Een duistere schaduw 1-352_Opmaak 1 12-05-15 15:56 Pagina 3 Samengesteld door John-Henri Holmberg Een duistere schaduw Originele verhalen van de grootste Zweedse thrillerauteurs Een duistere schaduw 1-352_Opmaak 1 12-05-15 15:56 Pagina 5 Inhoud John-Henri Holmberg, Inleiding 7 Tove Alsterdal, De reünie 29 Rolf & Cilla Börjlind, Hij vond zijn haar mooi 43 Åke Edwardson, Nooit in het echt 61 Inger Frimansson, In ons donk’re stee 81 Eva Gabrielsson, Pauls laatste zomer 99 Anna Jansson, De ring 115 Åsa Larsson, De postslee 133 Stieg Larsson, Superbrein 175 Henning Mankell & Håkan Nesser, Een onwaarschijnlijke ontmoeting 195 Magnus Montelius, Een alibi voor señor Banegas 207 Dag Öhrlund, Iets in zijn ogen 223 Malin Persson Giolito, Zie op mij in liefde neer 251 Maj Sjöwall & Per Wahlöö, De multimiljonair 269 Sara Stridsberg, Brauns memorandum 281 Johan Theorin, De wraak van de jonkvrouw 289 Veronica von Schenck, Maitreya 305 Katarina Wennstam, De zondaar ontwaakt op het laatste moment 327 Woord van dank 347 Toestemming 349 Een duistere schaduw 1-352_Opmaak 1 13-05-15 11:08 Pagina 7 Inleiding John-Henri Holmberg Deze verhalenbundel is, op zijn eigen bescheiden wijze, een mijlpaal te noemen. Het is de eerste samengestelde bloemlezing van Zweedse mis- daadliteratuur die wereldwijd vertaald is en dientengevolge – gezien de he- dendaagse culturele mondialisering – de eerste die voor een groot lezers- publiek toegankelijk is. De bundel bevat zeventien verhalen van twintig Zweedse schrijvers. Enkele daarvan verschijnen in dit boek voor het eerst en geen van de verhalen is eerder in een Nederlandse vertaling gepubliceerd. Ze omvat- ten een scala aan stijlen en thema’s: er zijn voorbeelden bij van vrij tra- ditioneel speurwerk, van gedegen politieonderzoek, volksvertellingen, ver halen gebaseerd op sociale en politieke problematiek, maar tevens van verhalen die voornamelijk als doel hebben om de lezer te vermaken. Er zit ook een historisch verhaal tussen dat terugvoert naar een vrij re- cent verleden, waar zelfs de Zweedse lezers zich nauwelijks nog van be- wust zijn. Een ander verhaal is in de toekomst gesitueerd. De geselecteerde auteurs zijn minstens net zo divers. Om te beginnen is er het schrijversduo Maj Sjöwall en Per Wahlöö. De tien romans die tussen 1965 en 1975 van hen zijn uitgebracht hebben de internationale aandacht op de Zweedse misdaadliteratuur gevestigd en er bovendien voor gezorgd dat de wijze waarop dit genre in hun geboorteland was vorm - gegeven volledig werd getransformeerd. Een andere schrijver is Stieg Larsson. Zijn Millennium-trilogie heeft hem tot de meest vertaalde en meest gelezen Zweedse auteur aller tijden gemaakt. Een aantal verhalen is afkomstig van de meest gewaardeerde en bekroonde Zweedse misdaad - schrijvers van deze tijd. De auteurs die in dit boek zijn opgenomen heb- ben bij elkaar twaalf van de twintig prijzen gewonnen voor de beste 7 Een duistere schaduw 1-352_Opmaak 1 12-05-15 15:56 Pagina 8 Zweedse misdaadroman van het jaar (de zogenaamde Gouden Koevoet, bestaande uit een gouden miniatuurkoevoet), die sinds 1994 door de Zweedse Misdaadacademie zijn uitgereikt. En van de acht Glazen Sleu- tels voor de beste Scandinavische misdaadroman die ooit aan Zweedse schrijvers zijn toegekend, hebben zij er vijf in de wacht gesleept. Maar daarnaast zult u ook een paar verrassingen tegenkomen die niet direct een associatie met doorsnee misdaadfictie zullen oproepen. Zoals het eerste professioneel gepubliceerde verhaal van Eva Gabrielsson – de levensgezellin van wijlen Stieg Larsson, in het dagelijks leven werkzaam als architect en non-fictieschrijfster – en een verhaal van Sara Stridsberg, wellicht de meest vooraanstaande literaire schrijfster van dit moment. Al met al is het mijn bedoeling geweest om een zo gevarieerd moge- lijke selectie van verhalen en schrijvers te presenteren, in de hoop daar- mee een representatief beeld te geven van de diversiteit, vitaliteit en thematiek van de actuele Zweedse misdaadliteratuur. Daarbij wil ik op- merken dat in enkele verhalen naar lokale gebruiken, plaatsen of andere bijzonderheden wordt verwezen die voor de Zweden vanzelfsprekend zijn, maar waarschijnlijk minder bekendheid genieten bij de meeste niet-Zweden. Daarom heb ik bij elk verhaal geprobeerd een korte toe- lichting te geven, zodat ook de niet-Zweedse lezers in staat worden ge- steld om elk verhaal optimaal te waarderen. Dat dit boek tot stand heeft kunnen komen is, uiteraard, te danken aan de enorm toegenomen internationale – met name Britse en Amerikaanse – belangstelling voor Zweedse misdaadliteratuur; om precies te zijn sinds het jaar waarin het eerste deel van Stieg Larssons trilogie een bestseller- fenomeen werd. In de periode van veertig jaar tussen het verschijnen van Sjöwall en Wahlöö’s eerste