Çağdaġ Türk Sanatinda Küratörlük Olgusu Ve Öne Çikan Küratörler
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı ÇAĞDAġ TÜRK SANATINDA KÜRATÖRLÜK OLGUSU VE ÖNE ÇIKAN KÜRATÖRLER Nevin Yalçın Beldan Doktora Tezi Ankara, 2017 ÇAĞDAġ TÜRK SANATINDA KÜRATÖRLÜK OLGUSU VE ÖNE ÇIKAN KÜRATÖRLER Nevin Yalçın Beldan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi Ankara, 2017 v ÖZET YALÇIN BELDAN NEVİN. Çağdaş Türk Sanatında Küratörlük Olgusu ve Öne Çıkan Küratörler, DoktoraTezi, Ankara, 2017 Çağdaş sanatın önemli aktörlerinden biri olan küratörün ilk çalışma alanı i müze ve kütüphanelerdir. Günümüzde ise küratörler sergi düzenleyen kişiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle son yıllarda dünyada uluslararası ölçekli sergilerin sayısındaki artış küratörlüğün yaygınlaşmasına neden olmuştur. Küreselleşme ve postmodernizmin getirdiği toplumsal, siyasal ve kültürel yapılanmalar, sanat alanında da kendini göstermiştir. Bu yapılanmaların ardından küratörlük daha görünen bir meslek haline gelmiştir. Bu süreçte, yeni sanatsal yaklaşımların ortaya çıkması, yeni sergileme anlayışları, sanat kurumları eleştirilerindeki artış, sanatçı ve küratör arasındaki inişli çıkışlı ilişkiler küratöryal pratiklerin biçimlenmesinde etkili olmuştur. Sanat tarihine baktığımızda, Salon Sergileri’nden bienallere kadar gelişen süreçte küratör etkin bir rol almıştır. Ancak, bu geniş soluklu süreçte, küratörlük yaklaşımları değişiklik göstermiş ve özellikle bağımsız küratörün ortaya çıkmasıyla bu küratöryal yaklaşımlar, sergileme anlayışından, sanatçı seçimine kadar her adımda etkin bir rol oynamıştır. Çağdaş Türk sanatında ilk kez 90’lı yılların başında ortaya çıkan küratör, bienalleşme süreci ile daha etkin bir rol oynamaya başlamıştır. Özellikle İstanbul Bienali, yerli ve yabancı küratörleri Türk sanatında yeni bir süreç başlamıştır. Bu süreçte, küratörlük, hem bir meslek olarak hem de küratör-sanatçı ilişkileri açısından yoğun olarak tartışılmıştır. Türkiye’de özellikle 90’lı yıllarda profesyonel anlamda küratörlük yapan üç isim öne çıkarılmıştır: Beral Madra, Vasıf Kortun ve Ali Akay. 2000’li yıllarla birlikte kavramsal yapıtların yer aldığı sergilerin artışıyla, yeni isimler ortaya çıkmış ve ulusal ve uluslararası sergilerde küratöryal pratiklerin sayısı artmıştır. Anahtar Sözcükler küratör, küratöryal pratikler, sergi, sergileme anlayışı, sanatçı, bienal, küreselleşme, müze vi ABSTRACT YALÇIN BELDAN NEVİN. The Act of Curating in Contemporary Turkish Art and Prominent Curators, DoktoraTezi, Ankara, 2017 The first field of work of curators who are one of the importantf actors of contemporary art was museums and libraries. Nowadays curators are the people who organise exhibitions. The increase in the number of international –scale exhibitions in the world has caused an increase of curators in the recent years. The social, political and cultural structure brought by globalization and ostmodernism have also manifested themselves in the field of art. With these changes curating became a dynamic process. In this process, the emergence of new artistic approaches, new conceps of display, the increase in criticism of art institutions and unsteady relationship between