'In De Programma's Wordt, Op Basis Van De Universele Verklaring Van De Rechten Van De Mens, Elke Vorm
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Vlaams Belang en VRT: een moeizame zoektocht naar een evenwichtige berichtgeving Ann Braeckman Assistente media en auteursrecht, journalistieke deontologie aan de vakgroep communicatiewetenschappen Universiteit Gent. Het Vlaams Belang en de media, het blijft een moeilijke discussie. Het vroegere Vlaams Blok stond jarenlang op voet van oorlog met de VRT. Dat blijkt duidelijk uit de talrijke klachten die het Vlaams Blok tegen de openbare omroep in het verleden heeft ingediend. Ook vandaag leven beiden nog altijd op gespannen voet. In april 2005 kondigde Jurgen Verstrepen aan dat hij gedurende 6 maanden de VRT onder de loep zou nemen en minuut voor minuut zou nagaan wie aan bod kwam in de nieuwsprogramma’s. In dit artikel zijn we hem een stapje voor en gaan we aan de hand van recent verzameld materiaal na of de VRT zijn houding gewijzigd heeft t.o.v. het Vlaams Belang, de feitelijke rechtsopvolger van het Vlaams Blok. Belang van nieuws en politieke informatieprogramma’s Het onderzoek ‘Media en politici’ van de Vrije Universiteit Brussel bij de federale verkiezingen van juni 2003 1 toonde aan dat de nieuws en duidingsprogramma’s op televisie de grootste impact hebben op de vorming van politieke meningen. Wanneer een bepaalde politieke partij niet aan bod komt in dergelijke programma’s stelt zich dus een fundamenteel democratisch probleem. In Vlaanderen moeten informatieve programma’s worden verzorgd in een geest van strikte onpartijdigheid en volgens de regels van de journalistieke deontologie. Verder mogen programma’s niet aanzetten tot discriminatie. Met betrekking tot de openbare omroep zijn er specifieke bepalingen van toepassing die verder reiken dan wat geldt voor de private radio en televisieomroepen. We belichten eerst kort dit juridisch kader om de resultaten van onze analyse in een juist perspectief te plaatsen. Het Vlaams Belang en de VRT: juridisch kader Het Vlaams Omroepdecreet bevat een reeks bepalingen die de omroepen ertoe verplichten de verschillende politieke en maatschappelijke standpunten in de nieuws en informatie programma’s aan bod te laten komen en op een onpartijdige manier aan berichtgeving te doen. M.a.w. het Vlaams Omroepdecreet laat niet toe dat een bepaalde partij wordt doodgezwegen. Specifiek in toepassing voor de VRT geldt artikel 23 §1 dat verder reikt dan wat geldt voor de private radio en televisieomroepen. Dit artikel bepaalt: ‘In de programma’s wordt, op basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, elke vorm van discriminatie geweerd. De programmaopbouw geschiedt derwijze dat hij geen aanleiding geeft tot discriminatie tussen ideologische en filosofische strekkingen. De informatieprogramma’s, de mededelingen en de programma’s met een algemeen informa tieve inslag, en alle informatieve programmaonderdelen, dienen onpartijdig en waarheids getrouw te zijn. De programma’s van de nieuwsdienst moeten beantwoorden aan de normen inzake journalistieke deontologie zoals vastgelegd in een deontologische code en genieten waarborgen voor de gangbare redactionele onafhankelijkheid zoals vastgelegd in een redactiestatuut’” Uit een aantal uitspraken van de Vlaamse Geschillenraad blijkt dat de nieuwsredacties over een ruime vrijheid beschikken in de keuze van hun gasten. Anderzijds geeft de Geschillen raad ook aan dat deze redactionele vrijheid omwille van het verbod van discriminatie en de plicht tot onpartijdigheid niet onbegrensd is. De selectie die wordt gemaakt moet steeds op een ‘objectieve en redelijke manier journalistiek en inhoudelijk kunnen verantwoord worden in functie van het gekozen onderwerp.’ Anders gezegd: politici of bepaalde politieke strekkingen kunnen uitgesloten worden van een politiek debat wanneer daar een objectieve en redelijke verantwoording voor wordt gegeven, zoniet, dan is er sprake van partijdigheid en discriminatie. Verder benadrukt de Geschillenraad in een andere beslissing dat onpartijdige berichtgeving in verband met parlementaire werkzaamheden impliceert dat ‘niet uitsluitend wordt bericht over de beslissingen van de meerderheid, doch dat in beginsel ook aandacht wordt besteed aan het debat tussen meerderheid en oppositie.’ Er bestaan ook een aantal bepalingen in het Vlaams omroepdecreet die beperkingen opleggen aan programma’s en uitzendingen die aanzetten tot discriminatie, racisme of vreemdelingen haat. Artikel 96 § 2 bepaalt dat de programma’s van Vlaamse omroepen niet mogen aansporen tot haat op grond van ras, geslacht, godsdienst en nationaliteit. Omroepen die politici van het Vlaams Belang systematisch zouden weren uit hun nieuws en informatie programma’s kunnen onvoldoende steun vinden in artikel 96 § 2 van het Omroepdecreet om een dergelijke opstelling juridisch te legitimeren. Enkel wanneer er sprake is van duidelijke aanwijzigingen dat politici of woordvoerders van het Vlaams Belang uit zijn op het verspreiden van uitingen die aanzetten tot discriminatie en vreemdelingenhaat, kan er aanleiding zijn om deze standpunten te weren in de nieuws en informatieprogramma’s op de VRT (en de andere Vlaamse omroepen) in toepassing van artikel 96 § 2 van het Omroepdecreet. Vermeldenswaard is ook artikel 8 § 3 van het Omroepdecreet. Dit bepaalt dat de VRT de opdracht heeft ‘bij te dragen tot een democratische en verdraagzame samenleving’. Via zijn programma’s moet de VRT bijdragen tot een onafhankelijke, objectieve en pluralistische opinievorming. Volgens een beslissing uit 2001 van de Vlaamse Geschillenraad kan de VRT evenwel niet steunen op dit artikel om Vlaams Blokpolitici uit hun programma’s te weren. In toepassing van de beheersovereenkomst van 7 juni 2001, die geldt voor de periode 2002 2006, moet de openbare omroep uitvoering geven aan de mission statement die werd geformuleerd door de Raad van Europa in Praag (1994) en werd geactualiseerd in Krakau (2000): ‘De publieke omroep moet zorgen voor de sociale cohesie in de samenleving en de democratie versterken [...] moet zich afkerig tonen van elke vorm van raciale discriminatie of sociale segregatie [...] moet bijdragen tot wederzijds begrip, tolerantie en de promotie van gemeenschapsrelaties in plurietnische en multiculturele maatschappijen. M.a.w. ze moeten de sociale integratie van individuen, groepen en gemeenschappen bevorderen.’ In het Charter Diversiteit van 2003 verklaart de VRT ‘een afspiegeling te willen zijn van de diversiteit in de Vlaamse samenleving (..) en geen enkele vorm van discriminatie te dulden (..), De omroep wil een belangrijke factor zijn voor sociale cohesie en integratie van alle individuen, groepen en gemeenschappen, en van een democratische en verdraagzame samenleving’. Het Charter besluit met de volgende visie: ‘Bewust van zijn voorbeeldfunctie, wil de VRT op die manier bruggen slaan tussen autochtonen en allochtonen in de Vlaamse gemeenschap ,om zo een bijdrage te leveren tot een harmonische, pluralistische en verdraagzame maatschappij waar eenieder zich thuis kan voelen.’ Ook in het regeerakkoord 20042009 en in de Beleidsnota Media 20042009 is nogmaals benadrukt dat de openbare omroep in het kader van zijn culturele en informatieve opdracht mee dient te zorgen voor een ‘open, verdraagzaam en respectvol Vlaanderen’. 2 In de VRTnota De VRT en de democratische samenleving (hierna: VRTnota) die in het najaar van 2001 werd opgesteld, neemt de VRT stelling in tegen het Vlaams Blok door duidelijk te maken dat hij in zijn berichtgeving omzichtig zal omspringen met de partij. De VRT gaat ervan uit dat het ‘cordon sanitaire’ tegenover het Vlaams Blok tot gevolg heeft dat de partij niet aan het dagelijks beleid in de gemeenten, provincies, deelstaten, nationale staat enz. deelneemt. Het kan soms wel een debat losweken, maar zijn concrete impact op de politieke besluitvorming is de facto klein. Bijgevolg leidt de VRT hieruit af dat Blok standpunten minder impact hebben op het beleid dan die van de andere parlementaire partijen en zij dus ook minder aan bod moeten komen. De VRTnota bevat richtlijnen over hoe de openbare omroep zich in de nieuwsprogramma’s afwijzend moet opstellen tegenover een gedachtegoed dat gebaseerd is op discriminatie en sociale uitsluiting. We omschrijven hier kort de kernpunten uit de VRTnota: De VRT mag aan extremistische partijen en bewegingen die een gevaar inhouden voor de pluralistische, democratische en verdraagzame samenleving geen open tribune verlenen. Wanneer vanuit de deontologische code het verantwoord wordt geacht om over deze bewegingen te berichten, dan kan dit, maar deze bewegingen mogen de kanalen van de publieke omroep en zijn nieuwsprogramma’s niet (kunnen) misbruiken om hun gedachtegoed te verspreiden. Er moet dus zeer voorzichtig worden omgesprongen met het aan het woord laten van vertegenwoordigers van deze bewegingen, zeker in rechtstreekse uitzendingen. Als het Vlaams Blok door standpunten, manifestaties... aan de basis ligt van een relevant nieuwsfeit, wordt hierover bericht. De relevantie van nieuwsfeiten wordt door de nieuwsredactie bepaald, alsook de selectie van de gasten. De plicht tot onpartijdigheid geldt, maar daarom hoeven niet alle partijen en meningen in een uitzending te worden behandeld. Een spreiding over verschillende uitzendingen en dagen is verantwoord. Bovendien stelt de Deontologische Code van de VRT duidelijk dat alle relevante standpunten aan bod moeten komen, wat niet gelijkstaat met het brengen van de standpunten van alle groeperingen, verenigingen of partijen. Noch moeten alle relevante standpunten binnen één uitzending aan bod komen (cf. infra). Omgekeerd houdt dit principe ook