PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/44602 Please be advised that this information was generated on 2018-07-07 and may be subject to change. Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945, Deel 7 Het kabinet-De Quay 1 9 5 9 - 1 9 6 3 Regeren zonder rood JAN WILLEM BROUWER EN TAN RAMAKERS Boom met kabinet-De Quay^ J' I q i r.fi'a -“; -vfSQs 6 ^r*—v kr /Ox /Ttf5 /© Tf- ^ ff% K hv... >>> & $ IIS ij II Js \ s . 'i& ss* (' •■“' x V fc w rLS» ^ < s * «éA. &iL £ Js? ® g S. ESE-ACTlS ?J*M j & m W H U M I- E 0; 0 w 38 E BK JAN E A M 4 & £ & § Het kabinet-De Quay Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945 Deel 1, Het kabinet-Schermerhorn-Drees 24 juni 1945 - 3 juli 1946 door F.J.F.M. Duynstee en J. Bosmans Deel 2, De periode van het kabinet-Beel (1946-1948) 3 juli 1946 - 7 augustus 1948 door M.D. Bogaarts Deel j, Het kabinet-Drees- Van Schaik 7 augustus 1948 - 15 maart 1951 onder redactie van P.F. Maas en J.M .M .J. Clerx Deel 4 , Het kabinet-Drees II 1951 - 1952 onder redactie van J.J.M . Ramakers Deel 5, Het kabinet-Drees III 19 52 -19 5 6 onder redactie van Carla van Baaien en Jan Ramakers Deel 6, Het kabinet-Drees IV en het kabinet-Beel II 1956 - 1959 onder redactie van Jan Willem Brouwer en Peter van der Heiden Deel 7, Het kabinet-De Qiiay 19 59 -19 63 onder redactie van Jan Willem Brouwer en Jan Ramakers Stichting Parlementaire Geschiedenis, Den Haag Stichting Katholieke Universiteit, Nijmegen Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945, Deel 7 Het kabinet-De Quay 1 9 5 9 - 1 9 6 3 Regeren zonder rooa JAN WILLEM BROUWER EN JAN RAMAKERS (RED.) Centrum voor Parlementaire Geschiedenis Auteurs: Anne Bos Charlotte Brand Jan Willem Brouwer Joris Gijsenbergh Peter van der Heiden Miel Jacobs Alexander van Kessel Marij Leenders Johan van Merriënboer Jan Ramakers Boom - Amsterdam Afbeeldingen omslag: (voorplat) 15 mei 1963, Luns feliciteert De Quay met de verkiezingsoverwinning van de kvp [Spaarnestad Photo]; (achterplat) 2 januari 1962, De Quay legt regeringsverklaring over Nieuw-Guinea af [Katholiek Documentatie Centrum, Nijmegen/Fotograaf Jan Sterk] Vormgeving omslag: Mesika Design, Hilversum Zetwerk: Velotekst (B.L. van Popering), Zoetermeer Druk en afwerking: A-D Druk BV, Zeist © 2007 Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part o f this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission o f the publisher. ISBN 978 90 8506 354 4 n u r 680 www.uitgeverijboom.nl Inhoud Inleiding en verantwoording p Jan Willem Brouwer en Jan Ramakers HOOFDSTUK I Van brede basis naar centrumrechts. Verkiezingen, formatie en samenstelling van het kabinet-De Quay 13 Alexander van Kessel De verkiezingscampagne 13 Uitslag en reacties 18 De kabinetsformatie 20 Jan de Quay: premier tegen wil en dank? 34 De ministersploeg: ‘Een homogene club' 3$ ‘Het kabinet der staatssecretarissen’ 40 De eerste uitvaller: Sidney van den Bergh 42 Debat over de regeringsverklaring: ‘in de tang van Oud’ 43 HOOFDSTUK II Het parlement aan het werk 45 Anne Bos Aan de slag in de Kamer 45 De Eerste Kamer 49 De Kamervoorzitter, de orde en de experimenten 50 De status van het kabinet en de oppositie 56 Incidenten in de Eerste Kamer 63 Bewindslieden in de Tweede Kamer 6j De ‘uittocht der gladiatoren’ 77 5 INHOUD HOOFDSTUK III Lopende en onomstreden zaken 87 Nederland en de wereld 8/ Bestuur, recht en orde 94 Financieel en sociaaleconomisch beleid 101 De sociaal-culturele sector 120 Slot 125 HOOFDSTUK IV ‘Kennelijk was aan beide kanten de maat vol\ De kabinetscrisis van december 1960 127 Alexander van Kessel De a r p kritisch en verdeeld 127 Volkshuisvesting wordt de steen des aanstoots 129 Een ‘vredig Kerstfeest’? 130 Van Aartsen geeft een opening maar doet geen concessie 132 Groeiende crisissfeer tijdens de schorsing 133 De ARP-fractie veroorzaakt ‘in geweten’ een crisis 134 Premier De Quay opgelucht; de ARP-fractie onder vuur 136 Een geheime lijmpoging van Beel mislukt; De Gaay Fortman informateur 137 ‘Zuidafrikaanse boeren’ in Utrecht 139 Behoefte aan een ‘novum’ 140 De ‘guerrilla’ beëindigd? 140 De regeringsverklaring en de reactie 141 De fracties stemmen in - maar de a r p en de c h u niet van harte 142 Hernieuwd optreden van het kabinet: aanvaring tussen Oud en de a r p 143 De schade wordt opgemaakt 146 HOOFDSTUK V De Nieuw-Guineakwestie 149 Jan Willem Brouwer Inleiding 149 Het begin van het kabinet-De Quay: kalme voortzetting van het beleid 160 Nederland kan het alleen af, voorjaar 1960 - voorjaar 1961 165 Op zoek naar een internationale oplossing, voorjaar - najaar 1961 181 Praten met Indonesië, december 1961 - april 1962 197 Nederland gaat door de knieën mei - augustus 1962 2/5 Snel vergeten 230 Conclusies 236 6 INHOU D HOOFDSTUK VI Sociaaleconomisch beleid. Een breuk met het brede-basisverleden? 