KERK in DEN HAAG MAANDBLAD VOOR SPIRITUALITEIT, CULTUUR EN SAMENLEVING MAART 2017 KERKINDENHAAG.NL

PAGINA 2 PAGINA 4 PAGINA 5 Els van Wijngaarden Ad Vastenhoud: Vragen over over ‘voltooid leven’ zorgen over Trump geest en materie

EN VERDER: Nieuwe strip: Engel en Onder ■ Talentenveiling spekt kerkkas ■ Kerk in Zoetermeer volgt KDH ■ Sociale kruidenier in Zuidwest ■ Lutheragenda

Arnhem geen ‘stad van compassie’ Stilstaan bij Pauline Krikke hield kerk de Vastentijd

Vasten in de veertig dagen voor Pa- en moskee liefst op afstand sen is een traditie die teruggaat naar het Concilie van Nicea uit ACHTERGROND Pauline Krikke wordt de nieuwe burge- 325. Onder vele christenen blijft meester van Den Haag. Wat kunnen religieuze groepen het een zinvol gebruik om extra van haar verwachten? Twaalf jaar lang zwaaide ze de stil te staan bij ons consumptiege- drag, tijd, gebed en aandacht. scepter in Arnhem. Johannes Kon, voorzitter van de Rienk Lanooy, dominee in de Raad van kerken in die stad, geeft een schets. Kloosterkerk, houdt een reeks avonden met een bijbelbespreking auline Krikke (VVD) was nog en een gesprek in het teken van de geen twee weken burgemeester Pauline Krikke Vastentijd. Pvan Arnhem, of haar werd ge- vraagd vanwege ‘9/11’ een vredesmani- dat het niet past om bij religieuze bij- Verder hebben religieuze instanties Woensdagen 1, 15, 29 maart en festatie van religieuze groepen bij te eenkomsten zichtbaar aanwezig te volgens Kon in de afgelopen twaalf 12 april, 19:15-20:15 uur. wonen. Krikke verscheen, maar zonder zijn als burgemeester. jaar geen euro subsidie ontvangen Kloosterkerk. ambtsketting, vertelt Johannes Kon, Maar daar bleef het niet bij, aldus Kon. voor hun niet-religieuze, maatschap- ‘Verzoek na verzoek voor de nieuw- of pelijke werk. ‘Zelfs een minaret verbouw van kerken en moskeeën Dat Krikke de stad met de VVD, D66 en werd afgewezen. Bouwplannen zou- SP regeerde – nou niet de meest ge- mocht niet’ den vloeken met de bestemmings- loofsgezinde partijen – verklaart die plannen en te veel parkeerplekken in terughoudendheid slechts ten dele, voorzitter van de Arnhemse Raad van beslag nemen. Zelfs een minaret op meent Kon. Mettertijd leerde hij kerken. Dat bleef zo bij alle ontmoetin- een moskee mocht niet. De meeste Krikkes adagium kennen: ‘Bemoei je gen met gelovigen, ook bij de herden- moslims bidden in buurthuizen. Johannes Kon kingsviering op 4 mei. Alsof ze vond Haast ondergronds, kun je zeggen.’ Lees verder op pagina 2

Kunstenaars geven het voorbeeld Residentie Kamerkoor jubileert met Bach

Christus lijdt in en met de mens Het Residentie Kamerkoor viert dit jaar zijn veertigjarige verjaardag. En Bach is jarig op 21 maart. Het ka- merkoor geeft daarom een lus- trumconcert, opgeluisterd door het Residentie Bachorkest, een so- praan, alt, tenor en bas. Op het pro- gramma staan inspiratoren en na- volgers van Bach. Dirigent: Jos Ver- munt.

Zaterdag 18 maart, 20 uur. Kloosterkerk. Kaarten: bachensembles.nl.

Lijden in kunst en cultuur: mozaïek Antonius Abtkerk, medelijdende Maria, Palmpasen, processie The Passion, filmbeeld. mens. Er is pijn in God! Hij is niet aan onze werkelijkheid onttrokken, maar ACHTERGROND De hele maand Vlucht voor het lijden? Na de oorlog is, onder invloed van de de pijn behoort tot het wezen van God. maart is het 40-dagentijd, vasten- Als het over lijden gaat en de vormge- Liturgische Beweging – de Haagse In de jaren zestig kwam er in Europa tijd: de zes weken voor Pasen. ving daarvan, heeft de kerk heel oude Kloosterkerk ging daarin voorop! – belangstelling voor de in de oorlog ver- Vroeger noemden protestanten papieren. De 40-dagentijd – vroeger weer aandacht gekomen voor de klas- moorde Dietrich Bonhoeffer. Zijn the- deze periode ‘lijdenstijd’. Wordt ‘lijdenstijd’ – was een belangrijke op- sieke lezingen in de tijd voor Pasen. ologie ontstond in verzet tegen het na- deze term weer actueel? maat naar Pasen. In Schriftlezing en Daarin gaat het om de navolging op de zisme en in brieven vanuit de gevange- verkondiging werden de laatste dagen weg die Jezus gaat. ‘Een mens te zijn op nis. God is geen hemelse probleemop- e naoorlogse babYboomge- van Jezus gevolgd, van arrestatie tot aarde… en net als Jezus worden die ’t losser, maar in Christus zien wij dat hij neratie heeft grijze haren. De zijn kruislijden. Het ging er in deze ons heeft voorgedaan’ (lied 538). Litur- in en met de mens lijdt. De nieuwe be- Dgelovigen van de ‘maakbare tijd om te bedenken hoezeer Jezus voor gie en lied als spiegel van het na-oor- langstelling voor Bonhoeffer hing sa- samenleving’ komen zichzelf tegen. ons geleden heeft. In de kerken van het logse optimisme. Maar leren omgaan men met de ontwikkelingen in de we- De Muur is gevallen, maar overal op de met lijden, leren we dat nog? Of is de reld. Angst voor een kernoorlog, dicta- wereld worden ze weer gebouwd. De discussie over ‘voltooid leven’ een turen in Latijns-Amerika, secularisatie welvaart steeg en parallel daaraan het Kitamori: ‘Pijn vlucht voor het lijden? waardoor klassieke antwoorden niet aantal voedselbanken. We zijn langer behoort tot het meer voldeden. Het is dan ook pas in gezond, maar ook langer demente- Japan 1966 dat het boek van Kitamuri in het rend. En hoeveel uur we ook aan fit- wezen van God’ Het is opmerkelijk dat na de Tweede Engels wordt gepubliceerd. ness doen, ons lijf slijt. De huidige aan- Wereldoorlog in West-Europa de the- dacht voor het lijden heeft niet alleen Westen is het crucifix, Jezus hangend ologie alle nadruk legde op het Rijk Lees verder op pagina 2 te maken met vermoeide jarenzestig- aan de paal der schande, dan ook het van God, een nieuwe samenleving. advertenties helden, maar ook met de beelden waar- centrale geloofssymbool. Dit in tegen- Theologie van de hoop! In Japan, waar mee we dagelijks gebombardeerd wor- stelling tot de kerken van het Oosten, men de schok van de nederlaag en de den. Puinhopen in Syrië, vluchtelin- waar in de koepels de Opgestane aan vernedering van de goddelijke keizer Reinboud Schoemaker, gen in rubberboten, smeltende ijskap- Gods rechterhand troont. moest verwerken, dreunde de apoca- LETSELSCHADE ADVOCAAT pen. Damiaan Denys, hoogleraar psy- Belangrijk in de katholieke spirituali- lyptische verwoesting van Hiroshima chiatrie in Amsterdam, zegt in een in- teit was ook het vereren van de marte- en Nagasaki door. De Japanse theo- Uw letsel mijn zorg terview: ‘Ik wil gelukkig zijn is een laren, die meestal afgebeeld worden loog K. Kitamori schreef in 1946 een 070 - 40 43 34 6 onmogelijk verlangen. Lijden is een be- met hun folterwerktuig. Hun voor- ‘theologie van de pijn van God’, waar- [email protected] langrijk onderdeel van het leven. Ik wil beeld en voorspraak moet de gelovige in de menselijke pijn symbool is van WWW.REINBOUDSCHOEMAKER.NL mensen wel leren daarmee om te gaan.’ bemoedigen op zijn/haar lijdensweg. de verbondenheid tussen God en 2 maart 2017

Kerk in Zoetermeer ‘We geven de goede boodschap handen en voeten’ NIEUWS Goed voorbeeld doet goed volgen, dat heeft Kerk in Den Haag inmiddels een paar keer mogen ervaren. Ook andere steden willen graag zo’n mooi blad. Ze vroegen advies aan de redactie van KDH. Deze maand verschijnt het eerste nummer van Kerk in Zoetermeer.

indredacteur Marieke van kerk is. En waarom? Waarom zouden der Giessen-Van Velzen van wij ons licht niet op de kandelaar zet- EKerk in Zoetermeer vertelt dat be- ten? Wij kunnen laten zien dat wij gin vorig jaar de ogen geopend werden kerk in Zoetermeer zijn. Niet: kijk ons door een akkefietje: ‘Iemand van de eens goed zijn, maar: hier gebeurt Oosterkerkgemeente had zich bijzon- iets, we hebben licht te brengen, er is De Oude Kerk in hartje Zoetermeer. der ingezet voor vluchtelingenopvang, méér. Gewone gemeenteleden zetten samen met de gemeente Zoetermeer. zich in op allerlei vlakken van de sa- dat tot nu toe verstopt zat in een In de krant zelf worden activiteiten Tot nu toe hebben een handvol ker- menleving. God is hier, ook in Zoeter- zwart-wit kerkmagazine en in de ko- uitgelicht. Van der Giessen: ‘Leerhui- kelijke gemeenten uit de randstad bij meer. God is naar ons toegekomen, lommen van de streekkrant, wordt nu zen, een avond over Chagall, exposi- Kerk in Den Haag advies ingewonnen, ‘We willen het Hij woont onder ons, laten wij dat ver- prominent gepresenteerd. Aan men- ties, noem maar op. Of we plaatsen hoe je een modern en aantrekkelijk gezicht van de tellen. Wat we willen is een goed- sen die de kerk niet kennen. En aan een fotoreportage van de opening van kerkblad kunt maken. De eerste stad, nieuws-blad. Het evangelie, de goede kerkmensen, zodat ze kunnen zien een missionair centrum. Je hoeft het alweer jaren geleden, was Amster- kerk laten zien’ boodschap, waar met handen en voe- wat er in de andere wijken gebeurt. Zij blad niet per se te lezen, ook met beeld dam. Daar verschijnt nu Kerk in Mo- ten, hoofd en hart aan gewerkt wordt.’ kunnen een abonnement nemen en kun je bekendheid aan iets geven. Ver- kum. We zijn er trots op dat we ken- Op een nieuwjaarsreceptie werd ieder- En dus komt er een maandblad, in treffen dan een extra inlegvel aan met der plaatsen we de kerkdiensten erin nelijk een voorbeeld zijn voor ande- een bedankt, behalve de kerk. Het kleur, mooi opgemaakt, met foto’s. wijknieuws – zoals geboortes, sterfge- en de contactgegevens, inclusief fotoo ren. drong tot de Protestantse Gemeente Het komt her en der in Zoetermeer te vallen, verjaardagen, doop en extra tjes van de predikanten. We willen het Zoetermeer door hoe onzichtbaar de liggen, op openbare plekken. Nieuws nieuws rondom de kerkdiensten. gezicht van de kerk laten zien.’ Margot C. Berends

