Claude Lejeune Oude Muziek
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
HUELGAS ENSEMBLE Claude LeJeune DESINGEL VR 24 APRIL 98 Oude Muziek HUELGAS ENSEMBLE Claude LeJeune DESINGEL VR 24 APRIL 98 Oude Muziek Huelgas Ensemble Huelgas Ensemble Paul Van Nevel muzikale leiding Claude LeJeune (c. 1528-1600) Peter de Groot contratenor Le Printans (Chansons en vers mesurés à l'antique) Lieven Deroo bassus tekst: Jean-Antoine de Bait (1532-1589) Otto Rastbichler, Eitan Sorek tenor Marius van Altena bariton Revecy venir du printans Marie-Claude Vallin, Els Van Laethem, Voicy le verd et beau May Ellen van Ham superius O Rôze reyne dés fleurs Ie l ay, ie l ay la belle fleur Bart Coen, Peter De Clercq, Baldrick Deerenberg blokfluiten Cigne ie suis de candeur Christine Kyprienides viola da gamba alto La brunelette violette reflorit Gail Ann Schroeder viola da gamba basso Piet Strijckers, Great Bass viola da gamba Perdre le sens devant vous L'un émera le violét D'un coeur fier le refus cruél Que null' étoille sur nous Ces amoureus n'ont que douleur et tourment La bêle gloire, le bel honeur doner inleiding door Paul van Nevel. Tino Haenen . 19.15 uur. Foyer begin concert 20.00 uur pauze omstreeks 20.35 uur einde concert omstreeks 21.40 uur tekst programmaboekje Paul van Nevel coördinatie programmaboekje deSingel druk programmaboekje Tegendruk JEAN-ANTOINE DE BAÏF EN ZIJN ACADÉMIE DE POÉSIE ET DE MUSIQUE. De Franse humanist Jean-Antoine de Baïf werd in Venetië geboren op 19 februari 1532. Al tijdens zijn jeugd komt hij in de ban van de Griekse, Latijnse en Italiaanse cultuur. Zijn hele leven zal in het teken staan van één groot ideaal: de heropwaardering en de vernieuwing van de Franse poëzie. Baïf vond dat de Franse dichtkunst moest losgemaakt worden van de stereotype vormgeving en volledig nieuwe wegen moest opgaan. Daarbij spiegelde hij zich aan de rijkdom van de Griekse poëzie, met name de Alexandrijnse dichters. Baïfs eerste dichtbundels stralen nog de invloed uit van Ca tullus en Petrarca. De ritmische beweeglijkheid en de con trastrijke, emotionele beelden van deze laatste zijn bijvoor beeld terug te vinden in de bundels Amours de Méline (1552) en Amours de Francine (1555). De eerste bewuste stap naar vernieuwing wordt gezet in 1549, wanneer Jean-Antoine de Baïf samen met zijn pengenoten Pierre de Ronsard (1524-1585) en Joachim Du Bellay (ca. 1522- 1560) zijn nieuwe theorieën vastlegt in het pamflet La défen se et illustration de la langue française. De invloed van de Griekse poëzie op de Franse literatuur wordt o.a. geïllustreerd door het traktaat van Henri Estienne Traité de la conformité du language Français avec le Grec (Paris 1555). Hun streven naar een nieuwe poëziecultuur, verlicht door de eeuwigheidswaarde van de Griekse en Latijnse dicht kunst, mondt uit in de stichting van de beroemde pleiade in 1566. De groep rond Baïf, Ronsard en Bellay wordt uitge breid met een aantal vooraanstaande humanisten en schrij vers, waaronder de hellinist Jean Dorât (mentor van Baïf) (1508-1588) en de wellicht meest muzikale onder de schrij but que lui montre celle vertu non jamais assez louee ..." vers, Pontus de Tyard (1521-1605). De middelen die Baïf en zijn geestesgenoten zich voor ogen Een andere geestesverwant en beroemd dichter, Pierre de hielden om de Franse taal in het algemeen en de dichtkunst in Ronsard, vindt trouwens dat poëzie voorbestemd is om met het bijzonder nieuw leven in te blazen waren voornamelijk: muziek ingekleed te worden. Hij schrijft: a. het meer kleuren van de taal door gebruik van dialecten, ... La poésie sans les instruments ou sans la grace d'une vaktalen en het oud Frans; seule ou plusieurs voix, n'est nullement agréable..." b. de vorming van neologismen op het stramien van Griekse, Latijnse en Italiaanse woorden; Jean-Antoine de Baïf betreurt dat de eenheid tussen poëet c. het verwerpen van middeleeuwse genres ten voordele en musicus verloren is gegaan. In de inleiding van de bun van de antieke (bvb. ode en elegie) en del Musique (Paris 1570) van de komponist Guillaume Cos- d. het uitbouwen van Horatius' Ut pictura poesis-ideaal teley schrijft hij: met retorische middelen zoals metaforen en perifra- zen. Jadis Musiciens et Poètes et Sages Furent mesmes auteurs: mais la suite des ages Bij dit alles voegde zich ook nog een overkoepelende be Par le temps qui tout change, a séparé les troys..." kommernis om de eenheid tussen muziek en woord te ver groten. De hoger genoemde Pontus de Tyard heeft hierin De principes van La Pléiade gingen echter niet ver genoeg een belangrijke rol gespeeld. In zijn traktaat Solitaire se voor Baïf. Weliswaar was de toenadering tussen muziek en cond ou prose de la musique (Lyon 1555) verdedigt hij met poëzie een verworven humanistisch ideaal geworden. Maar verve de ideeën van de Pléiade en dus ook van Baïf in het bleef meestal bij oppervlakkige, formele resultaten. Baïf verband met de evenwaardigheid van muziek en tekst. Hij daarentegen