Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam Di Majlis Bandaraya Shah Alam, Selangor

KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI DARI PERSPEKTIF ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM, SELANGOR

ROSLAN HASSAN

UNIVERSITI SAINS MALAYSIA

2017 KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI DARI PERSPEKTIF ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

oleh

ROSLAN HASSAN

Tesis yang diserahkan untuk memenuhi keperluan bagi Ijazah Sarjana Sains Kemasyarakatan

Ogos 2017 PENGHARGAAN

Syukur Alhamdulillah, segala puji bagi Allah SWT, Tuhan semesta alam. Tuhan yang mencipta langit dan bumi. Tuhan yang menurunkan ilmu-Nya kepada yang dikehendaki-Nya. Sesungguhnya ilmu pengetahuan merupakan perkara yang tidak dapat dipisahkan daripada ajaran agama Islam. Tidak lupa juga dengan salam dan selawat ke atas junjungan besar Nabi Muhammad SAW, sebagai penghulu kepada umat manusia dan pesuruh Allah SWT. Semoga penghasilan dan usaha dalam melengkapkan tesis ini mendapat keredaan-Nya dan seterusnya memperkayakan ilmu menurut perspektif Islam. Insya Allah.

Setinggi-tinggi penghargaan kepada Dr. Mohd Syakir bin Mohd Rosdi sebagai penyelia yang tidak pernah jemu dalam membimbing, memberi tunjuk ajar serta mengemukakan cadangan-cadangan yang tidak ternilai bagi memastikan kekemasan dan kualiti penghasilan tesis ini. Segala teguran dan komitmen penyelia telah mendorong penyelidik dalam membulatkan nekad bagi memastikan penghasilan kajian ini disiapkan.

Di samping itu juga penghargaan kepada En. Shahrin Ahmad, En. Yusni bin Abd

Rahman, Haji Abdul Halim bin Omar, Hajah Noraini Hussin, Datuk Azhari Dato’

Shaari, YB Khalid Samad, YB Dr. Haji Yaakob Sapari, Ustaz Khairiamri Ahmad dan Prof. Madya Ezani Yaakub yang telah meluangkan masa unuk ditemu bual sehingga penulisan tesis ini dilengkapkan.

Kedua, tidak lupa juga penghargaan dikalungkan kepada pensyarah-pensyarah di

Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Universiti Sains Malaysia.

Nama-nama seperti Prof. Dr. Muhammad Syukri bin Salleh, Prof. Madya Dr. Zakaria bin Bahari, Dr. Mohd Shukri bin Hanapi dan semua pensyarah ISDEV yang sentiasa memberi sokongan kepada penyelidik secara langsung dan tidak langsung dalam menyempurnakan penulisan tesis ini. Ketiga, kepada rakan-rakan di ISDEV yang sama-sama membantu terutamanya kepada Saudara Wafdi Auni bin Mohamed dan

Saudara Ahmad Shaifful Anuar bin Ahmad Shukor.

Akhir sekali penghargaan buat isteri tercinta, Nazura binti Ramli yang sentiasa memahami dan mendorong sehingga penulisan tesis ini selesai. Tidak lupa juga penghargaan kepada anak-anak tersayang, Nur Najihah binti Roslan, Nur Irdina binti

Roslan dan Muhammad Wafi Irfan bin Roslan. Semoga penghasilan ilmu tesis ini menjadi pemangkin kepada anak-anak Papa semoga berjaya dalam mendalami ilmu

Allah SWT dan jangan sesekali berpatah semangat dalam mengharungi suasana kehidupan yang penuh mencabar. Penghargaan juga dipanjangkan kepada kedua arwah ibu bapa penyelidik serta arwah ayah mertua. Semoga Allah SWT mencucuri rahmat-Nya kepada roh-roh ibu bapa dan ayah mertua. Insya Allah.

Roslan bin Hassan Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia Pulau Pinang

22 Ogos 2017

iii

SENARAI KANDUNGAN

PENGHARGAAN ii SENARAI KANDUNGAN iv SENARAI JADUAL x SENARAI RAJAH xii SENARAI GAMBAR xiii SENARAI LAMPIRAN xiv SENARAI SINGKATAN xv PANDUAN TRANSLITERASI xvi ABSTRAK xvii ABSTRACT xix

BAB 1 – PENDAHULUAN 1.1 Pengenalan 1

1.2 Latar Belakang Kajian 1

1.2.1 Perkembangan Kaedah Pengurusan Konflik Lazim 2

1.2.2 Kaedah Pelaksanaan Pengurusan Konflik Lazim 7

1.2.3 Perkembangan Kaedah Pengurusan Konflik Islam 12

1.2.4 Kaedah Pelaksanaan Semasa Pengurusan Konflik Islam 16

1.2.5 Kaedah Pengurusan Konflik Pihak Berkuasa Tempatan 19

1.3 Pernyataan Masalah 22

1.4 Objektif Kajian 30

1.5 Persoalan Kajian 31

1.6 Definisi Operasional 33

1.6.1 Kaedah 33

1.6.2 Pengurusan Konflik 34

1.6.3 Organisasi 38

1.6.4 Perspektif Islam 39

1.7 Skop dan Batasan Kajian 43

1.8 Kepentingan Kajian 44

1.9 Sumbangan Kajian 45

1.10 Organisasi Kajian 47

BAB 2: KAJIAN LEPAS DAN SOROTAN KARYA

2.1 Pengenalan 49

2.2 Kajian-kajian Lepas 50

2.2.1 Jenis-jenis Konflik 50

2.2.1 (a) Konflik Jantina 51

2.2.1 (b) Konflik Urusan Rumah Tangga dan Kerja 52

2.2.1 (c) Konflik Budaya 53

2.2.1 (d) Konflik Kepentingan 54

2.2.1 (e) Persepsi Campur Tangan 55

2.2.1 (f) Konflik Kepuakan 56

2.2.1 (g) Intervensi Pihak Ketiga 57

2.2.2 Faktor-faktor Konflik Organisasi 59

2.2.3 Kesan-kesan Konflik Organisasi 61

2.2.3 (a) Kesan Positif Konflik Organisasi 61

2.2.3 (b) Kesan Negatif Konflik Organisasi 63

2.3 Analisis Kajian Lepas 65

2.4 Sorotan Karya 66

2.4.1 Konsep Konflik 67

2.4.1 (a) Kepimpinan 67

2.4.1 (b) Faktor-Faktor Yang Menyebabkan Berlakunya Konflik 71

2.4.1 (c) Proses Konflik 75

2.4.1 (d) Kesan Konflik 76

2.4.1 (e) Pembangunan Pengurusan Konflik dan Pembangunan Pengurusan Strategik Bagi Menangani Konflik Pengurusan 82

2.4.2 Jenis Konflik 84

2.4.3 Kaedah Pengurusan Konflik Lazim 87

2.4.4 Model Karya Konflik Lazim 91

2.4.4 (a) Karya Penulisan Kerangka Model 91

2.4.4 (b) Model Kaedah Pengurusan Konflik Lazim 95

2.4.5 Konflik Dalam Perspektif Islam 102

2.4.5 (a) Konflik Dari Perspektif Islam 102

2.4.5 (b) Peranan Rasulullah SAW Dalam Menghadapi Konflik 108

2.4.6 Penyelesaian Konflik Dari Perspektif Islam 112

2.4.6 (a) Konfik Rumah Tangga 112

2.4.6 (b) Konflik Dalam Peperangan 114

2.4.6 (c) Penyelesaian Konflik Melalui Syura 118

2.5 Analisis Sorotan Karya 119

2.6 Kerangka Konseptual Kajian 120

2.7 Rumusan 122

BAB 3 – KAEDAH PENYELIDIKAN

3.1 Pendahuluan 123

3.2 Reka Bentuk Kajian 124

3.3 Kaedah Pengumpulan Data 127

3.3.1 Kaedah Pengumpulan Data Primer 128

3.3.1 (a) Kaedah Temu Bual 128

3.3.1 (b) Pemilihan Informan 131

3.3.1 (c) Kajian Rintis 137

3.3.2 Kaedah Pengumpulan Data Sekunder 140

3.3.2 (a) Sumber Utama 141

3.3.2 (b) Sumber Kedua 142

3.4 Kaedah Penganalisisan Data 143

3.4.1 Kaedah Penganalisisan Data Primer 143

3.4.2 Kaedah Penganalisisan Data Sekunder 145

3.5 Tata Cara Aliran Kajian 148

3.6 Rumusan 150

BAB 4 – ANALISIS DAN DAPATAN KAJIAN

4.1 Pendahuluan 151

4.2 Latar Belakang Informan 152

4.3 Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 153

4.3.1 Pandangan Pemikir Islam Mengenai Pengurusan Konflik Organisasi 154 4.3.2 Jenis-jenis Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 165

4.4 Kaedah Pengurusan Konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam 181

4.5 Analisis Terhadap Kaedah Pengurusan Konflik Majlis Bandaraya

vii

Shah Alam Berdasarkan Kaedah Pengurusan Konflik dari Perspektif Islam 196

4.5.1 Penilaian Kaedah Pengurusan Konflik Majlis Bandaraya Shah Alam Dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam 198

4.5.2 Masalah/Halangan Majlis Bandaraya Shah Alam Dalam Melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam Dalam Majlis Bandaraya Shah Alam 200

4.5.3 Usaha-Usaha Majlis Bandaraya Shah Alam Untuk Mengurusk an Konflik Secara Islam 204

4.6 Merumuskan Kaedah Pengurusan Konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam 207

4.6.1 Bentuk-Bentuk Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam Yang Sesuai Diterapkan Dalam Majlis Bandaraya Shah Alam 209

4.6.2 Cadangan Penambahbaikan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam Untuk Direalisasikan Dalam Majlis Bandaraya Shah Alam 216

4.7 Rumusan 221

BAB 5 – PENUTUP DAN RUMUSAN

5.1 Pengenalan 223

5.2 Rumusan Kajian 223

5.3 Implikasi Kajian dan Cadangan Dasar 229

5.3.1 Implikasi Teoretikal 229

5.3.2 Implikasi Praktikal 230

5.3.2(a) Implikasi Kepada Negara 230

5.3.2(b) Implikasi Kepada Organisasi 231

5.3.2(c) Implikasi Kepada Masyarakat 231

5.4 Cadangan Kajian Masa Hadapan 231

viii

5.4.1 Subjek Kajian 232

5.4.2 Kaedah Penyelidikan 232

5.5 Rumusan 233

BIBLIOGRAFI 235

SENARAI JADUAL

HALAMAN

Jadual 1.1 Objektif dan Persoalan Kajian 31 Jadual 3.1 Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Pegawai Majlis Bandaraya Shah Alam 133 Jadual 3.2 Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Ahli Majlis 134 Jadual 3.3 Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Ahli Politik 135 Jadual 3.4 Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Pakar Agama dan Akademik 137 Jadual 3.5 Pemilihan Informan Untuk Kajian Rintis 139 Jadual 3.6 Ringkasan Kaedah Analisis Data Mengikut Objektif dan Persoalan Kajian 147 Jadual 4.1 Objektif Kajian Pertama dan Persoalan Kajian 153 Jadual 4.2 Persoalan Kajian Kedua dan Soalan Temu Bual 159 Jadual 4.3 Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 164 Jadual 4.4 Persoalan Kajian Ketiga dan Soalan Temu Bual 182 Jadual 4.5 Konflik-konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam 184 Jadual 4.6 Kaedah Pengurusan Konflik Majlis Bandaraya Shah Alam 192 Jadual 4.7 Persoalan Kajian Keempat dan Soalan Temu Bual 197 Jadual 4.8 Kaedah Pengurusan Konflik yang Digunakan Oleh Majlis Bandaraya Shah Alam Sama Ada Bertepatan Dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam Ataupun Tidak 198 Jadual 4.9 Wujudnya Halangan Untuk Majlis Bandaraya Shah Alam Melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 200 Jadual 4.10 Permasalahan atau Halangan Untuk Majlis Bandaraya Shah Alam Melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 203 Jadual 4.11 Usaha-usaha yang Dilakukan oleh Majlis Bandaraya Shah Alam Untuk Menguruskan Konflik Secara Islam 204 Jadual 4.12 Persoalan Kajian Kelima dan Soalan Temu Bual 208 Jadual 4.13 Bentuk-bentuk Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam Yang Sesuai Diterapkan Dalam

Majlis Bandaraya Shah Alam 210 Jadual 4.14 Kesesuaian Jenis-Jenis Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam Dengan Majlis Bandaraya Shah Alam 214 Jadual 4.15 Cadangan Penambahbaikan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 217

SENARAI RAJAH

HALAMAN

Rajah 2.1 Proses Konflik 76 Rajah 2.2 Konflik Interpersonal 99 Rajah 2.3 Model Bagi Kaedah Mengawal Konflik Interpersonal 100 Rajah 2.4 Kerangka Konseptual Kajian 121 Rajah 3.1 Tata Cara Aliran Kajian Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 149 Rajah 4.1 Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 165 Rajah 4.2 Jenis-Jenis Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam Berasaskan dari Kajian Temu Bual dan Kajian Dokumen 166 Rajah 4.3 Jenis-jenis Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 180 Rajah 4.4 Konflik-konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam 190 Rajah 4.5 Kaedah Pengurusan Konflik Majlis Bandaraya Shah Alam 195 Rajah 4.6 Permasalahan atau Halangan Untuk Majlis Bandaraya Shah Alam Melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 203 Rajah 4.7 Usaha-usaha yang Dilakukan oleh Majlis Bandaraya Shah Alam Untuk Menguruskan Konflik Secara Islam 207 Rajah 4.8 Bentuk-bentuk Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam Yang Sesuai Diterapkan Dalam Majlis Bandaraya Shah Alam 213 Rajah 4.9 Cadangan Penambahbaikan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam 221

xii

SENARAI GAMBAR

HALAMAN

Gambar 3.1 Contoh Muka Depan PAV8 145

xiii

SENARAI LAMPIRAN

HALAMAN

Lampiran Transkrip Temu Bual Bersama Informan 263

xiv

SENARAI SINGKATAN

DAP Parti Tindakan Demokratik

DUN Dewan Undangan Negeri

KDN Kementerian Dalam Negeri

KPK Kaedah Pengurusan Konflik

KPKL Kaedah Pengurusan Konflik Lazim

KPKOPI Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam

KPKPI Kaedah Pengurusan Konflik dari Perspektif Islam

MBSA Majlis Bandaraya Shah Alam

MCA Persatuan Cina Malaysia

MIC Kongres India Se-Malaysia

MPP Majlis Perwakilan Penduduk n Frekuensi

PAS Parti Islam Se-Malaysia

PAV8 ATLAS.ti versi 8.0.29

PBT Pihak Berkuasa Tempatan

PKNS Perbadanan Kemajuan Negeri Selangor

PKR Parti Keadilan Rakyat

SAW Salla Allah ‘alayh wa Sallam

SWT Subhanah wa Ta’ala

UiTM Universiti Teknologi MARA

UMNO Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu

USNO Pertubuhan Kebangsaan Sabah Bersatu

YB Yang Berhormat

PANDUAN TRANSLITERASI

HURUF RUMI HURUF ARAB HURUF RUMI HURUF ARAB ا - ط {t ب b ظ {z ت t ع ‘ ث th غ gh ج j ف f ح {h ق q خ kh ك k د d ل l ذ dh م m ر r ن n ز z و w س s ﻫ h ش sy ء , ص {s ي y ض {d ة t

PENDEK PANJANG DIFTONG أَ يْ ay ﺁ

Sumber: Pedoman Transliterasi Huruf Arab Ke Huruf Rumi, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) (1992)

xvi

KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI DARI PERSPEKTIF

ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM, SELANGOR

ABSTRAK

Terdapat pelbagai Kaedah Pengurusan Konflik Lazim (KPKL) digunakan untuk menyelesaikan konflik. Antara kaedah yang digunakan ialah seperti kaedah pengelakan, penyesuaian, berkompromi, persaingan dan permuafakatan. Namun yang demikian, masih timbul konflik dan pelbagai isu yang tidak dapat diselesaikan.

Antara isu konflik tersebut ialah isu rampasan minuman keras, cadangan pembukaan pusat-pusat hiburan dan judi, pertentangan penduduk setinggan di Kampung Rimba

Jaya, pemindahan kuil dari tempat asal di Seksyen 19 ke Seksyen 23 dan isu kutipan sampah. Hal ini menjelaskan ada pengurusan konflik yang digunakan, tetapi masih belum menyelesaikan konflik secara menyeluruh. Tambahan pula, menggunakan kaedah lazim sebagai penyelesaian konflik dalam organisasi yang sebahagian besarnya adalah Muslim, tidakkah tindakan itu kurang sesuai? Secara khususnya, kajian ini mempunyai tiga objektif. Pertama, mengenal pasti kaedah pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam (KPKOPI). Kedua, menganalisis kaedah pengurusan konflik (KPK) Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA) berdasarkan

KPKOPI. Ketiga, mencadangkan bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai digunakan dalam MBSA. Bagi mencapai ketiga-tiga objektif kajian tersebut, kajian ini menggunakan reka bentuk kajian deskriptif dengan melibatkan dua fasa. Fasa pertama tertumpu kepada pengumpulan data sekunder yang menggunakan kajian dokumen. Data-data dikumpul dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan bagi menjawab objektif pertama. Hasilnya, dibina satu kerangka konseptual KPKOPI yang terdiri daripada sumber, prinsip dan jenis. Pertama, KPKOPI bersumberkan al-

xvii

Qur’an, Hadith dan Sirah Nabi Muhammad SAW. Kedua, terdapat empat prinsip

KPKOPI iaitu ‘ubudiyyat (sifat penghambaan), tauhid, berpegang teguh kepada al-

Qur’an dan Hadith dan kuat jiwa. Ketiga, jenis-jenis KPKOPI melalui tazkiyat al- nafs, musyawarat (mesyuarat), ketaatan kepada pemimpin, membuang sifat

’asabiyyat dan kaedah negosiasi cara Islam (tahaluf al-siyasi). Fasa kedua pula tertumpu kepada pengumpulan data primer menerusi instrumen sesi temu bual mendalam yang melibatkan sembilan informan terpilih bagi menjawab objektif kajian. Maklumat temu bual dianalisis melalui kaedah analisis kandungan dengan menggunakan perisian Atlas.ti versi 8.0.29 dan Microsoft Excel 2013. Hasilnya fasa ini telah menjawab kelima-lima persoalan kajian dan tercapailah objektif-objektif bagi kajian ini. Hal ini disebabkan KPKOPI yang sesuai untuk MBSA kesemuanya mempunyai kaitan dengan kelima-lima jenis pengurusan konflik organisasi Islam tersebut. Natijahnya ia merupakan pandangan asas yang dikemukakan oleh para sarjana Islam yang mengkaji pengurusan konflik Islam. Secara rumusannya,

KPKOPI boleh berfungsi sebagai kaedah menyelesaikan konflik bagi menggantikan kaedah pengurusan konflik lazim di MBSA dan di organisasi-organisasi yang lain.

xviii

ORGANIZATIONAL CONFLICT MANAGEMENT METHODS OF THE

ISLAMIC PERSPECTIVE ON THE SHAH ALAM CITY COUNCIL,

SELANGOR

ABSTRACT

There are numerous Conventional Conflict Management Methods (CCMM) used to solve conflicts. Among these methods are avoidance, accommodate, compromise, competition and collaborate. Nevertheless, there are still conflicts and issues that cannot be solved. Some these issues regarding conflict are the seizure of liquor, suggestions to open entertainment and gambling outlets, opposition expressed by squatters in Kampung Rimba Jaya, displacement of a temple from Section 19 to

Section 23 and the issue of waste collection. It is evident that some sort of conflict management was initiated but the overall conflict has yet to be resolved. Hence, is the use of conventional methods to solve conflicts in an organization where the majority are Muslims an appropriate action? Specifically, this study has three objectives. First is to identify the organizational conflict management method from an Islamic perspective (KPKOPI). Second is to analyse the conflict management method (CMM) used in Shah Alam City Council (SACC) based on KPKOPI. Third is to suggest suitable types of KPKOPI to be applied in SACC. In order to achieve the objectives of this study, this study had used the descriptive research design in two phases. The first phase focused on the collection of secondary data using the document research method. The data was then analysed through the content analysis method in order to answer the first objective. Subsequently, a KPKOPI conceptual framework was built based on resources, principles and types. Firstly, the KPKOPI was based on the al-Qur’an, Hadith and the Sirah of the Prophet SAW. Secondly, the

xix

KPKOPI consisted of four principles, namely ‘ubudiyyat (servitude), tauhid

(monotheism), a strong belief in the al-Qur’an and Hadith as well as a strong state of mind. Thirdly, the types of KPKOPI include tazkiyat al-nafs, musyawarat

(meetings), allegiance to the leader, discarding the attitude of ’asabiyyat and Islamic- style negotiation methods (tahaluf al-siyasi). The second phase focused on collecting primary data through in-depth interview sessions with nine selected informants to answer questions related to the study’s objectives. The information from the interview session was analysed using the content analysis method as well as the

Atlas.ti version 8.0.29 and Microsoft Excel 2013 software. The findings from this phase answered all the five research questions and achieved the objectives of this study. This was because the KPKOPI appropriate for SACC were all related to the five types of Islamic organizational conflict management methods. This outcome consisted of the fundamental views adduced by Islamic scholars who had studied

Islamic conflict management. Thus, it could be concluded that KPKOPI functions as a method for solving conflicts and replaces the conventional conflict management method in SACC and other organisations.

BAB 1 PENDAHULUAN

1.1 PENGENALAN

Kajian ini dilakukan untuk meneliti Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari

Perspektif Islam (KPKOPI). Kaedah ini dibina untuk meneliti kepenggunaannya di

Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA), Selangor. Walaupun MBSA bukanlah institusi berasaskan Islam, namun mereka antara Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) yang pernah menyuarakan pandangan untuk menguruskan Shah Alam ke arah pengurusan secara Islam. Jika MBSA ingin mengurus secara Islam, adakah ada kemungkinan di MBSA sudah ada pelaksanaan pengurusan secara Islam, termasuklah dalam pengurusan konflik organisasi?

Bagi mendapatkan gambaran awal untuk kajian ini, sebagai bab permulaan, bab ini menumpukan latar belakang kajian, pernyataan masalah, objektif kajian, persoalan kajian, definisi operasional, skop dan batasan kajian, kepentingan kajian, sumbangan kajian dan organisasi kajian.

1.2 LATAR BELAKANG KAJIAN

Pengurusan konflik digunakan untuk menguruskan pertikaian, perbalahan atau permusuhan dalam sesebuah organisasi ataupun institusi. Secara umumnya, terdapat dua pendekatan dalam pengurusan konflik. Pertama, pengurusan konflik lazim; dan kedua, pengurusan konflik Islam. Kedua-dua pendekatan ini telah membentuk dua kaedah iaitu Kaedah Pengurusan Konflik Lazim (KPKL) dan (KPKOPI). Daripada

1 dua kaedah ini membentuk lima bahagian untuk dibincangkan dalam latar belakang kajian ini. Bahagian pertama, perkembangan KPKL. Bahagian kedua, kaedah pelaksanaan pengurusan konflik lazim. Bahagian ketiga, perkembangan kaedah pengurusan konflik Islam. Bahagian keempat, kaedah pelaksanaan semasa pengurusan konflik Islam. Bahagian kelima, kaedah pengurusan konflik pihak berkuasa tempatan.

1.2.1 Perkembangan Kaedah Pengurusan Konflik Lazim

Perkembangan PKPL pada peringkat dunia, Asia Tenggara dan dalam negara

Malaysia boleh dilihat khususnya berasaskan kaedah penyelesaian yang dibangunkan oleh sarjana-sarjana terdahulu. Perkembangan KPKL diasaskan oleh Follet (1940).

Beliau membincangkan Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) bagi menyelesaikan masalah konflik yang berlaku. Lima KPK yang diperkenalkan oleh Follet (1940) dalam menyelesaikan konflik. Pertama, kaedah penguasaan; kedua, berkompromi; ketiga, integratif; keempat, pengelakan; dan kelima, penyekatan.

Setelah Follet (1940), KPKL ini dikupas pula oleh Boulding (1964). Boulding (1964) memperkembangkan lagi kaedah yang dibawa oleh Follet (1940). Beliau merujuk kepada pendekatan imej dalam pengurusan konflik dan tingkah laku dalam setiap sistem adalah dipandu oleh imej yang merupakan struktur yang penting dalam sesuatu sistem. Boulding (1964) mencadangkan kaedah pengelakan yang disebutnya kaedah yang terbaik dalam menyelesaikan konflik.

Perkembangan KPKL dilanjutkan oleh Blake dan Mouton (1964). Blake dan Mouton

(1964) memperkenalkan grid untuk mengklasifikasikan lima jenis KPKL yang boleh diambil. Pertama, kaedah paksaan; kedua, pengunduran; ketiga, kelancaran; keempat, kompromi; dan kelima, konfrontasi. Seterusnya, Thomas (1976) telah membuat perincian semula ke atas perkembangan KPKL yang dibuat oleh Blake dan Mouton

(1964).

Dalam penelitian semula yang dilakukan, Thomas (1976) menekankan kepentingan yang melibatkan elemen kerjasama dan ketegasan melalui lima KPKL yang bersandarkan dua dimensi. Pertama, dimensi yang berasaskan tegas atau tidak tegas setiap pihak dalam mengejar kepentingan peribadi; dan kedua, dimensi yang berasaskan sifat kerjasama atau tidak mahu bekerjasama setiap pihak dalam memuaskan kepentingan orang lain. Namun demikian, teori ini tidak dipersetujui oleh Rahim (1998). Beliau menyatakan orientasi lima kaedah adalah tidak berubah bukan mengikut situasi. Seterusnya, sejarah perkembangan KPKL ini terus berkembang dengan beberapa teori dan juga kajian yang dijalankan oleh para sarjana lazim di seluruh dunia.

Perbincangan mengenai KPKL ini dilihat dari pelbagai pandangan oleh sarjana- sarjana yang terdahulu. Antara pandangan yang diutarakan oleh para sarjana ialah

Robbins (1998). Menurut Robbins (1998), terdapat tiga sudut pandangan mengenai konflik. Pertama, konflik adalah sesuatu yang tidak baik dan berunsur negatif; kedua, hubungan manusia yang merujuk konflik sebagai sesuatu yang lumrah dan biasa; dan ketiga, pandangan para interaksi yang berpendapat bahawa konflik boleh bersifat

3 pembina aturcara penggunaan iaitu dapat merangsangkan inovasi dan meningkatkan produktiviti.

Organisasi menyedari kepentingan menangani konflik. Lebih-lebih lagi dalam menghadapi era globalisasi dan mengekalkan pertumbuhan ekonomi. Seterusnya, ia meletakkan asas sumber manusia dinamik yang boleh menyokong pembangunan organisasi dan ekonomi berasaskan pengetahuan. Selain itu, pengurusan konflik dijadikan sebagai alat untuk meningkatkan produktiviti dan daya saing dalam perniagaan. Walaupun begitu, menurut Quah Cheng Sim (2009), konflik konstruktif1 menyumbang kepada kewujudan inovasi, kreativiti dan perubahan.

Sejarah perkembangan konflik juga dikaitkan dengan gelagat dalam organisasi.

Kajian tersebut dilakukan oleh Brown (1983) dan Godron (1983). Menurut Brown

(1983), beliau memberi penekanan kepada dua elemen penting yang menurutnya punca konflik, iaitu terdiri daripada gelagat dan kepentingan. Dapatan ini selari dengan Gordon (1983) yang menjelaskan ketidakserasian gelagat adalah berkaitan dengan tindakan pihak yang terlibat untuk menentang atau mengecewakan pihak lain.

Perkembangan konflik juga berkait rapat dengan ketidakserasian. Dapatan mengenai ketidakserasian boleh berlaku dalam banyak bentuk. Perkembangan konflik mengenai ketidakserasian dibawa oleh Fathiyah Abu Bakar (1997) dan Owens

(1991). Fathiyah Abu Bakar (1997) sebagai contoh, menyatakan antara bentuk

1 Kajian yang dijalankan oleh Schermertorn, Hunt dan Osborn (1996), membahagikan konflik kepada dua jenis iaitu konflik konstruktif dan konflik destruktif. Konflik konstruktif merupakan konflik yang membina, iaitu konflik yang mendatangkan kebaikan sama ada kepada mereka yang terlibat dalam konflik ataupun kepada organisasi. Sementara konflik destruktif pula didefinisikan sebagai konflik yang membawa kesan negatif dan bersifat meruntuh. 4 ketidakserasian ialah tidak mahu memberi sokongan, mempersoalkan serta menyatakan ketidaksetujuan secara terang, melakukan sabotaj dan sebagainya.

Dalam pada itu, Owens (1991) menyatakan konflik terhasil apabila ketidakserasian matlamat yang disertai dengan persaingan emosi. Menurutnya lagi, situasi ini menyebabkan keadaan menjadi tegang, produktiviti yang menurun atau kepuasan kerja individu yang semakin mengurang.

Perkembangan pengurusan konflik juga dilihat dari pelbagai sudut yang berbeza.

Antaranya ialah Whetten dan Cameron (2002), Knezevich (1975), Wan Izuddin

(1991) dan Armstrong dan Page (1983). Antara kajian yang disentuh ialah sebab- sebab organisasi memilih para pengurus yang memiliki ciri-ciri kepimpinan. Secara realitinya ciri-ciri ini penting bagi memastikan pemimpin yang dipilih berkemampuan dalam menganalisis peluang-peluang yang ada. Selain itu pemimpin tersebut juga perlulah bertanggungjawab terhadap amanah yang dipikul. Selain ciri- ciri tersebut, seharusnya para pemimpin berkemampuan dalam menghadapi serta menguruskan konflik. Pendapat ini selari dengan Whetten dan Cameron (2002)2 yang menyenaraikan sepuluh ciri kemahiran pengurusan yang diperlukan oleh pengurus yang berkesan. Daripada sepuluh ciri tersebut, ia termasuklah pengurusan konflik.

Menurut Knezevich (1975), fenomena kewujudan konflik tidak boleh dielakkan dalam organisasi yang semakin kompleks dan melakukan urusan secara terus dengan masyarakat. Natijahnya, sebagai pengurus seseorang itu tidak hanya perlu bijak

2 Whetten dan Cameron (2002) menyenaraikan sepuluh ciri kemahiran pengurusan yang diperlukan oleh pengurus yang berkesan. Ciri kemahiran tersebut ialah pertama, pengurusan konflik; kedua, kemahiran komunikasi verbal (termasuk mendengar); ketiga, kebolehan menguruskan masa dan mengatasi tekanan (stres); keempat, keupayaan membuat keputusan secara individu; kelima, kebolehan dalam mengenal pasti dan menyelesaikan masalah; keenam, memiliki semangat motivasi yang tinggi; ketujuh, berupaya memberi dan menerima tanggungjawab; kelapan, mempunyai dan berusaha mencapai matlamat serta wawasan; kesembilan, memiliki kesedaran diri; dan kesepuluh, mempunyai semangat kerja berpasukan. 5 dalam mengurus konflik yang berlaku antara organisasi dengan masyarakat. Mereka juga perlu bersedia untuk berhadapan dengan konflik yang berlaku dalam organisasi.

Kemahiran menangani konflik yang dipilih akan menentukan peranan konflik tersebut dalam diri individu atau organisasi (Wan Izuddin, 1991).

Justeru, dalam mengharungi perhubungan yang semakin hari semakin kompleks terutama dalam suasana kerja organisasi yang besar, pengurusan ke atas konflik perlu diselaraskan. Sememangnya ia merupakan keperluan utama agar tidak lari daripada objektif dan matlamat organisasi. Armstrong dan Page (1983) menjelaskan konflik yang berlaku adalah disebabkan oleh organisasi tersebut tidak boleh mengelak daripada berhadapan dengan konflik. Menurut Armstrong dan Page (1983) lagi, konflik tidak boleh dielak disebabkan oleh objektif, nilai dan keperluan seseorang atau kumpulan dalam organisasi yang tidak sama.

Sebelum ini organisasi cuba mengelak konflik daripada berlaku dalam pengurusan masing-masing. Hal ini berbeza dengan situasi sekarang, apabila mengelak konflik daripada berlaku bukanlah satu tindakan yang bijak. Perbezaan pendapat mengenai sesuatu isu bukan perkara baharu kerana masing-masing ada pandangan tersendiri

(Berita Harian, 20 Oktober 2015). Seharusnya konflik yang timbul dalam organisasi, jika diurus dengan betul akan membentuk keharmonian serta sikap lebih memahami antara mereka yang terlibat. Natijahnya, konflik juga dapat membentuk kekuatan dalam organisasi. Organisasi menukar strategi daripada mengelak konflik kepada menguruskan konflik yang timbul ke arah keputusan yang bersifat positif adalah perkembangan ilmu kaedah pengurusan konflik yang lebih terkini.

1.2.2 Kaedah Pelaksanaan Pengurusan Konflik Lazim

Perkembangan KPKL sedang berlaku pada peringkat dunia, Asia Tenggara dan

Malaysia. Pada peringkat dunia, terdapat 12 negara yang secara jelas mengamalkan

KPKL. Daripada 12 negara tersebut, dikenal pasti lima kaedah pengurusan konflik yang digunakan mereka. Pertama, pengelakan; kedua, penyesuaian; ketiga, persaingan; keempat, kompromi; dan kelima, permuafakatan.

Bagi kaedah yang pertama iaitu kaedah pengelakan, ia digunakan oleh Negara China,

Malaysia, Filipina, Taiwan, Vietnam dan Brunei. Hal ini terhasil apabila keenam- enam negara tersebut merebut pemilikan ke atas Kepulauan Spratly3. Kaedah pengelakan merupakan salah satu kaedah yang dibangunkan oleh Thomas dan

Kilmann (1974) dalam menghadapi konflik. Bagi mengelakkan terjadinya ketegangan antara negara yang terlibat, satu perjanjian diambil. Perjanjian ini dilakukan sebagai langkah pengelakan daripada berlakunya peperangan. Hasilnya, keenam-enam negara Asia bersetuju dengan kandungan Deklarasi Manila bagi mengelakkan konflik di kawasan yang menjadi rebutan (Kosmo, 13 Julai 2012).

Bagi kaedah yang kedua iaitu kaedah penyesuaian, ia digunakan oleh Negara China dan Taiwan. Kaedah penyesuaian ini diperkenalkan oleh Thomas dan Kilmann

(1974) melibatkan pihak yang terlibat bekerjasama dengan mengorbankan

3 Kepulauan Spratly atau dikenali juga dengan Gugusan Semarang Peninjau terdiri daripada lebih kurang 750 terumbu karang yang terletak di kawasan Laut China Selatan dan Laut Sulu. Keluasan kawasan Kepulauan Spratly melebihi 425,000 kilometer persegi. Walaupun begitu hanya kurang daripada empat kilometer persegi merupakan kawasan daratan.

Kepulauan Spratly menjadi rebutan oleh negara-negara yang berada di sekitarnya, yang terdiri daripada Malaysia, Filipina, Vietnam, China dan Brunei. Kepulauan tersebut menjadi rebutan kerana kedudukannya yang strategik bagi laluan utama kapal-kapal dagang selain kedudukannya yang berada di atas pentas benua yang mengandungi hasil petroleum dan gas asli. 7 kepentingan diri bagi kepuasan pihak yang satu lagi. Konflik berlaku apabila terdapat ancaman tindakan ketenteraan oleh Negara China jika Negara Taiwan mengumumkan kemerdekaan (Denny Armandhanu, 2015). Hal ini menyebabkan

Taiwan mengambil pendekatan selamat, dengan menggunakan kaedah penyesuaian dalam mengatasi konflik yang berlaku. Kaedah penyesuaian yang diambil oleh negara Taiwan ialah dengan menangguhkan pengisytiharan kemerdekaan bagi negara tersebut. Hasilnya persoalan kemerdekaan tidak menjadi agenda politik utama pemerintahan Taiwan (Anggita Puspitosari, 2016).

Bagi kaedah yang ketiga iaitu kaedah persaingan, ia digunakan oleh Negara Yaman,

Arab Saudi dan Iran. Negara Yaman menggunakan kaedah peperangan bagi menguruskan konflik peperangan. Hal ini disebabkan hasil tindakan puak-puak yang bertelagah dalam pengurusan negara, menyebabkan berlakunya peperangan.

Walaupun sebab-sebab pergolakan tersebut masih samar, tetapi faktor konflik geo- politik di antara Iran dengan Arab Saudi, persengketaan antara fahaman Ahli Sunnah

Wal Jamaah dengan Syiah serta rasa tidak berpuas hati dalam soal politik dan ekonomi mungkin menyebabkan kepada ketidakstabilan di Yaman (Utusan

Malaysia, 19 April 2015). Hasil daripada konflik yang berlaku menyebabkan campur tangan daripada beberapa negara lain yang berjiran.

Bagi kaedah yang keempat iaitu kompromi, ia digunakan dalam perebutan wilayah

Jammu Kashmir. Konflik perebutan wilayah Kashmir nampaknya masih menjadi halangan dalam hubungan antara India dengan Pakistan (Irmawan Effendi, 2005).

Salah satu faktor yang menyebabkan konflik Kashmir berlanjutan adalah disebabkan oleh kelompok perjuangan kemerdekaan Kashmir yang mahukan agar Kashmir

8 menjadi sebuah negara merdeka daripada pemerintah India (Nike Fildadillah, 2016).

Hal ini melibatkan teknik rundingan dan tawar menawar yang menjadi salah satu teknik dalam kompromi. Hasilnya wilayah yang bersengketa telah dibahagikan kepada dua bahagian. Sebahagian dari wilayah tersebut diperintah oleh kerajaan

India, dan sebahagian lagi oleh kerajaan Pakistan.

Bagi kaedah yang kelima iaitu permuafakatan, ia pernah digunakan oleh Negara

India dan China. Hal yang melibatkan antara kedua negara ini ialah konflik sempadan dan ekonomi bagi melindungi kepentingan masing-masing. Hasil daripada perbincangan, persetujuan diambil kedua-dua negara dengan membuka pasar domestik negara dan memperkecil defisit perdagangan antara kedua negara (Eka

Prasdika, 2013).

Pada peringkat Asia Tenggara, negara-negara yang berada di bawah Persatuan

Negara-Negara Asia Tenggara (ASEAN) juga mengamalkan kaedah pengurusan konflik dalam menyelesaikan isu yang timbul. Daripada konflik yang timbul, dikenal pasti tiga kaedah pengurusan konflik. Pertama, persaingan; kedua, penglibatan pihak ketiga; dan ketiga, permuafakatan.

Bagi kaedah yang pertama iaitu persaingan, ia digunakan oleh negara Thailand dan

Kemboja. Konflik yang berlaku melibatkan perebutan kompleks candi di wilayah

Preah Vihear di sempadan kedua-dua belah negara. Rentetan daripada konflik yang timbul menyebabkan beberapa pertempuran kecil tercetus antara kedua belah pihak.

Menurut Ammar Jazlan Mad Lela (2016), kedaulatan ke atas kawasan yang direbut

9 menjadi pusat pertikaian yang menjerumuskan Thailand dan Kemboja dalam kancah peperangan.

Bagi kaedah yang kedua iaitu penglibatan pihak ketiga, ia digunakan oleh Malaysia dan Indonesia. Konflik berlaku disebabkan oleh perebutan Pulau Sipadan dan

Ligitan. Bagi menyelesaikan perkara tersebut, kedua-dua negara bersetuju membawa kes tersebut kepada Mahkamah Keadilan Antarabangsa (ICJ) selepas rundingan yang dijalankan tidak berhasil. Rundingan adalah kaedah terbaik bagi kedua-dua negara untuk mengelakkan sebarang konflik mengenai sempadan. Tuntutan ke Mahkamah

Antarabangsa sepatutnya adalah pilihan terakhir (Berita Harian, 30 Oktober 2015).

Hasilnya, keputusan memihak kepada Malaysia dan ia diterima oleh kedua-dua belah pihak.

Bagi kaedah yang ketiga iaitu permuafakatan, ia digunakan oleh Malaysia dan

Indonesia dalam menyelesaikan konflik tuduhan mencuri kebudayaan. Hal ini terjadi apabila Indonesia menuduh Malaysia mencuri beberapa kebudayaan, seperti lagu rakyat “Rasa Sayang”. Hal ini diselesaikan dengan baik antara kedua negara dengan mengisytiharkan lagu tersebut sebagai satu lagu rakyat nusantara. Menurut Bambang

Pranowo (2010), hal ini menunjukkan kesamaan sosial dan budaya antara kedua negara.

Pada peringkat negara Malaysia, terdapat tiga isu yang secara jelas mengamalkan kaedah pengurusan konflik. Daripada tiga isu tersebut, dikenal pasti tiga kaedah pengurusan konflik. Pertama, kaedah penyingkiran; kedua, kaedah toleransi; dan ketiga, kaedah intervensi pihak ketiga.

Bagi kaedah yang pertama iaitu penyingkiran, ia digunakan dalam isu pemecatan

Timbalan Perdana Menteri, Datuk Seri Muhyiddin Yassin oleh Perdana Menteri,

Datuk Seri Najib Tun Razak pada awal tahun 2016. Pemecatan yang dilakukan ini disebabkan oleh pertikaian beberapa perkara yang berbangkit antara kedua pemimpin tersebut. Hasil daripada isu yang timbul dan bagi meredakan konflik, Perdana

Menteri telah mengambil tindakan dengan memecat timbalannya secara serta merta.

Keputusan yang dibuat adalah demi kepentingan parti ketika Pertubuhan Kebangsaan

Melayu Bersatu (UMNO) sedang berhadapan serangan dari dalam dan luar (Utusan

Malaysia, 27 Jun 2016). Hal ini juga boleh dilihat dalam kes pemecatan Datuk Seri

Anwar Ibrahim, Timbalan Perdana Menteri Malaysia oleh Datuk Seri Dr. Mahathir

Muhammad, Perdana Menteri Malaysia pada tahun 1998. Isunya bermula apabila Dr.

Mahathir telah mengambil tindakan yang drastik dengan memecat Datuk Seri Anwar

Ibrahim dari semua jawatan dalam UMNO dan kerajaan (Junaidi Awang Besar &

Mazlan Ali, 2014).

Bagi kaedah yang kedua iaitu kaedah toleransi, ia digunakan dalam konflik yang melibatkan kepelbagaian etnik dan bangsa di Malaysia. Hasil daripada konflik yang timbul, menyebabkan berlakunya rusuhan kaum dalam peristiwa 13 Mei 1969.

Peristiwa ini telah menyebabkan pengisytiharan darurat. Melalui kaedah toleransi, kerajaan telah memperkenalkan beberapa perkara. Antaranya ialah memperkenalkan

Rukun Negara dan membasmi kemiskinan tegar.

Barisan Nasional4 juga dibentuk daripada beberapa parti melibatkan tiga kaum utama iaitu parti UMNO yang mewakili bangsa Melayu, parti Persatuan Cina Malaysia

(MCA) yang mewakili bangsa Cina dan parti Kongres India Se-Malaysia (MIC) yang mewakili bangsa India. Mahathir Mohammad mengatakan bahawa walaupun

Malaysia terbahagi kepada tiga bangsa utama iaitu Melayu, Cina dan India, tetapi negara masih mampu membangun dan tidak bertelagah sesama sendiri, malah rakyat

Malaysia juga mampu berkongsi kekayaan negara serta kuasa walaupun hidup berbeza bangsa dan agama (Utusan Malaysia, 12 April 2016).

Bagi kaedah yang ketiga iaitu penglibatan pihak ketiga, ia digunakan dalam konflik keagamaan. Isu tersebut melibatkan Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS) dengan

Persatuan Bible Malaysia (BSM) berikutan serbuan dan rampasan naskah Bible yang dilakukan. Dalam hal ini Parti Keadilan Rakyat (PKR) mengambil inisiatif untuk menjadi orang tengah kepada pihak-pihak yang berkonflik bagi mencari penyelesaiannya. Kaedah ini diambil bagi mencari ruang perdamaian kedua-dua pihak selepas rampasan Bible dalam bahasa Melayu dan bahasa Iban menjadi kontroversi dan mencetuskan kembali kemarahan umat Islam di negara ini (Sinar

Harian, 4 Januari 2014).

1.2.3 Perkembangan Kaedah Pengurusan Konflik Islam

Kajian kaedah pengurusan konflik dari perspektif Islam (KPKPI) diutarakan oleh beberapa sarjana Islam. Kajian-kajian yang dilakukan ini menyebabkan berlakunya

4 Pada awal penubuhannya iaitu pada tahun 1974, Barisan Nasional terdiri daripada UMNO, MCA, MIC, Parti Islam Se-Malaysia (PAS), Parti Progresif Rakyat (PPP), Parti Gerakan Rakyat Malaysia (GERAKAN), Parti Rakyat Bersatu Sarawak (SUPP), Parti Pesaka Bumiputra (PBB), dan Pertubuhan Kebangsaan Sabah Bersatu (USNO) (Dianne K. Mauzy & R. S. Milne, 1983). 12 perkembangan dalam KPKPI. Antara sarjana yang membincangkan KPKPI ialah

Norliza Kushairi (1999) dan Ahmad Atory Hussein (1993). Perkembangan KPKPI menjadi pelengkap dan panduan kepada pihak pengurusan pentadbiran dalam mencapai matlamat pentadbir yang dikehendaki tanpa terkeluar daripada batas-batas yang ditetapkan.

Menurut Norliza Kushairi (1999), faktor dalaman manusia hendaklah diperkayakan melalui falsafah pengurusan Islam sekiranya organisasi ingin mencapat matlamat yang ditetapkan. Pengurusan Islam hendaklah berpaksikan Islam secara menyeluruh dan menjauhi segala larangannya yang bersesuaian dengan perintah Allah Subhanah wa Ta’ala (SWT) dan Rasulullah Salla Allah ‘alayh wa Sallam (SAW).

Firman Allah SWT yang bermaksud:

“Pada hari ini, Aku telah sempurnakan bagi kamu agama kamu, dan Aku telah cukupkan nikmat-Ku kepada kamu, dan Aku telah redakan Islam itu menjadi agama untuk kamu” (Surah al- Maaidah, 5: 3).

Sabda Rasulullah SAW yang bermaksud:

“Islam itu tinggi dan tiada yang lebih tinggi daripadanya” (Riwayat Ad Daruquthni, No. Hadith: 3663).

Bagi mencapai penerimaan pengurusan Islam secara menyeluruh, para pengurus perlulah menerapkan kaedah dan ciri-ciri kepimpinan dalam diri. Para pengurus perlu menjadi contoh dan ketua kepada anak buahnya. Para pengurus perlu menerima hakikat yang kaedah pengurusan masa kini menjadi lebih kompleks jika

13 dibandingkan dengan kaedah pengurusan masa terdahulu. Perkara ini juga dipersetujui oleh Ahmad Atory Hussein (1993) yang menyatakan pengurusan masa kini lebih rumit dari segi peranan dan fungsi organisasi. Malah menurut beliau juga perkara tersebut turut menyentuh mengenai perlakuan manusia dalam organisasi.

Selain itu manusia juga bertanggungjawab dalam konteks hubungan sesama manusia.

Hal ini dijelaskan melalui firman Allah SWT yang bermaksud:

“Wahai manusia, sesungguhnya Kami menciptakan kamu dari seorang lelaki seorang perempuan dan menjadikan kamu berbangsa-bangsa dan bersuku-suku supaya kamu saling mengenali” (Surah al-Hujurat; 49:13).

Dalam hal ini Norliza Kushairi (1999) menggariskan lapan faktor pengurusan menurut perspektif Islam. Faktor-faktor tersebut ialah pertama, manusia sebagai khalifah Allah SWT di muka buminya. Kedua, menuju penyempurnaan tugas dan tanggungjawab menurut hukum Allah SWT. Ketiga, keperluan mengisi sifat-sifat terpuji (mahmudat) dan mengikis sifat tercela (madhmumat). Lantaran itu, falsafah pengurusan Islam menyokong prinsip dorongan yang kuat untuk menjadikan diri sebagai model yang boleh dicontohi. Seterusnya, ia akan melahirkan satu kumpulan pekerja yang bakal memiliki azam yang sentiasa membara untuk menjadi pekerja yang terbaik dalam kehidupan dunia dan hamba Allah SWT yang terbaik dalam kehidupan akhirat.

Keempat, menanamkan rasa tanggungjawab kepada manusia dan yang lebih penting daripada itu kepada Allah SWT. Prinsip tanggungjawab seumpama ini akan mewujudkan satu sistem akauntabiliti yang dapat menjadi pagar untuk mengawal setiap tindak tanduk manusia. Kelima, sentiasa sedar tentang adanya pujuk rayu dan

14 perangkap syaitan dalam usaha menyempurnakan tugas dan tanggungjawab.

Keenam, keperluan membina dan menggabungkan ilmu, iman dan amal untuk menuju al-falah (kejayaan).

Ketujuh, sentiasa memiliki dan menghayati perasaan takut dan berharap kepada

Allah SWT dalam dan di luar suasana kerja. Secara ringkasnya, perasaan sentiasa mengharapkan reda Allah SWT dalam melaksanakan tugas dan tanggungjawab.

Kelapan, sentiasa bersedia menegur, memimpin dan menggalakkan tenaga lain supaya menjalankan pekerjaan di tahap yang baik dan berpegang kepada falsafah bahawa kerja dan pekerjaan adalah merupakan gelanggang jihad yang utama.

Definisi nilai kemanusiaan berbeza dari segi maksud antara pengurusan lazim dengan pengurusan Islam. Pengurusan lazim menekankan tanggungjawab manusia untuk bekerja dan menjaga alam sekitar. Pendefinisian pengurusan Islam pula melihat lebih daripada itu, iaitu tanggungjawab manusia sebagai khalifah di dunia dan hamba kepada Allah SWT.

Sabda Rasulullah SAW yang bermaksud:

“Setiap orang adalah pemimpin dan akan diminta pertanggungjawaban atas kepemimpinannya. Seorang ketua negara akan diminta pertanggungjawaban perihal rakyat yang dipimpinnya. Seorang suami akan ditanya perihal keluarga yang dipimpinnya. Seorang isteri yang memelihara rumah tangga suaminya akan ditanya perihal tanggungjawab dan tugasnya. Bahkan seorang pembantu/pekerja rumah tangga yang bertugas memelihara barang milik majikannya juga akan ditanya dari hal yang dipimpinnya. Dan kamu sekalian pemimpin dan akan ditanya (diminta bertanggungjawab) darihal hal yang dipimpinnya” (Riwayat al-Bukhariy dan Muslim, No. Hadith: 2546).

Dalam pada itu, terdapat perintah kepada hamba-Nya bagi mentaati pemimpin yang telah dilantik. Hal ini dijelaskan melalui Hadith riwayat Ibn ‘Abbas r.a. bahawa

Rasulullah SAW bersabda yang bermaksud:

“Wahai orang-orang yang beriman taatlah kamu kepada Allah dan taatlah kamu kepada rasul dan kepada uli al-amr (pemimpin) dalam kalangan kamu berkenaan dengan Abd. Allah bin Hudhayfat bin Qays bin ‘Adi Al-Sakhamiy, yang diutus Nabi SAW dalam suatu pasukan perang” (Riwayat Muslim, No. Hadith: 3416).

Sabda Rasulullah SAW lagi yang bermaksud:

“Sesiapa yang mentaatiku bererti ia telah mentaati Allah, dan sesiapa yang mendurhakai perintahku, maka bererti ia telah mendurhakai Allah SWT. Sesiapa yang mematuhi pemimpin bererti ia telah mematuhiku dan sesiapa yang mendurhakai pemimpin bererti ia telah mendurhakaiku” (Riwayat Muslim, No. Hadith: 3417).

1.2.4 Kaedah Pelaksanaan Semasa Pengurusan Konflik Islam

Sejarah perkembangan KPKPI boleh dikategorikan kepada tiga peringkat. Peringkat pertama, pelaksanaan peringkat dunia. Peringkat kedua, pelaksanaan peringkat Asia

Tenggara. Peringkat ketiga, pelaksanaan peringkat Malaysia. Pada peringkat- peringkat tersebut, pelbagai KPKPI digunakan bagi menyelesaikan konflik-konflik tertentu.

Dalam peringkat yang pertama, pelaksanaan kaedah pengurusan konflik peringkat dunia berlaku antara Arab Saudi dengan Iran. Konflik ini berlaku disebabkan Arab

Saudi yang berpegang dengan Ahli Sunnah Wal Jamaah, manakala Iran pula

16 mendokong kepercayaan Syiah. Dua faktor yang menjadi punca umat Islam berselisih ialah perebutan kuasa politik dan perbezaan mazhab (Utusan Malaysia, 28

Julai 2013). Dalam hal ini kaedah peperangan digunakan. Kaedah tersebut juga pernah dilaksanakan pada zaman Saidina Abu Bakr al-Siddiq sewaktu memerangi golongan al-Riddat. Gerakan al-Riddat merupakan gerakan menghadapi mereka yang mengingkari Islam iaitu yang terdiri daripada golongan yang mengaku menjadi

Nabi, golongan murtad dan golongan yang enggan membayar zakat.

Isu konflik semakin mencabar apabila negara-negara tersebut terlibat dalam konflik dalaman negara Yaman. Hal yang berlaku dalam negara Yaman adalah disebabkan oleh perebutan kuasa antara pemberontak Houthi dengan kerajaan yang memerintah.

Pergolakan yang tercetus di Yaman ditambah lagi oleh isu yang melibatkan antara

Arab Saudi dengan Iran dalam usaha untuk memperluaskan pengaruh geo-politik masing-masing di rantau tersebut (Utusan Malaysia, 19 April 2015). Kedua-dua negara tersebut berada dalam kancah konflik apabila Arab Saudi dan Iran saling tuduh-menuduh berhubung masalah dalaman di negara tersebut (Jabatan Penerangan

Malaysia, 2016).

Dalam peringkat yang kedua, pelaksanaan KPKPI pada peringkat Asia Tenggara.

Antara konflik tersebut ialah konflik yang berlaku antara kerajaan Myanmar dengan etnik Rohingya. Hal ini dilihat dalam situasi golongan Rohingya yang menjadi perhatian di mata dunia akibat daripada diskriminasi hak asasi manusia yang sangat serius (Jilani, 1999; Martin, 1999; Yeni, 2006). Akibatnya, penduduk Rohingya mula menyelamatkan diri dengan meninggalkan negara Myanmar.

