PRZEWODNIK PO SZKLE 5 Temat Najważniejszych Dla Tego Regionu Hut Oraz Pracowni Zdobniczych
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Szkło artyStyczne w MuzeuM karkonoSkiM w JelenieJ Górze uMělecké Sklo v krkonošSkéM Muzeu v Jelení Hoře tHe collection of fine-art GlaSS at tHe karkonoSkie MuSeuM in Jelenia Góra Przewodnik po wystawie stałej Průvodce stálou expozicí Permanent exhibition guide Jelenia Góra 2012 Tekst: Justyna Wierzchucka Korekta: Iwona Makówka Tłumaczenie na język angielski: Aleksandra Barańska Tłumaczenie na język czeski: Tadeusz Kuchejda Fotografie: 3 – 20; 23 – 25; 29 – 30; 32 – 41; 43; 45 – 47 – Arkadiusz Podstawka 31 - Dominik Kunysz Druk: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe ZAPOL Dmochowski, Sobczyk Sp.j. al. Piastów 42, 71-062 Szczecin tel. +48 91 435 19 00, www.zapol.com.pl Projekt wspołfinansowany / Projekt spolufinancovany / Project co-financed „Ożywienie czesko-polskiej tradycji szklarskiej na rzecz rozwoju turystyki” Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 Partner Wiodący – Mĕsto Nový Bor Partner Projektu – Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze „Oživeni česko-polské sklářské tradice pro rozvoj cestovního” Projekt spolufinancovany Evropskou unii z Evropského fondu pro regionalni rozvoj a z prostek samosprávy Dolnoslezského vojvodstvi v rámci Operačního programu přeshranični spolupráce Česká republika – Polská republika 2007-2013 Vedoucí partner – Mĕsto Nový Bor Partner projektu - Krkonošské Muzeum v Jelení Hoře „Revival of the Czech-Polish glass making tradition for the developement of tourism” Project co-financed by the European Union from the European Regional Development Fund and budget of the Self-Government of Lower Silesian Voivodeship within the Cross-border Cooperation Operational Programme Czech Republic - Republic of Poland 2007- 2013 Lead Partner - Novy Bor SPiS treści obSaH table of contentS Wstęp / Úvod / Introduction . 5 Rozwój szklarstwa / Rozvoj sklářství / Development of Glass-Making . 17 Szkło średniowieczne i nowożytne / Sklo středověké a novověké / Medieval and Modern Glass . 19 Szkło barokowe / Barokní sklo / Baroque Glass . 22 Ba we szkła mleczne / Barokní mléčné sklo / Baroque Milk Glassware . 26 Barokowe szkła szlifowane i rytowane / Barokní sklo broušené a ryté / Baroque Ground and Engraved Glass . 28 Szkła w stylu empire / Sklo v období empíru / Glass in the Empire Style . 34 Szkło biedermeierowskie / Styl biedermeier / Biedermeier Glass . 36 Huta Josephine w Szklarskiej Porębie / Sklárna Josephine ve Sklářské Porubě / Josephine Glassworks in Szklarska Poręba . 44 Szkło w okresie historyzmu / Sklo v období historismu / Glass in the Style of Historicism . 46 Szkło secesyjne / Secesní sklo / Secession Glass . 51 Szkło w pierwszej połowie XX wieku / Sklo v první polovině 20. století / Glass in the First Half of the 20th Century. 56 Szkło współczesne / Sklo v současnosti / Contemporary Glass . 60 Bibliografia / Bibliografie / Bibliography . 64 Słownik artystów współczesnych / Slovník současných umělců / Dictionary of Contemporary Artists . 65 Słownik terminologiczny / Terminologický slovník / Dictionary of Terminology . 73 Spis ilustracji / Seznam ilustrací / Contents of Illustrations . 76 wStĘP Początki kolekcji szkła artystycznego Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze wiążą się niero- zerwalnie z powstaniem w 1880 roku Riesengebirgsverein (RGV) – Towarzystwa Karkonoskiego w Je- leniej Górze. Jego celem było, między innymi, gromadzenie, dokumentowanie i ochrona przedmio- tów historycznych i artystycznych, związanych z regionem Karkonoszy. Dzięki licznym darowiznom i osobistemu zaangażowaniu członków RGV zgromadzono sporą liczbę ciekawych obiektów, które zaczęto udostępniać publiczności w roku 1888 w wynajętych salach Gimnazjum Królewskiego (ob. Zespół Szkół przy ul. 1 Maja). Duży nacisk na kolekcjonowanie szkła artystycznego kładł od samego początku pierwszy dyrektor Das Museum des RGV (Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego) dr Hugo Seydel (1840–1932) – z wykształcenia prawnik, prywatnie kolekcjoner i znawca szkła artystycznego, który poprzez wszechstronne działania przyczynił się do rozwoju turystyki w Karkonoszach (il. 1). Od początku powstania jeleniogór- skiego muzeum priorytetem było zatem dokumentowanie historii i rozwoju szklarstwa w Karkonoszach. Stopniowo gromadzono cenne zbiory szkła oraz innych zabytków związanych z wytwórczością i zdo- bieniem przedmiotów szklanych, także rytowaniem kamieni szlachetnych. Do zbioru tego, oprócz obiek- tów szklanych, należały wzorniki hut, odci- ski zdobień na szkle w czerpanym papierze, narzędzia i formy szklarskie, lakowe odciski pieczęci. Niestety przedwojenne zbiory je- leniogórskiego muzeum, bogate w unikato- we obiekty rzemiosła szklarskiego, zostały