar in het Rijksarchief te Haarlem bevindt zich wél een proces-verbaal van de verzegeling van briefjes van een loterij onder toezicht van notaris Samson. Bijna een boekwerk, zó dik! Alles met de hand geschreven. Hieruit blijkt dat H.F.Bultman Jr.,landbouwe grondeigenaarn e r , tesame t e Willed nme n mva Mandele, zonder beroep en August Koster, boekhandelaar, beiden uit Amster- e verlotindamd , g hadden georganiseerd p zaterdaO . 7 jul2 g i 1901 ging notaris Samson met zijn klerk Tjeerd de Jongh naar het koffiehuis *De r 100.00 e Beursziee t t e nda to Hoofddore 0 t blikke'n p loteo ee r n e ni n m po draaibare trommel en 1010 prijsloten in een houten draaibare trommel terecht kwamen. Beide trommels werden dicht geplakt met wit plakband en met een rood lakzegel verzegeld, waarnaar zij in bewaring werden gegeven aan de kastelein van t)e Beurs1: Jan de Vries. Op maanda 29ste gd notarie ed juls voorwaardee la d is n e.dn i e . d voon aa r Beurse D ' verzamelde menigte. Hieruit blijkt onde rwinnaa e meerd t n da va r, de hoofdprijs -de "kapitale" bouwmanswoning, genaamd 'Albertus-Hoeve - rekening r niemoese j t hi direk tt fei t gaahouden he da t ko t tn boerennme , 1 want Bultman hield zich het recht voor om ook in 1902 de hoeve te blijven n huursoee l n ƒ1000,mva wé n =da gebruiken u betalezo n j twe(i nHi . e termijnen). Hij zou geen mosterd zaaien en niet meer dan 7 ha beetwortelge- was telen.*) *)Op land waar mosterd gezaaid was bleef daarna jarenlang de mosterdplant opkomen wat in die tijd een enorm wiedprobleem gaf. Beetwortel putte het land uit. 11

De gewonnen prijzen zouden 14 dagen ter beschikking van de winnaars blijven. Daarna zoude publiee nz k verkocht worden. Voor gewonnen paarden en koeien moest ƒ0,75 g wordekostgelda r npe dbetaald . De tweede prijs in deze loterij waren zes paarden, maar die wilde Bultman zelf wel houden als de winnaar ze niet wilde. Hij zou dan ƒ3000,= in contanten betalen. De derde tot en met de zesde prijs waren ook paarden, die hij in zo'n geval voor ƒ400,= per stuk terug wilde kopen. De lijst 101me t 0 prijzen bevatt langn eee e scal uiteenlopendn ava e artikelen. Zo ware r drie n e koeie e winnent n paan ee ,r rijtuigen, twee driewielige karren, paardentuigen in diverse uitvoeringen, maar ook een boerewagen en twee ploegen, dames- en herenrijwielen, tapijten, een fornuis enzovoorts. Opvallend is het grote aantal gouden en zilveren dames- en herenhorloges en maar liefst twintig tafelklede ....n ne . vijfentwintig thermometers! Voorts veertig paardedeken dertin se g paardescheermachines vermeldk Oo . lijse d t t wastafels en schilderijen. Dat was blijkbaar allemaal in het groot ingekocht. Ook theeserviezen en porceleinen vazen waren in de aanbieding, evenals dertig petroleumstellen, maar er was maar één acetyleenlantaarn voor carbid te winnen. DE TREKKING De trekking verlie volgts pal beide d : e trommels werden gedraaid, waarne ad notaris een briefje uit de houten trommel haalde waarop de prijs vermeld stond. Vervolgens haalde hij een briefje uit de blikkentrommel waarop het lotnummer vermeld was. Daarop was dan de juist getrokken prijs gevallen. Bij de 193 trekking werd de hoofdprijs getrokken en kon de notaris aankon- p lotnummeo e di dige t r da n 1376 s gevallenwa 0 . Volgens overlevering zou de heer Bultman zelf dat lot in zijn bezit gehad hebben. Zekerheid daarovet r he hebbe n i e echtek i w n b r he nietl We . polderarchief achterhaald dat hij eigenaar bleef van de genoemde boerderij, maar het is ook mogelijk dat iemand anders het winnende lot had, doch voor de ƒ22.000,= in contanten heeft gekozen. s veschillendze n va Geziek i e t t feipersonehe nda t n t gehoorda b he d Bultman inderdaad zelf winnaa hoofdprije d n va r s t verleidelijwashe s i , n kaa te nemen dat dèt de waarheid was! Ongetwijfeld zal er in *De Meerbode1 een verslag ove trekkine d r g gestaan hebben, maa rt nummee waada di s i n r va r kran e achterhalent t kunneg we p ?n o j voorbaaMochhelpej bi mi n u da nt t hartelijke dank. Andeln Josva . *****

DE "LANTAARN"AAN HET SPAARNE

Ten behoeve drukkd n eva e scheepvaart vanui n naae t r Haarlem ovet he r Haarlemmermeer waren enkele bakens op bepaalde belangrijke punten van de oevers opgesteld n onderscheiddMe . g tonnenz. e , welke naa k aanneei r m dezelfde dienst deden als boeien, doch geen licht uitstraalden en 'lantaarns' of 'vuurbakens', die dat wél deden. Deze laatste waren natuurlijk de belang- rijkste omdat ze op de drukste vaarroutes waren geplaatst en tot doel hadde schepee d n n veilijuiste d n gi e koer e leident s . Zo'n 'lantaarn' stond e Oudt e Weterin j Leimuidebi g moesn e n scheepvaare d t Rotterdap o t n mi goed vaarwater lelden en een andere stond aan de monding van het Spaarne ten einde ervoor te zorgen dat de Schippers bijtijds de ingang van het Spaarne konden vinden. Zowel die aan de oostoever als die aan de mond van het Spaarne was eigendom van de Stad Haarlem, welke grote belangen had bij de scheepvaart op Amsterdam. Deze mocht alleen via Haarlem en spaarn- dam plaats vinden met uitzondering van heel kleine schepen (zoals groente- schuitjes), die aan het einde van de tegenwoordige Overtoom 'overgehaald' werden. 12

De 'lantaarn Spaarnet he n 'aa . 13

De stadsoverhei schippere dd indn eva s z.g. lantaarngeld, zijnd vergoen eee - e bakendi din n gsva voo t j hadden'genotzi he r t da .' afgevraage m Dikwijl k i b e zo'he ho dsn 'lantaarnn werkelijkheii u n r e ' d heeft uitgezien, want uit de beschrijvingen van de eraan verrichte herstellin- gen (zoals uit protocollen blijkt) kan dat moeilijk nauwkeurig worden opgemaakt. j toevaBi lj onderzoekinge-zoalbi t da s n gelukkig nogal eens voorkomt- ontdekt k jarei e n gelede tekeninn ee n t vrigme j nauwkeurige beschrijving e hand vat e d'lantaarnd n me e mondint Spaarned s he n wa n aa j 'va g Zi . getekend en beschreven door een zekere Egbert Ritsema en verpakt tesamen met allerlei andere door hem gemaakte aantekeningen en krantenknipsels (alle over de Haarlemmermeer) in een kleine portefeuille. Het is een vrij grote tekening die hij zelf naar ik aanneem heeft gemaakt, hetzij aan de hand van door hem verkregen gegevens, hetzij door eigen aanschouwen. Bedoelde 'lantaarn'was nie miniatuur-vuurtorentn anderee n sda , e zoald t sui tekening blijkt. Zij was geplaatst op een in het meer uitstekende landtong waarin men later ten behoeve van het droog leggen van het meer ook de bouwput groef voot stoomgemaahe r Cruquiuse "D t u hetenda zo l ' .

OMSCHRIJVING Ritsema omschrijf vuurtoree d t volgts nal stenen ee : n i steenkolo2 n mva s dikte; een houten wenteltrap tot even boven het raampje, bestaande uit 67 treden laddesportenn 9 t ee ; roome n r ee ;d koper luik, dito raamwer ditn ke o kap overdekt met lood. Een lamp met 3 pitten, een ijzeren steng, 2 geel koperen bollen, dito windvaan en een houten stelling. Ritsema verteld t verdebouwsen di e da t septembe7 da rp o l r 184 Haarlee t 8 m werd geveil 'gepriseerdn de ƒ275,p o ' daarnn =e j afslaabi g gemijn ƒ110,p do = en 'alzoo tezamen voor ƒ385,= toegeweze Heeree d Leeuwen n aa va n e t n Leyden e dezelfvdi , eerste d n i ee veertien dagen daarna volgende hebben doen afbreken...) * ' Ritsema schrijft verde t omtrenda r tije d td waari lantaare nd n gebouwd moet zijn weini f nietgo s beken s 'daadi r volgens informati papieree ed n hiervan in den jare 1627 reeds verloren waren, ' Volgens de schrijver was hem later gebleke t papieren zekerui n ee n e lantaared va nKaa t da r n waarschijnlijk gebouwd moet zij n 167i n f 167 o 0toen e 1 n gekost heeft: ƒ4637112 stuiver. Men ziet dat de vroede vaderen der stad Haarlem er heel wat geld voor over hebben geha eindn dte scheepvaare ed goedn i t e banen (d.w.zstad!n hu )a vi . e leident . De tekening heb ik laten fotokopiëren en vervolgens aan het gemeentearchief Haarlemmermeen va r geschonken, waa Schreurw m r vriendelijo z s dezs kwa e te fotograferen en bij te werken. Het resultaat ziet u hierbij. N.B. Aangenomen mag worden, gezien de beschrijving gevonden omtrent uitgevoerde herstellingen in het gemeente-archief van Haarlem, dat de lantaarn nabij Leimuiden geheel van hout was en eenvoudiger van construc- tie. W.SIob. ***** Bronnen: Gemeente Archief Haarlem, ingekomen stukken. Rijksarchief Noord-Holland, nr.17.D66.

*) Bij de eerste steenlegging van het stoomgemaal 'De Lijnden' op 26 juni 1847 sprak de voorzitter van de Commissie tot droogmaking van het Haarlemmermeer de wens uit dat de 'vuurtore t Meer he s gedenkteke al 'n aa n u mogezo n n blijven n onzbestaaaa e m 'o n naneeve herinnerene nt eent onstuimign ;da see heefe eze t geweld, waaj alsdazi r n vreedzaam hunne akkers zullen bebouwen..' Zijn leus is door het stadsbestuur van Haarlem blijkbaar niet gehoord want het volgende jaar wer vuurtoree dd n verkocht. 14

BEVOLKINGSREGISTRATIE IN DE HAARLEMMERMEER T5TÖFJ bedoeline d gronp n o dezmeen n aa t df va va ge da a t s volkstellinwa t He e gd bevolkingsregister s lanon d n i opnieus w zouden worden ingerichtn me ; vergete niet dat de verplichting om zo'n register te hebben voor de gemeen- ten pas sinds 1 januari 1850 had bestaan, zodat men niet alleen in De Meer, maar overal nog experimenteerde! In 1859 had de gemeente Haarlemmermeer geen speciale maatregelen meer genomen om de bevolking op papier te krijgen; maa 186n i r 0 begonne . dadelij voorbereidine W d & t . nB kme t he n gva nieuwe register huisnummerine D . g moes worden voren aa va tf na n georgani- seerd; op 5 januari 1860 gelastten B .& W. de bestelling -bij J . Eggink (!) te Oude Weterin n '150gva 0 zinken plaatjes, zwart gelak n genummere t t to 1 d 1500, met cijfers in witte olieverf, ter minimale lettergrootte van 3i duim, elk plaatje met 7 ijzeren nagels, en voor 7? cent per stuk, te leveren voor eind maart'. De nieuwe plaatjes moesten bij de hoofdingang van alle gebouwen worden geplaats e nummerinD . 1) u voo t e eerstzo d gr e e maad n lastn te l va e gemeente komen, maar later opgerichte gebouwen moesten door de eigenaar van een plaatje worden voorzien. Reeds op 20 juli 1860 berichtte het Weekblad voo e Haarlemmermeerd r e nummerind t da 'r hoofdgebouwede g n was voltooid. Er waren op dat moment 1570 woningen en het gemeentebe- ietg e krast no s p du besteldstuu burgerlijkd e aktee d ha d rn n I nva . e stand vervielen vanaf voorjaar 186 aanduidingee 0d n naar poldersecti kwamen ee n de nieuwe huisnummers daarvoo e plaatsd n i r . Intussen t lietweedhe t e bevolkingsregiste eveg zicp no rno h wachten omdat "Den Haag' treuzeld t opsture he gemeentee t d n evolkstelline me d naa n nva - gsbiljette n decembei s n begi Pa n ee 185 . nva n r 2) 9makeme 186 n nko 1 met het aanleggen van het nieuwe register 3). Op het moment dat het gemeenteverslag over 1861 werd gepubliceerd (8 augustus 1862, Weekblad), was men er mee klaar. Wel bleef er nog veel bij te werken, omdat er na 31 december 1859 natuurlijk allerlei wijzigingen waren opgetreden s ambteAl . - lijke inschrijvingsdatum voot tweedhe r e bevolkingsregister koos men:1 december 1861. Diegenen die niet in het eerste bevolkingsregister hadden gestaan s werdem.i.vdu u decembe1 n n. r 186 e gemeentd 1n i e gevestigd geacht, maar met hun werkelijke aankomstdatum heeft dit dus niets te maken! Overigen t tweedhe sj bi evolgd n bevolkingsregisteme e r niet meee d r geografische orde, gebaseerd op de afdelingen en de woonhuizen, maar nam me plaatn i n s daarva t gezi nhe s uitgangspun nal ordendn e t alfabetiscn eme h naa e gezinshoofdend r . Voor inwonende niet-gezinsleden ee n s moesdu r e t apart register (het 'dienstbodenregister') komen. Dit tweede register is een kleine twintig jaar gebruikt; bij de volkstelling van 1879 werd het vervangen. Ik vat de bevindingen tot nu toe als volgt samen: De burgerlijke stand heeft vana instelline d f gemeente d n gva e Haarlemmer- meer de geboorten, huwelijken en stergevallen van de werkelijke bevolking goed geregistreerd s gee i r e meeneme t e r nE t n . rrede da naa lacune m no s in voorkomen dan in de burgelijke stand van een andere gemeente met een vergelijkbaar percentage analfabeten. De feitelijk ee bevolkin d stan n va r dgemeent de g n decembei s i e r 1857, december 185 8n decembee r 1859 nauwkeurig bekend geweestt he p O . werkelijke bevolkingsaantal vóór +_ december 1857 had het gemeentehuis echter geen greep en ook in de periode 1860- '61 heeft men het zicht op de bevolkingsbeweging weer enigszins verloren. Van de feitelijke bevolking week de officieel geregistreerde bevolking in de pioniersjaren soms aanzienlijk af; het verschil (b.v. de '1800' van 1857) wijst echter niet op onwil van de niet- geregistreerden, laa tcrimineln staahu p no e inslag, maahoofdzaan i s i r n kee 15 uitvloeise traagheie d n va l d waarme landsregerine ed gemeente gd e Haarlem- mermeer instelde. Deze conclusies zijn van belang voor de uitlag van de bevolkingscijfers die gemeenteverslagee d n i n werden gepubliceerd vroege d n I . e jaren vermeldde t gemeentebestuuhe r naas wettelijkee d t steedk oo , feitelijke sd e bevolking (zie tabel); wie wil weten wat er in de Meer in die vroege jaren werkelijk gebeurde moet natuurlijk naar de feitelijke bevolking kijken. Ik heb al duidelij kcijfere gemaakd decemben k i va st da t r 1857, -185 -185n 8e 9 wél, die van januari en december 1856 niet, en die van december 1860 minder betrouwbaar acht. Dan is er dus van 31 december 1857 naar 31 december n bevolkingsterugloo185ee 8 p geweest! t ligHe t voo e han t d wegtrekker he d n e hiepolderjongend aa rn va n e t s denken. Er is nog een gegeven dat op het eerste gezicht daarop wijst: het opvallende verschi aantan i l l tussen manne vrouwen ne 1857n ni r zij:9 E n72 meer mannen dan vrouwen op een bevolking van 7673; anders gezegd: de mannelijke bevolking bedraagt 54,8%, de vrouwelijke slechts 45,2%. Maar zo verone d simpe a t ein n 2858n toc n -he s dva n da lh du , t ligaa niet he k t oo : derstelde polderjongense afreid n va s t verschihe s i , l tusse geslachtee nd n bevolkinnon gee aanzienlijkp 6870o n 8 gva 62 , . ofwel . n , l 54,6% mannen ne 45,4% vrouwen en in december 1859 (feitelijke bevolking) 635 meer mannen dan vrouwen; of 54,4% mannen tegen 45,6% vrouwen. Ik voeg hieraan nog één gegeven toe: In de lijst van december 1858 heb ik het aantal mannelijke en vrouwelijke inwonende niet- gezinsleden geteld r wareE :0 mannelijk 62 n e inwonenden (knechts?) tege vrouwelijk8 n16 e (meiden?); anders gezegd bijna viermaal zoveel mannen als vrouwen. Ik maak het nog even iets ingewikkelder: Bij 'polderjongens' denkt men typischn meestaee n aa el mannenmaatschappi onden ma r 5 1 : jploege è 8 n nva een putbaas t slechtme , keetvroun séé boee d lm wo schoo e houdennt . Maar kunnen we er zeker van zijn dat dit beeld ook opgaat voor de gasten die de Meer hebben drooggelegd en verkaveld? Of leefden die toch vaak samen met hun gezin? Kortom r altijzijg e : nno d veel prille zaked t enui geschiedeni Meee d n r va s niee w t e wetene polderjongendi d p O . s j gelegenheihoobi k i p eeng dno s terug te komen. *** aangepastn Ee ) 1 e versi verordenine 185i d me n 6e0 va wer 3 n dgva afgekondigd op 23 februari 1860. 2) Zie de gemeenteverslagen over 1859 en 1860. 3) Op grond van het K.B. van 3 november 1861, Staatsblad nr.94.

AANHANG: de huisnummering tot ca. 1910

Stel u hebt een akte van de burgerlijke stand uit de beginjaren van de Meer gevonden en u wilt precies weten waar de betrokken geboorte of overlijden heeft plaatsgevonden: hoe ontcijfert u dan de woonhuisaanduiding die in de akt e vindet e ? is n Welnu: In de jaren 1856 tot 1859 is er geen probleem. Men geeft in de akten eenvoudig de poldersectie en -kavel aan, b. v. PP16. De precieze ligging binne n nie e kaveda d nt s i aangegevenl . Veel lastiger wordt het met de invoering van het nieuwe huisnummersysteem in het voorjaar van 1860: huizen worden nu enkel door een getal aangeduid, bv. 808. Bij de toekenning van die getallen volgde men natuurlijk in eerste instanti n aardrijkskundiee e g principe (buurhuizen kregen opeenvolgende nummers), maar bij later gebouwde huizen was dat niet vol te hopuden. Ook j mijbi r nie s weten geen plattegron t systeedi n va dm bewaard, zodae d t plaatsaanduidin e achterhalent jare e s d i g n gi allee6 no 186 6 n t 0n,da to 16

wanneer we mogen aannemen dat de betrokkenen in deze jaren hetzelfde huis bewoonde s vóóal n r 186 0t najaahe en/o a n rf 1866. t systeeslechs Di du s t mwa hanteerbaa t gemeentebestuuhe k oo n e r r heeft di t snel ingezien september/oktoben i , l zodaa t he t r nieun 186ee wp 6 o susteem overschakelde k huiEl .s n cod kreeee e u n bestaandg e enkeld t f o ui ee dubbele poldersectie e letted n va r , gecombineer volgnummern ee t dme : huis dezn aflezen wer8 Aa e . hui u 80 me codd n t bedoel n PP sn da e ko 2 PP9 9 f d2o t blohe hui kn i stusse n Hoofdweg, Venneperweg, Sloterwe Lisserwen ge g gla exacte d t blees (PP)eda r wa nie e kliggint ;6 9som ui 1 t P gP s schreen me f overigens: PP 16/92), maar binnen het PP-blok telde men wel in de volgorde vae kavelsd n e e laagstzuidhoeD (d . 1 Nieuwn eP va kP nummer n i - s du s Vennep), dan langs de Hoofdweg tot aan de Lisserweg, vervolgens met een sprong naar kavel PP 16 ('t Kabel), waar men aan de Kagertocht begon; dan ohoee md k lang Sloterwege d s weem o ,e eindige t r Lisserwee d n naa g (kavel PP 30). t perceele he teleenheiD u n s ; wa stonded r meerdere n e n huizeéé p o n t perceelsysteedi k . codhuurhuizene Oo mbv d 116a P , . s eP c / wa /b n da , was onvolmaakt, werden er percelen gesplitst en op de nieuwe, kleinere percelen huizen gebouwd, dan moest de nummering van het hele blok worden aangepast: huis PP 92 werd PP 93, werd PP 138a en daarna PP 155. Al met al is men nog tot omstreeks 1910 blijven doormodderen. Toen werd de moderne telling naar straat en (afzonderlijk) huis ingevoerd: PP 155 werd Sloterweg e g eenmaatellin665di no n s .i E g l aangepast omstreeks 1934: Sloterweg 665 werd Sloterweg 1423. Koen Goudriaan WHzn. *****

GECOMMITTEERDE RADEN ZUIDERKWARTIER

t t archiecollegdi He n va fe bevind t Rijksarchiet ziche n hi Haarlee t f m (boek 250). In een schrijven van 18 april 1770 berichtten zij dat de heren commissarissen Van Heemskerk en Van der Staal aan de Gecommitteerde Raden over een watermole Kleine d n enva Noord f Schinkelpoldeo - r onder Aalsmeer niee di , t alleen hoognodig aan herstel, maar zelfs aan vervanging toe was en dat de daartoe geraadpleegde deskundigen (o.a ingelandee Rijnlandd n t va . me t nhe ) en poldermeesters eens waren dat een nieuwe molen met meer capaciteit en op een andere (betere) plaats dé oplossing zou zijn. De plaats waar de te vervangen molen ston namelijs dwa t Haarlemme e dichhe t k j bi t r e Meed n e r afsla f kango r voortdurenafslap e o ss gwa d aanwezig e loor jared pde n I .n e bestaandd j bi war e es mole l a teveen l land weggespoeld. * * *

AAN DE STATEN VAN HOLLAND EN WESTFRIESLAND

Reden waaro j toestemminzi m g vroege e bestaandd n e mole e t mogen n afbreken en publiekelijk te mogen verkopen; een nieuwe krachtiger molen op een betere plaats te mogen bouwen en -omdat de ingelanden niet bij machte waren al die kosten te betalen- om vrijstelling van de 100ste en 200ste penning (onder bepaalde voorwaarden).