Dalam menjelaskan konflik dan KPKPI tersebut, negara-negara yang berjiran seperti

Malaysia, Thailand dan Indonesia telah mengambil pendekatan penyelesaian konflik sementara dengan menggunakan kaedah pemisahan. Negara-negara tersebut telah bertindak dengan mengambil imigran Rohingya dan diberikan suaka politik di negara masing-masing. Di Malaysia, arus migrasi yang berterusan telah membawa etnik

Rohingya ke negara ini sejak akhir tahun 1980-an lagi (Tan Pok Suan, 2006). Kaedah yang diambil ini telah memberi perlindungan yang sewajarnya kepada etnik tersebut daripada ditindas di negara sendiri. Kaedah pemisahan juga ada dinyatakan dalam

Islam. Pengkiasan kaedah tersebut dinyatakan melalui kaedah sulh. Menurut Norita

Kamaruddin (2016), sulh merupakan antara cara rundingan yang terbaik dan terpimpin dalam menyelesaikan sesuatu konflik sejajar dengan ajaran Islam.

Dalam peringkat yang ketiga, pelaksanaan KPKPI dilihat dalam peringkat Malaysia.

Antara isu yang dilihat pada peringkat negara ialah konflik antara Parti Islam

SeMalaysia (PAS) dengan Parti Tindakan Demokratik (DAP). Kedua-dua parti tersebut membawa ideologi yang berbeza. Bagi membentuk satu kesepakatan dan persefahaman bersama bagi menghadapi pilihanraya umum, kedua-dua pihak mula mengurangkan tekanan perbezaan pendapat dan tekanan konflik. Kaedah yang dipilih oleh PAS ialah tahaluf al-siyasi. Menurut Mohd Syakir Mohd Rosdi (2015),

PAS membentuk tahaluf al-siyasi bersama dengan PKR, DAP, Parti Rakyat

Malaysia (PRM) dan membentuk Barisan Alternatif (1999-2008). Tahaluf al-siyasi bermaksud perjanjian persefahaman bagi mengadakan kerjasama serta saling bantu- membantu bagi mencapai objektif yang telah ditetapkan. Dalam hal ini para sarjana

Islam terus berusaha meletakkan garis panduan yang paling tepat agar

18 pelaksanaannya nanti menjadi lebih praktikal dan membawa kebaikan kepada kehidupan manusia (HarakahDaily, 13 Mei 2017).

1.2.5 Kaedah Pengurusan Konflik Pihak Berkuasa Tempatan

KPK masa kini mula berubah mengikut pengedaran masa. Persekitaran berubah hasil daripada ledakan ekonomi dan teknologi di sekeliling. Begitu juga dengan gerak kuasa dari alam sekitar seperti undang-undang, sosio budaya, moral dan ekologi boleh memberi kesan kepada reka bentuk organisasi (Ahmad Atory, 1991). Terdapat beberapa kajian menyentuh mengenai pengurusan konflik masa kini. Pengkaji- pengkaji tersebut ialah Asnah Abdul Hamid (1995) dan Wan Izuddin (1991). Selain itu, maklumat juga diperoleh melalui Laporan Tahunan MBSA (2008).

Hakikatnya, para pengurus perlu tampil dengan idea yang bertenaga dan cekap dalam strategi pengurusan organisasi. Menurut Asnah Abdul Hamid (1995), pengurusan yang dinamik dan progresif akan menghasilkan sebuah organisasi yang cemerlang.

Beliau juga mengatakan para pengurus perlu menggunakan strategi yang pelbagai bagi memastikan pembangunan organisasinya supaya ia dapat dilaksanakan secara sistematik, berfokus dan terarah.

Corak pertumbuhan organisasi masa kini telah berubah sama ada secara drastik ataupun perlahan. Hal ini ditambah dengan isu berkaitan globalisasi serta penggunaan teknologi yang lebih canggih. Oleh sebab itulah organisasi berusaha meningkatkan tahap kecekapan dalam semua bidang, termasuk dalam pengurusan organisasi.

Penambahan unit-unit yang berasingan dalam organisasi ini boleh menimbulkan konflik pengurusan antara unit. Begitu juga konflik boleh berlaku antara pengurus yang mempunyai peranan yang telah ditetapkan. Sepertimana yang ditegaskan oleh

Wan Izuddin (1991), konflik mendatangkan kesan dan implikasi terhadap organisasi yang boleh menjejaskan matlamat dan hala tuju organisasi tersebut.

Pengurusan konflik mula diperkenalkan dan diadaptasi dalam semua sektor.

Pengurusan konflik masa kini juga diguna pakai dalam sektor-sektor kerajaan.

Antara sektor yang bertanggungjawab menguruskan konflik ialah PBT. Ia diguna secara strategik bagi menjadikan pengurusan pentadbiran PBT menjadi lebih cekap.

MBSA yang merupakan sebahagian daripada PBT di Selangor juga terlibat dalam pengurusan konflik dalam organisasi.

MBSA bertanggungjawab sebagai pentadbir kepada Bandaraya Shah Alam yang merupakan pusat pentadbiran Negeri Selangor sejak tahun 1978. Dalam menjadikan

Bandaraya Shah Alam sebagai sebuah bandaraya pentadbiran Islam, pihak MBSA sebagai PBT menguruskan konflik dengan merangka dan melaksanakan pengurusan tadbir Islam dalam organisasinya. Khalid Samad (2009) menyatakan visi al-Marhum

Sultan Salahuddin Abdul Aziz Shah al-Haj, mantan Sultan Selangor berhubung

Bandaraya Shah Alam itu sendiri ialah menjadikannya sebagai sebuah 'Bandaraya

Islam' yang pada masa yang sama didiami warga kota yang berbilang bangsa dan agama. Seterusnya, beliau menjelaskan imej keIslaman sememangnya ingin ditonjolkan oleh al-Marhum Baginda, namun imej Islam yang bersifat inklusif, bertoleransi, adil dan kosmopolitan.

Khalid Samad (Temu bual Bersemuka, 26 Julai 2013)5 pernah membayangkan Shah

Alam sebagai kota raya Islam kosmopolitan membangun dengan imejnya yang tersendiri tanpa mengetepikan hak kebebasan beragama bagi penganut selain agama

Islam. Menurut Khalid Samad (2009), beliau menekankan imej kota raya Islam kosmopolitan dan juga terdapat kebebasan bagi agama lain. Dalam hal ini, pihak

MBSA melaksanakan beberapa program berkonsepkan keIslaman seperti Program

Menyemarakkan Islam Selangor (PROMISE). Program ini dilaksanakan dengan menjemput penceramah-penceramah terkenal bagi memberi syarahan pada setiap minggu.

Natijahnya, menjadi harapan Kerajaan Negeri Selangor dan juga MBSA dalam mentransformasikan Shah Alam menjadi sebuah Bandaraya Islamik (The Star, 8 Mei

2012). Seterusnya, transformasi ini menjadikan kewujudan Shah Alam sebagai bandaraya Islam secara tidak langsung dapat mengembalikan zaman kegemilangan seni bina Islam seperti di Baghdad (Iraq), Istanbul (Turki), Kaherah (Mesir) dan

Qom (Iran).

MBSA telah melaburkan banyak wang bagi memastikan pengurusan organisasi berada di tahap yang maksimum yang baik. Antara langkah6 yang diambil oleh

5 Maklumat diperoleh hasil daripada temu bual bersemuka bersama Khalid Samad, Ahli Parlimen Shah Alam. Perbincangan diadakan di Dataran Mayang Seksyen 16, 10.30 malam pada 26 Julai 2013.

6 Selain memberikan latihan kepada pekerjanya, prestasi para pengurus dinilai melalui Laporan Penilaian Prestasi di bawah Mesyuarat Panel Pembangunan Sumber Manusia MBSA. Daripada markah penilaian prestasi setiap pengurus dan kakitangan inilah akan dipertimbangkan dan diputuskan calon-calon yang layak menerima Anugerah Perkhidmatan Cemerlang (Laporan Tahunan MBSA, 2008).

MBSA sebagai sebuah organisasi kerajaan mempunyai falsafah korporatnya tersendiri. Falsafah ini boleh dilihat melalui misinya iaitu memastikan aktiviti-aktiviti bagi setiap peringkat organisasi mencapai tahap cemerlang dalam usaha untuk menyediakan perkhidmatan yang berkualiti (Laporan Tahunan MBSA, 2008). Misi ini berjaya dibuktikan apabila MBSA telah diiktiraf sebagai Pemenang Anugerah Pengurusan Pejabat dan Pentadbiran Cemerlang (APPC) untuk tahun 2008, yang 21

MBSA ialah dengan menghantar para pengurus menghadiri kursus-kursus secara berterusan. Menurut Zaidah Zakaria (Temu bual Bersemuka, 5 Februari 2013)7,

MBSA juga memberi kredit kepada pengurus yang menunjukkan kecemerlangan dalam bidang masing-masing. Bagi membuktikan iltizam ini, MBSA menyediakan peruntukan sebanyak RM300,000.00 setahun bagi tujuan latihan dan kursus kepada kakitangan MBSA dalam usaha melahirkan pekerja yang cemerlang dan berkualiti

(Laporan Tahunan MBSA, 2008).

Selain itu, prestasi para pengurus dinilai melalui Laporan Penilaian Prestasi di bawah

Mesyuarat Panel Pembangunan Sumber Manusia MBSA. Daripada markah penilaian prestasi setiap pengurus dan kakitangan inilah akan dipertimbangkan dan diputuskan calon-calon yang layak menerima Anugerah Perkhidmatan Cemerlang (Laporan

Tahunan MBSA, 2008).

1.3 PERNYATAAN MASALAH

Berdasarkan perbincangan latar belakang sebelum ini, konflik terhasil akibat beberapa sebab yang terjadi. Pelbagai isu yang terhasil dikupas melalui pelbagai sudut atau pandangan. Seterusnya, konflik tersebut diselesaikan melalui pelbagai kaedah yang diperkenalkan.

Dalam KPKL digunakan kaedah-kaedah seperti pengelakan, penyesuaian, berkompromi, persaingan dan permuafakatan untuk menyelesaikan konflik. Namun dianugerahkan dalam Majlis Penganugerahan Sempena Bulan Kualiti Pentadbiran Kerajaan Negeri Selangor 2008.

7 Maklumat diperoleh melalui temu bual bersemuka bersama Puan Zaidah Zakaria, Penolong Pegawai Perhubungan Awam, Jabatan Korporat MBSA pada 05 Februari 2013, jam 10.30 pagi. 22 yang demikian, masih timbul konflik dan pelbagai isu yang tidak dapat diselesaikan.

Antara isu konflik tersebut ialah isu rampasan minuman keras, cadangan pembukaan pusat-pusat hiburan dan judi, pertentangan penduduk setinggan di Kampung Rimba

Jaya, pemindahan kuil dari tempat asal di Seksyen 19 ke Seksyen 23 dan isu kutipan sampah. Hal ini menjelaskan ada pengurusan konflik secara lazim, tetapi masih belum menyelesaikan konflik secara menyeluruh. Adakah sesuai menyelesaikan konflik dalam kalangan masyarakat yang ramai umat Islam dengan menggunakan kaedah lazim?

Selain itu, konsep pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam juga masih belum ada lagi yang mengkajinya. MBSA disebut-sebut ingin melaksanakan transformasi pengurusan secara Islam. Adakah pengurusan konfliknya juga termasuk dalam transformasi tersebut? Sekiranya KPKOPI telah wujud dalam organisasi

MBSA, adakah ia digunakan secara menyeluruh?

Terdapat beberapa isu konflik berkaitan MBSA yang gagal diselesaikan dengan baik dan menyeluruh. Hasil penelitian ke atas konflik di MBSA, terdapat lima konflik utama yang tidak dapat diselesaikan dengan baik. Pertama, rampasan minuman keras; kedua, kebenaran pembukaan pusat-pusat hiburan dan judi; ketiga, penentangan penduduk setinggan di Kampung Rimba Jaya; keempat, penentangan penduduk Sekyen 23 atas pemindahan kuil; dan kelima, masalah kutipan sampah.

Bagi isu pertama, iaitu isu rampasan8 minuman keras oleh pihak MBSA ke atas kedai

7-Eleven di Seksyen 8, Shah Alam. Kaedah pelaksanaan perundangan telah digunakan bagi menyelesaikan konflik yang berlaku antara pihak yang terlibat.

Walau bagaimanapun, tindakan perundangan tersebut telah menimbulkan beberapa isu konflik yang lain.

Tindakan merampas minuman keras disokong oleh banyak pihak, organisasi dan kumpulan politik. Mereka menyuarakan keyakinan dengan tindakan yang diambil oleh pihak MBSA yang sememangnya berada di bawah bidang kuasa MBSA.

Walaupun begitu, tindakan yang diambil ini telah mendapat bantahan keras daripada

Ronnie Liu, Pengerusi Jawatankuasa Kerajaan Tempatan Negeri Selangor.

Konflik ini semakin mendapat perhatian apabila banyak pihak telah masuk campur dalam isu ini. Pihak PAS Selangor telah mengeluarkan kenyataan bahawa tindakan

Ronnie Liu telah mencampuri urusan pihak lain. Selain itu, tindakan tersebut telah menafikan keputusan yang diambil oleh pegawai dan pihak PBT yang menjalankan

8 Tindakan yang diambil oleh pihak MBSA adalah bertepatan dengan keputusan yang diambil oleh Mesyuarat Jawatankuasa Majlis MBSA pada 28 Mei 2009 yang dihadiri oleh Dato’ Mazalan Md. Noor, Datuk Bandar Shah Alam bersama barisan Ahli Majlis MBSA. Sebelum ketetapan tersebut diambil, mesyuarat pelaksanaan ke atas pengharaman penjualan minuman keras telah dibincangkan secara terperinci dalam Mesyuarat Jawatankuasa Perlesenan dan Perkhidmatan Bandar pada 19 Ogos 2008 dan 25 September 2008. Malah dalam mesyuarat yang terakhir yang diadakan pada 22 April 2009, ia turut dihadiri oleh wakil dari kedai serbaneka 7 Eleven.

Malah pihak MBSA juga telah memberikan notis kepada pemilik premis 7 Eleven pada 31 Julai 2009 untuk menghentikan penjualan minuman keras yang meliputi semua kedai di Seksyen 1 sehingga Seksyen 24. Pihak MBSA telah mengarahkan pengusaha kedai serbaneka daripada mempamer atau menjual minuman keras di dalam premis mereka sekiranya terletak dalam kawasan yang mempunyai penduduk majoriti beragama Islam.

Oleh yang demikian pihak MBSA telah mengeluarkan notis kepada semua premis perniagaan supaya minuman keras tidak dijual sebelum 30 Jun 2009. Selepas tarikh yang diberikan oleh pihak MBSA tidak diendahkan oleh pemilik premis perniagaan, pihak MBSA telah mengambil tindakan tegas dengan melaksanakan rampasan minuman keras terhadap pemilik premis 7 Eleven yang terletak di Seksyen 8 pada 29 Julai 2009.

24 tugas mereka. PAS juga dikatakan memulakan kempen membantah dan mahukan

Ronnie Liu digugurkan daripada portfolio berkenaan kerana beliau secara terang- terangan mencampuri serta mengganggu tugas PBT di negeri ini (Utusan Malaysia, 6

Ogos 2009). Namun yang demikian, Menteri Besar Selangor, Tan Sri Abdul Khalid

Ibrahim mempersoalkan aduan yang dilakukan oleh penduduk yang membuat aduan kepada MBSA. Beliau menyifatkan langkah penduduk membantah tindakan kedai berkenaan adalah tidak wajar kerana ia dibuat tanpa mengikut saluran serta prosedur yang ditetapkan oleh kerajaan negeri (Utusan Malaysia, 8 Ogos 2009).

Bagi isu kedua pula iaitu berkaitan tekanan untuk membenarkan pusat-pusat hiburan dan judi dibuka di kawasan Shah Alam. Kaedah kompromi telah digunakan bagi menyelesaikan konflik yang berlaku antara Ahli Majlis yang dilantik.

Sebahagian daripada Ahli Majlis yang dianggotai oleh wakil daripada komponen

DAP mula mempersoalkan kewajaran tiadanya pusat hiburan di Shah Alam. Pihak

DAP berpendapat, Shah Alam tidak hanya diduduki oleh masyarakat beragama Islam sahaja. Shah Alam juga diduduki oleh masyarakat bukan Islam. Natijahnya, dilihat dari segi geografi, majoriti yang menetap di Shah Alam adalah daripada bangsa

Melayu dan beragama Islam.

Bandaraya Shah Alam merupakan satu-satunya bandaraya di Malaysia yang tidak mempunyai pusat-pusat hiburan seperti pub, pusat karaoke dan juga kedai menjual nombor ramalan. Dasar ini juga sejajar dengan dasar MBSA yang tidak membenarkan kewujudan pusat-pusat hiburan di Shah Alam untuk memastikan tidak ada gejala maksiat di bandaraya itu (Utusan Malaysia, 31 Mei 2011).

Menyedari wujudnya pandangan untuk membenarkan pusat-pusat hiburan di Shah

Alam, perkara tersebut dibawa ke mesyuarat dalaman9 untuk dibincangkan dengan lebih lanjut bagi mengelakkan berlakunya pergolakan atau konflik yang lebih teruk.

Namun, hasrat DAP tersebut tidak dapat dilaksanakan apabila Ahli Majlis yang terdiri daripada pihak PAS dan PKR menentang cadangan untuk membuka pusat hiburan di Shah Alam.

Bagaimanapun, menurut Daroyah Alwi (2011), wakil DAP tetap berpandangan bahawa perlunya pusat hiburan diadakan. Namun, setelah mereka menyedari realiti sebenar isu Shah Alam ini, mereka sudah mula boleh menerima kerana menghormati pendirian pihak yang terlibat. DAP akur dengan pendirian PAS dan PKR bahawa

Shah Alam tidak sepatutnya ada pusat hiburan. Hal ini berlaku dalam kalangan kumpulan Ahli Majlis yang dilantik mewakili kepentingan politik kerajaan Negeri

Selangor untuk suatu tempoh yang pendek dengan pihak pengurusan yang dilantik atas dasar profesionalisme dan tempohnya lebih lama (MBSA, 2009).

Bagi isu yang ketiga pula iaitu timbulnya penentangan penduduk setinggan di

Kampung Rimba Jaya, kaedah persaingan telah digunakan bagi menyelesaikan konflik yang berlaku antara MBSA dengan penduduk setinggan. Masalah mula timbul apabila beberapa unit rumah penduduk setinggan telah dirobohkan oleh pihak

MBSA. Kes ini bermula sejak tahun 2002 lagi. Hal ini berlanjutan apabila MBSA dibantu oleh Unit Polis Simpanan Persekutuan dan pihak polis. Pada tahun 2007,

KPK yang diambil oleh MBSA ialah dengan bertindak merobohkan saki baki unit rumah setinggan penduduk di kawasan tersebut. Lebih 200 buah rumah, sebuah kuil

9 Maklumat diperoleh hasil daripada temu bual bersemuka bersama Dr. Daroyah Alwi, Ahli Majlis MBSA dan juga Pengerusi Majlis Perwakilan Penduduk (MPP) Zon 5. Temu bual diadakan di Pejabat Majlis Perwakilan Penduduk pada hari Ahad, 08 Mei 2011 jam 10.00 pagi. 26 yang berusia 100 tahun dan sebuah surau telah dirobohkan oleh pihak berkuasa

(Malaysia Kini, 31 Oktober 2007). Keadaan ini menyebabkan penentangan penduduk terhadap pentadbiran kerajaan Negeri Selangor yang dipimpin oleh kerajaan Barisan

Nasional (BN).

Bagi isu yang keempat pula iaitu tentangan penduduk di Seksyen 23 kerana tidak setuju dengan pemindahan Kuil Sri Mariamman dari tempat asal di Seksyen 19 dibawa ke Seksyen 23. Kaedah yang digunakan dalam isu ini ialah kaedah penyesuaian, bagi menyelesaikan konflik yang berlaku antara badan kerajaan dengan penduduk di Seksyen 23. Isu ini dipolitikkan apabila muncul pula isu kepala lembu yang diarak oleh penduduk Seksyen 23 dengan beberapa Pertubuhan Bukan Kerajaan

(NGO) Melayu ke bangunan Setia Usaha Kerajaan (SUK) Selangor dalam usaha untuk membuat bantahan terhadap cadangan pemindahan kuil Hindu ke kawasan mereka (Malaysia Kini, 29 Ogos 2009).

Apabila pihak Perbadanan Kemajuan Negeri Selangor (PKNS) mencadangkan kuil dipindahkan dari kawasan Seksyen 19 yang majoritinya adalah Melayu dan beragama Islam. Penduduk Seksyen 19 mendesak agar kuil tersebut dipindahkan memandangkan ia terletak bersebelahan dengan surau dan terlalu dekat dengan kawasan perumahan (Malaysia Kini, 29 Ogos 2009). Desakan ini dipersetujui oleh pihak PKNS. Cadangannya adalah ke Seksyen 23, berkedudukan jauh dari kawasan perumahan setempat.

Isu ini diambil peluang oleh kumpulan yang berkepentingan dan kumpulan politik tertentu yang telah mempengaruhi penduduk Seksyen 23 untuk menentang cadangan

27 tersebut. Kawasan perumahan Seksyen 23 terdiri daripada 80 peratus penduduknya adalah berbangsa Melayu dan beragama Islam. Keputusan ini dibantah oleh sekumpulan penduduk Seksyen 23 dengan alasan mereka beragama Hindu hanya minoriti di kawasan tersebut (Malaysia Kini, 29 Ogos 2009). Dikatakan bahawa kawasan cadangan pemindahan kuil ini merupakan cadangan awal penduduk setempat untuk membina pusat latihan menyelamat. Walaupun begitu cadangan tersebut telah ditolak oleh kerajaan Negeri Selangor. Sebaliknya, kerajaan Negeri

Selangor telah meluluskan pemindahan kuih di tempat yang sama.

Kedua-dua kes tersebut iaitu penentangan pemindahan kuil dari Seksyen 19 ke

Seksyen 23 oleh PKNS dan kes mengarak kepala lembu ke bangunan SUK menimbulkan konflik kepada PBT yang diuruskan oleh MBSA. Tambahan pula kedua-dua kes tersebut sememangnya berlaku dalam kawasan Bandaraya Shah Alam yang ditadbir oleh MBSA. Dalam hal ini pihak MBSA telah mengambil kaedah penjelasan bagi menyalurkan maklumat kepada umum melalui media massa dan hebahan.

Bagi isu yang terakhir, iaitu isu kelima, konflik yang berlaku mengenai isu kutipan sampah di Shah Alam. Kaedah pelaksanaan telah digunakan bagi menyelesaikan konflik yang berlaku antara MBSA dan pihak-pihak berkepentingan. Walau bagaimanapun, kaedah pelaksanaan yang dikemukakan gagal menyelesaikan konflik yang timbul.

Isu kutipan sampah menjadi polemik politik terbaharu bagi pengurusan MBSA.

Mulai tahun 2012, kerajaan Negeri Selangor, termasuk Shah Alam melalui PBT

28 menguruskan sendiri kutipan sampah (HarakahDaily, 02 Januari 2012). Sebelumnya, ia diuruskan oleh pihak Alam Flora, sebuah syarikat swasta yang bertindak sebagai syarikat yang mengurus dalam hal berkaitan dengan kutipan sampah pepejal.

Keputusan pengambilalihan urusan sisa pepejal dibuat kerana pihak pengurusan

MBSA berpendapat mutu perkhidmatan Alam Flora tidak mencapai tanda aras yang dikehendaki, selain mengurangkan kos perbelanjaan sehingga RM20 juta setahun.

MBSA seterusnya mengambil tanggungjawab ini untuk menguruskan kutipan sampah di Shah Alam dengan melantik kontraktor yang baharu. Isu ini mula timbul apabila sampah gagal dikutip oleh pihak yang baharu dilantik. Kegagalan pengurusan kutipan sampah ini menjadi isu yang tiada kesudahan apabila sampah tidak dikutip sehingga berminggu lamanya. Hal ini menyebabkan penduduk mula menunjukkan kemarahan dan rasa tidak puas hati mereka kepada pengurusan MBSA. Seterusnya, penduduk mempersoalkan peranan MBSA, yang seharusnya bertanggungjawab melaksanakan kerja kutipan mengikut jadual (Harian Metro, 9 Januari 2012).

Isu juga timbul apabila masalah kutipan sampah dikaitkan dengan pemberian tender.

Terdapat pihak yang mempertikaikan pemberian tender kepada kontraktor mengutip sampah kerana bukti menunjukkan syarikat yang tidak memiliki lori sampah turut menerima kontrak tersebut (Utusan Malaysia, 16 Mac 2012). Dalam pada itu, adanya masalah baharu apabila kontraktor-kontraktor yang dilantik oleh MBSA menerima ancaman dan ugutan oleh pihak luar yang tidak dikenali. Pihak-pihak tersebut tidak membenarkan kontraktor-kontraktor melaksanakan kutipan sampah. Tindakan ugutan ini berlaku dalam masa laporan media cetak tempatan yang menyatakan bahawa kegagalan kerajaan negeri melaksanakan tugasan mengutip sampah dengan

29 baik selepas ia diambil alih oleh kerajaan ini daripada Alam Flora (HarakahDaily, 29

April 2012). Bagi menjelaskan isu ini, pihak MBSA telah mengambil kaedah penjelasan bagi menyelesaikan konflik yang timbul.

Apabila konflik pengurusan tidak ditangani dengan betul, ia bukan sahaja boleh merosakkan reputasi, malah ia boleh menjatuhkan corak operasi dan kecekapan

MBSA secara menyeluruh. Persoalannya, adakah MBSA menggunakan KPKOPI kerana Shah Alam seperti yang disebut oleh Khalid Samad ingin menjadikan sebuah bandaraya Islam kosmopolitan? Jika digunakan, apakah ia benar-benar dari perspektif Islam? Bagaimanakah MBSA menguruskan konflik yang timbul ini?

Hasil daripada persoalan dan permasalahan yang dijelaskan sebagaimana yang dibincangkan dalam bahagian-bahagian di atas, maka adalah jelas betapa perlunya justifikasi untuk diadakan kajian dengan lebih mendalam berkenaan kaedah pengurusan konflik organisasi di MBSA. Kajian ini juga dilakukan dalam hasrat untuk mencari jawapan kepada persoalan-persoalan dalam menentukan kaedah pengurusan konflik yang dilihat dari perspektif Islam.

1.4 OBJEKTIF KAJIAN

Berdasarkan pernyataan masalah yang dinyatakan sebelum ini, kajian ini secara umumnya dilakukan untuk menganalisis KPKOPI di MBSA. Secara khususnya pula kajian ini mempunyai tiga objektif khusus seperti berikut:

1. Mengenal pasti KPKOPI

2. Menganalisis KPK MBSA berdasarkan KPKOPI

3. Mencadangkan model KPKOPI yang sesuai digunakan dalam MBSA

1.5 PERSOALAN KAJIAN

Bagi mencapai objektif kajian yang digariskan, terdapat lima persoalan kajian yang harus dijawab. Persoalan-persoalan kajian tersebut adalah seperti berikut: i. Apakah KPKOPI menurut pandangan pemikir Islam? ii. Apakah jenis-jenis KPKOPI? iii. Apakah KPK yang digunakan di MBSA? iv. Apakah KPK yang digunakan oleh MBSA bersesuaian dengan KPKOPI? v. Apakah bentuk KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan konflik

dalam MBSA?

Objektif dan persoalan kajian yang dinyatakan di atas dipamerkan dalam Jadual 1.1.

Jadual 1.1: Objektif dan Persoalan Kajian

Bil Objektif Kajian Persoalan Kajian

1 Mengenal pasti Kaedah Pengurusan i. Apakah KPKOPI menurut Konflik Organisasi dari Perspektif pandangan pemikir Islam? Islam ii. Apakah jenis-jenis KPKOPI?

2 Menganalisis Kaedah Pengurusan iii. Apakah KPK yang digunakan di Konflik Majlis Bandaraya Shah MBSA? Alam berdasarkan Kaedah iv. Apakah KPK yang digunakan oleh Pengurusan Konflik Organisasi dari MBSA bersesuaian dengan Perspektif Islam KPKOPI?

Sambungan Jadual 1.1: Objektif dan Persoalan Kajian

Bil Objektif Kajian Persoalan Kajian

3 Mencadangkan model Kaedah v. Apakah bentuk KPKOPI yang Pengurusan Konflik Organisasi dari sesuai digunakan untuk Perspektif Islam yang sesuai menguruskan konflik dalam MBSA? digunakan dalam Majlis Bandaraya Shah Alam

Jadual 1.1 mempamerkan objektif dan persoalan kajian bagi kajian ini. Objektif kajian dibahagikan kepada tiga bahagian. Bahagian pertama meletakkan objektif kajian mengenai mengenal pasti KPKOPI. Dua persoalan kajian dikemukakan iaitu pertama, apakah KPKOPI menurut pandangan pemikir Islam?; dan kedua, apakah jenis-jenis KPKOPI.

Objektif kajian kedua bagi kajian ini menganalisis Kaedah Pengurusan Konflik

Majlis Bandaraya Shah Alam berdasarkan KPKOPI. Dua persoalan kajian dikemukakan dalam bahagian ini. Pertama, apakah KPK yang digunakan di MBSA?

Kedua, apakah KPK yang digunakan oleh MBSA bersesuaian dengan KPKOPI?

Objektif kajian ketiga bagi kajian ini mencadangkan model KPKOPI yang sesuai digunakan dalam Majlis Bandaraya Shah Alam. Dalam bahagian ini dikemukakan persoalan kajian iaitu apakah bentuk KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan konflik dalam MBSA?

1.6 DEFINISI OPERASIONAL

Definisi operasional penting untuk menjelaskan maksud kata kunci dan definisi yang digunakan dalam kajian ini. Terdapat empat kata kunci utama iaitu pertama, kaedah; kedua, pengurusan konflik; ketiga, organisasi; dan keempat, perspektif Islam. Kata- kata kunci ini penting untuk dijelaskan agar ia lebih terfokus berdasarkan objektif kajian ini. Definisi-definisi tersebut dihuraikan seperti di bawah.

1.6.1 Kaedah

Bagi definisi kaedah, ia didefinisikan oleh Mangantar Simanjuntak (1982) dan

Kamus Dewan (2008). Kaedah dilihat sebagai langkah atau peringkat pengajaran yang disusun dengan rapi serta kesinambungan yang harus diikuti dengan saksama bagi mencapai objektif yang ditetapkan (Mangantar Simanjuntak, 1982). Kaedah juga didefinisikan sebagai cara atau peraturan membuat sesuatu (Kamus Dewan,

2008). Hal ini menjelaskan kaedah sebagai penentuan dalam memilih kaedah yang bersesuaian merupakan elemen penting bagi menyelesaikan sesuatu perkara.

Pemilihan kaedah akan menentukan bagaimana sesuatu tindakan yang seterusnya diambil.

Sepanjang sejarah awal perundangan Islam, beberapa kaedah telah digunakan bagi menerangkan sesuatu hukum dan penyelesaian kepada masalah yang berlaku (Zahari

Mahad Musa, 2014). Menurut Zahari Mahad Musa (2014) lagi, para ilmuwan Islam yang membuat penulisan dalam setiap kategori karya sebelum ini mempunyai kaedah yang berbeza-beza mengikut pendekatan yang digunakan. Pendefinisian kaedah juga

33 dilihat dari segi bahasa Arab, iaitu al-qa‘idat yang merupakan kata tunggal kepada perkataan al-qawa‘id (Mohd Fauzi Hamat & Mohd Sobri Ellias, 2010).

Pemilihan definisi kaedah bagi kajian ini ialah merujuk kepada tata cara sesuatu peraturan yang dipraktikkan bagi mencapai matlamat dan objektif yang dikehendaki.

Tata cara yang dimaksudkan ialah langkah-langkah atau cara yang disusun dengan teratur dan kemas.

1.6.2 Pengurusan Konflik

Definisi pengurusan konflik dihuraikan dalam dua perkataan berasingan sebelum digabungkan kedua-dua definisi perkataan itu kepada satu maksud pengurusan konflik sahaja. Perkataan-perkataan tersebut ialah pengurusan dan konflik.

Pengurusan didefinisikan sebagai seni dalam melaksanakan proses melalui perancangan yang teratur. Banyak definisi yang diketengahkan merujuk kepada pengurusan. Antaranya Stoner dan Wienkel (1986), Kasyful Mahalli (2013),

YaPEIM (2005), Ahmad Ibrahim Abu Sinn (2006). Menurut Stoner dan Wienkel

(1986), mereka menyatakan bahawa pengurusan merupakan proses dalam merancang, mengorganisasi, memimpin dan mengawal daya usaha anggota organisasi, selain menggunakan sumber-sumber sampingan dalam organisasi bagi mencapai matlamat organisasi yang telah ditetapkan.

Menurut Kotler (1972), pengurusan adalah satu proses perlakuan, pengendalian pelaksanaan, pengawalan, arahan dan pernilaian terhadap sesuatu kerja. Dalam hal

34 ini Shawaluddin Anis (1993) merumuskan implikasinya dalam pengurusan yang berkesan memberi makna bahawa seseorang individu atau pekerja itu seharusnya tahu perkara yang perlu dilakukannya menentukan cara mana kerja itu dapat dilakukan dengan sebaik-baiknya, memahami bagaimana kerja itu dapat dilakukannya sendiri ataupun menerusi deligasi, serta dapat menentukan akan kesan daripada perkara yang dilakukannya.

Kasyful Mahalli (2013) juga menyentuh dari definisi pengurusan Islam. Pengurusan

Islam adalah berasaskan nilai-nilai (YaPEIM, 2005) iaitu nilai kemanusiaan, kesejahteraan dan kemashlahatan manusia yang berlandaskan syariah (Ahmad

Ibrahim Abu Sinn, 2006). Terdapat perbezaan antara pengurusan lazim dengan pengurusan Islam. Hal ini boleh dilihat apabila pengurusan lazim merupakan model pengurusan yang tidak menyertakan peranan agama (Muhammad Syukri Salleh,

2000, Akademi Pengurusan YaPEIM, 2006).

Menurut Muhammad Syukri Salleh (2000), perkara yang membezakan antara pengurusan pembangunan Islam dengan pengurusan pembangunan lazim adalah

Islam mempunyai tasawur yang berbeza sehingga mencipta konsep atau teori yang tersendiri. Kajian-kajian dan penulisan dalam pengurusan Islam dilakukan antara lain bertujuan dalam membuat perbandingan (Ilhaamie, 2002) atau menghasilkan suatu alternatif baharu (Sadeq & Ahmad, 2004; Ab. Aziz, 2007; Siti Arni, Bharudin &

Raja Hisyamudin, 2010) dalam pengurusan dan pelaksanaan pentadbiran seharian khususnya bagi umat Islam.

Bagi perkataan kedua, iaitu konflik. Bagi definisi konflik, ia dilihat dari perspektif yang berbeza. Konflik merupakan perkataan yang berasal daripada bahasa latin iaitu confligere. Penelitian mendapati beberapa sarjana Barat memberikan maksud yang berbeza dan dilihat dari perspektif yang berlainan. Hal ini dapat dilihat melalui pandangan Thomas (1976). Beliau menjelaskan dalam mentafsirkan definisi dan maksud konflik, banyak istilah yang diberikan dan tiada keselarasan yang diberikan secara khusus. Beliau mendefinisikan konflik sebagai merupakan proses yang bermula apabila satu pihak menganggap satu pihak lain telah mengganggu, atau cubaan untuk mengganggu kepentingan pihak mereka.

Menurut Gardiner dan Simmons (1992; 459-478), konflik merupakan pelencongan kepentingan, objektif atau keutamaan antara seseorang, pasukan atau organisasi, atau ia melibatkan ketidakserupaan kepada kehendak sesuatu aktiviti, proses atau tugas yang ditetapkan. Dalam pada itu, antara yang popular memberi takrifan konflik ialah

Oberschall (1973: 30). Beliau mendefinisikan konflik yang perlu dilihat sebagai tindakan atau hajat yang tidak dipersetujui oleh pihak yang lain. Beliau juga menjelaskan perkara ini sebagai proses yang biasa dan berterusan berlaku dalam masyarakat.

Konflik juga didefinisikan sebagai percanggahan pendapat dalam perhubungan antara sesama manusia. Menurut Simmel (1955), konflik adalah interaksi dan interaksi ada hubung kaitnya dengan hubungan. Oleh yang demikian, menurut beliau, konflik juga berkaitan dengan hubungan. Antara kajian yang menyentuh berkenaan hubungan adalah yang diutarakan oleh Ramli Awang Mat Tam (2000). Beliau menyatakan disebabkan konflik akan muncul apabila terdapatnya interaksi manusia.

Menurut beliau lagi, secara umumnya, manusia tidak dapat melarikan diri daripada berhadapan dengan konflik dalam menjalani kehidupan masing-masing. Menurut

Sabitha Marican dan Mahmood Nazar (1995) pula, konflik ialah suatu suasana yang menyebabkan individu terperangkap antara dua keadaan atau dua matlamat yang tidak boleh dicapainya tanpa mengetepikan pihak yang satu lagi.

Definisi pengurusan konflik lazim berdasarkan lima kaedah penyelesaian menurut model yang dibangunkan oleh Rahim (1983). Dalam pada itu, KPKPI merujuk kepada maksud yang lebih luas. Penyelesaian konflik perlulah berpandukan al-

Qur’an dan Hadith. Kedua-dua panduan tersebut merupakan pelengkap kepada kehidupan manusia di dunia ciptaan Allah SWT.

Menurut Mohd Zulkifli Muhammad, Minah Japang dan Mohd Faisol Ibrahim (2010), konflik menurut pendefinisian Islam pula membawa maksud yang mendalam sekiranya ia dibandingkan dengan pemahaman yang diutarakan oleh para sarjana

Barat. Konflik yang didefinisikan dari perspektif Islam terdiri daripada tiga perkara iaitu pertama, perselisihan pendapat; kedua, perdebatan; dan ketiga, perbalahan

(Taha Jabir Fayyad al-'Alwani, 1989).

Pengurusan konflik adalah kaedah penyelesaian ke atas konflik pengurusan. Konflik pengurusan ditakrifkan dalam pandangan lazim merujuk kepada percanggahan atau perselisihan pendapat antara dua pihak atau lebih. Definisi yang diutarakan ini tidak banyak bezanya apabila ia dilihat dalam perspektif Islam. Konflik pengurusan dari perspektif Islam mempunyai maksud yang lebih mendalam jika dibandingkan dari segi maksud dan isi yang diutarakan oleh kajian lazim. Menurut Mohd Zulfifli

Muhammad, Minah Japang dan Mohd Faiol Ibrahim (2010), kajian mereka melihat kedua-dua pandangan menjurus maksud kepada pertikaian dan pertelingkahan antara kedua-dua belah pihak yang berkonflik.

Daripada definisi-definisi yang dikemukakan sebelum ini, maka definisi pengurusan konflik yang digunakan untuk kajian ini ialah mengendalikan pertelagahan yang berlaku dalam organisasi. Konflik seharusnya diuruskan kepada keputusan yang bersifat positif, dan bukannya menjadi sesuatu yang merosakkan.

1.6.3 Organisasi

Organisasi berasal daripada perkataan Yunani iaitu organon yang bermaksud alat atau instrumen. Menurut Shawaluddin Anis (1993), organisasi merangkumi pentadbiran kakitangan dalam sesuatu struktur yang formal. Menurut beliau lagi, idea-idea seperti matlamat, tujuan, objektif, bidang kuasa dan sebagainya diterapkan dalam menjalankan operasi sesebuah negeri kerana kesemua faktor ini adalah menjadi alat kepada entiti yang dinamakan organisasi. Menurut Morgan Gareth

(1986), terdapat berbagai teori yang menekankan pembentukan entiti sesebuah organisasi seperti produksi, pemasaran, kewangan, kakitangan, penyelidikan, pembangunan dan sebagainya dihubungi dengan satu jaringan yang berfungsi untuk organisasi.

Organisasi merupakan unit sekumpulan masyarakat yang bekerja dalam satu kumpulan, yang tidak boleh dicapai secara individu. Menurut Barnard (1938), organisasi merupakan sistem kerjasama antara dua orang atau lebih. Menurut Nur

Rafida Herawati dan Rini Kurniasih (2012), berbagai karya tentang organisasi dan pengurusan telah memberikan definisi tentang organisasi, dengan berbagai cara, tergantung segi tinjauan ataupun pendekatannya.

Menurut Allen (1964) organisasi adalah proses mengatur dan menghubungkan pekerjaan yang harus dilakukan, sehingga dapat diselesaikan secara efektif dan efisien oleh orang-orang yang menjadi anggota dari organisasi tersebut. Allen (1964) meletakkan susunan organisasi yang terdiri dari tiga jenis tindakan. Pertama, merancang struktur organisasi yang mencakup pekerjaan mengidentifikasi tugas- tugas yang harus dilakukan dan menggolongkannya ke dalam kelompok-kelompok organisasi yang baik pertimbangannya; kedua, mendefinisikan dan mendelegasikan

(melimpahkan) autoriti dan tanggungjawab; dan ketiga, menetapkan hubungan- hubungan.

Hasil daripada perbincangan ini, definisi organisasi yang digunakan dalam kajian ini ialah unit yang menjalankan tugasan yang diberikan. Organisasi yang dimaksudkan ialah MBSA.

1.6.4 Perspektif Islam

Kehidupan dalam Islam menyentuh semua bidang yang terdiri daripada ekonomi, sosial dan politik. Dalam Islam, umatnya hendaklah sentiasa melakukan kebaikan kepada manusia yang lain. Hal ini termasuklah membuat keputusan dan tindakan yang dilihat dalam perspektif Islam.

Perspektif Islam merupakan perkara yang penting dalam merangka kehidupan manusia yang lebih baik. Islam mengajar umatnya dalam membuat kebaikan dan meninggalkan perkara-perkara yang bertentangan dengan ajaran Islam. Hal ini dijelaskan dengan firman Allah SWT yang bermaksud:

“Kamu (umat Muhammad SAW) adalah sebaik-baik umat yang dilahirkan bagi umat manusia, kamu menyuruh berbuat baik dan melarang daripada segala perkara yang salah (mungkar) serta kamu pula beriman kepada Allah” (Surah Ali ‘Imran, 3: 110).

Dalam perspektif Islam, segala tindakan, keputusan serta aktiviti yang dilakukan oleh manusia merupakan satu ibadah. Menurut Kasyful Mahalli (2013), tujuan utama dari segala bentuk ibadah adalah mendapatkan keredaan Allah sebagaimana yang bermaksud:

“Katakanlah: Sesungguhnya sembahyangku, ibadatku, hidupku dan matiku hanyalah untuk Allah, Tuhan semesta alam” (Surah al-An’am, 6: 162).

Dalam Islam, mencari keredaan Allah merupakan matlamat tertinggi yang dicari bagi setiap Mukmin. Menurut Kasyful Mahalli (2013), keredaan Allah SWT ini menunjukkan bahawa segala daya dan upaya yang dilakukan bermatlamat Allah

SWT semata. Menurut Muhammad Syukri Salleh (2003: 81), apabila seseorang itu tercapai keredaan Allah SWT, maka Dia akan kurniakan al-falah kepada mereka iaitu kebahagiaan di dunia dan akhirat.

Dalam Islam, falsafahnya adalah dengan sentiasa mengingati Allah, dan memohon agar Allah sentiasa memberi hidayah seta petunjuk dalam menuju kesempurnaan di

40 dunia dan di akhirat. Falsafah seperti ini dijelaskan melalui Sa’ad bin Abu Waqqas bahawa Rasulullah SAW bersabda yang bermaksud:

“Di antara kebahagiaan anak Adam adalah istikharahnya (memohon pilihan dengan meminta petunjuk) kepada Allah, dan antara kebahagiaan anak Adam adalah kerelaannya kepada ketetapan Allah, sedangkan antara kesengsaraan anak Adam adalah dia meninggalkan istikharah kepada Allah, dan antara kesengsaraan anak Adam adalah kemurkaannya terhadap ketetapan Allah” (Riwayat Ahmad, No. Hadith: 1367).

Definisi perspektif Islam seperti yang digariskan dalam al-Qur’an, Sunnah serta ilmuwan Islam mempunyai perbezaan dengan definisi yang dikemukakan oleh para pemikiran lazim. Menurut Nor Sahida Mohamad dan Sanep Ahmad (2013), definisi perspektif Islam seperti yang telah digariskan dalam nas iaitu al-Qur’an dan al-

Sunnah dan yang telah dikemukakan oleh para alim ulama dan para ilmuwan Islam sangat berbeza dengan pendekatan dan konsep yang dikemukakan oleh para pemikiran lazim. Perbezaan yang dimaksudkan ialah dari aspek persekitaran fizikal, rohani dan sosial budaya.

Perspektif Islam juga memerlukan agar umat Islam menghayati, mengamalkan dan menerapkan nilai-nilai Islam dalam setiap tindakan dan keputusan. Malah, hasil dapatan kajian yang dijalankan dengan jelas menunjukkan bahawa pengamalan Islam dapat memberikan pulangan hasil yang berkualiti bukan hanya semata-mata pemilikan dari segi fizikal tetapi dapat melahirkan masyarakat yang bermoral, menghapuskan masalah sosial di samping memberi kebahagiaan dan kejayaan di dunia dan juga di akhirat (Nor Sahida Mohamad & Sanep Ahmad, 2013).

Dalam pada itu, perspektif Islam juga merujuk kepada ajaran Islam yang dijadikan sebagai tata cara hidup atau al-Din. Dalam pada itu, Menurut Zakaria Stapa (2002), perspektif Islam yang dilihat sebagai kegiatan hidup yang berasaskan agama atau kehidupan beragama dan ia merujuk kepada penghayatan Islam sebagai satu cara hidup yang merangkumi aspek-aspek akidah, ibadah dan akhlak. Menurut

Muhammad Syukri Salleh (2003), dalam perspektif Islam, apapun aktiviti yang ditonjolkan, motivasinya adalah untuk mencapai keredaan Allah SWT. Apabila keredaan Allah SWT telah didapati, seseorang Muslim akan dianugerahkan dengan al-falah di dunia dan di akhirat (Mutiara Dwi Sari, 2012).

Secara terminologinya pula, Ghazali Basri (2012) menumpukan istilah perspektif

Islam kepada hubungan nilai-nilai Islam iaitu akhlak. Beliau merujuk akhlak kepada perilaku yang terdapat pada manusia yang berpandukan kekuatan iman dan kekuatan akal. Perilaku yang dimaksudkan adalah bertunjangkan kepada konsep tauhid, iaitu bersifat mutlak dan tidak berubah-ubah, khususnya perilaku yang berkait dengan hukum agama (Mohd Syahmir Alias, 2016).

Mohd Syahmir Alias (2016) juga melihat perspektif Islam dari maksud aksiologi

Islam, iaitu mengenai penilaian baik dan buruk, penentuan kebenaran dan kebatilan serta persoalan akhlak. Seterusnya, beliau melihat aspek falsafah ini yang berkaitan dengan aspek epistemologi Islam (wahyu, akal dan pancaindera) dan ontologi Islam

(tauhid).

Definisi perspektif Islam dalam kajian ini merujuk kepada al-Qur’an, Hadith dan juga pandangan ilmuwan Islam. Berdasarkan penghuraian ini, perspektif Islam yang

42 dijelaskan dalam kajian ini ialah beriman kepada Allah SWT dengan melakukan kebenaran dan menolak kebatilan, membuat kebaikan dan melarang keburukan

(munkar). Perspektif Islam dapat menghasilkan natijah yang lebih luas, yang bertunjangkan kepada al-Qur’an dan al-Hadith.

1.7 SKOP DAN BATASAN KAJIAN

Skop kajian ini secara umumnya meneliti KPKOPI di MBSA. Secara khususnya, skop bagi kajian ini terbahagi kepada tiga bahagian. Bahagian pertama, mengenal pasti KPKOPI. Bahagian kedua, menganalisis KPK MBSA berdasarkan KPKOPI.

Bahagian ketiga, mencadangkan model KPKOPI yang sesuai digunakan oleh MBSA.

Batasan-batasan kajian pula terdiri daripada empat batasan iaitu batasan subjek kajian, batasan sumber rujukan, batasan tempat dan batasan institusi. Keempat-empat batasan dijelaskan seperti berikut:

i. Batasan Subjek Kajian - Kajian ini hanya membataskan kaedah

pengurusan konflik di MBSA. Batasan ini diteliti berdasarkan

KPKOPI. Pengkajian ini dilakukan dengan melihat sama ada KPK

yang diamalkan di MBSA adalah bertepatan dengan KPKOPI ataupun

tidak. Kesesuaian KPKOPI di MBSA turut diteliti.

ii. Batasan Sumber Rujukan – Kajian ini hanya terhad kepada dua

bidang sahaja, iaitu bidang KPKL dan bidang KPKOPI. Kedua-dua

bidang yang dilakukan ini terhad kepada kerangka konseptual yang

dibina dalam kajian ini sahaja. Kurangnya kajian yang dibuat oleh

pengkaji sebelum ini ke atas KPKOPI. Oleh itu, kajian ini banyak

bergantung kepada kajian KPKL yang telah dibuat. Sumber rujukan

yang ada adalah kepada al-Qur’an, Hadith dan Sirah Nabi Muhammad

SAW.

iii. Batasan Tempat – Kajian ini hanya tertumpu kepada kawasan Shah

Alam, Selangor. Hal ini disebabkan Shah Alam merupakan ibu negeri

kepada Negeri Selangor. Tumpuan aktiviti pesat kebiasaannya berlaku

di kawasan yang padat dengan pusat pentadbiran, iaitu Shah Alam.

Shah Alam juga dijadikan rujukan untuk pembinaan kota raya ke arah

Islam. Jumlah keseluruhan penduduk di Shah Alam adalah seramai

650,000 orang.

iv. Batasan Institusi – Kajian ini hanya dijalankan di PBT MBSA sahaja.

PBT ini yang mentadbir Bandaraya Shah Alam. MBSA merupakan

institusi yang bertindak mengendalikan pentadbiran dan kemajuan

pembangunan kawasan Shah Alam.

1.8 KEPENTINGAN KAJIAN

Kajian sama seperti tajuk ini belum lagi dilakukan oleh mana-mana pengkaji sebelum ini. Dari sini, kajian ini penting kerana tiga perkara. Pertama, memperkenalkan bidang baru; kedua, dari sudut keilmuwan; dan ketiga, dari sudut organisasi.

Bagi kepentingan pertama iaitu memperkembangkan bidang pengurusan konflik.

Kajian ini penting dalam memperkenalkan KPKOPI dalam menyelesaikan konflik pengurusan dalam organisasi. Oleh yang demikian, diharap kajian ini dapat menyelesaikan pertelingkahan dan perselisihan antara mereka yang berkonflik.

Bagi kepentingan kedua iaitu dari sudut keilmuwan. Kajian ini penting dalam usaha menambah serta mengembangkan ilmu yang berkaitan dengan pengurusan konflik.

Kajian ini juga mampu memberikan sumbangan besar dalam membentuk hubungan kehidupan yang lebih harmoni. Seterusnya, kajian ini diharap dapat mengurangkan isu ketiadaaan penulisan dan penyelidikan yang menyentuh ilmu KPKOPI.

Bagi kepentingan yang ketiga iaitu dari sudut organisasi. Pengurus dan pihak pentadbir organisasi akan mendapat lebih banyak pilihan kaedah dalam menyelesaikan konflik. Kajian ini perlu bagi memberikan lebih banyak kefahaman kepada pengurus dan pentadbir terhadap KPKOPI. Seterusnya, kajian ini memberi kelebihan kepada organisasi untuk tujuan perancangan pada masa hadapan. Hasil daripada kajian yang dijalankan, diharap memberi panduan kepada organisasi dalam mengenal pasti kaedah pengurusan konflik yang bersesuaian untuk digunakan mengikut jenis, keadaan dan situasi yang berlaku.

1.9 SUMBANGAN KAJIAN

Setelah meneliti karya dan kajian KPKL dan KPKOPI ini, terdapat tiga perkara yang boleh disumbangkan daripada kajian ini. Pertama, sumbangan kepada Negara; kedua, sumbangan kepada masyarakat; dan ketiga, sumbangan kepada organisasi.

45 i. Sumbangan kepada Negara: Sumbangan ini memfokuskan pentadbiran

kerajaan dan juga kepada ahli politik. Ilmu dalam kajian ini boleh diguna

dalam penyelesaian konflik secara menyeluruh dan berkesan dari

perspektif Islam. Hasil sumbangan yang dimaksudkan boleh melibatkan

perubahan polisi, kaedah pentadbiran atau dasar-dasar yang digubal agar

ia selaras dengan perspektif Islam.

ii. Sumbangan kepada masyarakat: Sumbangan yang dimaksudkan ialah

menjelaskan konflik perlu diuruskan apabila konflik berlaku dengan

menggunakan kaedah-kaedah penyelesaian yang tertentu. Bidang

KPKOPI mampu memberi kefahaman yang jelas kepada masyarakat

mengenai kaedah yang boleh diambil apabila konflik berlaku dalam

mana-mana peringkat.

iii. Sumbangan kepada organisasi: Hal ini memberikan organisasi mmpunyai

lebih banyak pilihan dalam menguruskan konflik dari perspektif Islam.

Dengan memahami persoalan wujudnya konflik pengurusan, serta

penyelesaiannya memberikan organisasi untuk maju setapak lagi dalam

bidang pengurusan secara menyeluruh. Sumbangan yang lebih

menyeluruh kepada organisasi-organisasi, sebagai contoh kepada PBT-

PBT dalam menghadapi pengurusan konflik, akan melancarkan lagi

pengurusan dalaman secara lancar dan teratur.

1.10 ORGANISASI KAJIAN

Tesis ini dibahagikan kepada lima bab. Bab Pertama membincangkan pendahuluan.

Bab ini dipecahkan kepada beberapa bahagian bagi memberi maklumat awal ke atas kajian yang dijalankan iaitu pengenalan, latar belakang kajian, pernyataan masalah, objektif kajian, persoalan kajian, definisi operasional, skop dan batasan kajian, dan kepentingan kajian.