stad van compassie’? De burgemees- ten die het goede bevorderen. Arnhem- onder het Generaal Pardon moesten klaarlagen en hij over enkele dagen Pauline Krikke ters van achtenzestig Nederlandse ste- se organisaties, niet alleen van religi- vallen. Onder elke naam zette Krikke daarheen zou lopen? Vier maanden later Vervolg van pagina 1 den besloten de afgelopen jaren hun euze snit, deden hun best om ook hun haar handtekening. Dat is toch ruim- meldde Kon zich weer bij Krikke. ‘Het stad die karakterschets te geven. Ze gemeentebestuur zich te laten aanslui- hartig.’ was leerzaam, Pauline. Is het niets voor vooral niet met religieuze organisaties hadden het ‘handvest voor compassie’ ten bij het handvest, maar tevergeefs. jou?’ ‘Misschien moet ik het doen, maar en handhaaf de scheiding tussen kerk ondertekend, een internationale op- ‘De universele regel komt terug in elke dan wel op de fiets.’ Of Krikke uiteinde- en staat zo strikt als je leven je lief is.’ roep van de Britse theologe Karen religieuze traditie’, zegt Kon kribbig, ‘Misschien vreesde lijk gegaan is en haar scheiding tussen De Raad van kerken besloot haar in een Armstrong. Met de ‘universele regel’ ‘maar misschien vreesde Krikke met Krikke neutraliteit de politieke en spirituele wereld over- document uit te leggen dat het mogelijk een krabbeltje haar neutraliteit te ver- brugd heeft, weet Kon niet. en belangrijk is om, zonder partij te kie- ‘Haar reactie hebben loochenen’. te verloochenen’ Er is op dit moment één verschil dat in zen, het werk en de belangen van gelo- Toch valt van Krikke niet te zeggen het oog springt tussen Den Haag en vigen net zo serieus te nemen als die van we nooit ontvangen’ dat ze geen compassie heeft, bena- ‘Mag ik je iets aanraden?’, vroeg Pauline Arnhem. In Arnhem konden onder het bijvoorbeeld milieuactivisten. ‘Haar re- drukt Kon. Geen woorden, maar da- Krikke op een dag aan Johannes Kon. ‘Is regime-Krikke kerkzaaltjes dienst actie hebben we nooit ontvangen.’ als leidraad – behandel de ander zoals den: ‘Ik werkte ook als gemeenteamb- een pelgrimage naar Santiago niets voor doen als stembureau bij de verkiezin- je zelf behandeld wilt worden – teken- tenaar en had asielzoekers en vluchte- jou? Het kan nieuwe wegen voor je ope- gen. Krabbeltje den de burgemeesters ervoor om initi- lingen in mijn portefeuille. In 2007 nen.’ Hij was stomverbaasd: ze kon toch Is er iets religieus aan de leus ‘Arnhem, atieven te ondersteunen en te belich- mocht ik voordragen wie volgens mij niet weten dat z’n wandelschoenen al Robert Reijns

documentaire van Erik Lieshout – To Lijden Stay Alive – in première waarin tekst Els van Wijngaarden over debat ‘voltooid leven’ Vervolg van pagina 1 van Michel Houellebecq met muziek Dr. Els van Wijngaarden (Universi- aangegrepen. Deze ouderen zien zich- van Iggy Pop wordt gebruikt. Het teit voor Humanistiek) vervult een zelf als autonome mensen die zelf wil- In onze tijd zijn het niet de theologen gaat Lieshout erom dat we onszelf le- belangrijke rol in de actuele maat- len bepalen of ze een einde aan hun le- die het lijden op de kaart zetten, ren kennen en vorm geven aan ons lij- schappelijke en politieke discussie ven maken. Maar ze voelden zich ook maar filmers, schrijvers en zangers. den. over stervenshulp bij een zogehe- kwetsbaar en heel afhankelijk, en heb- Ik denk ook aan de indrukwekkende In dit alles blijkt wel dat, in liturgie ten voltooid leven. Achter deze ben het gevoel dat ze er niet meer toe film ‘Des Hommes en des Dieux’, en verkondiging, het lijden geen af- mooie term blijkt volgens haar een doen. Die dubbelzinnigheid, daar over de monniken die door extremis- gesloten hoofdstuk mag zijn. De ver- rauwe tragiek schuil te gaan. Oude- hoor je weinig over.’ ten vermoord werden. Of de dichter rezen Heer toont zijn wonden aan de ren die hun leven voltooid vinden, Het begrip ‘voltooid leven’, dat ook de Christian Wiman, wiens boek Mijn ongelovige Thomas. Omdat de Eeu- blijken tegelijk aan het leven te lij- titel is van het gelijknamige boek dat heldere afgrond zoveel heeft losge- wige onze pijn voelt, kan hij ons ver- den. Deze maand houdt ze een le- ze schreef, wekt volgens Van Wijngaar- maakt. Hugo Borst schrijft over zijn lossen, schreef Bonhoeffer al. zing in Den Haag. den ten onrechte de indruk dat oude- moeder in het verpleeghuis en weet ren die om die reden hun leven willen zelfs politici te raken. Recent ging de Rob van Essen In gesprekken met ouderen hoorde beëindigen, vinden dat het wel mooi is Van Wijngaarden telkens dezelfde vijf geweest. ‘In het publieke debat wordt klachten: eenzaamheid, er niet meer voltooid leven gezien als een voldon- toe doen, het onvermogen om zichzelf gen feit, waar we een regeling voor Sociale Kruidenier in Den Haag-Zuidwest te uiten, geestelijke of lichamelijke tie met de wereld kwijtgeraakt. ‘Alsof moeten treffen. Daarmee poetsen we vermoeidheid en een aversie tegen af- je door een omgekeerde verrekijker belangrijke maatschappelijke proble- hankelijkheid. Ouderen voelden zich naar de wereld kijkt’, vatte een van hen men weg.’ soms een blok aan het been van hun het samen. kinderen, niet meer van belang, ge- Van Wijngaarden vertelde in dagblad Woensdag 29 maart, 20 uur. marginaliseerd. Ze waren hun connec- Trouw: ‘De gesprekken hebben me Maranathakerk, 5 euro. Luther-agenda: maart AGENDA Op 31 oktober is het 500 jaar geleden dat Maarten Luther zijn 95 stellingen vastspijkerde aan de deur van de slot- kerk te Wittenberg. Het begin van een vernieuwingsproces dat de westerse cultuur heeft veranderd. Overal in Europa zijn er tal Den Haag is binnenkort een nieuwe supermarkt rijker: de rijdende ‘Sociale van activiteiten rond 500 jaar protestantisme, ook in Den Haag. Kruidenier’. Kerkenorganisatie Stek en Voedselbank Haaglanden werken samen aan een Theater supermarkt op wieltjes voor klanten in Den Haag-Zuidwest. Kees Buist, di- Theoloog en theatermaker Kees van der Zwaard geeft de voorstelling aconaal opbouwwerker in dit stadsdeel, vertelt erover: ‘Vooral armere Hage- ‘Hier sta ik, dansen en vechten met Maarten Luther’. In het solo-optre- naars kunnen bij de Sociale Kruidenier voordeel behalen. Geregistreerde den duikt hoofdpersoon Maarten in de spannende, wonderlijke en klanten, vaak afhankelijk van de voedselbank, kiezen er zelf hun boodschap- soms grimmige gedachtewereld van Luther. Een muzikale monoloog pen. Ze krijgen een pasje met maandsaldo. Bij het afrekenen ontvangen ze over vriendschap en verraad, God en het geweten, de duivel en de vrije flinke korting. Daarnaast worden ze begeleid om van hun schulden af te ko- wil – voortgedreven door het verlangen naar wat ooit genade werd ge- men en een baan te vinden.’ noemd. Met Bach en blues. Donderdag 16 maart, 20 uur. De Toevlucht, De eerste supermarkt komt op vaste tijden naar klanten uit de verschillende Laan van Hoornwijck 140, Ypenburg. Opgave: voorstellingluther@ wijken toe, in de gedaante van een tweedehands SRV-wagen. Stek zoekt een gmail.com. Zondag 26 maart, 15:30 uur, Dorpskerk Wassenaar. vrijwilliger die voor 24 uur per week samen met projectleider Kees Buist de rijdende ‘Sociale Kruidenier’ kan opzetten en leiden. Themaviering Wat kan het voor gelovigen van verscheidene kerken betekenen dat ‘de Info, opgave: [email protected], tel. 06 20 40 16 18, kerk’ in de Bijbel één lichaam genoemd wordt? In de Lutherse kerk (5 stekdenhaag.nl/Den-Haag-Zuidwest.html. maart) en Lukaskerk (12 maart) staan de vieringen deze maand in het teken van de onverdeelde kerk. maart 2017 3

Houtrustkerk bezoekt Mobarak Moskee Niet allemaal op je eigen eilandje blijven

REPORTAGE Wie zijn de Haagse moslims, wat geloven zij? De Houtrustkerk wil het wel eens weten en bezoekt dit voorjaar drie moskeeën in de stad. Te beginnen met de oudste van Nederland, in het Benoordenhout. ‘Fijn dat we elkaar een beetje proberen te begrijpen.’ FOTOGRAAF: MATTHIJS TERMEER FOTOGRAAF: MATTHIJS