S. van Zij verden-van Reeuwijk. ***** 17 HET VERDWENEN PORTRET VAN BURGEMEESTER PABST

t gemeente-archiehe n I f t uitvoerigbevindme p t ma zicen correspondentihee e over portretten van de eerste burgemeester onzer gemeente: mr M.S.P.Pabst. Deze briefwisseling werd gevoerd door burgemeester o Slobz e zick di , hoo ingespannen heeft voor het in bezit krijgen van het grote geschilderde portret van dr J.P.Heije en zijn vrouw Maria Margaretha van Voorst. t begoHe n 1922i n , toe e burgemeested n gemeente-secretarie d n aa r n va s Heemstede (waar mr Pabst ook eens burgemeester was) schreef:'l k ben bezig gewees t gemeente-archiehe t n ordi t e brenget egraau wa n zo f ee gn e n portret van de heer Pabst zien te verkrijgen..." Er was in het raadhuis geen enkel portret van de eerste burgemeester aanwezig. Mr Slob schreef aan mw Willink te Apeldoorn dat er in het raadhuis portretten hingen van mr Amersfoordt en van burgemeester Lantzendorffer, maar dat een groot portret van de eerste burgemeester ontbrak. Mocht zij een foto van hem in haar bezit hebben dan zou de burgemeester bereid zijn die op kosten van de gemeent latee et n vergroten Willinw M . k verbleeft toen juis Zwitserlann i t d (feb. 1922) doch hoopte begin april weer in Apeldoorn terug te zijn. "Dan zal ik voor U opzoeken wat ik vinden kan en ook trachten te weten te komen waar het geschilderde portret gebleven is, dat ik dikwijls in mijn jeugd gezien heb.." Burgemeester Slob schree n gelijkluidenee f weduwe d w m d e n verzoeaa k oo k Eschauzier-geb.Pabst in Den Haag (29/5/1922). Deze schreef hem terug dat het geval haar zeer interesseerde. Ze ging echter eerst voor drie maanden naat buitenlandhe r e brie,d maad f ha opgestuurr haan daa r oudste zuster Vicq-geb.Pabse m.d wC Nieuw-Amsterdae t t m omdat deze dam t meesehe n va t de familie-geschiedeni familie-relatiee d n se s zicu l afwistweezo hwe re Di . in verbinding e oudststelled r t weinigde eme n n neeeee fg Pabstno e di , 18

overlevenden was. Die neef was de heer C.F.Pabst, een zoon van de generaal Pabst; hij woonde te Wageningen en was oud-zee-officier.

PORTRET Verde afschrifn brien r e burgemeesteee ee lig di r fn e t va t i me r9 2 Slo p o b Willink-vaw schreem n aa f n Son, waari j mededeeldhi n e haae rd brien va f 22ste apri n goedi l e ord e hebbeet n ontvangen 'met ingesloten portren va t mr Pabst'. Hij vroeg haar goed te vinden het portret nog even in zijn bezit e houdet n (vermoedelij e latet t nhe vergrotem o k r gewooe f nieuwn o nee e afdruk van te laten maken). Op 21 oktober 1922 schreef hij een gelijkluidend verzoek om een portret ook aan C.T.Pabs wageningee t t n (zie boven). Deze antwoordd l tweea e dagen later dat de naam van bedoelde Pabst niet voorkwam in de 'geslachtsboom' vafamilie nd e Pabst waarto j behoordeehi richtine di n I ! g nies moesdu t r e t gezocht worden... Op de 26ste oktober verzond de burgemeester dan alle tot dan toe gevoerde correspondenti n eerdeaa e r genoemd Eschauziew m e r 'ter m inzago n e e advies'. Twee dagen later antwoordde deze dat zij hem ook niet verder kon helpen, omda familie d t e uitgestorven was. Misschie haau nzo r e zusteD w m r Vicg ietno sq postcriptun wetenee n I . me t voegd r e j t daaraazi e da e to n Door 'eeg nno n afgedwaalde zij u neef' n Hoteni zo heee d di , ou l Pabstu zo ' wonen. De familie had met hem echter geen contact meer. Ik neem aan dat hij het 'zwarte schaap' van de familie Pabst was, zoals vele families er wel één zwart schaap op na plegen te houden. Die meneer Pabst was de oudste e oudstd zoon eva n broe n haava rr vade n heette r e Philip Pabst, maaj zi r n relatii wildm he e t tredenniee burgemeested me t s doeu Al . zo n t da r t natuurlijda moes j hi t k zelf weten o bleekz , .

VOLHOUDEN De burgemeester hield vol, zoals hij in zijn burgemeestersloopbaan meermalen dee n verzone d d eenzelfde brie s eerdeal f re Vic D verzonde qw m n aa n (30/10/1922) die blijkbaar onmiddelijk na ontvangst al antwoordde dat zij zich niet kon herinneren -evenals haar zuster mw Eschauzier- dat een familielid burgemeester van Haarlemmermeer zou zijn geweest! Toen waagde mr Slob het de man in Hotel Pabst' te Wageningen (niet Doorn e schrijvet dus!) n (30/10/1922 novembe3 p o e di )r terugschree zijn i t n da f familie geen burgemeester Pabs t e burgemeestevoorkwadi t da n me r Pabst vermoedelijk familie was van een dertigtal jaren geleden overleden advocaat Pabst die destijds in Utrecht woonde. Dat kon wel eens dezelfde zijn want onze burgemeester Pabst was inderdaad in de Domstad geboren. Op 14 november verzocht de burgemeester mw Willink goed te vinden van het door haar gezonden (fotografische) portret een vergroting te laten maken, waaro dage4 j zi p n later antwoorddt jammehe j zi e r t z von t eda dda maar nie wetee t t komen nko n waa t geschilderdhe r e portre dooe n d a dva n t de weduwe Pabst n 1883i , , terech gekomens n ookwa da t r moch,e e Ho . t natuurlijk van de foto een vergroting gemaakt worden. Daarna schreef de burgemeester op 28 november de notarissen aan die mogelijk de nalatenschap zouden geregeld kunnen hebben, doch had ook daar geen succes. Hij kreeg wel het advies zich te wenden tot kantonrechter mr W.van Son te Amersfoort, hetgeen gebeurde op 19 juni 1923. Deze was een stiefzoon van de weduwe Pabst, uit het huwelijk van haar met de weduwnaa bekens wa schreeo Sonn m d-z Va r He j .burgemeeste hi f r Slob- n fotografi ee r Pabs m r d gehangen e n ha t t va eda , ongeveer twintig jaar geleden t huihe s n i Onde, Lindene d r e Haarlemt ' , waar zijn stiefmoeder (mw de weduwe Pabst) toen woonde. En dat na haar dood de boedel openbaar werd geveild en hij niet wist waar het portret gebleven was. Uiteraard hadder e gee n e kinderend n So belangstellin n Va n g voort gehahe n e d echtpaar Pabst had geen nazaten. 19

O3 jun2 p i 1923 schreeWillinw m r Slon e Apeldoorm t kf aa b moee d n e t d hebben opgegeven ooit het (geschilderde) portret te kunnen achterhalen, maar dat hij de foto had laten vergroten en haar onder dankzegging de oorspronkelijke terugzond.

VIJF JAAR LATER De vergroting zal toen wel onmiddelijk een plaatsje gekregen hebben in de statige, maar zeer eenvoudige raadszaal, waar naas e portretted t n va n Amersfoord Lantzendorffen e t oudg no re gegrafeerde portrette ledee d n n nva der Koninklijke familie hingen uit de tijd van Willem III. Op 14 mei 1928 -dus vijf jaar later- ondernam de burgemeester opnieuw een poging om in het bezit te komen van het olieverf-portret van zijn illustre voorganger doooproen ee r e plaatset p t Weekblahe n i n d vooNedern de r - landsche Bond van Gemeenten'. Per brief van 1 juni reageerde daarop een ambtenaar van de gemeente-secretarie van Wassenaar door hem het adres te e weduwd w zendem e n Danieva n l Obreen-geb. Pauline Louise Baud (geb. Amsterdam 26/11/1883) Onmiddellijk werd aan deze dame een brief geschreven met de bekende inhoud, waaro t Brusseui p l antwoord werd ontvange e heed n r Obreenva n , een zoon van mw Obreen-geb.Pabst, die hem schreef dat bedoelde mevrouw niet geschildersn afwisee n va t dfotn portretee o l bezatwé j , hi .maa t da r Hij stelde voor daarvan een portret te laten schilderen. 4 juni n 192vergrotee l 8a antwoordder e e d fot t n i oda r Slom m e he b raadszaa l geewe l n j hin e gemeenteraahi geldedachn d g e t n da tva n u zo d kunnen loskrijge zo'm o nn olieverfportre e latet t n maken. Op 20 mei kreeg de burgemeester weer een levensteken van mw De Vicq, die verwees naar verschillende Obreens. Er komen nog enkele reacties, waarop de burgemeester niet verder meer ingaat, doch alle keurig bedanke d t me t t goed he n kleinwoorden: p ee eo b espook i gekomenn he hoo t be k ri 1 da p , e welwillendd dan j zi k e medewerkin n vele eU anderen...n va g ' En dan wordt het stil. Burgemeester Slob heeft zich blijkbaar neergelegd bij het onvermijdelijk t olieverf-portrehe : e nies i tachterhale e l t t za n me n ne het e fotografischmoeteen t nda doet me ne portret.

F JAAEL R LATER Maar.... novembe2 1 p o . r 1938 -du f sjaael r later- stuurd zekern eee w em L.V.Korthal Schooten-geb.Obreen sva fotn burgemeesten nee ova r Pabst voor t gemeentehuihe Haarlemmermeern va s novembe8 1 p O . r bedankt r Sloem e bd gulle schenkster, haar mededelende dat dit portret gaarne in een behoorlijke lijst een ereplaatsje zal gegeven worden in het raadhuis. ***

Naschrift. Samenvattend bezit de gemeente dus twee verschillende foto's van de eerste burgemeester en is er ooit een geschilderd portret van mr Pabs tboedelveilin e gemaaktd j bi t da , 188n gi vreemdn i 3 e handes ni gekomen en tot dusver niet achterhaald. Ook het Iconografisch Bureau in Den Haag, waar men gemeenlijk goed op de hoogte is van de in ons land aanwezige portretten nietn ko , s omtren olieverfportren ee t t mededelen.

Oproep e redactiD . e houdt zich aanbevolen voor nadere inlichtingen welke tot opsporing van het bewuste portret zouden kunnen leiden. W.Slob. ***** 20

GENEALOGISCHE GEGEVENS BETREFFENDE HET ECHTPAAR PABST-BAUD

Mr Matthys Samuel Petrus Pabst werd gebore p 6.1.181o n e Utrecht 8 n e t overleed op 11.6.1863 te Heemstede. Hij was eerst burgemeester van Heem- stede en daarna de eerste burgemeester van Haarlemmermeer. Hij woonde op de buitenplaats Vlee Boschn e r Heemstede t ' gehuws wa t Jonkvrou n ee dme - we Petronella Louisa Carolina Baud. n i 186 e doon n d haa3 va ma da bleer N j blijkbaazi f g enigno r e tijn i d Heemstede wonen om op 21.11.1867 uitgeschreven te worden door vertrek naar Utrecht. Het echtpaar had geen kinderen. Mr Pabst wer Heemstedn i d e begraven (zijn grafsteen werd jaren geldep no aandringe Stichtine d n va n g Meer-Historie' doo gemeente d r e Haarlemmer- meer hersteld). Mevrou e weduwwd .Willink-geb.VaJ e e Apeldoort n So n n betaalde jarenlang de rechten voor onderhoud van dit graf 'wegens onbe- kendheid van de familieleden'. Me weduwwd e Pabst, late r moen weduw n So 188i t n 3eVa gestorve n zijn. Haa r J .A.vae Utrechtweedt vadee H. d n genoemdn n s va nSo re ma wa t w em .Willink-geb.VaJ n Son. M w P.L.C .Pabst-geb.Baud was geboren op 10.10.1823 in Den Haag en kwam op 21.11.1867 vanuit Heemstede naar Utrecht (zie boven) alwaa16.7.187p o j zi r 4 hertrouwde met Hendrik Jan Abraham van Son, geboren 7.10.1823 op Malaka, Nederlands Oost-lndië s toewa n j weduwnaaHi . n Jonkvrouwva r e Maria Wilhelmina Vincentia Baud, een zuster van mw de weduwe Pabst, die op 28.12.1872 was overleden. H.J .A.van Son had 7 kinderen uit zijn eerste huwelijk e e werdestiefkindered di ,e weduw s d du nw m e n Pabstva n . Haar tweede echtgenoot Van Son stierf op 4.5.1880 te Utrecht, zodat zij hem drie jaar overleefde j werZi . d -zonder stiefkinderen 20.7.188p o - 3 naar Haarlem uitgeschreven. Omdat zij nog hetzelfde jaar zou zijn overleden heeft zij van haar verblij n haai f r nieuwe woonplaats slechts kort kunnen genieten. W.SIob.

HERMINA MARIA DIJK

Nadat mr. Amersfoordt, heer van ' De Badhoeve', in 1885 was gestorven, verhuisde mevrouw Amersfoordt, geb.Dijk, naar Amsterdam.

In een briefje dat wijlen de heer J.A.van der Heide mij destijds schreef en .SmiJ e ten gespre n waari j overbrachtt gevoerhi ee t me j nd hi kda dha , stond dat mevrouw Amersfoordt in Amsterdam in de Vondelstraat woonde.

De vader van die heer Smit had daar wel eens een vracht brandhout afgele- verd. Dat deed de heer Smit-senior samen met een andere man. Als alles binnengesjouwd en netjes opgestapeld was kregen zij dan ieder tien gulden voor de moeite. Als men bedenkt dat een weekloon toen ƒ15,= bedroeg, was dat wel een vorstelijke 'fooi'.

De Vondelstraat was in die tijd nog niet zo lang geleden aangelegd en behoorde tot de deftigste wijken van de Hoofdstad, grenzend aan het nieuwe Vondelpark n 187i t 7da , geopend was f mevrouO . w Amersfoordn t daaee n i r huurhuis woonde is mij niet bekend. Zij overleed in 1892. Evenmin is mij e Vondelstraad n i bekenj toezi g f no no d t woonde.

W.SIob. ***** 21

SCRIPTIES

Scriptie f schriftelijko s e werkstukken worden meestal gemaak opdrachn i t t n onderwijsinstellinvaee n r f verkrijginandero gte n éé e s n graaal va g f do sluitstuk van een examen of tentamen. De laatste jaren heeft een aantal personen meerdere male beroen ee n p s gedaagemeente-archieon p o n f voor t make he zo'n va nn werkstuk, waarn -zoaln t ame hoort da sexemplaan ee - r t vae scriptiarchied he n n n geschenkte aa fe e geeft. t r oud-archieMeulehe de n e o vriendelijheen z D va n n Va s r ee wa fs on k overzicht van genoemde werkstukken ter publicatie af te staan. Mogelijk dat iemand e zicdi , h bezif andeo n g réé houd onderzoet me t r alleee f ko n maar belangstelling voor heeft, daarva n profiterenka n . De onderzoeken voor bedoelde werkstukken, werden verrich periode d n i t e 197 - 91985 .

Glaudemans, C. D es oude plannen tot droogmaking van het Haarlemmermeer. Scriptie Sociaal Economische geschiedenis, afdeeling milieukunde. R.U.Leiden; januari 1985; 82 blz + kaarten. Harten, K.van t HaarlemmermeerstationHe . Eindpunt van de voormalige Haarlemmermeerlijnen in Amsterdam-zuid. Scriptie architectuurgeschiedenis. T.H.Delft; 1979. Met foto's, kaarten en bijlagen. Meinders, H.en Nederlander e landbouwct n e s . Giessen,R. v/d. Algemeen t 185to : vanan 0e f 185 Haarlemmermeere d 0 : . Scriptie. 1983 2 blz3 . .+ bijlagen. Wickel,J.J. Organisaties Jjn Haarlemmermeer 1855-1905. Scriptie over het verenigingsleven in Haarlemmermeer. Vakgroep nieuwe- en theoretische geschiedenis. Universitei n Amsterdamva t . December 1982 .2 delen ; resp.120 blz14 . n e 8 Drewes. B , Geschiedenis van de Haarlemmermeer tot 1900. Scriptie economische n sociale - e geschiedenis. V.U.Amsterdam; economische faculteit, januari 198 blz8 24 . Visser, Chr. En toet werhe n k voltooid was...... Geschiedenis van eigenaren, zetboeren en pachters in de Haarlemmermeer, 1853 - 1880. Scriptie geschiedenis/economie. 1981 8 blz,2 . Visser, J. Nieuw-Vennep. Scriptie geschiedenis. R.U. sociale geografie. November 1982; 115 blz. + foto's en kaarten. Raadt, P.v/d. Landbou £ landschae w p Haarlemmermeere Jj(t i . Scriptie sociale geografie. 19848 blz12 ; .+ foto's. Kooiman. M , Welgelegen of. Veelzorg. Een onderzoek naar Noord-Hollandse boerderijen in de Haarlemmermee 1868m t/ r . Doctoraalscriptie historische geografie. 2 blz9 ; + bijlagen. 1984 . Dijksterhuis,R. Spoorwegtracering ejn stedebou i Nederlandwjn . Historische analyse van een wisselwerking 1870-1940. Proefschrift technische wetenschappen. Bevat o.m. gegevens ove e Haarlemmermeerlijned r n 1912-1935. 1984; 2 delen. Zirkzee. J , Kolonisten in de klei. Doctoraalscriptie sociale geschiedenis. R.U.Leiden. 1985 9 blz9 ; . 22

Linden, P.v/d. Haarlemmermeer in bezettingstijd. 1940-1945. Scriptie Chr.Lyceum Dr W.A.Visser 't Hooft. 19850 blz2 ; .+ foto' s Roorda . S , Haarlemmermeer. Scriptie ove e landschapsboud r e Haarlemmermeerd n i w . Rijks Hogere School voor Land- en Tuinbouw. December 1985 4 blz;5 .+ kaarte n afbeeldingene n .

N.B. R.U. = Rijksuniversiteit. V.U. = Vrije Universiteit. T.H. = Technische Hogeschool.

*****

VERBETERINGEN

Raadhuis Heemstede. t vorighe n I e nummer (maar t berichtjhe t n 1987i s i e) oveartiken e ee rd n i l •Nieuwsbrief' van onze zusterorganisatie Oud-Heemstede - Bennebroek', geschreven door ir.Colenbrander foun ee ,t geslopen eerste d n I .e regep o l t oud he staa8 blz et 2 Heemsteeds. da t e raadhui t 190s zodanito s al 9 g werd gebruikt t moeDi . t echter zijn: 1908. * * *

Tentoonstelling j_n_ Bornholm. De in ons vorige nummer (maart 1987) aangekondigde tentoonstelling Haarlemmermeer en de landbouw' in het verpleeghuis 'Bornholm' gehouden in het kader van *De Boerenweek' is een sukses geworden. Vooral de ouderen keke t veeme n l belangstelling naar allerle n vertrouwdhu i e zaken zoals landbouwgereedschappen. De tentoonstellingswerkgroe e haa r d beschikkin te t r me d ha pg staande ruimte werkelijk gewoekerd j heefZi . t wonderen verricht, temeer omdaj zi t ook rekening wilde houden met gehandicapte bewoners, die vanuit hun rolstoelen alles moesten kunnen bekijken. Bij de aankondiging in het vorige nummer werd ook de maquette vermeld van de vroegere rolbrug ove Ringvaare d r j Lisserbroekbi t heee D . r Nic. Bouw- feitemeestee d t nda nierp beldo t s geheeeon l juist waren weergegevenj Hi . t verteldjuisthe s e on everloo r dingende p . Indertijd kwa e heemd r Bouwmeeste bouwtekenine t d bezi n he va n ti r n gva die brug, waarna bij hem het plan rijpte die brug in miniatuur na te bouwen. Zijn zwager Mesman j werbetrokkebi r doo m e dj beslote zi he r n ne n samen twee exemplare e bouwent n , voor ieder één aldun .E s geschiedde. Maal a r spoedig kwamen zij tot de ontdekking dat zo'n brug op schaal toch altijd nog een lengte van 1,60 m had en dus wel wat groot was om in een huiskamer opgesteld te worden. Dit had tot gevolg dat het exemplaar van de heer Mesma plaatsjn t dorpshuiee n he n i e e Lisserbroet s n va k t kreeda n ge de heer Bouwmeeste n geschenkte r onzn eaa e stichting werd gegeveng No . n onzva e n 'blikvangersee t altijn fraahe ee s i d in e stu' k huisvlijt.

Zo is de juiste historie van de Lisserbroekse-op-schaal-rolbrug.

Andeln va s .o J

***** 23

VERDWENEN ....

Kruiswee t erfOd he pn ,aa e Hoofddorpt g , waa t vooto r r enkele jaree nd korenmole eersteling'stonde magazijn 'D n ee k oo nn voome rd opslaha , n gva grane n meee n l gebouwd. Het was een typisch 19e-eeuws bouwwerk, dat helaas afgebroken is, maar waarvan de fotograaf van de Hoofddorpse Courant' gelukkig nog net op tijd een paar foto's maakte, welku hierbij e fotograaf j d t danwi en me ,aa k , laten zien.

Rechts: de buitenkant; links: het interieur met de typische gietijzeren 19e- eeuwse kolommen. 24

E OMGEVIND T UI G

eemstedeH ennebroek-B .

De vereniging *O ud-H eemstede-B ennebroek' bestaat dit jaar 40 jaar en aan t heugelijkda e feit dank laatste d t e Nieuwsbrief' (nr.51) grotendeels zijn inhoud. De vereniging mag met voldoening terugdenken aan hetgeen zij in de loop der jaren heeft bereikt, vooral wat betreft de strijd om het behoud van t karakte e oudhe d n e va dorpskerner n beidva n e gemeenten. Deze laatste "Nieuwsbrie s i verdef r n gebruiksooree ts al 'klappert e dood e d rp o ' vereniging uitgegeve n i haan e boekerd "Nieuwsbrien e n f verschenen professioneen artikelenee s i t He . l samengesteld overzich voon e t r allee ndi de Nieuwsbrieven bewaard hebben waardevon ee , l bezit. Voor anderene di , t orgaa t he bezi n he nie nva n ti tzijn naslagwern , vormee t he t k teneinde et wete e komet r nmogelij e f o n t kverlede he iet n i s n werd gepubliceert da d hun aandacht verdient. Zo zijn in de loop der jaren ook verschillende bijdragen opgenomen, welke met de historie van Haarlemmermeer te maken hebben. * * *

t)ە hand aan den ploeg'.

Een door de bekende verzamelaar Cor Lücke uit Zwanenburg georganiseerde tentoonstellin openbare d n gi e bibliotheek t keealdaa di t themd to r e ha r "D a landbouw in het verleden'. Vandaar die naam.

Overigens betrof het uitgestalde materiaal -vooral foto's en uitknipsels- de periode omtrent de eeuwwisseling en niet daarvoor. Lücke is een onvermoei- bare man e hetgeedi , j heefhi n t verzameld, regelmati derdn aa ek laagoo t zien. Voor zijn spullen bestaat altijd veel belangstelling en dat was ook met deze tentoonstelling het geval. ***** 25

MUSEA UIT DE OMGEVING

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartmuseum 'Aviodome'

t Schipholhe p o t - Di terrein gelegen museu t mprovinciaa he kree n va g l bestuur een éénmalig bedrag van ƒ 100. 000,= toegewezen, bedoeld als over- bruggingsbedrag omdat het Rijk met ingang van 1 januari jongstleden niet mee l subsidiërenza r .

-museums lu u uq r C . t He

t voormaliHe g stoomgemaal nabij Heemsted l eveneeneza s doo Provincie d r e gesteund worden, maar door middel van het verstrekken van 'centrale ondersteunende voorzieningen'.