curators and artists have influenced the shaping of curatorial practices.When we look at the history of art, it can be said that curators took an active role in this process starting from Salon exhibitions to the biennials. However in this wideranging process, curatorial approaches have changed. And especiallywith the emrgence of independed curators, these curatorial approaches have played an active role in every step from concept of exhibition to the selection af artists. The curator, who first appeared in contemporary Turkish art at the beginning of 90s, began to play a more active role with the biennalization process. International İstanbul Biennial with its local and international curators has started a new perspective in Turkish art.In this process curating has been intensively discussed both as a profession and as a curator-artist relationship. In Turkey, especially in the 90s three names professionally curated: Beral Madra, vasıf Kortun, Ali Akay. With the increase of the exhibitions in which the conceptual Works took place within the years of 2000s, new names emerged and the number of curatorial practices increased both in nasational and international exhibitions. Keywords curator, curatorial practices, exhibition, the image of exhibition, artists, biennial, globalization, museum vii ĠÇĠNDEKĠLER KABUL VE ONAY……………………………………………………………. i BĠLDĠRĠM…………………………………………………………………….... ii YAYIMLAMA VE FĠKRĠ MÜLKĠYET HAKLARI BEYANI……………………… iii ETĠK BEYAN……………………………………………………..………..……….. iv ÖZET…………………………………………………………………………. v ABSTRACT…………………………………………………………………. vi ĠÇĠNDEKĠLER…………………………………………………………… …. vii KISALTMALAR DĠZĠNĠ …………………………………………………... xiv GÖRSELLER DĠZĠNĠ …………………………………………………….. xv GĠRĠġ ……………………………………………………………..…………. 1 1.BÖLÜM: KÜRATÖRLÜĞÜN TARĠHĠ ……………………………..… 9 1.1. KAVRAM OLARAK KÜRATÖR VE ETĠMOLOJĠK AÇILIMI 9 1.2. MEDĠCĠ KOLEKSĠYONERLĠĞĠ VE VASARĠ SERGĠLERĠ …. 13 1.3. SALON SERGĠLERĠ VE SERGĠLEME ANLAYIġI ………… 14 1.4. MÜZECĠLĠK BAĞLAMINDA ĠLK KÜRATÖRYAL YAKLAġIMLAR……………………………………………………... 16 1.5. MODERN SERGĠ ANLAYIġI VE KÜRATÖRÜN DĠYALEKTĠK VARLIĞI........................................................................................ 19 1.5.1. Bienal Öncesi Sergiler ve Sergileme Biçimi ........... 19 viii 1.5.2. Küresel Sanat Etkinlikleri: Tarih Sahnesinde Bienal.. 21 1.5.3. Salon Sergilerinden Kopuş ve Alternatif Arayışlar ... 28 1.6. MÜZECĠLĠKTE YENĠ YAKLAġIMLAR VE MÜZE- KÜRATÖR ĠLĠġKĠSĠNDE FARKLI YAPILANMALAR…………………. 32 1.7. 1960’LI YILLARDAN GÜNÜMÜZE KÜRATÖRÜN TARĠHSEL DÖNÜġÜMÜ................................................................... 35 1.7.1. 60’lardan Önce Küratöryal Pratiklerde Önde Gelen İsimler……………………………………………………. 35 1. 7. 1. 1. 1960’lı Yıllar: Yeni Bir Paradigmanın Başlangıcı………………………………………………… 37 1.7.1.2. Bağımsız Küratörün İlk Adımları ………………. 39 1.7.1.3. Diğer Küratöryal Yaklaşımlar………………….. 42 1. 7. 2. Küratöryal Girişimlerde 1970’li Yıllar………….. 46 1. 7. 3. Küratöryal Pratikler Açısından 1980’li Yıllara Bakış 48 1. 7. 4. 1990’lı Yıllarda Küratöryal Pratikler ………….… 50 1. 7. 5. 2000’li Yıllar: Bilgi Çağında Küratör ……..…….. 52 2. BÖLÜM: KÜRATÖRÜN MORFOLOJĠSĠ ………………………….. 57 2. 