Dalam Bab Dua pula, kajian ini membincangkan kajian lepas dan sorotan karya yang berkaitan dengan pengurusan konflik. Perbincangan ini telah menemukan lompang kajian sebagai memperjelaskan kepentingan kajian ini dilakukan. Untuk yang terakhir dalam bab ini, adalah terhasilnya kerangka konseptual sebagai jalan memperjelaskan konsep yang terbina dalam kajian ini.

Dalam bab yang seterusnya iaitu Bab Tiga, ia berkenaan dengan metodologi kajian.

Bab ini mengkhususkan tiga perkara. Pertama, reka bentuk kajian; kedua, kaedah pengumpulan data; dan ketiga, kaedah penganalisisan data. Di akhir bab ini, dibina satu model yang dijalankan untuk melihat aliran kajian keseluruhannya.

Bab Empat merupakan bab dapatan dan analisis kajian. Bab ini membincangkan analisis data dan interpretasi ke atas kajian yang dijalankan, mengikut garis panduan yang dijelaskan dalam Bab Tiga. Bab ini merupakan bab yang mengenal pasti serta menganalisis prinsip-prinsip serta jenis-jenis KPKOPI. Ia diteliti melalui data primer dan juga data sekunder yang diperlolehi melalui Al-Qur’an, Hadith serta pandangan pemikir Islam. Para informan terdiri daripada pegawai MBSA, Ahli Majlis, ahli

47 politik serta kumpulan pakar agama dan ahli akademik. Perisian ATLAS.ti versi

8.0.29 (PAV8) dan Microsoft Excel 2013 digunakan bagi mendapatkan tema-tema yang berkaitan dengan persoalan kajian yang telah disusun. Tema-tema tersebut seterusnya diolah dengan menggunakan kaedah analisis kandungan.

Bab yang terakhir iaitu Bab Lima merupakan Bab penutup. Bab ini merumuskan keseluruhan kajian yang dijalankan. Selain itu, dijelaskan juga implikasi kajian, cadangan dasar dan cadangan-cadangan untuk kajian masa hadapan.

BAB 2

KAJIAN LEPAS DAN SOROTAN KARYA

2.1 PENGENALAN

Bahagian ini membincangkan kajian lepas dan sorotan karya. Kajian lepas didapati daripada hasil penelitian yang dikemukakan oleh para penyelidik atau pengkaji.

Sorotan karya pula didapati daripada penulisan-penulisan lepas yang berkaitan dengan tajuk tesis ini. Bab ini memberi ulasan mengenai kajian-kajian terdahulu dan karya-karya yang berkaitan dengan fokus kajian ini.

Sorotan-sorotan ini dilakukan terhadap hasil penyelidikan dan penelitian yang berkaitan atau hampir dengan tajuk tesis ini iaitu KPKOPI di Majlis Bandaraya Shah

Alam. Tujuannya untuk mengenal pasti lompang kajian. Ia penting untuk memberikan signifikan sebab penyelidikan ini perlu dilakukan.

Perbincangan mengenai KPKOPI ini dilakukan dalam dua tumpuan. Pertama, pengurusan konflik yang dilihat dari perspektif lazim atau KPKL; dan kedua, pengurusan konflik dari perspektif Islam atau KPKPI. Daripada kedua-dua bahagian tersebut, dibina satu kerangka konseptual kajian untuk menjelaskan lagi kajian ini dilakukan.

2.2 KAJIAN-KAJIAN LEPAS

Penelitian yang dilakukan terhadap kajian berkenaan pengurusan konflik mendapati wujudnya lompang kajian dalam bidang tersebut. Hal ini mendorong pengkaji untuk menjalankan kajian ini bagi memperkembangkan lagi ilmu pengurusan konflik.

Pengurusan konflik telah diteliti oleh ramai pengkaji. Daripada kajian-kajian lepas, tumpuan para pengkaji adalah kepada tiga tema. Pertama, jenis-jenis konflik; kedua, kajian mengenai faktor-faktor konflik organisasi; dan ketiga, kajian mengenai kesan- kesan konflik organisasi.

2.2.1 Jenis-jenis Konflik

Penelitian ke atas konflik dilakukan oleh pengkaji-pengkaji yang terdahulu. Antara pengkaji tersebut ialah Fikhry Hakim Fadzilullah (2015), Sabitha Marican &

Mahmood Nazar (1995), Thomas dan Schmidt (1976) Kee.Y.Sabariah Kee Mohd

Yussof dan Husna Johari (2014), Jaafar Muhamad (1996) dan Suraya Wen (2014).

Bagi menjelaskan lagi penelitian ke atas jenis konflik, bahagian ini dibahagikan kepada tujuh tumpuan. Pertama, konflik jantina; kedua, konflik urusan rumah tangga dan kerja; ketiga, konflik budaya; keempat, konflik kepentingan; kelima, persepsi campur tangan; keenam, konflik kepuakan; dan ketujuh, intervensi pihak ketiga.

2.2.1(a) Konflik Jantina

Tumpuan pertama menyentuh mengenai konflik jantina. Antara pengkaji yang terlibat dalam tumpuan ini ialah Chusmir dan Mills (1989), Aziyati Ibrahim (2006),

Liana Mat Nayan, Siti Suriani Othman, Afi Roshezry Abu Bakar, Audrey Anak

John, Norazimah Abd Rashid dan Nor Ez-Zatul Hanani Mohamed Rosli (2016),

Turin Ahmad (1995), Figueroa (1995) Lokman Mohd Tahir dan Normah Abd Kadir

(2012) dan Earnest (1992).

Dalam kajian yang berkaitan dengan peranan teori, Chusmir dan Mills (1989) menjelaskan bahawa lelaki dan wanita pada peringkat pengurusan yang sama membuat laporan atau keputusan menggunakan kaedah yang hampir sama dalam menyelesaikan konflik dalam konteks organisasi. Menurut Aziyati Ibrahim (2006), kajian-kajian lepas yang dilakukan menunjukkan bahawa jantina, personaliti dan pengalaman lalu seseorang mempengaruhi kaedah pengurusan konflik mereka.

Menurut Liana Mat Nayan, Siti Suriani Othman, Afi Roshezry Abu Bakar, Audrey

Anak John, Norazimah Abd Rashid dan Nor Ez-Zatul Hanani Mohamed Rosli

(2016), sikap menjauhkan diri yang membawa kepada pengasingan diri daripada konflik atau seseorang dan mungkin melibatkan sikap meninggalkan situasi atau berdiam diri adalah sikap yang sering diamalkan.

Menurut Turin Ahmad (1995), faktor jantina mempunyai perbezaan yang signifikan dengan kaedah pengurusan konflik yang dipilih. Kajian Figueroa (1995) pula mendapati bahawa kaum wanita lebih suka menggunakan kaedah permuafakatan

51 serta bertolak ansur, manakala kaum lelaki lebih cenderung menggunakan kaedah persaingan.

Namun, dapatan ini tidak selari dengan kajian yang dilakukan oleh Lokman Mohd

Tahir dan Normah Abd Kadir (2012) yang menunjukkan faktor jantina tidak mempunyai pengaruh yang besar terhadap pemilihan kaedah pengurusan konflik.

Dapatan kajian ini mempunyai persamaan dengan kajian yang dilakukan oleh

Earnest (1992).

2.2.1(b) Konflik Urusan Rumah Tangga dan Kerja

Tumpuan kedua menyentuh mengenai konflik urusan rumah tangga dan kerja.

Tumpuan yang dimaksudkan ini melihat hubungan seseorang mengambil keputusan dalam menguruskan konflik dalam urusan rumah tangga dan pejabat. Antara pengkaji yang terlibat dalam tumpuan ini ialah Chusmir dan Mills (1989) Liana Mat

Nayan, Siti Suriani Othman, Afi Roshezry Abu Bakar, Audrey Anak John,

Norazimah Abd Rashid dan Nor Ez-Zatul Hanani Mohamed Rosli (2016) dan Joan dan Leonard (1989).

Kajian oleh Chusmir dan Mills (1989), melihat dari perspektif teori peranan. Apabila seseorang mengandaikan peranan yang khusus, sikap yang diambil akan menggambarkan interaksi bagi personaliti seseorang dan situasi. Hal ini juga dipersetujui melalui kajian yang dilakukan oleh Liana Mat Nayan, Siti Suriani

Othman, Afi Roshezry Abu Bakar, Audrey Anak John, Norazimah Abd Rashid dan

Nor Ez-Zatul Hanani Mohamed Rosli (2016), sikap tertentu yang ditunjukkan oleh individu semasa menguruskan konflik rumah tangga.

Kajian oleh Joan dan Leonard (1989), mereka mendapati bahawa seseorang individu menggunakan kaedah yang berbeza dalam menguruskan konflik di rumah dan juga di pejabat. Keadaan ini memerlukan manusia bijak dalam mengurus konflik.

2.2.1(c) Konflik Budaya

Tumpuan ketiga ialah mengenai budaya. Pengkaji-pengkaji yang terlibat dalam tumpuan kajian ini ialah Norliza Kushairi (1999), Renova Astriningsih (2011),

Wasita Boonsathorn (2007) dan J. Dwi Narwoko dan Bagong Suyanto (2005).

Kajian yang dilakukan oleh Norliza Kushairi (1999) menjelaskan untuk mewujudkan organisasi yang berkesan, para pengurus mestilah mengenal pasti kewujudan nilai- nilai budaya yang bertentangan dan mempelajari bagaimana untuk mengendalikan bantahan. Seterusnya kajian beliau juga turut menjelaskan seseorang itu perlulah memahami dan mengiktiraf nilai-nilai budaya yang menjadi pegangan individu yang lain. Keadaan ini disebabkan oleh budaya dan kepercayaan masing-masing yang berbeza. Kajian oleh Renova Astriningsih (2011) menunjukkan perbezaan dalam pengurusan konflik antara budaya konteks tinggi dengan rendah dapat menyebabkan konflik tidak dapat diatasi dengan baik.

Hal ini juga dikaji oleh Wasita Boonsathorn (2007) yang menjelaskan salah faham boleh berlaku dengan mudah apabila manusia yang datang daripada budaya yang

53 berbeza mempunyai perbezaan nilai, kepercayaan dan cara hidup. J. Dwi Narwoko dan Bagong Suyanto (2005) dalam kajiannya menjelaskan mengenai perbezaan budaya tidak hanya akan menimbulkan konflik antara individu, akan tetapi ia juga boleh berlaku antara kelompok.

2.2.1(d) Konflik Kepentingan

Tumpuan keempat merumuskan konflik yang melibatkan kepentingan. Pengkaji yang terlibat dalam kajian ini ialah Deutsch (1969), Werman Septian Sianipar (2015) dan

Soerjono Soekanto (2007). Kajian oleh Deutsch (1969), konflik terhasil disebabkan oleh perbezaan kepentingan, kepercayaan, keinginan dan juga nilai. Kajian beliau juga menunjukkan yang konflik juga wujud mungkin disebabkan oleh kekurangan masa, wang, waktu, ruang dan kedudukan seseorang. Pertentangan ke atas kepentingan menyebabkan seseorang bertindak bagi melindungi kepentingan dirinya.

Hasil daripada kajian Werman Septian Sianipar (2015) juga menjelaskan konflik merupakan suatu bentuk interaksi sosial ketika dua individu mempunyai kepentingan yang berbeza dan kehilangan keharmonian antara mereka. Werman Septian Sianipar

(2015) juga mendefinisikan konflik kepentingan sebagai sebuah konflik berkepentingan yang terjadi ketika sebuah lembaga atau organisasi terlibat dalam berbagai kepentingan, salah satu yang mungkin boleh merosakkan motivasi dan mengambil tindakan yang tidak tepat. Kajian yang dihasilkan oleh Soerjono

Soekanto (2007) mengklasifikasikan konflik kepentingan secara umum, iaitu pertama, perbezaan antara individu; kedua, perbezaan kebudayaan; ketiga, perbezaan kepentingan; dan keempat, perubahan sosial.

2.2.1(e) Persepsi Campur Tangan

Tumpuan yang kelima adalah persepsi campur tangan dalam sesuatu perkara. Kajian mengenainya dilakukan oleh Robbins (1995) Fikhry Hakim Fadzilullah (2015),

Tengku Elmi Azlina Tengku Muda, Shazarina Zdainal Abidin, Mohamad Fuad Ishak dan Ahmad Shafiq Mat Razali (2014) dan Norhazlina Fairuz Musa Kutty (2008).

Kajian oleh Robbins (1995) menjelaskan, konflik merupakan proses apabila satu pihak campur tangan secara sedar terhadap pihak yang lain dalam usaha mencapai matlamatnya. Tanggapan bahawa pertentangan atau campur tangan yang berlaku dalam organisasi menjurus kepada konflik. Begitu juga persepsi atau tanggapan seseorang itu berbeza. Sementara itu kajian oleh Fikhry Hakim Fadzilullah (2015) menunjukkan mereka yang terlibat melihat konflik melalui persepsi sebagai satu peluang untuk ke arah lebih baik.

Campur tangan ke atas sesuatu perkara mungkin dianggap sebagai membantu di satu pihak. Walaupun begitu, bagi pihak yang lain beranggapan campur tangan tersebut adalah sebagai cubaan mengganggu proses yang sedang dijalankan. Kajian yang dilakukan oleh Tengku Elmi Azlina Tengku Muda, Shazarina Zdainal Abidin,

Mohamad Fuad Ishak dan Ahmad Shafiq Mat Razali (2014), konflik adalah gangguan, halangan atau campur tangan yang disengajakan oleh individu atau kumpulan tertentu untuk menggagalkan tujuan, objektif, aspirasi, cita-cita, keinginan atau sasaran individu atau kumpulan tertentu yang lain.

Perkara ini selari dengan dapatan yang diutarakan oleh Robbins (1995), proses konflik bermula apabila pihak pertama merasakan pihak kedua mempunyai niat yang

55 tidak baik atau berpura-pura cuba bersikap baik dengan pihak yang pertama. Kajian oleh Norhazlina Fairuz Musa Kutty (2008), persoalan-persoalan yang timbul di sebalik dilema dan kesahihan penggunaan campur tangan sebagai tindakan yang sesuai dalam menangani konflik kemanusiaan telah menjadikannya satu konsep yang menimbulkan kontroversi.

2.2.1(f) Konflik Kepuakan

Tumpuan keenam membincangkan kajian mengenai konflik kepuakan. Pengkaji yang terlibat dalam tumpuan ini ialah Abdul Rahman (2000), Muhammad Fuad

Othman, Zaheruddin Othman dan Mohd Foad Sakdan (2016) dan Che Abdullah Che

Ya (2015). Kajian oleh Abdul Rahman (2000) menjelaskan kebanyakan polemik yang timbul dan sebab asas amalan kepuakan wujud bukan didorong hasil perancangan atau bertujuan menggugat sesuatu organisasi. Sebaliknya, beliau berpendapat ia berfungsi sebagai pengimbang dan pengawas ke arah memastikan dasar, kehendak dan aspirasi ahli dipenuhi.

Ketidakserasian dalam menguruskan sesebuah organisasi khususnya dalam parti politik dan juga badan-badan berpersatuan disebabkan oleh wujudnya cabang-cabang kumpulan tertentu yang juga dikenali sebagai kepuakan. Hasil daripada kajian oleh

Muhammad Fuad Othman, Zaheruddin Othman dan Mohd Foad Sakdan (2016), konflik jika tidak ditangani dengan baik menyebabkan kesan negatif kepada pihak yang berkonflik, malah berupaya mengancam kestabilan sesebuah organisasi mahupun pertubuhan.

Kajian oleh Che Abdullah Che Ya (2015), kepuakan merupakan amalan memberi keutamaan atau kepentingan kepada pihak yang dikenali dalam urusan perlantikan jawatan, pemberian projek dan sebagainya. Hal ini dilihat oleh Che Abdullah Che Ya

(2015) yang dikupas dalam kajian beliau dengan menyatakan kepuakan merupakan kaedah yang memberi keuntungan kepada rakan atau hubungan kekeluargaan dengan orang yang memiliki kuasa dalam sistem pentadbiran serta berkepentingan dalam kalangan masyarakat.

2.2.1(g) Intervensi Pihak Ketiga

Bagi tumpuan yang terakhir, iaitu tumpuan yang ketujuh mengenai intervensi pihak ketiga. Tumpuan ini dibincangkan oleh para pengkaji dalam kajian mereka. Antara pengkaji tersebut ialah Friberg (1992), Som Shariff (2000) dan Muhammad Fuad

Othman, Zaheruddin Othman dan Mohd Foad Sakdan (2016). Kajian menunjukkan sekiranya konflik tidak dapat diselesaikan oleh mereka yang terlibat, penglibatan pihak ketiga merupakan alternatif penyelesaian yang boleh diambil. Dalam hal ini, ia dipanggil intervensi pihak ketiga. Kajian oleh Friberg (1992), beliau menyatakan terdapat penyelesaian konflik yang kerap kali melibatkan pihak ketiga.

Hasil kajian yang dihasilkan oleh Friberg (1992), beliau mengkelaskan kumpulan intervensi pihak ketiga kepada lima kumpulan. Pertama, intervensi bersemuka.

Kaedah ini merupakan kaedah yang melibatkan rundingan secara langsung. Kedua, intervensi pendamai. Pihak yang berkonflik mewakilkan kepada pihak ketiga sebagai pemudah cara komunikasi bagi menyelesaikan konflik. Ketiga, intervensi perantaraan. Dalam kaedah ini, pihak ketiga mempunyai tanggungjawab untuk

57 menyelesaikan konflik tetapi tidak berkuasa dalam membuat sebarang keputusan.

Keempat, intervensi pengadilan. Kaedah ini memberikan kuasa kepada pihak ketiga dalam membuat keputusan dengan sedikit penguatkuasaan. Kelima, intervensi penghakiman. Pihak ketiga berkuasa dalam membuat keputusan serta menjalankan penguatkuasaan.

Kajian yang melibatkan intervensi pihak ketiga merupakan antara langkah yang boleh diambil oleh pihak yang terlibat dalam konflik. Pihak ketiga perlulah terdiri daripada pihak yang tidak berkepentingan dalam membuat keputusan. Selain itu, keputusan yang bakal diambil oleh intervensi pihak ketiga perlulah menghasilkan keputusan yang tidak menyebabkan rasa tidak puas hati kepada mana-mana pihak.

Dalam hal ini, kesilapan dalam mengambil keputusan hanya akan menyebabkan kesan konflik boleh merebak menjadi lebih besar.

Dalam kajian oleh Som Shariff (2000), beliau menegaskan dalam sesebuah organisasi adalah penting bagi pihak pengurusan untuk mengetahui dan memahami perlakuan manusia yang diterajui oleh mereka. Dengan memahami perlakuan atau gelagat seseorang akan memberikan kelebihan kepada pengurus dalam menguruskan elemen konflik pihak yang terlibat. Dalam pada itu, kajian oleh Muhammad Fuad

Othman, Zaheruddin Othman dan Mohd Foad Sakdan (2016) yang menyentuh mengenai konflik yang melibatkan intervensi pihak ketiga. Pendapat yang dikemukakan ialah dengan menggunakan kaedah kompromi dengan menggalakkan intervensi pihak ketiga, kerjasama dan perundingan.

2.2.2 Faktor-faktor Konflik Organisasi

Kajian-kajian berkenaan faktor-faktor konflik organisasi banyak dilakukan terutamanya di negara-negara Barat. Tumpuan kajian mengenainya banyak menyentuh mengenai kupasan indikator-indikator yang menyebabkan berlakunya konflik organisasi. Antara pengkaji yang mengkaji mengenainya ialah Thomas dan

Schmidt (1976), Dedi Kurniawan dan Abdul Syani (2014), Dutton dan Walton

(1976), Hawes dan Smith (1973), Nailah Ayub & Karen A. Jehn (2011), Sutarto

Wijono (2012), Ting-Toomey, Gau, Trubisky, Yang, Kim, Lin dan Nishida (1991) dan Bokeno (2011).

Keputusan kajian yang dilakukan oleh Thomas dan Schmidt (1976), konflik merupakan proses yang bermula apabila satu pihak membuat persepsi bahawa ada pihak lain telah merasa kecewa atau akan kecewa. Hal ini menurut mereka lagi adalah disebabkan oleh kekecewaan dari sebelah pihak atau kumpulan, ataupun ke atas individu, menyebabkan wujudnya cetusan tidak puas hati yang akan membawa kepada masalah konflik. Kajian oleh Dedi Kurniawan dan Abdul Syani (2014), faktor berlakunya konflik adalah disebabkan kurangnya kawalan sosial yang tidak diikuti oleh mereka yang terlibat. Menurutnya lagi, tiada penglibatan pihak atasan bagi menyelesaikannya sehingga pihak yang terlibat tidak merasa bersalah dalam mencetuskan konflik.

Kajian ke atas penyebab wujudnya konflik juga dibawa Dutton dan Walton (1976).

Mereka menggariskan sembilan penyebab utama berlakunya konflik antara individu atau unit dalam organisasi. Sembilan penyebab utama berlakunya konflik antara

59 individu atau unit dalam organisasi seperti yang diterangkan oleh Dutton dan Walton

(1976) ialah pertama, saling bergantung; kedua, ketidak seimbangan tugas; ketiga, kriteria penilaian dan penghargaan; keempat, perbezaan organisasi; kelima, ketidak puasan peranan; keenam, ambiguiti; ketujuh, pergantungan pada sumber yang sama; kelapan, halangan komunikasi; dan kesembilan, tingkah laku peribadi.

Faktor-faktor berlakunya konflik perlu ditinjau tidak hanya dari segi ilmuan pengurusan. Natijahnya ia juga perlu dilihat dari segi yang lebih meluas iaitu dari liputan sains kemasyarakatan seperti sosiologi, psikologi dan juga sains politik.

Malah konflik perlu dilihat tidak hanya dari satu perspektif sahaja, tetapi ia perlu diungkap dari pelbagai perspektif atau dimensi yang berbeza.

Dalam pada itu, kajian Hawes dan Smith (1973) mengklasifikasikan konsep konflik kepada tiga dimensi. Pertama, dimensi matlamat. Diandaikan setiap individu mempunyai matlamat atau kehendak yang menentukan tingkah laku mereka. Oleh yang demikian, apabila matlamat dan kehendak individu tidak secocok, maka mereka dikatakan sebagai berkeadaan konflik; kedua, dimensi strategi. Konflik dianggap sesuatu yang mesti diuruskan, diselesaikan atau diabaikan; dan ketiga, dimensi masa.

Proses konflik adalah terdiri daripada episod yang bermaksud setiap proses mempunyai permulaan dan kesudahan yang akan bertukar menjadi episod baharu sekiranya konflik tidak diselesaikan. Proses ini akan berterusan selagi konflik tersebut tidak menemui jalan penyelesaian. Kajian yang dilakukan oleh Nailah Ayub dan Karen A. Jehn (2011) pula menunjukkan faktor kepelbagaian warganegara dalam sesebuah organisasi juga memberi kesan wujudnya konflik. Kewujudan faktor

60 konflik juga dilihat dalam kajian yang dilakukan oleh Sutarto Wijono (2012).

Menurut beliau, faktor konflik perlu difahami bahawa konflik merupakan proses yang bersifat dinamik, dan bukannya bersifat statik atau kaku. Oleh yang demikian, faktor konflik berubah mengikut perkembangan situasi-situasi yang berlaku sewaktu terjadinya konflik.

Dalam pada itu, kajian yang dihasilkan oleh Ting-Toomey, Gau, Trubisky, Yang,

Kim, Lin dan Nishida (1991) menjelaskan, ia bukan berkaitan dengan perkara konflik, tetapi disebabkan perbezaan cara pengurusan konflik masing-masing yang menyebabkan ketegangan yang besar dalam situasi konflik. Hal ini seterusnya membantu setiap pihak yang terlibat dalam konflik untuk memahami perkara-perkara yang menjadi tarikan kepada faktor berlakunya konflik (Bokeno, 2011).

2.2.3 Kesan-kesan Konflik Organisasi

Kajian-kajian yang seterusnya melihat kepada kesan yang disebabkan oleh konflik.

Lazimnya, konflik akan meninggalkan kesan sama ada yang berbentuk positif atau negatif. Untuk menelitinya, hasil dapatan kajian dibahagikan kepada dua tumpuan.

Pertama, kesan positif konflik organisasi; dan kedua, kesan negatif konflik organisasi.

2.2.3(a) Kesan Positif Konflik Organisasi

Untuk tumpuan yang pertama adalah berkaitan dengan kesan positif konflik organisasi. Para pengkaji yang terlibat dalam kajian ini ialah Jehn (1995) dan Ramli

Awang Mat Tam (2000). Jehn (1995) mengkaji kesan positif konflik yang bergantung kepada bentuk konflik, bentuk tugasan, tugas antara-kebergantungan dan norma-norma kumpulan. Konflik yang berlaku dalam tugasan kumpulan boleh memberikan manfaat yang terbaik dalam membantu kumpulan kerja dalam banyak perkara, seperti membentuk kumpulan pemikir, menghasilkan alternatif yang kreatif dan mengekalkan kuasa yang seimbang. Hasil daripada penelitian oleh Ramli Awang

Mat Tam (2000), kajian beliau melihat kepada konflik yang berlaku dalam organisasi juga boleh membawa perubahan yang mempunyai nilai yang tersendiri.

Hasil kajian Ramli Awang Mat Tam (2000), beliau menggariskan antara perubahan yang telah dikenal pasti ialah, pertama, keeratan yang bertambah. Para anggota kumpulan dalam situasi konflik antara kumpulan mengetepikan perbalahan sesama sendiri dan segala perselisihan dalam kalangan mereka. Keeratan yang terbina merangsang wujudnya usaha-usaha yang lebih besar untuk menyelesaikan masalah; kedua, munculnya ketua. Kajian beliau menunjukkan apabila perhubungan menjadi bertambah erat, mana-mana individu yang dapat memberikan sumbangan paling besar ke arah tercapainya kemenangan menjadi lebih bijak bercakap diberikan kuasa yang bertambah oleh kumpulan itu. Persaingan untuk merebut pucuk kepimpinan berkurangan dan kumpulan itu berusaha dengan lebih gigih untuk mengatasi pihak lawan; ketiga, tanggapan yang berubah. Kajian Ramli Awang Mat Tam (2000) juga menggariskan tanggapan para anggota terhadap kumpulan sendiri dan kumpulan- kumpulan yang bertentangan berubah. Mereka menganggap kemahiran dan prestasi mereka sendiri sebagai lebih tinggi; dan keempat, pemilihan wakil-wakil yang kuat.

Untuk menentang pihak yang lain, setiap kumpulan memilih wakil-wakil yang kuat.

Setiap kumpulan memandang tinggi terhadap kemampuan para wakilnya sendiri.

2.2.3(b) Kesan Negatif Konflik Organisasi

Tumpuan kedua kesan yang terhasil daripada konflik organisasi adalah kesan konflik negatif. Tujuh pengkaji menekankan kesan negatif hasil daripada konflik. Mereka ialah Komin (1995), Ting-Toomey (1997), Tjosvolsd, Moy dan Shigeru (1999),

Nicotera (1997), Behrman dan Perrarlt (1984), Fikhry Hakim Fadzilullah (2015),

Ramli Awang Mat Tam (2000) dan Turin Ahmad (1995).

Komin (1995), Ting-Toomey (1997) serta Tjosvolsd, Moy dan Shigeru (1999) meletakkan kesan konflik yang disusun daripada ketidakselesaan, salah faham dan gangguan ke atas hubungan antara manusia. Hal ini menurut pengkaji-pengkaji tersebut, akan memberi kesan ke atas keruntuhan sesebuah organisasi. Walaupun begitu, kajian Nicotera (1997) menekankan bahawa konflik itu sebenarnya adalah bersifat berkecuali. Kajian yang dikemukakan oleh para pengkaji mempunyai keputusan yang bercampur aduk mengenai kesannya kepada kemajuan organisasi.

Walaupun begitu, kajian klasik dan kajian masa kini dilihat daripada dua kaca mata yang berbeza ke atas konflik yang berlaku.

Tumpuan ke atas kegagalan menguruskan konflik dan pemilihan KPK yang tidak tepat boleh menyebabkan kesan negatif dan bersifat meruntuh. Kajian yang dilakukan oleh Behrman dan Perrarlt (1984), mereka menjelaskan mengenai unsur negatif konflik yang wujud apabila kesan konflik mencetuskan pola-pola tingkah laku yang tidak rasional. Hasil kajian mereka juga menunjukkan antara kesan-kesan tersebut adalah wujudnya rasa kecewa, hilang sabar, perasaan marah, timbulnya perbalahan dan sebagainya. Hasil daripada kajian Fikhry Hakim Fadzilullah (2015),

63 kegagalan menguruskan konflik dengan baik akan memberi kesan buruk kepada perjalanan organisasi. Hal ini disebabkan fitrah manusia yang terdiri dari pelbagai pandangan yang tidak sama.

Justeru, terdapat organisasi yang mengambil jalan mudah mengawal konflik dengan menyingkirkan pihak-pihak yang terlibat. Keputusan penyingkiran satu pihak atau lebih mungkin dilihat sebagai keputusan yang tepat bagi organisasi. Namun demikian, keputusan tersebut mungkin bersifat sementara. Hakikatnya tindakan tersebut tidak menjanjikan yang konflik tidak akan berulang lagi pada masa akan datang.

Hasil kajian oleh Ramli Awang Mat Tam (2000), beliau berpendapat konflik yang terjadi dalam sesebuah organisasi boleh menyebabkan timbulnya pelbagai masalah yang memberikan impak terhadap komitmen pekerja. Kajian beliau juga menunjukkan kegagalan majikan atau pengurusan menangani konflik yang berlaku mungkin boleh menyebabkan misi dan objektif organisasi sukar dicapai sepertimana yang diharapkan.

Hasil kajian Turin Ahmad (1995), apabila tanda-tanda konflik telah wujud, seseorang yang terlibat seharusnya menguruskannya mengikut cara dan pendekatan yang dipilih. Penekanan ke atas kewujudan konflik dalam organisasi digambarkan menerusi kaca mata seseorang pengurus, sama ada konflik dianggap sebagai bentuk atau kejadian yang bersifat konstruktif ataupun destruktif.

2.3 ANALISIS KAJIAN LEPAS

Berdasarkan sorotan kajian-kajian lepas, KPK banyak dibincangkan oleh sarjana- sarjana yang terdahulu. Kepelbagaian kaedah yang diketengahkan dalam menyelesaikan konflik organisasi yang timbul. KPK yang diperkenalkan oleh

Thomas dan Kilman merupakan kaedah yang sering kali diketengahkan dalam menyelesaikan konflik. Lima kaedah yamg biasa dalam KPK yang diperkenalkan ialah pengelakan, penyesuaian, persaingan, kompromi dan permuafakatan.

Sungguhpun begitu, kajian yang dijalankan hanyalah menjurus kepada kaedah penyelesaian lazim. Secara rumusannya, terdapat tiga perkara yang dikenal pasti berdasarkan analisis kajian lepas.

Pertama, apabila menghadapi konflik, kaedah yang banyak diguna pakai hanyalah kepada penyelesaian lazim, walaupun konflik yang timbul tidak dapat diselesaikan dengan sebaiknya. Masih lagi terdapat isu-isu yang tidak dapat diuruskan dengan sebaiknya. Walaupun analisis daripada penyelesaian konflik dengan melibatkan intervensi pihak ketiga, namun model penyelesaiannya adalah daripada kerangka lazim. Hal ini merujuk kepada perbincangan sarjana Barat yang mengkaji model penyelesaian konflik dari konteks lazim. Masih belum ada satu KPKOPI yang boleh dijadikan sebagai penentu penyelesaian yang menyeluruh menggunakan kaedah

Islam.

Kedua, penelitian terhadap kajian-kajian yang dijalankan, tidak menemukan sebarang kajian dari perspektif Islam. Sekiranya adapun, ia hanyalah berdasarkan konsep Islam sahaja, dan bukannya secara mendalam dalam Islam.

Ketiga, berdasarkan penelitian kajian-kajian lepas, didapati masih belum ada mana- mana pengkaji yang mengkaji KPKOPI. Walaupun ada kajian-kajian yang berdasarkan KPKOPI, ia masih lagi belum mencukupi. Kajian-kajian yang dilakukan sekiranya ada, hanyalah merujuk kepada perkara yang berkaitan ataupun hampir berkaitan dengan kajian pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam. Di samping itu, bilangan kajian mengenai KPKOPI secara keseluruhannya masih lagi sedikit jika dibandingkan dengan sarjana yang mengkaji KPKL.

2.4 SOROTAN KARYA

Perbincangan dalam kajian ini berkisar mengenai KPK organisasi dari perspektif

Islam. Bagi memudahkan perbincangan, sorotan karya ini dibahagikan kepada dua tumpuan utama, iaitu KPKL dan KPKOPI. Daripada karya-karya KPKL, terdapat tumpuan-tumpuan khusus yang telah dilakukan yang dibahagikan kepada konsep konflik, jenis konflik, kaedah pengurusan konflik lazim dan model karya konflik lazim. Bagi tumpuan terhadap KPKOPI, sorotan perbincangannya adalah mengenai konflik dalam konteks Islam dan penyelesaian konflik dari perspektif Islam. Intipati sorotan karya berkaitan perkara-perkara tersebut dihuraikan seperti di bawah.

2.4.1 Konsep Konflik

Bagi memudahkan perbincangan KPKL, bahagian ini dibahagikan kepada lima tumpuan. Tumpuan pertama ialah kepimpinan. Tumpuan kedua ialah faktor-faktor yang menyebabkan berlakunya konflik. Tumpuan ketiga ialah proses konflik.

Tumpuan keempat ialah kesan konflik. Tumpuan kelima ialah pembangunan pengurusan konflik dan pembangunan pengurusan strategik bagi menangani konflik pengurusan.

2.4.1(a) Kepimpinan

Bagi tumpuan yang pertama, meninjau perkaitan antara perkara mengenai pengurusan konflik organisasi dengan kepimpinan. Perkara ini penting dikupas kerana kepimpinan dan pengurusan merupakan elemen penting apabila berhadapan dengan konflik. Definisi ke atas kepimpinan adalah meluas. Bass dan Atwater (1990) mendefinisikan kepimpinan terlalu banyak. Sebanyak mana usaha manusia yang cuba berdasarkan kepada empat aspek iaitu kuasa, autoriti, status dan pengurusan.

Tumpuan ini dihasilkan oleh Owens (1991), Gordon (1983). Bennis dan Nanus

(1985), Armstrong (1994), Armstrong (1994), Nasharudin Mat Isa dan Yahya Don

(2016), Stogdill (1974), Ab. Aziz Yusof (2011), Mohd. Hussin Mat Rashid (1997),

House, Schuler dan Hevanoni (1991), Fiedler (1996) dan Ronquillo (2011).

Owens (1991), beliau mengatakan bahawa organisasi tidak boleh mengelakkan konflik kerana konflik wujud hampir dalam semua organisasi, dan ia berlaku sepanjang masa dan ia sering kali terjadi. Beliau berpandangan, keadaan ini berlaku

67 adalah kerana dalam sistem sosial, setiap orang atau pasukan saling berhubung dan bergantung antara satu sama lain. Menurut Owens (1991) lagi, para pengurus yang cemerlang adalah pengurus yang tidak hanya mempunyai ilmu dalam bidang pengurusan. Malahan ia perlu seiring dengan ciri-ciri pemimpin melalui ketinggian akhlak, keperibadian, berkemahiran berhadapan dengan konflik dan matang dalam menangani isu-isu berkaitan masyarakat.

Perbincangan yang digariskan oleh Gordon (1983) mengenai kepimpinan dapat dilihat sebagai proses berhubung antara seseorang dengan pasukannya, atau secara khusus antara seseorang dengan ahli yang lain yang ada dalam pasukan tersebut.

Individu yang menjadi ketua dalam pasukannya, melakukan sebarang aktiviti atau mengepalai ahlinya sering digelar sebagai seorang pemimpin.

Menurut Bennis dan Nanus (1985), pemimpin merupakan orang menyatakan dengan jelas sesuatu yang implisit atau ‘unsaid’, kemudian mereka membina imej, metafora dan model bagi mewujudkan pendapat atau perspektif yang baharu. Armstrong

(1994) mendefinisikan pemimpin sebagai orang yang berperanan membina organisasi yang efektif dan mampu memimpin manusia ke jalan yang lurus, memperoleh komitmen untuk mencapai misi dan memotivasikan pengikut untuk mencapai kejayaan. Karya yang diutarakan oleh Nasharudin Mat Isa dan Yahya Don

(2016) pula menulis mengenai pemimpin perlulah didedah dengan kaedah pengurusan dan juga kepimpinan seperti bidang psikologi, pengurusan sumber manusia, tingkah laku organisasi, pembangunan organisasi, kaedah komunikasi berkesan serta pengurusan konflik.

Menurut Armstrong (1994), pemimpin menggalakkan dan memberi inspirasi kepada individu dan pasukannya untuk memberikan yang terbaik bagi mencapai matlamat yang ditetapkan. Karya yang dihasilkan oleh Stogdill (1974), menjelaskan sebagai seorang pemimpin, mereka perlu yakin dengan kebolehan serta keupayaan pengikutnya serta menghormati idea mereka, mendengar pandangan, memberi perhatian dan pertimbangan terhadap perasaan mereka. Ab. Aziz Yusof (2011) juga menyentuh bahawa seseorang pemimpin seharusnya mempunyai peranan dalam memastikan konflik yang berlaku mampu ditangani dengan mengambil tindakan untuk menghargai perbezaan, selain bersedia untuk mengambil faedah daripada kekuatan yang dimiliki untuk kecemerlangan organisasi.

Menurut Mohd. Hussin Mat Rashid (1997), matlamat keseluruhan pemimpin adalah untuk menjayakan tugas dan mencapai objektif yang telah ditetapkan oleh organisasi dengan bantuan pasukannya. Kepimpinan adalah satu medium untuk mencapai matlamat yang dirangka melalui kumpulan atau orang lain. Dari sini, bekerja dalam satu kumpulan yang dipimpin oleh seorang ketua yang dihormati dan diikuti, boleh membuahkan hasil sepertimana yang diharap-harapkan.

Penelitian mengenai kajian kepimpinan juga menyentuh mengenai karisma. Dalam karya yang ditulis House, Schuler dan Hevanoni (1991) mengenai kesan karisma dan personaliti ke atas kepimpinan yang berkarisma. Menurut beliau lagi, karisma mempunyai kuasa tarikan untuk memiliki pengikut yang sangat patuh dan sanggup melakukan apa-apa sahaja yang diarahkan tanpa banyak membantah.

Arahan atau pendapat yang diutarakan oleh pemimpin akan diikuti dan dijadikan sebagai pencetus pemikiran oleh pengikutnya. Malah dalam satu-satu situasi, pendapat oleh seseorang pemimpin akan dianggap sebagai satu arahan oleh pengikutnya tanpa banyak tentangan.

Karya terhadap kepimpinan amat meluas. Banyak dapatan serta ulasan ke atas kepimpinan yang diutarakan. Sebagai seorang pemimpin, mereka tidak hanya dilihat sebagai ketua bagi sesuatu kumpulan yang terlibat dalam perkara yang dilakukan.

Dalam hal ini pemimpin juga harus mampu menguruskan perkara-perkara berbangkit seperti konflik yang berlaku dalam konteks kumpulannya.

Menurut Fiedler (1996), pemilihan pemimpin dan latihan kepimpinan yang ada pada masa sekarang adalah kurang kesahannya. Pemimpin seharusnya perlu berupaya untuk mengarah dan juga mempengaruhi pengikutnya tanpa perlu banyak halangan.

Natijahnya, kepatuhan ahli-ahlinya kepada pemimpin mereka menunjukkan tahap kebolehan dan kebijaksanaan yang diutarakan.

Fiedler (1996) menjelaskan, sorotan karya mengenai kepimpinan yang ditulis sebelum tahun 1945 banyak menitik beratkan tentang ciri-ciri, tingkah laku atau gelagat dan corak personaliti yang boleh membezakan antara pemimpin dengan bukan pemimpin. Seseorang pemimpin bukan sahaja perlu mampu untuk memimpin, tetapi dalam masa yang sama memerlukan inspirasi bagi meyakinkan anggota kumpulannya. Namun begitu, menurut Ronquillo (2011), kaedah kepimpinan yang ketinggalan zaman sudah tidak sesuai digunakan dalam abad zaman ini. Bahkan,

70 menurut beliau lagi, kaedah kepimpinan memerlukan perubahan kepada kaedah yang lebih strategik, berinovatif dan perlulah bersifat futuristik.

2.4.1(b) Faktor-Faktor Yang Menyebabkan Berlakunya Konflik

Bagi tumpuan kedua, berkaitan sebab berlakunya konflik. Karya-karya mengenai faktor-faktor yang menyebabkan konflik telah dihasilkan oleh oleh Ting-Toomey

(1999), Robbins (1979), Goldhaber (1992), Condiffe (1995), Lee Li Ju (2013),

Robbins (1979), Rahim (1985), Maslow (1954), Kotler (1984), Putnam dan Poole

(1992), Reddin (1992), Wan Izuddin (1991), Schmidt dan Tannenbaum (1972),

Gordon (1983), Steers dan Black (1994), Mills (1991), Retnowati (2014), Whetten dan Cameron (1991) dan Andri Wahyudi (2015).

Menurut Ting-Toomey (1999), perbezaan pendapat boleh menyebabkan atau menjurus kepada berlakunya situasi konflik. Hal yang berkaitan dengan perbezaan idea dan juga pendapat antara mereka yang berkonflik akan menyebabkan situasi konflik. Bagi karya oleh Robbins (1979) pula, beliau mengaitkan konflik dengan persepsi.

Menurut Goldhaber (1992), perbezaan tanggapan dalam kalangan mereka yang berkomunikasi kerap kali menyebabkan konflik dalam organisasi sama ada secara langsung mahupun tidak langsung. Beliau juga menyatakan bahawa kadangkala kemarahan tanpa sebab boleh mempengaruhi berlakunya konflik dalam organisasi khususnya konflik interpersonal. Dalam pada itu, Condiffe (1995) berpendapat ancaman yang dirasakan mungkin benar atau hanya imaginasi sahaja. Sementara itu

71 menurut Lee Li Ju (2013), konflik wujud disebabkan oleh pelbagai faktor tetapi kebanyakan konflik yang wujud dalam organisasi adalah disebabkan oleh gaya tingkah laku di kalangan individu.

Dilihat dari satu perspektif yang lain, konflik tidak hanya boleh berlaku disebabkan oleh sesuatu perkara atau pandangan yang berbeza. Konflik juga boleh berlaku disebabkan oleh perspektif dan sikap asal individu terbabit. Perkara ini selari dengan karya Robbins (1979) yang melihat konflik dari perspektif yang berbeza iaitu dari segi persepsi terhadap perkara yang berlaku. Dalam pada itu, Rahim (1985) menjelaskan, penelitiannya ke atas konflik yang juga wujud hasil daripada pertentangan kepentingan, nilai, aksi dan tindakan.

Keputusan ini dipersetujui oleh Maslow (1954), apabila beliau menyatakan bahawa seseorang atau kumpulan itu akan sentiasa cuba untuk memenuhi keperluan dan motif dalam kehidupannya. Menurut Kotler (1984), beliau mengatakan manusia sebagai makhluk sosial yang mempunyai keinginan yang kompleks dan tidak terbatas terhadap keperluan dirinya. Menurut Putnam dan Poole (1992), konflik adalah sebahagian daripada sifat semulajadi manusia untuk banyak sebab, seperti perebutan untuk mendapatkan sumber, koordinasi ke atas sistem, pengagihan kerja dan penglibatan dalam membuat keputusan. Menurut Reddin (1992), situasi konflik hendaklah dilihat sebagai situasi ketidaksetujuan (disagreements) sahaja, iaitu interaksi antara ahli yang bekerja dalam satu kumpulan. Konflik tidak seharusnya dilihat sebagai sesuatu yang merosakkan dan juga sesuatu yang mengganggu seseorang atau kumpulan dalam organisasi.

Menurut Wan Izuddin (1991), beliau menjelaskan antara tanda atau gejala akan timbulnya konflik dalam organisasi boleh dirasai dalam bentuk ahli kumpulan yang tidak mahu bekerjasama, mempunyai moral yang rendah, kurang bermotivasi, tiada komunikasi antara ahli kumpulan, sering kali wujud salah faham, terdapat penggunaan bahasa yang kasar dan rasa tidak berpuas hati terhadap peraturan dan arahan yang diberikan.

Konflik juga berlaku disebabkan oleh pelbagai sebab. Konflik tercetus disebabkan oleh percanggahan pendapat, ketidakfahaman, perebutan kuasa, ketakutan, sifat iri hati dan juga kemahuan yang berbeza antara pihak yang terlibat dalam konflik. Hal ini ditulis dalam karya oleh Schmidt dan Tannenbaum (1972). Mereka menyatakan terdapat empat perkara yang menyebabkan tercetusnya konflik dalam pihak yang terlibat. Pertama, tidak setuju dengan maklumat atau tujuan; kedua, tidak setuju dengan cara melakukan tugas; ketiga, tidak setuju dengan suatu keterangan atau fakta; dan keempat, tidak setuju dengan nilai (benar atau salah).

Menurut Gordon (1983), beliau memberikan empat keadaan konflik biasanya wujud iaitu pertama, apabila matlamat antara pihak yang berkonflik adalah saling ekslusif; kedua, apabila wujud tingkah laku yang dibentuk untuk menewaskan, memperkecil serta menindas pihak lawan; ketiga, apabila kumpulan-kumpulan yang saling berlawanan tindakan; dan keempat, apabila tindakan satu kumpulan tertentu cuba memperoleh kedudukan yang lebih baik dengan berhadapan dengan pihak yang satu lagi.

Menurut Steers dan Black (1994), mereka melihat konflik sebagai satu proses seseorang individu atau kumpulan berasa kecewa dalam mencapai matlamat, rancangan dan objektif yang tertentu. Penulisan yang diutarakan oleh Mills (1991) pula, beliau menghuraikan tujuh faktor yang menyebabkan konflik berlaku dalam organisasi iaitu, yang pertama, saling bergantung dalam tugas; kedua, status yang tidak konsisten; ketiga, masalah komunikasi dalam organisasi; keempat, sumber yang terhad; kelima, tiada standard prestasi yang seragam; keenam, perbezaan antara individu; dan yang ketujuh, ambiguiti. Retnowati (2014) pula menyusun faktor- faktor seperti sosial, politik, ekonomi, budaya dan sebagainya sebagai penyebab berlakunya konflik.

Selanjutnya, Whetten dan Cameron (1991) merangka empat faktor menyebabkan berlakunya konflik dalam sesebuah organisasi iaitu yang pertama, perbezaan individu yang berpunca daripada proses sosialisasi, cara dibesarkan, budaya, latar belakang keluarga, pendidikan dan pengalaman yang berbeza; kedua, ketidak sesuaian peranan yang berpunca daripada konflik dalam diri dan konflik antara kumpulan (intergroup); ketiga, kekurangan maklumat yang berpunca daripada halangan komunikasi dalam organisasi; dan keempat, persekitaran yang menekan yang mewujudkan tekanan kepada sumber yang terhad, persaingan dan kekaburan peranan. Menurut Andri Wahyudi (2015), beliau meletakkan faktor berlakunya konflik dalam organisasi juga boleh disebabkan oleh kebergantungan antara kumpulan dalam organisasi. Hal ini disebabkan satu kumpulan yang tidak boleh melaksanakan sesuatu kerja disebabkan mereka terpaksa menunggu hasil kerja daripada kumpulan yang lain.

Selain perbincangan yang dikemukakan oleh pengkaji Barat, terdapat juga karya oleh para penulis tempatan yang melihat kepada faktor-faktor yang menjurus kepada konflik. Menurut Wan Izuddin (1991), beliau meletakkan konflik berlaku mengikut tahap-tahap yang tertentu iaitu, pertama, peringkat terpendam (latent) yang tidak menunjukkan tanda-tanda yang jelas. Kedua, tahap bayang-bayang (felt and perceived) yang tanda-tanda konflik jelas kelihatan serta wujudnya unsur-unsur yang berkaitan emosi seperti ketegangan dalam perhubungan, wujudnya kerisauan dan kekecewaan dalam diri, permusuhan mula timbul dan sebagainya. Ketiga, tahap pertembungan iaitu segala manifestasinya mula dapat dilihat. Konflik dimanipulasi sebaik mungkin untuk keberkesanan pencapaian organisasi. Keempat, konflik boleh berakhir dengan penyelesaian atau konflik terus berlaku tanpa sebarang penyelesaian. Konflik yang gagal diselesaikan dengan baik akan menghasilkan konflik lain yang baharu.

2.4.1(c) Proses Konflik

Bagi tumpuan ketiga, berkaitan proses konflik. Karya mengenai proses konflik dihasilkan oleh Mohamad Muspawi (2014) dan Robbins (1995, 1998). Penelitian ke atas konflik menyatakan konflik berlaku setelah melalui beberapa proses konflik.

Bagi maksud proses ini, konflik tidak berlaku secara mendadak. Menurut Mohamad

Muspawi (2014), konflik merupakan proses yang dinamis, bukannya berkeadaan statik. Menurutnya lagi, konflik memiliki awal, dan melalui banyak tahap sebelum berakhir.

Menurut Robbins (1995) pula, proses konflik dapat dibahagikan kepada lima tahap.

Pertama, potensi yang menentang dan tidak sesuai; kedua, penerimaan dan penglibatan; ketiga, kaedah pengurusan konflik; keempat, gelagat atau tingkah laku; dan kelima, hasil. Proses konflik yang berlaku boleh dijelaskan dalam Rajah 2.1.

Rajah 2.1: Proses Konflik

Sumber: Robbins, (1998). Organisational Behaviour, Concepts, Controversies, Application. New Jersey: Prentice Hall International, Inc.

2.4.1(d) Kesan Konflik

Tumpuan keempat ialah kesan yang berlaku hasil daripada konflik. Menurut Brown

(1983), beliau menjelaskan karya sains sosial yang dikaitkan dengan fenomena ini kepada dua perspektif. Pertama, konflik dilihat sebagai satu bentuk gangguan, memecah belahkan, bahaya dan tanda-tanda kewujudan penyakit sosial dalam organisasi; dan kedua, dari segi pembangunan dan kepelbagaian sosial yang melihat

76 konflik sebagai sesuatu yang bertenaga, berkreativiti serta menganggap konflik sebagai bentuk sosial yang dinamik. Tumpuan ini dibahagikan kepada dua kelompok, iaitu kesan konflik positif dan kesan konflik negatif.

Bagi kelompok yang pertama, menunjukkan hasil konflik yang bersifat positif.

Antara penulis bagi tumpuan ini ditulis oleh Janis (1982), Amran Hassan (2011),

Everard dan Morris (1990), Lee Li Ju (2013), Brinckloe dan Coughlin (1977),

Putnam dan Poole (1992), Burke (1970), Stoner dan Wankel (1989), Robbins (1979),

Sabitha Marican dan Mahmood Nazar (1995) dan Robbins (1993).

Menurut Janis (1982), konflik membantu kumpulan kerja untuk menjadi lebih memberi perhatian dan bersifat kritikal dalam menilai masalah dan penyelesaian.

Menurut Amran Hassan (2011), kejayaan dalam menghadapi konflik memberikan sesuatu yang memberangsangkan dalam jangka masa panjang. Manakala menurut

Everard dan Morris (1990), keupayaan penyelesaian konflik merupakan kunci kejayaan pengurusan organisasi, disebabkan sekiranya ada tindakan untuk melakukan perubahan, maka akan timbullah konflik. Menurut Lee Li Ju (2013), konflik yang berlaku dalam organisasi akan membawa kesan konstruktif atau destruktif terhadap pencapaian sesebuah organisasi.

Cetusan konflik juga boleh berlaku dengan cara sengaja bagi merangsang idea-idea yang baharu. Seterusnya, cetusan tersebut membentuk pembaharuan dalam sistem pengurusan organisasi. Walaupun begitu, kaedah dalam mencetuskan konflik perlu dibentuk dengan berhati-hati. Brinckloe dan Coughlin (1977) berpendapat, pengurus perlu benar-benar tahu bila masa yang sesuai untuk mereka menggalakkan dan

77 merangsang agar konflik harus diwujudkan dan bila pula mereka perlu menyekat atau menyingkirkan konflik yang tidak produktif.

Daripada perbincangan karya tersebut, cetusan konflik berpotensi untuk memberi kesan ke atas perkembangan positif kepada organisasi. Selain itu, cetusan konflik juga boleh meningkatkan keupayaan individu dalam menangani konflik yang timbul.

Rangsangan ke atas kesan konflik boleh menghasilkan langkah-langkah pembaharuan kepada kaedah pengurusan organisasi.

Konflik berlaku kerana ia sebahagian daripada sifat dalam kehidupan manusia.

Manusia akan mengalaminya sama ada dalam kehidupan seharian mereka sendiri ataupun dalam urusan pekerjaan. Pemahaman ke atas konflik merupakan sesuatu yang penting dalam kehidupan seharian manusia. Menurut Putnam dan Poole (1992), dalam konteks organisasi, konflik diletakkan sebagai perkara yang kelima daripada

65 perkara penting dalam masalah organisasi. Dengan ini, ia menunjukkan kepentingan ke atas pengurusan konflik perlulah ditangani dengan lebih serius.

Menurut Burke (1970), beliau merumuskan konflik dan pendapat yang berbeza sering wujud dalam organisasi yang sihat dan dinamik. Hasilnya para pengurus perlu melihat konflik daripada perspektif yang boleh membangunkan kemajuan organisasi.

Stoner dan Wankel (1989) mengatakan kumpulan-kumpulan yang terletak dalam suatu konflik berubah ke arah yang positif. Oleh sebab itu, penyelesaian ke atas konflik akan menghasilkan keputusan yang dinamik dan baik untuk kemajuan organisasi. Malah penyelesaian yang bijak mampu menghasilkan pembaharuan yang

78 akan melonjak organisasi setapak ke hadapan jika dibandingkan dengan pesaing yang tidak berhadapan dengan konflik dalam organisasi mereka.

Tulisan-tulisan yang terdahulu melihat bagaimana konflik boleh membawa kebaikan sama ada kepada pihak yang terlibat dalam konflik atau kepada organisasi. Robbins

(1979) mengulas dapatannya yang mengatakan sebahagian daripada konflik merupakan konflik yang membina (functional) yang mampu dalam membantu organisasi mencapai matlamat serta meningkatkan prestasi jika konflik diuruskan dengan betul. Hal ini juga turut diutarakan oleh Amran Hassan (2011) yang menyokong hakikat pemikiran rasional yang wajar ditanam dalam diri berasaskan kepada penghadapan kita pada satu jalan yang lurus. Oleh yang demikian, kebijaksanaan dan pengetahuan mengenai konflik selain kaedah pengurusan konflik yang tepat mampu menghasilkan pembaharuan yang tidak disangka-sangka.