Stoomgemaal Halfweg wordt ook museum.

Het gemaal dagtekent van 1852 toen het Haarlemmer Meer was droog gevallen en 'Rijnland' zijn boezemwater kwijt moest op het toen nog open IJ. Het Hoogheemraadschap heeft het prachtige, nog grotendeels gave, stoomge- maal in eigendom overgedragen aan de Stichting Vrienden Stoomgemaal Halfweg', aldus Het Witte Weekblad'. Deze Stichting heeft hard gewerkn aa t de restaurati n installatie e e electrischd n va e e geleidinge n centrale n e verwarming t gemaaHe . monumentenlijste d l p staao u bedoelinn e t d s i t gHe . oktobet 1 gemaaapri1 he t n to l va rl elke zaterda werkinn gi stellee gt n ne n eventueleda r e bezoekers ron e leident d .

Katwljks museum.

Onze zusterorganisatie Genootschap Oud-Katwijk' vermeldd n i haae r Mededelingen t Katwijknr.3he t da 1s Museu t afgelopehe n mi n jaar bijna 8000 bezoekers heeft mogen begroeten. Weliswaar was dat een forse terug- gang vergeleke t 198nme 5 toebijnn nme a 14.000 persone ontvangend nha . Maar die terugloop is een algemeen verschijnsel over geheel Nederland. Het had verschillende oorzaken: o.a. het mooie zomerweer, dat de vakantiegangers naar buiten deed trekken. Musea genieten meer voorkeu j regenachtibi r n ge koud weer. Verschillende firma's hebben financieel de uitbreiding van het museum gesteund t museuHe . m bevind te Voorstraa s d i zic n n i he 6 4 t geopend van dinsdag t/m zaterdag van 10- 12 en van 14- 17 uur. In de winter t geopenihe s n donderdava d m zaterdagt/ g . ***** 26

BOEK- EN BLADBESPREKING

Dorpsgids Sloten +_ Oud-Osdorp 1987 eji 1988 e heer LückD . Co r e zons don een exemplaar toe van bovengenoemde gids, uitgegeven door de dorpsraad 'Sloten Oud-Osdorp'.De brochure is te koop -zolang de voorraad strekt- bij het Dorpshuis, Nieuwe Akerweg 14, 1066 ES Amsterdam; telefoon: 020- 174511, tegen betalin ƒ2,50.Aln t gva boekj he n e sme doorblader t to n me l za t de ontdekking kome t Slotenda Oud-Osdorn ne s 'dorpal g 'p no voortleven e D . dorpsraad heeft verschillende werkgroepen ingesteld, die elk een deel, van wat men zou kunnen noemen 'maatschappelijke voorzieningen', voor haar rekening nemen. Er is ook een werkgroep 'historie'. Deze werkgroep heeft zic l verdienstelija h k gemaakt doodia-serin ee r t tuine makehe t e n - va n bouwgebied dat zich uitstrekt tussen het oude Sloten en Amsterdam. Men n gesprekkeaa k e geluidsband denkoo p r o ne e tt gaa p no d nemen. * Schipholland .Luchthave V uitgavn . N ee n s i eva t Di n. Schipho verschijnn e l t r 16jaar t Meee pe wordxd He . n ri t gratis huin huiaa ss verspreidte D . laatst k interessante oo tij r de n komme et artikele n tegei n n over onze historieonz n Andeln va eva d heee redactie-commissies li ,D , Jo r , schreef voor nr.3 -bijdrag n 198ee 7 e over Hendrikus Colijn zije di ,n jeugd doorbracht in het dorp Rijk; mooi opgemaakt met vijf foto's. * Streekbladen e Hoofddorpsd n I . e Courant t tweedhe ' werden i ek kwarnoo -

taal elke week bijdragen opgenomen van de heerW.Slob en van tijd tot tijd .M.v/G A. vaw dm n Oord-Wiske r haar rubriekje: Waar over spraken zij?.1 t WittHe e Weekblad 'aantan starttee t l evervolgartikeleme n Haarlemmer- volln ee en paginameer'va k el , , waarbi opstellee d j p o k rha luchtie d n gva de tak springt en op die manier allerlei onderwerpen ter sprake brengt. Het Haarlems Dagblad' bracht regelmatig nieuws dat verband houdt met onze geschiedenis. Ook werd uitvoerig aandacht besteed aan de inhoud van ons orgaan. De heer Jos van Andel startte enige tijd geleden met een bijdrage "De Meer Van Weleer', waarbij een object, afgebeeld op een oude ansicht- kaart, vergeleke n recentn ee word t e me ttekse fotod n I t. worden daarbij veel wetenswaardigheden betreffende zo'n object vermeld. t HoofddorpHe s Nieuwsblad' droe k regelmatioo g g zijn steentjt to j bi e meerder begrip voor de plaatselijke historie; veelal halve pagina's-grote artikele t illustratiesme n tron Eé k. zeke e aandachd r t n.l t ove.e da d r vroeger -vooral vóó oorloge d r - bekende Zwanenburgse amateur-sterrenkun- dige Pieter Gerardus Meesters. * De Haarlemmermeerlijnen, 110 kilometer door 32 polders; door Jan Feith. Uitgeverij (thans) Stichting De Lange Brug, Amsterdam. Prijs:j34,90. Het ziet er aantrekkelijk uit: een niet gebonden (dus 'slap') boekje, formaat 'pocket', maar dan overdwars gedrukt. Een fotografische herdruk (z.g. reprint) vaneen in 1915 door de Hollandsche IJ zeren Spoorweg Maatschappij uitgegeven gidsje, waarin op prettige wijze het ontstaan van de spoorweg t doozuidelijhe r k r deeprovincide l e Noord-Holland wordt verteld. Totaa bladzijde4 6 l n waarva foto-pagina's4 n2 . Derhalv pagina'0 e4 s gedrukte tekst foto'e D . s zijn goed, sommige zelfs zeer goed, maaslechtn r éé re s i s in de Haarlemmermeer opgenomen en bovendien moeilijk te 'lokaliseren', (veel wate rietn e r ; misschien ringvaart?ergene d n saa ) Niettegenstaand r maaee r fotn éé o betrekking heef onzp o t e gemeente, worde r veene l meer bladzijden tekst aan ons gebied en zijn geschiedenis gewijd. Verder natuurlijk aandacht voor de streken waardoor de vroegere Haarlemmermeerlijnen aangelegd waren. Leuk boekje, maar nogal t prijzigvoo e prijhe l di l r swe Za .g zij nwe vinden naar allen, die over 'vroeger' alles in hun boekenkast willen hebben, of voor kennissen en familie overzee ?

" M EER - H I S TOR I E " 15e jaargang,no.3 SEPTEMBER 1987 (verschijn r jaape rx t5 -jaarversla g inbegrepen)

Redactie-commissie;

eindredacteur: W.Slob, Hoofdweg 743, 2131 MA Hoofddorp. 02503-16638 J.van Andel, Kruisweg 311, 143 RozenburgE 7C . 02977-24172 B.C.Bergkamp-Portengen, Houtrijk 12, 2151 DV Nw-Vennep. 02526-74588 J.A.Merckens, Graan v Visch 15123, 2132 EJ Hoofddorp. 02503-15240 C.M.Spaan, Acacialaan 83, 1185 CD Amstelveen. 020- 473540 S.van Zijverden-v.Reeuwijk,R.Kochlaan 344, 203 HaarlemL B 5 . 023- 359911

Verzorgin verzendinn e g : g J.A.Merckens, Graan voor Visch 15123 2132 EJ Hoofddorp. 02503-15240

Bestuu STICHTINe d n rva G 'MEER HISTORIE':

Voorzitte A.J.d: r e Koning, Kruisweg 1097, 213 HoofddorpV 1C . 02503-16617 Vice-voorz. R.M.Dunselmanr :M , Hoofdweg 1372, 215 Nw-VennepV 3L . 02526-86515 Secretaris : L.R.den Otter, Zeemanlaan 25, 1171 BC Badhoevedorp. 02968- 2139 Penningmr P.F.J.Everaardt: . , Sikkelstraat 51,215 Nw-VennepP 1C . 02526-72612

Lid: F.de Jong, Leeghwaterstraat 29, 2132 SN Hoofddorp. 02503-16682 LidF.L.Kloosters :Dr , Gibonstraa , 8 t 214 VijfhuizenT 1V . 02508- 3070 Lid: D.Prins, Olympiastraa , 23 t143 RijsenhoutX 5K . 02977-20187 Lid: J.C.Suidgeest, Hoofdweg 635, 2131 BA Hoofddorp. 02503-16400

Begunstiger van de stichting wordt men door zich op te geven bij de secretaris. De minimumcontributie bedraagt ƒ15 per jaar. Betaling na ontvangst van de accept-girokaart.

nummert Inhoudi n dva :

blz onderwerp auteur redactie d n Va e 3 redactie 3 Geschiedenis redactie 4 Bestuurs mededelingen bestuur 6 Historisch waard Begraafplaatsen eva n W.Slob. 0 1 Leimuide eilant he n ne d Beinsdorp J.Lunenburg. grote D e plas 4 1 redactie testament He Mr.J.P.Amersfoordn t1va 5 t W.Slob. 18 Ruimtelijke ordening vroeger W.Slob. 0 2 Rien Poortvliet redactie omgevine d t Ui g 21 redactie 23 Boek bladbesprekinn -e g redactie stichting'Mèer^Historid'

VAN DE REDACTIE

ENQUêTE: r gelegenheiTe jongstledee d n dva n gehouden begunstigersavonde d wer n daa aanwezigen een z.g. enquête-formulier uitgereikt waarop men kon invullen voor welke onderwerpen men, in aflopende mate, de meeste belangstelling hadr werdeE . totaan ni formuliere2 7 l n ingelever resultaas al e t d t dme da t meeste belangstelling uitging naa geschiedenie d r eerste d n eva s bewoners van de gemeente Haarlemmermeer. Vrijwel evenveel belangstelling had men voor streekgeschiedenis t minsHe . t belangstellen voon watere d me r s -dwa huishouding; veel meer interesse toonde men voor de periode vóór de droogmaking. De t redactidezme el gegevenza e s rekening t houdeto j n meenzi e n t da t dusver in grote lijnen al aan de nu gepeilde wensen der begunstigers voldeed. * * *

DE VERZENDING: Er is een vrij grote respons geweest op het verzoek afwijkingen in de gebruikte adressering kenbaar te maken. De begunstigers die zich deze moeite getroostte k zeei n r nbe dankbaar overname d j Bi .zo' n eva n adressen- bestand en vooral tijdens het intypen daarvan zijn fouten onvermijdelijk en t corrigerehe eigen va n n wer s niei k t eenvoudig. Adreswijzigingen kunnen ook een oorzaak vormen van het niet op het juiste adres ontvangen van het blad. brievenbu w Mochblawelks u m o on n d i u k et redeoo sn aantreffenda n terwij t niedi e bedoelinl d verzoeken t e t da s beleefu , on is gj t wi n he d retourneren, eventueel met vermelding van de reden of zo mogelijk met het nieuw ee begunstiger d adre n va s , indien deze inmiddel s i verhuisds . * * *

NIEUWE BEGUNSTIGERS: Rectificatie (juni '87): Dhr H .L. Zusemeier moet zijn: dhr H . L.Husemeier.

Van apri t augustuto l s 1987 mochteverheuges on j nwi n ove toetredine d r g van 11 nieuwe begunstigers, die wij van harte welkom heten. Het zijn uit: Amstelveen r H.KIaassebosdh : t BadhoevedorpUi : r L.J.Bakdh : L.J.Kraamw m , - .KruytJ r winke dh t Cruquius:dhn ui ; e l r C.Peetoom t Hoofddorpui ; L.var dh : n Dorsten r C.Mauritdh A.M.Tabbers-va,w m n e s n Arkel t Lijndenui ; r dh : L.G.van Aanholt; uit Rijsenhout: dhr J .D.Marbus; en uit dhr P.J .Mesman. *****

GESCHIEDENIS

Jan Tamboer vroegern i , e jaren actief bestuursli onzn dva e Stichtingn ee s i , man met een prachtige pen, hetgeen zeggen wil, dat hij uitstekend kan schrijve t nieda t n vertellenalléénn e ka j gavn hi : Ee e. welke maar enkele journalisten bezitten t keeDi . r heeft Tamboe zijp o r n prachtige, boeiende manie familie-geschiedenie d r grondleggere d n sva Viconn sva ' geschreven. Daaraan ontlene e zijw nn woorden waarmed j dezhi e e familiegeschiedenis afsluit : "Dit is een geschiedenis, het betekent dat het geschied-is; het ligt achter ons. Maar om vooruit te willen en te kunnen is kennis van wat geschied is noodzakelijk.. voorgeslachts . .Danon n kaa , daaraan denken toekomst..e d n di " ***** BESTUURSMEDEDELINGEN

TENTOONSTELLIN N 'BORNHOLM'I G :

Overzicht van de tentoonstelling. C£bto beschikbaar gesteld door Hooödcxpse Cocrant) z.g e t d kade he n . Boerenween va rI kt verpleegtehuiwerhe n di s "Bornholm' maar7 2 - tva 4 j.l2 n klein n .ee e tentoonstellin t voorwerpegme foton ne - materiaal, boekwerken e.d. ingericht. Deze tentoonstelling is door de patiënten van het tehuis, die vroeger in onze polder bij boeren of als boer werkzaam waren, zeer op prijs gesteld. De samenstellers hebben er rekening mee gehoude t uitgestaldhe t nda vook eoo r patiënte rolstoelen ni n zichtbaar moest zijn. Overigens was er maar betrekkelijk weinig ruimte beschikbaar en moest men daarmee dus woekeren. Daarin is men uitstekend geslaagd. Naast tal van bekende voorwerpen, zoals landbouwhandgereedschappen, waren er ook tal van zaken uitgestald kunnen worden dank zij de medewerking verleend t doowaterschahe r p V3root Haarlemmermeer e stichtind n e ' g Vriende Cruquius'e d n nva . Daardoo zeen ee r n interessanko r t dusveto n e t r door Meer-Historie' nog nooit vertoond hoekje ingericht worden. Onze stichting verzorgde ook nog een dia-voorstelling met bijpassende mondelinge toelichting over voornamelijk boerderije Meere D n ni . Alles tesamen hadden we 'een goede pers'. * * *

BEGUNSTIGERSAVQND 1987.

Voon vollee ree Deining t) zaa n i l maar6 ' 2 wer p to d j.l jaarlijkse .d e begunstigersavon onzn dva e Stichting gehouden heee D ..va J r r Vliende t sui Rotterda bereis mwa d gevonde bijzondern nee e dia-voorstellin t muzikalgme e begeleiding te verzorgen. Dit grootse dia-klankbeeld, zoals het genoemd werd, bracht op kunstzinnige wijze ons Noord-Hollandse polderland in beeld. Het waren geen 'gewone' dia's maar kleurenbeelden, opgenomen door een zoeker naa schoonheie d r n natuudi landschapn e rs wa t t geheeda He . n -e l t bijzonderhe e voorstellind n va e g eigenlijk omlijss t wa muzie- me n t va k Brahms, voor welke componist de samensteller een grote verering koestert. interessantn ee s i t He zeken ee r hoogstaande avond geworden aanwezigee D . n kregen bovendie n overzichee n tn gehorte uitgereik e d e n gebrachtva t e muziek. Molenliefhebbers kwamen vooral aan hun trekken want de samenstel- r -eele n uitstekend fotograaf- heeft duidelij zijn nkva voorliefde voor deze oude landschapssieraden doen blijken. Overigen k dezoo es begunstigersavonwa s d weegelegenheidn ee r e doodi , r vele oud-Haarlemmermeerders aangegrepen wer elkaam do r t -zislechthe j s even- te ontmoeten. Nieuwkomers kregen de gelegenheid iets van de sfeer te proeven, welk k onzeoo e Stichtin graao gz g levendi l houdengwi . Doot he r voortdurend toenemende aantal van buiten komende nieuwe ingezetenen is de kans groo t veen hetgeeda tva l s bindnon t verloren gaat. Onze Stichting t gebieheefdi grotp n o t dee ej neem zi taa n ke t daartoe graagn allenva e di , buiten kome n belangstelline n g hebben voo e gemeentd r e u waarin j zi n wonen, op. Daarvoor bestaat geen betere gelegenheid dan het bezoeken van onze tentoonstellingen en vooral de begunstigersavonden en het deelnemen aan de door ons georganiseerde uitstapjes (zie onder). *** EXCURSIE: NAAR ENKHUIZEN. 1987.

De here Jone nD Prinn werkn ge hu excursie s D n .hebbe va r enee naa t he r 'Buitenmuseu Enkhuizenme t uitstekens i ' d geslaagd r moesE . t veel voorbe- reidend werk worden verrich t bleeda n ke t vooral tijden heenrite sd heee D . r Prins voerde de excursiegangers niet rechtstreeks naar Enkhuizen, maar langs omwegen om hun allerlei landschappelijke bijzonderheden, maar vooral ook oude boerderije molenn ne e kunnet s n tonen. Daarbij vermeld j allerleehi i bijzonder- en merkwaardigheden, die lang niet algemeen bekend zijn. In het buitenmuseum -een openluchtmuseum dat internationaal zijns gelijke niet heeft- werd men geleid door deskundigen van het museum, waardoor heel wat achtergrond-toelichting werd verkregen, hetgeen men bij een zelfstandig bezoek moet missen. Tijdens een gezamenlijk noenmaal gaven leden van onze zustervereniging VDud Enkhuizen1 een uitstekende voordracht over ontstaa ontwikkelinn ne dezn gva e vroege bloeiendo z r e handelsstan daa de Zuiderzee. Alle j elkaasbi genoegelijkn ee r leerzamn ee e dag, waarbij wi j helaa heee Jond se D r g moesten missen tijdelije t di ziekenhui, he n ki s swa opgenomen. * * *

TENTOONSTELLING GOLDEN TULIP HOTEL.

De heer t GoldeKramehe n nva r Tulip Hotel (het vormalige Sheratone d d ha ) uitgestalde voorwerpen van Meer-Historie' in 'Bornholm' gezien en vond dat zo interessant dat hij onze Stichting benaderde om iets soortgelijks te organisere ingebruiknemine d j nbi nieuwe d n egva vleuge zijn va nl complex aan de Kruisweg, nabij het viaduct. Gaarne werd aan dat verzoek voldaan en een soortgelijke expositi t vitrineeme n tafele s s werd ingericht ongeveer zoal t nadrue n agrarisch'Bornholmi sd he t p o kme k eoo ; karaktee D n va r vood genodigdee ha Meerd r n Me . soorn nee t qui1 z opgesteld, zoda zijn nme t kennis betreffend t vroegerehe e agrarisch leve toetsen.Van nko kane r nd de t genodigde r veee s l wa belangstellinn vonn me d n allege e aardio d z s t gda vitrines zelfs nog na de officiële opening even zijn blijven staan. HISTORISCHE WAARD N BEGRAAFPLAATSEVA E N

De laatste tijd wordt -terecht naar mijn mening n meerderva - e zijden aandacht gevraagd voo e historischd r e waard n begraafplaatsenva e . Soms zelfs voor hun cultuur- en kunsthistorische betekenis. Nog kort geleden vroeg men in de dagbladpers aandacht voor het graf van een beroemde actrice en ook voor het monumentale graf van de cirusfamillie Carré, beide te vinden op de bekende Amsterdamse begraafplaats 'Zorgvliet' aan de Amstel. De Bond Heemschut signaleerd e grotd e e onverschilligheidn welkva l ta e gemeentebesturen voo t haawa r r openbare begraafplaatseg n da betreft e d n aa , leggen. In zijn orgaan van februari dit jaar, kwam een hoofdartikel voor onder de titel 'Nederland de geschiedenis in als rommelgravenvolk'. 800 jaar vóór het begin onzer jaartelling heeft Pericles al geschreven: Naar zijn wijze van dodenbezorging wordt een volk beoordeeld'. e laatstn lezend t t artikeme Ida n da e n , rustplaatka l n dodee n i e n va s Nederland allang geen rustplaats meer is en dat kerkhoven en begraafplaat- sen vervallen tot vuilnisplaatsen. Grafmonumenten, die 'het archief van een volk' behoren te zijn en als zodanig verzorgd en beschermd dienen te worden, vervallen laame t f wordeo n n zelf t puito s n geslagen. Heemschut stel rijn tkee vas cultuurbezit da t t verlore t nkerkhove gaada n e t n stervende zijn. .. "Dood is dood'. Het heeft er veel van weg, dat onze moderne samenleving na het overlijden van iemand er een dikke streep onder zet en dat men geen tijd meer heeft zelf nagedachtenie d s goen ee d vore n d verzorgd mva n i s e rustplaats voor hen, die na ons komen, levend te houden.

HERINNERING Vanzelfsprekend leef r ondee ts alle e on neiginrd n r 'eeuwigdurendete g ' herinnering voor hen, die meer dan de gemiddelde Nederlander iets voor ons land hebben betekend grafteken ee , richtene t p no . Maa t voovols wa ron kr in zijn geheel geldt, geldt eveneens voor kleinere gemeenschappen zoals gemeenten nagedachtenie d e di , gemeentebestuurdersn va s geestelijkn va , e leiders, doktoren of onderwijzers, verenigingbestuurders e.a. willen eren en hun nagedachtenis levendig willen houden. Maa t geldwa r t voot gehelhe r e lan n vooe d r gemeenten, geldt evenzee kleinerg r no voo e d re gemeenschap als famili n gezine e . Men is er echter niet door hen alleen te eren met een duidelijk herkenbaar n ookda grafteke t ,e plaat d wa maan stoffelijk f m o o snhu r waan me r e resten ter aarde heeft besteld, voor iedereen elk uur van de dag toegankelijk jte_ doen zijn. Men dient bij dit alles te bedenken dat een volk niet alleen bestaat uit enkelingen, die boven de massa uitsteken, maar vooral uit miljoenen mannen en vrouwen, die ieder op hun eigen wijze een rol in het geheel spelen. Niet alleen "Heemschut' luidd alarmkloke ed Nieuwe d n I . e Ker amsterdae t k m werd in 1982 een groots opgezette tentoonstelling gehouden van allerlei, betrekking hebbende op begraven of crematie van onze doden. Het was de bedoeling in brede kring de aandacht te vestigen op het onvergefelijke gebrek aan respect voor de laatste rustplaatsen onzer doden.