1. KÜRATÖRÜN EDĠMĠNE ETKEN FAKTÖRLER ………… 57 2.2. KURUMSAL KÜRATÖRÜN YAPILANMASI VE BAĞIMSIZ KÜRATÖRLÜK YAKLAġIMLARI ……………... .. 61 2. 2. 1. Kurumsal Küratörler ……………………………. 61 2. 2. 2. Bağımsız Küratörler …………………………... 62 ix 2. 3. ÇAĞDAġ KÜRATÖRÜN ROLÜ VE ÖNEMĠ …………. 66 2.4. SERGĠ YAPIMCIĞINDA KÜRATÖR-SANATÇI ĠġBĠRLĠĞĠ VE KÜRATÖRLÜK YAPAN SANATÇILAR…….. 70 2.5. KÜRATÖRÜN ENTELLEKTÜEL ALTYAPISI VE KÜRATÖRYAL EĞĠTĠM PROGRAMLARI ………………..... 78 2.6. KÜRATÖRÜN AKADEMĠK ORTAMA VE YAYIN DÜNYASINA KATKISI ……………………………………….. 80 3. BÖLÜM: TÜRKĠYE’DE KÜRATÖRYAL PRATĠKLERE ETKĠ EDEN OLGULAR……………………………………………………………..… 82 3. 1. KÜRESELLEġME SÜRECĠNDE TÜRKĠYE’NĠN GÖRÜNÜMÜ…………………………………. 82 3. 1. 1. 1980’li Yıllarda Türkiye ……………………….. 85 3. 1. 2. 1990’lı Yıllarda Türkiye’de Siyasal, Kültürel ve Toplumsal Paradigmalar ………………….………….. 86 3. 1. 3. Çağdaş Sanat Pratiklerini Etkileyen Faktörler …………………….………………………....… 88 3. 1. 4. Sanat- Yaşam İlişkisinde Gelişen Parametreler ……………………………………………. 89 3. 2. 1980’LERDEN GÜNÜMÜZE TÜRKĠYE’DE ÇAĞDAġ SANAT ORTAMI…………………………………………. 90 3.2.1. 1980’lerden Günümüze Türkiye’de Galericilik Yaklaşımları ve Müzeler …………………………. 98 4. BÖLÜM: ÇAĞDAġ TÜRK SANATINDA KÜRATÖRLÜK OLGUSU VE KÜRATÖRE BAKIġ ………………………………………………… 100 x 4.1. ÇAĞDAġ TÜRK SANATINDA KÜRATÖR VE KÜRATÖRLÜK ÜZERĠNE GELĠġEN TARTIġMALAR ………….………….…. 100 4.1.1. Küratörün Türkiye’deki Konumu ve Yapılanma Aşaması………………………………..…… 100 4.1.2. Çağdaş Türk Sanat Ortamında Küratörlük Olgusunun İrdelenmesi……………………………………………… 104 4.1.3. 19. Yüzyıl Osmanlı Temsillerinde Sergi Komiserliği …………………………………….……….. 105 4.1.4. Türkiye’de Bienalleşme Süreci ve Küratörlük Olgusunun Yerleşmesi …………………………………………………. 112 4.1.4.1. Uluslararası İstanbul Bienali ve Küratörleri …... 113 4.1.4.2. Türkiye’de Yapılan Anadolu Bienalleri ..………. 125 4.1.4.3. Türkiye’nin Uluslararası Bienallere Katılımı ve Venedik Bienali Üzerinden Bir Açılım ………………… 128 4.1.5. Çağdaş Türk Sanatında Küratörlük Olgusu Üzerine Gelişen Tartışmalar………………………….…………..… 134 4.1.5.1. Sanatçı-Küratör İlişkisi Açısından Gelişen Tartışmalar ………………………………………..… 135 4.1.5.2. Küratörlük Olgusu ve Küratör Kimliği Üzerine Yapılan Tartışmalar ……………………………….......... 138 5. BÖLÜM : ÇAĞDAġ TÜRK SANATINDA ÖNE ÇIKAN KÜRATÖRLER …………………………………………….………….. 140 5. 1. BERAL MADRA VE KÜRATÖRYAL ETKĠNLĠKLERĠ……………………….…………………………. 153 xi 5. 1.1. Beral Madra’nın Kimliği ve Çalışmaları Üzerine Notlar ………………………………………………..…… 153 5.1.2. Beral Madra’nın Galericilik Anlayışı ve Arşiv Geliştirme Fikri………………………………………..…. 154 5.1.3. Sanat Eleştirmeni ve Yazarı Olarak Beral Madra……………………………..……………….. 156 5.1.4. Bir Küratör Olarak Beral Madra’nın Çağdaş Türk Sanat Ortamındaki Varlığı ……………………………… 158 5.1.4.1. Beral Madra’nın Küratöryal Söylemi……………………………………………………. 159 5.1.4.2. Beral Madra’nın Kavrama Bakışı ve Sergilerin Kavramla Buluşması……………………………………… 159 5.1.4.3. Beral Madra’nın Küratörlüğünü Yaptığı Sergiler Üzerinden Genel Bir Değerlendirme …………………… 160 5. 1. 4. 4. Beral Madra’nın Uluslararası Bienal Etkinliklerinde Üstlendiği Küratörlükleri………………………………………………. 160 5.1.4.5. Beral Madra’nın Küratörlüğünü Yaptığı Diğer Sergiler…………………………………….… ……… 171 5.2. BĠR KÜRATÖRÜN PERSPEKTĠFĠ: VASIF KORTUN ..… 177 5.2.1. Küratör’ün