Seterusnya, ia boleh memberikan impak ke atas objektif dan pencapaian organisasi.

Hal ini seterusnya bakal merubah lanskap ke atas visi dan misi organisasi.

Kewujudan konflik dilihat mampu mengubah tahap kelancaran organisasi dalam mencapai matlamat.

Produktiviti sesebuah organisasi boleh dijadikan sebagai kayu pengukur bagi menilai sama ada penyelesaian konflik yang diambil menunjukkan kesan yang positif atau sebaliknya. Menurut Sabitha Marican dan Mahmood Nazar (1995), mereka merumuskan produktiviti sesebuah organisasi boleh ditingkatkan sekiranya pihak pentadbir organisasi berusaha menguruskan konflik dengan kaedah yang berkesan.

Menurut mereka lagi, tidak semua konflik membawa kepada keburukan.

Penekanan ke atas konflik tersebut selari dengan Robbins (1993). Beliau mengatakan pandangan terkini mengenai konflik yang dikelaskan sebagai konflik yang membina

(functional conflict), bukan sahaja konflik tidak perlu dihindari, sebaliknya ia perlu digalakkan. Seterusnya, hal ini juga bergantung kepada kebijaksanaan seseorang pengurus itu sendiri bagaimana menguruskan konflik untuk kebaikan organisasi.

Memahami situasi yang berlaku di persekitaran, menghormati pihak yang lain dan sikap toleransi merupakan antara kunci dalam perhubungan. Seterusnya, akan mengurangkan kesan konflik yang bersifat negatif.

Bagi kelompok yang kedua, menunjukkan hasil konflik yang bersifat negatif. Antara penulis bagi tumpuan ini ditulis oleh Owens (1991), Condiffe (1995), Lee Li Ju

(2013), Deutsch (1990), Gordon (1983), Kolbo dan Putnam (1992), Amran Hassan

(2011), Schermerhon, Hunt dan Osborn (1996), Stoner dan Wankel (1989),

Muhammad Ikhlas Rosele, Luqman Hj Abdullah, Paizah Hj Ismail dan Mohd Anuar

Ramli (2013), Wan Izuddin (1991) dan Razali Mat Zin (1993).

Menurut Owens (1991), dalam teori pengurusan klasik, kewujudan konflik hanya dilihat sebagai kegagalan organisasi dalam mentadbir dan ia merupakan manifestasi akibat daripada kegagalan pihak pentadbir merancang serta melaksanakan langkah- langkah kawalan.

Konflik juga boleh menyebabkan tekanan psikologi kepada pihak yang terlibat.

Corak tekanan dan sedalam mana kesan yang diterima bergantung kepada bagaimana pihak yang terlibat mengurusnya dengan cara yang lebih efektif. Hal ini turut diutarakan oleh Condiffe (1995), bahawa kesan daripada konflik boleh

80 mengakibatkan keganasan, terputusnya hubungan, polarisasi pendapat, terputusnya kerjasama dan menimbulkan tekanan emosi. Menurut Lee Li Ju (2013), konflik akan membawa kesan yang buruk selagi ia tidak ditangani.

Selanjutnya menurut Deutsch (1990), konflik wujud apabila berlaku ketidak selarasan sesuatu aktiviti. Begitu juga menurut Gordon (1983), beliau turut menyatakan konflik ini boleh wujud apabila terdapat ketidakseragaman yang memberi kesan kepada pengaruh hubungan antara individu, kumpulan dan organisasi. Menurut Kolbo dan Putnam (1992), konflik berlaku apabila wujudnya perbezaan pandangan yang menimbulkan emosi atau perasaan yang tidak menyenangkan. Menurut Amran Hassan (2011), kegagalan menguruskan konflik menyebabkan masalah dalam jangka masa yang panjang. Mereka yang bersifat kurang matang, tidak berfikir secara analitikal dan mempunyai pandangan yang sempit, tidak akan berjaya sepenuhnya dalam menguruskan konflik. Perbezaan pemahaman ke atas emosi juga menjejaskan kefahaman ke atas penyelesaian konflik.

Menurut Schermerhon, Hunt dan Osborn (1996), mereka mentakrifkan konflik sebagai keadaan dua pihak atau lebih saling tidak bersetuju mengenai isu-isu tertentu dalam organisasi atau mereka mengalami pertentangan emosi antara satu sama lain.

Hal ini dilihat daripada jumlah konflik yang dihadapi, dan panjangnya tempoh konflik yang berlaku juga menyebabkan terhasilnya kesan yang tidak baik ke atas prestasi organisasi. Hal yang demikian akan menyebabkan konflik yang berlaku terlalu banyak ataupun terlalu sedikit dalam organisasi boleh menyebabkan kreativiti seseorang pengurus turut terbatas. Perkara ini dipersetujui oleh Stoner dan Wankel

(1989) yang mentafsirkan konflik yang berlaku terlalu banyak atau terlalu sedikit

81 berupaya menjejaskan daya cipta organisasi. Konflik juga boleh menimbulkan kesan negatif apabila pandangan mengenai isu yang berlaku tidak dapat dicerna dengan baik (Muhammad Ikhlas Rosele, Luqman Hj Abdullah, Paizah Hj Ismail & Mohd

Anuar Ramli, 2013).

Menurut Wan Izuddin (1991), beliau mengatakan bahawa konflik terjadi disebabkan oleh komunikasi interpersonal yang tidak baik, wujudnya salah faham, perbezaan pendapat dan matlamat serta akibat pertembungan personaliti. Selain itu, Razali Mat

Zin (1993) turut menyatakan bahawa konflik adalah elemen yang boleh merosakkan daya produktiviti serta menyebabkan pertumbuhan sesebuah kumpulan atau organisasi terbantut.

2.4.1(e) Pembangunan Pengurusan Konflik dan Pembangunan Pengurusan Strategik Bagi Menangani Konflik Pengurusan

Tumpuan kelima ialah pembangunan pengurusan konflik dan pembangunan pengurusan strategik bagi menangani konflik pengurusan. Organisasi merangka tahap kompetitif bagi menghadapi cabaran semasa dan juga daripada konflik dalaman. Organisasi meningkatkan tahap kemampuan dan juga mengenal pasti kelemahan-kelemahan dalam pengurusan. Bagi maksud ini, ia dilakukan melalui karya dalaman dan juga pembangunan pengurusan dalam kalangan para pengurus dan juga eksekutif. Beberapa penulis melihat hubungan antara pembangunan pengurusan dengan konflik pengurusan. Antaranya ialah Willem (1993), Vloeberghs

(1998), Fulmer, Gibbs dan Goldsmith (2000), Margerison dan Kakabadse (1984),

Jackson, Farndale dan Kakabadse (2003), Amran Hassan (2011) dan Saina Nur

(2013).

Menurut Willem (1993), beliau mengaitkan pengurusan konflik dengan pembangunan organisasi yang mengintegrasikan dua bidang tersebut kepada empat perkara. Yang pertama, kewujudan perhubungan antara manusia dalam organisasi; kedua, gangguan perasaan atau campur tangan dalam perhubungan; ketiga, penggabungan antara kuasa dengan penggantungan hubungan; dan keempat, tidak kira apa-apa sahaja yang terjadi berkenaan hubungan yang dibincang, masalah dalaman organisasi dilihat sebagai manifestasi terhadap ketegangan atau konflik.

Dalam pada itu, organisasi mula menghubungkaitkan pembangunan pengurusan dengan pengurusan strategik bagi menghasilkan satu keputusan yang optimum.

Karya yang ditulis oleh Vloeberghs (1998) menyatakan pada awal tahun aktiviti, pembangunan pengurusan kebiasaannya dilihat sebagai penghubung kepada perancangan yang berjaya. Pada masa ini terdapat bukti-bukti ke atas peranan pembangunan pengurusan sebagai salah satu daripada kunci kejayaan organisasi.

Karya oleh Fulmer, Gibbs dan Goldsmith (2000) menyatakan bahawa syarikat- syarikat berjaya meningkatkan prestasi adalah disebabkan oleh kemampuan memastikan pembangunan pengurusan dalam perniagaan yang diceburi.

Menurut Margerison dan Kakabadse (1984) dan Jackson, Farndale dan Kakabadse

(2003) juga menunjukkan bahawa para pengurus yang dibekalkan dengan ilmu pembangunan pengurusan lebih cenderung mengambil keputusan yang lebih sistematik menggunakan pembelajaran formal dan informal, jika dibandingkan

83 dengan para pengurus yang tidak mempunyai asas dalam pembangunan pengurusan.

Keputusan yang diambil juga melibatkan ruang yang melibatkan pengurusan konflik.

Hal ini menurut Amran Hassan (2011), konflik merupakan sesuatu yang sentiasa akan datang dalam kehidupan setiap manusia. Dalam hal ini konflik dilihat sebagai pertentangan atau ketidaksetujuan antara kelompok dalam organisasi dan permasalahan-permasalahan yang terjadi di luar tempat kerja (Saina Nur, 2013).

2.4.2 Jenis Konflik

Para penulis mengkategorikan konflik kepada beberapa jenis. Antara penulis yang menulis mengenainya ialah Knezevich (1975), Giovanny Anggasta Buhali dan Meily

Margaretha (2015), Putnam dan Poole (1992), Folberg dan Taylor (1986), M. Wildan

Yahya (2014), Schermertorn, Hunt dan Osborn (1996), Steers dan Black (1994),

Kee.Y.Sabariah Kee Mohd Yussof dan Husna Johari (2014) dan Lies Indriyatni

(2010).

Menurut Knezevich (1975), konflik boleh diklasifikasikan kepada beberapa jenis yang dikaitkan dengan organisasi. Jenis-jenis konflik yang dikategorikan ialah konflik matlamat, konflik tanggungjawab, konflik diri, konflik antara individu, konflik dalam kumpulan, konflik antara organisasi dan konflik sosial.

Konflik yang berlaku mungkin terdiri hanya daripada satu jenis sahaja, atau mungkin merupakan kombinasi jenis-jenis konflik. Menurut Giovanny Anggasta Buhali dan

Meily Margaretha (2015), hubungan antara jenis-jenis konflik mungkin berhubung antara satu sama lain, atau mungkin ia tidak berhubungan. Menurut mereka juga,

84 sebagai contoh, konflik kerja-keluarga mungkin boleh jadi dihubungkan dengan konflik tanggungjawab organisasi, tetapi hubungan tersebut mungkin tidak berlaku untuk konflik keluarga-kerja.

Menurut Putnam dan Poole (1992), mereka mengkategorikan konflik organisasi kepada empat bentuk: interpersonal (sebagai contoh pekerja bawahan dan pihak atasan), tawar-menawar dan perundingan (sebagai contoh antara pekerja dengan pengurusan), antara kumpulan (sebagai contoh antara jabatan/divisyen) dan antara organisasi (sebagai contoh antara syarikat dengan syarikat yang lain). Hal ini dilihat dari sudut yang berbeza oleh Folberg dan Taylor (1986).

Menurut Folberg dan Taylor (1986), konflik yang berlaku boleh dibahagikan kepada empat jenis, iaitu pertama, konflik intrapersonal iaitu konflik dalam diri setiap individu; kedua, konflik interpersonal yang melibatkan dua individu dalam organisasi; ketiga, konflik antara kumpulan dalam organisasi; dan keempat, konflik antara organisasi iaitu konflik antara organisasi dengan organisasi yang lain dalam bidang yang sama atau bidang berlainan.

Menurut M. Wildan Yahya (2014), terdapat berbagai macam jenis konflik, tergantung pada dasar yang digunakan untuk membuat klasifikasi. Menurut beliau lagi, jenis konflik dilihat dari tiga sudut yang berbeza. Pertama, konflik dilihat dari posisi seseorang dalam struktur organisasi; kedua, konflik dilihat dari pihak yang terlibat di dalamnya; dan ketiga, konflik dilihat dari fungsi.

Menurut Schermertorn, Hunt dan Osborn (1996), mereka mengklasifikasikan konflik kepada empat jenis iaitu konflik intrapersonal, konflik antara individu, konflik antara kumpulan dan konflik antara organisasi. Bagi Steers dan Black (1994) pula, mereka telah membahagikan konflik dalam organisasi kepada empat jenis. Pertama, konflik matlamat berlaku apabila kehendak seseorang atau pasukan dalam organisasi tidak sama dengan kehendak seseorang atau pasukan yang lain. Kedua, konflik kognitif wujud apabila pendapat seseorang atau pasukan dalam organisasi tidak selari dengan seseorang atau pasukan lain dalam organisasi. Ketiga, konflik afektif berlaku disebabkan oleh sikap dan perasaan seseorang atau pasukan tidak sesuai dengan seseorang atau pasukan lain; dan keempat, konflik gelagat muncul apabila gelagat seseorang atau pasukan dalam organisasi tidak dapat diterima oleh seseorang atau pasukan lain. Menurut Kee.Y.Sabariah Kee Mohd Yussof dan Husna Johari (2014), penyelesaian konflik yang diambil berbeza dan bergantung kepada jenis konflik yang dihadapi.

Menurut Lies Indriyatni (2010), pengaruh konflik terhadap organisasi atau perusahaan dapat dilihat sesuai dengan jenis konfliknya. Jenis-jenis konflik yang dimaksudkan ialah, pertama, konflik fungsional. Ia merupakan semua jenis konflik yang dapat mendukung sasaran yang ingin dicapai oleh organisasi. Kedua, konflik disfungsional. Ia merupakan jenis konflik yang dapat menghambat atau merintangi organisasi dalam membentuk pencapaian dalam organisasi.

Karya-karya mengenai jenis konflik lebih tertumpu kepada dua jenis. Pertama, konflik intrapersonal; dan kedua, konflik interpersonal. Konflik yang berlaku tanpa melibatkan pihak yang lain dinamakan konflik intrapersonal. Konflik ini berlaku

86 dalam diri seseorang. Sebagai contoh, apabila seseorang itu perlu memilih satu daripada dua atau lebih pilihan yang diberikan. Maka di sinilah wujudnya konflik dalaman yang melibatkan tekanan untuk hanya memilih satu sahaja daripada pilihan- pilihan yang ada.

Konflik yang kedua pula ialah konflik interpersonal, yang merupakan konflik yang berlaku antara dua atau lebih orang, kumpulan, institusi atau organisasi. Konflik bukan sahaja boleh berlaku di antara unit dalam organisasi. Konflik juga boleh terjadi antara syarikat dengan pekerja. Konflik interpersonal boleh berlaku di mana- mana sahaja, sama ada di rumah, penglibatan dalam komuniti dan juga di pejabat.

Dalam kajian ini, konflik interpersonal atau “pertelagahan antara dua ahli dalam organisasi” (Putnam dan Poole, 1992) merupakan perkara utama dalam kepentingan kajian.

2.4.3 Kaedah Pengurusan Konflik Lazim

Terdapat penulisan karya yang ditulis mengenai KPKL. Antara pengkaji yang melakukan kajian tersebut ialah Rahim (1983), Norhayati Rafida A.R., Nurul Husna

N. H. dan Safiyyah A.S. (2012), Lee Li Ju (2013), Cupach dan Canary (1997),

Widodo Hariyono, Dyah Suryani dan Yanuk Wulandari (2012), Robbins (1974),

Steers dan Black (1994), Mitchell (1986), Sheppard, Saunders dan Minton (1989),

Wofford (1982), Morton (1991) dan Deutsch (1973).

Penulisan ke atas KPK memberi kelebihan kepada organisasi. Rahim (1983) dalam karya beliau menyatakan bahawa kemahiran organisasi dalam menangani konflik merupakan penunjuk utama dalam penentuan kejayaan pengurusan sesebuah organisasi. Menurut Norhayati Rafida A.R., Nurul Husna N. H. dan Safiyyah A.S.

(2012), penyelesaian konflik mampu dalam menyemarakkan hubungan, mengeratkan silaturrahim, menyemai kemesraan, memupuk kerjasama dan memudahkan urusan.

Oleh yang demikian, menurut Lee Li Ju (2013), pihak-pihak yang terlibat dalam konflik sewajarnya perlu memahami punca-punca konflik, bentuk-bentuk konflik, strategi-strategi untuk menangani konflik serta kesan-kesan konflik kepada sesebuah organisasi.

Penulisan mengenai gelagat, menjelaskan manusia mengambil pelbagai kaedah dalam menyelesaikan konflik dari pelbagai cara yang berbeza. Menurut Cupach dan

Canary (1997), kaedah ke atas pengurusan konflik digambarkan sebagai kecenderungan umum individu untuk menunjukkan bentuk yang tertentu ke atas kelakuan konflik secara berulang-ulang dan melepasi situasi. Menurut Widodo

Hariyono, Dyah Suryani dan Yanuk Wulandari (2012), konflik yang dikelola dengan baik maka akan meningkatkan aktiviti organisasi dan meminimakan wujudnya masalah yang lain.

Selanjutnya, menurut Robbins (1974), beliau memberi panduan dalam penyelesaian konflik, yang menyentuh mengenai pengurusan konflik dalam pasukan. Panduan yang disusun oleh beliau adalah seperti turutan berikut. Pertama, menyelesaikan konflik menurut kaedah penyelesaian masalah. Hal tersebut memerlukan komunikasi yang serendah mungkin dan terbuka kepada kedua-dua pihak. Pihak-pihak yang

88 terlibat pula perlu bersedia bagi penyelesaian isu berkaitan. Kedua, merujuk kepada pihak berkuasa atasan. Ketiga, mengelak, misalnya dalam situasi yang melibatkan intrapersonal.

Penelitian ke atas KPK juga mengambil pendekatan yang selain penglibatan intervensi pihak ketiga. Menurut Steers dan Black (1994), beliau mencadangkan dua strategi utama untuk menyelesaikan konflik yang berlaku iaitu, pertama, pencegahan konflik iaitu memfokuskan matlamat organisasi yang lebih luas, menyediakan struktur tugasan yang stabil dan jelas, mengelakkan komunikasi antara kumpulan serta mengelakkan keadaan kalah-menang dalam organisasi; dan kedua, mengurangkan konflik iaitu melibatkan pendekatan untuk cuba mengubah sikap dan tingkah laku pekerja.

Karya oleh Steers dan Black (1994) juga meletakkan strategi yang digunakan ialah dengan memisahkan individu dan kumpulan yang terlibat dalam konflik, menggunakan peraturan dan regulasi, menghadkan interaksi, menggunakan perantara, mengadakan perundingan, menggunakan pihak ketiga, melakukan pertukaran ahli-ahli kumpulan dan menjalankan latihan yang melibatkan kumpulan.

Menurut Mitchell (1986), penyelesaian konflik merupakan satu proses yang merangkumi kaedah-kaedah yang digunakan dalam masyarakat bagi menangani keadaan-keadaan konflik. Hal ini termasuk (a) pencegahan konflik (daripada timbul sama sekali); dan jika gagal, (b) mencegah konflik daripada menjadi sesuatu tingkah laku yang mengganggu, merosak atau membinasakan; dan jika ini juga gagal, (c) memberhentikan tingkah laku yang membinasakan itu melalui pemberesan konflik

(settlement), ataupun penyelesaian konflik (resolution) iaitu penyingkiran punca- punca konflik.

Menurut Sheppard, Saunders dan Minton (1989), mereka meletakkan yang kejayaan pengurusan konflik merupakan konflik yang diatasi secara efektif dan keberkesanan pengurusan konflik dikenal pasti sebagai kriteria utama yang mencerminkan penyelesaian yang berkualiti. Menurut Wofford (1982), resolusi konflik melibatkan stimulasi konflik yang membentuk konstruktif dan pencegahan konflik yang bentuk destruktif.

Manakala, karya yang lain mengaitkan resolusi konflik kepada pendekatan membantu individu yang berhadapan dengan percanggahan pendapat serta bekerjasama mencapai penyelesaian yang boleh diterima secara bersama (Morton,

1991). Kaedah pengurusan konflik yang diperkenalkan melalui Thomas-Kilmann

Conflict Mode yang dipecahkan kepada lima kaedah merupakan teori yang didasarkan kepada resolusi konflik.

Menurut Deutsch (1973), beliau menyatakan yang kebanyakan program latihan resolusi konflik berjaya dalam menyemai kemahiran yang kondusif ke arah penyelesaian masalah yang koperatif serta efektif, selain ia mampu mengelakkan daripada pergelutan menang-kalah. Strategi yang diambil dalam penyelesaian konflik perlulah menggunakan pendekatan yang tidak terlalu kompleks serta mudah diterima oleh mereka yang terlibat. Dalam aspek menyelesaikan perbezaan-perbezaan, Haynes

(1989) mencadangkan strategi penyelesaian yang berbeza yang boleh diambil mengikut kesesuaian, iaitu melalui strategi-strategi berikut. Pertama, membuat

90 desakan atau demanding; kedua, menyelesaikan masalah; ketiga, tawar menawar atau bargaining; dan keempat, mengalah atau menurut atau giving in.

2.4.4 Model Karya Konflik Lazim

Bagi memudahkan perbincangan, bahagian ini dibahagikan kepada dua tumpuan.

Tumpuan pertama, karya penulisan kerangka model. Tumpuan kedua, model KPKL.

2.4.4(a) Karya Penulisan Kerangka Model

Bagi tumpuan yang pertama, penulis merangka beberapa model bagi memperkemaskan penulisan berkaitan pengurusan konflik. Mereka ialah Lee Li Ju

(2013), Creswell (2012), Deutsch (1969), Berry (1995), Amran Hassan (2011), Blake dan Mouton (1964), Kilmann dan Thomas (1977), Thomas dan Kilmann (1974),

Mohd. Fitri Abdul Rahman (1997), Haszminy Mat (1999), (Ramli Awang Mat Tam,

2000; Fathiyah Abu Bakar, 1997), Hussein Haji Ahmad dan Haneza Ab. Hamid

(2015), Putnam dan Wilson (1982), Rahim dan Magner (1995), Deutsch (1949,

1990), Pruitt (1983), Follet (1926, 1940), Rahim dan Bonoma (1979) dan Thomas

(1976).

Kerangka-kerangka tersebut dibahagikan kepada tiga jenis. Tiga jenis kerangka bagi model karya yang dimaksudkan yang bagi mengkaji pengurusan konflik ialah yang pertama, model satu dimensi; kedua, model dua dimensi; dan ketiga, model tiga faktor. Model yang baik merupakan kunci untuk merancang perkembangan pengurusan konflik dalam organisasi (Lee Li Ju, 2013). Menurut Creswell (2012),

91 memilih instrument bagi model yang sedia ada perlulah memastikan ia memperoleh nilai kesahan dan kebolehpercayaan yang tinggi.

Model karya bagi ketiga-tiga kerangka seperti yang disebut di atas merupakan model yang melibatkan tingkah laku pihak yang terlibat dalam konflik. Kerangka pertama bagi model karya ialah model satu dimensi. Dalam kerangka model satu dimensi mengandaikan sekiranya berlaku konflik, hanya satu kaedah sahaja yang akan menjadi pilihan. Dalam ertikata yang lain, mereka yang terlibat hanya boleh memilih sama ada kaedah persaingan atau bekerjasama apabila berhadapan dengan konflik.

Menurut Deutsch (1969), beliau membahagikan konflik kepada kelas-kelas kaedah pengurusan konflik kepada dua, iaitu persaingan (competitive) dan bekerjasama

(cooperative). Deutsch (1969) menjelaskan, model satu dimensi bagi kelas persaingan hanya memberi keputusan menang-kalah, iaitu hanya satu pihak yang akan mengecapi kemenangan sementara di pihak yang satu lagi akan kalah. Bagi kelas kerjasama pula menekankan konsep bekerja bagi satu matlamat dan berkongsi nilai. Dalam hal ini, konflik sekiranya diuruskan dengan baik boleh menghasilkan suatu perkongsian yang mungkin memberi manfaat kepada organisasi secara keseluruhannya (Berry, 1995). Menurut Amran Hassan (2011), semuanya bergantung kepada individu tersebut, sama ada mahu menguruskannya dengan kaedah yang baik ataupun sebaliknya.

Kerangka kedua dalam model karya ialah model dua dimensi. Model ini bersandarkan lima kaedah pengurusan konflik yang dikategorikan kepada dua komponen iaitu ‘assertiveness’ yang melibatkan kepada kepuasan sendiri dan

‘cooperativeness’ yang melibatkan kepuasan orang lain dengan mengorbankan kepuasan sendiri.

Menurut Blake dan Mouton (1964), mereka menggunakan model dua dimensi mengelaskan lima gelagat pengurusan konflik yang telah dikenal pasti, iaitu pertama, menekan (suppressive); kedua, bersemuka (confrontative); ketiga, berkompromi

(compromise); keempat, mengelak (avoiding); dan kelima, mendamaikan

(smoothing). Menurut Kilmann dan Thomas (1977), pengurusan konflik boleh dilihat melalui model Dwi-Dimensi Tingkah Laku Berkonflik yang mengklasifikasikan lima kaedah resolusi konflik, iaitu pengelakan, penyesuaian, persaingan, kompromi dan permuafakatan. Thomas dan Kilmann (1974) juga melihat kaedah pengurusan konflik berdasarkan dua dimensi iaitu ‘cooperativeness’ iaitu cuba memuaskan kehendak pihak yang lain dan juga ‘assertiveness’ iaitu cuba memuaskan kehendak sendiri.

Menurut Mohd. Fitri Abdul Rahman (1997) dan Haszminy Mat (1999), mereka juga menggunakan model dua dimensi dalam kajian yang dijalankan oleh mereka.

Lazimnya, apabila timbul konflik dalam organisasi, kebanyakan kaedah yang digunakan dalam menanganinya wujud dalam tiga situasi sama ada situasi menang- menang (win-win), situasi menang-kalah (win-lose) dan situasi kalah-kalah (lose- lose) (Ramli Awang Mat Tam, 2000; Fathiyah Abu Bakar, 1997).

Menurut Hussein Haji Ahmad dan Haneza Ab. Hamid (2015), instrumen yang dipilih dan digunakan dalam kajian yang mereka lakukan juga menggunakan model dua dimensi dengan menggunaan kaedah soal selidik. Menurut mereka lagi, item-item

93 dalam soal selidik yang digunakan merupakan daripada model yang sedia ada dan mempunyai nilai kebolehpercayaan yang tinggi.

Kerangka ketiga dalam perbincangan in ialah model tiga faktor. Model tiga faktor mengklasifikasikan kaedah pengurusan konflik kepada tiga kumpulan, iaitu pertama, pasif (kaedah mengelak dan akomodasi); kedua, integratif (kaedah kolaborasi dan tolak ansur); dan ketiga, distributif (kaedah bersaing). Menurut Putnam dan Wilson

(1982), model tiga faktor yang dikemukakan berdasarkan kepada tiga kaedah pengurusan konflik dalam satu dimensi yang kontinum. Kontinum yang dimaksudkan terdiri daripada prihatin terhadap pihak lain yang tinggi dan prihatin yang rendah terhadap diri kepada prihatin yang tinggi kepada diri sendiri, prihatin yang rendah kepada orang lain. Menurut Putnam dan Wilson (1982), mereka mengklasifikasikan konflik kepada tiga bentuk iaitu tidak berkonfrontasi (non confrontation), orientasi penyelesaian (solution-orientation) dan kawalan (control).

Dari segi rumusan yang lebih mudah ke atas kaedah pengurusan konflik, berikut adalah ringkasan yang dikemukakan oleh Rahim dan Magner (1995):

1. Dua kaedah: kerjasama dan persaingan (cooperation and competing);

(Deutsch, 1949, 1990)

2. Tiga kaedah: tanpa bersemuka (non-confrontation), orientasi penyelesaian

masalah (solution-oriented) dan kawalan (control); (Putnam & Wilson,

1982).

3. Empat kaedah: ‘yielding’, penyelesaian masalah (problem-solving), ‘inaction’

dan ‘contending’; (Pruitt, 1983).

4. Lima kaedah: integrasi (integration), kelembutan atau akur (obliging),

dominasi (dominating), mengelak (avoiding) dan kompromi (compromising)

(Blake & Mouton, 1964; Follet, 1926, 1940; Rahim & Bonoma, 1979;

Thomas, 1976).

2.4.4(b) Model Kaedah Pengurusan Konflik Lazim

Bagi tumpuan yang kedua, ia menyentuh mengenai model bagi KPKL. Dalam hal ini, para penulis melihat dalam konteks kaedah menyelesaikan konflik melalui beberapa model. Instrumen-instrumen yang dibina merupakan model yang biasa diguna pakai dalam menyelesaikan konflik yang berlaku. Antara penulis yang menulis mengenai hal ini ialah Blake dan Mouton (1964), Rahim (1983), Thomas dan Kilmann (1974), Lee Li Ju (2013), Stoner dan Wankel (1989), Chong Sui Lee dan Hussien Ahmad (2014), Kee. Y. Sabariah Kee Mohd Yussof dan Husna Johari

(2014), Shariffah Nur Bahijah Syed Mahmood (2011), Yusof Ismail (1991), Gordon

(1993), Robbins (1998), Folger, Poole dan Stutman (1993), Hocker dan Wilmot

(1985), Rahim (2002), Campbell, Corbally dan Nystrand (1983) dan Rahim (1985).

Blake dan Mouton (1964), Rahim (1983) dan Thomas dan Kilmann (1974) menulis mengenai instrumen-instrumen yang memberi kesan bentuk yang hampir sama, tetapi kebanyakan model-model yang berbeza, melibatkan terma yang spesifik kepada mereka, merupakan bukti ke atas kerja daripada pengkaji yang berbeza.

Menurut Lee Li Ju (2013), setiap model memaparkan pendekatan yang berbeza dalam menguruskan konflik. Menurut beliau lagi, pendekatan-pendekatan yang

95 sesuai dan wajar haruslah digunakan untuk merancang matlamat organisasi supaya konflik dapat diuruskan baik.

Menurut Stoner dan Wankel (1989), secara umum terdapat tiga kaedah pengurusan penyelesaian konflik yang selalu digunakan. Pertama, penguasaan; kedua, tolak ansur; dan ketiga, penyelesaian masalah bersepadu. Menurut Chong Sui Lee dan

Hussien Ahmad (2014), terdapat juga kajian yang menunjukkan penggunaan model

KPK yang dipilih adalah berdasarkan kesesuaian situasi konflik. Menurut Kee. Y.

Sabariah Kee Mohd Yussof dan Husna Johari (2014), mereka yang terlibat dalam konflik akan membentuk tingkah lakunya agar konfik dapat diselesaikan dan mendapat hasil yang diingini. Menurut Shariffah Nur Bahijah Syed Mahmood

(2011), pemilihan model KPK yang berkesan amatlah penting kerana pemilihan model yang tidak sesuai dengan situasi konflik akan menjejaskan kualiti dan produktiviti kerja. Penyelesaian yang diketengahkan oleh Stoner dan Wankel (1989) meletakkan kaedah-kaedah yang berbeza dari segi keupayaan membolehkan pihak- pihak yang terlibat dalam konflik menguruskan situasi konflik pada masa hadapan melalui:

1. Penguasaan dan Pelenyapan

Kaedah penguasaan dan pelenyapan biasanya mempunyai dua ciri yang sama

iaitu menghentikan konflik, bukan menyelesaikannya dan mewujudkan suatu

situasi menang-kalah apabila pihak yang kalah biasanya menjadi begitu

kecewa dan bersikap bermusuhan.

2. Tolak Ansur

Melalui tolak ansur atau kompromi, orang yang berkonflik menyelesaikan

konflik dengan mengorbankan sesetengah objektif mereka untuk mencapai

objektif-objektif yang lainnya. Keputusan-keputusan yang dicapai melalui

kompromi tidak berkemungkinan menimbulkan rasa kecewa atau sikap

bermusuhan dalam kalangan pihak yang berkonflik. Walau bagaimanapun,

dari perspektif pandangan organisasi, kompromi adalah satu kaedah

penyelesaian konflik yang lemah kerana ia tidak menghasilkan penyelesaian

yang mampu membantu organisasi mencapai matlamatnya dengan efektif.

Sebaliknya, penyelesaian yang dicapai itu hanyalah penyelesaian yang

diterima oleh kedua-dua pihak yang berkenaan. Bentuk-bentuk kompromi

termasuklah pengasingan, pengimbangtaraan, penentuan melalui nasib,

berpegang kepada peraturan dan rasuah.

3. Penyelesaian Masalah Bersepadu

Dengan kaedah ini, konflik antara kumpulan bertukar menjadi suatu situasi

penyelesaian masalah secara bersama. Ia boleh diselesaikan melalui kaedah-

kaedah yang tertentu. Pihak-pihak yang berkonflik bersama-sama berusaha

dalam menyelesaikan masalah yang telah berbangkit. Terdapat tiga bentuk

kaedah penyelesaian konflik bersepadu iaitu konsensus, konfrontasi dan

penggunaan matlamat-matlamat utama seperti di bawah:

1. Konsensus – pihak-pihak yang berkonflik kesemuanya bersemuka

bagi mencari kaedah penyelesaian terbaik.

2. Konfrontasi – pihak-pihak yang berkonflik menyatakan pendirian

masing-masing terhadap satu sama lain.

3. Penggunaan matlamat-matlamat utama – matlamat yang penting

dipersetujui bersama merangkumi semua bentuk matlamat.

Menurut Yusof Ismail (1991), beliau meletakkan lima strategi untuk menghadapi konflik yang berlaku dalam organisasi khususnya kepada individu yang terlibat, iaitu:

1. Penaklukan (donimation) iaitu mengutamakan kepentingan diri dan

mengenepikan hak-hak orang atau kumpulan lain.

2. Bekerjasama (collaboration) iaitu mencapai kepentingan diri dan kepentingan

orang atau kumpulan lain secara penyelesaian bersama.

3. Penjauhan (avoidance) iaitu mengenepikan konflik.

4. Mengalah (accomodation) iaitu mengutamakan kepentingan orang lain.

5. Bertolak ansur (compromise) iaitu mencapai kepentingan diri dan

kepentingan kumpulan secara sederhana.

Menurut Gordon (1993) dan Robbins (1998), mereka memperjelaskan seseorang individu mempunyai sekurang-kurangnya lima pilihan KPK iaitu sama ada mengelak

(avoidance), menyesuaikan (accomodation), berkompromi (compromise), persaingan

(forcing/competing) dan permuafakatan (collaborating). Bagi membolehkan pemilihan KPK yang paling sesuai dalam menghadapi konflik, perkara yang paling utama adalah kemampuan untuk mengetahui keperluan, potensi dan akibat yang mungkin berlaku (Folger, Poole & Stutman, 1993).

Dalam menjelaskan kaedah pengurusan konflik, Hocker dan Wilmot (1985) menulis mengenai konflik boleh berakhir dengan empat keadaan bergantung kepada pendekatan yang diambil oleh pihak yang terlibat seperti Rajah 2.2.

Rajah 2.2: Konflik Interpersonal

Sumber: Hocker dan Wilmot (1985).

Rahim Organisational Conflict Inventory-II (ROCI-II) (Rahim, 1983), satu daripada yang banyak digunakan dalam mengukur kaedah pengurusan konflik antara interpersonal dengan inter-kebudayaan. Merujuk kepada Rahim (1985, 2002), kaedah interpersonal ke atas pengurusan konflik jatuh kepada lima kategori (pengelakan, penyesuaian, persaingan, kompromi dan permuafakatan) merujuk kepada darjah sama ada seseorang itu lebih cenderung kepada kepentingan diri sendiri ataupun kepentingan orang lain. Model yang dibangunkan oleh Rahim (1983), menjelaskan bagaimana seseorang itu boleh mengambil pendekatan dalam menyelesaikan atau berhadapan dengan situasi konflik. Model ini boleh dijelaskan seperti Rajah 2.3.

Rajah 2.3: Model Bagi Kaedah Mengawal Konflik Interpersonal

Sumber: Rahim (2002)

Pengelakan merupakan satu cara atau lebih pihak yang terlibat dalam konflik akan mengelak konfrontasi daripada terus berlaku dengan tidak mengendahkan atau ambil peduli. Pengelakan merupakan satu konsep yang menafikan daripada konflik terus berlaku. Walaupun begitu ia akan membawa kesan yang bersifat negatif apabila pihak-pihak yang terlibat tidak boleh bekerjasama dalam melaksanakan tugas. Bagi teknik penyesuaian, pihak yang terlibat akan bekerjasama dengan mengorbankan kepentingan diri demi kepuasan pihak yang lain.

Para penulis melihat konsep persaingan melibatkan pihak yang terlibat lebih mementingkan diri sendiri dan mengetepikan kepentingan pihak lain yang terlibat.

Konsep ini merupakan strategi yang melibatkan menang-kalah. Hasilnya konsep ini memberikan dua keputusan sahaja, iaitu sama ada keputusan menang atau keputusan

100 kalah. Hal ini melibatkan hasilan yang mengawal atau mempengaruhi pihak yang bertentangan yang terlibat. Menurut Campbell, Corbally dan Nystrand (1983), perbezaan utama antara persaingan dengan kaedah konflik yang lain ialah persaingan telah ditetapkan dengan peraturan yang dipersetujui dan difahami oleh mereka yang terlibat.

Konsep yang melibatkan kompromi merupakan jalan tengah. Pihak yang terlibat masing-masing merasai menang dan kalah, atau dikatakan separa kepuasan kepentingan. Kategori yang terakhir ialah permuafakatan, iaitu teknik yang membolehkan semua pihak yang terlibat memenuhi kepentingan masing-masing tanpa mengorbankan kepentingan pihak yang lain. Pihak yang terlibat dalam konflik akan bekerjasama bagi memastikan alternatif yang terbaik diambil bagi memperoleh satu keputusan yang menguntungkan semua pihak.

Sebahagian penulis bersetuju antara kelima-lima cadangan pilihan yang disenaraikan, mereka meletakkan kaedah permuafakatan merupakan kaedah yang terbaik dan harus diperhalusi dalam menangani konflik. Kaedah permuafakatan atau kolaborasi juga disebut sebagai pendekatan menang-menang (win-win) iaitu tiada pihak yang akan kalah (Hocker dan Wilmot, 1985). Setiap kaedah sesuai digunakan, bergantung kepada situasi konflik yang timbul, dan dengan siapa seseorang itu berhadapan.

Permuafakatan merupakan yang terbaik jika semua pihak yang terlibat dalam konflik boleh menerima kaedah tersebut. Dalam pada itu, Rahim (1985) mencadangkan bahawa semua kaedah pengurusan konflik adalah sesuai digunakan, tetapi dalam situasi yang berbeza.

101

2.4.5 Konflik Dalam Konteks Islam

Bagi memudahkan perbincangan, bahagian ini dibahagikan kepada dua tumpuan.

Tumpuan pertama, konflik dari perspektif Islam. Tumpuan kedua pula ialah melihat peranan Rasulullah SAW dalam menghadapi konflik.

2.4.5(a) Konflik Dari Perspektif Islam

Karya yang dihasilkan oleh penulis mengenai konflik juga dilakukan dalam konteks

Islam. Hal ini memandangkan dalam proses penyelesaian konflik tidak hanya boleh bersandarkan kepada penyelesaian secara lazim semata-mata. Hakikatnya dalam pengurusan konflik lazim yang dianjurkan oleh pemikir-pemikir Barat, banyak terdapat kekurangan dan kelemahannya yang tersendiri.

Perihal mengenai perspektif yang dilihat melalui kaca mata Islam perlulah selari dengan kehendak agama. Segala karya dan kajian hendaklah bermatlamatkan kepada

Allah SWT. Menurut Muhammad Syukri Salleh (2003), apabila seseorang itu mencapai keredaan Allah SWT, maka Dia akan kurniakan al-falah kepada mereka iaitu kebahagiaan di dunia dan akhirat. Keredaan Allah SWT ini menunjukkan segala daya dan upaya yang dilakukan bermatlamat kepada Allah SWT semata-mata

(Kasyful Mahalli, 2013).

Terjemahan kepada KPKPI perlu dilihat secara menyeluruh. Pengurusan konflik perlu diterjemahkan melalui perspektif Islam dan bukan hanya kepada perspektif lazim semata-mata. Apabila melihat kepada hal agama, ia tidak hanya menyentuh mengenai rukun iman yang terkandung mengenai solat, berzakat, mengerjakan haji,

102 berpuasa dan mengucap dua kalimah syahadah. Dalam Islam, konsepnya perlulah menyeluruh yang meliputi hal sosial, ekonomi, politik, pengurusan dan sebagainya.

Tumpuan ini dibincang dalam tiga kelompok. Kelompok pertama membincangkan tadbir urus dari perspektif Islam. Kelompok kedua membincangkan ilmu sosiologi dan hubungannya dengan pengurusan konflik Islam. Kelompok ketiga membincangkan kepimpinan dan konflik dari perspektif Islam.

Kelompok pertama membincangkan pengurusan konflik yang dilihat dari perspektif tadbir urus Islam. Pengkaji yang membincang kelompok ini ialah Imroatussholehah

Mohammad Sholeh (2012), Sabitha Marican dan Mahmood Nazar (1995), Mashitah

Sulaiman dan Marina Munira Abdul Mutalib (2011), Zeti Akhtar Aziz (2005), Md

Hairi Md Hussain, Kamil Md. Idris dan Ram Al Jaffri Saad (2012) dan Rohana

Mustaffa (2009). Menurut Imroatussholehah Mohammad Sholeh (2012), konsep tadbir urus Islam merujuk kepada siyasat syar‘iyyat yang datang daripada perkataan siyasat dalam bahasa Arab yang membawa maksud kepada menyusun, mengurus, memerintah dan politik. Beliau juga menyentuh mengenai kaedah siyasat syar‘iyyat yang memberi tujuan dalam membuat kebaikan serta menjaga tatasusila sebagai umat Islam.

Organisasi bertanggungjawab dalam mengurus dan mengawal konflik dalam kerja sebelum ia mengganggu ketenteraman dan produktivitinya (Sabitha Marican &

Mahmood Nazar (1995). Dalam hal ini, pelaksanaan dan kewujudan rangka kerja bagi tadbir urus yang baik dari perspektif Islam merupakan antara tanggungjawab yang perlu diberi perhatian oleh para pengurus. Menurut Mashitah Sulaiman dan

103

Marina Munira Abdul Mutalib (2011), sistem pentadbiran umat Islam melalui tadbir urus yang baik perlu berlandaskan kepada sifat amanah, rasa tanggungjawab dan ketaqwaan kepada Allah SWT.

Menurut Zeti Akhtar Aziz (2005), pengukuhan rangka kerja dan amalan tadbir urus korporat yang mantap menjadi semakin penting dalam persekitaran hari ini yang semakin tidak menentu, ditambah lagi dengan risiko yang sentiasa bertambah.

Menurut Md Hairi Md Hussain, Kamil Md. Idris dan Ram Al Jaffri Saad (2012), tadbir urus Islam merupakan satu konsep yang penting dalam organisasi. Menurut mereka lagi, elemen dalam tadbir urus diharapkan dapat membantu organisasi meningkatkan prestasi dan menangani masalah yang dihadapi.

Kepimpinan sewaktu zaman pemerintahan Nabi Muhammad SAW dan Khulafa al-

Rasyidin berjaya menghasilkan tadbir urus Islam yang baik. Dalam zaman Nabi

Muhammad SAW yang turut mengambil orang bukan Islam berasaskan kecekapan mereka dalam urusan diplomatik Baginda (Rohana Mustaffa, 2009). Menurut Fathi

Abdul Karim (1984), pendapat pemikir Islam seperti al-Ghazali, Ibn Ukhuwwah dan

Ibn Taimiyah juga menekankan mengenai hal-hal berkaitan dengan pentadbiran serta perjalanan jentera kerajaan, termasuklah tingkah laku para pemimpin.

Mekanisma yang cekap adalah perlu bagi melaksanakan tadbir urus Islam yang cekap dan tersusun. Hal ini seterusnya menghasilkan sistem rangka kerja yang terurus. Nilai-nilai Islam perlu diterap dalam organisasi dan juga individu yang bekerja dalam organisasi tersebut bagi melengkapkan sistem tadbir urus yang lebih tersusun dan sempurna. Bagi memastikan satu keputusan yang terbaik untuk

104 organisasi, sistem tadbir urus Islam memerlukan mekanisma yang berhubung antara satu sama lain dalam sistem-sistem audit dalaman dan luaran, pengurusan risiko, perancangan, ketelusan melalui jawatankuasa atau syura, pengurusan dan unit-unit yang lain.

Antara elemen sistem tadbir urus Islam adalah terdiri daripada rasa tanggungjawab, telus, penyertaan semua pihak dan juga sedia menerima idea serta kritikan.

Seterusnya, elemen-elemen tersebut mampu dalam mengembangkan strategi amalan baik dalam tadbir urus korporat yang lebih berdaya saing. Hal ini memberi kelebihan kepada organisasi dalam menyokong operasi dan juga inovasi. Sistem tadbir urus

Islam juga memerlukan agar kesepakatan perlu dibentuk antara unit dalam setiap sistem bagi menguruskan konflik dengan cara yang baik.

Kelompok kedua adalah ilmu sosiologi dan hubungannya dengan pengurusan konflik

Islam. Penelitian mengenai kelompok ini dilakukan oleh Al-Allahmah Abdurrahman bin Muhammad (2011), Ahmad Syafii Maarif (1996), Fatimah Daud (1992), Ilyas

Ba-Yunus dan Farid Ahmad (1985) dan Turin Ahmad (1995).

Teori-teori pengurusan konflik yang diperkenalkan oleh Barat tidak meletakkan elemen yang menyentuh keagamaan dalam menguruskan konflik. Hal ini berbeza dengan Islam yang meletakkan agama sebagai asas kepada penyelesaian konflik.

Islam juga menuntut umatnya supaya menjadikan al-Qur’an dan Hadith sebagai sumber rujukan sebagai penyelesaian secara menyeluruh.

105

Dalam ilmu sosiologi, penulisan yang dihasilkan oleh Ibn Khaldun merupakan ilmu yang berkualiti dan tiada tolok bandingnya. Teori-teori sosiologi yang diperkenalkan oleh beliau menjadi rujukan oleh para pemikir dan juga para ilmuwan Islam dan

Barat selepas zamannya. Menurut Al-Allahmah Abdurrahman bin Muhammad

(2011), pemikiran Ibn Khaldun dipandang sebagai pencetus kepada dasar ilmu-ilmu sosial dan politik Islam. Penghasilan karya-karya dan teori yang ditulis oleh Ibn

Khaldun banyak digunakan oleh sarjana barat seperti Spencer, Durkheim serta

Auguste Comte. Menurut Ahmad Syafii Maarif (1996), Ibn Khaldun disebut sebagai perintis awal ilmuwan sosial moden, mendahului Niccolo Machiavelli dan juga

Auguste Comte.

Namun begitu, para sarjana Barat enggan mengiktiraf Ibn Khaldun sebagai bapa kepada sosiologi moden. Hal ini disebabkan teori-teori Ibn Khaldun yang tidak memisahkan kehidupan sosial dengan elemen agama. Ibn Khaldun memasukkan elemen berteraskan agama dalam menyelesaikan konflik. Malahan, para penulis lazim telah menuduh beliau sebagai seorang yang bersifat pesimis dan juga merupakan seorang yang fanatik dalam menghasilkan ilmu-ilmu sosial moden

(Ahmad Syafii Maarif, 1996). Namun yang demikian, menurut Ahmad Syafii Maarif

(1996), sebahagian penulis yang lain berpendapat bahawa kesan pesimis tersebut hanyalah bersifat moral dan ia hendaklah dibaca dalam bingkai pandangan positif.

Menurut beliau lagi, ilmu-ilmu sosial yang diperkenalkan oleh Ibn Khaldun tidak diragukan lagi sebagai perintis ilmu-ilmu sosial.

Menurut Ilyas Ba-Yunus dan Farid Ahmad (1985), mereka mencadangkan supaya bidang sosiologi Islam perlu terdiri daripada tiga perkara. Pertama, bidang sosiologi

106 hendaklah bersifat teoretikal, iaitu dengan menerokai prinsip-prinsip kehidupan sosial merujuk kepada al-Qur’an. Kedua, bidang sosiologi hendaklah bersifat kritikal, iaitu mengkaji masyarakat berdasarkan kaedah yang selari dengan idealisme

Islam. Ketiga, bidang sosiologi hendaklah bersifat strategik, iaitu mempunyai rancangan dalam mengatasi permasalahan masyarakat berdasarkan keIslaman. Dalam hal ini, ilmu sosiologi penting dalam hal pengurusan konflik disebabkan ia melibatkan hubungan horizontal, iaitu hubungan antara manusia (habl min al-nas).

Islam meletakkan manusia yang dijadikan dari pelbagai suku dan bangsa. Dalam hal ini manusia perlu berinteraksi dan menyelesaikan konflik yang timbul antara mereka dengan cara mengenali antara satu sama lain. Seterusnya, manusia meletakkan agama melebihi dari segala-galanya. Golongan sosiologis Islam bersetuju dengan pandangan yang konflik sukar dielakkan. Dalam perhubungan sesama manusia, konflik tetap akan berlaku. Oleh hal demikian sosiologis Islam menyarankan perundingan dan persetujuan antara pihak yang terlibat dalam konflik berdasarkan prinsip-prinsip keadilan Islam.

Kesimpulannya, terdapat perbezaan pendapat antara teori yang diketengahkan oleh sosiologi Barat dan Islam yang diterajui oleh Ibn Khaldun. Perkara yang diketengahkan oleh Ibn Khaldun, kehidupan sosial manusia tidak boleh dipisahkan dengan agama. Pendapat Ibn Khaldun, agama merupakan elemen penting yang harus ditunjangkan dalam skop kehidupan manusia. Oleh itu segala konflik yang timbul perlu diuruskan dan diselesaikan dari perspektif Islam. Hal ini juga dipersetujui oleh para sosiologis Islam berdasarkan ilmu sosiologi. Konflik akan sentiasa timbul selagi mana manusia berhubungan dengan orang lain.

107

Kelompok yang ketiga ialah kepimpinan dan konflik dari perspektif Islam. Karya dalam kelompok ini dihasilkan oleh Wan Azmi Ramli (1994), Norliza Kushairi

(1999) dan Muhammad Faizal A. Ghani et al. (2016). Menurut Wan Azmi Ramli

(1994), beliau menyentuh pendapat pemikir Islam terulung, al-Mawardi yang berpendapat sebagai seseorang pegawai tinggi dalam pentadbiran awam, pada hakikatnya merupakan pemimpin masyarakat (selain daripada pemimpin organisasinya) perlu ada tujuh sifat dalam diri mereka. Pertama, amanah; kedua, cekal; ketiga, tidak bersikap tamak; keempat, cergas akal iaitu cekap memahami masalah yang rumit; kelima, tidak mengejar kekayaan dan tidak bernafsu; keenam, bijaksana; dan ketujuh, berpengalaman.

Dari perspektif Islam, konsep kepimpinan harus diberi penekanan melalui kefahaman yang setiap manusia merupakan seorang pemimpin, baik bagi diri mereka sendiri atau kepada masyarakat (Norliza Kushairi, 1999). Menurut beliau lagi, setiap orang akan dipersoalkan mengenai kepimpinannya dan juga tanggungjawab yang merupakan amanah Allah SWT. Dalam pada itu menurut Muhammad Faizal A.

Ghani et al. (2016), kepimpinan telah dikaji secara meluas dalam pelbagai konteks dan juga dimensi.

2.4.5(b) Peranan Rasulullah SAW Dalam Menghadapi Konflik

Beberapa karya yang dihasilkan menyentuh mengenai peranan Rasulullah SAW dalam menghadapi situasi konflik. Antaranya Abu Hikmah Al Husni (1998), Fikhry

Hakim Fadzilullah (2015), Ibn Kathir (1998), Abdul Rahmat (2015), Muhammad

Sa’id Ramadan (1988) dan Wan Izuddin (1991).

108

Para penulis melihat konflik diuruskan dari perspektif Islam boleh dilihat dengan sejarah yang ditempuhi oleh Nabi Muhammad SAW dan para sahabat Baginda.

Antara sejarah yang dilakarkan ialah mengenai kehebatan sejarah Rasulullah SAW yang menghadapi tentangan daripada penduduk Ta‘if. Menurut Abu Hikmah al

Husni (1998), waktu itu Kota Ta‘if sedang berkembang. Agak mendukacitakan apabila para pembesar yang terdiri daripada Bani Thaqif tidak menerima ajaran

Baginda. Menurut Abdul Rahmat (2015), orang-orang Ta’if yang mengetahui kedatangan Nabi telah bertindak memusuhi dan mencaci Baginda. Rentetan tentangan yang diterima, para malaikat bertanya kepada Rasulullah SAW untuk menghancurkan Kota Ta‘if.

Menurut Ibn Kathir (1998), mengenai al-Qur’an menerangkan kepada manusia bahawa Nabi Nuh memohon kepada Allah SWT membalas perbuatan kaumnya.

Beliau memetik dalam al-Qur’an yang memperingatkan seluruh bangsa daripada perbuatan yang hina agar mereka tidak ditimpa seperti musibah yang menimpa Kaum

Lut.

Dalam menghadapi situasi konflik seperti ini, Nabi Muhammad SAW mempunyai beberapa pilihan yang boleh diambil sebagai penyelesaian ke atas masalah yang dihadapi, iaitu sama ada secara lembut atau tidak. Walau bagaimanapun, Baginda mengambil keputusan yang rasional dalam menjelaskan perkara berkenaan konflik yang dihadapinya, iaitu dengan berdoa kepada Allah SWT agar membuka hati dan diberikan hidayah-Nya kepada penduduk-penduduk Kota Ta‘if.

109

Akhirnya usaha Rasulullah SAW yang ingin berdakwah kepada penduduk Kota Ta‘if berhasil. Kota Ta‘if berjaya ditawan setelah 12 tahun peristiwa Baginda dihalau keluar dari kota tersebut melalui wakil yang diutus Baginda. Sejarah ini menunjukkan Rasulullah SAW melihat konflik yang timbul ini ke arah yang bersifat positif, dan berjaya mengaplikasikan konflik tersebut dalam usaha menyebarkan ajaran Islam ke Kota Ta‘if sehingga berjaya.

