bijenhouden 2009/10 - oktober # 12

Bijenboom (Euodia hupehensis of daniellii)

Hennie Oude Essink enkele exemplaren in botanische tuinen. Herkomst, familie, naamgeving De bijenboom zou tot de categorie van De Duitse botanicus Forster ontdekte de De bijenboom is inheems in de gematig- uitermate belangrijke drachtplanten kun- boom in China eind 18e eeuw; pas ruim de streken van China en Korea en behoort nen behoren en daar zou hij in de top drie een eeuw later werd hij beschreven door tot de familie van de wijnruit (), staan, als hij een grotere bekendheid zou de Fransman Dode en werd zijn naam bekend als de citrusvruchtenfamilie. Ook genieten en bij ons een ruimere versprei- vastgelegd: Euodia hupehensis Dode, kruidige heesters als de wijnruit zelf be - ding zou hebben. Tijdens zijn hoofddracht, (‘hupe hensis’ naar de Chinese provincie horen er toe, alsook de lederboom (Ptelea in de tweede helft van juli en augustus, van herkomst: Hupei). In 1907 brachten trifoliata), de kurkboom (Phellodendron legt hij over zijn brede kruin een grijze plantkundigen hem naar de Verenigde amurense) en de Skimmia, waarmee de deken van bloeischermen, waarin vele Staten. In 1950 zag de curator van het bijen - bijenboom veel gelijkenis vertoont. De duizenden kleine bloemen een rijke dracht instituut aan de universiteit van Pennsyl - familie is een uitgesproken insectenbe- bieden aan onze bijen. Als de linde is uit- vania, F. Schwöbel, het belang van de stuiver en genoemde planten zijn dan ook gebloeid, ontbreekt bij ons een goede boom voor de imkerij en hij begon een goede bijenplanten. Oliën, suikers, vitami- drachtopvolger, die een essentiële bijdrage promotie cam pagne. Bijentijdschriften van nen en zuren zijn de voornaamste produc- zou moeten leveren aan de voorbereiding november/ december 1955 introduceren de ten. Nectar wordt geproduceerd door nec- van gezonde wintervolken. Die leemte boom bij de imkers en wijzen op het eco- tariën op de basale dikke schijf op de zou de bijenboom kunnen opvullen, als nomische belang van deze dracht, juist als bloembodem. wij hem ruim zouden aanplanten en er gebrek is aan andere nectarleveran- Voorheen werd de bijenboom onderge- opnemen in landschap en bijenweide. ciers; de bloemenhoeveelheid per boom is bracht in het geslacht Euodia, waarvan de Het kan verbazing wekken, dat die enorm en bloei treedt al een paar jaar na meeste soorten tropische en subtropische niet allang die rol vervult. De soort is bij de uitzaai op. Al gauw kreeg in Amerika planten zijn van het zuidelijk halfrond ons niet inheems maar dat is de acacia ook de boom de naam ‘Bee-Bee tree’; wij noe- (Zuid-Afrika – Nieuw-Guinea – Australië); niet en evenmin de kastanje en andere men hem bijen boom. In 1983 verschijnen het vormde toen nog één geslacht met soorten die het in ons klimaat goed doen artikelen over de plant in Duitse bijenbla- Tetradium, waarin ook Aziatische soorten en binnen ons drachtarsenaal niet meer den. Bij ons kreeg de plant in de loop der waren opgenomen. Sinds 1997 wordt weg te denken zijn. jaren ‘80 bekendheid door artikelen van J. Euodia als geslacht apart genomen en Speelziek in het blad ‘Bijenteelt’ (februari omvat nu alleen nog de genoemde soor- Waarom staan die bomen er niet in onze ‘86) en later in ‘Bijen’ (november ‘92). ten van het zuidelijk halfrond. Alle overige parken en tuinen; waarom sieren zij niet Zo kwam deze prachtige aanvulling op soorten horen nu bij het genus Tetradium, onze bosranden? Ook zij zouden zich in onze late zomerdracht pas laat in de dat twaalf soorten telt uit het tropische ons klimaat thuis voelen en tevens een belangstelling en de verspreiding over en gematigde Oost-Azië. Ook onze bijen- rijke bijdrage leveren aan de diversiteit en Europa is van recente datum. Om voor de boom hoort daar nu bij en heet sindsdien schoonheid van ons landschap. imkerij als geheel echt belangrijk te zijn, officieel (naar William Ruim vijftig jaar geleden was de boom in zou de boom veel ruimer moeten worden Daniell, een legerchirurg die in China veel heel Europa nog onbekend, afgezien van aangeplant. exemplaren van de boom verzamelde). foto’s Hennie Oude Essink foto’s

De bloeischermen zijn piramidevormig opgebouwd uit talloze bloempjes op steeltjes. De bloemen zijn of Voor een bij is de nectar gemakkelijk te bereiken mannelijk of vrouwelijk; beide geslachten trekken hele drommen bijen aan bijenhouden 2009/10 - oktober # 13