iemand hoeft ons bij el- ran had gelezen, voelde ik me moslim. ‘ kaar te brengen’, merkt Bou- Ik wilde horen bij die groep mensen.’ Njamaa Hadouchi op, terwijl De Ahmadiyya-islam is een gematigde hij de deur van de Mobarak Moskee stroming en hangt Hadrat Mirza (1955) aan de Oostduinlaan achter de Ghulam Ahmad (1835-1908) aan als bezoekers sluit. Tussenkomst van de Heilige Messias. ‘De islam was voor de politiek of maatschappelijke organisa- komst van de beloofde Messias in een ties is niet nodig om nader tot elkaar te diepe slaap geraakt’, licht Van der Vel- komen, wil hij maar zeggen. Hadouchi den toe. Ahmadiyya-moslims liggen is ‘secretaris p.r. regio Den Haag’ van niet altijd even goed bij meer behou- de Ahmadiyya Moslim Gemeenschap, dende geloofsgenoten en worden in waarbij p.r. staat voor prediking. Zoals sommige islamitische landen ver- vicevoorzitter Abdul Hamid van der volgd en achtergesteld. Van der Vel- Velden het omschrijft: ‘Prediking is den: ‘Door andere moslims worden we een van onze geloofsopdrachten. Niet gezien als nieuwlichters, sommigen met de voet tussen de deur, maar ken- zeggen: jullie zijn ketters.’ nisgeven van wie wij zijn.’ Boujamaa Hadouchi van de Ahmadiyya-gemeenschap: ‘Je kunt ons het beste vergelijken met de eerste christenen.’ Vele talen De vrijzinnige Houtrustkerk bezoekt lemaal op je eigen eilandje te blijven.’ Politieke excessen hebben niets met de krijgen. De dialoog aangaan is goed.’ ‘Een kantelpunt, dit voorjaar drie Haagse moskeeën; de Secretaris Hadouchi meldt: ‘Je kunt islam te maken. Ons motto is: vrede Haar man Tom Vreugdenhil: ‘Fijn dat er is zoveel narigheid gemeenteleden willen wel eens weten ons het beste vergelijken met de eerste voor iedereen, haat voor niemand.’ we elkaar een beetje proberen te be- wie de Haagse moslims zijn en wat ze christenen. Die werden ook verketterd grijpen. Ik vind het mooi dat wij er ten en ellende’ geloven. Een dozijn Houtrustkerkers en vervolgd door de joodse schriftge- Twee geloven opzichte van hen ook mogen zijn.’ trekt de schoenen uit bij het betreden leerden.’ Dominee Karl van Klaveren: De verzoenende boodschap lijkt aan Tahir Mahmood, voorzitter van de re- Van der Velden (72) draagt een islami- van de gebedsruimte, kijkt naar film- ‘Dat vind ik wel een eye-opener.’ te komen. ‘Het is een vredelievende gio Den Haag, gaat nog een stapje ver- tisch hoofddeksel, maar is onmisken- beelden over de Ahmadiyya-gemeen- ‘Wij vinden dat de islam moet hervor- stroming binnen de islam’, meent der. Hij vindt het fantastisch om bij baar een lelieblanke Nederlander. Ooit schap en schuift aan bij een overvloe- men’, stelt Van der Velden. ‘Dat is wel Margot van den Bosch, die wel eens in elkaar te zitten en te praten. ‘Iemand was zijn voornaam Henk, nu zegt hij: dige maaltijd in de multifunctionele nodig, als je om je heen kijkt in de we- de Houtrustkerk komt. ‘Ze noemen heeft een beetje misverstand en dan ‘Vergeet u die eerste naam maar, dat is zaal. Vragen over het islamitische ge- reld. Meer rechtvaardigheid, meer res- zich vernieuwend. Dat is goed, ik duidelijk’, zegt Mahmood in gebro- iets uit het verleden.’ Van der Velden loof zoeken al snel hun weg door de pect voor de medemens. Meer aandacht denk dat er vernieuwing nodig is. Er ken Nederlands. Zijn verklaring van werd rond zijn zestiende jaar lid van de ruimte, die is opgesierd met Korans in voor het bestaan van God en de wetten moet een kantelpunt komen, er is zo- het succes van de avond: ‘Dat komt Ahmadiyya-gemeenschap. ‘Ik zag in vele talen. ‘Bijzonder, hè?’, gniffelt van God. Wij proberen terug te gaan veel narigheid en ellende.’ Kerklid doordat twee verschillende geloven bij dat de Koran een rationeel boek is, Greetje Schlingemann, secretaris van naar de pure vorm van de islam, ont- Liesbeth Kromhout: ‘Interessant om elkaar zitten.’ waarin de nadruk wordt gelegd op de de Houtrustkerk. ‘Prettig om mensen daan van alle aangroei en aanwassen. met elkaar in gesprek te zijn. Het is zo sterke eenheid van God. Nadat ik de Ko- van de islam te ontmoeten en niet al- Je hoeft niet bang voor moslims te zijn. belangrijk om in deze wereld vrede te Matthijs Termeer

‘Walk of hope’, grote mars voor vrede en recht AGENDA De gemeente afficheert hoe voorbeeldig trekken Hage- dereen meegaan in de ‘Walk of De wandeling is geïnspireerd op een kele duizenden scholieren en prominen- Den Haag als ‘stad van vrede en naars, dat bonte volkje van hon- hope’, een groot opgezette vre- 7500 kilometer lange voettocht van het ten hebben al hun medewerking toege- recht’. De internationale ge- derdveertig nationaliteiten, met desmars. uiterste zuiden naar noorden van India, zegd. Bij het Vredespaleis spreken Ali rechtshoven mogen er zijn, maar elkaar op? Deze maand kan ie- waaraan vorig jaar honderdduizenden Khan en Adama Dieng de lopers toe. Indiase bevolkingsgroepen deelnamen. Dieng is onder-secretarisgeneraal bij de Het was een initiatief van stichting genocidepreventie-afdeling van de Ver- Manav Ekta Mission, wiens missie het enigde Naties. opheffen van vooroordelen en discrimi- In de dagen voor en na de ‘Walk of ho- natie is. Voorzitter Mumtaz Ali Khan pe’ is Ali Khan te gast bij lezingen en liep voorop. De hoogste leiders van alle gesprekken in Theater de Vaillant en religies zochten hem op. het Multicultureel Ontmoetingscen- Hagenaars kunnen deze maand letter- trum (Schilderswijk) . lijk in Ali Khans voetsporen treden, die in de mars voorgaat. De route van zo’n Walk of hope: donderdag 30 zeven kilometer loopt van de Internatio- maart, 9-13:30 uur. Volledig nal School of the Hague (bij Kijkduin en programma: europe.walkofhope.in/ Ockenburgh) naar het Vredespaleis. En- netherlands/

mannen en vrouwen waren van elkaar lie de armoede bestrijden, uitkerin- Verkiezingsdebat in Schilderswijk gescheiden en driekwart van de vrou- gen zijn te laag.’ Bert van Alphen wen verstond me niet. Ik ben bang dat noemt de invoering van een basisin- onze cultuur, onze manier van leven komen. Een meerderheid van de zaal ‘Goed dat u spreekt over uw angst’ onder druk komt.’ Salima Belhaj (D66) blijkt daar voor te zijn, maar de poli- vraagt het publiek om applaus voor de- tici in dop zijn verdeeld. Daniël de Wit ze bewoner. ‘Goed dat u spreekt over (SP) haalt het voorbeeld van ‘Harry de REPORTAGE In het van oorsprong uw angst. Als u alleen maar boos straatveger’ aan. Eerst had die een rooms-katholieke Multicultureel wordt, is dat eng.’ De zaal klapt. normaal salaris, nu moet hij het doen Ontmoetingscentrum in de Schil- Ilias Mahtab (GroenLinks) steekt de als tegenprestatie voor de bijstand. derswijk spraken buurtbewoners loftrompet over de kansen die Neder- ‘Stop met het werken zonder loon.’ en aspirant-Kamerleden over hete land biedt. ‘Toen ik hier kwam uit Applaus. Een vrouw klaagt over ex- hangijzers. Hartekreten en ap- Afghanistan, was ik nog geen stuiver cessen van bureaucratie. ‘In ons plaus wisselden elkaar af. waard en nu een kwartje. Dat is het buurthuis werkten jonge statushou- fijne van dit land.’ Kirsten van Hul ders met koffieschenken en nu mag ls voorprogramma zingt (PvdA) woonde in Tunis, Amster- het niet meer.’ Ilias Mahtab (Groen- het strijdkoor Jan en Alleman dam, Overijssel en nu bij de Wei- Links) gooit in de groep dat de ‘mens Avol overtuiging kritische lie- marstraat. ‘We moeten in de grote weer centraal moet komen’. ‘Of je nu deren als ‘Na ons de zondvloed’. ‘We steden meer noaberschap hebben, Ali of Henk heet, dat mag geen ver- zijn lang genoeg bedonderd door de zoals ik meemaakte in Bathmen.’ schil maken.’ happy few, nu behoren we onszelf toe. Dat nabuurschap bestaat eruit dat Een vrouw heeft nog een noodkreet: Dansend op de rand van de vulkaan.’ Den Haag voert een levendige discussie over lastige kwesties. een buurt naar elkaar omkijkt. Chris ‘Ik hoor vanavond veel over onvrede, De toon is gezet voor een stevig poli- van Dam (CDA) zag laatst het toneel- maar niets over geweld. We gooien tiek debat in het Multicultureel Ont- ge eettafels in de zaal en op het podi- D66, GroenLinks, CDA) en regerings- stuk Broeders waarin een elite over bommen en ik kijk met tranen in de moetingscentrum in de Schilders- um, de politici hebben verspreid tus- partij PvdA. Het zijn allemaal jonge een groep mensen praat en niet met ogen naar de tv. Wat wordt er van deze wijk. sen hen in plaatsgenomen. Als je iets kandidaten, alleen Hagenaar Chris hen. ‘Er is een morele revolutie no- wereld?’ Gespreksleider Bert van Alphen (oud- wilt zeggen, ga je staan. van Dam (CDA) is ouder. dig.’ Buiten praten bezoekers verder. ‘Met wethouder GroenLinks) legt de spel- Er zijn vijf kandidaat-Kamerleden, Een bezoekster komt met een harten- Wilders wordt het hier net als bij regels uit. ‘Luisteren naar elkaar, res- die allemaal voor het eerst meedoen kreet. Zij is zich rot geschrokken toen Straatveger Trump, let maar op.’ pect. Maak er een lolletje van.’ De for- aan de landelijke verkiezingen. Zij ze voor Milieudefensie een presentatie Henk Baars van organisator Delen mule is apart: het publiek zit aan lan- vertegenwoordigen de oppositie (SP, hield in een islamitische school. ‘De Achter de Duinen zegt: ‘Ik wil dat jul- Hans Hemmes 4 maart 2017