Menurut Abu Hikmah Al Husni (1998), beliau menyentuh mengenai kisah yang berlaku sebelum Nabi Muhammad SAW mencapai usia 35 tahun ketika Baginda menyaksikan pendebatan sengit dalam kalangan Quraisy, mampu diselesaikannya dengan bijaksana. Kisah bagaimana Nabi Muhammad SAW menyelesaikan konflik antara bani dalam kabilah Quraisy yang hampir-hampir menyebabkan pertelingkahan disebabkan oleh masalah perletakan batu hajarul-aswad selepas pembinaan semula bangunan kaabah. Menurut Fikhry Hakim Fadzilullah (2015), Nabi Muhammad

SAW berjaya menyelesaikan konflik yang berlaku antara kabilah ketika peristiwa peletakan semula hajarul-aswad ke tempat asalnya. Sejarah melakarkan, berlakunya pertelingkahan kepada pihak manakah yang seharusnya diberikan penghormatan untuk meletakkan batu hajarul-aswad tersebut.

Bagi menyelesaikannya, Nabi Muhammad SAW dipilih bagi menyelesaikan konflik yang timbul. Muhammad Sa‘id Ramadan (1988), dalam penulisannya menyentuh pemilihan Baginda juga berkaitan dengan personaliti Baginda yang terkenal dalam kalangan orang-orang Arab dengan panggilan al-Amin, iaitu seorang yang bersikap amanah serta peribadinya yang disukai penduduk. Dalam menyelesaikan perkara ini

Rasulullah SAW bijak mencari kaedah yang memuaskan hati semua pihak. Baginda

110 mengajak semua yang terlibat bersama-sama mengangkat hajarul-aswad dengan menggunakan kaedah pengurusan konflik berbentuk berkompromi.

Sejarah ini menjelaskan bagaimana Baginda menguruskan persoalan konflik yang berlaku pada zaman Baginda. Penyelesaian yang digunakan berjaya menyelesaikan pertelingkahan yang hampir-hampir menumpahkan darah. Dalam usia Baginda yang masih muda, Baginda telah berjaya memberikan sumbangan yang cukup bermakna kepada seluruh penduduk Mekah dengan menyelesaikan satu konflik yang timbul.

Selain itu, kisah bagaimana Baginda berjaya dalam menyatukan dua golongan

Muhajirin dan juga golongan Ansar. Begitu juga apabila baginda berjaya menyelesaikan konflik dan peperangan dalam golongan yang terdiri daripada suku

Aus dan Khazraj melalui kaedah permuafakatan. Menurut Abu Hikmah Al Husni

(1998), suku Aus dan Khazraj adalah dua suku yang kerap berperang untuk menegakkan egonya masing-masing. Dengan termeterainya dua perjanjian yang dinamakan Perjanjian Bay‘at ‘Aqabat Pertama dan Bay‘at ‘Aqabat Kedua yang diusahakan oleh Baginda, ia telah berjaya menyelesaikan konflik berpanjangan antara dua kaum tersebut dengan memperkenalkan semangat Ukhuwwat Islamiyyat.

Menurut Wan Izuddin (1991), konflik boleh berfungsi bagi mematangkan kumpulan andainya ia diurus dengan sempurna. Atas kecekapan Baginda dalam menyelesaikan persengketaan jelas menunjukkan tahap kepimpinan dan kebolehpercayaan yang ada dalam diri Baginda untuk menyelesaikan konflik. Natijahnya ia menunjukkan bagaimana agama Islam itu sendiri menuntut umatnya menguruskan konflik kepada

111 keputusan yang positif. Dalam hal ini, konflik tidak dijadikan sebagai punca yang menjurus kepada yang bersifat meruntuh.

2.4.6 Penyelesaian Konflik Dari Perspektif Islam

Bahagian ini membincangkan konflik yang berlaku dan penyelesaiannya dari perspektif Islam. Bagi memudahkan perbincangan, bahagian ini dibahagikan kepada tiga tumpuan. Pertama, konflik rumah tangga; kedua, konflik dalam peperangan; dan ketiga, penyelesaian konflik melalui syura.

2.4.6(a) Konflik Rumah Tangga

Penelitian juga dilihat kepada konflik yang berlaku di luar daripada ruang lingkup organisasi. Konflik juga boleh berlaku dalam institusi kekeluargaan. Karya-karya yang dihasilkan oleh penulis ke atas konflik rumah tangga dilakukan oleh Sri Lestari,

(2012), Norzulaili Mohd Ghazali dan Wan Abdul Fattah Wan Ismail (2006), Azizah

Hefni (2017) dan Qal’aji dan Qunaybi (1988).

Menurut Sri Lestari (2012), institusi rumah tangga atau keluarga merupakan unit sosial yang penting dalam pembangunan masyarakat. Menurut Norzulaili Mohd

Ghazali dan Wan Abdul Fattah Wan Ismail (2006), membina sebuah keluarga yang bahagia merupakan impian setiap individu atau pasangan. Dalam hal yang tersebut, penyelesaian ke atas konflik rumah tangga diambil apabila si isteri atau si suami menangani situasi konflik yang berlaku ke arah yang berbentuk positif. Seterusnya, ia akan menghasilkan kesan yang boleh menguatkan lagi institusi rumah tangga.

112

Dalam satu kisah yang melibatkan sahabat Rasulullah SAW, iaitu Saidina Umar

Khattab r.a yang dileteri oleh isterinya. Bagaimana seorang sahabat yang ingin mengadu masalah rumah tangga. Sahabat mendapati Saidina Umar hanya mendengar leteran tersebut sambil berdiam diri. Hal ini dijelaskan oleh Saidina Umar, isterinya juga mempunyai hak ke atas beliau. Oleh sebab alasan tersebutlah Saidina Umar bersabar dengan karenahnya. Tindakan Saidina Umar bukan disebabkan oleh takut kepada isteri beliau, tetapi ia merupakan kesabaran yang dimiliki yang mampu menahan emosinya (Azizah Hefni, 2017). Corak pengurusan konflik yang diambil oleh beliau dengan menghindari seolah-olah tidak wujudnya konflik telah berjaya mengekalkan keharmonian rumah tangga yang dibina selama ini. Hasil daripada perkara yang dilakukan oleh Saidina Umar ini, menunjukkan bagaimana pengurusan ke atas konflik rumah tangga dapat membentuk satu keluarga yang bahagia.

Sebab itu jugalah Saidina Umar dikaitkan dengan istilah diam itu emas (silent is golden) atas kesabaran yang diajarkan oleh Nabi Muhammad SAW. Andai kata

Saidina Umar mengambil langkah yang bertentangan arus, pasti akan berlaku kekecohan dalam hubungan suami isteri. Seterusnya, berkemungkinan akan menyebabkan sehingga berlakunya keruntuhan rumah tangga yang beliau bina bersama isterinya.

Dari ini dilihat kembali ke atas pengurusan konflik yang dikendalikan oleh Saidina

Umar dalam menghadapi leteran isterinya, yang menggunakan kaedah yang konstruktif dalam membina sebuah rumah tangga yang bahagia. Dalam menyelesaikan masalah yang berkonflik dalam urusan rumah tangga, telah dinyatakan dengan jelas kaedah penyelesaiannya.

113

Islam menggariskan penyelesaian konflik antara suami dengan isteri kepada empat tahap. Pertama, menasihat; yang kedua, asingkan tempat tidur; tahap ketiga, pukul; dan tahap yang terakhir sekiranya ketiga-tiganya tidak berjaya, ialah tahkim. Tahkim adalah tindakan pihak bertelagah melantik seseorang menjadi orang tengah yang akan berusaha menyelesaikan konflik yang berlaku. Karya yang diutarakan oleh

Qal’aji dan Qunaybi (1988), mereka mendefinisikan tahkim sebagai kaedah persetujuan antara kedua-dua belah pihak yang berkonflik dengan cara menerima keputusan orang tengah.

Keempat-empat kaedah yang digariskan ini, merupakan tahap-tahap yang perlu diikuti dalam menyelesaikan pertelagahan. Islam mengajar umatnya menyelesaikan masalah dengan berhemah dan menggunakan pendekatan yang tidak berupa kekerasan dalam menyelesaikan masalah rumah tangga.

2.4.6(b) Konflik Dalam Peperangan

Perbincangan konflik dalam peperangan juga dibincang oleh penulis-penulis dalam karya mereka. Antara penulis tersebut adalah H.A. Hafizah (2004), Hamka (2006),

Syed Ahmad Semait (1995), Ach. Fajruddin Fatwa (2012), Nurazmallail Marni

(2003), Sulaiman Nordin (1996), Ali Shariati (1979), dan Mohd Yusoff Hashim

(1992).

114

Kekacauan yang berlaku dalam arena antarabangsa yang melibatkan pertentangan kumpulan manusia dan agama juga dikaitkan dengan konflik. Antaranya cetusan konflik yang berlaku di negara-negara berkonflik seperti di Syria, Yaman dan Iraq.

Oleh yang demikian satu kesimpulan asas diperoleh iaitu konflik berlaku di mana- mana sahaja. Konflik tidak boleh dihentikan atau dibiar berlalu begitu sahaja.

Pada zaman pemerintahan Saidina Abu Bakar yang memegang teraju negara Islam juga berlakunya konflik. Saidina Abu Bakar al-Siddiq menghadapi banyak tentangan disebabkan oleh konflik yang melibatkan golongan nabi palsu, golongan murtad dan golongan yang enggan membayar zakat. Penulisan oleh H.A. Hafizah (2004) menyatakan, dalam peringkat awal pemerintahan Abu Bakar, pelbagai kekacauan dan pemberontakan telah berlaku.

Menurut Hamka (2006), dalam mengatur pemerintahan Abu Bakar, meskipun tidak lama, beliau berjaya dalam menyelesaikan konflik yang berlaku. Dalam menangani pelbagai bentuk konflik yang dihadapi oleh Saidina Abu Bakar dalam masa yang sama, tetapi atas kebijaksanaan beliau berjaya menguruskan konflik tersebut melalui pelaksanaan perancangan strategik. Menurut Syed Ahmad Semait (1995), ketegasan siasat Abu Bakar itu meniti ke atas jalan yang benar. Dalam mengatasi Gerakan al-

Riddat ini, Saidina Abu Bakar melaksanakan beberapa langkah awal sebelum mengambil tindakan terakhir, iaitu peperangan. Hal ini dilakukan demi memerangi kumpulan terbabit dan seterusnya menyelesaikan konflik yang berlaku. Menurut

Ach. Fajruddin Fatwa (2012), pembentukan ketenteraan dalam Islam adalah disebabkan oleh kewujudan gangguan, tentangan dan juga serangan dari pihak lawan.

115

Namun demikian terdapat juga dalam sejarah Islam yang menunjukkan kemusnahan dalam perhubungan diakibatkan oleh konflik. Antara sejarah yang diketengahkan ialah konflik yang terjadi antara Saidina Ali dengan Saidina Muawiyah. Pertelagahan antara kedua-dua belah pihak telah menyebabkan peperangan dan pepecahan dalam kalangan umat Islam. Bagi menyelesaikan konflik yang dihadapi, majlis takhim diadakan. Karya yang dihasilkan oleh Nurazmallail Marni (2003) menyatakan peristiwa tahkim merupakan salah satu peristiwa yang bersifat kontrovensional dan menarik untuk dikaji.

Menurut Nurazmallail Marni (2003) lagi, terdapat pelbagai pandangan dan tafsiran mengenai peristiwa yang disebabkan oleh pengaruh serta kesan yang begitu besar kepada sejarah, sehingga munculnya golongan-golongan lain seperti golongan

Khawarij dan Syiah. Dalam pada itu, Sulaiman Nordin (1996) pula menyatakan, hasil daripada konflik yang berlaku inilah terbentuknya golongan berfahaman Syiah dan golongan ahli Sunnah, dan ia diikuti dengan pembentukan beberapa fahaman yang lain. Hakikatnya, kaedah pengurusan konflik yang diambil lebih kepada kaedah persaingan telah menyebabkan konflik yang timbul menjadi lebih parah.

Jika dianalisis, peperangan dan pembunuhan antara manusia diharam dalam ajaran

Islam. Islam melarang umatnya daripada mencipta konflik yang menyebabkan pertumpahan darah antara manusia. Lebih-lebih lagi pertumpahan darah sesama saudara seagama. Dalam Islam, peperangan merupakan langkah terakhir sekiranya konflik tidak boleh diatasi dengan cara yang lain seperti diplomasi dan perbincangan.

116

Dalam Islam, darah adalah halal untuk dibunuh apabila terdapat ancaman yang melibatkan kepentingan agama dan bukannya apabila terhasilnya konflik yang melibatkan kepentingan peribadi.

Penulisan yang diutarakan oleh Ali Shariati (1979), beliau melihat peristiwa mengenai Habil dengan Qabil sebagai sejarah pertama yang melibatkan pertentangan antara manusia. Bagaimana pertentangan atau konflik yang berlaku antara kedua-dua anak Nabi Adam tersebut berakhir dengan kematian apabila Habil mati dibunuh oleh

Qabil. Dalam pertentangan tersebut, Qabil menggunakan kaedah pengurusan konflik secara persaingan dan seterusnya menyingkirkan pesaingnya, iaitu dengan cara pembunuhan. Menurut Ali Shariati (1979), pertelagahan yang berlaku antara Habil dengan Qabil bukanlah hanya melibatkan perbalahan antara adik-beradik kerana merebut seorang gadis, tetapi pertelagahan tersebut mewakili pertelingkahan antara dua pihak dalam masyarakat.

Allah SWT menyeru agar konflik yang timbul antara dua orang Islam hendaklah diselesaikan dan mencari pendamaian. Mohd Yusoff Hashim (1992) mengatakan:

“It has often been remarked that the Islam made a great cultural and intellectual impact on the indigenous population who became Muslim. Basically, the concept that ’all Muslims are brothers’ became the principle for the solidarity of Muslim society whether its members were local Muslims or Muslims from Arabia, Persia or Southern India.”

Natijahnya hal ini menunjukkan wujudnya semangat ukhuwwat antara sesama Islam tanpa mengira kedudukan, bangsa, kebudayaan atau warna kulit. Atas semangat persaudaraan inilah wujudnya keinginan untuk menyelesaikan sebarang konflik yang

117 timbul bagi kebaikan bersama atas semangat sesama Islam. Peradaban Islam yang komprehensif telah membentuk satu jemaah yang berkongsi fahaman tepat yang berlandaskan falsafah, hikmah dan juga ajaran Islam yang lurus.

2.4.6(c) Penyelesaian Konflik Melalui Syura

Penakrifan ke atas konflik perlu diterapkan berlandaskan hukum-hukum yang telah ditetapkan Allah SWT. Dari perspektif Islam, apabila berlakunya konflik, syura perlu digunakan bagi menyelesaikan perbezaan yang berlaku. Syura merupakan proses perbincangan bagi mencari kebenaran dan juga membentuk persetujuan ke atas isu yang timbul menyentuh kepentingan individu atau organisasi. Kajian mengenai syura dilakukan oleh Mohd. Shahar Sidek (2008), Lunyka Adelina Pertiwi (2016) dan

Muhammad Syukri Salleh (1998).

Penggunaan kaedah syura dibincang oleh Mohd. Shahar Sidek (2008). Beliau menjelaskan bahawa syura merupakan kaedah yang utama bagi penyelesaian masalah atau konflik jika berlakunya konflik dalam organisasi. Justeru, Islam menekankan konsep kepimpinan dalam pengurusan konflik. Menurut Lunyka

Adelina Pertiwi (2016), syura merupakan asas komunikasi efektif dalam mengingatkan kembali mengenai prinsip ‘adl (keadilan) dan karamah (martabat).

Selanjutnya, Muhammad Syukri Salleh (1998) merumuskan konsep pengurusan

Islam mengikut rangka yang disenarai. Pertama, rangka kerja pengurusan hendaklah berdasarkan kedudukan manusia sebagai hamba dan khalifah Allah SWT di alam ini; kedua, pengurusan itu hendaklah dijalankan secara kerjasama dan musyawarat

118 berdasarkan prinsip syura; ketiga, matlamat pengurusan menurut Islam ialah untuk mewujudkan satu tamadun unggul yang adil dan bersih daripada sebarang unsur yang dilarang oleh Allah SWT; dan keempat, matlamat kemuncak daripada sistem pengurusan Islam ialah untuk mendapat kebahagiaan di dunia dan akhirat. Selain konsep syura, Islam juga menggariskan penyelesaian konflik melalui nasihat, irsyad dan tawsiyyat.

2.5 ANALISIS SOROTAN KARYA

Hasil daripada sorotan karya mengenai KPK, terdapat dua model yang dikenal pasti dan diteliti. Model-model tersebut ialah KPKL dan juga KPKPI. Konflik yang timbul tidak hanya berlaku dalam organisasi. Konflik juga berlaku dalam ruang lingkup kehidupan manusia seperti dalam urusan rumah tangga dan juga peperangan.

Berdasarkan karya-karya yang disoroti, bolehlah dirumuskan kepada dua perkara yang dikenal pasti. Pertama, menerusi penulisan yang dihasilkan mendapati bahawa kaitan konflik dengan pengurusan dan kepimpinan. Hal ini penting kerana ilmu kedua-dua ini akan menjurus bagaimana konflik diuruskan sama ada ia berkeputusan kepada konstruktif ataupun destruktif.

Kedua, karya-karya yang menumpukan teori dan model-model yang dibangunkan dari perspektif Islam masih terhad dari segi bilangannya. Idea, teori dan model lazim tetap digunakan sebagai asas kepada kajian yang dijalankan dalam KPK yang dilihat dari perspektif Islam. Karya-karya yang dihasilkan hanyalah tertumpu kepada teori- teori yang dibawa oleh Barat.

119

Bertitik tolak daripada kedua-dua rumusan tersebut, maka kajian ini dilihat amat perlu untuk dijalankan. Kajian ini cuba mengisi segala jurang dan lompang karya yang dikenal pasti. Seterusnya, kajian ini akan menambahkan lagi ilmu pengetahuan mengenai konflik serta mengembangkan lagi kajian ilmiah mengenainya.

2.6 KERANGKA KONSEPTUAL KAJIAN

Menerusi keseluruhan perbincangan mengenai KPK, dapat dirumuskan satu kerangka konseptual. Kerangka konseptual ini dijadikan landasan oleh penyelidik dalam memperincikan aliran kajian yang dijalankan. Kerangka konseptual kajian yang dibina ini adalah bagi memudahkan pemahaman mengenai KPKOPI. Kerangka tersebut ditunjukkan seperti dalam Rajah 2.4.

Kerangka konseptual ini dibahagikan kepada tiga bahagian. Bahagian pertama mengenai mengenal pasti KPKOPI. Bagi menjelaskan lagi bahagian ini, KPKOPI merujuk kepada tiga sumber yang utama. Sumber-sumber tersebut terdiri daripada al-

Qur’an, Hadith dan pandangan pemikir Islam. Daripada ketiga-tiga sumber utama tersebut, pengkaji melihat pengurusan konflik dalam organisasi dengan mendalam.

Dalam bahagian kedua, kerangka konseptual kajian ini menganalisis KPK MBSA berdasarkan KPKOPI. Data-data diperoleh melalui sumber, dianalisis serta melalui proses-proses kajian yang ditetapkan. Bahagian ketiga pula merumuskan jenis-jenis

KPKOPI yang sesuai digunakan. Hal ini dilakukan untuk melihat kesesuaian penggunaan KPKOPI dalam organisasi. Seterusnya, cadangan pelaksanaan juga disusun bagi memastikan KPKOPI dapat dilaksanakan dengan sempurna.

120

Al-Qur’an Hadith Pemikir Islam

Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam

Prinsip-prinsip Jenis-jenis

1. ‘Ubudiyyat (sifat 1. Tazkiyat al-nafs. penghambaan) 2. Musyawarat (mesyuarat). 2. Tauhid. 3. Ketaatan kepada pemimpin. 3. Berpegang teguh kepada 4. Membuang sifat ’asabiyyat. al-Qur’an dan Hadith. 5. Negosiasi cara Islam 4. Kuat jiwa. (tahaluf al-siyasi).

Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam Rajah 2.4 Kerangka Konseptual Kajian

Rajah 2.4: Kerangka Konseptual Kajian

Dengan menggunakan kerangka konsep inilah, soal selidik KPK dibina untuk meneliti penyelesaiannya mengikut perspektif Islam. Tujuan utama dibina KPKOPI adalah untuk menyelesaikan konflik secara berkesan dan menyeluruh serta pemilihan kaedah penyelesaian konflik yang sesuai.

121

2.7 RUMUSAN

Kekurangan kajian ke atas KPKPI menjadikan kajian ini cukup penting untuk dilaksanakan. Hal ini disebabkan rumusan daripada penelitian kajian dan karya mengenai KPKL dan KPKPI ini masih terdapat lompang kajian. Walaupun ada kajian ke atas KPKPI, penyelidikan yang dijalankan masih lagi banyak berlandaskan kepada KPKL. Jika adapun yang lebih bersifat KPKPI, penyelidikan tersebut hanya memfokus kepada dasar semata-mata. Belum ada kajian yang dilakukan berkaitan

KPKOPI.

122

BAB 3 KAEDAH PENYELIDIKAN

3.1 PENDAHULUAN

Bab Tiga ini membincangkan kaedah penyelidikan bagi kajian ini. Kaedah ini merujuk kepada proses melakukan penyelidikan yang melibatkan reka bentuk kajian, kaedah pengumpulan data dan kaedah penganalisisan data. Proses ini ditumpukan untuk mencapai tujuan kajian ini iaitu meneliti KPK organisasi dalam MBSA yang dilihat dari perspektif Islam.

Kajian ini dilakukan di MBSA yang terletak di Bandaraya Shah Alam. Shah Alam merupakan sebuah Bandaraya ketujuh yang diiktiraf di Malaysia. MBSA pula bertindak selaku PBT yang menguruskan bandaraya Shah Alam. MBSA juga turut bertanggungjawab untuk mempertingkatkan lagi infrastruktur dan kemudahan awam demi untuk kesejahteraan dan kemajuan masyarakat (Laporan Tahunan MBSA,

2008). Salah satu daripada objektif MBSA adalah memastikan perancangan dan pembangunan Shah Alam teratur dan terkawal.

Sebagai sebuah ibu negeri Selangor, Shah Alam merupakan bandaraya bermajoritikan penduduknya adalah berbangsa Melayu dan beragama Islam. Dalam konteks MBSA sebagai kerajaan tempatan, MBSA bertanggungjawab bukan sahaja untuk mentadbir Bandaraya Shah Alam, malah ia juga turut berfungsi dan berperanan menerapkan ciri-ciri pengurusan Islam dalam pentadbirannya.

123

Fokus kajian ini adalah dalam ruang lingkup bandaraya Shah Alam, meliputi kawasan utara (Seksyen U1 sehingga U20), kawasan tengah (Seksyen 1 sehingga 24) dan kawasan selatan (Seksyen 25 sehingga 36). Secara signifikannya, kajian ini tidak hanya melibatkan konflik yang berlaku dalam organisasi MBSA, tetapi secara lebih meluas iaitu dalam kawasan lingkungan Shah Alam yang ditadbir oleh MBSA.

3.2 REKA BENTUK KAJIAN

Reka bentuk kajian adalah rancangan induk yang menentukan kaedah sesuatu penyelidikan yang dijalankan (Sulaiman Masri, 2003). Sabitha Marican (2006) juga turut memperjelaskan bahawa reka bentuk kajian merupakan pelan tindakan yang memperincikan sesuatu kajian itu dijalankan. Menurut Chua Yan Piaw (2006), reka bentuk kajian merupakan satu tata cara mengumpul dan mengolah data berdasarkan perancangan khusus dan sistematik yang melibatkan serangkaian pemboleh ubah dalam sesebuah kajian.

Reka bentuk kajian juga merupakan kaedah memperincikan dan memberi jawapan kepada permasalahan kajian. Menurut David dan Sutton (2004), tujuan reka bentuk kajian adalah bagi memberikan jawapan kepada persoalan-persoalan kajian dalam usaha mencapai objektif penyelidikan yang ditentukan terlebih dahulu oleh penyelidik. Seterusnya, reka bentuk kajian ini dapat menentukan sama ada kajian yang dilakukan ini dapat memperjelaskan situasi sebenar kepada pembaca ataupun tidak (Sulaiman Masri, 2003). Dalam erti kata yang lain, reka bentuk kajian merupakan perancangan yang sistematik bagi menentukan kaedah penyelidikan yang

124 dijalankan untuk mencapai sesuatu objektif kajian yang ditetapkan (Sulaiman Masri,

2003).

Pemilihan reka bentuk kajian ini harus bertepatan dengan dua reka bentuk secara umum iaitu reka bentuk kajian kualitatif dan reka bentuk kajian kuantitatif. Bagi kajian ini, reka bentuk umum yang digunakan ialah reka bentuk kualitatif.

Berdasarkan tajuk kajian ini iaitu KPKOPI MBSA, reka bentuk secara umum lebih sesuai digunakan reka bentuk kualitatif kerana kajian ini lebih mengkaji kes atau fenomena tanpa melibatkan angka-angka dalam bentuk perkiraan. Menurut Merriam

(1998), tiga cara asas untuk mengutip data melalui kajian kualitatif ialah melalui temu bual, pemerhatian dan pemeriksaan dokumen.

Bagi kajian yang berbentuk kualitatif ini, pengkaji harus memilih reka bentuk kajian yang sesuai sebelum menjalankan sesuatu kajian. Terdapat pelbagai reka bentuk kajian untuk penyelidikan berbentuk kualitatif ini. Antaranya adalah reka bentuk penerokaan, penjelasan dan kajian kes. Selain itu, sesuatu kajian yang dijalankan kebiasaannya boleh menggunakan lebih daripada satu reka bentuk kajian. Oleh yang demikian, reka bentuk kajian yang sesuai digunakan dalam kajian ini ialah reka bentuk kajian deskriptif.

Kajian deskriptif digunakan bagi memperdalamkan lagi penelitian tesis ini. Kajian deskriptif direka bagi mengkaji dan juga menerangkan sesuatu keadaan yang sedang berlaku. Kajian deskriptif dilakukan bagi memberi penjelasan yang lebih sistematik berkaitan fakta serta ciri-ciri sesuatu populasi secara fakta dan lebih tepat. Blaikie

125

(2009) menyatakan bahawa kajian deskriptif dibina untuk menjawab persoalan ‘apa’ dan ‘kenapa’.

Bagi kajian yang melibatkan kajian deskriptif, ia melibatkan soalan kaji selidik secara langsung bersama informan yang telah dikenal pasti. Menurut Azizi Yahaya

(2006), kajian deskriptif dapat memainkan peranan penting dalam menunjukkan perhubungan yang mungkin berlaku, faktor penyebab, kesan dan proses dinamik dalam penetapan sesuatu faktor. Reka bentuk kajian yang berbentuk deskriptif ini dipilih kerana ia bertujuan memberikan gambaran terhadap subjek yang dikaji

(Zamalia Mahmud, 2009).

Menurut Sabitha Marican (2006), beliau menyatakan yang kajian deskriptif cuba untuk menerangkan ciri-ciri yang terdapat dalam sesuatu populasi. Oleh itu, penyelidik memilih kajian deskriptif bagi meneliti hubungan KPKOPI bagi menjawab soalan penyelidikan.

Dalam kajian ini, fenomenanya menyentuh mengenai kefahaman mengenai

KPKOPI. Hal ini berdasarkan pemikiran para sarjana yang melihat kepada konteks

KPK dari sudut lazim semata-mata. Pemahaman para sarjana yang melihat KPK seharusnya diselesaikan melalui kaedah lazim dan pemikiran manusia, tanpa melibatkan hukum agama dalam menanganinya.

Melalui kaedah deskriptif yang dikemukakan, ia dilakukan dengan dua tujuan.

Pertama, untuk memahami perkara yang dikaji secara mendalam. Kaedah ini membolehkan para pengkaji memperoleh kefahaman yang meluas serta sempurna

126 dengan cara “mendalami” sesebuah topik tertentu (Kamarul Azmi Jasmi, 2012).

Kedua, untuk memahami sesuatu yang tersirat. Tujuannya adalah untuk memahami pandangan subjek pengkajian mengenai kehidupan, pengalaman atau situasi subjek pengkajian, sebagaimana diungkapkan dalam bahasanya yang tersendiri (Kamarul

Azmi Jasmi, 2012).

Dalam kajian ini, kedua-dua reka bentuk tersebut sesuai dengan kajian ini yang menggunakan analisis kandungan bagi mendapatkan maksud yang lebih mendalam.

Dengan kata lain, bahagian mesej tersebut dapat didengar, diperoleh dan dilihat dengan merujuk kepada kandungan teks pada perkataan, maksud, gambar, simbol, idea, tema atau apa-apa sahaja mesej yang telah dikomunikasikan (Sabitha Marican,

2005: 97; Babbie, 2010: 332).

3.3 KAEDAH PENGUMPULAN DATA

Menurut Mack, Woodsong, MackQueen, Guest dan Namey (2005), proses pengumpulan data dalam penyelidikan kualitatif memberi peluang kepada penyelidik untuk memperoleh tiga bentuk data seperti berikut. Pertama, data yang bermakna dan penting kepada peserta kajian; kedua, data yang tidak dijangka atau diandai oleh penyelidik; dan ketiga, data yang mendalam serta dapat menjelaskan sesuatu isu yang dikaji.

Bagi memenuhi tiga objektif kajian yang dinyatakan dalam Bab Satu, data-data dikumpul melalui dua bentuk kaedah pengumpulan data, iaitu kaedah pengumpulan

127 data primer dan kaedah pengumpulan data sekunder. Penghuraian kedua-dua kaedah ini adalah seperti dalam sub-topik 3.3.1 dan 3.3.2.

3.3.1 Kaedah Pengumpulan Data Primer

Data primer merupakan data yang diperoleh secara langsung oleh penyelidik dengan menggunakan kaedah temu bual (Schostak, 2006). Data primer merupakan data utama yang diperoleh secara terus oleh penyelidik daripada informan kajian yang terpilih. Dalam kajian ini, sumber data primer diperoleh melalui kaedah sesi temu bual mendalam dengan kumpulan sasaran. Kaedah temu bual dikendalikan untuk mengesahkan wujudnya konflik dalam MBSA sekali gus mencapai objektif kajian ini.

Data primer ini didapati melalui kajian lapangan menggunakan set soalan temu bual separa berstruktur yang diedarkan kepada informan. Maklumat daripada soalan temu bual yang dikutip akan menjawab persoalan kajian. Seterusnya, ia akan mencapai objektif umum kajian iaitu menganalisis kaedah pengurusan konflik berasaskan

Islam di MBSA. Bagi menjelaskan lagi kaedah pengumpulan data primer dalam kajian lapangan tersebut, ia dibincangkan dalam tiga proses. Pertama, kaedah temu bual; kedua, pemilihan informan; dan ketiga, kajian rintis.

3.3.1(a) Kaedah Temu Bual

Terdapat beberapa kaedah temu bual yang boleh dikemukakan dalam mengumpulkan maklumat penyelidikan ini. Menurut Patton (1980), terdapat tiga jenis teknik temu

128 bual. Pertama, temu bual formal; kedua, temu bual tidak formal; dan ketiga, temu bual terbuka. Fontana dan Fey (1994) dan Meriam (1998) juga menyatakan terdapat tiga jenis temu bual yang dibahagikan kepada temu bual berstruktur, temu bual separa berstruktur dan temu bual tidak berstruktur.

Bagi kajian ini yang bersifat kualitatif, kaedah temu bual yang sesuai digunakan ialah kaedah temu bual separa berstruktur. Kaedah temu bual ini lebih bersifat fleksibel.

Kaedah ini juga memberi peluang kepada informan memberi pendapat dan juga pandangan yang sesuai kepada penyelidik berdasarkan apa-apa yang ditanya. Hal ini dilakukan bagi mendapatkan maklumat-maklumat yang ingin diperoleh dan juga mendapatkan pandangan serta pengesahan berhubung kaedah pengurusan konflik dalam MBSA.

Penglibatan informan melalui kaedah temu bual penting bagi mendapatkan pengesahan mereka tentang ketepatan masalah pengurusan konflik dalam MBSA yang diketengahkan oleh penyelidik. Soalan temu bual separa berstruktur ini memberi lebih kebebasan kepada informan untuk memberikan maklumat-maklumat lain yang mungkin berguna untuk kajian ini. Hasilnya, ia bukan sahaja akan menyumbang lebih banyak maklumat, malahan memberikan nilai tambah serta meningkatkan mutu kajian ini. Di pihak penyelidik, kaedah soalan temu bual separa berstruktur memberikan kebebasan untuk menyelaras soalan apabila berhadapan dengan isu-isu yang tidak dijangka, tetapi masih berfokus kepada kajian semasa temu bual dijalankan (Klenke, 2008).

129

Kaedah temu bual separa struktur yang dijalankan dalam kajian ini menggunakan kaedah temu bual secara mendalam. Kaedah yang digunakan ini memerlukan penyelidik menggariskan kaedah yang diperlukan bagi memperoleh maklumat secara lebih terperinci. Dalam hal ini apa-apa yang disebutkan oleh informan merupakan data penting kajian (Kamarul Azmi Jasmi, 2012).

Menurut Kamarul Azmi Jasmi (2012) lagi, melalui kaedah ini, penyelidik boleh memperoleh kefahaman yang sempurna dan meluas dengan cara “mendalami” topik yang tertentu. Menurut Taylor dan Bogdan (1984), temu bual mendalam merupakan kaedah temu bual berulang antara pengkaji dengan subjek pengkajian, dalam rangka memahami pandangan subjek pengkajian sebagaimana diungkapkan dalam bahasanya sendiri.

Kaedah temu bual ini melalui tiga proses. Pertama, informan yang ingin ditemu bual akan diberikan dahulu soalan yang telah disediakan. Hal ini memberikan masa dan persediaan kepada informan bagi menjawab soalan yang dikemukakan. Dengan maksud yang lain, ia berupaya mengatasi masalah pengumpulan data yang tidak memenuhi maksud kajian kerana segala pandangan informan tertumpu kepada tema yang telah dikenal pasti oleh penyelidik (Ahmad Azrin Adnan, 2010).

Kedua, masa dan tempat ditentukan oleh kedua-dua belah pihak, iaitu penyelidik dan juga informan. Penentuan seperti ini dipersetujui oleh Mohamed Sharif Mustaffa dan

Roslee Ahmad (2005) untuk menjalankan kajian yang sebenar. Hal ini penting bagi memberikan keselesaan persekitaran serta kemudahan bagi informan.

130

Ketiga, cara temu bual dijalankan. Caranya ialah temu bual diadakan secara bersemuka10. Pengendalian temu bual secara bersemuka mampu memberi penjelasan kepada sesuatu maksud yang kabur, ia sekali gus meningkatkan kerjasama antara penemubual dengan informan (Sekaran, 2003). Bagi mengelakkan sebarang kekaburan ke atas soalan dan memastikan tahap kefahaman yang mendalam terhadap soalan yang dikemukakan, temu bual secara bersemuka adalah bersesuaian untuk mendapatkan jawapan yang lebih tepat (Sabitha Marican, 2005). Dalam kaedah ini, soalan utama disediakan. Seterusnya, soalan susulan dikemukakan berdasarkan jawapan informan.

3.3.1(b) Pemilihan Informan

Pemilihan informan yang tepat membolehkan objektif temu bual tercapai. Menurut

Ryan, Scapens dan Theobold (2002), proses pemilihan informan merupakan peringkat yang penting dalam kajian ini bagi memastikan maklumat yang mencukupi boleh diperoleh daripada sampel yang dipilih. Kaedah pemilihan informan bagi kajian ini menggunakan kaedah pensampelan bertujuan. Kaedah ini digunakan bagi membolehkan pengkaji memilih sampel kajian yang mewakili populasi yang telah dikenal pasti mengikut kriteria yang telah ditetapkan. Menurut Suharsimi Arikunto

(2006), kriteria-kriteria tersebut terdiri daripada tiga syarat. Pertama, pengambilan sampel perlulah berdasarkan ciri-ciri, sifat-sifat atau karakteristik tertentu, yang merupakan ciri-ciri populasi. Kedua, subjek yang diambil sebagai sampel merupakan subjek yang benar-benar menepati ciri-ciri yang terdapat pada populasi. Ketiga, penentuan karakteristik populasi perlu dilakukan dengan berhati-hati.

10 Sesi temu bual mengambil masa lebih kurang setengah jam. Bagi menentukan ketepatan, alat perakam suara digunakan bagi tujuan transkripsi. 131

Kumpulan sasaran yang dikenal pasti dalam kajian ini ialah pertama, pengurusan

MBSA; kedua, ahli politik; dan ketiga, kumpulan pakar agama dan akademik. Bagi kumpulan pertama iaitu pengurusan MBSA, ia terbahagi kepada dua kumpulan utama, iaitu pegawai MBSA dan Ahli Majlis. Bagi kategori pegawai MBSA, informan yang terpilih terdiri daripada kumpulan pekerja dalam organisasi, iaitu kumpulan yang dilantik bagi menentukan hala tuju MBSA. Informan yang dipilih merupakan kumpulan yang terlibat secara langsung dalam isu yang berkaitan dengan tajuk kajian ini. Kumpulan tersebut juga bekerja dalam organisasi dan bekerja mengikut masa yang telah ditetapkan. Kajian ini melibatkan informan yang telah dikenal pasti dalam MBSA.

Sementara itu, Ahli Majlis merupakan kumpulan yang dilantik mengikut penggal dan mereka bukannya kumpulan pekerja tetap dalam MBSA. Hal ini disebabkan Ahli

Majlis merupakan kumpulan yang bekerja sendiri dan tidak berada di satu-satu tempat yang khusus. Ahli Majlis ini dipilih kerana mereka merupakan kumpulan yang bertanggungjawab sepenuhnya ke atas hala tuju PBT di Shah Alam yang berkaitan dengan penggubalan dasar, undang-undang kecil dan membuat keputusan.

Ahli Majlis dipilih dalam kajian ini kerana fungsi kumpulan tersebut yang bertindak sebagai penasihat dan pemerhati bagi menjaga kepentingan PBT.

Bagi kumpulan yang kedua pula iaitu ahli politik. Informan dipilih daripada kumpulan utama parti politik dan terlibat secara langsung dengan tadbir urus parti masing-masing. Pemilihan ahli politik yang dipilih melibatkan daripada kedua-dua pihak iaitu pihak pemerintah dan pihak pembangkang. Hal ini penting supaya tidak berlaku bias dalam meneliti sesuatu isu.

132

Bagi kumpulan yang ketiga iaitu kumpulan pakar agama dan akademik. Mereka merupakan kumpulan yang dapat mengesahkan teori dan konsep yang hendak diketengahkan. Mereka dianggap boleh dan mampu memberikan pandangan serta penjelasan mengenai KPK organisasi dari perspektif Islam. Malah mereka juga mampu dalam menilai dan menjawab soalan berdasarkan ilmu, pengalaman serta kepakaran yang mereka ada.

Seterusnya, kesemua maklumat yang dikutip melalui kaedah soalan temu bual dikumpul dan dianalisis bagi memberi gambaran menyeluruh ke atas populasi yang dikaji. Dalam kajian ini, pengetahuan dan pengalaman kesemua para informan adalah penting dalam proses pengumpulan data berdasarkan ketepatan informan yang dipilih dan bagi memastikan maklumat yang dikumpul bukan merupakan maklumat yang tidak bernilai dan berdasarkan tekaan semata-mata. Para informan dianggap mempunyai pengetahuan yang mencukupi bagi menjawab soalan yang diberikan.

Maklumat informan adalah seperti Jadual 3.1, 3.2, 3.3 dan 3.4 berikut:

Jadual 3.1: Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Pegawai MBSA

Bil Nama Informan Jawatan Sekarang Justifikasi

1 En. Shahrin Ketua Bahagian, Pegawai yang Ahmad Bahagian Korporat dan bertanggungjawab dalam hal Perhubungan Awam ehwal korporat dan perhubungan awam.

2 En. Yusni Abd Penolong Pegawai, Pegawai yang Rahman Bahagian Undang- bertanggungjawab dalam Undang, Unit mengendalikan kes-kes Pendakwaan dan perundangan serta merupakan Tuntutan Sivil individu yang terlibat dalam hal-hal kes MBSA. Berpengalaman bekerja selama 19 tahun di MBSA.

133

Jadual 3.1 mempamerkan kategori informan yang diambil daripada kumpulan pegawai MBSA. Informan pertama ialah En. Shahrin Ahmad, yang merupakan antara orang penting dalam pengurusan MBSA dan Ketua Bahagian, Bahagian

Korporat dan Perhubungan Awam. Beliau merupakan ketua yang mengendalikan hal ehwal korporat dan perhubungan awam MBSA. Informan kedua ialah En. Yusni

Abdul Rahman. Jawatan terkini beliau ialah Penolong Pegawai, Bahagian Undang-

Undang. Beliau berpengalaman selama 19 tahun dalam Unit Pendakwaan dan

Tuntutan Sivil dalam organisasi MBSA. Beliau bertanggungjawab mengendalikan kes-kes perundangan yang melibatkan MBSA dan mempunyai banyak maklumat yang berguna yang boleh disumbangkan dalam kajian ini.

Jadual 3.2: Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Ahli Majlis

Bil Nama Informan Jawatan Sekarang Justifikasi

1 Haji Abdul Halim - Ahli Majlis MBSA Terlibat dalam menentukan Omar - Pengerusi MPP Zon 6 hala tuju pentadbiran MBSA - Yang Dipertua PAS selama lima tahun. Bahagian Shah Alam. - Setiausaha Agung Pertubuhan An-Ansar Global.

2 Hajah Noraini - Ahli Majlis MBSA Terlibat dalam menentukan Hussin - Pengerusi MPP Zon 5 hala tuju pentadbiran MBSA - Timbalan Dewan selama sembilan tahun. Muslimah PAS Negeri Selangor. - Pengarah Kumpulan Pergerakan Muslimah Selangor.

Jadual 3.2 mempamerkan kategori informan yang diambil daripada kumpulan Ahli

Majlis. Informan pertama ialah Haji Abdul Halim Omar. Beliau merupakan Ahli

Majlis MBSA dan juga memegang jawatan sebagai Pengerusi Majlis Perwakilan

134

Penduduk (MPP) Zon 6. Pengetahuan beliau dalam isu-isu di MBSA amat berguna dalam kajian ini. Dalam pada itu, beliau merupakan Yang Dipertua PAS Bahagian

Shah Alam, selain memegang jawatan sebagai Setiausaha Agung dalam Pertubuhan

An-Ansar Global. Informan kedua ialah Hajah Noraini Hussin. Jawatan yang dipegang oleh beliau sekarang ialah sebagai Ahli Majlis dan juga Pengerusi MPP

Zon 5. Beliau merupakan bekas guru besar di Sekolah Islam Al-Farabi, Meru

(sekarang dikenali sebaga Sekolah Islam Ar-Razi) dan Timbalan Dewan Muslimah

PAS Negeri Selangor. Selain itu, beliau juga merupakan Pengarah Kumpulan

Pergerakan Muslimah Selangor.

Jadual 3.3: Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Ahli Politik

Bil Nama Informan Jawatan Sekarang Justifikasi

1 Datuk Azhari - Ketua UMNO Bekas Ketua Pemuda UMNO Dato’ Shaari Bahagian Shah Alam Shah Alam.

2 YB Khalid - Ahli Parlimen Shah Memegang jawatan Ahli Samad Alam Parlimen Shah Alam sejak - Pengarah Komunikasi tahun 2008. Parti Amanah Negara. Bekas Naib Presiden PAS.

3 YB Dr. Haji - Ahli Dewan Memegang jawatan Ahli Yaakob Sapari Undangan Negeri Undangan Negeri Kota (DUN) Kota Anggerik, Anggerik sejak tahun 2008. Shah Alam - Exco Kerajaan Negeri Selangor. - Pengerusi PKR Shah Alam. - Timbalan Pengerusi PKR Selangor.

Jadual 3.3 mempamerkan kategori informan yang diambil daripada kumpulan ahli politik. Informan pertama ialah Datuk Azhari Dato’ Shaari. Beliau merupakan Ketua

135

UMNO Bahagian Shah Alam. Beliau berpengalaman dalam bidang politik memandangkan sebelum ini beliau merupakan bekas Ketua Pemuda UMNO

Bahagian Shah Alam. Beliau merupakan pemegang Ijazah Sarjana Sains Sosial daripada Multimedia & Science University, dan sekarang sedang melanjutkan pengajian Kedoktoran dalam bidang sains sosial.

Informan kedua ialah Yang Berhormat (YB) Khalid Abdul Samad. Beliau merupakan Ahli Parlimen Shah Alam dan memegang jawatan tersebut sejak tahun

2008. Dalam bidang politik, beliau juga merupakan Pengarah Komunikasi bagi parti yang baharu dibentuk, iaitu Parti Amanah Negara. Beliau merupakan pemegang

Ijazah Sarjana Muda dalam bidang Fuel and Energy Engineering daripada Leeds

University.

Informan ketiga ialah YB Dr. Haji Yaakob Sapari. Beliau adalah Ahli Dewan

Undangan Negeri (DUN) Kota Anggerik, Shah Alam sejak tahun 2008. Dalam

Kerajaan Negeri Selangor, beliau juga merupakan Exco Kerajaan Negeri. Dalam bidang politik, beliau adalah Pengerusi PKR Shah Alam dan juga Timbalan

Pengerusi PKR Selangor. Beliau merupakan pemegang Ijazah Sarjana Muda Sains dalam Perniagaan Tani dan Sarjana Pentadbiran Perniagaan Universiti Putra

Malaysia (UPM) serta Diploma Pengajian Islam dan Siswazah Syariah dari

Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM).

136

Jadual 3.4: Justifikasi Pemilihan Informan Kumpulan Pakar Agama dan Akademik

Bil Nama Informan Jawatan Sekarang Justifikasi

1 Ustaz Khairiamri Penolong Mufti Membantu dalam mengkaji, Ahmad (Buhuth), Bahagian menasihat, menulis dan Fatwa, Unit Kajian, menyimpan fatwa. Jabatan Mufti Negeri Selangor

2 Prof. Madya Dr. Timbalan Dekan, Ekonomi dan Kewangan Islam Ezani Yaakub Akademi Pengajian serta Muamalat Islam Kontemporari, UiTM Shah Alam.

Jadual 3.4 mempamerkan kategori informan yang diambil daripada Kumpulan Pakar

Agama dan Akademik. Informan pertama ialah Ustaz Khairiamri Ahmad, Penolong

Mufti (Buhuth). Beliau merupakan orang yang bertanggungjawab dalam mengkaji, menasihat, menulis dan menyimpan fatwa. Beliau juga bertanggungjawab sepenuhnya mengetuai Unit Kajian bagi mengkaji perkara-perkara yang berkaitan sebelum cadangan kepada Mufti dilakukan. Informan kedua ialah Prof. Madya Dr.

Ezani Yaakub. Beliau merupakan Timbalan Dekan daripada Akademi Pengajian

Islam Kontemporari, Universiti Teknologi Mara (UiTM) Shah Alam. Bidang kepakaran beliau ialah dalam bidang ekonomi dan kewangan Islam serta muamalat.

3.3.1(c) Kajian Rintis

Soalan kaji selidik bagi tujuan percubaan dinamakan sebagai kajian rintis. Pada tahap ini, informan boleh memberikan idea dan juga makluman dalam bentuk bahasa, tatabahasa yang digunakan, masa yang diperlukan, kejelasan ke atas arahan yang diberikan dan juga penyesuaian ke atas bahasa-kebudayaan (Mohammad Ayub

137

Khan, 2005). Kajian rintis ini berlaku sebelum kajian sebenar dijalankan ke atas informan terpilih. Menurut Sabitha Marican (2005: 105) dan Sekaran (2005), kaedah pemilihan informan kajian rintis adalah menggunakan pensampelan bertujuan iaitu informan dipilih mengikut kriteria-kriteria tertentu selaras dengan tujuan kajian yang dijalankan.

Tujuan diadakan soalan kajian rintis adalah untuk mengenal pasti beberapa perkara.

Pertama, arahan yang dibangunkan untuk menjawab soalan kajian merupakan bentuk yang terdiri daripada soalan kajian yang senang untuk difahami dan sesuai dengan keadaan informan; kedua, soalan kajian yang dikemukakan adalah lengkap, betul dan berpadanan; ketiga, kandungan soalan kajian adalah berkaitan dengan apa-apa yang dikaji; dan keempat, tempoh masa yang diberi kepada para informan untuk menjawab soalan yang diberikan mencukupi, tidak terlalu panjang dan juga tidak terlalu pendek.

Kajian rintis yang dijalankan ini penting kerana ia menentukan kebolehpercayaan instrumen yang dikaji. Selain itu kajian rintis dilakukan agar dapat mengenal pasti masalah-masalah yang akan dihadapi sewaktu menjalankan kajian yang sebenarnya

(Sabitha Marican, 2005). Hasil daripada jawapan soalan rintis akan dianalisis dan diperbaiki dari segi mutu instrumennya dan reka bentuk kajian diolah semula bagi mempertingkatkan lagi mutu soalan yang bakal dikemukakan. Kriteria pemilihan informan untuk kajian rintis ini adalah seperti Jadual 3.5.

138

Jadual 3.5: Pemilihan Informan Untuk Kajian Rintis

Bil Nama Informan Jawatan Sekarang Justifikasi

1 En. Shahrul Pegawai Tadbir Pegawai yang Nizam Salim Korporat bertanggungjawab dalam hal Jabatan Korporat dan ehwal komunikasi MBSA dan Perhubungan Awam menguruskan segala yang berkaitan Ahli Majlis MBSA.

2 En. Fakhrul Ahli Majlis MBSA dan Merupakan Ahli Majlis yang Azman Khalidin Pengerusi MPP Zon 16 dilantik setiap dua tahun. (sebelumnya Zon 1) Berpengalaman sebagai Ahli Majlis selama enam tahun.

Berdasarkan Jadual 3.5 menunjukkan bahawa pemilihan En. Shahrul Nizam Salim adalah atas pengalaman beliau yang bekerja dalam MBSA. Beliau merupakan pegawai yang bertanggungjawab dalam hal ehwal komunikasi MBSA dan menguruskan segala hal-hal yang berkaitan Ahli Majlis MBSA. Pemilihan En.

Fakhrul Azman Khalidin sebagai informan dalam kajian rintis ini kerana jawatannya sebagai Ahli Majlis yang dilantik oleh Kerajaan Negeri Selangor. Selain itu beliau merupakan Pengerusi MPP Zon 16 dalam pengurusan kawasan MBSA. Pengalaman beliau yang luas dalam hal ehwal pengurusan dan pentadbiran MBSA banyak membantu sebagai informan untuk kajian rintis.

Selepas kajian rintis dilaksanakan, semakan ke atas soalan kajian dilakukan.

Semakan ini penting bagi memperbaiki mutu dan ketepatan soalan yang bakal dikemukakan dalam soalan kaji selidik yang sebenarnya. Hal ini menunjukkan kemampuan sesuatu instrumen dalam mengukur ketepatan sesuatu pemboleh ubah yang ingin dikaji.

139

Kajian rintis dilakukan bagi membantu penyelidik memperbetulkan proses pengumpulan data yang diperlukan. Dalam hal ini, soal selidik yang ingin dikemukakan perlulah dipastikan sama ada ia benar-benar mengukur apa-apa yang sepatutnya diukur. Oleh yang demikian, kedua-dua informan awal yang dipilih untuk menjawab soalan kajian diminta untuk memberi ulasan, komen serta cadangan bagi tujuan penambahbaikan.

Hasil daripada kajian rintis yang dilakukan, informan berpuas hati dengan cadangan soalan yang dikemukakan. Cadangan-cadangan soalan rintis yang dikemukakan dan disusun, telah jelas dapat difahami oleh kedua-dua informan tersebut.

3.3.2 Kaedah Pengumpulan Data Sekunder

Data sekunder merupakan data yang telah dikutip dan direkod dalam pelbagai bentuk sama ada melalui penulisan, bahan cetakan ataupun maklumat yang dikumpul.

Menurut David dan Sutton (2004), data sekunder merupakan data yang telah tersedia dan ia dikumpul oleh penyelidik terdahulu sama ada dalam bentuk teks atau nombor.

Data sekunder merupakan data yang boleh diakses secara terus kerana bentuknya yang telah sedia ada, kurangnya masa yang diambil dan juga melibatkan kos yang paling minimum. Menurut Sabitha Marican (2005: 237), data-data yang dikumpul memberi idea asas dalam mereka bentuk, menganalisis serta menginterpretasikan kajian ini.

Bagi memenuhi objektif dalam kajian yang diadakan ini, kaedah pengumpulan data sekunder yang digunakan merupakan kaedah kajian dokumen. Kajian dokumen

140 merupakan sumber yang paling mudah diperoleh oleh pengkaji atas sebab maklumat yang diperlukan telah sedia ada dan sukar untuk melakukan penipuan (Kamarul

Azmi Jasmi, 2012). Kamarul Azmi Jasmi (2012) menjelaskan pengumpulan data melalui analisis dokumen dapat memberikan maklumat yang relevan kepada isu dan masalah yang dikaji. Kajian dokumen yang digunakan ini melalui proses dalam mengumpul data yang sedia ada.

Dalam pada itu, Bogdan dan Biklen (1998) merujuk dokumen sebagai bahan-bahan seperti gambar, filem, video, memo, surat, diari dan rekod kes yang boleh diperoleh dalam pelbagai bentuk atau jenis, serta ia berguna untuk menyokong data pemerhatian serta temu bual. Menurut Merriam (2001), dokumen membawa definisi kepada bahan yang bertulis, visual dan fizikal yang banyak dan relevan kepada kajian yang dijalankan.

Proses dalam mengumpul data-data kajian perlulah melalui kaedah penyelidikan, pemeriksaan serta penganalisisan terperinci terhadap bahan bertulis yang sedia ada, dan ia hendaklah berkaitan dengan subjek yang hendak dikaji. Maklumat yang diperoleh terdiri daripada penelitian sumber-sumber yang diperoleh daripada hukum

Islam dan sumber-sumber lain. Sumber-sumber tersebut dibahagikan kepada dua bentuk, iaitu sumber utama dan sumber kedua.

3.3.2(a) Sumber Utama

Sumber utama dalam kajian ini terdiri daripada al-Qur’an, Hadith dan Sirah Nabi

Muhammad SAW.