VERSCHILLENDE ASPECTEN Het vraagstuk van het behoud onzer begraafplaatsen kent verschillende aspecten. Ze bevatten niet alleen maar de laatste rustplaatsen van belang- rijk minden ee r belangrijk f zelfeo s onbelangrijke personen, maar landschap- pelij biologiscn e k begraafplaatn ee s i h open ee n n i slandscha enormn pva e waarde voor plant en dier, aldus stelde de Stichting Terebint, voortgekomen uit de Stichting Landschapsonderhoud Groningen, vast. Zij noemt begraaf- plaatsen zelfs 'natuurparken'. In december vorig jaar hield de Kon. Ned. Oudheidkundige Bond (KNOB) te Utrech studiedan ee t g onde t mottohe r : 'Begraafplaatse kerkhovenn ne t wa , doe ermeee nw ?j kenne '.Wi n geen begraafplaatstraditie wero z , d vastgesteld. Een plaats waar alle grote figuren der natie rustten, zoals in Parijs 'Pere- Lachaise t 'Zentrahe f o ' l Friedho Wenene t ' f , bestaat hier niet. Behalvt eda grave laatste nd e rustplaatsen kunnen zijeenn nva s gewaardeerde landgeno- ten zijn zij dikwijls gesierd met voornamelijk kunstig uit steen gehouwen 'graftekens'. Deze verraden doorgaans de stijl van het tijdperk waarin zij werden aangebracht en zijn derhalve duidelijke 'cultuurprodukten '. De hoofddirecteur van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg stelde op de voornoemde studiedag vast dat de belangstelling voor onze begraafplaatsen niet alleen groeiende is omdat het plaatsen zijn van 'dodencultuur ', maar ook plaatsen vanwaa n vreedzamee r e uitstraling ejn rusn uitgaava t t eji waar vogels en planten ongestoord kunnen leven. Men kan verschil maken tussen begraafplaatsen en kerkhoven, maar dat doet naar mijn mening niet terzake. Kerkhoven behoren bij een bepaald kerkgebouw, terwijl begraafplaatsen ingevolg Koninklijn eee k Beslui 182n va 5t ontstonden toe t begravenhe n i n e kerked hygiënischm o n e redenen verboden werd.

KOM Aanvankelij k-meestal^openbare'e d legd n eme - begraafplaatse buiten naa n de bebouwde kom, maar vele zijn inmiddels binnen de bebouwde kom komen e liggent . Vastgesteld wer eeude dat19 w e vee,d omdan i l zorr e t g besteed werd aan de aanleg van begraafplaatsen, deze nu als park en groenvoorzie- ning binne stedelijke nd e bebouwin l degelijgwe funktin kee e kunnen hebben. Beroemde tuinarchitecten, zoals Zocher, zijn er vroeger wel bij betrokken gewees n tuinarchitectuue t cultuur-uitingn ee k oo s i r , welke steeds meer gewaardeerd wordt (den herstelde kd maan aa r e 17e-eeuwse paleistuin nva t Loo)He . Minister Brinkman heef n beroee gemeentebestured ee tp o p n gedaan de begraafplaatsen te inventariseren. Dit slaat natuurlijk in de eerste plaats op de daar aanwezige graftekens (platte liggend staandn ee e stenen, z.g. monumente grafkelders)n ne . Maar ook -zo dacht ik- op de er aanwezige bomen en struiken. Begraafplaatsen hebben n dendrologischnamelijee k oo k e betekenis zegt mevrouw Nelemans van de Stichting Landschapsonderhoud Groningen. Veelal krijgen juist de bome p begraafplaatseo n e gelegenheid n d zicp natuurlijko h e wijze t e ontwikkelen en een hoge ouderdom te bereiken. Dikwijls werden uitheemse boomsoorten aangeplant. Voorts zijn kerkhoven ideaal voor de vogels. Oude bomen tellen veel meer insekten, schimmels en mossen dan jongere exempla- ren. Veel insekten zijn weer gunstig voo vogelstande d r . Vastgestel dats di , wanneer er ergens een bos gekapt is, de daardoor verdreven vogels een toevlucht zoeke kerkhoven e t vlakkd he p no n i e e landschadi , verrn va el pa herkenbaar zijn.

HAARLEMMERMEER Dat wij dit onderwerp in ons orgaan aansnijden heeft -naar de mening van de redactie- een belangrijke reden. Het onderwerp is zelfs zéér aktueel en vraag aandache d t iedereenn maak va t oo r e enigdi , e waards e on hech n aa t erfgoe t bijzonde meet n onzhe de wa n i re t jongda r e gemeente haar erfgoed mag noemen. En dat is helaas niet veel; reden waarom we extra zuinig l hebbenwé e w . t behorewa t da e t zijnp o n opvattine d Sectie k d oo n s egva Cultuurconserverinwa t Da Culturele d n gva e Raad Haarlemmermeer maar1 , 3 notn welkn ee ta va 198n ei verzoep o 7 n va k de Monumentencommissie Haarlemmermeer te kennen gaf waarom zij het plaatse Algemene d n nva e Begraafplaat Hoofddore st monumentenlijste d p po , gewenst e notachttedi an ontlene Aa n aanta. ee e lnw zinsneden waarmede men meende aannemelij e kunnet k n maken waarom deze begraafplaats voor ondergang behoed dien e wordent t . 8

Ingangshek Algemene Begraafplaats aan de Hoofdweg-oost te Hoofddorp met daarachte haarhuisjet rhe . (foto welwillend afgestaan doo Hoofddorpse rd e Courant) * "Onlangs brachten enkele leden van de sectie een oriënteringsbezoek aan de begraafplaats. Inventarisatie leverde een indrukwekkend aantal zerken en grafmonumenten op van personen die van grote betekenis zijn geweest voor de geschiedenis van Haarlemmermeer. eerstn Te e val gravedenkee e d t Lantzendorffen n naa va Slobn re , beiden j levebi n burgemeeste n Haarlemmermeerva r . Voortt she treffen aa e w n grafmonumen n Hendriva t k Pos, hoofd Christelijkn va e t Schooda n e l J.Woldendorp, hoofd Christelijke Landbouwschool, geschonken door oud- leerlingen.

j wijzee aanwezigheid Wi p o t ngran J.F.R.Gevers he va f n va d , Hoofd gemeentewerke n bouwkundigee n e bekendi , d staa m zijo t n persoonlijke bouwstijl (Mansarde-kap). de gehele Julianalaan te Hoofddorp is door Gevers ontworpen. De dierenartsen Folme n Zuydae r m vonden hien laatsthu r e rustplaatse D . leraar A.va e Ploegd n , vanaf 1921 verbonde e landbouwschoold n aa n e di , ondanks zijn teleurstellin j geehi n t direkteuda g r werd, toch hier begraven wilde worden. De predikanten Ds. Bax en Salverda zijn een begrip voor Haarlemmermeer geweest. Me nn imposantvindee r e t e grafkelde e familid n t Hooftva ' re . Zeer opvallend is dat in deze familiegraven de stamvader en zijn vrouw apart famili e d verzamelgran res e d ee n t n va ligge ei da n e nr aard fte e besteld werd. Naast het familiegraf 't Hooft kunnen in deze categorie de graven Knaa Egginn pe k genoemd worden. Indrukwekkende graven van landbouwpioniers als Pruissen, Bultman en Colijn (met familiewapen) zijn de laatste rustplaats van 'grote namen' uit de geschiedeni Haarlemmermeern sva . 9

Daarnaast vindt ook de 'gewone man' hier een rustplaats, we noemen Jan van de Moren, postbode, Harmen de Rijk, die 40 jaar de zondagsschool Van Rijk geleid heeft t postkantoortj n Baldehe Ja .n va r n Arie e e Duistern ee , 'gewone daggelder', die als penningmeester van de Ned.Chr. Landarbeiders- bongrotn ee d e steu geweess i n t voo vaae rd k rechteloze landarbeiders. k vanuiOo t oogpunhe t t stijlkenmerke n grotee es i nverscheidenhei n aa d stene zerken ne n aanwezig. e noemeW n Jaspe Bijn marmere. va nd ee l. v r n zerk e zuid , l voor Pieter Hoogvliet, gesneuvel i 194e Leimuiderdijkd me 5p 5 do t geopendhe ; e boek, aangeboden door Ziekenzorg Witte Kruis en de Begrafenisvereniging op het graf van Harmen Werkman en het piepkleine steentje van de in 1945 overle- den Cornelis Kater. Al deze objecten zijn voorbeelden van steenhouwerskunst. Ook de beplanting op de begraafplaats getuigen van de verleden tijd. Buxes haagjes e oeroudd , e berke n andere n e bomen verdiene m bewaaro n e t d blijven. Tenslotte dien t baarhuisjhe t e vermel e wordent d e vorigd , n i zoale t sda eeuw in gebruik was. Helaas dient hierbij aangetekend te worden dat de gebout deure di recent n n wva n va e datum zijn."

. t antwoor He Monumentee d n dva n Commissie Haarlemmermee ingezone d p o r - den nota komt in het kort hierop neer, dat men daar op het standpunt staat dat het feit, dat er op de begraafplaats personen begraven Hggen die een belangrijke rol in de plaatselijke geschiedenis hebben gespeeld, er op zichzelf niet toe kan leiden de gehele begraafplaats tot monument te verklaren. Daarvoor moeten andere zaken ook bekeken worden. Men staat op het standpunt dat er al een voldoende inventarisatie van de begraafplaats werd gehouden door mevrouw Bakker-Belt, die ook tot de slotsom kwam dat noch de gehele aanleg, noch de grafmonumenten als zodanig als monumentwaardig aangemerkt kunnen worden. Men staat eveneens op het standpunt dat het feit, dat er voor De Meer belangrijke personen begraven liggen, de begraaf- plaats déérom nog niet monumentwaardig maakt. t werDi d gezeg e vergaderind n i dMonumenten-Commissie d n va g 4 1 n va e e zijd apridi . zaae l waarmed d en . j kl va vermoedelijn me e afgedaas al k n beschouwde. Naa rzeen onzee r l simpele we menin t di e s gi gedachtengan t verdienhe n ge t aanbeveling de Commissie te wijzen op de gevolgen welke een soortgelijke behandeling door de gemeente Aalsmeer heeft gehad toen onze zusterorgani- satid AalsmeerOu e t verzoee gemeenteraad he ' t to k d g richttz. t he e 'Boomkwekerskerkhof ' op de monumentenlijst te plaatsen ten einde het voor de ondergan e behoedengt . Deze zaak wer t voo to dHoge d r e Raad uitge- vochten, waarbi e gemeentd jt ongelijhe n i e k werd gesteld Raae n D . va d t meninfeitn t omdahe va t da , grafzerke. e gda a d t . Stato s ewa zichzelp no f geen bijzondere monumentale waarde hebben t nieda , t beteken t daarmedda t e het monumentale karakter van het kerkhof in zijn geheel zou zijn bepaald. Daarbij behoort n.l. ook de geschiedkundige waarde van het kerkhof in zijn geheel betrokken te worden. Een andere kwestie is of het kerkhof op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst moet worden om het voor ondergang te behoeden. s eigenliji e Haarlemmermeet t E da nk oo k t gevalhe r . Zonde Algemene d r e Begraafplaat monumentenlijse d p so plaatsee t t n (me daaraae d t n verbonden konsekwenties) zou toch wel besloten kunnen worden deze begraafplaats op te nemen in de openbare groenvoorziening. * * * * * N.B. Voor zover bekend heef (nogr te ) geen inventarisatie plaats gevonde boment he n n -e n va struikenbestand van onze begraafplaats. Mevrouw Went-geb.Slob uit Rijswijk schreef ons Verrt he et exemplaaOosten ui ee , . de n a n . (zio rva da r ete verv. onderaan blz.10) 10

LEIMUIDE T EILANHE N DE N BE1NSDORP

Leimuiden beza bezin steedg e t no t s enige eilanden, tegenwoordig zijt nda enige percelen riet in de Westeinder, maar vroeger was dat bezit aan eilanden vee l t gebiegrotehe n e dr waari j lagenzi n veel uitgestrektert He . grootste eiland was Beinsdorp. Het lag ook het verste weg, niet ver ten Ooste Hillegon nva m temidde grote d n e nva Meer-wateren oudn I . e paperas- t oud-archiehe sen n e i gemeentd , n va f e Alkemade komn Beinsdorme t p regelmatig tegen, bijvoorbeel jaarlijkse d j bi d e verpachtin grasn n gva e - hooilanden en het riet- en ruigtgewas. Leimuidel niewe t r slapene s i n d geworden rijva k n maar gehee e versmat l - den waren de opbrengsten van deze 'overzeese' gebiedsdelen toch ook niet. De uiteindelijke afstotin Beinsdorn va g p heef n nieuwt ee g zelfg we e no s opgeleverd, waarover later meer. Voo beantwoordine d r vraae d Leimuidee n gho g va n indertij Beinsdorn daa p gekome , heemoeten is n ee l e einnw d tijdterue d n .gi Hetgeen meteen nee flink en interessant stuk geschiedenis oplevert.

Oorspronkelijk waren alle woeste gronde wildernissen ne e t d bezi n he n va t Keizer ) Natuurlij * . Keizee d n t nooidi rkko t zelf alleen besturen, maar werd dezn i j ehi taak bijgestaan door hoge ambtenaren, edelenGouwgras al e di , - ven grote stukken lan leen di n ontvinge belonins nal g voor bewezeng no f o - e bewijzet n diensten. Grondbezi t kapitaae hé tijden di s n i wa tl. Pure woestenij levert niet veel op, maar door ontginnen en in cultuur brengen kon t rendemenhe t verhoogd worden. Weldra dedet Gravee nhe d m o r alle ne n saa land ontgonnen te krijgen. De steeds groeiende bevolking kwam daarbij uitsteken n pasva d .

Alleen in onze buurt -het tegenwoordige Haarlemmermeergebied- viel dat niet t meegrot f He achte. ha e duinenrie d r j groeide maar langzaam dichte D . dikke pakketten zee- en rivierklei en zand, die elders in riviermondingen afgezet werden, konden hier niet komen. Nog erger werd het toen de uitmonding van de Rijn te Katwijk verstopt raakte en het rivierwater noordwaarts nieuwe wegen zocht om naar zee af te vloeien. De ons welbe- kende wateren, als Zijl, Mare, Leede, Liede, Spaarne en IJ, gingen het Rijnwater toen naanieuwen ee r j Egmonbi , d ontstane Rijnmond, afvoeren.

De rivier 'Vennep'. Een zeer belangrijke -thans geheel verdwenen- schakel in dit stelsel moe e rivied t r 'Vennep' gewees t e vroegd zijn n I .e Middeleeuwen bekend en vermel s 'Vennepa'al d . Late s i dezr l 'Vempe we naak ' moo gespeld t He . n waternaamee s i , geen veldnaam Vennee D . p voerd t watehe e r koment ui d d e Leed d Zij f n naaa e t l Spaarne he r t schijnHe .n forsee t e stroom geweest te zijn die ter hoogte van Beinsdorp zo'n 200 meter breed was.

*)Met 'de Keizer' wordt bedoeld; de opvolger(s) van Karel de Grote, ook wel Duits Keizer genoemd, die zijn (hun) bezittingen in leen gaf aan leenmannen, zoals de Bisschop van utrecht of de Graaf van Holland.

afkomstige,Ginkgo Bibloa staat enige d , e overlevend oudn ee e n plantengroepeva e weinidi , g verwantschap vertoont met naaldbomen en andere moderne planten. Deze soort zou oorspronke- lij n Chinesi k e tempeltuinen gestaan hebben booe D m. wordt gereken e e t behoredd t to n naaldbomen maar lijk n geei t n enkel opzich welkp o t e andere conifee f welko r e loofboon mda ook. Uitgestorven soorte dezn nva e plantengroep zij s fossielenal n bekend t bekendHe . e tijdschrift 'Groei en Bloei' van juni j.l. wijdde extra aandacht aan Chinese flora en zelfs een heel artikee Cinkgd n oaa l Bilboba e 'eedi , n klasse apart' genoemd werd. Ook'Libelle1 verhaan ee t jaanr.3d di n lha r ove0 va Chinese 'd r e boom'. 11

Deze wateren hebbebijgedragee to r ne veenvormine d t n da t Meerge he n gi - bied gestui tslottn werte n opruiminn ei de f afbraago k verkeerde. Ront dhe jaar 1200 waren er al 'knapen' van meren, zoals het Leidse Meer (tussen Alkemad Lisse)n e Oude d , e Meer (tussen Heemstede-Schalkwij Rien e k t wijk-Aalsmeer) heefn l pogingeMe . we t n gedaa -althanm no s dele dezn nva e water moeraswoestenij-in e - n cultuu brengene t r , Ruigenhoee zoald p so n ke j Rijzenbi , Schrevelsgerech Burchgravenveenn e t , maa resultatee d r n moeten vrij pover geweest zijn. Niettemin vertoefden er ook toen regelmatig mensen in dit gebied. r werE d gevaren, gevist, gejaagd, rie ruign e t t gesnede -vooran ne l later- veen gebaggerd. Waar mensen komen ontstaan vroeger of later ook menings- verschillen en moeilijkheden. Om de rust en orde te handhaven en in geval van ongenoegen recht te kunnen spreken, werd het gebied in 'bannen' of rechtsgebieden verdeeld.

Opmetingen Door de gedurige veranderingen veroorzaakt door het wegspoelen van het land wije d l , een sn raaktwe omtren va sn eme juiste d t n eba omvane d n gva t beloogrenzene d nhe n pva Hee e Heemstede-Bennebroekn D . va r , Adriaen Pauw, liet daarom in de zeventiende eeuw zijn ban nog eens nauwkeurig opmeten deen t heeMe da d. l handig n.l. ovet e ijst d bleehe rt He . da k Heemstederban zich tot vlak bij het huidige Rijsenhout uitstrekte. De Leymuyderban heeft zich uitgestrekt tot de rivier de Vennep. In 1543 heeft de Leidenaar Simon Fransz. van Merwen Beijnsdorp opgemeten. Het wordt omschreve s 'henal t eylant Bensdor f Vennepo p gehlege Hairlemmere di n ni - meer bijoosten Hilligom in die Banne van Lemuyen'. Merkwaardig, die omschrijving: "Bensdorp of Vennep'. De naam van de rivier is op het land overgegaan k vandaat dorvindezuiden g oo he ,te da p n e Hillegoe nnw va gd m nog de Venneperpolder. Voor zover bekend heeft dit gevarieerde gebruik van de benamingen voor degenen, die in deze omgeving goed thuis waren, nooit tot ernstige moeilijkheden aanleiding gegeven, maar voor vreemdee n m lijk t he t lastig. Ook tegenwoordig komt het nog wel voor dat men op die manier in t meegemaakg Aalsmeershe no n t i he t b da r raaktet he deilandenwa e k I . - complex aan de Westeinder eens iemand een hele dag bij een verkeerde baas op een verkeerd akkertje aan het seringen poten geweest isl Gelukkig kan ik melden dat de brave man zijn arbeidsloon wel ontvangen heeft. Toen doo e afslad rn grooee ge Ruigenhoed t deen e Venneva d l n e kp verdwenen was en later zelfs de drie toen ontstane eilanden grotendeels opgeslokt waren (behalve Beinsdorp waarvagedeeltn ee g nno e over was) werd dit restant algemeen Vennep' genoemd, behalve in de bescheiden van de gemeente Leimuiden waar tot het laatst toe gesproken wordt over Beinsdorp.

AFSPOELINGEN s intussei t He n niet onwelko t t vaststaazwarmwi da grot e p d o t t e da meret n ontstaan zijn door afspoeling van land beginnend bij een rivier of kleiner meer. Gaf de Graaf van Holland, Rijnsaterswoude In 1295, in het oosten niet terug wat het in het westen aan het Brasemermeer verloren had ? *) Ook van de Stemmeer is bekend dat het vanuit een veenrivier ontstaan is. Op de kaart van Claes Vasterdsz Stierps van 1650 is het goed te zien. 'n Sprekend voorbeeld is verder o.a. De Beemster, ontstaan uit de "Bamestra'. vaststelline d j Mogelijbi ban-grenzee r d e n s g va Leimuide e kwa d n nva n ba r tussen Leimuide n Beinsdore n n i gee g n no pvelde f wegeo n n watee t r n geheeléé t lang he bekenne .no ds wa n e n Ingenieur J.C.Ramaer heeft aan de Meer-uitbreidingen een uitvoerige

*) Zie: Klapwaker jaargane 2 , g no.3, pag.5. 12

studi interessann eee gewijr e n e d t boe) ove** kr geschrevene d k oo t da , kaarten bevat waarnaar ik het kaartje heb getekend, dat men hierbij ziet afgedrukt (zie blz.13 n waaroe ) t helhe p e e onderganproced n va r s de g veenlanden goed is te volgen . Er zijn in de loop van de 16e eeuw en het begin der 17e eeuw nogal wat getuigenverklaringen opgetekend volgens welk t eenehe s mogelij ziju zo nk geweest gewapen m polston o , ee ovet t smallm o kdwa me r e slote springe nt - en, lopend van Aalsmeer of Leimuiden, naar Hillegom te komen. Nu hebben deze getuigen dit niet zélf gedaan of zien doen, maar wisten dit bij overle- verinf jongn o n oudhö n eva gn mi i e k tij wee n t mensendoo va he r e di , meer bejaarde lieden gehoor ongeveero z l d haddenwe t klop k da , oo u t N . want l zo'jaarona 0 t 13 nrd he -sind 160s 0wa s 1470- niet meer mogelijm ko lopend Vennee d p f o eBeinsdoro p e koment p . Naar Hillegom lopen, zoals gesuggereerd wordt, heeft nooit gekund, althans nie tt Vee zondep he o rn aa r de Zuid-Vennep overgeze e wordent t . inderdaan Vandaame n ko rd ovet he r schiereiland Vennep en mét de polstok de Brede Sloot overspringend, Hillegom bereiken. Het voetpad en het Veer schijnen in de Middeleeuwen niet zonder belang gewees zijne t t 133n I . 0 word eeng no ts uitdrukkelijk vastge- t Veerrech r he Heerlijkstel t de dn da éé t e Rechtet Huihe sn Teylingeva n n voetveern wasee n 158I s . 9al bestong , no kennelij t dhe k alleen dienens dal communicatiemiddel tusse e e Hillegomseilandend d n n e l .wa e

GETUIGENVERKLARINGEN In datzelfde jaar, op den 16e april leggen voor Schout en Schepenen van Aalsmeer verzoep o , Burgemeesteren va k Regeerdern ne r Stasde d Haarlem, een viertal bewoners uit de streek, beëdigde verklaringen af. Eén hunner: Claes Pietersz Jansz '...tuychd t zijeda n bestevader Albert Dircsz opte Weteringe omtrene di , t XLVIII Jaren overlede geweess nI t (dun si 1541 stierf) ,dicwils met een boom over de Meer gegaen heeft om te delven met sijn geselschap Ruygen de n , n t end va Bensdorhouc to t f e di f ka p toet ' , welck hij verclaerde tot verscheyden reysen sijn bestevader voornoemt selver hadde hooren seggen welckj e sijd bi , l n onthoutewe t ' negentie, n jaeret nou is geweest als hij sterf f, Verclaerende mede dat hem seer wel heucht datter drie Eylanden gelegen hebben tusschen Hillegom ende de Vennep ende daddet bij sijn Leven, ende noch sedert hij ge h u we l iet is geweest, tusschen den Ruygen houck end Vennen n ruygeede de p n j[s u nSQva _na geweest n me t da , houck seer claerlijck conde bekenne e koeyed f nof n OJVennee Dct p gaende, t o£wi swart waeren,...'