beoogde een volledige eenheid, gestoeld op schrijft o.a.: de Griekse gezongen prosodie van bijvoorbeeld de thea terstukken. De muziek moest precies dezelfde accentuatie, "... la Musique, estimée par la moins récusable troupe lettergreeplengte, articulatie en ethos weergeven als deze des Sages contenir en soy toute perfection de Symme van de tekst. trie, et retenir corne pour image de toute l'Enciclopédie, ne semble si vivement raporter entre nous le vrey pour- Op die problematiek broedde en experimenteerde Baïf van trait de la Temperence, que l’ignorât de Musique doit pen af 1567 samen met zanger, luitist en componist Joachim ser son Ame estre boiteuse et impuissante d'arriver au Thibault de Courville (+1581). Courville was werkzaam aan het Franse hof als joueur de lyre. Dit instrument was een accroississant l'esprit, renouvellant aussi l'ancienne façon elfsnarige versie van de Griekse (!) antieke lier. De bedoe de composer Vers mesurez pour y accommoder le chant ling van het duo beschreef Baïf in 1570: pareillement mesuré selon l'Art Métrique." Cherchant d'orner la France De voornaamste reden waarom de academie zo'n belang Je prins de Courville acointance hechtte aan de eenheid tussen muziek en tekst was de over Maistre de l'art de bien chanter tuiging dat het ethos - de Académie kende drie soorten t.w. Qui me fit, pour l'art de musique exaltant, contractile en calmant - hierdoor nog versterkt werd. Reformer à la mode antique De muziek moest daarom het ritme, het metrum, het ethos, de Les vers mesurés inventer." accenten, de rustpunten, de stemverheffingen, de ademhalin gen en het elan van de tekst precies overnemen. Het poëtisch In 1570 sticht Baïf dan zijn Academie de Poesie et de Musi ritme moest het muzikaal ritme worden. De poëzie moest dus que. een muzikaal vertaalbaar ritmisch verloop dragen. En dich In dat jaar ook legt Baïf de statuten voor aan koning Karel IX, ters en componisten van de academie kwamen tot de slotsom die zijn toestemming geeft en het patent verleent voor de dat de principes van de Griekse dichtkunst, met haar rijke toekomstige uitvindingen. De werkzaamheden en concer afwisseling van versvoeten zich hier zeer goed toe leenden: ten (door Baïf preuves genoemd) worden bezocht door de koning zelf, Catherine de Médici, le Duc d'Anjou en le Duc "... tant la façon de Poésie que la maniéré et reglement d'Alençon. anciennement usitée par les Grecs en les Romains ..." De statuten beschrijven duidelijk de doelstellingen, midde De gesloten gemeenschap van de academie zetelde aan len en organisatie van de academie. Zij is een besloten vankelijk ten huize van Antoine de Baïf, in de rue des fos elitaire gemeenschap waar dichters en musici in nauwe sa sés Saint-Victor. De organisatie was streng en besloten: menwerking experimenteren om een gemeenschappelijk leden mochten geen vreemden meebrengen, tenzij op uit ideaal te verwezenlijken, ideaal dat in het begin van de drukkelijke toestemming van alle anderen; disputen moes statuten wordt beschreven: ten binnenshuis gebeuren en waren verboden extra mu ras; geen enkele compositie mocht buiten de vereniging 'Afin de remettre en usage La Musique selon sa perfection, ten gehore gebracht worden; geen enkel werk mocht het qui est de représenter la parole en chant accomply de son daglicht zien via drukuitgaven (... Jureront les Musiciens harmonie et melodie, qui consistent au choix, regie des voix, ne bailler copie aucune des chansons de l'Académie à qui sens de la lettre le requiert, ou resserrant ou desserrant, ou ce soit...). Deze laatste regel is overigens de reden waarom de weer meer complexe en spanningsverwekkende variaties. slag van de werkzaamheden zo laat het daglicht heeft ge zien. Le Printans werd slechts veertien jaren na de dood van Met deze nieuwe benadering haalt de academie zich de kri Baïf gepubliceerd! tiek en soms hard vijandschap op de hals van tijdgenoten en nakomers, tot in de twintigste eeuw. De teneur van de kri Naast dichters zoals Pontus de Tyard en Ronsard waren de tiek kwam en komt er steeds op neer dat de souplesse van drie muzikale steunpilaren van de académie Guillaume Cos- de Franse taal zich niet leende tot de rigoureuze versvoe- teley (1530-1606), Jacques Maudit (1557-1627) en vooral tenscandering, waarbij een beklemtoonde lettergreep de Claude Le Jeune. Het was voornamelijk deze laatste die het dubbele lengte van een niet-beklemtoonde had. principe van les vers mesurés à l'antique op een meesterlij ke manier muzikaal gestalte gaf. Tijdgenoot Nicolas Rapin (1539-1608) was streng in zijn beoordeling van Baïf: Dé grote vernieuwing van de academie was het feit dat het 'Quand baïf nos chants Ie premier reforma accent tonique, eigen aan de Franse taal, niet langer als Contre ses desseins l'ignorance s'arma, alleenzaligmakend werd beschouwd. Het werd aangevuld Et chassa bien loin de cet art la beauté met het principe dat het Griekse kwantiteitaccent de metriek Pour sa nouveauté..." van de poëzie bepaalde.