boek en de eerste roman van Larsson werden talloze Zweedse misdaadwerken vertaald, maar voornamelijk in de niet-Angelsaksische Europese landen. Voor Engelstalige lezers was slechts een beperkt aantal vertalingen beschikbaar, en dan met name het werk van Henning Mankell, dat sinds 1997 in het Engels wordt vertaald. Natuurlijk beschikte Zweden ook vóór Sjöwall en Wahlöö over misdaad- schrijvers, wat eveneens geldt voor de periode die tussen hen en Larsson in ligt. Voor de lezers die geïnteresseerd zijn in de wijze waarop de Zweedse misdaadliteratuur zich in het verleden en heden heeft ontwik- keld en mogelijk in de toekomst zal ontwikkelen, heb ik de rest van deze 8 Een duistere schaduw 1-352_Opmaak 1 12-05-15 15:56 Pagina 9 inleiding aan een beknopt historisch overzicht gewijd. Daarin probeer ik tevens enkele verklaringen te vinden voor de specifieke richtingen waar- in de Zweedse misdaadliteratuur zich heeft bewogen. Het misdaadgenre beslaat een weids literair landschap en omvat een uitgebreid, zeer gevarieerd aanbod van subgenres. Er zijn bijvoorbeeld de klassieke detectiveverhalen gebaseerd op de methode van rationele deductie, zoals die door Edgar Allan Poe en vijftig jaar later door Sir Arthur Conan Doyle zijn vormgegeven, en nog later door Agatha Chris- tie, Dorothy L. Sayers, Ellery Queen en vele anderen. Daarnaast zijn er de hard-boiled misdaadromans van Dashiell Hammett, Raymond Chandler, Mickey Spillane, Ross Macdonald, Walter Mosley, Sara Parets- ky en Dennis Lehane. Verder zijn er de psychologische thrillers van schrijvers als Daphne du Maurier, Patricia Highsmith en Ruth Rendell. Een minstens net zo populair genre is de spionagethriller, waarschijnlijk in het leven geroepen door W. Somerset Maugham, met later Ian Fle- ming en John le Carré als beroemdste vertolkers. Zweden is in dit genre met slechts één schrijver van betekenis vertegenwoordigd, namelijk Jan Guillou, wiens dertien romans over de Zweedse geheim agent Carl Ha- milton sinds 1986 mateloos populair zijn, maar tot dusver weinig con- currentie te duchten hebben. Om deze reden is dit genre, evenals Jan Guillou, buiten het hiernavolgende overzicht gehouden. Er is een over- vloed aan noirliteratuur, hoewel ik van mening ben dat noir als genre voornamelijk een emotionele typering is en niet gekenmerkt wordt door de plotontwikkeling. Desalniettemin hebben de meest toonaangevende noirschrijvers, van Cornell Woolrich, David Goodis en Jim Thompson tot Roxane Gay, misdaden verwerkt in hun sombere verhalen over ver- vreemding en uitzichtloosheid. Verder zijn er de vele beschrijvingen van de politie in actie, met John Creasey en de ongeëvenaarde Ed McBain als eerste noemenswaardige representanten; de seriemoordenaarthrillers, van Robert Blochs Psycho en Barry Malzberg en Bill Pronzini’s The Run- ning of Beasts tot The Silence of the Lambs van Thomas Harris en on- noemlijk veel werken die later zijn verschenen. En dan heb ik de juri - dische, financiële en politieke thrillers nog niet genoemd… De meeste, zo niet alle, gevarieerde subgenres binnen het terrein van de misdaadroman verschenen aanvankelijk slechts in Groot-Brittannië of 9 Een duistere schaduw 1-352_Opmaak 1 12-05-15 15:56 Pagina 10 de Verenigde Staten. De detectiveroman, de zogenaamde hard-boiled misdaadroman, de realistische politiethriller en de meeste overige dominerende varianten binnen de misdaadliteratuur zijn aanvankelijk Angelsaksische ontwikkelingen. Maar evenals sciencefiction, nog zo’n voorbeeld van een toonaangevend literair genre dat in de negentiende eeuw is ontstaan, werd het misdaadgenre al snel populair in andere lan- den en wordt het vandaag de dag over de hele wereld gelezen en gepro- duceerd. Om precies te zijn: niet alleen vandaag de dag, maar al sinds enige tijd. Dat geldt zeker ook voor Zweden. Veertig jaar geleden werden Britse en Amerikaanse lezers zich ineens bewust van het bestaan van Zweedse misdaadliteratuur, toen de politieromans van Maj Sjöwall en Per Wah- löö met inspecteur Martin Beck in de hoofdrol in vertaling verschenen en uitgroeiden tot bestsellers. Nog altijd worden er nieuwe oplages ge- drukt. Zo’n vijftien jaar geleden kreeg Henning Mankell zeer veel erken- ning voor zijn in het Engels vertaalde romans. Dus misschien is de bewering van zojuist niet terecht, dat Zweden na Sjöwall en Wahlöö op- nieuw in de vergetelheid raakte tot ongeveer zes jaar geleden de Millen- nium-trilogie van Stieg Larsson uitkwam en de nieuwe Zweedse wereld- wijde bestseller van misdaadromans werd. Een verschil is echter dat de aandacht voor Larssons talent en verkoopsucces leidde tot een toename van het aantal Zweedse schrijvers dat op de Engelse boekenmarkt werd geïntroduceerd, een ontwikkeling die uitbleef toen Sjöwall en Wahlöö aan hun succesreeks begonnen. Stieg Larsson