‘Links’ moet niet klagen over Trump Nationale trots: laten we onze tolerantie niet vergeten OPINIE Trump is nationalistisch én socialistisch. Ook Gek genoeg is dat iets waar je de ‘nati- onalisten’ in dit land nooit over hoort. Nederland mag best trots op het eigen land zijn, maar Ze verdedigen Zwarte Piet (een uitvin- dan vooral op aloude waarden als tolerantie. ding van de koloniale negentiende eeuw), maar over de teloorgang van de demloos heb ik op 20 januari globalisten met hun multiculturele ‘tolerantie’ maken ze zich niet druk. gekeken naar de inauguratie uitverkoop en politiek correcte taalge- Terwijl die waarde zoveel sterker en van (nu) president Trump. bruik. zoveel langer al onze natie kenmerkt. A FOTOGRAAF: PEPIJN WOUDRICHEM Mijn adem stokte. Niet uit afkeer of Opeens begreep ik Trumps geheim. Ze ageren tegen de ‘poldermentaliteit’ bewondering, maar uit pure verba- Waarom hij zoveel kiezers trekt. in de politiek zonder te beseffen dat ze zing. Aan zijn schuttingtaal hoefde ik Waarom hij door links en rechts wordt daarmee een wezenlijke karakteris- me dit keer niet te ergeren, want die verguisd. Niet om zijn schuttingtaal. tiek uit onze cultuur snijden. bleef achterwege. Maar juist daarom Dat is bijzaak. Hij wordt verguisd en – omdat die ontbrak – viel het me op. vereerd omdat zijn retoriek zowel na- Wat verbaasde me? Dat Donald Trump tionalistisch als socialistisch is. Onze geschiedenis is eigenlijk helemaal geen populist is. Trump geeft mensen hoop. Hij ver- meer dan Oranje, enigt twee uitersten in een nieuwe ide- ologie. Na de teloorgang van het inter- VOC en Sinterklaas Links moet nationaal socialisme komt hij met een nationaal verhaal chauvinistisch alternatief: een socia- Laten we trots zijn op ons verleden: op lisme dat ‘de arbeiders’ en ‘het volk’ Erasmus, Grotius en Spinoza bijvoor- weer ontdekken aanspreekt op hun liefde voor eigen beeld. Deze apostelen van de vrede land en cultuur, en op de angst voor zijn de ‘founding fathers’ van onze to- De man heeft een ideaal. In zijn inau- het vreemde. Echt nieuw is dat niet. lerante mentaliteit en hebben de we- gurele rede presenteerde hij een ultra- Bij ons deed Fortuyn al eerder iets der- reldgeschiedenis veranderd met bij- nationalistische agenda met een sterk gelijks. Ja, de tandem nationaal en so- Saamhorig demonstreren tegen Trump, op het Malieveld. bels humanisme, volkerenrecht en socialistisch elan. Misschien verklaart ciaal is een oud recept. Ook de NSDAP hun pleidooi voor godsdienstvrijheid. u me voor gek dat ik Trump associeer van Hitler, de Nationaal-Socialistische Maar toch. Het is dezelfde combina- zonder dat het extreemrechts wordt.’ Waarom zijn we daar niet trots op en met ‘socialistisch’. Maar toch doe ik Duitse Arbeiderspartij, bewoog zich tie. En dat geeft te denken. Deze ge- Ja, misschien moet links niet klagen verliezen we ons in kleinburgerlijke het. Het was duidelijk te horen: De tussen die polen en viste in de diepe dachte bijvoorbeeld van correspon- over Trump, maar van zijn verkiezing bijzaken als het gaat om ons verleden. macht moet terug naar het volk! Lege vijvers van de vreemdelingenhaat. dent Ben Judah in een interview in leren door zich te richten op nationale Onze nationale geschiedenis omvat fabrieken en verpauperde arbeiders Ook daar verlangde men terug naar de Trouw op 23 januari: ‘Links zal op- trots. Dat kan – ook zonder mensen uit zoveel meer dan Oranje, de VOC en speelden een hoofdrol in zijn verhaal. good old days (waarin Duitsland nog nieuw moeten ontdekken hoe ze een te sluiten. Want zoals Amerikanen Sinterklaas. In de ‘make-over’ van Trump kijkt het Duitsland was). nationaal verhaal kan vertellen. Over graag hun ‘melting pot’ in stelling socialisme niet met scheve ogen naar de triomfen van immigratie, maar ook brengen om het volk te verenigen, zo Karl van Klaveren het kapitalisme. In zijn ‘manifest’ is Ik wil daar niet mee zeggen dat over nationale geschiedenis, momen- zouden wij vaker en met trots kunnen niet het kapitaal, maar de elite de wor- Trump nazi is. Zijn xenofobie is van ten waar met trots over gesproken kan spreken over onze fiere nationale tradi- Karl van Klaveren is predikant tel van alle kwaad – de intellectuele een andere orde (mogen we hopen). worden. Dat kan op zoveel manieren tie van ‘tolerantie’. Misschien helpt dat. van de Houtrustkerk.

Is Donald Trump een christen? ‘Het evangelie wordt met voeten getreden’ OPINIE Zou je president Donald ark Vermaire: ‘De gelovi- wat het grote gebod in de wet is, zegt maar op grond van de eerste weken Trump van de Verenigde Staten een gen in onze kerk verschillen deze: “God liefhebben boven alles en van zijn presidentschap maak ik mij christen kunnen noemen? KDH Mvan mening over Donald de naaste als jezelf.” Deze woorden grote zorgen. Wat ik hoor en zie is een vroeg het twee theologen. Mark Trump. Sommigen juichen zijn pro- bevatten een dubbele boodschap. Als president die vooral bezig is zichzelf Vermaire is pastor van de American tectionistische handelsbeleid en ba- eerste wordt hiermee gezegd dat ver- in het middelpunt te zetten en zijn wil Protestant Church. Ad Vastenhoud nenijver toe, maar keuren zijn immo- ticale en horizontale liefde niet los aan anderen op te leggen. Wanneer hij staat op de kansel in de hervormde rele discriminerende praktijken af. van elkaar kunnen bestaan, zie ook Bethlehemkerk. ‘Trump neemt om Anderen zijn bezorgd over de huidige Jesaja 1:17. Daarnaast dat die liefde politieke redenen christelijke ter- gang van zaken en walgen van zijn “al- zich zelfs uitstrekt naar vijanden, zo- ‘Veel Amerikanen men in de mond.’ ternatieve feiten”. Veel Amerikanen als Jezus leert. Dit geldt voor iedereen verbinden het christelijke geloof auto- en mag richting geven aan de politiek: verbinden geloof met matisch met de Amerikaanse levens- plaatselijk, landelijk en wereldwijd. stijl. In Amerika vroeg ik eens aan een Voor niemand een eenvoudige op- de Amerikaanse stijl’ nieuwe kerkbezoeker of hij een chris- dracht om werkelijk in praktijk te ten is. Beledigd door de vraag, ant- brengen. Zeker niet voor Donald daarbij bepaalde bevolkingsgroepen woordde hij boos: natuurlijk, ik ben Ad Vastenhoud. Trump. op wat voor manier dan ook bena- een Amerikaan! Hij heeft bij zijn inauguratie de eed af- deelt, gaat hij voor mij wel een grens Trump neemt om politieke redenen dominantie waarmee hij z’n bedrijf gelegd met zijn hand op de Bijbel. Een over; omdat het evangelie met voeten christelijke termen in de mond. Het is runde. Hij wordt beschouwd als een uiterlijke ceremonie die alleen beteke- getreden wordt en de Naam van God waar: zo komt hij bij veel aanhangers populistische president, maar wil een nis heeft wanneer het in zijn innerlijk misbruikt wordt. Mijn dagelijks ge- over als christen, terwijl ontelbare an- populist de boel dan niet bij elkaar een vervolg krijgt. Ik bedoel daarmee bed is dat de Geest mij leidt en dat dere woorden èn daden het tegendeel houden?’ dat hij zich in zijn leven en werk laat heeft Donald Trump ook nodig. Laten bewijzen. Voor hem heiligt elk doel al- bepalen door wat de Bijbel aanreikt. we hem daarom niet vergeten in onze le middelen. Trump heeft niet geleerd Uiterlijk Anders is het alleen maar vorm, zon- gebeden.’ dat een meerstemmige democratie om Ad Vastenhoud: ‘Wanneer de wetge- der inhoud. Marc Vermaire. een ander leiderschap vraagt dan de leerde in Matheus 22 aan Jezus vraagt Nu kan ik niet in zijn hart kijken, Robert Reijns

advertenties Biertje met de Haagse broeders

De kloosterbroeders van Sint Jan no- digen 18-35-jarigen uit voor een ge- sprek over christendom, filosofie en theologie, onder het genot van hun ei- gen bier, de Haagsche Broeder. De re- ligieuzen, een internationaal gezel- schap van middelbare leeftijd, gaan daarnaast graag in op vragen over hun levenswijze en drijfveren.

Vrijdag 10 maart, 20-21:30 uur. Oude Molstraat 37. maart 2017 5

Debat over wetgeving en religie ‘Ontneem elkaars identiteit niet’

REPORTAGE Wetgeving en religie: zijn dat vrienden of vijanden van elkaar? zonder (religieus) onderwijs gaat, laat Ganzevoort vallen dat hij bijzonder Deze vraag stond begin februari centraal tijdens een debatavond in de onderwijs soms ‘sektarische trekken’ Jacobuskerk, met drie senatoren en priester Ad van der Helm. ’ vindt hebben. De christelijke partijen aan tafel schrikken van deze uit- Vragen over aarom vind je het een spraak. Ganzevoort: ‘Van de leerlingen geest en materie ‘ groot probleem om een in Nederland gaat 75 procent naar bij- Wvrouw, gekleed in een zonder basisonderwijs. Van die scho- In de Shalomkerk geven wetenschap- boerka, in de bus tegen te komen? Leg pers de komende drie maanden lezin- me dat alsjeblieft uit, want ik begrijp gen over de relatie tussen geest en ma- daar niks van.’ Ruard Ganzevoort, se- ‘Vijf procent van het terie. Buiten het lichaam kan de geest nator voor GroenLinks in de Eerste Ka- niet bestaan, schrijft hersenonderzoe- mer, heeft net van collega-senator Sop- bijzonder onderwijs ker Dick Swaab in bestseller Wij zijn ons hie van Bijsterveld (CDA) begrepen dat is sektarisch’ brein (2011). Is ons bewustzijn, en daar- zij tegen het dragen van een boerka of mee ons geloof in een geest, werkelijk niet meer dan een hersenspel? Theo- len is 95 procent open, tolerant en veel- loog Arjan Markus bijt het spits af met ‘Boerka of niqab? kleurig. Maar 5 procent zit in de sekta- een lezing over het verschil tussen fy- rische hoek; denk aan de reformatori- sische en metafysische uitspraken. Geef elkaar op sche, evangelische, islamitische, hin- doeïstische of joodse scholen. Zo blijkt Donderdag 30 maart, 20:15 uur, straat de ruimte’ dat homoseksuelen op een reformato- € 5. Shalomkerk. Opgave: rische school het moeilijker hebben [email protected] niqab in het openbaar is. Samen met om zichzelf te zijn dan op iedere an- Eerste Kamerlid Mirjam Bikker (Chris- dere school. Dat kan leiden tot psychi- tenUnie) en priester Ad van der Helm sche problematiek. Daar moet je als ‘Songs of the Soul’ van bisdom Rotterdam discussiëren ze overheid op kunnen ingrijpen; zij zijn over de stelling of het dragen van reli- immers pedagogisch gezien verant- In Theater Diligentia laten internatio- gieuze kleding in het openbaar verbo- Nederlandse kledingstijlen uit alle tijden. Gemeentemuseum (2016). woordelijk voor hun leerlingen.’ nale ensembles muziek horen van Sri den moet worden. Even is het doodstil Van der Helm vindt dat je dan direct Chinmoy (1931-2007), een internatio- in de pastorie van de Haagse Jacobus de een foto voor een paspoort laat maken. en hebben daarom gezamenlijk deze een stempel op het bijzonder onderwijs naal gewaardeerd musicus, componist, Meerdere-kerk. Maar om deze groep vrouwen buitens- thema-avond georganiseerd. Niet om plakt. ‘Er ontstaat beeldvorming dat kunstenaar, schrijver en dichter. Chin- Van Bijsterveld antwoordt dat zij het huis te verbieden zich te kleden zoals elkaar naar de mond te praten, maar dergelijk onderwijs niet te vertrouwen moy componeerde ruim 22.000 spiri- dragen van dergelijke religieuze kle- zij willen? Dan ontneem je hen hun om uit te zoeken wat die verschillen in is. Dat moeten we niet willen. De katho- tuele liederen en gaf achthonderd con- ding in het openbaar niet vindt passen identiteit en dat moet je niet willen.’ opvatting zijn. ‘En dus duidelijk te lieke scholen benadrukken juist hun certen in aanwezigheid van de bekend- bij de normen en waarden in Neder- krijgen wat de schuring is tussen wet- leerlingen om open en tolerante men- ste religieuze leiders. land. ‘Je moet elkaar op straat kunnen Niet naar de mond geving en religie’, zegt debatleidster sen te zijn.’ Bikker reageert: ‘Neutrali- aankijken, omdat dit een belangrijk on- Het blijkt vanavond een discussiepunt Isabel Bos van Dwars. Aanvankelijk teit bestaat sowieso niet. In Utrecht zijn Zondag 5 maart, 19-21 uur. Lange derdeel is van een ontmoeting. Je kunt waarover het debatpanel het niet eens was het de bedoeling ook een imam of het juist de bijzondere scholen in wat Voorhout 5. je afvragen of je in specifieke gevallen met elkaar wordt. Dat is ook de bedoe- een pandith te laten meediscussiëren, slechtere wijken die het goed doen, ook dit per wet moet verbieden, maar zo sta ling, zo blijkt. De jongerenafdeling maar die bleken lastig te benaderen. omdat ze verbinding met de wijk ma- ik er nu eenmaal in.’ Van der Helm is van GroenLinks, Dwars, merkt dat er De pastorie zit vol met circa 35 politiek ken. Geef de scholen dus de ruimte bin- het niet eens met de CDA’er. ‘De waarde binnen hun partij veel discussie is over geïnteresseerde jongeren. nen de grenzen van de wet.’ van ons land is juist om elkaar op straat hoe ver de macht van de overheid moet Eens worden ze het niet, dat wordt dui- de ruimte te geven. Natuurlijk moet er reiken als je het over religie hebt. Zij Open en tolerant delijk. Aan ons om een keuze te maken. een grens worden getrokken als we het zochten contact met de jongerenafde- Wanneer het over eventuele afschaf- over medisch contact hebben, of als je ling van het CDA en de ChristenUnie fing van overheidsfinanciering van bij- Celine Timmerman