141

3.3.2(b) Sumber Kedua

Sumber kedua dalam kajian ini merupakan sumber-sumber lain terdiri daripada pengumpulan maklumat yang diperoleh daripada bahan yang dihasilkan oleh pengkaji-pengkaji dan penulis-penulis yang terdahulu. Sebagai contoh, ia diperoleh daripada sumber tesis, disertasi, jurnal, artikel dan juga penulisan buku. Selain itu, data sekunder juga diperoleh melalui maklumat yang dikumpul melalui laman sesawang dengan menggunakan internet.

Melalui kajian internet, maklumat-maklumat seperti laporan, artikel, jurnal, rencana dan petikan akhbar dikumpul bagi memperkemaskan lagi kajian ini. Pengumpulan data melalui kajian internet dilakukan disebabkan oleh faktor geografi, selain tempoh masa yang cepat dalam memperoleh maklumat yang diperlukan. Walau bagaimanapun, penelitian ke atas sumber-sumber yang diperoleh melalui capaian internet dilakukan sebaik mungkin bagi memastikan kesahihan dan kebenaran maklumat yang diperoleh tidak dipertikaikan.

Maklumat yang diperoleh melalui kajian internet penting bagi kajian yang dijalankan kerana banyak data yang diperoleh merupakan data yang relevan dengan perkara yang dikaji. Dalam kajian ini, ciri-ciri berkaitan kajian dokumen diguna untuk dijelaskan dalam Bab Empat.

142

3.4 KAEDAH PENGANALISISAN DATA

Kaedah analisis data merupakan kaedah yang dilakukan selepas kaedah pengumpulan data. Menurut Winardo Surachmad (1970), bagi menyempurnakan kajian berasaskan kaedah deskriptif, ia tidaklah terbatas kepada pengumpulan dan penyusunan data sahaja, tetapi ia perlu diikuti pula dengan menganalisis dan menginterpretasikan data tersebut. Proses menganalisis dan menginterpretasikan data merupakan proses akhir ketika melakukan kajian (Jamilah Osman, 2011).

Bagi mencapai objektif kajian ini, data yang dikutip dianalisis menggunakan kaedah tertentu. Kaedah penganalisisan data yang digunakan dalam kajian ini melibatkan analisis data primer dan analisis data sekunder. Secara umumnya, kedua-dua data primer dan data sekunder menggunakan kaedah analisis kandungan. Secara khususnya, analisis data primer, penyelidik menggunakan ATLAS.ti dan Microsoft

Excel 2013 sebagai alat bagi menganalisis data yang dikutip melalui soalan temu bual bagi mencapai objektif kedua. Bagi data sekunder pula, penyelidik juga menggunakan kaedah analisis kandungan.

3.4.1 Kaedah Penganalisisan Data Primer

Penganalisisan data primer yang dikumpul dalam kajian ini diperoleh menerusi soalan temu bual. Soalan ini direka bentuk bagi memenuhi objektif kajian. Data yang dikutip melalui kajian lapangan ini adalah data yang berbentuk kualitatif. Data berbentuk kualitatif dianalisis menggunakan kaedah tripologi yang merupakan satu kaedah pengelasan data dalam kategori mengikut corak dan tema tertentu (Ahmad

143

Azrin Adnan, 2010). Menurut Chua Yan Piaw (2006), kaedah ini banyak membantu pengkaji dalam menghuraikan data kualitatif secara lebih jelas dan bersistematik.

Hasil daripada data yang dikumpul, ia dianalisis dengan menggunakan analisis kandungan. Analisis kandungan dipilih bagi menjelaskan secara sistematik setiap persoalan kajian yang dikemukakan. Data-data yang diperoleh, diklasifikasikan mengikut tema-tema yang telah disusun. Hal ini dilakukan bagi memudahkan perbandingan dan perbincangan yang seterusnya.

Data berbentuk kualitatif dianalisis menggunakan perisian ATLAS.ti versi 8.0.29

(PAV8) seperti yang ditunjukkan dalam Gambar 3.1. Perisian PAV8 digunakan bagi menentukan tema dan kod yang diperoleh adalah selari dengan objektif kajian yang dijalankan. Menurut Othman Talib (2013:3-4), fungsi utama PAV8 adalah bagi menyediakan alat untuk memudahkan kod dikategori dan seterusnya diproses mengikut tema dalam bentuk visual dan rangkaian bagi tujuan tafsiran. PAV8 merupakan salah satu daripada computer-assisted qualitative data analysis software

(CAQDAS). Dalam hal ini, ia merujuk kepada data-data yang diperoleh melalui kaji selidik yang dijalankan.

Menurut Silvermann (2000), PAV8 adalah perisian yang agak rumit jika dibandingkan dengan perisian analisis data kualitatif yang lain seperti ETNOGRAPH dan NUD.IST, tetapi ia mempunyai banyak kelebihan khususnya boleh digunakan dalam berbagai orientasi semasa menganalisis, membangun dan menguji teori. Hasil kajian yang diperoleh perlulah melalui proses pengekodan yang perlu dilakukan.

Data-data yang dikumpul akan diasingkan mengikut kategori berdasarkan temu bual

144 yang telah dilakukan. Seterusnya, ia hendaklah ditranskripkan dalam setiap baris ayat tersebut.

Gambar 3.1: Contoh Muka Depan PAV8

Selain itu, kajian ini juga menggunakan Microsoft Excel 2013 bagi menyusun data informan, mendapatkan nilai frekuensi (n) dan nilai peratusan bagi jumlah jawapan yang dikutip.

3.4.2 Kaedah Penganalisisan Data Sekunder

Data sekunder merupakan bahan-bahan kajian yang terdiri daripada bahan bertulis.

Data sekunder mengenai KPKL dan KPKOPI yang telah dikumpul akan diteliti, dikategorikan dan dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan. Analisis kandungan merupakan kaedah analisis yang biasa digunakan dalam kajian berbentuk kualitatif (Burn, 1995).

145

Menurut Hsieh dan Shannon (2005), kaedah analisis kandungan mengemukakan tiga pendekatan yang berbeza, terdiri daripada pendekatan secara lazim, pendekatan secara langsung dan pendekatan pengulasan. Ketiga-tiga pendekatan tersebut digunakan untuk menganalisis makna daripada kandungan teks yang dipilih. Dengan mengambil teknik kajian ini, teks-teks tersebut akan dibaca dan difahami oleh pengkaji dengan memberi perhatian kepada sesuatu fenomena yang berlaku dan bukan hanya melihat kepada aspek statistiknya sahaja (Berg, 2001). Objektif dan persoalan kajian yang dinyatakan dalam kajian ini boleh dilakarkan dengan lebih jelas seperti dalam Jadual 3.6.

Jadual 3.6 menunjukkan kaedah penganalisisan data bagi setiap objektif mengikut persoalan kajian yang telah disusun. Maklumat ini diperoleh melalui sesi temu bual dengan informan yang telah dikenal pasti dan didekati. Semua data dianalisis menggunakan analisis kandungan.

Data sekunder mengenai KPK yang dilihat melalui kedua-dua perspektif, iaitu melalui perspektif lazim dan Islam yang telah dikumpul akan diteliti, dihubungkaitkan dan seterusnya dikategorikan bagi membentuk satu konsep berasaskan Islam menggunakan kaedah analisis kandungan. Seterusnya, gagasan teori ini dijadikan asas untuk membentuk KPKOPI. Teknik analisis kandungan tersebut membolehkan pengkaji mendapatkan perspektif serta pemahaman sebenar mengenai perkembangan-perkembangan berkaitan dengan bidang yang dikaji (Abd

Aziz Yusof, 2015).

146

Jadual 3.6: Ringkasan Kaedah Analisis Data Mengikut Objektif dan Persoalan Kajian

Kaedah Penyelidikan

Objektif Kajian Persoalan Kajian Reka Kaedah Kaedah Bentuk Pengumpulan Penganalisisan Kajian Data Data

1. Mengenal pasti i. Apakah KPKOPI Kaedah menurut pandangan Pengurusan pemikir Islam? Konflik Organisasi Dari ii. Apakah jenis-jenis Perspektif Islam pengurusan konflik Kajian Kajian Analisis organisasi dari Penjelasan dokumen & kandungan perspektif Islam? temu bual menggunakan alat analisis PAV8

2. Menganalisis Kaedah iii. Apakah KPK yang Pengurusan digunakan di Konflik Majlis MBSA? Bandaraya Shah Kajian Temu bual Analisis Alam iv. Apakah KPK yang Penjelasan kandungan berdasarkan digunakan oleh menggunakan Kaedah MBSA bersesuaian alat analisis Pengurusan dengan KPKOPI? PAV8 Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam

3. Mencadangkan v. Apakah bentuk model Kaedah KPKOPI yang Pengurusan sesuai digunakan Konflik untuk menguruskan Organisasi Dari konflik dalam Kajian Temu bual Analisis Perspektif Islam MBSA? Penjelasan kandungan yang sesuai menggunakan digunakan alat analisis dalam Majlis PAV8 Bandaraya Shah Alam

147

3.5 TATA CARA ALIRAN KAJIAN

Tata cara aliran kajian menggambarkan prosedur pelaksanaan penyelidikan kajian secara keseluruhan. Tujuan pembinaannya adalah untuk menjelaskan lagi kedudukan kajian ini supaya mudah difahami. Carta yang dibina menggambarkan prosedur perjalanan kajian secara menyeluruh yang merangkumi tiga bahagian. Bahagian pertama merupakan reka bentuk kajian; bahagian kedua adalah kaedah pengumpulan data; dan bahagian ketiga, kaedah analisis data. Hasil daripada ketiga-tiga bahagian ini dibuat rumusan mengenai KPKOPI di MBSA. Akhirnya, kesimpulan dan cadangan kajian dinyatakan bagi melengkapkan kajian yang dilakukan ini. Ketiga- tiga bahagian ini digambarkan melalui Rajah 3.1.

Berdasarkan Rajah 3.1, mempamerkan kajian ini dimulai dengan proses pembinaan data melalui data primer dan data sekunder. Data primer melihat kepada kaedah merangka sampel sebelum merangka soalan temu bual. Berikutnya soalan temu bual dilaksanakan melalui kajian rintis bagi mengenal pasti kesesuaiannya. Sekiranya sesuai, kajian temu bual sebenar dilaksanakan kepada informan yang telah dikenal pasti. Bagi data sekunder pula, ia dilaksanakan melalui kajian dokumen. Seterusnya, kedua-dua data primer dan sekunder akan melalui proses analisis data bagi tujuan yang seterusnya.

148

KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI DARI PERSPEKTIF ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Data Primer Data Sekunder

Merangka Kajian Dokumen Pensampelan

Pembinaan Soalan Analisis Dokumen Temu Bual

Pelaksanaan Kajian Rintis

Melaksanakan Kajian Temu Bual Sebenar

Analisis PAV8

Menganalisis Data

Mengklasifikasikan Data

Menulis Laporan

Rumusan KPKOPI

Kesimpulan dan Cadangan

Rajah 3.1: Tata cara Aliran Kajian KPKOPI

149

3.6 RUMUSAN

Kaedah penyelidikan tesis ini dibahagikan kepada tiga komponen utama. Komponen tersebut adalah reka bentuk kajian, kaedah pengumpulan data dan kaedah penganalisisan data. Reka bentuk kajian bagi kajian ini adalah kajian deskriptif.

Kaedah pengumpulan data pula berbentuk soalan temu bual dan kajian dokumen.

Kaedah yang diguna dalam kajian ini digunakan untuk menguji konsep yang dibangunkan dalam Bab Dua, kajian lepas dan sorotan karya. Manakala dalam komponen terakhir, kaedah menganalisis data, data-data yang diperoleh melalui soalan temu bual dianalisis dengan menggunakan analisis kandungan. Hasilnya akan menjawab ketiga-tiga objektif kajian yang telah ditetapkan.

150

BAB 4 ANALISIS DAN DAPATAN KAJIAN

4.1 PENDAHULUAN

Dalam bab ini, data yang diperoleh dianalisis dan dijelaskan secara terperinci.

Perbincangan bab ini dilakukan untuk mencapai tiga objektif kajian seperti yang dijelaskan dalam Bab Satu. Objektif kajian pertama ialah untuk mengenal pasti

KPKOPI. Untuk memenuhi objektif tersebut, kaedah pengumpulan data dalam kajian ini dilakukan melalui kajian dokumen dan kajian temu bual. Maklumat yang dikutip menjurus kepada al-Qur’an, Hadith dan pandangan pemikir Islam mengenai pengurusan konflik organisasi dan jenis-jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam. Data dianalisis dengan menggunakan kaedah analisis kandungan bagi kajian dokumen yang dijalankan. Bagi kajian temu bual pula, data dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan melalui perisian PAV8 sebagai alat untuk menganalisis.

Objektif kajian kedua adalah menjurus kepada menganalisis KPK MBSA berdasarkan KPKOPI. Kaedah pengumpulan data yang digunakan bagi mencapai objektif kajian ini adalah melalui kajian dokumen dan juga kaedah temu bual.

Terdapat dua data yang dikumpulkan. Pertama, kajian ini melihat KPK yang digunakan dalam MBSA. Kedua, kajian ini juga melihat apakah KPK yang digunakan oleh MBSA bersesuaian dengan KPKOPI. Seterusnya, data yang dikumpul ini dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan melalui perisian

PAV8.

151

Objektif kajian ketiga menyentuh mengenai cadangan model KPKOPI yang sesuai digunakan dalam MBSA. Bagi mencapai objektif kajian ini, kaedah pengumpulan data melalui temu bual dan dianalisis menggunakan analisis kandungan melalui perisian PAV8 dilakukan. Data yang dirumuskan adalah mengenai jenis KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan konflik dalam MBSA.

4.2 LATAR BELAKANG INFORMAN

Dalam Bab Tiga sebelum ini telah dijelaskan bahawa kajian ini melibatkan tiga kategori kumpulan. Kumpulan pertama terdiri daripada pekerja MBSA dan Ahli

Majlis. Kumpulan kedua merupakan ahli politik yang mewakili parti masing-masing.

Kumpulan ketiga merupakan kumpulan pakar agama dan ahli akademik. Oleh yang demikian, objektif kajian kedua dan ketiga seperti yang ditunjukkan dalam Bab Satu dicapai menerusi maklumat yang diperoleh melalui kaedah temu bual separa struktur yang diadakan. Seramai sembilan informan telah dipilih mewakili kumpulan yang dinyatakan.

Keperluan pemilihan kumpulan informan ini penting bagi menentukan data yang dikutip merupakan data yang berkualiti dan boleh dipercayai sesuai dengan jawatan yang dipegang. Keputusan kajian yang dilakukan oleh Fathiyah Abu Bakar (1997) mendapati tahap atau kedudukan informan yang dipilih dalam organisasi menentukan perbezaan pemilihan KPK. Sekali gus ia menunjukkan data yang diperoleh daripada informan merupakan maklumat yang relevan. Ia juga akan memberikan maklumat yang lebih tinggi kesahannya dan boleh dipercayai (Norliza Kushairi, 1999).

152

4.3 KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI DARI PERSPEKTIF ISLAM

Dalam bahagian ini penyelidik membincangkan KPKOPI. Berdasarkan Jadual 4.1, perbincangan ini adalah untuk mencapai objektif pertama kajian iaitu mengenal pasti

KPKOPI. Dalam objektif kajian ini penyelidik menjawab dua persoalan kajian.

Pertama, pandangan pemikir Islam mengenai pengurusan konflik organisasi. Kedua, mengenai jenis-jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam.

Jadual 4.1: Objektif Kajian Pertama dan Persoalan Kajian

Objektif Kajian Persoalan Kajian

1. Mengenal pasti Kaedah i. Apakah KPKOPI menurut pandangan Pengurusan Konflik pemikir Islam? Organisasi Dari Perspektif Islam ii. Apakah jenis-jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam?

Bagi menjawab kedua-dua persoalan kajian tersebut, penyelidik menggunakan dua kaedah. Pertama, kaedah penganalisisan data sekunder yang terdiri daripada bahan- bahan bertulis. Dalam hal ini data-data tersebut dikumpul, diteliti, dikategorikan dan dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan. Seperti yang dijelaskan dalam

Bab Tiga, kaedah analisis kandungan digunakan bagi menganalisis dokumen dan seterusnya data dianalisis secara tersurat dan tersirat. Kedua, kaedah temu bual melalui set soalan kajian kepada sembilan orang informan yang terpilih. Seterusnya data-data yang dikumpul dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan melalui perisian PAV8 dan Microsoft Excel 2013 sebagai alat analisis. 153

4.3.1 Pandangan Pemikir Islam Mengenai Pengurusan Konflik Organisasi

Tumpuan dalam bahagian ini adalah pandangan pemikir Islam11 mengenai pengurusan konflik organisasi. Antara kajian dan penulisan yang berkaitan pengurusan konflik organisasi ialah Md. Yadi Said (1996), Mohammed Sani

Ibrahim, Mohd Izham Mohd Hamzah dan Jainabee Md Kassim (2007), Mohd

Zulkifli Muhammad, Minah Japang dan Mohd Faisol Ibrahim (2010), Fikhry Hakim

Fadzilullah (2015), Taha Jabir Fayyad al-'Alwani (1989), Randeree dan El Faramawy

(2011), Bharuddin Che Pa dan Ajidar Matsyah (2013), Razali Mat Zin (1989),

Norliza Kushairi (1999), Ahmad Atory Hussein (1993), Muhammad Syukri Salleh

(2003), dan Marthon (2004).

Pengurusan konflik organisasi perlulah dilihat sebagai satu yang perlu ditangani dengan cara yang konstruktif. Fenomena konflik pengurusan masa kini mula berubah hasil daripada ledakan teknologi dan gaya hidup yang berbeza. Namun yang demikian, tanpa mengira mana-mana peringkat dalam organisasi yang terdedah kepada masalah konflik, penyelesaian konflik seharusnya menghasilkan satu keputusan yang positif demi kemajuan organisasi. Menurut Md. Yadi Said (1996), bagi memahami situasi konflik, perkara asas yang perlu dikaji ialah menentukan siapa yang terlibat.

Menurut Md. Yadi Said (1996) lagi, tekanan yang mendorong berlakunya tingkah laku tertentu, persepsi pihak-pihak terlibat terhadap maklumat dan kuasa perlu juga

11 Pemikir Islam dalam kajian ini merujuk kepada pandangan sarjana-sarjana yang digunakan dalam kajian ini dan informan-informan yang ditemu bual. Terdapat dua ciri-ciri asas pemikir Islam. Pertama, seorang yang beragama Islam. Dan kedua, mempunyai asas-asas pendidikan Islam. Daripada kedua-dua ciri-ciri tersebut maka ia selari dengan pandangan sarjana-sarjana dan informan-informan dalam kajian ini. 154 difahami. Sementara itu, menurut Mohammed Sani Ibrahim, Mohd Izham Mohd

Hamzah dan Jainabee Md Kassim (2007), konflik dalam sesebuah organisasi boleh menimbulkan masalah-masalah yang memberi kesan terhadap pencapaian objektif dan misi bagi sesebuah organisasi. Walaupun begitu, disebabkan konflik boleh memberi kesan positif atau kesan negatif, pihak pengurusan tidak semestinya menyingkirkan konflik hanya disebabkan ia menimbulkan kesan gangguan terhadap pencapaian matlamat organisasi (Mohd Zulkifli Muhammad, Minah Japang & Mohd

Faisol Ibrahim, 2010).

Namun demikian, menurut Fikhry Hakim Fadzilullah (2015), konflik yang dilihat melalui pandangan sarjana Islam lebih terperinci kerana wahyu merupakan tunjang dalam sesuatu pandangan sarwa Islam (Islamic Worldview). Konflik menurut perspektif Islam terdiri daripada tiga perkara, iaitu perselisihan pendapat, perdebatan dan perbalahan (Taha Jabir Fayyad al-'Alwani, 1989). Seseorang Muslim hendaklah mempunyai hati yang cekal, tidak mudah mengalah dan sentiasa bersabar apabila berhadapan dengan konflik dalam organisasi.

Hal ini bersesuaian dengan firman Allah SWT yang bermaksud:

“Dan taatlah kamu kepada Allah dan Rasul-Nya, dan janganlah kamu berbantah-bantah; kalau tidak nescaya kamu menjadi lemah dan hilang kekuatan, dan sabarlah (menghadapi segala kesukaran dengan cekal hati); sesungguhnya Allah berserta orang-orang yang sabar” (Surah al-Anfal, 8: 46).

Natijahnya apabila berhadapan dengan konflik seseorang itu perlu berhati-hati bagi mengelakkan berlakunya situasi di luar batasan. Konflik yang tidak terkawal serta

155 melangkaui adab-adab yang telah digariskan dalam Islam akan membawa kepada pertelingkahan sehingga wujudnya keadaan lain yang tidak harmoni dalam sesebuah organisasi (Fikhry Hakim Fadzilullah, 2015). Menurut Randeree dan El Faramawy

(2011), dalam menangani konflik melalui pendekatan Islam diambil daripada prinsip-prinsip serta nilai asas Islam sebagai satu cara hidup. Prinsip-prinsip dan nilai asas Islam yang dimaksudkan terdiri daripada prinsip keadilan, kesamarataan, kebebasan, pemikiran kritikal dan berorientasikan matlamat.

Terdapat beberapa penyelesaian konflik organisasi yang dilihat dari perspektif Islam.

Menurut Bharuddin Che Pa dan Ajidar Matsyah (2013), mereka melihat terdapat beberapa penyelesaian konflik dari perspektif Islam. Antara penyelesaian tersebut ialah cara timbang tara (al- Tahkim), perundingan (al-Mufawazat), meminta jasa baik dan melantik orang tengah (al-Musalahat), perantaraan (al-Wisatat), undian (al-

Qur‘at), referendum (al-Istifta’), bermesyuarat (al- Syura) dan lain-lain.

Bagi memahami intipati pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam, falsafah pengurusan Islam hendaklah dihuraikan dengan lebih terperinci. Pandangan pemikir

Islam juga melihat akan kepentingan ini kerana ilmu pengurusan adalah asas kepada penyelesaian konflik. Agak sukar bagi organisasi untuk berhadapan dengan konflik sekiranya tiadanya ilmu pengetahuan dan juga kemampuan dalam mengenal pasti elemen-elemen pengurusan. Dalam pada itu falsafah pengurusan Islam juga memberi penekanan kepada aspek spiritual (Razali Mat Zin, 1989). Natijahnya falsafah pengurusan Islam menjadi panduan dan pelengkap kepada organisasi bagi mencapai matlamat melalui pihak pengurusan yang dilantik.

156

Pengurusan masa kini menjadi lebih rumit jika dibandingkan dengan zaman sebelumnya. Organisasi mula menekankan ciri-ciri kepimpinan kepada pekerja- pekerja mereka dalam usaha meningkatkan tahap kecemerlangan pengurusan masing-masing. Menurut Ahmad Atory Hussein (1993), keadaan ini menyebabkan perubahan sikap dan tindakan manusia yang bekerja dalam organisasi.

Pemikir Islam meletakkan dua hubungan asas dalam pengurusan konflik Islam yang dinamakan hubungan vertikal dan hubungan horizontal. Bagi hubungan vertikal, ia melibatkan hubungan manusia dengan Allah SWT (habl min Allah). Hubungan horizontal pula melibatkan hubungan manusia dengan manusia (habl min al-nas) dan hubungan manusia dengan alam. Pemikir Islam meletakkan perbezaan antara Islam dengan lazim adalah disebabkan oleh keagamaan dan nilai kemanusiaan. Dalam hal ini pengurusan Islam melihat manusia sebagai hamba Allah SWT dan khalifah yang memerintah dunia.

Karya yang dihasilkan oleh penulis mengenai konflik juga dilakukan dalam konteks

Islam. Memandangkan dalam proses penyelesaian konflik tidak hanya boleh bersandarkan penyelesaian secara lazim semata-mata. Hakikatnya dalam pengurusan konflik lazim yang dianjurkan oleh pemikir-pemikir Barat, banyak terdapat kekurangan dan kelemahannya yang tersendiri. Perihal mengenai perspektif yang dilihat melalui kaca mata Islam perlulah selari dengan kehendak agama. Segala karya dan kajian hendaklah bermatlamatkan keredaan Allah SWT. Menurut Muhammad

Syukri Salleh (2003), apabila keredaan Allah SWT tercapai, maka kurniaan al-falah dianugerahkan kepada mereka.

157

Hal berkaitan agama tidak hanya berkisar kepada Rukun Islam dan Rukun Iman semata-mata. Perbincangannya lebih luas daripada itu yang meliputi hal berkaitan pengurusan, sosial, ekonomi, politik dan sebagainya. Hal ini ditekankan oleh

Marthon (2004) yang menyatakan dalam menguruskan segala urusan yang telah ditetapkan oleh Allah SWT, ia tidak boleh dilakukan sebahagian sahaja, tetapi seharusnya ia dilaksanakan secara menyeluruh.

Firman Allah SWT yang bermaksud:

“Apakah kamu beriman kepada sebahagian al-Kitab dan ingkar terhadap sebahagian yang lain dan tiadalah balasan bagi orang yang berbuat demikian daripadamu melainkan kenistaan dalam kehidupan dunia dan pada hari kiamat mereka dikembalikan kepada siksa yang amat berat, Allah tidak lengah daripada apa-apa yang kamu perbuat” (Surah al-Baqarat, 2: 85).

Seterusnya, bagi mendapatkan maklumat mengenai pandangan pemikir Islam mengenai KPKOPI, set soalan temu bual disediakan untuk mendapatkan pandangan para informan yang ditemu bual. Soalan temu bual ini penting bagi mendapatkan kesahan terhadap kajian yang dijalankan ini. Dua soalan dikemukakan. Pertama, bagi pandangan informan, adakah terdapat KPK organisasi dari perspektif Islam? Kedua, jika ada, apakah KPK tersebut? Ringkasan soalan temu bual dijelaskan melalui

Jadual 4.2.

158

Jadual 4.2: Persoalan Kajian Pertama dan Soalan Temu Bual

Persoalan Kajian Soalan Temu Bual

II. Apakah jenis-jenis pengurusan konflik 1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ organisasi dari perspektif Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, Islam? adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam?

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut?

Bagi mendapatkan data-data mengenai KPK organisasi dari perspektif Islam, informan ditanya sama ada sama ada wujudnya KPK dari perspektif Islam ataupun tidak. Hasil daripada pandangan yang dikumpul, semua informan bersetuju mengenai adanya KPK organisasi dari perspektif Islam. Sebagai contoh, R06 (Temu bual

Bersemuka, 9 Disember 2016) mengatakan;

“Saya pasti ada kaedah pengurusan konflik dalam Islam. Sebagaimana yang sedia kita maklum, Islam adalah agama yang sempurna dalam segala zaman. Jadi, tinggal lagi bagi kita mencari, mengkaji serta meneliti bagaimana kita hendak membawa perkara tersebut dalam kehidupan kita. Hal ini dapat dilihat dalam sirah Rasulullah SAW yang juga dirungkaikan dalam surah al-Qur’an dan Hadith”.

Seterusnya, soalan kedua yang ditanya kepada informan ialah mengenai jenis-jenis

KPK yang ada dari perspektif Islam. Hasil daripada pengumpulan data ke atas informan, sebanyak 18 frekuensi berjaya direkodkan. Seramai lapan informan (42%) menyatakan musyawarat merupakan kaedah dalam penyelesaian konflik dari perspektif Islam. Dalam hal ini, musyawarat merupakan suatu upaya untuk

159 memecahkan persoalan dan mengambil keputusan bersama dalam penyelesaian suatu masalah yang bersangkutan dengan urusan dunia, termasuk dalam persoalan konflik

(Abdul Mustaqim, 2014). Hal ini juga ditekankan dalam al-Qur’an yang bermaksud:

“Bermusyawaratlah kamu (Muhammad) dengan mereka dalam urusan tertentu. Kemudian apabila kamu telah membulatkan tekad, bertawakallah kepada Allah SWT. Sesungguhnya Allah mencintai orang-orang yang bertawakal kepada-Nya” (Surah Ali ‘Imran, 3:158).

Hasil daripada temu bual bersama R08 (Temu bual Bersemuka, 2 September 2016), beliau memberi pandangan antara KPKOPI ialah melalui musyawarat. Hal ini jelas seperti yang diungkapkan oleh beliau seperti berikut:

“Dalam al-Qur’an itu sendiri, sebagai bahan rujukan yang tiada tolak bandingnya. Apa yang selalu kita adaptasikan adalah seperti perbincangan, mesyuarat berkala, minta pandangan serta merujuk kepada bahan-bahan kes. Oleh yang demikian, dalam Islam juga ada kaedah pengurusan konflik yang dirujuk kepada musyawarat dan syura”.

Selain kaedah musyawarat, informan juga memberikan kaedah-kaedah yang lain iaitu majlis tahkim (n=2, 11%) dan soal pembersihan hati (n=2, 11%). Beberapa kaedah yang lain yang dikumpulkan daripada informan ialah taat kepada pemimpin, rundingan, memberikan hak kepada mereka yang berhak, persetujuan bersama, siyasat syar‘iyyat dan sikap berlapang dada.

160

Berikut merupakan rekod penuh yang diperoleh daripada informan.

“Kaedah-kaedah penyelesaian konflik menurut Islam hendaklah berdasarkan kepada al-Qur’an dan Hadith. Antara kaedah-kaedah tersebut adalah syura dan juga musyawarat. Hal ini juga telah diperkembangkan mengikut keadaan semasa dan dipraktikkan dalam sistem pentadbiran negara” (R01, Temu bual Bersemuka, 9 November 2016).

“Pada pandangan saya, penyelesaian secara Islam adalah lebih baik jika dibandingkan dengan penyelesaian secara konvensional. Sekiranya berlakunya sesuatu isu yang berbangkit, dalam Islam, ia perlu diselesaikam melalui kaedah musyawarat. Penyelesaiannya adalah melalui bermesyuarat, berbincang, mendapatkan solusi dan seterusnya diterangkan kepada umum” (R02, Temu bual Bersemuka, 21 April 2016).

“Bila berlakunya sahaja konflik, ia perlu diselesaikan dengan cara musyawarat. Apabila kedua-dua pihak berkonflik, satu penyelesaian hendaklah dicari dalam memastikan kepuasan kedua-dua pihak dipenuhi. Seperkara lagi, dalam bermusyawarat, apabila sesuatu keputusan telah diambil oleh kedua-dua pihak, maka setiap mereka yang berkonflik hendaklah taat dan patuh dengan segala keputusan yang telah dibuat.

Selain itu, kadang-kadang konflik berlaku hasil daripada hati. Oleh yang demikian mereka yang berkonflik hendaklah menyelesaikannya dengan berlapang dada dan bersikap terbuka. Hati mestilah bersih. Maksud saya, dalam soal pembersihan hati, kita janganlah bersikap pentingkan diri sendiri. Sekiranya masih ada sikap mementingkan diri sendiri akan menyebabkan masalah konflik tidak dapat diselesaikan.” (R03, Temu bual Bersemuka, 19 April 2016).

“Apabila berlakunya konflik ataupun ikhtilaf iaitu perbezaan pendapat, yang pertama ialah melalui kaedah musyawarat. Yang kedua, semasa ada bermusyawarat kita perlulah berlapang dada atau bersifat keterbukaan. Yang ketiga kita hendaklah meletakkan diri kita dengan apa yang diutarakan hanya merupakan pandangan supaya ia dapat menjadi satu konklusi yang jelas” (R04, Temu bual Bersemuka, 13 November 2016).

“Jika dilihat dari segi ilmu, misalnya dari aspek siyasat syar‘iyyat dan aspek maqasid, ia sebenarnya antara perkara yang melibatkan struktur asas membawa kepada pengurusan konflik dalam Islam. Jika dilihat dalam al-Qur’an dan Hadith banyak ditulis mengenai pengurusan konflik. Antara kisah yang berkaitan pengurusan konflik seperti isu harta baitulmal, kisah Siti Fatimah yang ingin mengambil buah tamar serta Hawa yang memujuk Nabi Adam untuk memakan buah di

161

syurga. Antara kaedah yang digunakan dalam penyelesaian konflik dalam Islam ialah musyawarat dan majlis tahkim” (R05, Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

“Pertama dalam Islam apabila berlakunya perbezaan pandangan, ialah kaedah musyawarat. Musyawarat merupakan kaedah berunding antara mereka yang terlibat dalam konflik. Musyawarat merupakan kaedah yang memecahkan persoalan yang timbul dengan mengambil keputusan bersama. Hal ini dapat dilihat apabila waktu Rasulullah SAW membuat keputusan ke atas tawanan kafir yang seramai 70 orang yang ditawan. Bagi menentukan apa tindakan sewajarnya, Baginda telah mendapatkan pandangan daripada para sahabat yang memberikan beberapa pandangan yang berbeza, sebelum satu keputusan sebulat suara diambil.

Kedua, melalui majlis tahkim. Majlis tahkim merupakan satu kaedah timbang tara dalam menyelesaikan konflik. Timbang tara melibatkan penglibatkan pihak ketiga yang menjadi penimbangtara atau dipanggil Muhakkim. Muhakkim merupakan pihak yang membuat keputusan dalam menyelesaikan konflik yang timbul. Hal ini dapat dilihat dalam peperangan Siffin yang melibatkan peperangan antara golongan Mua’wiyah bin Abi Sufyan dan Ali bin Abi Talib.

Ketiga, ketaatan kepada pemimpin. Bagi menjelaskannya, dalam berbincang kita perlu taat kepada tiga perkara. Pertama, taat kepada Allah SWT; yang kedua, kita perlu ikut apa yang telah Rasulullah SAW lakukan; dan ketiga, komponen yang paling penting, dalam hidup bernegara sudah pasti kita perlulah merujuk kepada pemimpin- pemimpn kita. Sekiranya skop ini dikecilkan kepada sesebuah organisasi, tiga perkara ini juga perlulah diberikan perhatian, iaitu taat kepada Allah, Rasulullah SAW dan Ketua Jabatan” (R06, Temu bual Bersemuka, 09 Disember 2016).

“Sebagai contoh, dalam zaman Nabi ada timbulnya konflik, apabila ingin pergi berperang sama ada di Madinah atau di luar. Baginda mengambil keputusan untuk mendengar pandangan orang bawah, dan Baginda mengambil pandangan suara yang paling ramai didengar. Hal ini dinamakan musyawarat atau syura. Dalam sejarah Islam, yang paling utama adalah syura.

Konflik yang lebih serius berlaku dalam Islam ialah konflik antara Ali dan Mua’wiyah. Pada waktu tersebut memang sudah ada majlis tahkim. Cuma pada ketika itu adanya penipuan menyebabkan penyelesaian gagal dicapai. Hal ini dilihat dengan adanya kes khianat dan tidak jujur dalam persetujuan penyelesaian masalah yang telah dicapai. Oleh yang demikian, sebelum menyelesaikan konflik, seseorang itu perlulah ada elemen-elemen bermuhasabah diri atau pembersihan hati. Dalam bidang kaunseling ia dipanggil rasionalisasi, iaitu perlunya menerima hakikat.

162

Selain itu perlunya memahami kaedah siyasat syar‘iyyat apabila berlakunya konflik. Daripada siyasat syar‘iyyat, timbulnya tahaluf al- siyasi. Walaupun ia dikias pada zaman dahulu, tetapi ia adalah tidak jelas” (R07, Temu bual Bersemuka, 20 April 2016).

Informan R09 (Temu bual Bersemuka, 19 November 2016) memberi dua kaedah lain dari perspektif Islam, iaitu memberikan hak kepada mereka yang berhak dan persetujuan bersama. Hal ini dijelaskan oleh beliau melalui pernyataan berikut:

“Pertama, Islam telah mengajar kita untuk memberikan hak kepada mereka yang berhak untuk mendapatkan apa yang sepatutnya mereka peroleh. Oleh yang demikian, adalah perlu dalam isu yang berkaitan antara orang yang beragama Islam dengan mereka yang bukan beragama Islam, hak kepada mereka yang bukan beragama Islam tidak boleh dipersoalkan. Kaedah ini merupakan paksi atau yang utama perlu diperkukuhkan.

Kedua, ialah dengan mendapat persetujuan bersama merupakan antara kaedah pengurusan dari perspektif Islam. Persetujuan ini hanya tercapai andai kata hak setiap pihak diakui dan dipenuhi. Tiada mana- mana pihak yang boleh dipaksa untuk bersetuju dengan apa-apa isu yang timbul.

Ketiga adalah melalui kaedah rundingan. Rundingan merupakan kaedah perbincangan antara mereka yang terlibat dalam konflik.

Keempat merupakan kaedah arahan dan keputusan daripada pihak berkuasa”.

Menurut pandangan yang diutarakan oleh R03 (Temu bual Bersemuka, 19 April

2016) pula, antara KPK organisasi dari perspektif Islam yang boleh diketengahkan ialah dengan berlapang dada. Menurut beliau lagi adalah perlu bagi mereka yang terlibat dalam konflik perlu bersikap terbuka dan hati perlulah bersih. Pandangan ini seiringan dengan kajian yang dijalankan oleh Mohd Zulkifli Muhammad, Minah

Japang dan Mohd Faisol Ibrahim (2010) yang berpendapat umat Islam perlu

163 mempunyai sikap untuk berlapang dada selain menghormati pendapat serta pandangan pihak lain.

Kutipan-kutipan daripada informan diringkaskan melalui Jadual 4.3.

Jadual 4.3: KPK Organisasi dari Perspektif Islam (n=18)

KPK Organisasi dari Perspektif Islam Frekuensi (n) Peratus

Taat Kepada Pemimpin 1 6% Musyawarat 8 42% Rundingan 1 6% Memberikan Hak Kepada Mereka yang Berhak 1 6% Majlis Tahkim 2 11% Persetujuan Bersama 1 6% Siyasat Syar‘iyyat 1 6% Pembersihan Hati 2 11% Berlapang Dada 1 6% 18 100 %

Hasil yang diperoleh menunjukkan sembilan jenis KPK organisasi dari perspektif

Islam yang wujud. KPK yang dimaksudkan ialah pertama, taat kepada pemimpin; kedua, musyawarat; ketiga, kaedah rundingan; keempat, memberikan hak kepada mereka yang berhak; kelima, majlis tahkim; keenam, persetujuan bersama; ketujuh, siyasat syar‘iyyat; kelapan, soal pembersihan hati; dan kesembilan, berlapang dada.

Kaedah-kaedah tersebut ditunjukkan seperti dalam Rajah 4.1.

164

Rajah 4.1: KPK Organisasi Dari Perspektif Islam

Apa yang dapat dirumuskan daripada penghujahan-penghujahan sebelum ini ialah para informan berpengetahuan dan menunjukkan persetujuan mereka dengan kaedah penyelesaian konflik dari perspektif Islam. Hal ini menunjukkan pengkaedahan penyelesaian konflik juga memang sudah ada dalam Islam.

4.3.2 Jenis-jenis Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam

Merujuk kepada Rajah 4.2, dapatan ke atas KPKOPI diperoleh melalui dua sumber utama. Sumber-sumber tersebut ialah pertama, kajian temu bual; dan kedua, kajian dokumen. Hasil daripada sumber-sumber tersebut menghasilkan jenis-jenis KPKOPI.

165

Rajah 4.2: Jenis-jenis KPKOPI Berasaskan dari Kajian Temu Bual dan Kajian Dokumen

Sehingga kini masih belum ramai pengkaji yang mengkaji mengenai KPKOPI. Jika adapun, kajian yang dilakukan hanyalah melihat kepada pengurusan konflik yang dilihat dari perspektif Islam. Untuk itu, maklumat-maklumat ini diperoleh dengan menggunakan kajian dokumen dan kajian temu bual. Hasilnya daripada kajian yang dijalankan ini mendapati terdapat lima jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam. Pertama, tazkiyat al-nafs; kedua, musyawarat (mesyuarat); ketiga, ketaatan kepada pemimpin; keempat, membuang sifat ’asabiyyat; dan kelima, jenis negosiasi cara Islam (tahaluf al-siyasi).

Terdapat 26 kajian yang membincangkan jenis-jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam hasil daripada penelitian yang dilakukan. Kajian-kajian tersebut dilakukan oleh Salasiah Hanim Hamjah (2010), Achmad Mubarok (2000), al-Ghazali

(1980), Masyhuri (2012), Mohd Murtadza Ahmad (2010), Che Zarrina Sa'ari dan

Nor Azlinah Zaini (2016), Imran Yusuf (2010), Bharuddin Che Pa dan Ajidar

166

Matsyah (2013), Norhayati Rafida A.R., Nurul Husna N. H. dan Safiyyah A.S.

(2012), Afzal Iqbal (1984), Abdullah Ahmad Qadiri (2002), Abdul Hamid al-Ghazali

(2001), Mohd. Shahar Sidek (2008), Muhammad Syukri Salleh (1998:10), Yusof

Ismail (1991), Andi Nurfitri, Suhana Saad dan Azmi Aziz (2015), Norliza Kushairi

(1999), Turin Ahmad (1995), Sharifah Hayaati dan Mauli Azli (2006), Solahuddin

Ismail (2009), Sezai Ozcelik (2001), Wan Azmi Ramli (1994), Syed Abdurahman

Haji Syed Hussin (2003), Wafdi Auni Mohamed (2014), Mohd Syakir Mohd Rosdi

(2014; 2015; 2016), Muhammad Munir Al-Ghadban (2001 & 2002) dan Zuhairi

Misrawi (2009).

Jenis pertama adalah menyentuh mengenai tazkiyat al-nafs. Perbincangan mengenai jenis tazkiyat al-nafs ini dilakukan oleh Salasiah Hanim Hamjah (2010), Achmad

Mubarok (2000), al-Ghazali (1980), Masyhuri (2012), M. Utsman Najati (1985),

Mohd Murtadza Ahmad (2010) dan Che Zarrina Sa'ari dan Nor Azlinah Zaini (2016).

Menurut Salasiah Hanim Hamjah (2010), masalah-masalah yang dihadapi bukan disebabkan oleh masalah lahiriah sahaja, tetapi ia juga berpunca daripada masalah spiritual atau batiniah, terutamanya berkaitan dengan emosi. Manusia menyedari dengan adanya masalah yang mengganggu kejiwaannya, serta sejarah manusia juga mencatat adanya upaya untuk mengatasi masalah, upaya-upaya tersebut ada yang bersifat mistik yang tidak rasional serta yang bersifat rasional, konseptual dan ilmiah

(Achmad Mubarok, 2000). Natijahnya, salah satu tujuan diutusnya Nabi Muhammad

SAW adalah untuk membimbing manusia meraih jiwa yang suci (Ahmad Farid,

1985). Allah SWT menyebut dalam firman-Nya yang bermaksud:

167

“Dialah yang mengutus kepada kaum yang buta huruf seorang Rasul di antara mereka, yang membacakan ayat-ayat-Nya kepada mereka, mensucikan mereka dan mengajarkan mereka kitab dan hikmah (al- Sunnah), dan sesungguhnya mereka sebelumnya benar-benar dalam kesesatan yang nyata” (Surah al-Jumu‘at, 62:2).

Oleh yang demikian, keperluan tazkiyat al-nafs dalam kehidupan manusia adalah merupakan salah satu perkara yang penting dari perspektif Islam. Menurut Masyhuri

(2012), secara etmologinya, tazkiyat al-nafs merupakan kaedah berkaitan soal pembersihan hati yang terdiri daripada dua makna iaitu pertama, penyucian; dan kedua, penyembuhan. Menurut al-Ghazali (1980), konsep tazkiyat al-nafs boleh dijadikan sebagai salah satu model dalam psikoterapi Islam dan memiliki hubungan yang erat dengan kesihatan mental.

Menurut Masyhuri (2012), terdapat lapan ciri bagi tazkiyat al-nafs yang beliau kaitkan dengan kesihatan mental. Ciri-ciri tersebut yang disusun oleh Masyhuri

(2012) ialah, pertama, bersikap baik terhadap diri sendiri. Dalam hal ini, seseorang perlu memiliki gambaran terhadap sikap yang baik terhadap diri sendiri (self image).

Gambaran yang baik merupakan dasar dan syarat utama untuk mendapatkan kesihatan mental. Kedua, keterpaduan atau integrasi diri. Ketiga, perwujudan diri.

Keempat, berkemampuan menerima orang lain, melakukan aktiviti sosial dan menyesuaikan diri dengan lingkungan tempat tinggal. Kelima, berminat dalam tugasan dan pekerjaan yang dilakukan. Keenam, memiliki agama, cita-cita dan falsafah hidup. Ketujuh, pengawasan diri terhadap hawa nafsu atau dorongan yang bertentangan dengan hukum, baik hukum agama, negara, adat ataupun aturan moral dalam hidupnya. Kelapan, rasa benar dan bertanggungjawab. Hal ini penting kerana setiap individu ingin bebas dari rasa dosa, rasa bersalah dan juga rasa kecewa.

168

Dalam pada itu, Mohd Murtadza Ahmad (2010) menyatakan tazkiyat al-nafs adalah proses penyucian jiwa yang merujuk kepada tanggungjawab terhadap sesuatu yang telah ditaklifkan oleh SWT. Menurut beliau lagi, antara proses tersebut adalah, pertama, melaksanakan perkara wajib; kedua, meninggalkan perkara yang haram dan syubhat; ketiga, menambahkan kesungguhan untuk melaksanakan perkara yang sunat; keempat, menjaga adab dan akhlak; dan kelima, pergaulan dengan orang soleh. Menurut Masyhuri (2012), tazkiyat al-nafs hanya boleh dicapai melalui ibadah dan amal perbuatan yang dilaksanakan secara sempurna dan memadai. Melalui perbuatan tersebut menjadikan jiwa lebih tenang. Hasil yang paling nyata daripada jiwa yang tenang adalah adab yang baik terhadap Allah SWT dan sesama manusia.

Hal ini disyariatkan dalam firman Allah SWT yang bermaksud:

“Demi nafs (jiwa) dan penyempurnaannya, maka Allah mengilhamkan kepadanya kefasikan dan ketakwaannya. Sesungguhnya beruntunglah orang-orang yang mensucikan dan sesungguhnya rugilah orang-orang yang mengotorinya” (Surah al- Syams, 7:10).

Perbincangan mengenai tazkiyat al-nafs juga diutarakan oleh Che Zarrina Sa'ari dan

Nor Azlinah Zaini (2016) yang menekankan tazkiyat al-nafs sebagai satu usaha dan proses yang gigih dan bersungguh-sungguh untuk membersih dan menyucikan jiwa daripada sifat-sifat yang tercela.

Jenis yang kedua pula ialah jenis musyawarat (mesyuarat). Musyawarat juga dinamakan sebagai jenis syura. Jenis ini digunakan bagi menyelesaikan perbezaan yang berlaku. Perbincangan mengenai jenis musyawarat ini dilakukan oleh Abdullah

169

Ahmad Qadiri (2002), Abdul Hamid al-Ghazali (2001), Mohd. Shahar Sidek (2008),

Muhammad Syukri Salleh (1998:10) dan Yusof Ismail (1991).

Menurut Abdullah Ahmad Qadiri (2002), musyawarat adalah berbentuk perbincangan dalam kalangan cendekiawan yang berilmu dan berpengalaman, serta berkemampuan memberikan pandangan mengenai sesuatu perkara yang dibincang.

Hal ini turut dipersetujui oleh Abdul Hamid al-Ghazali (2001) yang menjelaskan maksud musyawarat adalah suatu proses dalam mencari sebuah keputusan dan kesepakatan berdasarkan suara terbanyak yang berlandaskan al-Qur’an dan al-

Sunnah.

Jenis musyawarat juga disentuh oleh Mohd. Shahar Sidek (2008). Menurut beliau, sekiranya berlaku konflik organisasi, cara utama dalam menyelesaikannya adalah melalui kaedah musyawarat. Hal ini juga ditekankan dalam al-Qur’an, Allah SWT telah berfirman yang bermaksud:

“Bermesyuaratlah kamu dalam setiap urusan” (Surah Syura, 26:38).

Terdapat beberapa bidang dalam perspektif Islam yang menyentuh mengenai kepentingan jenis musyawarat. Antaranya, Muhammad Syukri Salleh (1998:10) menerusi bidang pembangunan berteraskan Islam yang dihubungkan dengan jenis musyawarat dan kerjasama yang berdasarkan prinsip syura. Menurut Yusof Ismail

(1991), konflik yang melibatkan hubungan antara manusia dengan manusia berdasarkan beberapa konsep dalam Islam. Konsep-konsep tersebut menurut beliau ialah yang pertama, konsep musyawarat; kedua, konsep maslahat ’ammat; ketiga,

170 kebajikan masyarakat; keempat, keadilan; kelima, mematuhi garis panduan syariat

Islam; keenam, menjaga keharmonian masyarakat; ketujuh, pembinaan insan yang holistik; kelapan, menegakkan prinsip amar ma’ruf dan nahy munkar; dan kesembilan, berusaha ke arah mendapat keredaan Allah SWT.

Jenis yang ketiga ialah jenis taat kepada pemimpin, ia dijelaskan oleh Andi Nurfitri,

Suhana Saad dan Azmi Aziz (2015), Norliza Kushairi (1999), Turin Ahmad (1995),

Sharifah Hayaati dan Mauli Azli (2006), Solahuddin Ismail (2009) dan Sezai Ozcelik

(2001). Pemimpin merupakan ketua yang menerajui dan memberi arahan kumpulan yang berada di bawah seliaannya atau sekumpulan masyarakat. Pemimpin seharusnya mampu dalam memikul tanggungjawab yang diamanahkan. Contoh- contoh yang ditunjukkan oleh para sahabat Nabi Muhammad SAW merupakan contoh pemimpin yang seharusnya diikuti oleh seseorang pemimpin Islam.

Pemimpin juga seharusnya tahu, berilmu dan bijak dalam mengurus konflik yang berlaku dalam persekitaran mereka. Islam menekankan ketaatan kepada pemimpin.

Hal ini dapat dijelaskan dalam al-Qur’an yang bermaksud:

“Hai orang-orang yang beriman, taatilah Allah dan taatilah Rasul (Nya), dan uli al-amr di antara kamu. Kemudian jika kamu berlainan pendapat tentang sesuatu, maka kembalikanlah ia kepada Allah (al-Quran) dan Rasul (sunnahnya), jika kamu benar-benar beriman kepada Allah dan hari kemudian. Yang demikian itu lebih utama (bagimu) dan lebih baik akibatnya”(Surah al-Nisa, 4:59).

Menurut Andi Nurfitri, Suhana Saad dan Azmi Aziz (2015), para pengikut menjaga sifat ketaatan dan sangat hormat kepada pemimpin mereka. Oleh yang demikian, menurut mereka lagi, para pengikut kebiasaannya akan bertindak mengikut arahan pemimpin mereka berdasarkan mandat yang kuat selain wujudnya rasa hormat dan

171 mempunyai sifat taat kepada pemimpin. Penekanan terhadap ketaatan kepada pemimpin adalah bertepatan dengan sabda Rasulullah SAW yang bermaksud:

“Sesiapa menarik tangannya dan mentaati imam, maka kelak ia akan bertemu dengan Allah tanpa punya hujah. Sesiapa mati tanpa memiliki bay‘at dirinya, maka ia mati seperti kematian jahiliyah” (Hadith Riwayat Muslim, No Hadith: 1851).

Ketaatan kepada pemimpin seharusnya selari dengan menguruskan kepimpinan dengan baik. Sabda Rasulullah SAW yang bermaksud:

“Setiap orang adalah pemimpin dan akan diminta pertanggungjawaban atas kepemimpinannya. Seorang ketua negara akan diminta pertanggungjawaban perihal rakyat yang dipimpinnya. Seorang suami akan ditanya perihal keluarga yang dipimpinnya. Seorang isteri yang memerlihara rumah tangga suaminya akan ditanya perihal tanggungjawab dan tugasnya. Bahkan seorang pembantu/pekerja rumah tangga yang bertugas memelihara barang milik majikannya juga akan ditanya perihal yang dipimpinnya. Dan kamu sekalian pemimpin dan akan ditanya (diminta bertanggungjawab) perihal yang dipimpinnya” (Hadith Riwayat Bukhari, No Hadith: 844; Hadith Riwayat Muslim, No Hadith: 1829).

Menurut Norliza Kushairi (1999), konsep kepimpinan merupakan perkara penting dalam Islam yang perlu difahami bahawa manusia merupakan pemimpin yang baik sama ada kepada dirinya sendiri ataupun kepada orang lain. Manusia akan ditanya mengenai tanggungjawab mereka sebagai pemimpin dan khalifah dalam memikul amanah Allah SWT.

172

Sabda Rasulullah SAW yang bermaksud:

“Dengar dan taatlah kamu kerana sesungguhnya mereka akan dihitung atas tanggungjawab mereka dan demikian juga kamu akan dihitung atas apa yang dibebankan atas kamu” (Hadith Riwayat Al-Tirmidhiy, No. Hadith: 2199).

Dalam al-Qur’an, Allah SWT telah berfirman yang bermaksud:

“Dan bekerjasamalah (tolong-menolong) kamu dalam perkara-perkara kebajikan dan takwa dan janganlah bekerjasama dalam perkara- perkara dosa dan permusuhan” (Surah al-Ma‘idat, 5:2).

Menurut Turin Ahmad (1995), kepimpinan yang baik mampu dalam menguruskan pembangunan secara menyeluruh, seimbang dan bersepadu antara keperluan rohani dengan jasmani, duniawi dengan ukhrawi, pembangunan kemanusiaan yang hakiki, lengkap dan sempurna. Menurut Sharifah Hayaati dan Mauli Azli (2006), mereka meletakkan sembilan ciri kepimpinan yang boleh diaplikasikan dalam pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam. Pertama, meningkatkan usaha mengukuhkan iman; kedua, mengenali dan menghormati orang lain dalam organisasi; ketiga, mengaplikasikan pendekatan syura dalam organisasi; keempat, memastikan kewibawaan sebagai seorang pemimpin; kelima, mewujudkan kaedah komunikasi yang berkesan; keenam, melantik pengantara; ketujuh, membudayakan kerja berpasukan; kelapan, mewujudkan kaunseling pekerja; dan kesembilan, mengambil tindakan disiplin.

Jenis yang ada dalam kepimpinan juga perlulah selari dengan jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam. Menurut Solahuddin Ismail (2009), beliau

173 meletakkan ciri kepimpinan organisasi dari perspektif Islam adalah seperti berikut.