Intussen bestonden de drie eilanden in dat jaar nog wel maar zelfs dat kon Claes Pietersz, toen van de Ruijgenhoek af niet meer bekijken, maar misschien werden zijn ogen al wat slechter. Hij was al omtrent 60 jaar oud toen hij voor Schout en Schepenen verscheen en goede brillen waren toen misschien nog niet in de handel! Het eigenlijke eiland Vennep was omstreeks 1680 n drii a eers ,n g e no tstukke n gebroke e t zijnn , verdwe- nen. Volgen wij nu het wedervaren van Beinsdorp. In 1500 wordt het eiland, toen nog één geheel vormend met de Zuid-Vennep of Het Veer, 172 morgen groot bevonden. Als in 1543 Simon Fransz van Merwen aan het meten gaat is Zuid- Vennep van Beinsdorp gescheiden. In april 1589 verklaarden de gebroeders Dirck en Symon Aalbertsz resp. geboren in 1524 en 1528, dus dan 65 en 61 jaren oud, voor het gerecht van Hillegom,: dat zij hun grootmoeder, Machteld Symonsdr, dikwijls hadden horeee t nme j zeggeg zelzi no t 1f nda hooiwagen ove brun horden ee rgva n -ove Brede d r e Sloot- naat Veehe r r gereden wasn schouee ,t walwaa me overgeze j zi r Beinsdorp t o was m o , p

**) J.C.Ramaer: De omvang van het Haarlenrosrmeer en de meren waaruit het ontstaan is, op verschillende tijden voor de droogmaking. 1892. t af-s-poeLeHe « eB nn b r de n r Qt-t*t^*.

jfU/4**£**t^' f'^fffU^, K/ Ar/u.:*/ ^ 14

Zuidpune d n Lemuyep i o Vennepn u hoot n va te halet da t i nn da ,e n leg t (bedoeld word Zuid-Vennep)s du t veerhuin ee , s stond. 'Het Veerhuis hadden zij zelf kennelijk niet meer gekend.'

OPMETING Bij de meting in 1543 werd het eiland Beinsdorp 91 morgen en 155 roeden groot bevonden. Het was toen geheel onbewoond. Het land was verhuurd aan zeventien pachters, acht uit Hillegom , drie uit 's Gravensloot, twee uit Aalsmeer, twee uit Heemstede, één uit de Kaag en één, bestaande uit een combinati Haarlemmersn va e n I 158. 2n hernieuwd ee wer j bi d e opmeting geconstateerd dat het eiland weer 18 morgen en 300 roeden kleiner geworden was. Omstreek e tijdi sd word t toche t h weer bewoonl dooe we d r n e d kinderen van Dirck Hendricksz (Saliger). Bij een controle in 1602 blijkt er 66 morgen en 355 roeden land te zijn. eilandee d n Aa n Venne Zuid-Vennen e p p worden geen kosten meer besteed, aan Beinsdorp wel. Dat wordt zelfs van een polderkade voorzien en er verrijs wipwatermolentjn ee t e voo beheersine d r waterstande d n gva 4 1 p O . april 1606 besluit 'Rijnland' geen omslag meer ove eilandee d r heffee nt n ne hoopt dat de ingelanden dit boffertje zullen gebruiken 'om so veel doenlic is, de subiete afspoeling der landen tegen te gaan'. In 1616 staan er op Beinsdorp twee huizen n i 162; 4 betale e armd n e huysluyde p Venneo n p (bedoel s Beinsdorpdi stuiver0 1 ) s belasting n 164I . 5 steedg staano r sne twee huizen en het molentje, maar in 1676 wordt gerapporteerd: '..dat van de twe t eEylandeke he huysken p o e di ns staen t eenhe , e albereydtn ee s geruymen tijdt was onbewoond ende seer bouvallich ende het andere nu mede (Soode Eygenaers verclaerden) stond verlaeten te worden, sulxs neymant conde worden gevonden, die op het voorschreven Landeken sijne verblijf- plaets langer willen houden.... bleeo t z eilan he n f E "d eenzaa verlaten me n achter. Hoewel r kwame , , buite e hooiersd n , tocl eenwe h s bezoekn Va . Hemmessen van Woubrugge vermeldt, dat de Ambachtsheer, soms vergezeld van de dominee, er wel ging jagen en hoe menig maal zal een schipper, bij slecht weer, een veilig oppertje in de luwte van het eiland gevonden hebben? Jan Lunenburg. *****

DE GROTE PLAS

Nicolaas Beets altijg no ,jongeren e dd bekend schrijvej e d bi s k al n ,oo , va r de 'Camera Obscura', was eens predikant te Heemstede. Hij woonde in de pastorie vlak bij het fraaie Hervormde Kerkje in de 'oude' dorpskern en kon vanuit zijn studeerkame t eers nieg he p no tt o rbedwonge n Haarlemmer Meer uitzien. Deer dichtt j o.ahi e .: Groote Plas, Groote Plas e j leeggemale t da u 'Wo kn was! Wan e knabbelj t t alle jaren, Aan mijn weiland met je baren, En het kost me vrij veel geld Om je perk te zien gesteld. Kijk, waar nu de schepen varen -Heeft mijn vade e verteldm r - Dat veel landerijen waren Meer dan zevenhonderd roe t VaOostehe n n naa t ' Wester n toe. e zijDi n allemaal gevallen Slokop! in je holle maag ...... enzovoorts. ***** 15

HET TESTAMENT VAN Mr.J .P.AMERSFOORDT

Van mevrouw S. van Zij verden-van Reeuwijk ontving de Stichting Meer- Historie'een fotokopie van het testament van Mr.J.P.Amersfoordt, opgemaakt door notaris J.L.va 5 decembe 1 r Moe de np o r r 1884. Amersfoord s toe l wa a zientn e k moest zijn einde hebben voelen aan- komen (hij overleed op 1 f eb 1885). t testamenHe t omvatt j elkaabi e r hane d t dtie geschrevenme n folio- vellen. Met toenemende belangstelling heb ik het testament gelezen en naar mije d n zicn meninva me h n ka g mens Amersfoordt geen beter beeld make doon nda r deze laatste wilsbe- schikking zorgvuldig te bestuderen. j komHi t erui voorschije t t n ee s nal letterlijn aa e mandi k, alles denkt, een nauwgezet en stipt mens, maar ook iemand die -voor die tijd zeker- zeer sociaalvoelend was. Voorts een enigszino z e mandi , s mogelijk niets t aatoevahe n l wilde overlaten e n alles graa duidelijn e g t zwarwi p ko t vast wilde leggen. Men heeft er wel eens aan getwijfeld of de Heer van mr.J.P.Anersfoordt

t)e Badhoeve' zo goed heeft geboerd en dikwijls verondersteld dat hem die modelboerderij kapitalen moet hebben gekost. n zijaa n j vroun nagaahi a zijt me n w da ns t Al overlijden n alleeee l a n bedra n contantei g n legatereko n ƒ 270.000,= n va n , hetgeen volgene d s tegenwoordige waarde van het geld neerkomt op zeker meer dan twee mil- joe t zeggennda l gulden t Amersfoordwi da ,n da , periode d t n 188n i t to e5va 1885 -dudertin i s g jaar pionieren bedrijfskapitaan ee g no - waarmedd ha l j ehi nog wel enige jaren had kunnen boeren. j benoemdHi t zijto e n enige erfgenaam zijn vrouw Hermina Maria Dijn e k voor het geval zij vóór hem zou zijn overleden, zijn schoonzuster Hermina Euphemia Johanna Dijk. Voo t geva he k dez rzij u oo l enzo vóóoverledem he r ziju nzo n nalatenschap aapersone9 4 n instellingen e n n goednte e zijn gekomen. Zijn vrouw over- leefde hem echter en het zou interessant zijn te weten hoe haar testament luidde en of zij daarin dezelfde personen bedacht als haar echtgenoot deed.

Degene, die Amersfoordt in zijn testament noemde voor het geval zijn vrouw evenals zijn schoonzuster vóór hem zou zijn overleden, waren grotendeels familieleden; t.w. mej. Femia Vreede, dochte Dirn va kr Vreed Annn e e ad Voogd; Hendrika Judith Werndly, echtgenote van Hendrik Ludolf van Marie; Barthold Hendrik Willem Theodoor Werndly, beide kinderen en wettige nakomelingen van wijlen Thomas Johannes Werndly en mevrouw Bertha Judith Werndly, echtgenot Bernarn eva d Cost Budde. Deze zoude allen nda n ieder een soms van ƒ 40.000,= krijgen, terwijl ƒ 10.000,= was toegedacht aan mej. Gijsberta Wilhelmina Dijk nichn mevroun ee , va t w Amersfoordt. Deze legaten bedroegen dus tesamen ƒ 210.000,= 16

Verder de volgende legaten:

-aa t koninklijnhe k Instituu Ingenieursn va t : alle t behoord t dooswa he r t eto Amersfoordt gemaakte plan betreffende de droogmaking van de Zuider- zee; -aan de koninklijke Landbouwschool te Wageningen: al zijn boeken betrek- king hebbend landbouwe d p eo , behalve die, welk j wilsbeschikkinbi e g door hem aan anderen mochten zijn overgemaakt; -aan het Bestuur van de Haarlemmermeerpolder: 'mijne groote Ridderorden, zoo van de Nederlandschen Leeuw als van het Legioen van Eer van Frankrijk', alsmede de Cholera-medaille door hem als burgemeester van Haarlemmermeer verdiend, de Zilveren Lauwerenkrans door hem ten ge- schenke ontvangen ter gelegenheid van zijn 25-jarig jubleum als Heemraad Zilveree d n e ' n beke s afscheidsgeschenal r doom he r n va k hetzelfde polderbestuur ontvangen, benevens stukken of bescheiden door hem daartoe aangewezen * );

-aan Cornells Johannes van Leeuwen, hoofdinspecteur van de Omnibus Maatschappi e Amsterdamt j n zijva n n jachtgewereéé : n naar keuze; -aan mevrouw Josephlna van ZijII, huize Welgelegen', Oude Rijn, gedichten, portretten en allerlei andere bescheiden welke betrekking hebben op zijn vroeg overleden eerste echtgenote Maria Egbertina Jacoba Everdina van Zijll, benevens een som in contanten van ƒ 1000,= ; -aan jonkheer Jacobus Willem Maurits van de Poll, dijkgraaf van de Haarlem- mermeerpolder: de door Amersfoordt gemaakte waterstaatskaart, uitgegeven op last van de Minister Thorbecke, met de erbij behorende 'dubbelen'; -aan mevrouw Elisabeth Amersfoordt, echtgenote van Abraham Parmentier te Cleve e portrettee d famili :d e lede d n n va en va nAmersfoordt ; -aan mevrouw Johanna Amersfoordt, echtgenot Ouwersloon va e t (zonder voorletters), predikan Frieslann i t beide d : de boekjes (Hollandn e s Frans) van Jan Marteille (lid harer familie), die wegens het Protestanse geloof vele Fransjaree d p no e galeie slaas nal f heeft geroeid benevens d r ePalm de bijbe n , va welkl e zijn vader, professor Amersfoordn va t de schrijver (zijn leermeester) ten geschenke heeft ontvangen; -aan zijn neef Jacob Karel Huyslnga : de twee In zijn woonhuis aanwezige portrette n oudva ne familieleden, e d afkomsti t n huihe aa s t ui g Herengracht bij het Koningsplein te Amsterdam, vroeger en nog door de familie Huysinga bewoond; Jacon aa - b Leonardus Huyslnga, oudste zooJacon nva b gravurKaren ee : l e voorstellende de schuttersmaaltijd van der Helst, door Kaiser benevens zijn Engels zakme enign e s e boeken over polderzaken ne landbouw; -aan mej.Johanna Huysinga, dochte Jacon va r b teekenine Kare'd : l n gva Hilvaardink, voorstellende het huwelijk over den puthaak, van hare tante Vrouwe Geertruida Huysinga met de heer Van Voorthuizen'; -aan verschillende personen, merendeels familieleden: boeke uiteenlopenn nva - de aard, waaronder gedichten van Schiller en Goethe; -aan veearts Fldde Folmer te Haarlemmermeer : meerdere boeken op dieren- gebied in de Engelse taal; t Genootscha-aahe n p Natura Artis Maglstr Amsterdae t a m: boekje t me s afbeeldingen van dieren 'die witte zoog- en teeldeelen hebben', door Amersfoordt zelf getekend, veelal in de tuin van het Genootschap -het huidige Artis dus-; -aan het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap : zijn jachtgeweer met nieuwe zilveren haan, benevens ouderwets kinderspeelgoed, waaronder een diligence, beneven n rariteitenkabinetee s ; 17

-aaInstituut nhe t Onderwijto t Blinden saa n: zij n gehele collectie muzie; k d et oratoriuclichéhe n va sm tiottes Allegegenwart n mevrouva ' w Amersfoordt-Dijk en de door zijn eerste vrouw nagelaten vleugelpiano e fabried n Steinwat ui va kYork w Ne & Sony ; e t s -aan Wille Leeuwenn mva opzichtes al , mijn i r n dienst sedert 1876, vook el r jaar dat hij ten dage van mijn overlijden -het laatste voor dien dag ingegane jaar voor vol gerekend- bij mij in dienst is geweest, mits hem vóór mijn overlijde diense ndi t nie opgezegds i t gereedn i : e geldee nd som van ƒ 1500,= ; -aan de keukenmeid , 'welke op den dag van mijn overlijden ten mijnen huize in dienst zal zijn, voor elk jaar dat zij alsdan ten mijnen huize zal zijn dienstbaar geweest, mits..... (enz. ,zie boven) gereedn i : e m geldeso e nd van ƒ 50,=; -aa werkmeide d n , welke. . ƒ 50,(enz.). n =; va m . .vooso k jaae el d r r -aa e koetsierd n , welke. . (enz.).ƒ 100, n va = ; m . .voo so k jaae el rd r -aa e palfenlerd n , welke. ƒ .100, (enz.)n va = ; m . .vooso k jaae el d r r -aan Dirk Sm i t, zijn eerste bouwknecht,.. (enz.). .de som van ƒ 50,= ; -aan Arie Onkenhout, verwersknecht, wonend t Rietlanhe p eo Haarleme dt - mermee; = , ) 50 ** ..(enz.). r ƒ n va m , so vook jaae el d r r -aan Willem Struik, ijzerwerke Badhoeve,e D p o r . ..(enz)..voom so jaak e el rd r va ƒ n50,= ; -aan Gerrit Snel, arbeider, wonende op het Rietland te Haarlemmermeer, gewond zijnd zijn naa e beide benen, voor.. (enz.) ƒ 50,. =; -aan de vrouw van Gerrit Snel, de som ineens van ƒ 50,= ; -aan Dirk Visser, timmerman op De Badhoeve, voor elk jaar..(enz.), .ƒ 50,= ; -aan Dirk Onkenhout, koeboe Badhoevee D p o r , voo jaar..(enz.)..k el r ƒ 50,=; -aan Gerrit Onkenhout, tuinma Badhoevee D p no , voor elk..(enz)...... ƒ 50,=; e Roemerd n va -aa,n werkmaJa n e SchuilhoevD p o n e (ook eigendon mva Mr.AmersfoordTTi vook jaar..el r . (enz.) ƒ 25,. =; -aaMerkusn nJa , arbeider, wonend Rietlandt he p eo , voor elk. .(enz.)..ƒ 15,=; -aa weduwe nd termarkl eU , schoonmaakste badhoevee D p o r , (zonder verdere ; = , 50 ƒ n va bepalingen m so n ee ) -aan ledere boerenarbeider of arbeidster, die volgens mijn loonboek in de weemijn va nk overlijdediensn i j l zijn mi za tgereedn i j , nbi e gelden, mijneg da e betalet n rƒ 10, t de n ui p =va no n ineensm he d so en aa , begrafenis..; -aan Pieter Smit, broodjager, wonende op het Rietland :het jachtgeweer dat (nadat anderen al een keuze uit de geweren hadden gedaan) zou zijn overgebleven en verder het ganzenroer, benevens de wei- en hageltas- sen, 'die hij altijd heeft schoon gehouden'; -aan Dirk Uithol, landma Haarlemmermeere nt zijnen ee : r brandkastet nme zwaar uitslaand slot; *

t Nadaalledi j shi t doo notarie d r schrifp so lated ha tn grote zetted n e nko man zijn hoofd voor altij ruste dt e leggen. Alle mensen waaraa j ietnhi e st danken had of waarvoor hij waardering had, zouden daarvan t.g.t. een blijk ontvangen. W.SIob.

-) De erflater noteerde, dat Ingeval men het groot-model ridderkruis van de Nederlandsche leeu moeteu wzo n terugzende Kanselarije d n naa uitvoerdere ,d zijn sva n laatstt ui l ewi de gelden der nalatenschap een gelijk kruis zouden moeten aankopen om dat in het polder archie doee ft n opnemen.

-*) Het 'Rietland' lag tussen de ftkerdijk, de Hoofdweg-oost, de Sloterweg en de Spaamwou derweg. Op een der z.g. gemeentekaartjes uit de vorige eeuw komt het als zodanig voor. * * * * * 18

RUIMTELIJKE ORDENING VROEGER

Als er tegenwoordig sprake is van 'ruimtelijke ordening' wil dat zeggen dat r heet e instantiewa l actin i s e komenr hoo e wederhoon t e r da ; r moet plaats vinden r stapele t da ; s papier worden gebruikt. Maa r altije rt vooradda k oo l vertragingen optrede no moeilij z omda t s he alli kt e belanghebbendt to e overeenstemmin e brengent g . Dat was vroeger al niet anders en zeker bij omvangrijke ondernemingen als d ee 'Stellin d bou n Amsterdam'wn va gva tweede d n i , evorige d helf n eva t eeuw. Ook onze polder werd daarbij betrokken omda e zuidelijkd t e verdedigings- kringstelline di flan n kva g dwars doo Haarlemmermeee d r r geprojecteerd was. t gedeeltDi s thani e g beken e Qeniedijkd no s s e bijbehorendal d t me ' e forten Aalsmeer, Hoofddor f nieo Vijfhuizen pe l ta meee d rn ne bestaand e batterije Sloterwee d n Uwegt e kadend aa da n t gsluizenn e rI . he wer k doo - complex nabij het eerstgenoemde fort aangelegd, waardoor De Meer na jarenlang wachten eindelij n 'openkee ' vaarverbindin gbuitene d kree t gme - wateren. Alvorens kon worden overgegaan tot de aanleg van de 'Slaperdijk' (officieel l ooVerbindingswalwe k ' volksmone geheted n i n s Geniedijk'ne ddu e d n e ) genoemde d bou n wva e fortif icaties, moeste benodigde nd e gronden onteigend worden. Urenlang durende besprekingen werden t gevoerpolderbehe t dme - stuur en natuurlijk werden er uitvoerige bestekken, met voorwaarden,opge- steld en openbaar gemaakt. Duidelijk kan men de werkzaamheden onderschei- den in betrekking hebbende op die van de bouw der fortificaties en die van de e dijkaanled n . va g Wat opvalt bij het zoeken naar gegevens, in het 'oud-archief' der gemeente, omtrent deze belangrijk n kostbare e r maae e t rzaak da betrekkelij s i , k weinig hierove t bewaar e vindet wa r r e gebleves ndi s valtel n steln E . nda t voog no rs som k groton oo s t eda vraagtekense puzzledi k i n l va wi s n Eé . hier vermelden. Bakens Op 5 mei 1888 schreef de Eerstaanwezende Ingenieur der Genie aan het gemeentebestuu r binnenkore t da r t opmetingen gedaan moesten worden e n bakens moesten worden geplaatst ten behoeve van het uitzetten van de op te werpen Slaperdijk. Daartoe moesten particulieren gronden betreden worden ne t zeg t dzulk eWe gebruiker e da te vored t sn n twenaa va r r ede s uu maa 4 2 l gronden medegedeeld moet worden. Degen daarvooe edi r moest zorgee d s nwa burgemeeste werm k verzochthe d oo n zulk e n r t da gins He . g overigenm o s 'een voorlopige aanduiding van de richting van een aan te leggen Slaperdijk'. Weln t heefuda burgemeeste e d t r netjes gedaan, hetgee toem nhe beduidend minder werk heeft gekos n voorheenda t , wan e gemeentesecretarid t s wa e blijkbaar -gezie aare r nd stukken dde t bezi he n ti - gekomez.gn ee n . va n hectograaf, een toen heel moderne methode waarmede men van, met speciaal daartoe geëigende inkt geschreven, stukken, meerdere afdrukke makenn nko . l spoediA ge legget wern aa dn e beken dijd o ongevee z ke ho dgaau zo rn lopen. Dat verwekte nogal wat opschudding, omdat bleek dat de dijk geprojecteerd was pal tussen de Ned.Herv.kerkgebouw te Hoofddorp en het ernaast gelegen kerkhof... De burgemeester richtte augustu7 zic p ho s betrokkee 188d t 8to n autori- n geva i dreiginn oorlon t ee va lteite da f go p gween o e n r daarvan e s e d , begraafplaats onder wate komeu zo r e staat n buitenzijde d nn omdaaa j zi te van de waterkerende Slaperdijk zou komen te liggen. Voorts vond men het l bezwaarlijwe toc k dije d hoo k t dwarkda s doo t dorontworpens he r pwa n E . t mogelij militairee he d s t i k Inderdaa da e koo e dij ndi s Ho k . wa zo dt da juist deer projecteerden? Waarom welkm O ? e reden? (terwij r zoveee l l open veld ten zuiden van de begraafplaats lag).

x^// * ^ - >£- x-fe^ y^ '3^/x s (j/SC/i.elfr s/t*- z^c r n 20

Op 30 augustus van dat jaar deelde men het gemeentebestuur mede dat de e dijd o gewijzigz kloon va pwordeu zo dt ker da n kerkho e k f n nieva t elkaar gescheiden werden. VRAAGTEKENS hane d t d mape getekendme d anden n n I e , ee waarin k r ee vonde oo k i ng la , plattegrond en die is nog verrassender en roept nóg meer vraagtekens op. Ik dru plan kee n haak bestonoo r r hierbie zie dn t waarbif ka nzodada a jn me t j de dijk ten noorden van de kerk uitgezet was. Dit hield in dat het bekende café "De Nederlanden' zou moeten verdwijnen, terwijl kerk, pastorie en kerkhof buiten de dijk zouden komen te liggen. De naar beneden uitbuigende lijntjes geve buitenbegrenzine nd e bouwet t he nn forgva t Hoofddorp voor. Waar dit kaartje bij hoorde kon ik niet vinden en evenmin door wie, c.q. op wiens order het getekend werd. W.SIob. *****

RIEN POQRTVLIET

Rien Poortvliet wordt door velen beschouwd als de beste hedendaagse tekenaat uitbeeldehe n va dieren r va nn mensee n n naae natuur''d r . Zijn werk in boekvorm uitgegeven, zijn steeds weer boeiende 'verhalen', die in grote getalen aftrek vinden. Van zijn Te hooi en te gras' verscheen bijvoorbeel n 198i d dertiende 2d e druk, waarbi t 312dhe j e duizendtal werd volgemaakt t beziel Wa lmenn s Poortvlieee t al s t voortbrengehe t to t n va n zo'n n bredi , e kringen gewaardeerd werk? Tijdens een uitzending voor de televisie kwam hij tot de volgende uitspraken:

".. .Liefde voor dat wat vóór je was, dat verdienen ze...." en ". .Hoe lang deed een boereknecht met een paar klompen?..."