ERIK DRIES Engel en Onder

IN– DRUK DIKKE EGO’S EN OLIFANTEN aars, de liturgische kleur in de de ene werkelijkheid van Godvervreemding te doen, ophouden met vicieuze cirkels doorbre- Veertigdagentijd, staat voor boete en tekenen. Zeker, er is de bewuste overtreding schuld op schuld te ken. Pverzoening. Menig protestant zal bij van het gebod, waarbij de mens God en de hopen, dat wordt van Hoe hij dat doet? Hij ‘boete’ Roomse invloeden vermoeden. Maar naaste bewust de rug toekeert. Maar er is ook mij gevraagd. Doe openbaart de liefde met Scheveningen naast de deur zou dit beeld de mens die met de beste bedoelingen zijn doel bo ete, want schuld Gods, die ons liefheeft ons moeten aanspreken: vissers moeten hun mist, omdat hij aan verkeerde stemmen gehoor schaadt! tot het einde. ‘Zie het netten boeten, de gaten dichten. Als je de geeft. Lam Gods!’ Dat slaat niet netten niet boet, zwemt je toekomst weg. Vergeving komt per alleen op het kruis, het slaat Luther – zijn naam klinkt dit jaar vaker – be- Maar hoe wordt een mens zich dat nu bewust? definitie van de andere kant. op Zijn kruisweg! Kijk naar gint zijn 95 stellingen dan ook met de oproep Alleen wie bemind wordt kan de confrontatie Ook waar mensen – of ze nu geloven hem: onvoorwaardelijke aanvaarding. van Jezus om dagelijks boete te doen. met het eigen tekort aan. ‘Christus wil met of niet – ons een nieuwe kans geven, is God aan Dit alles tot ergernis der moralisten. zondaren samen wonen’, zei Luther. In het het werk. Mensen die vergeving ervaren, weten Jezus gééft zichzelf: hij wordt dus niet geofferd Of we het nu aangenaam vinden of niet, in heel klimaat van de liefde vinden mensen ruimte zich binnen gebracht in het feest van de liefde. (als slachtoffer) door een wraakgierige God. In de Schrift wordt de mens tot bekering geroe- om zichzelf onder ogen te komen en boete te Ze komen in een nieuwe relatie tot zichzelf en deze daad van zichzelf gevende liefde open- pen. Helaas roept dit bij velen het beeld op van doen. Dat is geen éénmalige zaak. De synagoge hun naaste. Zeker, er is aangeprate schuld en te baart God het geheim van Thora en Profeten: het veroordelende vingertje en ouderwetse viert jaarlijks Grote Verzoendag. Voorafgaand vroeg ter sprake gebrachte schuld. Maar barmhartigheid! In de woorden van een donderpreken. Het ‘zondaar-zijn’ werd (wordt?) daaraan wordt elke jood opgeroepen omkeer te onloochenbaar is dat wij mensen schuld met eigentijds credo: ‘ik geloof dat ik nooit zo ver vaak moralistisch ingekleurd. Een bekerings- doen in al zijn relaties. Er is een prachtige ons meetorsen. Schuld is een relationeel begrip: van God kan afdwalen dat Hij mij niet meer oproep van een Heilssoldaat, oké, maar de nette samenhang tussen bekering en vergeving. je hebt iemand op het hart getrapt. De wereld kan terugvinden’. burger gaat onaangedaan zijns weegs. Geen mens kan zichzelf vergeven: de ander gaat kapot aan dikke ego’s en olifanten in In de Schrift worden vele woorden gebruikt om moet mij loslating schenken. Maar omkeer porseleinkasten. Jezus wil daarvan verlossen, Rob van Essen Kerken hier genoemd komen elkaar tegen bij de Haagse Gemeenschap van Kerken 6 maart 2017 KERKEN: DIENSTEN EN ADRESSEN Pelgrimstocht van Protestantse Kerk, kerken per stadswijk stad naar zee Stadswijken Kerkgebouwen Tijd Zondag 5/3 Zondag 12/3 Zondag 19/3 Zondag 26/3 Ook buiten de gebaande paden naar Centrum Lukaskerk 10.15 ds. Arjen Cuperus ds Trinette Verhoeven ds Trinette Verhoeven ds Arie de Boer Schilderswijk Om en Bij 2 Heilig Avondmaal Kringviering Santiago de Compostela komen pel- Benoordenhout Duinzichtkerk 10.00 ds Casper van Dongen Gezamenlijke dienst in ds Corrie van Duinen ds Chris Schreuder grims aan hun trekken. De ‘Zinzoe- Archipel Van Hogenhoucklaan 89 Chr. Triumfatorkerk Heilig Avondmaal kers’ nodigen jongvolwassenen uit Bezuidenhout Christus Triumfatorkerk 10.00 ds Berit Bootsma ds Ruud Stiemer ds Fulco de Vries ds Berit Bootsma voor een stadspelgrimage. De tocht Mariahoeve Julia van Stolberglaan 154 herdenking Heilig Avondmaal Bouwstra van zo’n twaalf kilometer gaat van de bombardement 1945 Grote Kerk in Den Haag naar het Pax Christikerk 10.30 ds Peter Bakker ds Jasper Klapwijk ds Peter Bakker ds Pieter Both, Vlamenburg 2 Heilig Avondmaal Spijkenisse strand van Scheveningen. Sara Maitand over stilte Stadsdeel Laak De Oase 10.00 T. Westers Kringviering ds Marius van Duijn ds Klaas Wigboldus In noordwest Engeland leidt ze een te- Spoorwijk Van Meursstraat 1 Heilig Avondmaal Moerwijk/Morgen- Marcuskerk 10.00 ds Bas Plaisier ds Adrie van Leendert Smit, Berkel ds Marius van Duijn ruggetrokken bestaan, een soort klui- stond / Zuiderpark Jan Luijkenlaan 90 Sterrenburg, Voorburg en Rodenruijs zenaarsleven. Sara Maitland komt om Vogelwijk Bloemen- Bergkerk 10.00 ds Axel Wicke ds Martine Nijveld ds Martine Nijveld ♫ ds Axel Wicke ♫ in Den Haag vertellen over wat de stil- buurt Daal & Bergselaan 50 ‘Anders vieren’ Biddag te waard is. In A book of Silence legt ze Statenkwartier- O Maranathakerk 10.30 Gemeenschap. dienst ds Erika van Gemerden ds Axel Wicke ds Martine Nijveld uit waarom stilte meer betekent dan Duinoord 2e Sweelinckstraat 156 in Bergkerk Bachcantate Schrift en Tafel ♫ Zeeheldenbuurt geluidsloosheid. Noorderkerk 10.00 ds Ruud Stiemer ds Rob Poesiat, ds Ruud Stiemer ds Ruud Stiemer Regentessekwartier-N Zondag 5 maart, 13 uur. Verzame- Schuijtstraat 9-11 Zoetermeer Zaterdag 18 maart, 14-18 uur, len bij hoofdingang Grote Kerk. Vruchtenbuurt Bosbeskapel 10.00 ds Nico Riemersma ds Martin Koster ds Nicolle Pronk ds Nico Riemersma Bohemen Bosbesstraat 5 € 10. Christus Triumfatorkerk. Opgave: Dorinde IJdo, dijdo@ Loosduinen Waldeck Abdijkerk 10.00 ds Reijer de Vries ds Nico Riemersma ds Michiel Aten ds Wietske Verkuyl Organisatie: De Zinnen. stekdenhaag.nl. Organisatie: Stek. Houtwijk WillemIIIstraat 40 Houtwijk Houthaghe 10.00 J. de Haan ds Paul Sanders ds Lenie Vollebregt ds Meindert Burema advertenties Toon Dupuisstraat 10 Bouwlust Vrederust Shalomkerk 10.00 ds Nicolle Pronk Mark van der Laan ds David Schiethart ds Nicolle Pronk Morgenstond Vrederustlaan 96 Scheveningen Dorp Bethelkerk Scheveningen 10.00 ds Martine Oldhoff, ds Antje Groenendijk- ds Jan Maasland ds Frederik van Harten Jurr.Kokstraat 173 Rotterdam Meindersma 19.00 ds Annette Bosma, Sassenheim Scheveningen Dorp Oude Kerk 10.30 ds Jan Maasland ds Theo Wegman ds Barend Weegink ds Barend Weegink Keizerstraat 8 17.30 Prinses Julianakerk Bethelkerk Schev. Bethelkerk Schev. Prinses Julianakerk Belgisch Park Nieuwe Badkapel 10.00 ds W. van Beek ds Charlotte van der ds Gerrit Bosma ds Charlotte van der Statenkwartier-W Nieuwe Parklaan 90 Leest ♫ Leest Wereldmuziekdienst Duindorp Pr. Julianakerk 10.00 ds Frederik van Harten ds Frederik van Harten ds Frederik van Harten ds Kees Kant, Katwijk Tesselsestraat 6 Bidstond 17.30 ds Frederik van Harten Ypenburg De Toevlucht 10.00 ds Attie Minnema ds Attie Minnema ds Gert van Herk Sity Smedinga  Laan van Hoornwijck 140 Schrift en Tafel Leidschenveen De Leidraad 10.00 ds Theo Haitjema ds Lenie Vollebregt ds Willemijn van Dijk X Harriët Freezerhof 28 Kerken in overige categorieën