247 Charlotte Brand, Jan Willem Brouiver, Alexander van Kessel, Johan van Merriënboer en Jan Ramakers Inleiding 247 Ambitieuze plannen. De Prioriteitennota van 26 juni 1959 247 Loonbeleid in sprookjesland: rondom de interpellatie-Roemers 257 ‘Priegelbeleid’ op het terrein van de prijzen 274 Naar normale verhoudingen op de woningmarkt? 289 De Algemene kinderbijslagwet: het vlaggenschip van de k v p 302 Budgettaire prioriteiten. De kwestie-Lauwerszee als testcase 311 Conclusie: een moeizame en amper geslaagde ombuiging van het beleid 316 HOOFDSTUK VII De Mammoetwet centraal. Onderwijs en andere immateriële kwesties 321 Charlotte Brand, Peter van der Heiden en Miel Jacobs Inleiding 321 De Wet op het wetenschappelijk onderwijs 322 Een gehavende Mammoet op stal. De Wet op het voortgezet onderwijs 328 ‘Wij doen dit hier allemaal toch niet voor de grap?’ De behandeling van de Nota inzake reclametelevisie 347 De scheiding van kerk en staat in het geding? De Wet premie kerkenbouw 355 ‘Een gewetenszaak voor onze natie.’ Het toelatingsbeleid voor spijtoptanten 360 Ten slotte 370 Conclusies 373 Jan Willem Brouiver en Jan Ramakers Noten 383 Bijlagen 419 Bijlage 1 Regeringsprogramma van het kabinet-De Quay 419 Bijlage 2 Samenstelling van het kabinet-De Quay (19 mei 1959 - 24 juli 1963) 427 Bijlage 3 Samenstelling van de Staten-Generaal (12 maart 1959 - 14 mei 1963) 429 Bijlage 4 Enige biografische gegevens van de in de periode maart 1959 - juni 1963 nieuw in het parlement benoemde leden 437 Bijlage 5 Agenda van de Tweede Kamer 443 Bijlage 6 Agenda van de Eerste Kamer 459 7 INHOU D Bronnen en literatuur 467 Lijst van afkortingen 4/p Index van persoonsnamen 483 Over de auteurs 488 Inleiding en verantwoording Jan Willem Brouwer en Jan Ramakers Het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis (c p g ), dat in 1970 op initiatief van de hoogleraar staatsrecht F.J.F.M . Duynstee werd opgericht, is sinds 1986 een gezamenlijke onderneming van de Radboud Universiteit Nijmegen en de in Den Haag gevestigde Stichting Parlementaire Geschiedenis. Het c p g wil door middel van de reeks Parlementaire geschiedenis van Nederland na 194$ het werk voortzetten van W.J. van Welderen Rengers en P.J. Oud. Het voorliggende boek over de parlementaire geschiedenis van het kabinet-De Quay (1959-1963) is het zevende in deze reeks. Eerder verschenen studies over de kabinetten-Schermerhorn-Drees (1945-1946), -Beel (1946-1948), -Drees-Van Schaik (1948-1951), -Drees 11 (1951- 1952), -Drees m (1952-1956), -Drees iv (1956-1958) en -Beel 11 (1958-1959). Het kabinet-De Quay was het eerste naoorlogse kabinet dat niet steunde op de rooms-rode samenwerking. Het kende een moeizame start. De ministersploeg, bestaande uit bewindslieden van k v p , a r p , c h u en w d , was relatief onervaren; vooral de premier was een onbekende in de Haagse politiek. De linkervleugels van k v p en met name a r p betreurden het afscheid van de brede basis. Ondanks het ambitieuze regeerprogram waren de verwachtingen in het begin niet hoogge­ spannen. De meningsverschillen in de coalitie leidden in december 1960 zelfs tot een tussentijdse breuk die evenwel spoedig weer gelijmd kon worden. Intussen werd het kabinet geplaagd door de hardnekkige Nieuw-Guineakwestie die bijna uitmondde in een oorlog met Indonesië. Pas in 1962 werd met veel moeite een uitweg gevonden. Geleidelijk kwam het kabinet, mede dankzij het gunstige eco­ nomische tij, op stoom. Bovendien had de p v d a de nodige moeite zich te vinden in haar rol van oppositiepartij. In de ‘Inleiding en verantwoording’ in het in 2001 verschenen deel over het kabinet-Drees m uit de serie Parlementaire geschiedenis van Nederland na 194$ is uitgebreid geschetst op welke manier het c p g voordien zijn werkzaamheden uitvoerde en waarom de werkwijze aan verandering toe was. Wij zullen hier daarom volstaan met een korte uitleg over de aanpak die het c p g sinds ‘Drees-m’ hanteert.1 Hadden de delen tot en met het boek over het kabinet-Drees 11 voornamelijk het karakter van een sterk beschrijvend naslagwerk, met ingang van de studie over het kabinet-Drees m is het uitgangspunt de politieke analyse van een kabinetspe­ riode. Centraal staan voortaan de politieke verhoudingen: hoe lagen die aan het begin van de periode, hoe ontwikkelden zij zich en welke consequenties had die 9 INLEIDING EN VERANTWOORDING Het kabinet-De Quay.