j legdHi e daarme weinie ho j eigenlij t n nadrufeie gwi e d he aa t p o k k weten van hoe de mensen vroeger leefden en werkten. En dan vooral van de 'gewone man'. Gelukkig komt daarin tegenwoordig enige verandering. Inplaat historiscn sva h alleen belangstellin tonee gt n voo enkeline d r konings gal , keizer, schutter- majoor en de rest van de bevolking als 'plebs' samen te vatten, worden er meer pogingen gedaan juist iets ove bevolkine di r wetee gt e komennt n E . dat daar belangstelling voor bestaat is wel duidelijk. Het kan trouwens geen kwaad te weten waar de meesten van ons van afstammen. ***** 21

UIT DE OMGEVING

STICHTING HISTORISCH MUSEUM ZUID-KENNEMERLAND

De voorzitte mede-oprichten e r genoemde d n va r e Stichting, welk doen ete l heeft ooit nog eens een historisch museum voor Haarlem en omgeving tot stan kunnee dt n brengen, Jhr.F.W.A.Beelaert Bloklandn sva , heeft afscheid genomen en is opgevolgd door Mr.H.C.Wieringa. De afgetreden voorzitter heeft men leren kennen als een beminnelijk mens en vooral als een uitste- kende voorzitte organisatorn e r t grotme ee takdi , t rimpels wist glae t d strijken en duidelijk aanvoelde waar mogelijk wrijvingen zouden kunnen ontstaan. Door zijn vaardigheid in het leiden van bijeenkomsten heeft hij zijn stempel op de Stichting gedrukt en haar een grondslag geschonken waaro u verden p r gebouw n wordenka d . Zijn mensenkennis heeft dikwijls kunnen voorkome n elkaame t r da nien f verkeero t e d d begreep n i , De . Stichting verenigde, plaatselijke oudheidkundige organisaties streefdee d n ni eerste plaats -natuurlijk- hun eigen belangen na; stonden even vanzelfspre- kend soms enigszins wantrouwend tegenover sommige voorgestelde plannen en waren bang door de grote invloed van de zustervereniging Haerlem' in de verdrukking te raken. De heer Beelaerts voelde dat alles duidelijk aan en heeft alle t vruchtbarto n e samenwerking m wetehe e l brengent n za n Me . zeker missen en dankbaar denken aan hetgeen hij heeft bereikt. Ook wij -uit De Meer- erkentelijm zijhe n k voo e aandachtd r , welk j steedhi e s heeft weten op te brengen voor ons werk en ons streven. * * * SPAARNET HE .U1 LOQ2 uN VA P' naae d ms i waarondet Di t Vleeshae d me n i n r e Haarlee t jun 2 lt 1 to i n mva 23 augustu tentoonstellinn see g gehouden werd. Deze tentoonstelling gink goo Stichtine d n va wee gt ui Historiscr h Museum Zuid-Kennemerlanj bi e d n de haar aangesloten verenigingen hebben vrijwel allen haar steentje bijgedragen. Aan zo'n tentoonstelling gaat namelijk een lange tijd van voorbereidende studie vooraf. Vooral archief-onderzoek, temeer omdat het in de bedoeling lag gevonded hetgeeha n nme doee nt n uitgeven zoda t werblijvenn he t kee - de waard t u speurwerhebbenda zo en Aa . k hebben voor onze Stichting medegewerkt e hered : n Slo n Slote b . De officiële openin tentoonstelline d n gva g vond plaat deGravenzaan si n va l t Haarlemshe e stadhuis door onze burgemeester Drs.A.J.van Duist. Er is veel belangstelling voor deze tentoonstelling geweest. Zij was, zoals men verwachte ne werkgroe d moch n va r t vereniginde p g Haerlem1, weer professioneel opgeze vooran e t l voor Haarlemer omgevine d zijn se e di ,n gva het Spaarne tot en met Spaarndam goed kennen, bijzonder interessant. Voor ons Meerbewoner j maazi d r ha sbetrekkelij k weini eens e biedet g wa s l a n het woeste meer als het ware onverbrekelijk met het Spaarne verbonden. (zie ook: boek n bladbesprekinge - ) * * *

HISTORISCH MUSEUM HAARLEMMERMEER

Volgen verslan t Hoofddorpsee he n gi ieuwsblasN maar6 2 n s t dva j.l. on n ka , historisch museum, waarvoor al zo lang door onze Stichting Is geijverd, in 1990 verwezenlijkt worden. Dat zegt althans de heer Jan Kuijt, voorzitter van de Rotary-Club Haarlemmermeer-Schiphol, op welker initiatief een Stich- ting in het leven werd geroepen welke zich ten doel stelt ooit eens zo'n historisch museum in te richten. Onze Stichting Meer-Historie' heeft er het materiaal voor en ook wel de mensen, die zich met een en ander willen en kunnen bezighouden. 22

Het zou natuurlijk prachtig zijn wanneer het plan zou slagen. In elk geval za lt bewareiederhe e uitstallen wi ,n e historiscn nva h belangrijke voorwer- pen uit De Meer ter harte gaat, dit toejuichen. ** * MONUMENTEN

achtee drus d s liggendn wa i kon rt He e zome monumentengebiedp o r . Eerst berichtte de streekpers dat twee moderne kazematten (die bijna niemand ooit heeft gezien omda moeilije z t k bereikbaar zijn) gelege Slotertochte d n naa - noor n Slotertocht-zuie d n ooie d t deel uitmakend e Stellind n n va eva g Amsterdam, door Gedeputeerde State Provincialn aa n e Staten zijn voorge- steld op de provinciale monumentenlijst geplaatst te worden. De kazematten ligge weerszijden naa Geniedije d n va n k (daar waar deze doorkruist wordt door Rijkswe ) nabiA1 g j Hoofddorp. Daarna volgde het bericht dat de gemeentelijke monumentencommissie voor- negem gestelo d n ha dgebouwe e gemeentelijkd p o n e monumentenlijse t t plaatsen, waarbi t gaa zevehe m j o t n boerderijen woonhuin éé , t winkesme n e l één dijkhuis; een en ander verspreid over het gemeentegebied. Vier van de zeven boerderijen zouden nog als zodanig in gebruik zijn. * * *

T GEMEENTE-ARCHIEHE F

De heer W.H .A.van der Meulen van het gemeente-archief te Hoofddorp heeft dit voorjaar een belangrijke opdracht, waaraan hij jaren heeft gewerkt, tot een goed einde gebracht. Nadat eerst alle stukken betreffend t tijdvaehe k 191194m t/ 0 5 waren geïnventariseerd, moes t z.ghe t . 'oud-archiefn aa g no ' de beurt komen t dateerdDa . vanas edu f 1855 toen onze gemeente ingesteld werd. In meters uitgedrukt -want dat is zo de gewoonte wanneer men een hoeveel- heid boeken of andere paperassen wil aangeven- neemt het thans geïnventa- riseerde oudste archief 32 meter in beslag; hetgeen men iets 'van bescheiden omvang' noemt. voos Thandu r s i siederee t archiendi f veel gemakkelijker toegankelijk omdat men, alvoren gaae t s n zoeken, eers keurie d t g gedrukte inventari r hanste d kan nemen en op zijn gemak kan nagaan of hetgeen men zoekt aanwezig is. l zeggewi t f ovet o nDa gezocht he r e onderwer n dossieee p r aanwezi. is g Veel moeilijkheden heeft het oude archief niet opgeleverd omdat alles in een goede, geordende toestand werd aangetroffen, hetgeen niet wegneemt dat de r Meulede heen nVa r toch alle stukken moes juiste d t inziep eo n maniene r omschrijven e inventarid alvoren n i e z e st kunnes n opnemen. t inventarisdeeDi l wer boekwern dee bijn n bladzijde0 kva a 16 n dik. Vooris nI een inhoudsopgave te vinden van de rubrieken waarin de gevonden stukken zijn geordend. Aan de hand van die opgave kan men dan verderop in het boek vinde t bijvoorbeelwa n d onder 'Burgelijke Stan n Bevolkinge d s i ' ondergebracht, hetgeen voor de velen, die tegenwoordig naar gegevens over hun voorouders zoeken, een goede wegwijzer is. Alles tesamen heeft de heer Van der Meulen een nuttig werk stuk verricht en moet men de afdeling Interne Zaken dankbaar zijn dat thans voor onderzoeker historie d allenn onzn i n e s e va e di ,gemeent e belang stellen, een lang tijdperk gemakkelijk toegankelij gemaakts ki . Tegen betalinƒ n gva e afdelind j bi gn Internme 20, r stun pe =ka ke Zaken, kamer t 018he p ,o Raadhuis een exemplaar van de nieuwe inventaris kopen.

Verder staa e eerded n r gemaakte inventarisse r beschikkingte n : -Onderwijs 1910-1945 -.Crispij C . ;dooJ . H r n (uitgegeven 1977). 23

-Organisati r gemeenteede . openbara . o , e orde, openbare werke d.-. ne ; door W. H. A. v/d Meulen (uitgegeven 1980). -Volksgezondheid, ruimtelijke ordening, openbare veilighei n verkeer-de ; door W. H. A. v/d Meulen (uitgegeven 1982). -Economische aangelegenheden, arbeid en maatschappelijke zorg-; door W.Hd Meulev/ . .A n (uitgegeven 1983). * * *

AANWINST VOOR HET GEMEENTE-ARCHIEF e gemeentD e heeft beslag kunnen 5 Romeinslegge44 p o n e munte dezn e n e toegevoegd aan haar historische verzameling, welke zorgvuldig in de kelders van het Raadhuis wordt bewaard. t betrefHe n zeeee t r klein gedeelt e destijdd n va e s (1920), doo e heerd r D .J .C .Krijger op zijn land aan de Huigsloterdijk gevonden, grootste munten- schat, ooit in Nederland opgegraven. Zij bedroeg in totaal 12.289 kleine versleten muntjes grootthedendaagss r ,on te n eva e dubbeltje n vermoed.Me t dat zij gediend moeten hebben als soldij voor ergens in de buurt van de Rijn gelegerde Romeinse soldaten. De thans in Hoofddorp bewaarde munten zijn geslagen tussen 324 en 395 na het begin van onze jaartelling. Het grootste muntee d deen va ln bevind Rijksmuseut ziche n i h Oudheden mva Leidee nt n en enkele duizenden in particuliere handen.

BOEK N BLADBESPREKINE - G

AGRARISCHE GESCHIEDENI NEDERLANN SVA onde, D r redacti L.Noordergraafn eva . Uitg.:Staatsdrukkerij,Den Haag. Prijs ƒ49,90. Het bijna 170 pagina's tellende groot formaat boek heef t ondertiteto t l 'Van prehistorit to e heden zegn 'e t daarmee precie samenstellere d t swa s (het totaan i zij r ne l e bedoelme r zese d) hebben. g maaTerechno rr e betrekke tt zeggeda j -zi n lijk weinig onderzoe agrarische gebiegedaat s d ki he n p va dno e geschiede- nis van Nederland. Met hun bijdragen hebben zij voor een deel voorzien in de behoefte naar een begrijpelijk overzicht vooral ook voor leken met belangstelling voo historie r d landboue d n e va Nederland n wi . Het boe s werkeliji k k heel mooi uitgevoer t zeeme dr veel kleuren-afbeel- dingen e teksD . t beva e volgendd t e hoofdstukken: -prehistori n middele - eeuwen, -period 1500-1650.,-periodn eva 1650-1800n eva moderniserine ,-d g en toenemende overheidsinvloed, van 1800-1950, en wat men zou kunnen noemen -'de na-oorlogse argraische ontwikkeling'. Het tijdperk 1800-1950 interesseert ons uiteraard het meest omdat in die periode onze Meerse landbouw ontstond en zich ontwikkelde en dan moet het vergeefk i har t ' t tda n sva gezochj mi naab tbeide he rd e modelboerderijen 'De Badhoeve' en 'De Cruquius-Boerderij'. Er wordt trouwens helemaal niet over z.g. modelboerderijen gesproke m.in e n weini.e t g ove grote d r- in e vloe r landbouwmaatschappijede d e voorlichtingt gebied he n p va do n . Beslis tekorontbreken t tee registerhe n s ee ti n nva - , na waardoo s al t rhe slagwerk minder hanteerbaar is. Dat is jammer bij zulk een, overigens uit- stekend, boek dat zo goed het verband laat zien tussen economie en land- bouw, maa k aandachroo t schenke sociald n aa te omstandighede e verd n -i n schillende perioden.

EINDSTATION HALTERN, samengesteld door Peter Versteijn Omment ui e , Gerrit Jongejan uit Utrecht, Christ Geus Den Helder en Cor LOcke uit Zwanenburg. Laatstgenoemde nam het deel betreffende de Zwanenburgers, die tijdens de tweede wereldoorlog als dwangarbeider in Duitsland tewerk waren gesteld, 24

voor zijn rekening n twe i t boe es He . i k tale n -Nederland n Duitse s - gedrukt en handelt over de Nederlandse tewerkgestelden, die zich in 1945 in Haltern bevonden t eerstHe . e exemplaa e burgemeesterd wern aa d n va r Haltern aangeboden door een deputatie, waaronder zich de samenstellers en de vertaalster bevonden. Het boek kost ƒ 24,90 en kan besteld worden bij Cor LOcke, Postbus 146, 116C ZwanenburgA 0 . *** El LOOP VAN HET SPAARNE , door de Historische Werkgroep Haerlem, onder eindredacti Bern eva t Sliggers. Uitg.: Schuyt S Co, Haarlem, 1987. Prijs: ƒ 49,50.

Gesigt vande seer beroende Koopstadt Harelem, geleegen in Holland aan het Buyten Spaarn.

Na een geologische inleiding, staan in dit boek de laatste eeuwen, waarin de invloed van het Spaarne op de ontwikkeling van Zuid-Kennemerland en Haarlem in het bijzonder wordt geschetst, centraal. In tien hoofdstukken t Hoogheemraadschahe n va vind l e lezero d t e d rn Rijnland va p , handen e l nijverheid n bierbrouwerijeva , t scheepvaartto n , kalkoven n molense s e d , argraische ontwikkeling van de oostoever en de talrijke buitenplaatsen. t Spaarnhe s Maaverdedigingslinik al eoo r e tijdene d t bele he n s va g Spanjaarden e opkomse d industrieën,d n va t e ijspred , n vroegee va td n e r economische D surfpla . nu n sva e ontwikkeling tussen Heemsted Spaarndan e m dree drijfn e f t schoonheig t Spaarnsteedwa tno he t p so da e d betreft niet voor Vech f Amsteo t l onderdoet. Daarvan6 getuige13 t boe di e d kn i n illustraties waaruit bovendien blijkt, dat het Spaarne eeuwenlang een inspiratiebron voor kunstenaars is geweest. 25

HOTELACCOMODATI e KwartaalberichE 2 MEERLANDEND n N e I E e I n i , t 1986 (nrs.116/117) Sociografiscuitgavt he n eva h Burea Meerlandene uD . vormt Di onderdeen tee studin ee n elva sociale geografi planologin e n eaa de V.U .Amsterdame t , door Paul F.A. Rodenburg s stagiai,al r werkzaaj bi m het bovengenoemde bureau te Hoofddorp. Het is een onderzoek verricht inzak e huidigd e n toekomstige e e hotelaccomodati t gebiehe e n d i de Meerlanden. Het bevat geen historisch gedeelte. Deze twee delen van het Kwartaalbericht bevatten verder cijfer feiten se n betreffende verkiezingen der gemeenteraden en Tweede Kamer 1986 en een overzicht der bevolking van Aalsmeer en Haarlemmermeer, ingedeeld naar leeftijdsgroepen. ***

OUDE PRENTKAARTEN VERTELLEN OVER HOOFDDORP (2), door Lücke. Co rtg i U . Repro Holland BV, Alphen a.d.Rijn. Prijs ƒ 27,50. (o.a. verkrijgbaar bij boekhandel Bruna, Kruisweg, Hoofddorp). LUcke heeft uit zijn rijke verzameling foto's en prentbriefkaarten een tweede boekje samengesteld. Alle illustraties zijn voorzie n onderva n - schriften n moeMe .t deze verschijning beslist toejuichen wanj bevazi t t meerdere goeo onbekends z , al d e foto's, zoal kostelijke sd e interieurfoto van hote e Landbouw''D l e bietenscheped ; n e Hoofdvaartvlood n i t e d ; ophaalbru j Forbi gt Aalsmee e grotd n ee r spoorbrug ove e Ringvaard r t aldaar. Hieruit blijkt t begritevenhe t pda s 'Hoofddorp l iet'we s ruimer is genome strikn nda bebouwd e td n 'vroeger' va m eko .

ZANDVOORTT UI S VERLEDEN, uitgegeven doo Rotaryclue rd b Zandvoort. Prijs ƒ 25,=. Verkrijgbaar bij Rotaryclub Zandvoort, Kostverlorenstr.115; tel. 02507-1820 j G.Slobbi f o 4, Westerduinwe , Bentveld16 g ; tel.023- 242478. Het ruim 70 bladzijden tellende boekje over verschillende onderwerpen uit Zandvoorts verleden beva n aantaee t l goede illustratie n zeventaee n e s l hoofdstukken over verschillende onderwerpe historie nd dezn eva e badplaats betreffende. Daaronder ook een bijdrage over de renbaan te Zandvoort uit vermeldet di he j teeuw e wi omdamidde s n19 i t .r Da heretr nde o.ade n .ee Van Wickevoort Crommelin, die later in De Meer de 'Cruquius-hoeve' zou stichten leidend n heefj ee bi r t,e l egespeeldro . Zijn paarden hebben daar ook wel meegelopen, evenals die van baron Van Verschuer van 'De Hartekamp' nabij Bennebroek, die even over de Ringvaart in onze polder twee boerde- rijen bezat waarop o.a. de jonge, uit zijn stoeterij stammende, paarden geweid werden. Wij zouden het toejuichen wanneer onze Stichting elk jaar zo'n soort boekje wijzj ,n 'jaarboekje'bi eva kunneu ,zo n doen verschijnen. Het Zandvoortse boekje dwarsformaatp ,o , zie goer te d verzorg aantrekn de - kelijk uit. ***

JAARKALENDER 1988, van de Accordeonvereniging 'Accordia' te Zwanenburg. Samengesteld met foto's uit de verzameling van Cor Lücke. r traditiDe e getrou r ween e kalende ee rs i w r n verschenenee s i t He . maandkalender vooe omslad r n fraai p o 198ee g t e8me pentekenint he n va g postkantoor te Halfweg uit 1930. Verder zeldzame foto's o.a. van het pontj sterrenwache d n ee Meestern tva . Ook nu weer kan men de kalender voor maar ƒ 5,= verkrijgen bij Henk Maliepaard, Wilgenlaan 148, Zwanenburg. *** 26

STREEKPERS

Het Witte Weekblad bracht o.a n aantaee . l korte historische stukjes geschreven door Cor Lücke uit Zwanenburg. Ook ging het voort met elke week een hele pagina te wijden aan een of meer onderwerpen betreffende de histori Meee D n zelf e rn onmiddellijke va sd e omgeving, zoals Slotenn I . een der juli-nummers luidde de titel : 'Belangstelling geschiedenis Haarlemmermeer neemt toe', hetgee j vanzelfsprekenwi n n goedee d e zaak vinden.

Het Haarlems Dagbla dAnden va heef ls wetetJo bewegee t n n regelmatig over bepaalde onderwerpen zijn licht te doen schijnen. Zijn artikelen hebben zeker historische waard er uitvoeri e omda j hi t g archiefonderzoen aa k vooraf laat gaan. De Hoofddorpse Courant brach wekelijkse td e rubrie Wouten kva rn Slova n be tijt tij bijdrage to dd e 'Waarover spraken zij mevr.V.d.Oord-Wisken 'va r die -ook al via tijdrovend archiefonderzoek (processen-verbaal,bevolkings- registe n notariële r e akten e.d.) interessante gegevens ove e eerstd r e bewoner gemeente d n sva e Haarlemmermeer boven tafel wee krijgene t .

De Westerpost-Haarlenunermeers Weekblad bracht 15 april een heel goed geschiedkundig overzicht van de geschiedenis van de modelboerderij 'De Badhoeve' en haar latere lotgevallen. *****

"MEER-HISTORIE" 15e jaargang,no.4 DECEMBER 1987 (verschijnt 5x per jaar -jaarverslag inbegrepen)

Redactie-commissie;

eindredacteur: W.Slob, Hoofdweg 743, 2131 MA Hoofddorp. 02503-16638 J.van Andel, Kruisweg 311, 1437 CE Rozenburg. 02977-24172 B.C.Bergkamp-Portengen, Houtrijk 12, 215 Nw-VennepV 1D . 02526-74588 J.A.Merckens, Graan v Visch 15123, 213 HoofddorpJ 2E . 02503-15240 C.M.Spaan, Acacialaan 83, 1185 CD Amstelveen. 020- 473540 S.van Zijverden-v.Reeuwijk,R.Kochlaan 344, 2035 BL Haarlem. 023- 359911

Verzorgin verzendinn ge : g J.A.Merckens, Graan voor Visch 15123 2132 EJ Hoofddorp. 02503-15240

Bestuu STICHTINe d n rva G 'MEER HISTORIE';

Voorzitter : A.J.de Koning, Kruisweg 1097, 2131 CV Hoofddorp. 02503-16617 Vice-voorz. Mr R.M.Dunselman, Hoofdweg 1372, 2153 LV Nw-Vennep. 02526-86515 Secretaris L.R.den Otter, Zeemanlaan 25, 1171 BC Badhoevedorp. 02968- 2139 Penningmr. P.F.J.Everaardt, Sikkelstraat 51,215 Nw-VennepP 1C . 02526-72612

Lid: F.de Jong, Leeghwaterstraat 29, 2132 SN Hoofddorp. 02503-16682 Lid: Drs F.L.Klooster, Gibonstraa, t8 2141 VT Vijfhuizen. 02508- 3070 Lid: D.Prins, Olympiastraa, 23 t 143 RijsenhoutX 5K . 02977-20187 Lid: J.C.Suidgeest, Hoofdweg 635, 213 HoofddorpA 1B . 02503-16400

Begunstiger van de stichting wordt men door zich op te geven bij de secretaris. De minimumcontributie bedraag r jaarpe .5 tƒ1 Betaling na ontvangst van de accept-girokaart.