PKN-kerken voor de Bethlehemkerk 10.00 ds Ad Vastenhoud ds Cock Blenk ds Laurens Jan ds Ad Vastenhoud hele stad Laan v. Meerdervoort 627 Heilig Avondmaal Vogelaar 16.30 ds Ad Vastenhoud ds Laurens Jan Vogelaar ds G. Beekman ds Laurens Jan Vogelaar

Houtrustkerk 10.30 ds Karl van Klaveren ds Douwe de Roest, ds Karl van Klaveren ds E. Bijlsma Beeklaan 535 Leiden Kloosterkerk 10.00 ds Margreet Klokke ds Rienk Lanooy ♫ ds Jan Tom Schneider ds Margreet Klokke Lange Voorhout 2 Avondmaal (10.30) cantate ♫ Evang Lutherse Gemeente 10.15 ds Trinette Verhoeven ds P. Lugtigheid ds Marianne van der ds Fokke Fennema Lutherse Burgwal 9 Heilig Avondmaal ♫ Meij-Seinstra Eglise Wallonne 10.30 pasteur Hartman Out pasteur Hartman Out pasteur Daniel Ribs pasteur Liesbeth van Noordeinde 25 Sainte Cène Hilten-Matthijsen Overige kerken Deutsche Evang Gemeinde 10.30 Pfr Jan Mathis Pfrn Susanne Mathis Pfr Jan Mathis Vikarin Kristin Bleijenburg 5 Familiedienst Avondmaal Zimmermann Doopsgezinde Gemeente 10.30 (16.30) ds Jannie ds Henriëtte Van Dunné ds Jannie Nijwening * Paleisstraat 8 Nijwening Ekklesia Brouwersgracht 11.00 X X X Dat ik zie wat is – Baan- 2-k, in steeg door hek brekende inzichten Ev. Broedergemeente 10.00 ds Christine Welschen ds Christine Welschen ds R. Harry (11 u) ds Christine Hernhutters Chasséstraat 1 Welschen. Themadag identiteit gemeente Haagse Dominicus 10.30 Kiespijn X Thema: Eenheid X Th. Swenckestraat 30 Indon Ned Chr. kerk 13.30 Betty Tjipta Sari ds Machteld de ds Maria Winckler- ds Stanley Tjahjadi GKIN Marcuskerk Mik-van der Waal Huliselan Jan Luijkenlaan 90 Kruispuntgemeenschap 11.00 ds Chris Schreuder X ds Fokke Fennema X Hofzichtlaan 118 Remonstrantse kerk 10.30 ds Reinhold Philipp ds A. van den Hoek ds Reinhold Philipp ds Gerrit Berveling Laan v. Meerdervoort 955 Geref Kerk Vrijgemaakt 10.00 Preeklezen ds Peter Bakker ds Jasper Klapwijk ds Jasper Klapwijk Gericht naar uw persoonlijke wensen Duinkerkstraat 1 Ziekenhuizen Bronovo Ziekenhuis 10.00 ds Arja Hoogerbrugge ds Peter Wilbrink ds Elma Beerends ds Engelien Hulsman Verzorgen en hulp bij verzekeringen en deposito’s Bronovolaan 5 Haga Ziekenhuis 10.00 ds Yvonne Schoonho- pater Bosco Beijk pastor Wim Hoefman ds Lenie Vollebregt Diverse uitvaartcentra beschikbaar, o.a. ‘Sorghvliet’, Leyweg 275 ven Groot Hertoginnelaan, ’s-Gravenhage MCH Westeinde 10.00 pastor Guido pastor Willy Pastor Bertus Wessel ds Irene Visser ♫ Lijnbaan 32 Schürmann ♫ Hoogendoorn ♫ Kantoor MCH St Antoniushove 10.30 pastor Bertus Wessel ds Engelien Hulsman pastor Guido pastor Willy Jan van Nassaustraat 110 , ’s-Gravenhage Banninglaan 1 Leids’dam Schürmann ♫ Hoogendoorn ♫ Franciscuskerk 10.30 pastor Tomas van Driel pastor Nanda de Hoop pastor Mieke Speckens ds Roelof van Dijk Tel. (070) 350 7000 Nic Broeckhuijsenstraat 23 ♫ (dag en nacht) Clarakapel 10.30 pastor Sjef Smit ds Mineke Kroes ds Robert Nangu ♫ pastor Henk van Rozenbottelstraat 14 Breukelen [email protected] www.engelenenspoor.nl Dienst doven en Koningkerk 10.00 ds Els van der Wolf X ds Els van der Wolf X slechthorenden Br. Ingenhoeslaan 4 Gecombineerde dienst Gecombineerde dienst Voorburg Kerken met vaste gegevens voor elke zondag

Anglican Church American Protestant Church Oud-Katholieke Kerk Volle Evangelie Gem. Vredekerk Leger des Heils, Genootschap der Vrienden Ary van der Spuyweg 1. Elke zondag 8.30 Gesproken Holy Communium Esther de Boer van Rijcklaan 1 Juffrouw Idastr. 7 Maartensdijklaan 126 Ambachtsgaarde 198 Quakers, Stadhouderslaan 8 10.30 Contemporary & Traditional (Holy Communion) Services with on 4th 9.45 am contemporary service Elke zondag 10u eucharistie. zo 10u30 NL 10u30 samenkomst met muziek- Zo 10u30 stille samenkomst za 19u Arabisch corps en zangbrigade o.l.v. Majoor Sunday Anointing & Prayer for Healing, 11.45 am traditional service Wo 1 mrt. 19.30 Aswoensdag Elsje Klarenbeek Wo 8, 15, 22 mrt. 12u30 viering zolderkapel 17.00 Wellspring Service. On 4th Sunday: Choral Evensong. Evangeliegemeente Morgenstond Baptistengemeente Het Apostolisch Genootschap Zevende dag Adventisten, Exoduskerk Vier Heemskinderenstraat 91 Loevesteinlaan 170 Robijnhorst 197 Beresteinlaan 263 10u samenkomst Zo 9u30 samenkomst Op zaterdag! 10u Bijbelstudie, Zo 10 samenkomst 11u dienst Rooms-katholieke kerken, Nederlandstalige weekendvieringen, zie verder www.rkparochiedevierevangelisten. nl en www.rkdenhaag.nl Taizédiensten

Centrum, Parkstr 65a, Schilderswijk, Hoefkade 623, Haagse Hout, Bezuidenhout, Marlot, Zeeheldenbuurt, Rijswijk, Sir Winston Deutsch: Badhuisweg 35a Buurt- en kerkhuis Bethel, Thomas H. Jacobus Maior H. Martha, za 19u, zo 11u Wassenaarseweg 53, Bezuidenhoutseweg 153, Bloklandenplein 15, Elandstraat 194, Churchilllaan 372. Sonntags 10.30 Schwenckestraat 30, elke maandag 19.30u zo 9u NL, 10u15 Lat., 12u15 NL, St. Paschalis Baylon, OLV van Goede Raad, Onbevlekt Hart OLV Onbevlekt H.Benedictus & Bernadette, Taizéavondgebed 16u vespers zo 11u za 17u30 van Maria, zo 9u30 Ontvangen, zo 11u za 19u, zo 9u30 English: Zorgvlietkerk Prins Mauritslaan 10 elke Bezuidenhoutseweg. 157 vrijdag 20u Taizéavondgebed Regentessekwartier, Valkenbos, Loosduinen, Waldeck/Kijkduin, Leyenburg, Scheveningen, Rijswijk, Sunday 10,00, 17.30 Elandstraatkerk elke 1e zaterdag vd maand Beeklaan 188, H. Agnes, za 20u NL, Kamperfoeliestraat 279, Loosd. Hoofdstr 4, Kerk Aaltje Noordewierstr 4, Leyweg 930, Scheveningsew.233, v Vredenburchweg 69, 19.30u Taizéviering zo 09u30 NL, 12u Sp Kerk Titus Brandsma Maria van Eik & Duinen H. Pastoor van Ars, Emmaüskerk, H. Antonius Abt, H. Bonifatius, Français: Stoeplaan 4 Koningkerk Voorburg elke 2e zaterdag vd zo 10u, za 13u za 17u., zo10u30 za 19u, zo 11u zo 10u30 , vr 10u zo 10u30 zo 10u, za 13u Wassenaar Dim 17.00 maand 19u30 Taizéviering

Symbolen:  met cantorij, muziek etc; X geen dienst; * geen opgave ontvangen;  voorganger met preekconsent;  kerkelijk werker;  proponent (ds i.o.)  missionair pionier