Pertama, mempunyai niat yang ikhlas; kedua, bersifat muraqabat (sensitif dengan pengawasan Allah SWT); ketiga, mempunyai rasa tanggungjawab; keempat, mementingkan peningkatan pengikut dan latihan berterusan; kelima, bersikap mesra dan akrab; keenam, mempunyai perancangan tugasan yang jelas difahami; ketujuh, mampu membawa pengikut memahami maksud dan pengertian tanggungjawab; kelapan, menyemarakkan rasa cinta terhadap organisasi; dan kesembilan, memimpin hati pengikut. Dalam pada, itu Sezai Ozcelik (2001) meletakkan ciri pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam seperti berikut. Pertama, rundingan menggunakan orang tengah; kedua, bersifat harmoni dan mengutamakan perhubungan dalam segala hal; ketiga, berorientasikan kumpulan dan bukannya bersikap individu; keempat, persetujuan secara lisan; kelima, ikatan hubungan secara moral; keenam, berasaskan nilai dan norma agama tradisi; ketujuh, komunikasi secara tidak langsung; dan kelapan, penyelesaian dalam persekitaran awam.

Jenis yang keempat ialah membuang sifat ’asabiyyat. Manusia mempunyai sikap dan tabiat yang tidak sama antara satu sama lain. Kebijaksanaan dan taraf pemikiran setiap manusia juga tidak sama. Manusia juga dilahirkan mengikut jantina yang berbeza, sama ada lelaki atau perempuan. Allah SWT juga mencipta manusia yang terdiri dari pelbagai bangsa dan suku kaum yang mengamalkan budaya yang berbeza.

Hal ini memberikan kesan kepada manusia dalam menghadapi konflik yang berlaku dalam kelompok masing-masing. Perkara ini dijelaskan dalam firman Allah SWT yang bermaksud:

“Wahai manusia, sesungguhnya Kami menciptakan kamu dari seorang lelaki seorang perempuan dan menjadikan kamu berbangsa-

174

bangsa dan bersuku-suku supaya kamu saling mengenali” (Surah al- Hujurat, 49:13).

Perbincangan mengenai ’asabiyyat ini juga dilakukan oleh Wafdi Auni Mohamed

(2014), Wan Azmi Ramli (1994), Turin Ahmad (1995) dan Syed Abdurahman Haji

Syed Hussin (2003). Menurut Wan Azmi Ramli (1994), pemikir Islam ulung al-

Mawardi berpendapat bahawa seseorang pegawai tinggi dalam pentadbiran awam pada hakikatnya adalah pemimpin masyarakat (selain pemimpin organisasinya).

Menurut beliau, para pemimpin hendaklah ada tujuh sifat utama. Sifat-sifat tersebut ialah pertama, amanah; kedua, cekal; ketiga, tidak bersikap tamak; keempat, cergas akal iaitu cekap memahami masalah yang rumit; kelima, tidak mengejar kemewahan dan tidak menjadi hamba nafsu; dan keenam, bijaksana dan luas pengalaman.

’Asabiyyat atau kepuakan telah wujud sejak zaman dahulu lagi. Malah, baginda

Rasulullah SAW juga tidak berkecuali dalam menghadapi masalah tersebut. Bagi menangani masalah kepuakan atau ’asabiyyat ini, Baginda memperkukuhkan

Ukhuwwat Islamiyyat antara pihak yang terlibat. Menurut Syed Abdurahman Haji

Syed Hussin (2003), tindakan membuang ’asabiyyat yang dilakukan oleh Baginda ialah dengan mempersaudarakan antara sesama golongan Muhajirin, dan antara

Muhajirin dengan Ansar atas dasar kebenaran dan saling bantu membantu.

Kehidupan pada zaman jahiliyah adalah berdasarkan puak yang terdiri daripada keturunan yang sama atau mempunyai pertalian kekeluargaan. Puak-puak ini dinamakan sebagai kabilah, yang merujuk kepada pembentukan semangat

’asabiyyat. Hal ini berbeza dalam Islam yang memperkenalkan semangat Daulat

Islamiyyat yang mengumpulkan orang-orang Arab tanpa mengira keturunan atau

175 ikatan kekeluargaan. Dalam menghadapi tugas penghapusan semangat ’asabiyyat,

Rasulullah SAW telah menghakis sifat kepuakan dengan memberi tumpuan kepada

Tauhid, iaitu dengan meng-Esakan Allah SWT.

Dalam pada itu, bagi menyelesaikan konflik yang menyentuh mengenai semangat

’asabiyyat ialah melalui kaedah memperkukuhkan Ukhuwwat Islamiyyat. Perkataan ukhuwwat berasal daripada hubungan yang melibatkan seseorang atau individu dengan masyarakat di sekeliling mereka, yang merujuk kepada hubungan antara individu dengan masyarakat. Menurut Wafdi Auni Mohamed (2014), ukhuwwat menyeimbangkan antara hak individu dengan tanggungjawabnya kepada masyarakat yang berteraskan konsep perpaduan sejagat.

Keempat-empat jenis-jenis pengurusan konflik organisasi yang dibincang iaitu pertama, jenis tazkiyat al-nafs; kedua, jenis musyawarat (mesyuarat); ketiga, ketaatan kepada pemimpin; dan keempat, membuang sifat ’asabiyyat, merupakan jenis-jenis penyelesaian konflik dari perspektif Islam. Keempat-empat jenis tersebut merupakan kaedah terbaik dalam menyelesaikan konflik jika dibandingkan dengan

KPKL. Jenis terakhir, iaitu yang kelima ialah tahaluf al-siyasi. Jenis ini merupakan salah satu jenis pengurusan konflik yang boleh diambil dari perspektif Islam.

Perbincangan mengenai jenis tahaluf al-siyasi ini dilakukan oleh Muhammad Munir al-Ghadban (2001 & 2002), Mohd Syakir Mohd Rosdi (2014, 2015 & 2016), Zuhairi

Misrawi (2009), Imran Yusuf (2010), Bharuddin Che Pa dan Ajidar Matsyah (2013),

Norhayati Rafida A.R., Nurul Husna N. H. dan Safiyyah A.S. (2012) dan Afzal Iqbal

(1984).

176

Kaedah tahaluf al-siyasi dari perspektif Islam merupakan kaedah yang melibatkan perjanjian antara individu atau kumpulan yang terlibat dalam konflik. Menurut Mohd

Syakir Mohd Rosdi (2014), tahaluf al-siyasi merupakan perjanjian persefahaman untuk bantu-membantu serta bekerjasama bagi mencapai sesuatu objektif yang ditetapkan secara bersama. Jenis tahaluf al-siyasi merupakan kaedah rundingan kerjasama antara kedua belah pihak dalam menghadapi suatu konflik atau permasalahan supaya objektif masing-masing dapat tercapai selagimana tidak menggadai dan melanggar prinsip syariat Islam (Mohd Syakir Mohd Rosdi, 2016).

Rasulullah SAW juga menggunakan kaedah tahaluf al-siyasi dalam penyelesaian beberapa isu. Menurut Muhammad Munir al-Ghadban (2001), antara situasi yang dihadapi oleh Baginda menggunakan pendekatan tahaluf al-siyasi ialah perjanjian bersama Abu Talib, Siti Khadijah, Bani Abdul Manaf, Bani Abdul Mutalib, Bani

Hashim, perjanjian Bay‘at ‘Aqabat, Hifl al-Fudul dan Perjanjian Mutayyibin.

Antara contoh lain yang melibatkan jenis tahaluf al-siyasi ialah Piagam Madinah.

Menurut Mohd Syakir Mohd Rosdi (2014), Zuhairi Misrawi (2009) dan Muhammad

Munir al-Ghadban (2002), perjanjian Piagam Madinah tidak hanya dimeterai bagi memenuhi tuntutan sosial, malah perjanjian tersebut juga menggariskan pengukuhan sistem ekonomi, perundangan dan politik Negara. Perjanjian yang dimeterai oleh

Baginda adalah bertujuan melindungi kepentingan pihak-pihak yang terlibat.

Walaupun begitu, perjanjian yang dimeterai tersebut tidak menggadai prinsip yang digariskan dalam Islam. Perjanjian Hudaybiyyat merupakan antara perjanjian yang ditandatangani oleh Rasulullah SAW bertahaluf al-siyasi tanpa menggadaikan prinsip (Mohd Syakir Mohd Rosdi, 2014). Menurut Zuhairi Misrawi (2009), antara

177 perkara yang disentuh dalam Piagam Madinah ialah mengenai kepentingan hubungan antara Muslimin dengan kaum Yahudi melalui kaedah tahaluf al-siyasi.

Allah SWT mengutuskan Nabi Muhammad SAW menyebarkan agama Islam (Imran

Yusuf, 2010). Baginda merupakan seorang perunding yang terbilang dalam menyelesaikan masalah atau konflik. Hal ini dicatat dalam Sirah Rasulullah SAW dan menjadi sejarah yang sewajarnya diikuti oleh umat Baginda. Menurut Imran

Yusuf (2010), terdapat banyak contoh tahaluf al-siyasi yang dilaksanakan oleh

Baginda. Antara contoh yang digariskan oleh Imran Yusuf (2010) adalah seperti di bawah:

1. Penglibatan Baginda sebagai orang tengah dalam penyelesaian

pertelingkahan memindahkan hajarul-aswad di Kota Kaabah.

2. Kaedah yang digunakan oleh Baginda untuk berdakwah di Ta‘if. Sebelum

memasuki Kota Ta‘if, Baginda terlebih dahulu bertahaluf al-siyasi dengan

penduduk kota bagi memastikan keselamatan diri Baginda sepanjang

berdakwah di Kota Ta‘if.

3. Penglibatan Baginda dalam Perjanjian Bay‘at ‘Aqabat. Baginda bertahaluf al-

siyasi bersama wakil penduduk Madinah bagi membolehkan penghijrahan

orang Islam dari Kota Mekah ke Kota Madinah.

Tahaluf al-siyasi menggunakan kaedah berdepan untuk menyelesaikan konflik antara mereka. Jenis berunding atau tahaluf al-siyasi merupakan jenis penyelesaian konflik yang tidak melibatkan pihak ketiga memandangkan pihak yang terlibat dalam pertikaian mampu menyelesaikan sendiri konflik mereka (Bharuddin Che Pa &

Ajidar Matsyah, 2013). Menurut Norhayati Rafida A.R., Nurul Husna N. H. dan

178

Safiyyah A.S. (2012), tahaluf al-siyasi merupakan kaedah perdamaian antara individu atau pasukan yang terlibat, sementara itu Islam melihat ia sebagai proses membuat keputusan serta sesi hujah antara individu dalam menyelesaikan konflik.

Jenis tahaluf al-siyasi juga membentuk persefahaman serta hubungan antara mereka yang terlibat.

Hal ini turut dipersetujui oleh Mohd Syakir Mohd Rosdi (2015) yang merujuk kepada tahaluf al-siyasi berperanan sebagai kesepakatan dan sikap bekerjasama.

Menurut Afzal Iqbal (1984), tahaluf al-siyasi merupakan kaedah yang menjadi lambang keyakinan kepada Islam dalam menyemarakkan hubungan baik dalam sesebuah kejiranan, mengerat silaturrahim, menyemai kemesraan, memupuk kerjasama dan memudahkan urusan penyelesaian konflik. Hal ini dapat dilihat dalam zaman Rasulullah SAW apabila Baginda ingin memulakan peperangan dengan pihak

Quraisy. Namun yang demikian, bagi mengelakkan persengketaan, kaedah tahaluf al-siyasi antara Muslimin dengan Quraisy dilaksanakan sehingga terbentuknya

Perjanjian Hudaybiyyat antara kedua-dua pihak. Hasil daripada perundingan inilah menyebabkan peperangan dapat dielakkan.

Hasil daripada jenis-jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam yang dibincangkan di atas, maka untuk lebih jelas ia ditunjukkan dalam Rajah 4.3.

179

Rajah 4.3:Jenis-jenis Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam

Rajah 4.3 menunjukkan terdapat lima jenis KPKOPI. Jenis-jenis tersebut pertama, tazkiyat al-nafs; kedua, musyawarat (mesyuarat); ketiga, ketaatan kepada pemimpin; keempat, membuang sifat ’asabiyyat; dan kelima, negosiasi cara Islam (tahaluf al- siyasi).

Secara keseluruhannya, kelima-lima jenis yang diperoleh bertepatan dengan

KPKOPI dan juga merupakan elemen penting yang perlu ada dalam pengurusan

Islam. Hasilnya jenis-jenis tersebut mampu menyelesaikan konflik secara menyeluruh.

180

4.4 KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Sorotan karya dan kajian-kajian lepas dalam Bab Dua menunjukkan KPK memainkan peranan utama dalam menyelesaikan konflik. Penggunaan KPK bukan setakat melibatkan konflik antara negara atau bangsa, malah ia juga melibatkan organisasi. Perubahan ekonomi dan kemajuan teknologi yang pesat menjadikan penyelesaian KPK berbeza-beza jika dibandingkan dengan zaman yang sebelumnya.

MBSA juga tidak terkecuali dalam menguruskan konflik dalam organisasi tersebut.

Bagi melihat pengurusan konflik dalam MBSA, pandangan informan ditumpukan kepada persoalan kajian ketiga, iaitu apakah KPK yang digunakan di MBSA.

Persoalan kajian ketiga adalah ditumpukan kepada tiga perkara. Pertama, pandangan informan terhadap kewujudan konflik di MBSA. Hal ini dilihat bagi membuktikan keperluan kajian ini dijalankan. Kedua, pandangan informan diperoleh bagi mengenal pasti bentuk-bentuk konflik tersebut. Ketiga, kajian ini dilakukan untuk mendapatkan bentuk-bentuk KPK yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik.

Pandangan daripada informan dinilai dan dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan melalui perisian PAV8 dan juga Microsoft Excel 2013 sebagai alat untuk menganalisis. Persoalan kajian yang dinyatakan di atas bagi objektif kajian kedua, iaitu menganalisis KPK MBSA berdasarkan KPKOPI dipamerkan dengan lebih jelas dalam Jadual 4.4. Penganalisisan persoalan kajian (III) membincangkan mengenai pandangan informan terhadap jenis konflik di MBSA dan juga kaedah KPK yang biasa diambil apabila berhadapan dengan konflik.

181

Jadual 4.4: Persoalan Kajian Ketiga dan Soalan Temu Bual

Persoalan Kajian Soalan Temu Bual

1. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ III. Apakah KPK yang Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, digunakan di MBSA? pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)?

2. Jika ada, apakah konflik tersebut?

3. Apakah kaedah pengurusan konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik?

Daripada Jadual 4.4, persoalan kajian (III) iaitu apakah KPK yang digunakan di

MBSA mempunyai tiga soalan temu bual yang perlu dijawab. Pertama, bagi pandangan informan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam

(MBSA)? Kedua, jika ada, apakah konflik tersebut? Ketiga, apakah kaedah pengurusan konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik?

Bagi mengetahui kewujudan KPK, informan terpilih ditanya pandangan mereka pernahkah berlakunya konflik di MBSA. Kesemua hujah informan yang ditemu bual mempamerkan satu rumusan yang sama, bahawa MBSA pernah berhadapan dengan konflik. Menurut pandangan salah seorang informan yang ditemu bual, R05 (Temu bual Bersemuka, 10 November 2016) juga turut bersetuju dengan pernyataan tersebut walaupun beliau bukanlah seorang yang bekerja atau berhubungan secara langsung dengan MBSA.

182

Informan tersebut mengatakan bahawa:

“Hal ini berkaitan dengan perusahaan, dan saya tidak pernah terlibat dengan MBSA. Walaupun begitu, berdasarkan kepada kes-kes yang berkaitan dengan MBSA, saya yakin ia pernah berlaku”.

Kenyataan ini membenarkan kewujudan konflik dalam MBSA. Bagi mengukuhkan persoalan ini, informan ditanya mengenai bentuk-bentuk konflik tersebut. Hasil daripada temu bual yang dijalankan, enam informan bersepakat menjawab konflik utama di MBSA adalah berkaitan dengan masalah kutipan sampah (26%).

Seterusnya, ia diikuti dengan empat informan yang menyatakan antara konflik yang timbul adalah disebabkan oleh isu pemindahan kuil (17%), isu rampasan minuman keras (n=3, 14%) dan tidak berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan (n=2,

9%). Selain itu, bentuk-bentuk konflik lain yang direkodkan ialah mengenai isu perundangan, perlesenan perniagaan kepada warga asing, projek penswastaan, kebenaran mengeluarkan lesen untuk membuka gudang minuman keras dan kepentingan hasil sesuatu projek (masing-masing n=1, 5%). Ringkasan lengkap hasil kajian dijelaskan melalui Jadual 4.5.

183

Jadual 4.5: Konflik-konflik di MBSA (n=22)

Konflik-konflik di MBSA Frekuensi (n) Peratus

Kutipan Sampah 6 26% Isu Perundangan 1 5% Perlesenan Perniagaan Kepada Warga Asing 1 5% Pemindahan Kuil 4 17% Tidak Berpuas Hati Dengan Perkhidmatan yang 2 9% Diberikan Projek Penswastaan 1 5% Kebenaran Mengeluarkan Lesen Untuk Membuka 1 5% Gudang Minuman Keras Kepentingan Hasil Sesuatu Projek 1 5% Bidang dan Tanggungjawab yang Tidak Jelas 2 9% Rampasan Minuman Keras 3 14% 22 100 %

Isu mengenai pemindahan kuil dipersetujui oleh informan sebagai antara konflik yang menyentuh organisasi MBSA. Informan R09 (Temu bual Bersemuka, 19

November 2016) misalnya menyatakan:

“Pertama, masalah yang berlaku berkaitan pemindahan kuil di Seksyen 19. Hal ini telah lama wujud, dan akhirnya pihak MBSA telah dapat mencari tapak alternatif kuil tersebut. Dalam mesyuarat, diputuskan untuk memindahkan kuil tersebut ke Seksyen 23 dan telah diterima oleh masyarakat Hindu yang memanfaatkan kuil tersebut. Di sini MBSA mengakui hak masyarakat bukan Islam yang memerlukan kuil tersebut. Pada masa yang sama mengakui hak PKNS yang merupakan tuan tanah yang asal di mana kuil tersebut didirikan. Konflik mula timbul apabila penduduk beragama Islam di Seksyen 23 menentang cadangan pemindahan tersebut ke kawasan penempatan mereka

Kedua merupakan isu rampasan minuman keras. Isu berkaitan minuman keras terhasil disebabkan oleh tindakan yang tidak puas hati oleh penduduk ke atas pekedai-pekedai yang menjual minuman keras di kawasan mereka yang majoritinya adalah beragama Islam. Dalam hal ini kedai 7-Eleven menjadi sebagai tempat pemingkin terjadinya konflik tersebut”.

184

Sementara itu, R07 (Temu bual Bersemuka, 20 April 2016) menyentuh antara isu konflik yang berlaku di MBSA adalah disebabkan oleh masalah pengurusan.

Terdapat tiga isu yang melibatkan masalah pengurusan di MBSA. Pertama, isu perlesenan perniagaan warga asing; kedua, isu mengenai projek penswastaan; dan ketiga, isu kepentingan hasil sesuatu projek. Hal ini ada kebenarannya memandangkan R07 merupakan informan yang banyak terlibat bukan sahaja dalam hal-hal pengurusan pembangunan di Shah Alam. Informan juga merupakan seorang yang memegang jawatan penting dalam pentadbiran Kerajaan Negeri. Dalam ketiga- tiga isu tersebut, beliau mengungkapkan seperti berikut:

“Pertama, isu perlesenan perniagaan kepada warga asing. Perbincangan mengenai sama ada wajar atau tidak wajar lesen perniagaan diberikan kepada warga asing. Hal ini dibincangkan secara mendalam dan panjang antara mereka yang terlibat sehingga berlakunya pertelingkahan akibat perbezaan pendapat.

Kedua, berkaitan projek penswastaan oleh MBSA. Penswastaan dilakukan atas sebab MBSA tidak mempunyai kewangan yang kukuh untuk pelaksanaan sesuatu projek yang dirancang. Apabila projek tersebut diswastakan, kos yang ditanggung akan menjadi lebih mahal. Contohnya ialah kawasan parkir kenderaan yang diberikan kepada pihak swasta, menyebabkan kos pengurusan yang meningkat. Hal ini menjadi konflik apabila keperluan untuk menswastakan sesuatu projek menjadi persoalan sama ada ia memberikan kebaikan kepada organisasi MBSA ataupun tidak.

Ketiga adalah konflik yang melibatkan kepentingan hasil sesuatu projek itu dilaksanakan. Hal ini dilihat apabila melaksanakan sesuatu projek, persoalan konflik akan timbul sama ada ia akan memberikan pulangan tertinggi kepada MBSA atau pulangan tertinggi untuk rakyat. Sebagai contoh yang diambil adalah tanah lapang, sama ada ia dibangunkan untuk membina rumah ataupun membangunkan taman permainan untuk rakyat”.

Maklumat-maklumat yang dikutip daripada informan adalah seperti berikut;

“Pertama, konflik yang berkaitan kutipan sampah. Hal ini disebabkan penamatan Syarikat Alam Flora yang mengendalikan masalah kutipan

185

sampah dalam seliaan MBSA di Shah Alam. Seterusnya MBSA mengendalikan urusan kutipan sampah di MBSA yang menyaksikan wujudnya konflik selepas itu. Antara konflik adalah antara pengurusan MBSA dengan penduduk yang mengadu masalah sampah yang tidak dikutip oleh pihak yang penyedia yang tidak dilantik. Selain itu konflik juga berlaku antara pekerja MBSA dengan pihak pengurusan apabila para pekerja diarahkan untuk mengutip sampah yang sepatutnya dilakukan oleh pihak kontraktor yang dilantik. Hal ini telah menyebabkan rasa tidak puas hati dalam kalangan pekerja MBSA sendiri.

Kedua, konflik juga berlaku antara pihak MBSA dengan kontraktor yang dilantik oleh MBSA bagi menjalankan kerja-kerja penyelenggaraan dan sepertimana yang diarahkan. Konflik berlaku apabila pihak MBSA tidak membayar kepada kontraktor disebabkan oleh kerja-kerja yang tidak siap atau tidak mengikut spesifikasi. Dalam masa yang sama, pihak kontraktor juga menunjukkan rasa tidak puas hati apabila mendakwa kerja telah dijalankan oleh pihak mereka, tetapi ia dinafikan oleh pihak MBSA atas alasan kerja-kerja yang dijalankan tidak mengikut spesifikasi yang ditetapkan.

Ketiga, isu-isu yang berkaitan dengan isu perundangan. Antaranya ialah isu cukai taksiran, penjaja yang tidak mempunyai lesen, tidak membayar kompaun dan tidak menjelaskan sewa bulanan kedai. Hal ini sedikit sebanyak telah menyebabkan timbulnya pertelingkahan atau konflik antara orang awam dengan pihak MBSA” (R01, Temu bual Bersemuka, 9 November 2016).

“Pertama, isu berkaitan kutipan sampah. Isu tersebut berlaku dalam dua atau tiga tahun yang lepas. Pada ketika itu tugasan kutipan sampah adalah di bawah pengurusan Alam Flora. Apabila pengurusan sampah diambil alih oleh MBSA, isu kutipan sampah pada waktu tersebut tidak dijalankan secara yang sepatutnya. Hal ini kerana MBSA dalam proses untuk melantik kontraktor, mengeluarkan tender dan sebagainya. Apabila isu sampah timbul, adalah menjadi tanggungjawab pihak MBSA untuk menerangkan keadaan yang sebenarnya.

Kedua, isu tanggungjawab yang tidak jelas. Isu berlaku apabila pihak Kementerian Dalam Negeri (KDN) dan Jabatan Agama dan Islam Selangor telah menurunkan hiasan al-Qur’an di beberapa restoran di sekitar kedai-kedai makan di Shah Alam. Sebenarnya, operasi tersebut bukan dikendalikan oleh MBSA. Pihak MBSA hanya dijemput bersama oleh pihak KDN. Hiasan-hiasan al-Qur’an yang dipamerkan tidak tepat dan mempunyai kesalahan. Tetapi viral dalm media sosial mengatakan MBSA membuat serbuan ke atas kedai- kedai makan yang menayangkan hiasan yang bukan dimiliki oleh orang yang bukan beragama Islam. Hal ini menyebabkan konfik apabila tindakan tersebut seolah-olah menunjukkan unit kedai

186

tersebut bukan dimiliki dan dikendalikan oleh mereka yang beragama Islam” (R02, Temu bual Bersemuka, 21 April 2016).

“Pertama, isu rampasan minuman keras yang berlaku di Shah Alam baru-baru ini oleh pihak MBSA. Sekarang pihak MBSA sudah tidak mengeluarkan lesen baharu bagi peniaga yang ingin menjual minuman keras. Pihak MBSA hanya membenarkan pembaharuan lesen-lesen penjualan minuman keras bagi penjual sedia ada sahaja. Seperkara lagi, minuman keras hanya dibenarkan untuk dijual kepada mereka yang bukan Muslim sahaja. Orang Islam tidak dibenarkan membelinya. Tetapi masalahnya yang berlaku sekarang adalah apabila minuman keras dijual di kawasan yang mempunyai kepadatan orang Islam. Selain itu masalah juga berlaku apabila minuman keras dijual tanpa lesen oleh peniaga-peniaga yang tidak bertanggungjawab. Oleh yang demikian, pihak MBSA terpaksa mengambil tindakan dalam hal ini.

Kedua, kebenaran mengeluarkan lesen untuk membuka gudang minuman keras. Dalam akta, apa-apa sahaja yang berkenaan dengan perniagaan, peniaga diwajibkan untuk memohon lesen. Lesen menjual minuman keras merupakan satu perkara yang berbeza dengan lesen gudang untuk menyimpan minuman keras. Dalam hal ini, gudang untuk menyimpan minuman keras juga memerlukan lesen yang berbeza. Sebagai seorang yang beragama Islam, apa-apa sahaja yang berkaitan dengan minuman keras, seboleh mungkin kita tidak akan benarkan. Keadaan ini berbeza bagi pandangan Ahli Majlis yang bukan beragama Islam. Hasil daripada ketidaksetujuan dalam mengambil keputusan akan menyebabkan berlakunya konflik antara Ahli Majlis yang beragama Islam dan yang bukan beragama Islam.

Ketiga, konflik yang berlaku dalam tugasan dan bidang kuasa dalam MBSA. Hal ini dapat dilihat dalam isu kutipan sampah. Sampah terdiri daripada dua kategori, iaitu sampah domestik dan sampah kebun. Kedua-dua kategori sampah tersebut dikendalikan oleh dua Jabatan yang berbeza. Bagi sampah domestik, ia dikendalikan oleh Jabatan Sisa Pepejal. Jabatan Taman pula bertanggungjawab ke atas sampah kebun. Hal ini berlaku apabila di sesuatu kawasan, sebagai contoh, sampah di kawasan taman permainan. Konflik berlaku apabila kedua-dua Jabatan yang bertanggungjawab dalam urusan sampah masing-masing menyatakan ia bukan di bawah bidang kuasa mereka. Sementara itu bagi orang awam, mereka berpendapat isu sampah adalah di bawah tanggungjawab MBSA tanpa merujuk kepada mana-mana Jabatan. Hal ini berlanjutan apabila Jabatan Kesihatan menyalahkan Jabatan Sisa Pepejal atas kegagalan kutipan sampah menyebabkan masalah anjing liar dan pembiakan tikus” (R03, Remubual Bersemuka, 19 April 2016).

“Sepertimana yang sedia kita maklum, isu-isu konflik yang berlaku adalah seperti kutipan sampah. Sampah yang dimaksudkan terdiri daripada dua kategori, iaitu sampah domestik dan kedua sampah

187

taman. Isu yang ada adalah kepada kontraktor mana yang sepatutnya bertanggungjawab memandangkan kontraktor yang berlainan menguruskan sampah yang berbeza. Lebih-lebih lagi apabila ia melibatkan grey area yang menjadi pertikaian tanggungjawab.

Kedua adalah isu berkaitan sensitiviti agama yang menyentuh pelbagai isu. Antara isu tersebut ialah isu yang berkaitan kuil dan masjid. Kita boleh lihat ke atas masalah cadangan pemindahan kuil yang berlaku baru-baru ini dari seksyen 19 ke seksyem 23.

Ketiga adalah tidak berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan. Sebagai contoh ialah kompaun dan tindakan yang diambil kepada peniaga yang berniaga di tempat yang tidak dibenarkan. Bagi peniaga, ia dianggap tindakan yang tidak sepatutnya diambil. Walaupun begitu, bagi MBSA pula ia merupakan kesalahan di bawah undang-undang PBT.

Keempat, isu yang melibatkan jalan. Hal ini kerana jalan terdiri daripada dua kategori. Pertama, jalan di bawah kendalian Jabatan Kerja Raya, dan kedua jalan di bawah kendalian MBSA. Masalah apabila masyarakat meletakkan tanggungjawab penyelenggaraan semua jalan adalah di bawah MBSA. Hal ini dapat dilihat kerana disebabkan oleh bidang dan tanggungjawab yang tidak jelas” (R04, Temu bual Bersemuka, 13 November 2016).

“Pertama, pengetahuan umum yang kita ketahui adalah penamatan perkhidmatan Alam Flora sebagai operator yang mengendalikan kutipan sampah di Shah Alam. Seterusnya, hasil daripada penamatan operator tersebut menyebabkan berlakunya isu kutipan sampah yang tidak dikutip. Secara spesifik, saya tiada komen yang boleh diutarakan memandangkan saya tiada fakta yag jelas.

Kedua, pemindahan kuil di Seksyen 19 merupakan isu yang berlaku di Shah Alam yang melibatkan kewujudan kuil tersebut berdekatan dengan masjid. Seterusnya tentangan daripada penduduk di Seksyen 23 yang tidak mahu kuil tersebut dibina di kawasan penempatan mereka. Hasil daripada isu tersebut telah membawa kepada isu lain iaitu kes mengarak kepala lembu ke bangunan SUK Selangor” (R05, Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

“Konflik yang berlaku dalam kawasan Shah Alam melibatkan pihak- pihak yang terkesan dengan isu-isu yang timbul. Antara pihak-pihak yang terlibat ialah penduduk-penduduk setempat, pengguna, pihak MBSA serta pihak-pihak yang berkepentingan dalam politik.

Pertama, isu pemindahan kuil dari Seksyen 19 ke Seksyen 23. Hal ini berlaku disebabkan oleh tentangan daripada penduduk yang tinggal di Seksyen 23 yang tidak mahukan kuil dibina di kawasan penempatan mereka. Sepertimana yang diketahui, majoriti Seksyen 23 merupakan mereka yang berbangsa Melayu dan beragama Islam.

188

Isu kedua, mengenai rampasan minuman keras oleh pihak MBSA di kedai serbaneka 7-Eleven dalam beberapa tahun yang lepas. Isu tersebut merupakan isu sensitif di Shah Alam memandangkan bandaraya Shah Alam merupakan sebuah kota yang majoritinya terdiri daripada mereka yang beragama Islam. Isu tersebut menyebabkan wujudnya konflik apabila banyak pihak yang terlibat. Antara pihak tersebut bukan sahaja antara MBSA dan pengurusan kedai serbaneka 7-Eleven, bahkan pihak-pihak yang lain juga terlibat seperti parti politik, NGO-NGO, Kerajaan Negeri dan sebagainya.

Isu yang ketiga ialah mengenai isu kutipan sampah di kawasan MBSA. Setelah kontraktor yang sedia ada ditamatkan perkhidmatan mereka oleh pihak MBSA, telah berlakunya isu yang melibatkan sampah yang tidak dikutip di kawasan pentadbiran Shah Alam. Isu tersebut telah menyebabkan konflik apabila pihak-pihak seperti badan politik dan masyarakat telah menyatakan kekesalan atas isu sampah yang tidak dikutip” (R06, Temu bual Bersemuka, 09 Disember 2016).

“Pertama, konflik yang melibatkan pengurusan dalam MBSA. Hal ini berlaku kerana kepincangan pengurusan-pengurusan tertinggi MBSA hasil daripada campur tangan badan-badan dan ahli-ahli politik.

Kedua, konflik dari segi pentadbiran MBSA. Hal ini berlaku disebabkan oleh pentadbiran MBSA yang dilihat dalam melaksanakan tugasan akibat kegagalan dalam kerangka perjalanan organisasi MBSA. Dalam hal ini, konflik berlaku apabila bidang dan tanggungjawab yang tidak jelas.

Ketiga, konflik dari segi masalah birokrasi yang berlaku dalam MBSA. Hal ini disebabkan peraturan-peraturan yang panjang dan tidak mesra pelanggan dalam MBSA. Hal ini berlaku disebabkan oleh tidak berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan” (R08, Temu bual Bersemuka, 2 September 2016).

Hasil daripada pandangan yang dikumpul, ia diterjemahkan melalui Rajah 4.4.

189

Rajah 4.4: Konflik-konflik di MBSA

Rajah 4.4 menunjukkan bentuk-bentuk konflik di MBSA. Konflik-konflik di MBSA adalah terdiri daripada masalah kutipan sampah, isu perundangan, isu perlesenan perniagaan kepada warga asing, pemindahan kuil, tidak berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan, persoalan mengenai projek penswastaan, kebenaran mengeluarkan lesen untuk membuka gudang minuman keras, kepentingan hasil sesuatu projek, bidang dan tanggungjawab yang tidak jelas dan isu rampasan minuman keras.

Perbincangan di atas mempamerkan isu-isu konflik yang berlaku di MBSA.

Natijahnya untuk memahami isu yang komprehensif mengenai penyebab konflik,

190 adalah penting terlebih dahulu memperhatikan kepada konteks dan penglibatan pihak-pihak yang berhadapan dengan konflik.

Seterusnya, pandangan informan diperoleh bagi mengenal pasti KPK yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik. Menurut Fikhry Hakim

Fadzilullah (2015), konflik merupakan perkara yang biasa dihadapi oleh setiap manusia atau organisasi. Oleh yang demikian, organisasi mempunyai satu KPK yang biasa digunakan dalam menanganinya. Seterusnya, beliau menjelaskan lagi, para pemikir dari dua pandangan yang berbeza iaitu pemikir Islam dan pemikir Barat masing-masing mengemukakan teori penyelesaian terhadap konflik.

Hasil daripada temu bual yang dijalankan dalam kajian ini, sebanyak 16 frekuensi berjaya dikumpul (n=16). Kesemua sembilan informan yang ditemu bual menyatakan mesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik, mewakili 57% daripada jawapan yang dikutip.

Seterusnya, tiga informan memberikan kaedah penjelasan sebagai KPK yang biasa digunakan (n=3, 19%). Selain itu, masing-masing seorang informan memberikan kaedah arahan daripada pengurusan tertinggi, memberi kefahaman, memberi nasihat dan melalui perundangan sebagai KPK yang biasa digunakan (masing-masing n=1,

6%). Kaedah lengkap ditunjukkan seperti dalam Jadual 4.6.

191

Jadual 4.6: KPK MBSA (n=16)

KPK MBSA Frekuensi (n) Peratus

Arahan Daripada Pengurusan Tertinggi 1 6% Memberi Kefahaman 1 6% Memberi Nasihat 1 6% Mesyuarat 9 57% Melalui Perundangan 1 6% Penjelasan 3 19% 16 100 %

Daripada penjelasan di atas, majoriti informan bersetuju dengan kaedah mesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan dalam menyelesaikan konflik di MBSA.

Hal ini turut dipersetujui oleh R05 (Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

Walaupun beliau bukan merupakan informan yang terlibat dalam soal pengurusan

MBSA, tetapi beliau bersetuju mesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan oleh MBSA. Hal ini diterangkannya seperti berikut:

“Saya tiada maklumat yang spesifik disebabkan ia melibatkan isu dalaman dalam organisasi MBSA. Namun secara umum, apa yang boleh kita lihat dalam sesebuah organisasi kerajaan, apabila melalui isu konflik akan ditubuhkan satu jawatankuasa yang tertentu dan akan diadakan satu pertemuan. Hal yang demikian juga berlaku dalam isu kuil di Seksyen 19 apabila penduduk menubuhkan satu jawatankuasa dan membincangkan isu yang timbul sehingga kes tersebut dibawa kepada mesyuarat Ahli Majlis MBSA. Dalam hal ini kaedah yang digunakan ialah kaedah mesyuarat. Isu tersebut akan dibincang dan dibahas dalam mesyuarat”.

Informan juga bersetuju dengan kaedah penjelasan merupakan antara kaedah yang biasa diambil oleh MBSA. Hal ini dipersetujui oleh R02 (Temu bual Bersemuka, 21

April 2016) yang merupakan informan yang terlibat secara langsung dalam hal ehwal pengurusan MBSA. Hal ini dijelaskan melalui kenyataan beliau:

192

“Bagi hal penyelesaian konflik yang biasa digunakan oleh MBSA, kaedah penjelasan merupakan antara kaedah yang biasa diambil dalam mencari penyelesaian konflik. Dalam masalah kutipan sampah contohnya, pihak MBSA menggunakan kaedah ini bagi menjelaskan apakah sebenarnya yang berlaku. Hal ini memudahkan dan juga menjelaskan kepada umum mengenai masalah, sebab dan akibat yang terjadi bagi memudahkan orang awam memahaminya

Kedua, dengan menggunakan kaedah mesyuarat. Dalam mesyuarat akan dikupas apakah isu yang berlaku dan mencari penyelesaian bagaimanakah untuk menangani isu tersebut”.

Kaedah ini juga turut dipersetujui oleh R04 (Temu bual Bersemuka, 13 November

2016). Beliau menjelaskan kaedah tersebut dengan menyatakan seperti berikut:

“Kaedah yang biasa digunakan oleh MBSA ialah melalui mesyuarat. Dalam mesyuarat, kita berbincang dan mengambil keputusan berdasarkan persetujuan bersama.

Yang kedua, melalui kaedah penjelasan. Hal ini dilihat dari dua hala. Pertama, bagi mendapatkan maklumat yang lebih lanjut daripada pihak yang berkonflik, pihak MBSA memanggil pihak-pihak yang terbabit untuk mendapatkan penjelasan. Kedua, bagi menyebarkan maklumat. Dalam hal ini pihak MBSA menjelaskan sesuatu perkara atau isu kepada pihak berkonflik atau masyarakat mengenai sesuatu isu atau perkara bagi menerangkan keadaan yang sebenar”.

Hasil daripada temu bual ini juga merekodkan maklumat lain yang diperoleh daripada informan-informan seperti berikut;

“Sekiranya berhadapan dengan konflik, pihak MBSA biasanya akan mengambil pendekatan penyelesaian konflik melalui kaedah mesyuarat. Dalam mesyuarat yang diadakan, pihak MBSA akan berbincang, mengupas masalah yang dihadapi dan seterusnya mencari jalan-jalan penyelesaian yang bersesuaian bagi menyelesaikan masalah tersebut.

Kedua, melalui perundangan. Ada beberapa konflik atau masalah yang timbul, pihak MBSA terpaksa menyelesaikan masalah melalui

193

bidang perundangan. Hal ini diambil sama ada melalui saman atau denda yang dikeluarkan kepada pihak yang terlibat. Bagi kes-kes yang tertentu pihak MBSA membawa kes-kes terpilih ke muka pengadilan” (R01, Temu bual Bersemuka, 9 November 2016).

“Kebiasaannya apabila berlakunya isu dan konflik yang berkaitan MBSA, kaedah yang biasanya diambil adalah melalui kaedah mesyuarat dan perbincangan.

Selain itu, ada juga kaedah penyelesaian melalui arahan daripada pengurusan tinggi. Apabila timbulnya konflik, pihak pengurusan tertinggi akan memberi arahan kepada jabatan-jabatan untuk menyelesaikan permasalahan yang timbul mengikut keputusan yang diberikan” (R03, Remubual Bersemuka, 19 April 2016).

“Dari pemerhatian saya, KPK yang biasa digunakan dan menjadi amalan bagi jabatan-jabatan Kerajaan (termasuk MBSA) apabila berhadapan dengan konflik ialah melalui kaedah mesyuarat. Bermesyuarat adalah kaedah yang mengumpulkan jawatankuasa atau mereka yang terlibat dalam konflik bagi menyelesaikan isu yang timbul.

Selain itu, kaedah penjelasan atau kaedah memberi penerangan juga dilakukan dalam menyelesaikan konflik. Penerangan yang diberikan mungkin dalam bentuk penyebaran maklumat, menjelaskan isu melalui media oleh pihak MBSA dan sebagainya” (R06, Temu bual Bersemuka, 09 Disember 2016).

“Mesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan dalam menyelesaikan isu-isu berbangkit dalam organisasi MBSA. Hal ini juga digunakan apabila berhadapan dengan konflik. Penyelesaian bermesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan dengan membawa mereka yang berkonflik duduk semeja, berbincang serta mencari titik persamaan” (R07, Temu bual Bersemuka, 20 April 2016).

“Daripada sumber yang kami peroleh apabila berlakunya konflik, sudah tentunya akan diadakan satu mesyuarat khas. Input-input daripada luar dan dalam diambil dan disusuli dengan tindakan” (R08, Temu bual Bersemuka, 2 September 2016)

“Pertama, memberi nasihat. Dalam isu berkaitan rampasan minuman keras, pihak MBSA telah mengambil kaedah memberi nasihat kepada pihak pekedai-pekedai yag menjual minuman keras supaya mengambil kaedah peraturan sendiri (self-regulatory) dengan tidak menjual minuman keras kepada mereka yang beragama Islam. Kedudukan minuman keras juga perlu diasingkan daripada rak minuman yang lain. Pihak pekedai juga dinasihatkan supaya untuk menilai kembali penjualan minuman keras di kawasan yang majoritinya beragama Islam.

194

Kedua, bermesyuarat. Kaedah mesyuarat merupakan kaedah bagi membincang dan seterusnya mengambil satu keputusan bagi perbincangan konflik yang diadakan” (R09, Temu bual Bersemuka, 19 November 2016).

Kesemua hujah yang dijelaskan di atas mengesahkan lagi kewujudan KPK dalam

MBSA seperti dalam Rajah 4.5.

Rajah 4.5: KPK MBSA

Berdasarkan Rajah 4.5 memperlihatkan enam KPK yang biasa digunakan di MBSA.

Pertama, mesyuarat; kedua, kaedah penjelasan; ketiga, arahan daripada pengurusan tertinggi; keempat, memberi kefahaman; kelima, memberi nasihat; dan keenam, melalui perundangan. Hal ini sekali gus membuktikan bahawa wujudnya hubungan antara manusia dengan manusia yang menjadikan konflik sebagai isu yang perlu

195 ditangani dengan cara yang sepatutnya. Hal ini selari dengan perbincangan bersama para informan yang ditemu bual bagi mencari penyelesaian dalam isu yang dihadapi.

4.5 ANALISIS TERHADAP KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM BERDASARKAN KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK DARI PERSPEKTIF ISLAM

Bahagian ini seterusnya membincangkan persoalan kajian yang keempat iaitu apakah

KPK yang digunakan oleh MBSA bersesuaian dengan KPKOPI ataupun tidak.

Persoalan kajian keempat ditumpukan kepada lima perkara. Pertama, kajian ini mengenal pasti sama ada KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan

KPKOPI ataupun tidak. Kedua, kajian ini dilakukan untuk mendapatkan pandangan sama ada wujudnya masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan KPKOPI dalam organisasi. Ketiga, kajian ini cuba mendapatkan pandangan informan mengenai bentuk-bentuk masalah atau halangan yang berlaku. Keempat, kajian ini juga ditanya sama ada wujudnya usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA dalam menguruskan konflik secara Islam. Kelima, sekiranya ada, pandangan daripada responden diperoleh bagi mendapatkan usaha-usaha tersebut. Ringkasan persoalan kajian dan soalan temu bual tersebut diringkaskan melalui Jadual 4.7.

196

Jadual 4.7: Persoalan Kajian Keempat dan Soalan Temu Bual

Persoalan Kajian Soalan Temu Bual

IV. Apakah KPK yang 1. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ digunakan oleh MBSA Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan bersesuaian dengan adakah KPK yang digunakan di MBSA KPKOPI? bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Organisasi Konflik dari Perspektif Islam (KPKOPI)?

2. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi?

3. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut?

4. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam?

5. Jika ada, apakah usaha tersebut?

Merujuk kepada Jadual 4.7, terdapat lima soalan temu bual yang dikemukakan.

Pertama, adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan KPKOPI?

Kedua, adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan KPKOPI dalam organisasi? Ketiga, jika ada, mohon informan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Keempat, apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh

MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Kelima, jika ada, apakah usaha tersebut?

197

4.5.1 Penilaian Kaedah Pengurusan Konflik Majlis Bandaraya Shah Alam Dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam

Dalam membincangkan persoalan kajian keempat ini, daripada sembilan informan yang ditanya mengenai KPK yang digunakan oleh MBSA sama ada bertepatan dengan KPKOPI ataupun tidak. Hasil daripada kajian yang diperoleh menunjukkan hanya lapan daripada sembilan informan bersetuju kaedah yang digunakan oleh

MBSA bertepatan dengan KPKOPI (n=8, 89%). Kelapan-lapan informan tersebut ialah R01, R02, R04, R05, R06, R07, R08 dan R09. Bagi R03, beliau tidak bersetuju dengan pernyataan KPK yang digunakan oleh MBSA adalah bertepatan dengan

KPKOPI (n=1, 11%). Ringkasan mengenai KPK yang digunakan oleh MBSA sama ada bertepatan dengan KPKOPI ataupun tidak direkodkan dalam Jadual 4.8.

Jadual 4.8: KPK yang Digunakan oleh MBSA Sama Ada Bertepatan dengan KPKOPI Ataupun Tidak (n=9)

KPK yang digunakan oleh MBSA sama ada Frekuensi (n) Peratus bertepatan dengan KPKOPI ataupun tidak

Ya 8 89% Tidak 1 11% 9 100 %

Contoh jawapan temu bual yang bersetuju adalah seperti di bawah.

“Sekiranya merujuk kepada kes yang berlaku, kaedah mesyuarat memang merujuk kepada kaedah Islam. Kaedah bermesyuarat sudah ada elemen toleransi dan kerjasama. Berdasarkan konflik yang berlaku di MBSA setakat ini menunjukkan masalah-masalah tersebut dapat diselesaikan secara umum. Oleh yang demikian bagi pendapat saya, jawapannya adalah ya. Hal ini dilihat dengan adanya sedikit sebanyak elemen Islam dalam KPK yang dilaksanakan di MBSA” (R05, Temu bual Bersemuka, 19 April 2016). 198

Satu jawapan yang tidak bersetuju adalah seperti berikut:

“Saya rasa, tidak. Contohnya dalam isu lesen gudang penyimpanan minuman keras. Apabila berlakunya pertikaian, maka kaedah yang dilakukan ialah melalui kaedah demokrasi. Dalam kaedah ini memerlukan pihak mana yang mendapat undian terbanyak, maka keputusan adalah berpihak kepada mereka. Hasil daripada undian yang dilakukan dalam mesyuarat Ahli Majlis, keputusan majoriti menolak permohonan untuk mendapatkan lesen gudang menyimpan minuman keras. Namun begitu hasil campur tangan daripada pihak atasan yang tidak dinyatakan, permohonan untuk mendapatkan lesen tersebut diluluskan secara automatik” (R03, Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

Jawapan-jawapan lain yang dikumpul daripada informan adalah seperti berikut;

“Bagi saya, ya. Memang ada berkemungkinan wujudnya unsur-unsur perspektif Islam dalam kaedah pengurusan konflik dalam MBSA” (R01, Temu bual Bersemuka, 9 November 2016).

“Ya. Pada pandangan saya MBSA akan menjalankan mesyuarat dahulu, diikuti mendapatkan input-input yang tepat, memanggil pihak-pihak yang berkaitan bagi mendapatkan maklumat yang jelas dan juga maklumat tambahan. Dalam hal ini MBSA tidak membuat sebarang andaian serta memberikan maklumat palsu kepada masyarakat” (R02, Temu bual Bersemuka, 21 April 2016).

“Ya, ia sebahagian daripada apa yang digariskan dalam Islam. Kaedah yang digunakan bertepatan dengan Islam. Contoh yang kita lihat dalam musyawarat yang diaplikasikan. Ilmu konflik telah dicatatkan dalam sejarah pembangunan Islam sebenarnya” (R04, Temu bual Bersemuka, 13 November 2016).

“Pada pendapat saya, ya. Memang ada sedikit sebanyak kaedah yang digunakan oleh pihak MBSA. Antara yang menarik perhatian saya ialah dalam kaedah bermesyuarat. Kaedah mesyuarat sudah ada elemen-elemen yang bertepatan dengan perspektif Islam. Dalam mesyuarat telah mengumpulkan pihak-pihak yang menentukan penyelesaian konflik. Hal ini juga bertepatan dengan kaedah musyawarat yang dijelaskan sebelum ini. Jika dilihat kembali dalam kisah Nabi Muhammad SAW, Baginda bermesyuarat untuk menyatukan kaum-kaum Yahudi dengan mereka yang beragama Islam yang menetap di Madinah” (R06, Temu bual Bersemuka, 09 Disember 2016).

199

“Ya, saya kata menepati. Bagi saya, elemen yang ada dalam budaya masyarakat kita sudah ada yang bersifat Islamik. Cuma, ia tidak ditonjolkan bahawa kaedah tersebut adalah Islamik” (R07, Temu bual Bersemuka, 20 April 2016).

“Ya. Yang saya nampak apa yang berlaku dalam MBSA, apabila berlakunya konflik pihak pengurusan mengambil kaedah musyawarat dan perbincangan dalam menyelesaikan konflik. Hal ini menunjukkan ada juga beberapa KPK yang digunakan dalam MBSA bertepatan dengan KPKOPI” (R08, Temu bual Bersemuka, 2 September 2016).

“Ya, ia bertepatan, tetapi bukan kesemuanya, tetapi lebih kepada persoalan mengenai peraturan dan undang-undang yang sedia ada” (R09, Temu bual Bersemuka, 19 November 2016).

4.5.2 Masalah/Halangan Majlis Bandaraya Shah Alam Dalam Melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam Dalam Majlis Bandaraya Shah Alam

Pandangan para informan juga ditumpukan kepada masalah atau halangan untuk

MBSA melaksanakan KPKOPI dalam organisasi. Jawapan yang terkumpul didapati bahawa lima informan berpandangan memang wujudnya halangan untuk MBSA melaksanakan KPKOPI dalam organisasi (n=5, 56%). Sementara itu, empat informan berpandangan tiada halangan atau masalah bagi MBSA melaksanakan KPKOPI

(n=4, 44%). Ringkasan wujudnya permasalahan atau halangan direkodkan dalam

Jadual 4.9.

Jadual 4.9: Wujudnya Halangan Untuk MBSA Melaksanakan KPKOPI (n=9)

Wujudnya Halangan Untuk MBSA Melaksanakan Frekuensi (n) Peratus KPKOPI

Ya, wujudnya halangan 5 56% Tidak, tiada halangan 4 44% 9 100 %

200

Antara pandangan yang menyatakan tiada halangan tersebut sepertimana yang digambarkan oleh informan ialah oleh R07 (Temu bual Bersemuka, 20 April 2016).

Beliau mengungkapkannya seperti berikut:

“Saya tidak rasa ada masalah. Seperti yang saya tekankan tadi, cara dalam kaedah yang kita gunakan sekarang sudah Islamik. Bagi pegawai atau Ahli Majlis yang bukan beragama Islam, perbezaannya hanyalah kepada akidah, nilainya masih tetap sama”.

Pandangan lima informan diperoleh bagi menentukan apakah bentuk-bentuk permasalahan atau halangan untuk melaksanakan KPKOPI. Berikut merupakan pandangan informan tersebut;

“Bagi saya, sekiranya pendekatan Islam adalah lebih baik daripada apa yang diguna sekarang, ia boleh diaplikasikan di MBSA. Halangan mungkin hanya akan wujud dari segi pemahaman ke atas aplikasi KPKOPI, terutama kepada pihak pengurusan, Ahli Majlis serta orang awam yang bukan beragama Islam. Pemahaman kaedah yang mengikut perspektif Islam merupakan kaedah utama dalam hal ini” (R01, Temu bual Bersemuka, 9 November 2016).

“Halangan utama yang dihadapi oleh Ahli Majlis dalam mencapai kata sepakat ialah Ahli Majlis yang terdiri daripada berbilang agama dan kepercayaan. Hal ini disebabkan perbezaan agama dan kepercayaan. Contohnya kepada isu lesen gudang untuk menyimpan minuman keras. Bagi kita yang beragama Islam, sudah tentu jawapannya adalah ‘tidak’. Namun demikian sokongan daripada Ahli Majlis yang bukan beragama Islam sukar untuk dijangkakan, dan semestinya mereka akan menyokong dengan cadangan tersebut” R03, Temu bual Bersemuka, 19 April 2016).

“Halangan yang biasa dihadapi ialah pemahaman ke atas perundangan Islam oleh Ahli Majlis dan masyarakat yang bukan beragama Islam. Saya tidak nampak bagi halangan-halangan yang lain. Dengan kata yang lain, halangan yang wujud ialah mengenai pemahaman kaedah yang mengikut perspektif Islam” (R04, Temu bual Bersemuka, 13 November 2016).

201

“Terdapat dua isu yang menjadi halangan kepada MBSA dalam melaksanakan KPKOPI. Pertama adalah berkenaan dengan pemahaman kaedah yang mengikut perspektif Islam. Kedua, isu yang dimainkan oleh pihak media massa” (R05, Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

“Sepertimana yang diketahui, Ahli Majlis bukanlah seratus peratus dianggotai oleh mereka yang beragama Islam dan berbangsa Melayu. Ada juga ahli-ahli yang terdiri daripada kaum-kaum yang lain. Hal ini berlaku disebabkan oleh perbezaan agama dan kepercayaan. Apabila MBSA pada hari ini berada di bawah pentadbiran Pakatan Harapan, maka kepentingan sesuatu agama sudah tidak menjadi keutamaan. Hal ini disebabkan elemen hak kesamarataan dilihat sebagai elemen utama dalam pengurusan hari ini. Dengan kata lain, kepentingan sesuatu agama untuk menjadi lebih dominan tidak akan berlaku” (R08, Temu bual Bersemuka, 2 September 2016).