Inhoud van dit nummer:

blz onderwerp auteur redactie d n Va e 3 redactie 4 Dik Trom Tentoonstelling W.Slob. 5 De Badhoeve C.H.Peters. 13 Leimuiden en het Eiland Bensdorp (slot) J.Lunenburg. 20 Belangrijk "Rijnland" W.Slob. 0 2 Klokluiden redactie Uiomgevine td g 21 Tentoonstelling Suikerfabriek redactie 21 Stoomgemaal te Halfweg redactie ***** stichting'iMèer^Historid'

VAE REDACTID N E

NIEUWE BEGUNSTIGERS p verzoeO k drukken alfabetischee e w n t eadressen me lijs , n af allt ,va e personen die zich in 1987 als begunstiger hebben opgegeven:

Dhr L.G.van Aanholt Hoofdweg 145 1175 KN Lijnden Dhr k L.JBa . Marconistraat 58 X 117A 1 Badhoevedorp Dhr J.P. Bakker Houtwijkerveld 43 2131 NH Hoofddorp G.M.vas Dr n Beekhoven Zijlweg 322 P 201C 5 Haarlem Dhr H.K.v/d Berg Kruisweg 19 1436 CA Dhr A.J.J. Bolt Rijnshornplein l B 143H 5 Ri jsenhout Dhr A. Bos Bennebroekerwe3 g26 J 143C 5 Rijsenhout Dh. rH Buis Termeijen 2 1852 TG Heiloo Dhr C.van Dijk Hoofdweg 400 2132 MH Hoofddorp Dhr L.van Dorsten Rijnlanderweg 638 U 213N 2 Hoofddorp Dhr W.P.de Drok H.Mulierlaan 8 B 724G 1 Lochem Drs J.G. Enthoven Lage Rijndijk 76A 2315 JW Leiden Dhr J. Gras Leimuiderdij7 k5 1435 CT Ri jsenhout Dhr A.de Groot Graa Viscnv h 16420 E 213X 2 Hoofddorp Dhr W. Groscort Aalsmeerderdijk 356 143H 6B Aalsmeerderbrug Dhr W.G. Hennink Aarbergerwe7 3 g A 143C 5 Rijsenhout Dhr Z. Heyboer Raadhuisstraa7 t2 210G 1H Heemstede Mw W.Horsman-Nederveld M.Margarethalaan 21 2157 NL Abbenes Dhr H.L. Husemeier Leimuiderdijk 186 Z 143C 5 Ri jsenhout Mw T.K.de Jong Bolstralaan 37 2132 PJ Hoofddorp Dhr J.W. Kersteloo Fridalaan8 M 116T 1 Zwanenburg Dh. rH Klaassebos Randwe8 g W 118Z 7 Amstelveen Dh. rC Koningen Jr. J.Beugelsdijkstr.28 220M L 1 Noordwijk Mw L.J. Kraamwinkel Lorentzplein 2 A B 1171 Badhoevedorp Dhr A.C. Kruisen Aalsmeerderweg 512 1437 EJ Rozenburg Dh. rJ Kruyt Sloterwe5 46 g 117E 1V Badhoevedorp Mw G.v/d Maarl Hoofdweg 409 S 213M 1 Hoofddorp Dhr J.D. Marbus Aalsmeerderweg 903 1435 EP Rijsenhout Dhr C. Maurits Willemsbo4 s15 2134 EH Hoofddorp Dh. rC Meesters Irenestraa6 t1 S 116H 5 Halfweg Dhr P.J. Mesman Spieringweg 1192 2136 LR Zwaanshoek Dhr C. Peetoom Oude Kruisweg 206 214K 2E Cruquius Dhr P.van Reeuwijk Uwe5 g60 2141 CM Vijfhuizen Dhr F.van Rij Zoetermeerstraa0 t2 2131 DS Hoofddorp Dhr J. Rijpkema Noorderdreef 170 2152 AB Nieuw Vennep Dhr W.G. Rip IJweg 786 2131 LT Hoofddorp Mw H. Roos-v/d Marel Rijnlanderweg 1015 2132 MN Hoofddorp Dhr A.J.v/d Schilden Bennebroekerwe5 g6 1435 CG Rijsenhout Mw A.M.Tabbers-van Arkel Raadhuislaan 6 E 213B 1 Hoofddorp Dhr H. Timmers Aalsmeerderwe3 g70 1435 EK Rijsenhout Dhr M.van Veen Aalsmeerderweg 725 1435 EK Rijsenhout Mw G.F. Vermaat-Sollman Akerdijk 171 1171 PW Badhoevedorp Dhr G.J. Verveld J.P.Thysselaanl 2061 BJ Bloemendaal Dhr M. Vervloed Rijshornstraat 131 H 143H 5 Rijsenhout Dhr A.J. Vonk Soderblomstraa0 23 t 2132 GR Hoofddorp Dh. rA Voogt Gloxiniastraa7 t 1431 VR Aalsmeer Dhr J. Vos Marktplein 39 2132 DA Hoofddorp Mw J.C.van Vrede-v/d Hoeven Zuidlaan 27 B G 2111 Aerdenhout Dh. rJ Walpot 7161 Brentwood Drve RR1 Bentwood Canada Dhr W.C.van Weerdenburg Aalsmeerderwe P 9 E 14390 g5 Rijsenhout Dhr J. Wies Verlaatswe 4 4 g 143W 5G Rijsenhout Dhr A. Wink Schipholdijk 270 1438 AE Oude Meer t DhWi r J.de Vronen 48 2151 RD Nieuw Vennep

DIK TROM TENTOONSTELLING

r gelegenheiTe t feithe ,n va d dat het gemeente-archief de hand heeft kunnen leggen op n exemplaaee e eerstd n eva r druk van het beroemde boek k Trom" Di t leve he n "Ui,va nt van C.Joh.Kieviet en daarmede d ee eerst d reek s n ze va es drukken volledig maakte, werd in het kader van de Kinderboe- kenweek in het nieuwe raadhuis te Hoofddor 9 septembe2 n va p r to tentoonn oktobet9 ee . jl r- stelling gehouden. Deze ten- toonstellin doos gafdee wa rd - ling 'Oud-archief' van 'interne zaken' der gemeente ingericht met allerlei boeken dooe d r auteur van "Dik Trom" voor de Nederlandse jeugd ooit ge- schreven r wareE . n bekende, maak voooo rs r on vele n va n onbekende boeken bij. n vaststelle me k geva Iel n n ko l t dezda ne oud-Haarlemmermeerde n zeeee rr vruchtbare fantasi heefn pe tn e gehad meest .He t interessant warene d m.i. familie-foto' n papierene s , zoals opschrijfboekje t aantekeningenme s e di , hij gebruikte voor zijn verhalen. Voorts manuscripten in schoolschriften meef o neergependrn mi officiël k oo n .E e papieren ,t archief he deel t ui s. Het was geen grote tentoonstelling maar ik heb me wel verbaasd over het bij elkaar verkrege g zeggen ma materiaa t dezn da nme e t uit geloon -da e l l we f stallin e bekendd g e oud-Hoofddorpe j 'profesr zi all r aandeet ee eda - n e d sioneel' van opzet was.

e Tevenschooljeugd s j betrokkeswa bi r e d bibliothekee waren d e n n i n n va n Hoofddorp, Nieuw- Vennep en Vijfhuizen boeken van Kieviet uit eigen bezit ter inzage neergelegd, benevens afschriften van officiële stukken uit het gemeente-archief.

Veel heeft men te danken gehad aan de kleindochter van de schrijver, die met piëteit alles wat op haar grootvader betrekking heeft, verzamelt en bewaart.

W.Slob. ***** "DE BADHQEVE"

Naar aanleiding van wat er de laatste jaren te doen is over het al of niet behoude e nvroegerd c.qn va . e r restaurere e Badhoev t wa n eva n oves i r gebleven ,t Hoofddorp n stonbijzondehe ee n i d. jl sri Nieuwsblame 4 1 n va d interessant artike e hann Ir.J.A.v/d va dn va l d Wetenschapse Hoeved n ,va - winke Delfte t l . Daarbij werd gebrui volkomes kon gemaakn ee n n onbekentva d geschrif tachtigee d t tui rvorige d jare n eva n heee eeuwd rn .va C.H.Peter s getiteld: "Overzicht over de boerenplaatsenbouw in Nederland". Wij laten hier onverkort volgen hetgeen destijds over een der meest bekende 'modelboerderij1 werd geschreven, vergezeld van de daarbij gepubliceerde bouwtekeningen.

"--Op platen: XV=XVI'(blz. , KVII'(blz.87) n 6e XVIII'(blzn )e kom) .Badhoev10 e td e voor, van den Heer Mr.J.P.AMERSFOORT in de Haarlemmermeer bij Sloten. ***

De Haarlemmermeer 16930,6n ee , 8 heet. groote polder, wer ruin di m vier jaren tijd, van af Junij 1848 tot Juli 1852 drooggemalen door 3 stoomwerktuigen, de Leeghwater, de Cruquius en de Lijnden, welke gezamentlijk eene waterhoeveelheid van ruim 800 millioen cub.meters hebben opgemale verdeu n n ne r polden diene de peip o m re n t o l houden kostee d ; r droogmakinnde g hebben bedragen circ f millioenael 467,ƒ f r o , -pe hectare. Diezelfde gronden worden nu verkocht voor ƒ1100,- ad ƒ1500,- de heet. en brengen eene huur van ƒ60,- tot ƒ110,- op; voor enkele stukken vlasland echter klimt soms de huut ƒ350,to r r jaarpe - . ** *

Plaat XV+XVI t bevazor plattegronn n me g e de to Badhoevee zo d e n di d va n va , studie daargestelde boerderij, die in menig opzicht, en vooral in haar details tot model kan dienen schaae d ; l dezer platemillimete5 2. s ni . meterp r f 1/400o , r warede e schaae d r andern groottede lva f e a wijk n platens e , du t t ,gee n vereischt werm do een totaal pla e kunnet n n geven. * Het Hoofdgebouw bevat de woning, waaraan zich karnhuis, boenhuis en koestal aansluiten, de woning is 3 verdiepingen hoog en zeer doelmatig ingedeeld; de kelder- verdieping (zie plaat XVII) staa ttrede 5 dootran n pdirecee rva n i t t verbanhe t dme karnhuis, terwijl een tweede trap van 13 treden uit de woning zelve, naar den kelder leidt, die geheel overwelfd is, en in melkkelder, boterkelder, kaaskamer en ruimte voor huisselijk gebruik is ingedeeld. * De keldervloer ligt LOOM. onde t maaivelhe rvloehoogt e e t d d gewel to rn n de e va f i sramee 2.4d ; n0 m. zijn klei weiniwordn n ne zo taln tgi e d gekeer, d door luiken, die aan den boven-dorpel der kelderraamkozijnen afgehangen zijn en nu al naar de zonnestan n dschui mi mee f no r worden geplaatst. De melkstelling bestaa t houteui t n schragen, welke bove e kopered n n adef o n mouwen dragen en onder een doorloopende zinken waterbak steunen, die gevoed wordt uit een boven in de woning geplaatst water-réservoir; het doel van dien waterbak is om zomer keldertemperatuue sd t lage wa rhouden e t r winters ' n e kelde, e sd r vorstvrij e doet n zijn. * kelden de t r Ui (zie ig.2,plaaf t XVIIt karnhuise he 2 )n i e komt d medn t da , me etme verdieping der woning in verband staat; onder het karnhuis ligt de regenbak en even er buiten een welput, beide staan in contact met een pomptoestel dat boven den koelba s geplaatsti k Karnmolee D . buitens ni bewegine d , g wordt onde gronn de r d door t vier, overgebrachme d gebogera n ee n p straleo t n (zi t gestippeldehe p o d era JC-OIVx La»V> L-t"*- eu Paadenstal. fig.2), deze stralen t zijgatenme n voorzien l naaa verlangtsnelhei e n n d re , me e d,di wordt nu de opgaande stang in een gat verder van of dichter bij het centrum geplaats e gand gn e taldu s zeer eenvoudig geregeld. De Kaasketel met fornuis is mede in het karnhuis, waaruit men door het boen hok in den koestal komt. t boenho fornuin he j t ee vaste Bi s ki sme n kete r kokinte l watern gva , alsmedn ei den vloe water-reservoin ee r r spoelinte r r vatengde , doo rheve n middeee ln wordva l t dit water uit de ringvaart ververscht, en loopt na het gebruik weder af in den polder. *** De koestal (plaat XVII, fig.1) bevat dubbele stallen met middengang (plaat XVIII,- ) fig.waari4 n 3e n sporen liggen, zooda voerwagene d thooiber e d n noodva s -o de , szo ge f naana doo staworden n n e r ka de rl n gerold aldaam o ,ontlade e r ve vóó t he re nt worden; een gemetselde drinkgoot loopt voor de koestanden langs en staat in verband met een koelbak, die tevens dient tot koeling der melk en tot verfrissching van den stal; de koestanden zijn van leem, nevens de mestgrup echter met hout gedekt, zij worden naat eind he r star ede l grooter r plaatsin t te zwaarst, he n gva e veee d ; koestaken zijn hier van ijzer, zw. 28 m. rond met bout en spie in de schaftboom opgesloten dezm o ,e ijzers worde ringee nd r koeklavende n gestoken geheee di , n va l gesmeed ijzer zijn, uitgenomen het draaipunt van den nekschotel, dat van zwaar touw is gemaakt j branbi , e f anderzoodado ve t ehe t onheilen doo t doorsnijdehe r n dezer touwen spoedig los kan zijn. * De koestal is hoog onder den zolder 3.20 m. in den middengang en 3.50 m. in den mestgang stallee d ; n zijn frisc t houtwer nethe n h e l a , gekalkts i k doon e , r middel van ventielatiekokers wordt de temperatuur voortdurend op 60° fahr. gehouden. De ramen zijn dicht onder den zolder en kunnen door schuifluiken (fig.7) meer of min gesloten worden; de kap is zamengesteld uit lichte philibert-spanten, elk bestaande t tweui e opeengespijkerde planken cm.0 2 , j ,zwaa bi dez5 4, er spanten loepep o t nto bovenkann de n va . t 9kruigangvloe4cm r (plaat XVIII,fig.3) t overighe , e gedeeltr ede wanden bestaa t ribhouui t t eenme te houtbekleeding, deze constructie d p o s ewa Badhoeve daarom noodzakelijk, wijl men anders bij zwaardere muren en dakbedekking had moeten heien. ** * De zolder bove stan nde l dien t stroobergingto t t strohe , o wordt door n luikede p no voergang neergeworpen; boven de koeboerswoning worden de lijn- en raapkoeken bewaar staan e d e koeken-brekersd n . * Achter de koestal zijn stallen voor jong vee en varkens, een voergang loopt er voor langs, deze stallen hebben alle een vrijen buitenloop, zoodat het vee naar verkiezing binnen of buiten kan zijn. Eigenaardig zijn de troggen ingericht (plaatXVIII,fig.6), ze zijgegoten nva n ijzer , half-cirkelvormign ondeee s i r vastgegotek eba twen naa e opgaande zijstukken of leiplaten, waarin eene schuif is neergelaten, wier onderhelft draaibaar is en door middel eener veer zoo kan worden geplaatst, dat de t rog of aan de stalzijde, tijdens het vullen en schoonmaken, of aan de gangzijde is gesloten; deze troggen zijn Engelsch fabrikaat en verkrijgbaar bij CROSSELL BROTHERS te Beverley. * De gier loopt uit de mestvaalt, die achter laatstgenoemde stallen ligt en niet overdekt is, naar vier gierputten, welke bezijden den stal liggen, aan 't linker- staleind n koeboor wonine de d n s i eva g . *** Rechts van den stal zijn een zestal groote zeshoekige hooibergen, van 5.60 m. zijde, gemeten op t hart der palen, die gemiddeld 30 cm. zwaar zijn; de kappen dezer bergen zijn van solide constructie, één dezer hooibergen heeft een zogenaamde parapluie-kap, het dak springt namentlijk 1.00 m. rondgaand buiten de palen, de zijden zijn l uitgewerkt echteho t wa r nie m veee o t ,t l hoogtt vullehe j verliezene net bi t He . opwinde r kappende n heeft gewonplaate d p so e ijzeren manieree t n me ,schroe n i f metalen moer, rustenijzeren ee p dno stoeltje (plaat XVIII, fig.9,10,11), waarbin da j een stuk eiken ribhout (p) t t twekapraa r zijdeda he , ede n nva m grijp bewegine d t g jrOOKID-IfOLLAir.».

•E Plaats >on den Heer W J f. AMERSFOORT SLOTENX

<& Fis-L o Q\ ACHfeJ

1.

»%&!/£ f ^2liy$ Paardenstal - doorsnede Paarden»- al - opstand. l

—— -. —— . —— - ——- 1SJ1 - U

Doorsnede ileterr Sdiuape m .c 3 l Schuiven va u de koestal ramen r philiberde t spante t Wajenliuibe p no s

rij 3.

Koestal doorsnede. !lkiiwx-*>uxab FIT G Gewten ijzei-en voeder Iro'jjfii -#---- O M

^ Fis;4.o jollende ijzeren hekken JCoestal van Irimien in opstand

^

Wnidas ter opwii koppen . 2cntprMeter. \Vindwer Jlooiberscen.r kde . 5 era pr meter. ïï*tt. Plattegrond der j '%8 11 overbrengt p t behulka me o e l pd p we eene f o , r windas (pi.XVIII, fig.12). Koestan e l hooibergen t riezijnme t bedekt. ** * Links van het hoofd-gebouw zijn in één gebouw het koetshuis, het wagenhuis en de paardenstal (pl.XV+XVI, XVII en XVIII). t gebouwdi Oon t eenva kda , e breedte heef 15.8n . wordva m t0 bekappine d t g gedragen door philibert-spanten, 2.00 m. hart op hart van elkander verwijderd en alle slechts bestaande uit 2 planken, zw. 3 bij 24 cm., ter weerszijden der verspringende naden zijn deze planken verbonden door schroef boutjes met koppelplaatjes, 't geen deze lichte constructie houdbaar maakt, de geheele kap is beschoten en met pannen gedekt. t Daawagenhui zoldee he d rn va r s voor graanbergin s ingerichtgi binde d n t- e , balke . middem n2 middep no n onderlingen afstand hebbenbindtbale di zijn o naa zo , - ke hangbalken4 n door beugels verbonden welkp o , tusscheu en n elk bindtbalkee2 n één lichtere balk ligt. * De paardenstal heeft stalruimte afzonderlijk 3 voo1 paarden 3 n 1 i r s i n e , e stallen verdeeld, alle breed . 1.9(pi.XVIIIm 2 , fig.1) schuttingee ;d n staand-geploegzijn nva d plankhout, onde rn ijzeregevaee n i nt ligge t sponningme r e liggerdi ; s o zijzo n eene d ingericht en zijdaa t deen r opstaandeda ee ,de l (bi ) p. j e sponningkans i t weggelaten r planke de som u n n s ee nI . stuk getrapt wordn da , t deze naa openine d r g (bij p.) geschoven, er uitgenomen, en door eene nieuwe vervangen; de latierpalen zijn van gegoten ijzer en mede van eene sponning voorzien, waarin de eerste plank vat. * De kribben zijn alle van gegoten ijzer, en bevatten een eetbak, een drink- en zoutbak, als ook eene uitholling ter plaatse der ruiven; de ruiven zijn niet op de gewone wijze boven lang muue d s r geplaatst, maar staa j n tweêi wijz bi nn nva e gedeelde halfronde n hoekokerr stallekribbene de de d k n i p so n , onder zije ndi . gegalvaniseerkoker ope n mm r cm.hoogt5 6 see te 8 n 1 n n ,va e va d ijzeren hekwerk voorzien schuin-liggendn ee binnen r e va , s ni e tralierooste hetzelfdn va r e ijzen i r geplaatst, zoodat het hooi of stroo, dat van boven in de ruiven wordt neergeworpen, op dien rooster valt, tegen het hekwerk aanglijdt, en al het stof en zaad laat vallen in de krib-uitholling, die door middel van een klepje wordt geledigd. Onder de kribben (fig.2) loopt over rollen een leeren riem met tegenwicht, dat zich langs een ijzeren stang beweegt, aan den riem worden de halsters der paarden beves- tigd e aldudi , s steeds gespannen zitten. * De sta hoos i l g wordn 4.0e . 5tm door kokers geventileerd vloee d ; r bestaat ui t kleine ijzerharde Engelsche steene heefn ne t midden onde paark el r d eene halfcirkel- vorm i ge ijzeren goot met een opengewerkte deksel, deze dwarsgoten monden alle uit in eene langs alle stallen loopende hoofdgoot van den zelfden vorm, die op enkele plaatsen in kolken uitmondt; de gang achter de stallen is wat smal. * t wagenhuiHe s bestaa gedeelten2 t ui t t voorsthe , e gedeelte beva verschillende d t e voot bedrijhe r f zelf benoodigde wagens karrene d , , enz. t achtersthe , e gedeelte daarentegen de plezier-rijtuigen; de groote deuren schuiven door middel van rollen over bove deuree d n n aangebrachte sporen. * Nevens het wagenhuis zijn broeihokken voor pluimgedierte en is het rijkvoorziene tuigen-magazijn. *** Rechts van het hoofdgebouw, is het werktuigen-gebouw, bestaande uit 3 gedeelten, die evenwijdig nevens elkaar liggen (zie pl.XV+XVI; en pi.XVII fig.8). * t eerstInhe e gedeelte welks wande open nva n schroot-werk zijn zaamgesteld, staat de stoomploeg, en het stoom-dorschwerktuig. In het tweede gedeelte staat het overbrengings-werktuig, de wanmolen, de koornmo- I) K ÜADHOEVE IN DF, HAARLEMMERMEER. Naai' ceiie Tet'kfMlin'; l hikt 13

len, de haver- en boonbrekers, het grof zaad-dorschwerktuig, de vroegere bakkersoven, enz. t derdHe e gedeelte eindelijk gelij t eerst he kt ope eme n lat-wanden, bevat eene bergplaats voor stroo, voor brandstof, alsmed zaagwerktuign eee , twee stroosn ibankej n en twee mangel-wortelsnijders. *** Achte t machine-gebouhe r w staa negentan nee l arbeiders-wo gennn , i alsoon ee k timmerwinke smederijn e l ; alles eenvoudig maar voldoende ingericht, elke wonint gme een eigen bleekveld en stukjes bouwgrond, en met het beroep van den bewoner boven de deur aangegeven; de smederij is voorzien van een hoef stal. * t machine-gebouRechthe n va s e manegd t s wi hengstensta me e n portaale l s ' ; winters wordt deze ruimte wel gebruikt tot het doen van voorlezingen, voor festivitei- ten voor 't volk, als anderszins; het achterste gedeelte der manege is afgesloten door een zeil dienn e ,t dorschdeelto t gevan i weini n m va o l, ghane d wer dore t dt - ui k schen. * Buite t genoemdenhe verstal ka g , lno zijlen , r ne waaronde gegolfn va n d ee plaatijzer r t halfcirkelme - vormig verbindingee d e kap, hoekstijlen ne hoekijzern nva , deze stas i l licht s verlang, de ster n e kd verplaatsbaar; voort grootn ee s e schapen-stat me l philibert-spanten, rustend op een lagen grondmuur, dan woning voor den koetsier, den opzichter en stallen voor verschillende doeleinden, voor paarden, veulens, stieren enz. *** Over het geheele terrein der Badhoeve liggen sporen, 't geen in de eerste jaren an de droogmaking doolossen de r n veerkrachtige oogsn n de n va tm gron o d dha vee t nu l t vel he halene dt , doc weiniu hn g meer gebruikt wordt, behalve voo t dorschehe r n ne voot voederet veehe r,he n waartospoorwagene va nsporee d d s o al nzo e j bi s voortduring met goed succes gebruikt worden. * Het bij de hoeve behoorende land is 214 heet. groot, waarvan 180 heet. in wissel- bouw liggen, ofschoo veee s graslannz al l d worden gebruikt veestapee d ; l bestaat gemiddel stuk0 15 s t dhoornveeui 20-tan ee , l paarde schapen0 25 n ne , varkens worden enkel 's winters gehouden. * De stoomploeg bewerkt het land, de machine wordt grootendeels gestookt met de t eigeui turf e ndi , veenderije meee d n rni gestoken afvawordn n de medn va t le t eme t Badhoeve reedd he p so e gegroeide hout t lan he ;gedraineerd s di ; bote hoofdpros i r - duct, komijnde kaas nevenproduct.--" *****