rozproszone w wyniku zawieruchy wojen- nej – część najcenniejszych eksponatów wzbogaciła zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu i w Warszawie, losy niektórych są jak dotąd nieznane. Po wybudowaniu w latach 1912 – 1914 budynku muzeum według projektu Karla Grossera (1850 – 1918) i powstaniu stałej ekspozycji, sporą część wystawy rzemiosła zajęła tematyka szklarska. Według przewod- nika po muzeum z 1921 roku, gdzie dokład- nie opisano eksponaty znajdujące się w usta- wionych na parterze budynku gablotach, można szczegółowo odtworzyć ówczesne zbiory rzemiosła artystycznego. Intencją twórców tej wystawy było ukazanie długiej historii szklarstwa karkonoskiego, sięgającej XIV wieku, jak i technik zdobniczych stoso- il. 1 Hugo Seydel wanych w szkle oraz przybliżenie wiedzy na PRZEWODNIK PO SZKLE 5 temat najważniejszych dla tego regionu hut oraz pracowni zdobniczych. Ekspozycja nie była zbudowana chronologicznie, lecz tematycznie. Wiele z opisanych w przewodniku eksponatów nie zachowało się w zbiorach jeleniogórskiego muzeum. W 1947 roku zostało otwarte dla publiczności polskie Muzeum Miejskie w Jeleniej Górze, w ko- lekcji którego zachowało się z pokaźnego zbioru przedwojennego ok. siedemset obiektów szklanych. O dalszym kształcie i kierunkach rozwoju muzeum zdecydowała powołana w 1964 roku komisja Mini- sterstwa Kultury i Sztuki, na czele której zasiadła ówczesna dyrektor Muzeum Śląskiego we Wrocławiu, dr Maria Starzewska. Komisja ta, mając na uwadze długą i bogatą historię szklarstwa na terenie Karko- noszy, uznała, że jeleniogórskie muzeum (ówczesne Muzeum Regionalne) powinno specjalizować się w pozyskiwaniu, ochronie i udostępnianiu dzieł szklarskiego rzemiosła artystycznego. Pierwszym kustoszem zbiorów szkła był Mieczysław Buczyński (1941– 2005), od 1975 roku kierow- nik utworzonego wówczas Działu Szkła Artystycznego. To właśnie on, przy pełnym wsparciu dyrektora muzeum, Henryka Szymczaka (1938 – 2003) i dzięki dotacjom finansowym państwa stworzył kolekcję, zaliczaną dziś do jednej z najbogatszych i najliczniejszych w Polsce. Upamiętnieniem jego zasług było nadanie kolekcji szkła Muzeum Karkonoskiego jego imienia. Kontynuatorką rozpoczętego przez Mieczysława Buczyńskiego zadania była dr Stefania Żelasko, niestru- dzona w propagowaniu i naukowym opracowywaniu sztuki szklarskiej Śląska. Dzięki licznym publikacjom, pozyskiwaniu funduszy i zakupom brakujących eksponatów, a także dzięki osobistemu zaangażowaniu, w nieoceniony sposób przyczyniła się do wzbogacenia i popularyzacji jeleniogórskiej kolekcji szkła. Kolekcja szkła artystycznego im. Mieczysława Buczyńskiego liczy ponad siedem tysięcy eksponatów. Główny trzon zbiorów stanowią obiekty szklane, wytworzone i zdobione różnymi technikami, dokumentujące rozwój technologii szklarskiej. Stała ekspozycja szkła artystycznego, utworzona na nowo po rozbudowie i modernizacji Muzeum Karkonoskiego w latach 2010 – 2012 została ułożona w porządku chronologicznym i nawiązuje w swojej strukturze do wystawy autorstwa Mieczysława Buczyńskiego. Do najcenniejszych obiektów należy grupa szkieł barokowych i rokokowych z terenów Śląska, Czech i Niemiec. Ze zbiorów przedwojennych zachowały się także liczne przykłady naczyniowych form ze szkła mlecznego, imitujące wyroby porcelanowe. Bogaty zbiór szkieł w stylu empire wzbogacone zostały o unikatowy, jedyny w zbiorach Muzeum Kar- konoskiego, puchar z pracowni Johanna Siegismunda Menzla z czarno-sylwetowym portretem. Styl ten reprezentowany jest także kielichami i pucharami z charakterystyczną, kwadratową plintą i rytowanymi na czarach wedutami Karkonoszy. Najliczniejszą grupę stanowią szkła z okresu biedermeier, kolorowe, bogato zdobione, o masywnych, przysadzistych proporcjach. Najcenniejsze obiekty pochodzą z hut Kotliny Jeleniogórskiej oraz Kotliny Kłodzkiej – dwóch ważnych ośrodków szklarskich oraz turystycznych. Reprezentują one niezwykłe osiąg- nięcia technologiczne XIX-wiecznych szklarzy, a także są wyrazem ówczesnych gustów. Kolejne gabloty stałej ekspozycji wypełnione są obiektami unikatowymi tworzonymi w stylach histo- rycznych, głównie w Hucie Josephine w Szklarskiej Porębie i rafinerii Fritza Heckerta w Piechowicach oraz w hutach czeskich. Pokazują one niezwykły kunszt śląskich szklarzy i zdobników szkła. Kolekcja jeleniogórska posiada liczne, najwyższej jakości przykłady szkieł secesyjnych, pochodzących nie tylko z hut śląskich, ale także najważniejszych wówczas ośrodków szklarskich – czeskich, niemieckich i francuskich. Obiekty secesyjne, wytworzone oraz ozdobione za pomocą różnych technik szklarskich, ukazują niezwykłą wyobraźnię twórców tego okresu. Po krótko trwającym, ale niezwykle bogatym stylu Art Nouveau następowały po sobie lub trwały równolegle różne style nowoczesne. Kolejna część ekspozycji poświęcona została