De mannelijke bloem heeft meeldraden met pollen De door het weefsel afgescheiden nectar is duidelijk Vrouwelijke bloemen hebben een gelobd vrucht - en een weefsel met nectariën op de bodem (rood) te zien beginsel met een korte stijl, waarop ringvormig ineen gevlochten stempels. Meeldraden ontbreken. Nectarweefsel onderlangs het vruchtbeginsel

Onder die naam is de bijenboom ook bij hoog; ook de Tetradium glabrifolium is geheel. Het gelobde vruchtbeginsel, met Koster te vinden; hij noemt de plant stink- een kleine boom met sterk geurende, bovenop een 4- of 5-voudige stijl en even- es, naar de Duitse benaming Stinkesche: geelgroene bloemen; de Tetradium daniel- zoveel vervlochten stempels, ontbreekt in het gevederde blad lijkt op dat van een es lii praecox is een vroege bloeier (juni). de mannelijke bloem. en het geeft, evenals de meeste bladeren Van beide geslachten hebben de bloemen in de wijnruitfamilie, een onaangename Bloeiwijze en bloem op de bodem een dikke nectarschijf, die geur af als je ze fijnwrijft. De naam Euodia De boom bloeit in grote, eindstandige, veel nectar produceert. Drie bloemen, één (= ‘met een goede geur’) verwijst daaren- kegelvormige schermen of pluimen, die etmaal met rust gelaten, vullen de honing - tegen naar de geurige bloemen. De de brede, ronde kruin als een grijze wolk maag van de bezoekende bij met een Duitsers gebruiken overigens ook de bedekken met een ontelbare hoeveelheid geurige nectar die een suikergehalte naam ‘Bienenbaum’. kleine, geurende bloempjes, die 4-tallig en heeft van maar liefst 44–64%. Duitse in open stand 1 cm breed zijn. Evenals bij de imkers die honing slingerden van de bijen - Boom verwante Skimmia zijn de bloemen een- boom lieten deze in Celle onderzoeken en De boom staat in China veel in vochtige slachtig: ofwel mannelijk, ofwel vrouwelijk. kregen te horen, dat er voldoende eigen- bergwouden en aan bosranden en bereikt Vaak is er sprake van tweehuizigheid en schappen waren om de honing ‘Bienen - een hoogte van 20 meter; in Europa is hij zijn er bomen met alleen mannelijke of baum honig’ te noemen. De honing is 12 tot 15 meter hoog. Hij heeft een gladde alleen vrouwelijke bloemen. Soms bloeit lichtbruin en naar verluidt heerlijk van grijze bast en vormt breed uitstaande, een boom twee keer: eerst met mannelijke, smaak. bijna horizontale zijtakken; dit geeft de daarna met vrouwelijke bloemen. Andere De mannelijke bloemen geven ook een boom een brede parapluvormige kruin. De bomen zijn éénhuizig en huisvesten beide geel pollen af. Na de bevruchting vormen bladeren zijn geveerd, zij kleuren ‘s zomers geslachten tegelijkertijd; in dat geval is zich kleine peulachtige vruchten, die bij donkergroen, in het najaar goudgeel. De binnen één bloeischerm tweederde deel openspringen rode bessen tevoorschijn boom eist een goed doorlaatbare, vrucht- van de bloemen mannelijk, eenderde brengen, die zeer geliefd zijn bij een groot bare bodem; de eerste paar jaar kan hij vrouwelijk; de mannelijke bloemen bloeien aantal vogelsoorten, die er in oktober een bovengronds invriezen, daarna is hij winter- eerst. De bloem heeft vier (soms vijf) kelk- belangrijke voedselbron in vinden (zie hard en verdraagt temperaturen tot -25°C. bladen, die aan de voet verbonden zijn; voorplaat). Vanaf zijn vierde levensjaar gaat hij bloeien. vier (soms vijf) kroonblaadjes omsluiten de Met haar rijke aanbod aan nectar en pol- De bloeitijden kunnen uiteenlopen van knop en wijken tijdens de bloei als kleine len in de nazomer zou de bijenboom een eind juni tot midden oktober met een lepeltjes uiteen; de vier (soms vijf) meel- belangrijke bijdrage kunnen leveren aan hoofdbloei van midden juli tot begin sep- draden staan apart en zijn bij de manne- de ontwikkeling van meer gezonde winter - tember. Er zijn inmiddels ook cultivars die lijke bloemen anderhalf keer zo lang als volken ter bestrijding van de kwalen die minder hoog worden: de Tetradium de kroonbladen; bij de vrouwelijke bloe- onze bijen heden ten dage zo belagen. daniellii ‘moonlight’ wordt drie meter men zijn zij rudimentair of ontbreken

De kleur van het pollen is geel; nectar is de Samen foerageren: gezellig Bij, penseelkever en vlieg: geen probleem zolang de voornaamste attractie voorraad groot is