LEIMUIDEN EN HET EILAND BEINSDORP (slot)

Het eerst et vorigdeelhe n ei , nummer, eindigd e mededelind t t he me e t da g eiland Beinsdor r verlatel eene p we sn n eenzaada e l wern a r e j dlag , bi m door de ambachtsheer en de predikant gejaagd en zochten in nood geraakte schippers er vermoedelijk wel eens een schuilplaats bij zware storm. * Toen het Haarlemmermeer drooggevallen was vond men rond het eiland aanmerkelijke hoeveelheden zand, dat er al of niet clandestien gestort was. Er zullen wel schippers geweest zijn, die uit nood een gedeelte van hun lading overboord moesten zetten. Het is echter ook bekend, dat er zandschippers waren, die het met de eerlijkheid niet zo nau j daartozi w s name al kane e, d snen schoon zagen, ergens achte t eilanhe r d gauw een gedeeltladinn hu gn ezanva d overboord mikten t scheeldDa . e heet kruiwerwa l k en mocht het onverhoopt eens mis gaan, dan hadden zij meestal wel een geloofwaar- dige smoes om hun handelswijze goed te praten. De schepen waren van hout en het meer was groot... .onderweg kon toch van alles gebeuren! Hoe dan ook, in elk geval is zandschipper e t zeked t he da r t mogelijshe k hebben gemaak t eilandjhe t t meeeda he t r 14

HAARLEMMER MEER

heeft kunnen overleven. Toe t watenhe r weggemalet voormalighe g la s enwa eilandje moon alsee i begroeid heuveltj kale d ep eo kleibodem t moeDa . t toc merkwaardin hee g gezicht geweest zijn. * COMPARITIE.

decembeO4 p1 r 1853 brach burgemeestee d t Leimuiden va r r Raae kenninte d n d sva dat door hem met wethouder van Egmond en de heer advocaat van Outeren te Leiden commissie d (tevenn va t droogmakind esli to t Haarlemmermeerhe n gva "comparn ee ) - plaatd tieha " s gevonden omtren t eilandjhe t e Beinsdorp advocaae D . uitgezochtd ha t , dat de gemeente inderdaad als eigenaresse van het eiland moest worden erkend en derhalve een schadevergoeding zou kunnen eisen (als het Rijk het eilandje zou willen "annexeren"). Men besloot ,alvorens een eis tot schadevergoeding in te dienen, een commissi e benoemenet t eilanhe e ddi ,moes t gaan onderzoeke opmetenn ne e di n I . commissie werden benoemd: de raadsleden Stigter, Bakker, Roest en Dammen. Hendrik Bosman zou hen als deskundig adviseur vergezellen. Hij was grondschipper en veenman. * 15

Ofebruar4 p1 i 1854 kwa zaae md k opnieu raadsvergaderine d wn i r sprakegte , nadat de commissie inmiddel t eilan he sbezochd aldaae dha d n e tr aanwezige hoeveelheid veegetaxeerdd ha n j steldeZi . t schadeloosstellinRaae to nd s dei voon ee r n gva ƒ5000, dienene t n i = . Hierop stelde wethouder Egmon d"commissie d voo m o r t eto droogmakin t Haarlemmermeerhe n gva " (verder kortheidshalv Commissiee e"d " genoemd) voo stellee t r t eilannhe d Beinsdorp gratis ove e gevet r n onder voorwaarde d t eda Commissie dan op zich zou nemen een brug over de Ringvaart nabij de Kerksloot van Leimuiden te doen bouwen en een uitweg aan te leggen langs die sloot tot aan het dorp. Damma r voore s ,n wa maa andere d r e raadsleden ware werr tegeo nt e z dhe n ne voorstel van Van Egmond met 4 tegen 2 stemmen verworpen. Men bleef bij de eis van ƒ 5000,= schadeloosstelling. * T ANTWOORDHE .

t antwoor He Commissiee d n dva liet niet lan zicp go h wachten zodaraadsvere d n i t - gadering van 31 maart 1854 de, op 13 maart, ingekomen missive van de commissie behandeld kon worden. Dat antwoord viel de Raad niet mee. De Commissie kon zich niet helemaal verenigen met de door de gemeente gestelde eis. Zij stelde dat het voormalige eiland alleen nog maar bestond uit "differente Pollen of Bonken, tezaamen nauwelijks groo Nederlandsch5 7 t e roeden.. t allewaardt e inbegrida "D sme n n eva pva de ondergrond werd door de Commissie geschat op ƒ 1600,= , weshalve zij voorstelde om bij de aanstaande openbare verkoop van de gronden van de poldersectie "O", afdeling Beinsdorp, bedoelde stukken grond daar buiten te houden. Nadat uitvoerig anden e gedachtn oven va r ee rgewissels ewa conclusie d r t de to t kwan eda mme verschil kan hebben bestaan tussen de pollen of veenbonken, zoals zij waren op het ogenblik dat de meer afgesloten was en het uitmalen van het water kon beginnen én zoal pollee sdi veenbonken voordoenne g inderdaas oo t wa he t Di n n.d aa zicgoe u hn d bekeken omda t vroegerhe t e eiland, nada t omringendhe t e water weggemalen was, "ingeklonken" was. Van Egmond stelde nu voor de ƒ5000,= schadeloosstelling te laten vervallen en in plaats daarvan ƒ2000,= te vorderen. Maar raadslid Stigter meende dat met nienme t minde ƒ3000,n da r = genoegen behoeft e nemenet ledee D . n Bakken e r Roes Egmondn t Va stonde e kan n d tege3 va n t , stemmewaarnn2 aa nme n ame n besloot de Commissie voor te stellen ƒ2000,= te betalen onder bijvoeging van de wens toekomse d n i rolbrun r e ee t t gda ove Ringvaare d r t beneven uitwen see g lange sd Kerksloot mocht worden aangelegd. * NIEUW ANTWOORD.

Nadat dit besluit der gemeenteraad de Commissie ter kennis was gebracht zond deze al heel vlug haar antwoor raa e r d gemeente dde n i alweedaa me n 0 i r1 , p welko t edi behandeling nam. (men staat er versteld van hoe snel zo'n anderhalve eeuw geleden ambtelij worden kko n gehandeld! Commissie D ) e berichtte verschillende adressen nva belanghebbenden uit de omgeving van Leimuiden te hebben ontvangen omtrent een aan e legget n brug ove Ringvaare d r t nabi Kerksloote d j t he n , va uitkomendm ko e d n ei dorp Commissie D . echtes meninekosten e wa d va r t ngda daarvan oneindig veel hoger zouden zijn dan die van een te leggen brug over de Ringvaart, recht voor de Lisser- weg, ten oosten van Oude-Wetering. De Commissie zou verder graag van de Raad vernemen of de gemeente Leimuiden bereid zou zijn om na de aanleg van een brug, de koste onderhoun nva leggee -eet n langn dg va nKerkslootaa e nwe sd brue -d ,g over der Ringsloot van de Grietpolder en -van hetgeen verder nog aan deze weg verbonden , voois r haar rekenin nemee gt tenslottn né e bereit overscho t he eilan s dhe i n dva t Beinsdorp om niet (dus gratis) aan de Commissie over te doen. * Na rijpelijk beraad besloot de gemeenteraad met algemene stemmen "tot verkrijging t belanhe r gemeentn i gde g gerievn ingezetenene te d we n n e e r d ebruva de n ge : nietm .o " . . afstan restantee d t eilan doee dt n he nva n d nva Beinsdorp , doch zich niet kunnee t n vereenige f verbindeno t eeninto g onderhou andersn e g r brugwe -dde e d , zins. £sc-^its£? v*^-*-*!^ *£*~s ^^Ctt^^n^^n, ^£0^^£e^Z- x^c-rf--»-***-^-***-*e-^ -^^e^ t ^ft ttf-t-t—* &&*•*_ ^^^^

-**i, a6i~ /&~fr ^t+t^f ^^ ^^ x^^K^^

sr^^ ' ^S ^^^ ^4^^^/ -\\~. f ^^^^ >£^^1*<>^^ v\^

*&£ ?e.$.££3

GEDEPUTEERDE STATEN

Op 30 augustus stelde de burgemeester voor om -nu het vooruitzicht bestond dat er een brug gebouwd zou worden en een weg zou worden aangelegd- over te gaan tot t verzoekehe goedkeurinn nva G.Sn gva . voo t besluihe r t genome vergaderine d n ni g van 10 mei jl. En zo werd dienovereenkomstig besloten. Maar.... inmiddels waren de plannen enigszins gewijzigd. Ter plaatse, waar de nieuwe weg de Kerksloot zou kruisen, hoefde geen bru e wordegt n gebouwd maar mocht worden volstaat he t nme leggen van een dam, mits de Commissie een behoorlijke vaart langs de oostzijde van de nieuwe weg zou graven; hetgeen inderdaad gebeurd is. e vergaderinId n septembe8 1 burgemeestee n d va gn ko r r mededele t G.Se nda d . gevraagde machtiging hadden verleend en de restanten van het eiland Beinsdorp onder de bekende voorwaarde Staae d r Nederlande n de t naa n zouden worden overgedragen. Bovendien mocht men de akte passeren waarin het afgedamde gedeelte van de Kerk- sloot voor openbaar verkeer afgesloten werd. Achteraf blee t niedi k t nodi zije gt n omdat de plannen opnieuw gewijzigd werden en wel zo dat de nieuwe brug en de weg iets oostelijker aangelegd werden dan aanvankelijk het plan was. De Kerksloot werd in t pladi n ongemoeid gelaten. Er behoefde zo doende ook geen brug over de ringsloot van de Grietpolder gebouwd te worden t duike worde,n me maako m rr e da n(bir n e volstaa t maked jee he n t nva nme huidige jachtwer Hipper")e "D f nieue D . w gegraven sloot lang oostzijde sd e d n eva nieuwe weg kwam in de raadsvergadering van 6 juli 1855 aan de orde toen wethouder Elbert Stigter aandrong op het nemen van maatregelen door het gemeentebestuur ter verbredin genoemdn gva e sloot, waarva j ondervindingnbi j vee hi gebleke e t t l da s nwa smal was. * BESLUIT

En dan kan men in de notulen lezen: "Na beraadslaging hierover en in aanmerking genome daaromtrene nd t plaats gehad hebbende correspondenti Commissie d t eme e word voorsteBurgemeestep n o t de n va l r beslote j Raadsbesluitnbi , Gedeputeerde Staten kenni gevee st t genoemdnda e Commissie harn aa e verplichtingen heeft voldaan..". Omdat er nadien niets meer over de sloot in de raadsnotulen is te vinden, neem ik aan dat de zaak in der minne is geschikt. Uit het bovenstaande kan worden opgemaakt dat in de loop van het najaar van 1854 en het voorjaar 1855 de rolbrug over de Ringvaart en de Nieuwe Weg (Thans Noord- einde t stanto ) d gekomen zijn. *** Jan Lunenburg Aalsmeer. Voornaamste geraadpleegde bronnen:

J.C.Ramaer : De omvang van het Haarlemmermeer en de meren waaruit het ontstaan is.

Gem.Archief raadsnotuleLeimuidee D : gemeente d nn nva e Leimuiden.

Oud-archief v/h Hoogheemraadschap 'Rijnland' te Leiden ***** 18

Bijschrift: kaart van Beinsdorp

De kaar getekens i tt Zuide he t ndme naar boven tekenine D .opschrifte e d n ge n zijn in bruine inkt uitgevoerd t waterver kaare me D . s i t f gekleurd t watehe : r grijs-blauw; het land groen; de bebouwde erven geel; de opstallen oranje-rood. Het eiland draagt het opschrift: "Het Eyiant Bensdorp in LeymïTden". Met een thans niet mee gebruin i r k zijnd leesteke s "uinal " '<-"aangegeves i ' u geleze" e d t n nda moet worden. De kolom rechts bevat onder "schaal aanduiding", het opschrift: k Stevyle Broeckhuysenn va n ; " gesworen ende ordinaris Landmeete Rijnlann va r t verclaer n verd te mitsdese k -ic t Da n souck van de Schout ende ambachtsbe- waerder n Leymuydeva s n hebb- ge e meeten ende gecarteert als hier ver- toont wert : de landen van Bensdorp gelege Haarlemmermeee d n i n j oostebi r n hillego m: gelegge banne d n n va i en Leymuyden : In den J are 1543 : bij Symon meeusz van Edam : doen ter tij t meede Landmeete Rijnlann va r : groot t bevonde: n 91 : mergen : 155 roeden : Wijders in den Jare 1602 : groot bevonden : 66 mergen : 265 roeden : Item in den Jare : 1633 : groot bevonden 5 : roedemerge66 10 : Welckn: n e twee laatste meetingen alsoo blijckt bij de registers van Rijnlant : Ende alsnu : bij mijn Groot gemeeten : 49 mergens : 550 roeden rijnlantse hon6 mae t t to tyde r mergen t ' seder t Jaen soda ode rt 1633 : Daer van verlooren ende affgespoelt is : 6 mer- : roeden 6 15 ge : .n Ende bedraege d t tegenwoordinge meetinge in mergens van :8: hont : yder Mergen : 37 mergen 350 roeden. Des te oirconden deses geteyckent de XXVIII (28) Juny, XVI (16) ende twee en vijftig.

Stevy Broeckhuysen.n nva " *** Jan Lunenburg. ***** Toelichting bij de oude schrijfwijze; eigenlij . 'y'griekse e twe't d d nl ^, me en s ' i k'puntjeee , 'i e p o r se geschreven, en ook uitgesproken als 'i' dus eylant en leymuyden vergelijk- baar met de nu nog gebruikte vormen als Meyer, Bruyn enz, die ook gewoon als Meier en Bruin worden uitgesproken. Mee schrijfwijzd t e 'ae zoal, ' n i s'verclaerd word, ' t aangegevee d t da n a-klank lang is, dus 'aa'; ook de 'i' wordt daarvoor wel gebruikt, bv bij

"oirconden Voor de 'k-klank' wordt door elkaar de k, c of ck geschreven. 1 En bij de genoemde oppervlakte maten; De Rijnlandse (vierkante) roede bedroeg,in elk geval in 1652: 14,19 m2. Daarvan gingen er honderd in een 'hont' (afkorting van honderd). Terwijl Stevi Broeckhuysen nva hon n8 merger tpe n (morgen) berekende;m he zoda j tbi een morgen 11 352 m2 groot geweest moet zijn. Symon Meeus n Edava zm hanteerde kennelij e ouderd g eno k maatvoerinn e g paste 6 hont per morgen toe. 19

<ƒ»<*'JL-^^^r 0,40^

i» u H 4t ft te '—*—'—'—'—' 20

BELANGRIJK "RIJNLAND"

agrarischn i n Alsme e kringen spreekt over "Rijnland bedoeln da daa"n me rt vrijwel t Hoogheemraadschahe altij e dme naae di nie n mn e tpva allee t gebienhe t gelegedda n is lang e Rijn-armd s e destijddi , j Katwije kwambi s ze n i .k t HoogheemraadschaHe t oudsthe s pi e waterscha Nederlann pva heefn de t eeuwenlang een bijzonder belangrijke taak gehad : het drooghouden van ons lage polderland achter de duinenrij. Het stond boven de kleine waterschappen, zoals polders e. d. Aan een door het Hoogheemraadschap uitgegeven vouwblad ontlenen we het volgende, waaruit geheep zao l k blijkeloo andere nho e gebiede waterbeheersinge d n nda , "Rijnland" zijn stempel heeft gedrukt. * -Hoe zwaar Rijnlands functi belangrijs eal k waterbeheerder vanoud vaderlands on n si s bestel woog, valt op te maken uit het feit dat tot het begin van de vorige eeuw in het gebied een door het hoogheemraadschap vastgesteld systeem van lengte- , opper- vlakte inhoudsmaten e - n werd gebruikt t metriekhe t To .e stelse t Napoleome l n zijn intrede deed, werd in een groot deel van Holland en Zeeland gemeten in Rijnlandse roeden , voeten , duimen eii lijnen. ° )

Land werd gemete Rijnlandsn i n e morgens morgen ' o Z . n (600 vierkante Rijnlandse roeden )2 was het oppervlak dat een span ossen in één morgen kon ploegen. Sinds de vroege middeleeuwe Rijnlandse di s nwa e morgen maatstaf voo doo e t hoogheemd r he r - raadschap voot waterbeheehe r regio'e d n sva r oftewel ambachten geheven omslag. In 1821 wer t metriekdhe e Koninkrijstelses on n i l k wettelijk ingevoer sindsdien de n wa hectare sd e (bunder officiële d ) e landmaat t nie lano To .z t g geleden wer dooe dd r het hoogheemraadschap geheven omslag daarom ook wel "Rijnlands bundergeld" genoemd .

Maar de Rijnlandse roeden en voeten worden nog heden ten dage in zakagenda's vermeld! ** * ) resp° e 'punt'.d 3,76g no 0,31; = 7m n 0,01 da 42,1; m n 0,2; . e 8 6cm cm m 1c 2) morge 0,8n= . 5ha

KLOKLUIDEN

O augustup3 s 1859 verzocht burgemeester Pabst zijn raadslede meninn nhu g eene st willen zeggen ovet volgendehe r : Zou het geen zin hebben de kerkklokken twee è drie keer per dag te luiden "ter t betrokkehe t me nn kerkbestuuda beteru zo r en E n tij bepalinee " r ? dde n va g overeenkomst getroffen moeten worden. Met dit verzoek er eens over te willen nadenken gingen de leden van de gemeenteraad naar huis. augustuO8 1 p s kwam hetzelfde onderwerp wee r sprakte r besloor n latere e n ,me t als de begroting voor 1860 zou worden behandeld, op terug te komen. Want -zo zal men gedacht hebben- dat gaat geld kosten. Kosters moeten ook leven en doen niets voor niets! Maar .... er werd niet meer op teruggekomen. Er staat althans niets van in de raads- notulen. Overigen t idehe es nie vreemdswa o z t , want lang niet iedereen tijbezan e di dee n i t horloge en zo dat wel het geval was, had men het zeker niet op zak tijdens het werk t landophe . Mogelij overwogek k oo heef n t me voorlopit nda g alleen plaatselije d n ki polde t klokgeluhe r horee t i n was, omdat alleen Kruisdorp (Hoofddorp) twee kerken rijk was (R. K. en Herv.) en Lijnden één (R. K.) Al was het toen vanzelfsprekend veel stiller dan tegenwoordig en bij vriezend of windstil weer geluiden kilometers ver te horen waren. ***** 21

UIT DE OMGEVING

TENTOONSTELLING SUIKERFABRIEK 125 jaar geleden, op 15 januari 1863 werd een vennootschap opgericht welke en doel had de explotatie van een fabriek van beetwortelsuiker en distileer- derij, alsmede landontginning en landbouw. "Campagne n toverwooree s wa "t tijden da d e "bietencampagned s l a n e n ee " bedrijvigheid oprie Zwanenbrue pt Halfwegn ge . fabriee d p O k werkttije di d n ei zo' e d 0 arbeiders nn 60 va hel e d m eg ko ,la Ringvaart vol schepen met suikerbieten, werden er dekschuiten met zakken suiker gelade schepen ne boerenwagenn ne s gelade pulpt nme . De winkels kregen het drukker door de vele schippers die hun inkopen deden. De Parlevinkers (winkeliers per roeiboot) gingen naar de schepen met hun waren. Op school kwamen de schipperskinderen voor een paar dagen de lessen volgen R.Ke d n e .i nzelfr e n ker'bietenmiss see k wa ' voo arbeidere rd vroee sdi g moesten beginnen. Kortom, Zwanenburg-Halfweg werd tijdelijk een andere gemeenschap.

Over dit alles gaat de expositie:

"Halfwe zijn ge n fabriek",

waar artikelen uit oude tijdschrif- ten en foto's en andere zaken uit de verzameling van Cor Löcke te zien zijn. De tentoonstelling wordt gehouden in de bibliotheek in het gebouw 'De Olmenlaae d Olm n 'aa Zwanenbure nt g februar9 2 m t/ va il n 1988.

De openingstijden zijn:

Maanda14.0n va t 17.30to gr 0uu n 18.3eva n t 21.00to r 0uu

Dinsda11.0n va t 17.00to gr 0uu

Woensda 11.0n va 17.0t g0to r 0uu

Vrijda14.0n va t 17.30gto r 0uu n 18.3eva n t 21.00to r 0uu Zaterdag van 10.00 tot 13.00 uur

De voorgevel van de suikerfabriek (voorheen: Gemeenlandshuis van De toegang is vrij. "Rijnland")

STOOMGEMAAL TE HALFWEG

Ongetwijfeld hebben velen deze zomer een bezoek gebracht aan het uit 1852 stammende stoomgemaa Halfwege t l gebouwt ,da d werd omda t Hoogheemraadthe - schap 'Rijnland vroegert 'he e Haarlemmermee boezes ral m kwijt raakte, toen het Rijk besloten had het meer droog te leggen. 22

foto: Pam.Verhulst. Museum Stoomgemaal Halfweg; machinekamer.

Bovendien gingen drie andere stoomgemalen regelmatig het water uit de nieuwe polder 'uitslaan n nieuee wp o 'aangelegd e ringvaart. Daaruit moest het weggevoerd worden naar zee. Het IJ was toen nog open water tot aan Beverwijk toe en het overtollige water werd bij laag tij geloosd op de Zuiderzee.

Later toen het IJ grotendeels drooggelegd was en er de zg. IJpolders waren ontstaa Amsterdan ne m doo Noordzeekanaat rhe Noordzee d t lverbondes me ewa n werd het water afgevoerd via een zg. Zij-kanaal.

Bij dat alles had het gemaal te Halfweg een zeer belangrijke taak en heeft die tot 1977 behouden. Toen werd zijn taak overgenomen door een nieuw zeer modern gemaal. Het oude werd op werd op de monumentenlijst geplaatst en er werd een 'Stichtin t Financiëlto g t eStoomgemaa he Steu n va n l Halfweg t levehe n i ' geroepen (Haarlemmerstraatweg 51, Halfweg) en een 'Stichting Vrienden van t Gemaal'he , welke beid t mogelijhe e k hebben t gemaagemaakhe t l da tdez e zomer regelmatig bezoch t zelfn worde da ko te enorm d sn e n e schepraderep o n sommige zaterdagen weer hun werk als van ouds deden.

Het was een groots gezicht. Dit gemaal werkte volkomen anders dan die welke onze polder leegmaalden en droog hielden. Het ligt in de bedoeling dat het gemaal zoveel mogelijk in de periode van l oktoberl apri t lto , elke zaterda werkinn i g g wordt gesteld. Onze ervar- r goen e doe aa dn t me -wannee t e stoomwerktuiged da n ins i me gr t he n aa n werk wil zien- eerst even op te bellen, want het is allemaal vrijwilligers- werk en er kan wel eens iets tussen komen, (tel.: 02907-4396) 23

Overigens kan men er in die periode altijd terecht -vanaf woensdag tot en 7 uur1 -t vooto t zaterda 0 me r1 rondleidingenn va g , welk zichzelp eo k oo f al zeer interessant zijn. Men kan het oude gemaal bereiken door vanuit Zwanenburg de brug over de Ringvaart te rijden en dan bij het eerste verkeerslicht links af te slaan.

voldoends Ei r e parkeergelegenheid.