Doordeweekse diensten: ■ Aandachtscentrum Schoolstraat 18 di t/m vr 13 u stilteviering ■ Evangelisch Lutherse Kerk elke wo 12.45 -13 u middaggebed maart 2017 7 Agenda: maart van een preek zijn er workshops, waar bezoekers Johannes Passion inspiratie en praktische tips kunnen opdoen. Viering met muziek van Bachs Johannes Passion. Meer op kerkindenhaag.nl Zo 5, 10 uur I Bergkerk Kamerkoor Fiori Musicali, een barokensemble, so- ColoFon Kerk in Den Haag maandblad Voor adressen van kerken zie pagina 6. Tips/ praan Sae-jeong Kim, organist Aarnoud de Groen, Herdenking bombardement aankondigingen voor april s.v.p. opgeven via predikant Laurens Jan Vogelaar. www.kerkindenhaag.nl website Jaarlijkse herdenking van de slachtoffers van het I [email protected]. Zo 12, 16:30 u Bethlehemkerk bombardement op het Bezuidenhout, 3 maart 1945. Ga naar kerkindenhaag.nl voor digitale opgave en Maart 2017, jaargang 20, nr. 194 Eerst de herdenkingsdienst (10 uur, Christus Tri- Dienst aan Zee de jaarplanning (grijze balk onderaan). umfatorkerk), daarna een kranslegging (12 uur, Ju- Viering met koorzang van ‘Trumpets of The Lord’ liana van Stolbergmonument), tot slot een concert (Leiden) o.l.v. Rob van Dijk en orgelspel van Sander Uitgave van de Protestantse Gemeente te Bijbel en Koran van het Koninklijk Conservatorium (13 uur). van Marion. ’s-Gravenhage, de Evangelisch-Lutherse Zo 5. Zo 12, 19-20 u I Bethelkerk Gemeente Den Haag en de Gereformeerde Kerk van ’s-Graven-hage-Oost. Barmhartigheid Sieben letzte Worte Petra Oudshoorn en diaken Jos van Adrichem ver- Emeritus predikant Carel ter Linden brengt met pi- tellen over ‘de zeven werken van barmhartigheid’ aniste Karin Kuijper een programma met zeven Contact: in de kunst. Laatste avond in een oecumenische korte overdenkingen over de zeven ‘kruiswoorden’ [email protected] reeks over barmhartigheid. van Jezus. De teksten worden afgewisseld door de Tel. 06 30 16 48 20 Ma 6, 20 uur I Abdijkerk. muziek die Joseph Haydn bij deze passages schreef. Parkstraat 32, 2514 JK Den Haag Zo 19, 17-18 uur I Maranathakerk Bios: ‘Disgrace’ Hoofdredacteur: Jan Goossensen Filmavond: ‘Disgrace’ (Steve Jacobs, 2008), naar het Rituelen boek J.M. Coetzee (1999). Een professor in het Zuid- Avond over rituelen en symbolen in de kerk, met een Eindredacteur: Robert Reijns Lees- en gespreksavond over Bijbel en Koran: ver- Afrika van na de Apartheid heeft een affaire met een korte lezing door Caroline Overbeeke-Couprie, dis- schillen en overeenkomsten. Moderator: theoloog studente, ontkent schuld en wordt ontslagen. Ge- cussie, koffie/thee. Redactie: Margot C. Berends (tekstredacteur), Rob Attie Minnema. sprek en glaasje na afloop. Di 21, 19:30 u I Bethelkerk van Essen, Hans Hemmes, Rienk Lanooy, Irna van I Do 2, 20 uur De Toevlucht, Ypenburg Ma 10, 20-22 u I Buurt-en-kerkhuis Bethel der Wekke, Marijke Witteman. Paastriduüm Johannes Passion Bachcantate met uitleg Pastoor Dolf Langerhuizen (Maria Sterre der Zee) Lezing van docent en kerkmusicus Arie Eikelboom Dienst met een cantate van J.S. Bach, ‘Nimm was geeft een lezing over de drie dagen voorafgaand aan Redactionele medewerkers: Henk Baars (Stek), over de muzikale en inhoudelijke kant van Bachs dein ist und gehe hin’, BMV 14. Barokorkest Musica Pasen. Wat maakt ze bijzonder? Hans Hemmes (kerkdiensten), Paul Schott, Johannes Passion. Poëtica en zangers o.l.v. Jörn Boysen. Vooraf (10 u) Woe 22, 20 uur I Antonius Abtkerk Margriet Quarles van Ufford (PGG). Do 2, 20-22 uur I Remonstrantse kerk een educatieve toelichting door de dirigent. Zo 12, 10:30 u I Maranathakerk Kledingmarkt Overige medewerkers: Rogier Chang (fotografie), Wereldgebedsdag Bonte en mooie verzameling kleding. Koffie, thee, Dag van gebed met wereldwijd dezelfde liturgie. Meditatieve wandeling gebak. Eric van den Berg (website), Matthijs ter Thema dit jaar: politieke onrechtvaardigheid op de Thema van de wandeling: ‘Stilte zoeken in de stad’. Za 25, 9:30-14 u I Deutsche Evangelische Gemeinde Meer (fotografie), Pieter van Schouwen- Filippijnen. Duur: een tot anderhalf uur. Terug in de kerk kun- burg (vormgeving). Vrij 3 - De Oase, 16 u. Lukaskerk, 19 u (hapjes en drankjes nen we afsluiten met een sobere maaltijd, oftewel Groene vingers Druk: Opmeer Drukkerij bv. na afloop). het delen van zelf meegenomen boterhammen. In- Lezing van teksten over Jezus’ lijden. Daarna in stil- fo en opgave bij ds. Martine Nijveld, (070) 779 07 24; te bloemen schikken met meditatieve achtergrond- Advertenties: Anders vieren I ‘Bezin je groen’ [email protected]. muziek. Begeleiding: pastor John Batist. Opgave: De veertigdagentijd wordt ingeluid met een alter- Zo 12, 16 u I Maranathakerk 070 354 17 42. kerkindenhaag.nl/adverteren natieve themadienst over duurzaamheid. In plaats Do 30, 14:30-16:30 u, € 7.50 I Antonius Abtkerk E-mail: [email protected] Tel.: 06 123 130 53 (Robert Reijns) INGEZONDEN Los postabonnement: € 19,50 per kalenderjaar (10 nummers). Geloof en politiek Te midden van alle gevoelens van verwarring een verkeerde is. Realisering van de tweede Opgave: [email protected] In het artikel ‘Met geloof kun je alle kanten op’ en onmacht, van populistische verleidingen en vraag is inefficiënt, duur en heeft een beperkt Giften: IBAN NL35 INGB 0007 7749 10 (februari, pagina 1-2) vraagt Jan Goossensen: illusiepolitiek, zie ik misschien wel meer dan draagvlak in onze samenleving. ‘Wat stelt het geloof qua maatschappelijke im- ooit nood aan gefundeerd gematigde politiek In het Nieuwe Testament wordt het grote voor- pact eigenlijk voor, als je er zowel bij de SP als met hoopvol realistische voorstellen. Aan poli- beeld van de barmhartige Samaritaan gegeven. PERSONALIUM de PVV mee kunt uitkomen?’ Deze verzuchting tiek die de waarde inziet van gemeenschaps- Deze verleende hulp in de omgeving en cultuur verraste mij. Voor mij liever de vraag: wat kan zin, omzien naar elkaar en waardig ouder wor- van de hulpbehoevende, zorgde voor lokale na- het geloof bijdragen aan het verbinden van ge- den. Aan politiek die de ogen open heeft voor zorg en liet daarvoor geld achter. Hulp ter Jeugdwerker lovigen (en ongelovigen) uit verschillende poli- de schaduwzijden van immigratie en gebrek- plaatse zal niet altijd mogelijk zijn, maar zou Chris van Wieren tieke partijen en daarbuiten? Geen reli- kige inburgering. Aan politiek die de belangen steeds als eerste geprobeerd moeten worden. gaat voor twee da- giestress, maar respect en nieuwsgierigheid. dient van alle generaties. Dit perspectief over- De hulpbehoevende wordt dan niet uit zijn ei- gen in de week aan Alleen al het feit dát je gelovig bent – christen, tuigt mij om met God midden in de wereldpo- gen cultuur gehaald, terwijl het prijsniveau ter de slag als jeugd- moslim, hindoe – is een reden om met elkaar in litiek te bedrijven. plaatse veelal lager zal zijn dan het prijsniveau werker bij de gesprek te komen, elkaar te steunen. Daar heb- in het Westen. Dus efficiëntere en goedkopere Christus Triumfa- ben we behoefte aan in Den Haag. Niet starten Pieter GrinWis, gemeenteraads- hulp, met zeker een groter draagvlak in de wes- torkerk en de met de zoektocht waarom wij verschillend zijn. lid Den Haag en nr. 14 Kandida- terse samenleving. Duinzichtkerk. Maar starten met uit te spreken dat geloof – hoe tenlijst ChristenUnie Ten slotte dit. Minister Asscher noemt de islam Van Wieren (27) heeft ervaring met jeugd- en inhoudelijk verschillend ook – de metselspecie een godsdienst. Dat is slechts de halve waar- kinderwerk. Hij rondt momenteel zijn mas- kan zijn tussen de losse stenen van onze stad. heid, want het is een politiek systeem dat erop terstudie godsdienstfilosofie af. PVV-christenen gericht is om goedschiks of kwaadschiks ieder- Chris van Dam, lid van de Met interesse en bewondering heb ik het artikel een Allah te laten aanbidden, dan wel in landen MaranathaKerK en Kandidaat- over christelijke PVV-stemmers gelezen (febru- met een islamitische meerderheid als derde- advertentie K a m er l i d (C DA) . ari, pagina 3). Mag ik op een enkel punt een op- rangsburger te laten leven. Bron: Koran, soera merking maken? Iemand schrijft met betrekking 60 vers 5: ‘Wij hebben niets uitstaande met u tot moslimvluchtelingen: waarom helpen omrin- en hetgeen gij buiten Allah aanbidt. Wij ver- Geloof en politiek (2) gende olielanden ze niet uit de problemen? werpen u en er is tussen u en ons eeuwige vij- Ik reageer graag op het artikel ‘Met geloof kun Een begrijpelijke vraag. De olielanden zijn zelf andschap en haat ontstaan, tenzij gij in Allah, je in de politiek alle kanten op’. Als christen ook islamitisch en door geen vluchtelingen op de Enige gelooft.’ Een kernbegrip bij het beoor- hoef je niet automatisch op een in naam chris- te nemen moeten ze wel naar het Westen uit- delen van uitspraken van islamgeleerden in het telijke partij stemmen, ik snap dat heel goed. wijken. Dat heeft twee beoogde gevolgen: ver- Westen is ‘taqqiyya’ (verberging, misleiding, Immers, het christen zijn is niet in een enkel breiding van het islamitisch geloof en ontrege- bedrog). principe of standpunt te vangen. Toch zie ik er ling van de westerse maatschappij. Facebooker anno Domini 2017 nog altijd de meerwaarde Paul vraagt: hoe rekbaar is jouw gastvrijheid? Chris R. Staalman van in mij verkiesbaar te stellen voor een voluit Zou je twee, vijftig of honderd gezinnen thuis christelijke partij. willen opvangen? Ik denk dat de eerste vraag Lees verder op pagina 8

VERSE THEOLOGIE SARAH COAKLEY: EEN EN AL VERLANGEN

e oogt als een bazaar wat haar bezighoudt, maar de zorg om Met het centraal stellen van het verlangen sluit Romeinen 8,26 is haar dierbaar: ‘De Geest onberispelijke levens die niet tot hun recht komen. Coakley aan bij een lange spirituele en mystieke zelf pleit voor ons met woordloze zuchten.’ ZEngelse dame zo- traditie. Maar in die traditie wordt verlangen Coakley’s theologie vindt weerklank bij veel als je die bij Midsomer Enkele jaren geleden besloot ze een vierdelige naar God een gesublimeerde ervaring, door har- mensen die hebben ervaren dat het niet vanzelf- Murders ziet: al theedrin- dogmatiek te schrijven, waarvan het eerste deel de discipline en zelfkastijding ontdaan van li- sprekend is dat je met lijf en leden met je geloof kend met inspector Barnaby, inmiddels verschenen is. Het verlangen van God is chamelijke kanten. Voor Coakley ligt dat anders. een plek vindt in de kerk. Ze maakt het haar le- terwijl er net een gruwelijke de overkoepelende titel, het eerste deel heet: Zij zoekt een theologie die het geheel van het zers echter niet gemakkelijk, en dat zal de reden moord gepleegd is, maar de jaarlijkse bazaar ‘God, seksualiteit en het zelf: een essay over de menselijk leven meeneemt, en daarin passen ook zijn dat haar werk nog niet in het Nederlands is toch ook zeker doorgang moet vinden. Oh dear! drie-eenheid’. lijfelijkheid en seksualiteit. Lichamelijk verlan- vertaald. Wie verse theologie zoekt en het Engels De Engelse theoloog Sarah Coakley (1951) heeft Zo vreemd is het niet om een dogmatiek met een gen is niet verkeerd, maar het vraagt om een rich- machtig is, wijs ik op The New Asceticism (2015) als een indrukwekkende academische carrière als godsleer te beginnen, en een verhandeling over ting. een goede inleiding, en op God, Sexuality, and the hoogleraar godsdienstfilosofie, momenteel in de drie-eenheid van Vader, Zoon en Geest als on- Die richting krijgt het verlangen in het ge- Self (2013), het eerste deel van haar te verschijnen Cambridge. Maar evengoed is ze pastor geweest, derdeel daarvan is ook niets nieuws. Het wordt bed, en dat gebed is voor Coakley ook een hoofdwerk. Daar moeten nog drie delen op vol- bij zwarte mannen in de gevangenis, of in een anders wanneer die godsleer gekleurd wordt lijfelijke ervaring, met woorden die stok- gen. Oh dear! gesloten afdeling met verwaarloosde demente- door het woord ‘verlangen’. God is een en al ver- ken, met God die alle zintuigen inschakelt, renden. Want naast theoloog, met geduchte ken- langen, betoogt Coakley, en dat zie je terug in de maar zich ook aan alle zintuigen kan ont- Theo Hettema nis van de vroege kerkvaders, analytische filoso- relaties van Vader, Zoon en Geest, die zich ver- trekken. Het contemplatieve gebed in stil- fie en feminisme, is ze ook Anglicaans priester, langend naar elkaar uitstrekken. En dat niet al- te wordt voor haar een ervaring waarin al- Theo Hettema is gepromoveerd theoloog nu verbonden aan de kathedraal van Ely. Uitein- leen, God strekt zich uit naar de hele schepping le verlangen zich toespitst op God en Gods en voorzitter van de algemene kerkeraad delijk is het niet het doorgaan van de jaarlijkse en wakkert daarin het verlangen aan. Geest zelf het roer overneemt. Een tekst als van de Haagse Protestantse Gemeente. 8 maart 2017 Troubadour Talentenveiling levert duizenden euro’s op

KERKIDEETJES Er zijn van die gou- Een waar succes, zo blijkt, want in een jaar tijd is TroUbadoUr Martijn Breeman Zingt maandelijKs den ideeën waar andere kerken er 4.365 euro opgehaald. De veiling heeft niet al- een lied, te belUisteren oP  .. ook hun voordeel mee kunnen leen geld opgebracht, tevens is het contact tussen gemeenteleden geïntensiveerd. Leest: ‘Zo heeft doen. Vind het wiel niet uit, lees een jonger lid een paar keer bij een oudere dame Stemmig liedje de kerkideeën in Kerk in Den Haag.

Je krijgt als kiezer heel wat voor de kiezen. Deze keer: de talentenveiling. ‘Het mes snijdt Al die adviezen! Je zou de moed en je verstand erbij verliezen, oe krijgen we meer geld binnen? aan twee kanten’ want ben ik diep van binnen soms niet onbetwist Een simpele maar lastige vraag waar de communist, HLukaskerk in 2015 mee worstelde. Moe- van ons in haar tuin geholpen en is er een mooie socialist, ten we gemeenteleden vragen meer te doneren band tussen die twee ontstaan. Het mes snijdt anarchist, via Kerkbalans? Of extra collectes houden? Een aan twee kanten: de één komt uit een ander land, conservatief of progressief? gemeentelid kwam op het idee een ‘talentenvei- zit in moeilijke omstandigheden en houdt van Is liberaal echt wel normaal? ling’ te organiseren. ‘Gemeenteleden bieden hun tuinieren, en de ander heeft een groot groene Zou libertijn niet beter zijn? diensten aan anderen aan’, legt diaken Anneke vlakte achter haar huis en kan het zware tuin- Of radicaal met sterke taal? Leest (52) uit. ‘Je kunt je bij onze ‘Dienst van werk niet alleen aan.’ Republikein, is dat niet fijn? Vraag en Aanbod’ inschrijven om mee te helpen Of de computer van een ouder gemeentelid wordt Of democraat in woord en daad? in de tuin, of om een mede-kerkganger ergens ‘opgefrist’ door een jongere. Leest hoorde laatst Confessioneel? naartoe te brengen.’ Je kunt ook goederen aan- dat dit computerkoppel ook met elkaar heeft ge- Ach weet ik veel! bieden, denk aan zelfgemaakte schilderijen, luncht. ‘Dat is het mooie hiervan: je ontmoet el- Want stem ik rood, dan wordt het paars; pentekeningen of sieraden. De prijs mag de aan- kaar op een andere manier dan in de kerk.’ men lapt beloftes aan zijn laars, bieder zelf bepalen, het geld wordt door de afne- en spreekt voortdurend iets onwaars. mer overgemaakt op de rekening van de kerk. Huur je pizzabakker op de talentenveiling. Celine Timmerman Je weet gewoonweg soms niet meer wat je vandaag de dag moet kiezen, INGEZONDEN (VERVOLG VAN PAGINA 7) ‘t is zo moeilijk, want dit gaat toch boven jouw en mijn verstand. PVV-christenen (2) De werkelijkheid heeft het papier ingehaald. media hebben. Hij valt in zijn eigen echoka- Maar weet je wat? In de inleiding van het artikel over christelijke Inmiddels heeft president Trump zijn decreet mer. In een boeiende TED-talk vertelt IT-inge- Ik weet het goed gemaakt. PVV-stemmers staat: ‘De grens sluiten voor uitgevaardigd om de grens te sluiten voor nieur Wael Ghonim, een van de leidende figu- Ja, ik richt binnenkort ook mijn partij op! moslims en niet méér islam in ons land. Daar mensen uit een aantal overwegend islamiti- ren van de Arabische Lente, dat sociale media zijn christenen uit heel Nederland (...) het glo- sche landen. Gelukkig heb ik geen christen geen panacee zijn. Hij noemt vijf weeffouten Dus, beste kiezer, luister nu eens even: baal over eens’. Natuurlijk bestaan er veel (te- horen juichen. Juist nu heeft de kerk een van nieuwste media: we weten niet hoe we mocht u nog zweven, rechte) zorgen over de integratie van andere maatschappelijke opdracht: namelijk om moeten omgaan met geruchten online, discus- raad ik u aan uw stem aan mijn partij te geven. bevolkingsgroepen, met name moslims. Die eensgezind weerstand te bieden tegen de sies leiden online vaker tot polarisatie, we heb- Ik zal vertellen waar ik allemaal voor sta. hadden we niet zo lang onder het tapijt mogen rechts-populistische golf in de wereld en in ben moeite een geschreven standpunt te wijzi- Tralala, vegen. Toch is bovengenoemde uitspraak on- Nederland. gen, we maken onze eigen echokamers en so- tralala, terecht en gevaarlijk. Zonder aanziens des ciale media zijn niet goed ontworpen voor tralala. persoons de grenzen sluiten voor mensen met Linda van HoUWelingen diepgaande discussies. Dit is te meer reden om Ik brul hier niet het ouwe lied, een ander geloof gaat linea recta in tegen ons te zoeken hoe je de nieuwste mediavormen kan want ik ga voor een luist’rend oor. eigen geloof. Het christendom inspireert juist gebruiken. En hoe sociaal we met elkaar online Dit grijpt u heel erg bij de keel. om het tegengestelde te doen: de vreemdeling Sociale media omgaan. Ik ben blij dat Jansen die digitale snel- “Fantastisch, hoor!” roept u in koor is onze naaste, zoals het verhaal over de barm- Willem Jansen poneert in zijn column (febru- weg nu betreedt en ik wens hem daarbij veel Ik ben niet mals, maar ook niet vals hartige Samaritaan onderwijst. Sommigen ari, pg. 8) de stelling dat sociale media vooral verbinding. De TED-talk is te vinden op ted. en raak gewoon de juiste toon, hebben, door een vreemdeling onderdak te ontbinden in plaats van verbinden. Ze zijn aso- com/talks/. dus voel u vrij bieden, nietsvermoedend engelen geher- ciaal. Daarmee benoemt Jansen, waarschijnlijk onbewust, een van de weeffouten die sociale en stem op mij! bergd. EriC van den Berg Ik ben een hele sluwe vos, je brengt mij heus niet van de wijs, Het ontstaan van Nederland Joodse kunst in en mijn partij maakt tongen los. Op de dag van de Tweede Kamerverkie- Als het aan mij lag, ging u voortaan remonstrantse kerk zingen geeft emeritus-hoogleraar Si- vrolijk zingend door het leven. mon Groenveld (universiteit Leiden) een Vanaf 1 maart, het begin van de veertigda- Wees eens lief voor mij lezing over de Nederlandse geschiedenis gentijd, komt aan de muur van de remon- en geef uw stem maar aan de Zangpartij! ten tijde van de Republiek. Hij duikt in strantse kerk een moderne kruisweg te han- de Tachtigjarige Oorlog en verheldert gen: posters en schilderijen van Ruud Bart- nog steeds actuele begrippen als Neder- lema, beeldend kunstenaar, predikant en landse identiteit, patriottisme en natio- leraar joodse mystiek. Bartlema verdiepte Ted-Talks in maart: naal besef. zich in het werk van Mark Chagall, naar Woensdag 15 maart, 14:30-16:30 uur. Maranathakerk. wiens stijl de kunstwerken gemaakt zijn. oorlog en oecumene

Deze maand vertellen sprekers in de in- Eikelboom over Bachs passie ternationale Church of Our Saviour over Fotocollages van alledaagse dingen Waarom blijft Bachs muziek zo populair? Hoe verschil- de invloed van levensbepalende werker- Het Aandachtscentrum exposeert fotocollages lend zijn de Johannes Passion en de Matthäus Passion? varingen op hun geloofsvorming. Vol- van Marita Beukers. Op haar foto’s zijn abstrac- Buurt-en-kerkhuis Eltheto start een serie over de com- gens het model van de ‘TED Talks’ be- ties van alledaagse dingen te zien. Haar vaste on- ponist. Deze maand twee interactieve lezingen door staat de avond uit een presentatie en een derwerpen zijn architectuur en Rotterdam, met Arie Eikelboom over Bachs ideeën bij de Johannes Pas- debat van elk een half uur. Op dinsdag 14 daarnaast uitstapjes naar andere steden, muziek sion. Eikelboom is docent, schrijver en kerkmusicus. maart vertelt Robin de Jong over de oe- en andere onderwerpen. cumene en liefdadigheid in Den Haag. Donderdag 2 en 9 maart, 20-22 uur, € 5 per avond en De Jong is pastoraal werker in Utrecht en EXpositie tot 3 april. Schoolstraat 18. € 7.50 voor twee. Opgave: [email protected]. Den Haag (Stek). Op maandag 27 maart Eltheto, Azaleastraat 2, achter de Bethlehemkerk. belicht Hiroto Fujiwara zijn spirituali- advertenties teit vanuit zijn werkervaringen bij het Joegoslavië-tribunaal en blij VN-vluch- telingenwerk in Uganda en Cambodia. Stem 15 maart 18:30-20 UUr. PrijZen (vanaF € 5) en ChristenUnie oPgave (verPliCht): Parish.nl. Voor de toekomst van onze (klein)kinderen Voor waardig ouder worden Voor omzien naar elkaar Voor vrijheid van godsdienst en onderwijs Voor behoud van de schepping Pieter Grinwis Lijst 7, nummer 14