“Antara halangan tersebut adalah banyak peraturan dan undang-undang yang sedia ada membataskan pelaksanaan KPKOPI dalam organisasi MBSA.

Kedua adalah kuasa yang ada kepada sesetengah pihak pengurusan yang mempunyai kata putus dalam memastikan sama ada KPKOPI patut dilaksanakan ataupun tidak.” (R09, Temu bual Bersemuka, 19 November 2016).

Hasil daripada temu bual di atas, terdapat empat halangan yang direkodkan. Hasil juga menunjukkan sebanyak tujuh frekuensi direkodkan (n=7). Seramai tiga informan menyatakan kefahaman kaedah dari perspektif Islam (43%) sebagai halangan untuk MBSA melaksanakan KPKOPI. Sementara itu, dua informan meletakkan hal berkaitan perbezaan agama dan kepercayaan (29%) sebagai halangan kepada MBSA. Data-data lain yang dikumpul ialah peraturan dan undang-undang yang sedia ada membataskan pelaksanaan KPKOPI dan kuasa yang ada kepada sesetengah pihak yang mempunyai kata putus. Ringkasan permasalahan atau halangan direkodkan dalam Jadual 4.10.

202

Jadual 4.10: Permasalahan atau Halangan Untuk MBSA Melaksanakan KPKOPI (n=7)

Permasalahan atau Halangan Untuk MBSA Frekuensi (n) Peratus Melaksanakan KPKOPI

Perbezaan Agama dan Kepercayaan 2 29% Peraturan dan Undang-undang yang Sedia Ada Membataskan Pelaksanaan KPKOPI 1 14% Kuasa yang Ada Kepada Sesetengah Pihak Yang Mempunyai Kata Putus 1 14% Kefahaman Kaedah Dari Perspektif Islam 3 43% 7 100 %

Permasalahan atau Halangan Untuk MBSA Melaksanakan KPKOPI juga diterjemahkan melalui Rajah 4.6.

Rajah 4.6: Permasalahan atau Halangan Untuk MBSA Melaksanakan KPKOPI

Perkara yang boleh disimpulkan daripada perbincangan ini ialah halangan-halangan yang dikongsi oleh para informan akan membataskan pelaksanaan KPKOPI kelak. 203

Halangan-halangan ini boleh menjadi kekangan akibat daripada matlamat atau tujuan oleh MBSA. Hasilnya ia boleh menyebabkan KPKOPI tidak dapat dilaksanakan sepertimana yang diharapkan.

4.5.3 Usaha-Usaha Majlis Bandaraya Shah Alam Untuk Menguruskan Konflik Secara Islam

Seterusnya, pandangan informan dikehendaki untuk melihat sama ada wujudnya usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam.

Enam informan menjawab memang wujudnya usaha-usaha tersebut. Mereka ialah

R01, R02, R03, R04, R05 dan R09. Hasil temu bual yang dilakukan hanya merekodkan terdapat dua jenis usaha sahaja yang diambil. Pertama, pelaksanaan pengurusan Islam (n=1, 17%). Kedua, menganjurkan kursus-kursus dari perspektif

Islam (n=5, 83%). Ringkasan kepada usaha-usaha yang dilakukan tersebut disusun seperti dalam Jadual 4.11 dan Rajah 4.7.

Jadual 4.11: Usaha-usaha yang Dilakukan oleh MBSA Untuk Menguruskan Konflik Secara Islam (n=6)

Usaha-usaha yang Dilakukan oleh MBSA Untuk Frekuensi (n) Peratus Menguruskan Konflik Secara Islam

Pelaksanaan Pengurusan Islam 1 17% Menganjurkan Kursus-kursus dari Perspektif Islam 5 83% 6 100 %

Sementara itu bagi tiga lagi informan menjawab tidak wujud usaha MBSA dalam menguruskan konflik secara Islam. R08 (Temu bual Bersemuka, 2 September 2016) mengatakan begini:

204

“Bagi pendapat saya, jawapannya adalah ‘tiada’. Setakat ini, saya tidak nampak ada usaha-usaha ke arah tersebut. Sekiranya ada, sudah tentu pihak MBSA akan mewar-warkan usaha tersebut melalui promosi dan kempen. Jika dilihat, pihak MBSA hanya melakukan usaha-usaha yang ditinggalkan oleh komponen Barisan Nasional yang terdahulu sahaja. Tiada usaha-usaha baharu yang dilakukan oleh pengurusan baharu di bawah Pakatan Harapan.

Jika dilihat kepada perancangan untuk mewujudkan Kotaraya Islam Kosmopolitan, ia hanyalah keputusan populis sahaja. Tetapi dari segi tindakan tidak akan berlaku. Jika dilihat, sehingga sekarang tiada pelaksanaan ke arah tujuan bagi merealisasikan idea bagi mewujudkan Kotaraya Islam Kosmopolitan sepertimana yang diwar- warkan sebelum ini” (R08, Temu bual Bersemuka, 2 September 2016).

Sementara itu R07 (Temu bual Bersemuka, 20 April 2016) pula mengatakan:

“Bagi saya, tiada. Ia tidak mengikut secara Islam, tidak nampak. Tetapi ia banyak mengikut kepada nilai. Segala gerak kerja adalah berdasarkan niat. Jika kita berniat melakukan sesuatu tindakan atau tanggungjawab kerana Allah atau mengikut Sunnah Nabi, maka pahala yang akan kita dapat.” (R07, Temu bual Bersemuka, 20 April 2016).

Pandangan-pandangan lain daripada informan adalah seperti berikut:

“Pihak MBSA telah menerapkan prinsip-prinsip pengurusan Islam kepada para pekerjanya melalui kursus-kursus yang dijalankan. Dalam hal ini, MBSA telah menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam kepada para pekerjanya.

Di samping itu, terdapat beberapa program sampingan seperti ceramah agama telah dianjurkan bagi memberikan ilmu agama yang lebih mendalam. Hal ini boleh diperkembangkan lagi kepada konsep pengurusan konflik Islam di MBSA” (R01, Temu bual Bersemuka, 9 November 2016).

“Pertama, kita membuat mesyuarat dan mengadakan perjumpaan. Kaedah ini dalam Islam juga dipanggil musyawarat.

205

Kedua, MBSA juga mengadakan program-program keagamaan seperti solat hajat. Dalam hal ini, pihak MBSA menganjurkan kursus- kursus berkonsepkan Islam. Dalam isu kutipan sampah sebagai contoh, pihak MBSA mengadakan solat hajat pada setiap minggu agar masalah berkaitan dapat diselesaikan seberapa baik yang mungkin, selain mendapatkan petunjuk daripada Allah SWT” (R02, Temu bual Bersemuka, 21 April 2016).

“Antara usaha-usaha yang cuba diketengahkan oleh MBSA adalah melalui musyawarat.

Selain itu pihak MBSA juga menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam seperti ESQ kepada para pekerja mereka, iaitu satu kursus yang menekankan kepada soal pembersihan hati.

MBSA juga mengadakan perhimpunan bulanan. Dalam perhimpunan tersebut, Datuk Bandar akan menyampaikan hasrat dan matlamat organisasi kepada pekerja mereka. Dalam perhimpunan ini juga ditekankan kepada peraturan-peraturan dan arahan yang seharusnya diikuti oleh pekerja MBSA” (R03, Remubual Bersemuka, 19 April 2016).

“MBSA tidak membahagikan sesuatu penyelesaian isu itu kepada dua perkara yang berbeza, iaitu antara penyelesaian Islam atau penyelesaian lazim. Dalam masa, ini MBSA menggunakan kaedah penyelesaian yang menggabungkan kaedah Islam dan juga Barat, atau lazim. Ia bergantung kepada siapa yang menguruskan isu konflik. Dalam usaha melaksanakan pengurusan konflik secara Islam, ia boleh dilihat apabila MBSA menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam” (R04, Temu bual Bersemuka, 13 November 2016).

“Jika dibandingkan dengan bandaraya-bandaraya yang lain, MBSA agak Islamik. Jika dilihat dari segi infrastruktur, persekitaran, pelaksanaan penggantian caj faedah kepada caj pengurusan melalui kaedah ta’widh serta kemudahan ibadat yang dilaksanakan dalam kawasan Shah Alam oleh pihak MBSA, ia menunjukkan terdapatnya sedikit sebanyak elemen-elemen pengurusan konflik dalam Islam. Hal ini saya ringkaskan sebagai pelaksanaan pengurusan Islam” (R05, Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

“Hasil daripada pemerhatian saya, pihak pengurusan MBSA telah menyelitkan elemen-elemen pengurusan Islam dalam organisasi mereka. Hal ini dapat dilihat apabila MBSA telah menyediakan kursus-kursus yang dijalankan berkonsepkan Islam. Selain itu, program sampingan seperti ceramah-ceramah agama berterusan dilaksanakan untuk memberikan lebih pendedahan elemen Islam kepada pekerja-pekerja mereka. Hasil daripada inilah ia memudahkan usaha-usaha menguruskan organisasi dan konflik dalam MBSA” (R06, Temu bual Bersemuka, 09 Disember 2016).

206

“Usaha untuk memperbaiki KPK mungkin ada, tetapi tidak bermatlamat untuk melaksanakannya secara Islam. Hal ini kerana MBSA tidak mempunyai moto ataupun wawasan yang jelas ke arah tersebut. Setakat ini, wawasan yang ada hanyalah untuk meningkatkan kecekapan pengurusan. Walaupun begitu, dalam usaha untuk meningkatkan kecekapan pengurusan, memang wujud aspek- aspek Islam yang diambil kira” (R09, Temu bual Bersemuka, 19 November 2016).

Rajah 4.7: Usaha-usaha yang Dilakukan oleh MBSA Untuk Menguruskan Konflik Secara Islam

Berdasarkan Rajah 4.7 memperlihatkan usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik dalam Islam. Kaedah-kaedah yang direkodkan ialah pertama, pelaksanaan pengurusan Islam; dan kedua, menganjurkan kursus-kursus menurut perspektif Islam.

4.6 MERUMUSKAN KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Bahagian ini merumuskan model KPKOPI yang sesuai digunakan dalam MBSA.

Bahagian ini merupakan objektif kajian yang terakhir dalam kajian ini. Persoalan kajian ini menyentuh mengenai KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan

207 konflik dalam MBSA. Persoalan kajian yang dinyatakan bagi objektif kajian ketiga dipamerkan dengan lebih jelas dalam Jadual 4.12.

Persoalan kajian (V) adalah mengenai bentuk KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan konflik dalam MBSA. Pertama, pandangan informan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA. Kedua, cadangan lain daripada informan untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA. Ringkasan persoalan kajian dan soalan temu bual tersebut diterjemahkan melalui Jadual 4.12.

Jadual 4.12: Persoalan Kajian Kelima dan Soalan Temu Bual

Persoalan Kajian Soalan Temu Bual

V. Apakah bentuk KPKOPI 11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ yang sesuai digunakan untuk Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang menguruskan konflik dalam sesuai diterap dalam MBSA? MBSA? 12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini?

Daripada Jadual 4.12, persoalan kajian (V) iaitu adalah mengenai bentuk KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan konflik dalam MBSA mempunyai dua soalan temu bual yang perlu dijawab. Pertama, apakah pandangan informan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Kedua, adakah

208 informan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini?

4.6.1 Bentuk-Bentuk Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam Yang Sesuai Diterapkan Dalam Majlis Bandaraya Shah Alam

Bagi menjawab persoalan kajian kelima, pandangan informan mengenai bentuk- bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA dikumpul. Hasil daripada temu bual yang dijalankan, sebanyak sembilan bentuk KPKOPI yang dicadangkan kepada

MBSA yang melibatkan sebanyak 21 frekuensi jawapan direkodkan. Seramai lima informan menyatakan musyawarat merupakan kaedah KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA (n=5, 23%). Selanjutnya empat informan meletakkan bentuk taat kepada pemimpin (n=4, 19%) dan diikuti dengan pembersihan hati (n=3, 14%) serta tahaluf al-siyasi (n=4, 19%). Selain itu, bentuk-bentuk lain KPKOPI yang dicadangkan ialah sikap memaafkan, maqasid syari‘at, permuafakatan, bertolak ansur dan berkongsi (masing-masing n=1, 5%). Ringkasan dapatan rumusan ini dapat dijelaskan dalam Jadual 4.13 dan Rajah 4.8.

Hal ini dijelaskan oleh semua informan yang memberi pandangan mengenai bentuk- bentuk KPKOPI yang sesuai diterapkan. Menurut Fikhry Hakim Fadzilullah (2015), jika seseorang atau organisasi menghadapi konflik, pihak yang berkonflik adalah bertanggungjawab menggunakan akal dan petunjuk yang diberikan oleh Allah SWT dalam mencari jalan penyelesaiannya.

209

Jadual 4.13: Bentuk-bentuk KPKOPI Yang Sesuai Diterapkan Dalam MBSA (n=21)

Bentuk-bentuk KPKOPI Yang Sesuai Diterapkan Frekuensi (n) Peratus Dalam MBSA

Taat Kepada Pemimpin 4 19% Sikap Memaafkan 1 5% Pembersihan Hati 3 14% Maqasid Syari‘at 1 5% Permuafakatan 1 5% Bertolak Ansur 1 5% Tahaluf al-siyasi 4 19% Musyawarat 5 23% Berkongsi 1 5% 21 100 %

Bentuk-bentuk KPKOPI yang diperlihatkan melalui pandangan informan dapat dilihat dalam petikan-petikan berikut;

“Sefaham saya, jika dilihat pada zaman sahabat Rasulullah SAW, terdapat beberapa kaedah yang sesuai dilaksanakan. Antara kaedah tersebut adalah perbincangan dan juga musyawarat. Tetapi dalam masa yang sama, kaedah keputusan daripada ketua juga perlu dijadikan sebagai salah satu kaedah KPKOPI yang boleh diterap dalam MBSA. Asalkan ia tidak lari daripada unsur-unsur berprinsipkan Islam. Adalah perlu kepada para pekerja untuk taat kepada pemimpin” (R01, Temu bual Bersemuka, 9 November 2016).

“Pertama, musyawarat merupakan bentuk KPKOPI yang menjadi keutamaan dan juga sesuai digunakan dalam mana-mana organisasi.

Kedua, setiap kali selepas membuat perancangan dan tindakan dalam sesuatu perkara, kita hendaklah bertawakal kepada Allah SWT.

Ketiga, soal pembersihan hati. Kaedah ini merupakan kaedah yang boleh memberikan pemikiran dan pandangan serta tindakan yang lebih bersepadu dari perspektif Islam.

Keempat, taat kepada pemimpin. Dalam hal ini mereka yang berkonflik hendaklah taat dan menurut arahan yang diberikan oleh ketua” (R02, Temu bual Bersemuka, 21 April 2016).

210

“Saya berkenan dengan perbincangan dalam Islam, iaitu tahaluf al- siyasi. Hal ini amat dipersetujui kerana Ahli Majlis terdiri daripada bukan sahaja oleh ahli yang beragama Islam, tetapi ia juga turut dianggotai oleh mereka yang bukan beragama Islam. Oleh yang demikian, tahaluf al-siyasi merupakan kaedah terbaik dalam mengurangkan jurang perbezaan pendapat antara agama Islam dan mereka yang bukan beragama Islam” (R03, Remubual Bersemuka, 19 April 2016).

“Yang pertama ialah musyawarat. Dalam hal ini musyawarat yang diterapkan perlulah ditekankan lagi kepada ilmu Islam. Memang sekarang pun MBSA telah menggunakan kaedah musyawarat dalam soal pengurusan konflik, tetapi ilmu-ilmu dan kaedah Islam hendaklah atau perlu dimasukkan dengan lebih banyak dan mendalam.

Selain daripada itu, kaedah permuafakatan juga merupakan satu kaedah yang boleh diterapkan bagi menambah baik KPKOPI. Kaedah ini sudah tentunya mencetuskan keadaan menang-menang dalam menyelesaikan isu konflik” (R04, Temu bual Bersemuka, 13 November 2016).

“Antara instrumen-instrumen KPKOPI yang boleh diguna dalam MBSA adalah seperti musyawarat. Selain daripada itu, kaedah lain yang boleh diterapkan ialah negosiasi. Negosiasi merupakan elemen yang boleh diguna dalam menguruskan konflik dalam pengurusan. Yang ketiga ialah kaedah tahaluf al-siyasi iaitu perbincangan antara mereka yang beragama Islam dan juga yang bukan beragama Islam” (R05, Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

“Pada pendapat saya, terdapat beberapa bentuk KPKOPI yang boleh diketengahkan dalam MBSA. Antaranya ialah musyawarat. Kaedah tersebut memberikan ruang dan peluang bagi meneliti, membincang, serta mengulas isu-isu konflik yang timbul.

Kedua, soal pembersihan hati. Mereka yang berkonflik hendaklah mempunyai hati yang bersih dalam menyelesaikan isu-isu konflik yang timbul. Penyakit hati merupakan sebab mengapa manusia masa kini menjadi lebih tidak terarah dan gagal dalam menyelesaikan isu- isu yang dihadapi. Oleh yang demikian dengan membersihkan hati akan memberikan lebih ruang dan peluang dalam menyelesaikan isu konflik.

211

durhaka kepadaku bermaksud dia telah mendurhakai Allah SWT. Siapa saja yang taat kepada amir, maka bererti dia telah mentaatiku. Dan siapa saja yang derhaka kepada amir, maka bererti dia derhaka kepadaku. (Riwayat al-Bukhariy, No. Hadith: 2957; dan Muslim, No. Hadith: 1835)”. Amir di sini membawa maksud pemimpin yang harus untuk ditaati.

Keempat, konsep maqasid syari‘at. Tujuan hukum-hukum dalam Islam wujud, ditimbang dalam lima perkara. Pertama, menjaga agama; kedua, menjaga nyawa; ketiga, menjaga akal; keempat, menjaga harta; dan kelima, menjaga nasab (keturunan). Setiap hukum yang akan diambil perlu melihat kepada mana yang lebih penting dahulu. Apa-apa sahaja keputusan yang perlu diambil oleh MBSA, pihak pengurusan perlu memberikan kepentingan kepada agama dahulu. Hal ini bersesuaian dengan titah Sultan Selangor yang mahukan pengurusan memandang negara dalam pentadbiran urusan negeri supaya melihat kepada maqasid syari‘at. Hal ini juga boleh dilihat dalam isu pengurusan konflik dari perspektif Islam, menjadi keperluan kepada pengurusan MBSA meletakkan kepentingan Islam sebagai hal yang paling utama” (R06, Temu bual Bersemuka, 9 Disember 2016).

“Bagi pendapat saya, nilai-nilai keIslaman perlulah diterapkan dengan lebih mendalam lagi dalam MBSA. Pertama, sikap muhasabah diri. Kedua, bertolak ansur. Ketiga, musyawarat. Keempat, sikap memaafkan. Dan kelima, berkongsi” (R07, Temu bual Bersemuka, 20 April 2016).

“Banyak kaedah pengurusan konflik yang berkonsepkan Islam boleh diterapkan dalam MBSA. Jika dilihat, Shah Alam didiami oleh sebahagian besar mereka yang berbangsa Melayu dan beragama Islam, oleh itu kaedah pengurusan secara menyeluruh seharusnya berdasarkan kepada Islam. Selain musyawarat, kaedah seperti syura, soal pembersihan hati dan taat kepada pemimpin merupakan kaedah yang boleh diterapkan mengikut perspektif Islam” (R08, Temu bual Bersemuka, 2 September 2016).

“Bagi pendapat saya, kaedah bermesyuarat atau musyawarat merupakan kaedah yang terbaik kepada MBSA. Hal ini dilihat menjadi kaedah penting bagi mempertemukan satu titik penyelesaian konflik melalui perbincangan” (R09, Temu bual Bersemuka, 19 November 2016).

Hasil daripada perbincangan di atas menunjukkan keperluan MBSA dalam mengembangkan lagi ilmu KPKOPI dengan mengadaptasikan kaedah-kaedah tersebut dalam pengurusan konflik organisasi. Keperluan ini jelas merupakan antara

212 yang dibincangkan dalam al-Qur’an dan Hadith. Malah, keperluan tersebut juga merupakan cetusan yang diingini oleh informan-informan yang ditemu bual. Dalam pada itu, R07 (Temu bual Bersemuka, 20 April 2016) berpandangan kaedah bertolak ansur merupakan satu kaedah yang boleh dicapai dan diterapkan dalam MBSA dalam menghadapi konflik. Kaedah ini juga dipersetujui oleh Mohd Zulkifli Muhammad,

Minah Japang dan Mohd Faisol Ibrahim (2010) menyatakan, dalam Islam, kaedah kompromi atau bekerjasama, kaedah bertolak ansur dan kaedah tolong-menolong antara satu sama lain amat digalakkan dan amat dititikberatkan.

Rajah 4.8: Bentuk-bentuk KPKOPI Yang Sesuai Diterapkan Dalam MBSA

213

Hasil daripada perbincangan yang diperoleh melalui kaedah temu bual, didapati bahawa terdapat sembilan bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA sepertimana yang dicadangkan oleh informan. Bentuk-bentuk KPKOPI tersebut ialah, pertama, taat kepada pemimpin; kedua, sikap memaafkan; ketiga, pembersihan hati; keempat, maqasid syari‘at; kelima, permuafakatan; keenam, bertolak ansur; ketujuh, tahaluf al-siyasi; kelapan, musyawarat; dan kesembilan, berkongsi. Dalam bahagian 4.3.2, hasil daripada penganalisisan data sekunder yang dikumpul, terdapat lima jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam. Jenis-jenis tersebut ialah, pertama, kaedah tazkiyat al-nafs; kedua, kaedah musyawarat (mesyuarat); ketiga, ketaatan kepada pemimpin; keempat, membuang sifat ’asabiyyat; dan kelima, kaedah negosiasi cara Islam (tahaluf al-siyasi). Seterusnya, kedua-dua bentuk data yang diperoleh dikumpulkan dan dibuat kesesuaian bagi mendapatkan kaedah- kaedah KPKOPI yang sesuai dilaksanakan di MBSA. Kesesuaian tersebut diringkaskan melalui Jadual 4.14.

Jadual 4.14: Kesesuaian Jenis-Jenis KPKOPI Dengan MBSA

Jenis-Jenis KPKOPI Bentuk-bentuk KPKOPI Yang Sesuai Untuk MBSA

Tazkiyat al-nafs Sikap Memaafkan Pembersihan Hati Maqasid Syari‘at

Musyawarat (Mesyuarat) Musyawarat

Ketaatan Kepada Pemimpin Taat Kepada Pemimpin

Membuang Sifat ’Asabiyyat Bertolak Ansur Berkongsi

Negosiasi Cara Islam (Tahaluf al-siyasi) Permuafakatan Tahaluf al-siyasi

214

Jadual 4.14 mempamerkan kesesuaian antara jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif Islam dengan bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterapkan dalam

MBSA. Bagi jenis-jenis pengurusan konflik Islam, terdapat tiga KPKOPI yang sesuai untuk MBSA. KPKOPI tersebut ialah sikap memaafkan, pembersihan hati dan maqasid syari‘at. Bagi jenis kaedah musyawarat (mesyuarat) dan kaedah ketaatan kepada pemimpin, ia sama bertepatan dengan KPKOPI yang sesuai untuk MBSA seperti yang dicadangkan. Untuk jenis membuang sifat ’asabiyyat, KPKOPI yang sesuai untuk MBSA ialah bertolak ansur dan berkongsi. Bagi jenis yang terakhir iaitu kaedah negosiasi cara Islam (tahaluf al-siyasi), terdapat dua KPKOPI yang sesuai iaitu permuafakatan dan tahaluf al-siyasi.

Hasil daripada jawapan yang dikemukakan oleh informan berkaitan KPKOPI yang sesuai untuk MBSA menunjukkan bahawa mereka juga bersetuju kelima-lima jenis pengurusan konflik organisasi Islam digunakan di MBSA. Hal ini dirumuskan kerana

KPKOPI yang sesuai untuk MBSA kesemuanya mempunyai kaitan dengan kelima- lima jenis pengurusan konflik organisasi Islam tersebut. Natijahnya ia merupakan pandangan asas yang dikemukakan oleh para sarjana Islam yang mengkaji pengurusan konflik Islam sebagaimana yang dibincangkan dalam Bab Dua sebelum ini.

215

4.6.2 Cadangan Penambahbaikan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Menurut Perspektif Islam Untuk Direalisasikan Dalam Majlis Bandaraya Shah Alam

Seterusnya, pandangan informan mengenai cadangan untuk merealisasikan KPKOPI dalam sesebuah organisasi seperti MBSA dapat dirumuskan melalui tujuh cadangan yang dikemukakan. Cadangan-cadangan tersebut ialah pendedahan mengenai

KPKOPI melalui kursus dan latihan, perubahan sikap dan anjakan paradigma kepada pihak pengurusan, penekanan kepada pengurusan Islam, Ahli Majlis dan Datuk

Bandar hendaklah dipilih melalui proses pilihan raya tempatan, menjadikan KPKOPI sebagai salah satu dasar MBSA, memberi kefahaman dan konsep ta‘awun.

Hasil daripada temu bual yang dijalankan, sebanyak 15 frekuensi direkodkan daripada sembilan informan. Enam informan bersepakat meletakkan kefahaman sebagai antara cadangan yang boleh diketengahkan (n=6, 40%). Selain itu, cadangan lain ialah pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan (n=3, 20%) serta menjadikan KPKOPI sebagai salah satu dasar MBSA (n=2, 12%). Cadangan- cadangan yang lain ialah perubahan sikap dan anjakan paradigma kepada pihak pengurusan, penekanan kepada pengurusan Islam, Ahli Majlis dan Datuk Bandar hendaklah dipilih melalui proses pilihan raya tempatan dan konsep ta‘awun (masing- masing n=1, 8%). Cadangan-cadangan tersebut diringkaskan melalui Jadual 4.15.

216

Jadual 4.15: Cadangan Penambahbaikan KPKOPI (n=15)

Cadangan Lain Untuk Menambah Baik KPKOPI Frekuensi (n) Peratus Agar Ia Boleh Direalisasikan

Pendedahan Mengenai KPKOPI Melalui Kursus 3 20% dan Latihan Perubahan Sikap dan Anjakan Paradigma Kepada 1 7% Pihak Pengurusan Penekanan Kepada Pengurusan Islam 1 7% Ahli Majlis dan Datuk Bandar Hendaklah Dipilih 1 7% Melalui Proses Pilihanraya Tempatan Menjadikan KPKOPI Sebagai Salah Satu Dasar 2 12% MBSA Memberi Kefahaman 6 40% Ta‘awun 1 7% 15 100 %

Memberi kefahaman di sini adalah merujuk kepada memperincikan, menjelaskan serta memahamkan pekerja, Ahli Majlis dan masyarakat mengenai KPKOPI. Hal ini dijelaskan oleh informan R01 (Temu bual Bersemuka, 9 November 2016). Menurut beliau:

“Saya bepandangan, perlu diadakan taklimat kepada semua kakitangan MBSA berkaitan KPKOPI, agar pendedahan dapat diwar-warkan kepada seluruh kakitangan. Memberi pemahaman akan menambah maklumat dalam organisasi dan pekerjanya. Secara tidak langsung apabila pendedahan mengenai pengurusan konflik menurut kaedah Islam difahami, ia dengan mudah diserap serta diguna pakai dalam organisasi Majlis.

Selain itu, pihak MBSA perlu memperbanyakkan sesi latihan serta kursus-kursus yang berkaitan KPKOPI secara berterusan. Dalam hal ini, pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan akan memudahkan KPKOPI diterap dan dilaksanakan dalam MBSA.

Setakat ini KPKOPI masih belum ada dalam dasar pengurusan MBSA. Usaha perlu dilakukan bagi menjadikan KPKOPI sebagai salah satu dasar MBSA yang perlu dicapai serta dilaksanakan. Bagi merealisasikan matlamat ini, satu kertas cadangan perlulah dikemukakan kepada pihak BLQ bagi tujuan penelitian dan penilaian.

217

Seterusnya, ia perlu dibawa kepada pihak pengurusan tertinggi MBSA untuk menentukan dasar penambahbaikan ke arah KPKOPI”.

Antara temu bual yang menarik perhatian ialah R09 (Temu bual Bersemuka, 19

November 2016). Beliau mencadangkan beberapa cadangan yang bernas dan boleh memberikan impak dalam menjadikan KPKOPI boleh direalisasikan dalam MBSA.

Beliau berpandangan seperti berikut;

“Adalah perlu satu perubahan sikap atau anjakan paradigma kepada pihak pengurusan MBSA bagi memastikan KPKOPI dapat dilaksanakan di MBSA. Hal ini perlu dilihat dengan lebih mendalam bagi memastikan pegawai peringkat pengurusan tidak bersikap ‘besar kepala’ hasil daripada kuasa yang mereka ada.

Selain itu cadangan lain ialah melaksanakan kursus khas kepada pihak pengurusan tertinggi bagi memberi pemahaman dan kesedaran mengenai KPKOPI.

Yang terakhir, saya suka untuk mencadangkan agar Ahli Majlis dan Datuk Bandar hendaklah dipilih melalui proses pilihanraya tempatan, dan bukannya melalui lantikan. Apabila ia dilakukan melalui proses lantikan, akan banyak halangan serta masalah akan timbul akibat daripada kekuasaan yang mereka ada. Hal ini disebabkan rasa pertanggungjawaban yang ada akan menjadi kurang. Seterusnya ia hanya akan menyebabkan cadangan memperkenalkan KPKOPI dalam MBSA mungkin sukar untuk dilaksanakan” (R09, Temu bual Bersemuka, 19 November 2016).

Selain daripada itu, pandangan lain yang dikemukakan oleh informan-informan adalah seperti berikut:

“Pertama, perlu diberikan pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan berterusan kepada kakitangan MBSA. Sebagai tambahan, latihan ESQ diperkenalkan kepada peringkat pengurusan tertinggi MBSA. Selepas ini, kursus ESQ akan diperluaskan kepada pekerja-pekerja yang lain dan ia dilaksanakan mengikut fasa.

218

Kedua, pendedahan atau memberi kefahaman kepada KPKOPI perlu dilaksanakan secara berterusan kepada para pekerja agar pemahaman ke atas konsep KPKOPI dapat difahami dan diaplikasikan dalam setiap kes yang timbul” (R02, Temu bual Bersemuka, 21 April 2016).

“Bagi pendapat saya, memanglah Ahli Majlis merupakan sebahagian komponen dalam MBSA. Pelaksanaan tugasan adalah tanggungjawab pekerja-pekerja MBSA, iaitu daripada peringkat pegawai hinggalah kepada peringkat bawahan. Oleh yang demikian, penekanan kepada pengurusan Islam, termasuk pengurusan konflik berteraskan Islam perlulah diterapkan kepada pekerja-pekerja MBSA melalui kursus- kursus yang berkala serta berterusan.

Selain itu, MBSA juga perlulah meneruskan program-program khusus kepada pekerja-pekerja bermasalah yang lebih melibatkan masalah disiplin. Kursus-kursus berkonsepkan Islam hendaklah diperbanyakkan lagi” (R03, Remubual Bersemuka, 19 April 2016).

“Ya, iaitu konsep ta‘awun, iaitu konsep tolong menolong antara mereka yang terlibat dalam konflik” (R04, Temu bual Bersemuka, 13 November 2016).

“Bagi saya, cadangan yang terbaik boleh saya utarakan ialah mengenai kefahaman. Dengan memberi kefahaman kepada mereka yang bukan beragama Islam akan mendedahkan maklumat yang lebih lanjut untuk difahami. Dalam pada itu, pemahaman akan memberikan lagi penjelasan lanjut kepada mereka yang beragama Islam” (R05, Temu bual Bersemuka, 10 November 2016).

“Terdapat beberapa cadangan yang boleh saya ketengahkan. Pertama, dengan mengadakan kursus-kursus, taklimat serta penerangan mengenai KPKOPI dalam organisasi MBSA. Ia merupakan pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan yang perlu diadakan secara berterusan. Dengan ini, ia akan memberikan maklumat dan penjelasan lanjut kepada pegawai-pegawai, Ahli Majlis serta pekerja-pekerja MBSA secara keseluruhannya.

Kedua, pendidikan dan penerangan hendaklah diberikan juga kepada masyarakat. Maklumat-maklumat secara berterusan kepada masyarakat yang tinggal di kawasan Shah Alam akan memudahkan lagi pihak MBSA dalam melaksanakan KPKOPI. Maklumat- maklumat yang disalurkan akan memberi kefahaman kepada masyarakat.

Ketiga, MBSA hendaklah meletakkan KPKOPI sebagai salah satu dasar dan piagam yang perlu dilaksanakan dalam organisasi. Hal ini akan memudahkan lagi pelaksanaan MBSA. Dalam hal in MBSA hendaklah menjadikan KPKOPI sebagai salah satu dasar MBSA” (R06, Temu bual Bersemuka, 09 Disember 2016).

219

“Dalam hal menghadapi konflik, kita perlulah bermuhasabah diri. Dengan bermusahabah akan memberikan kita mengenali siapa diri kita, apa kebaikan kita dan apa pula keburukan diri kita.

Seperti yang saya tekankan tadi, dalam menyelesaikan konflik berteraskan Islam perlulah memberi kefahaman kepada nilai-nilai Islam. Nilai merupakan elemen dalam membuat pertimbangan seseorang individu mengenai hal-hal yang benar, baik atau yang ingin dicapai” (R07, Temu bual Bersemuka, 20 April 2016).

“Ia tidak boleh direalisasi selagi parti yang memerintah tidak ditukar. Pengurusan Islam selama ini yang dibawa oleh Pakatan Harapan hanya sebuah retorik dan ia tidak boleh dilaksanakan. Hal ini disebabkan wujudnya kecelaruan dalam kerjasama yang ditunjukkan oleh parti-parti yang memerintah di Negeri Selangor.

Kecuali sekirnya Kerajaan Negeri Selangor diperintah semula oleh Barisan Nasional, maka pengurusan dan pentadbiran PBT akan lebih akur kepada UMNO. Seterusnya segala keputusan termasuklah kaedah-kaedah pengurusan Islam lebih mudah dilaksanakan” (R08, Temu bual Bersemuka, 2 September 2016).

Pengkaji bersetuju dengan cadangan-cadangan lain yang dikemukakan oleh informan yang ditemu bual. Hal ini akan memberi tambah nilai dan juga pengkayaan terhadap

KPKOPI agar ia boleh direalisasikan dalam organisasi-organnisasi seperti MBSA.

220

Ringkasan cadangan-cadangan tersebut dipamerkan dalam Rajah 4.9.

Rajah 4.9: Cadangan Penambahbaikan KPKOPI

4.7 RUMUSAN

Secara keseluruhannya, dapat disimpulkan bahawa temu bual yang dijalankan ke atas sembilan orang informan daripada tiga kumpulan kategori iaitu pertama, pegawai

MBSA dan Ahli Majlis; kedua, ahli politik; dan ketiga, kumpulan pakar agama dan ahli akademik. Dengan perbincangan perihal KPKOPI di MBSA, maka terjawablah kelima-lima persoalan kajian yang dikemukakan pada awal perbincangan dalam tesis ini. Persoalan pertama apakah KPKOPI menurut pandangan pemikir Islam?

Persoalan kedua, apakah jenis-jenis pengurusan konflik organisasi dari perspektif

Islam? Persoalan ketiga, apakah KPK yang digunakan di MBSA? Persoalan keempat, apakah KPK yang digunakan oleh MBSA bersesuaian dengan KPKOPI?

221

Persoalan kelima, apakah bentuk KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan konflik dalam MBSA? Hasil daripada temu bual tersebut dianalisis dengan menggunakan Atlas.ti versi 8.0.29 (PAV8) dan juga Microsoft Excel 2013.

Perbincangan dalam bab ini telah menjawab lima persoalan kajian tersebut. Dengan itu, maka tercapailah objektif-objektif bagi kajian ini.

222

BAB 5

PENUTUP DAN RUMUSAN

5.1 PENGENALAN

Dalam empat bab sebelum ini telah diketengahkan bab-bab yang melengkapkan keseluruhan kajian ini. Bab Satu membincangkan latar belakang kajian, pernyataan masalah, objektif kajian, persoalan kajian, definisi operasional, skop dan batasan kajian, kepentingan kajian, sumbangan kajian dan organisasi kajian. Bab Dua pula menumpukan kajian-kajian lepas dan sorotan karya bagi menyokong kajian ini. Bab

Tiga membincangkan kaedah penyelidikan yang digunakan dalam kajian ini. Bab

Empat merupakan bab dapatan dan analisis data. Data-data yang dikumpul dianalisis dan dijelaskan secara terperinci dengan menggunakan analisis kandungan. Perisian

Atlas.ti versi 8.0.29 (PAV8) dan Microsoft Excel 2013 digunakan sebagai alat analisis.

Bagi Bab Lima ini pula, penyelidik mengetengahkan rumusan bagi keseluruhan kajian yang telah dijalankan. Perbincangan dalam bab ini terdiri daripada tiga bahagian utama. Pertama, rumusan kajian; kedua, implikasi kajian dan cadangan dasar; dan ketiga, cadangan kajian masa hadapan.

5.2 RUMUSAN KAJIAN

Pengurusan konflik merupakan satu bidang yang memerlukan kemahiran interpersonal dalam menangani konflik yang timbul. Keperluan kajian ini diambil

223 memandangkan MBSA sebagai satu PBT ibu negeri bagi Selangor. Oleh yang demikian amatlah perlu bagi MBSA menguruskan konflik dalaman bagi memperkuatkan lagi pentadbiran organisasi tersebut. Tumpuan juga terarah kepada isu-isu di bawah kendalian MBSA, lebih-lebih lagi apabila parti pembangkang yang dinamakan sebagai Pakatan Rakyat mentadbir kerajaan Negeri Selangor. Politik dijadikan mainan dalam mempolemikkan institusi MBSA di Selangor. Apa-apa sahaja perkembangan di kawasan pentadbiran di bawah kendalian MBSA sentiasa diikuti oleh pihak yang mempunyai kepentingan.

Persoalannya, adakah polemik-polemik yang berlaku di kawasan pentadbiran MBSA menunjukkan kewujudan konflik dalam pengurusan dalaman organisasi MBSA?

Pertamanya, apabila isu berkaitan dengan rampasan minuman keras oleh pihak

MBSA ke atas kedai serbaneka 7-Eleven di Seksyen 8, Shah Alam. Keduanya, mengenai cadangan pembukaan pusat-pusat hiburan dan judi di Shah Alam.

Persoalan ketiga, apabila berlakunya pertentangan penduduk setinggan di Kampung

Rimba Jaya apabila unit rumah mereka dirobohkan oleh pihak MBSA. Persoalan keempatnya, apabila timbulnya tentangan penduduk ke atas pemindahan kuil dari tempat asal di Seksyen 19 ke Seksyen 23. Persoalan yang terakhir pula iaitu persoalan kelima menyentuh perkara berkaitan isu kutipan sampah di kawasan Shah

Alam.

Bagi menjawab persoalan ini, diaturkan tiga objektif utama. Bagi mencapai objektif pertama iaitu mengenal pasti KPKOPI, dua persoalan kajian dikemukakan. Pertama, apakah KPKOPI menurut pandangan pemikir Islam? Kedua, apakah jenis-jenis

KPKOPI? Data dikumpul menggunakan kajian dokumen dan kajian temu bual.

224

Kajian dianalisis menggunakan kaedah analisis kandungan melalui perisian PAV8.

Penumpuan kajian ini meletakkan KPK dalam organisasi yang seharusnya diuruskan dengan kaedah-kaedah yang diambil. Pandangan pemikir Islam diambil untuk menjelaskan bahawa dalam Islam juga memang ada KPK.

Bagi menjawab persoalan pertama, pandangan pemikir Islam diperoleh mengenai

KPKOPI. Islam telah menggariskan adab-adab dalam menguruskan konflik bagi mewujudkan keadaan yang harmoni dalam organisasi. Pemikir Islam bersetuju dengan prinsip-prinsip dan nilai asas Islam hendaklah selari dengan KPK yang diambil. Prinsip-prinsip tersebut adalah pertama, ‘ubudiyyat (sifat penghambaan); kedua, tauhid; ketiga, berpegang teguh kepada al-Qur’an dan Hadith; dan keempat, kuat jiwa.

Pandangan pemikir Islam juga diperoleh mengenai KPK organisasi dari perspektif

Islam melalui soalan temu bual. Bagi menjawab persoalan kajian ini, pandangan informan diperoleh mengenai kewujudan KPK organisasi dari perspektif Islam.

Hasilnya, semua informan bersetuju dengan pandangan tersebut. Informan juga bersetuju untuk berkongsi pandangan dari perspektif Islam bahawa terdapat beberapa jenis KPK yang boleh diambil. Jenis-jenis KPK tersebut adalah pertama, taat kepada pemimpin; kedua, musyawarat; ketiga, rundingan; keempat, memberikan hak kepada mereka yang berhak; kelima, majlis tahkim; keenam, persetujuan bersama; ketujuh, siyasat syar‘iyyat; kelapan, pembersihan hati; dan kesembilan, berlapang dada.

Seterusnya, jenis-jenis pengurusan konflik organisasi diambil kira bagi memudahkan penggunaan dan pelaksanaan pengurusan konflik yang dari perspektif Islam. Jenis-

225 jenis tersebut adalah pertama, kaedah tazkiyat al-nafs; kedua, kaedah musyawarat

(mesyuarat); ketiga, ketaatan kepada pemimpin; keempat, membuang sifat

’asabiyyat; dan kelima, kaedah negosiasi cara Islam (tahaluf al-siyasi). Hasil daripada data yang dikumpul menunjukkan jenis-jenis yang dikemukakan hendaklah selari dengan perkara yang digariskan dari perspektif Islam yang menurut al-Qur’an dan Hadith.

Objektif kajian kedua dalam kajian ini menganalisis KPK MBSA berdasarkan

KPKOPI. Dua persoalan kajian dikemukakan bagi menjawab objektif kajian ini.

Persoalan kajian pertama adalah mengenai apakah KPK yang digunakan di MBSA?

Terdapat tiga soalan temu bual dikemukakan. Hasil daripada temu bual yang dijalankan menunjukkan kesembilan-sembilan informan bersetuju bahawa MBSA pernah berhadapan dengan konflik. Hasil daripada kajian menunjukkan terdapat sepuluh jenis konflik yang berlaku di MBSA.

Turutan jenis konflik mengikut pandangan terbanyak adalah isu mengenai kutipan sampah diikuti dengan isu rampasan minuman keras di kedai 7-Eleven dan isu cadangan memindahkan kuil dari Seksyen 19 ke Seksyen 23, Shah Alam. Selain itu terdapat isu-isu yang lain seperti tidak berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan, bidang dan tanggungjawab yang tidak jelas, isu perundangan, perlesenan perniagaan kepada warga asing, projek penswastaan, kebenaran mengeluarkan lesen untuk membuka gudang minuman keras dan kepentingan hasil sesuatu projek.

Pandangan para informan juga diminta untuk menyenaraikan KPK yang biasa digunakan oleh MBSA. Hasilnya, informan meletakkan kaedah yang biasa

226 digunakan oleh MBSA adalah melalui kaedah mesyuarat, arahan daripada pengurusan tertinggi, memberi kefahaman, memberi nasihat, melalui perundangan dan penjelasan. Maklumat-maklumat yang dikongsi oleh informan menunjukkan majoriti informan bersetuju dengan kaedah mesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan dalam menyelesaikan konflik di MBSA.

Persoalan kajian kedua bagi objektif kajian kedua memperlihatkan mengenai sama ada KPK yang digunakan oleh MBSA bersesuaian dengan KPKOPI ataupun tidak.

Informan ditanya mengenai KPK yang digunakan oleh MBSA sama ada bertepatan dengan KPKOPI ataupun tidak. Hasil dapatan yang diperoleh menunjukkan lapan daripada sembilan informan bersetuju dengan kaedah yang digunakan oleh MBSA bertepatan dengan KPKOPI. Hanya seorang sahaja informan tidak bersetuju dengan kaedah yang digunakan oleh MBSA bertepatan dengan KPKOPI.

Informan juga ditanya sama ada terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan KPKOPI dalam organisasi. Hasil kajian yang diperoleh menunjukkan bahawa empat informan berpandangan tidak terdapat halangan untuk MBSA melaksanakan KPKOPI dalam organisasi. Sementara itu, lima informan berpandangan sebaliknya dengan mengatakan terdapat empat jenis halangan yang wujud. Bentuk-bentuk halangan yang dirumuskan ialah perbezaan agama dan kepercayaan, peraturan dan undang-undang yang sedia ada membataskan pelaksanaan KPKOPI, kuasa yang ada kepada sesetengah pihak yang mempunyai kata putus dan kefahaman kaedah dari perspektif Islam.

227

Dapatan daripada informan juga diperoleh sama ada wujudnya usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam. Hasilnya, tiga informan mengatakan tiada usaha yang dilakukan oleh MBSA dalam hal ini.

Sementara itu, enam informan menjawab memang wujudnya usaha-usaha MBSA dalam menguruskan konflik secara Islam. Usaha-usaha yang direkodkan adalah pelaksanaan pengurusan secara Islam dan adanya penganjuran kursus-kursus berkaitan Islam.

Objektif kajian ketiga dan terakhir dalam kajian ini adalah mengenai bentuk-bentuk

KPKOPI yang sesuai digunakan untuk menguruskan konflik dalam MBSA. Bagi mencapai objektif kajian ini, pandangan informan diperoleh mengenai bentuk-bentuk

KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA. Hasilnya, sebanyak sembilan bentuk

KPKOPI yang dicadangkan. Bentuk-bentuk yang direkodkan adalah, pertama, taat kepada pemimpin; kedua, sikap memaafkan; ketiga, pembersihan hati; keempat, maqasid syari‘at; kelima, permuafakatan; keenam, bertolak ansur; ketujuh, tahaluf al-siyasi; kelapan, musyawarat; dan kesembilan, berkongsi.

Pandangan informan juga diperoleh untuk memberikan cadangan lain bagi menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA. Cadangan-cadangan yang dikemukakan adalah pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan, perubahan sikap dan anjakan paradigma kepada pihak pengurusan, penekanan kepada pengurusan Islam,

Ahli Majlis dan Datuk Bandar hendaklah dipilih melalui proses pilihanraya tempatan, menjadikan KPKOPI sebagai salah satu dasar MBSA, memberi kefahaman dan ta‘awun.

228

Kajian ini membuktikan pernyataan yang menyatakan wujudnya konflik pengurusan dalam MBSA. Hasil daripada temu bual bersama informan menunjukkan keprihatinan dan juga kehendak agar MBSA melaksanakan KPKOPI.

Kesimpulannya, daripada ketiga-tiga objektif kajian yang dikemukakan, menunjukkan bahawa sememangnya ada KPK dalam MBSA. Ada antara KPK tersebut yang menepati KPKOPI dan ada yang menggunakan KPKL.

5.3 IMPLIKASI KAJIAN DAN CADANGAN DASAR

Hasil keputusan daripada analisis dan rumusan kajian yang diperoleh, dua implikasi dan beberapa cadangan dasar penting patut dikemukakan. Dua implikasi kajian ini ialah implikasi teoretikal dan implikasi praktikal.

5.3.1 Implikasi Teoretikal

Sebagaimana yang dijelaskan dalam Bab Satu dan Bab Dua, kajian mengenai

KPKOPI merupakan kajian berbentuk deskriptif. Oleh yang demikian, implikasi teoretikal dalam kajian ini tertumpu kepada pembinaan model asas KPKOPI yang berdasarkan kepada sumber al-Qur’an, Hadith dan pandangan pemikir Islam.

Pemikiran Islam yang dimaksudkan melibatkan pemikiran daripada kumpulan pegawai MBSA, Ahli Majlis MBSA, ahli politik dan ahli akademik serta pakar agama.

Model asas ini dibina berdasarkan pandangan pemikir Islam mengenai pengurusan konflik organisasi. Daripada sumber-sumber yang diperoleh ini, dijelaskan persoalan

229 adakah MBSA menggunakan KPK berdasarkan Islam dalam organisasinya? Apakah

KPK yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Adakah usaha-usaha diambil oleh MBSA bagi melaksanakan KPKOPI?

Daripada sumber-sumber al-Qur’an, Hadith dan pandangan pemikir Islam tersebut, ditemukan pandangan khusus pemikir Islam berkaitan KPKOPI dan jenis-jenis

KPKOPI. Hasil daripada kedua-dua aspek ini telah membentuk kerangka teoritis

KPKOPI. Pembentukan kerangka teoritis ini telah menghasilkan ilmu baharu dalam

KPK berdasarkan Islam. Seterusnya, dapat dirumuskan bahawa KPKOPI merupakan kaedah penyelesaian konflik bagi menggantikan KPKL dalam organisasi.

5.3.2 Implikasi Praktikal

Kajian ini memberikan implikasi praktikal terhadap tiga kumpulan. Kumpulan- kumpulan tersebut ialah pertama, implikasi kepada negara; kedua, implikasi kepada organisasi; dan ketiga, implikasi kepada masyarakat.

5.3.2(a) Implikasi Kepada Negara

Implikasi kajian ini kepada negara dapat diterjemahkan melalui penyelesaian konflik yang lebih adil dan saksama. Hal ini seterusnya membentuk perpaduan nasional dan pembangunan sesebuah negara yang mampan. Penyelesaian konflik secara lazim tidak atau kurang memberikan satu keputusan yang bersifat konstruktif.

230

5.3.2(b) Implikasi Kepada Organisasi

Implikasi kajian ini kepada organisasi dapat dilihat kepada pembangunan dasar yang dipraktikkan. Pengenalan KPKOPI memberikan organisasi bergerak dan menyelesaikan konflik mengikut terma-terma dan langkah-langkah yang difahami dan dipersetujui secara bersama. Penyelesaian konflik secara kolektif akan lebih mudah difahami oleh ahli-ahli dalam organisasi hasil daripada pemahaman konflik yang dijelaskan.

5.3.2(c) Implikasi Kepada Masyarakat

Implikasi kajian ini kepada masyarakat dapat dilihat melalui pengetahuan mengenai pengurusan konflik secara Islam. Hal ini dapat difahami oleh masyarakat hasil daripada penjelasan dan wujudnya KPKOPI. Ilmu KPKOPI dapat menggantikan ilmu KPKL dalam kehidupan seharian. Masyarakat perlu tahu dan perlu faham bahawa penyingkiran pihak berkonflik tidak akan menjamin konflik dapat diselesaikan secara menyeluruh.

5.4 CADANGAN KAJIAN MASA HADAPAN

Kajian ini keseluruhannya telah memenuhi ketiga-tiga objektif kajian melalui persoalan-persoalan berkaitan KPKOPI. Namun yang demikian, kajian ini merupakan kajian awal KPKOPI yang melibatkan pandangan sembilan orang informan. Justeru, dicadangkan untuk kajian pada masa akan datang dengan pembaharuan serta penambahbaikan bagi mengembangkan lagi kajian yang

231 dijalankan. Cadangan kajian pada masa hadapan boleh dilakukan terhadap dua tumpuan. Pertama, subjek kajian; dan kedua, kaedah penyelidikan.

5.4.1 Subjek Kajian

Kajian ini hanya membataskan kajian KPK kepada organisasi MBSA sahaja. Hasil daripada kajian ini menunjukkan KPK yang diambil dalam MBSA melibatkan KPK lazim dan KPK Islam. Untuk kajian pada masa hadapan dicadangkan penyelidik memperluaskan lagi subjek kajian kepada lebih banyak organisasi di sesebuah kawasan terpilih. Sebagai contoh kepada agensi-agensi di bawah pengurusan kerajaan Negeri di Shah Alam. Hal ini akan memberikan lebih banyak pemahaman ke atas konflik dan kaedah penyelesaian yang terbaik dari perspektif Islam.

5.4.2 Kaedah Penyelidikan

Kajian ini menggunakan kajian lapangan dengan memilih kategori tertentu daripada tiga kategori yang berbeza. Kumpulan kategori dalam kajian ini ialah pertama, pengurusan MBSA; kedua, ahli politik; dan ketiga, kumpulan pakar agama dan akademik. Dalam kajian akan datang dicadangkan kajian hendaklah diperluaskan kepada lebih ramai informan bagi membolehkan lebih maklumat diperoleh. Adalah dicadangkan betapa perlunya temu bual daripada kumpulan pakar agama dan akademik diadakan dengan lebih banyak dan meluas bagi mendapatkan penjelasan ke atas kajian dengan lebih lanjut.

232

Natijahnya, kumpulan pakar agama dan akademik dapat membantu dalam menunjuk arah ke atas kajian dengan lebih jelas dan lebih baik. Reka bentuk soalan juga boleh diperkembangkan lagi. Caranya dengan menggunakan borang kaji selidik dengan aplikasi kaedah kuantitatif bagi mendapatkan maklumat dengan lebih banyak dan tersusun. Penggunaan program-program tertentu seperti SPSS juga dicadangkan dalam mengenal pasti hubungan antara elemen yang dikaji.

Kaedah penyelidikan yang dijalankan dalam kajian ini juga adalah kaedah kualitatif yang menggunakan kaedah temu bual mendalam. Hasil kajian yang diperoleh adalah lebih bersifat subjektif. Bagi cadangan kajian masa hadapan adalah dicadangkan untuk para penyelidik membuat kajian menggunakan hubungan kolerasi “sebab dan akibat” menggunakan kaedah analisis kuantitatif. Kajian berbentuk kuantitatif adalah lebih tersusun dan terarah. Oleh yang demikian, lebih banyak maklumat boleh diperoleh dan diharap mempunyai kadar kesahan yang tinggi.

5.5 RUMUSAN

Bab ini merupakan bab terakhir yang menjelaskan rumusan kajian berkaitan pengurusan konflik di MBSA dari perspektif Islam. Dengan terjawabnya lima persoalan kajian yang dikemukakan melalui kajian dokumen dan soalan temu bual, maka kajian ini telah mencapai kesemua tiga objektif kajian yang dikemukakan dalam Bab Satu sebelum ini. Kajian ini diyakini mampu memberikan sumbangan yang signifikan kepada organisasi dalam menggunakan KPKOPI sebagai sebahagian daripada dasar pelaksanaannya. Hasil kajian yang dipertemukan diharap dapat menyumbangkan ilmu penyelidikan dari perspektif Islam, seterusnya

233 memperkayakan ilmu Islam. Kajian ini juga diharap dapat membuka ruang seluas- luasnya kepada para penyelidik yang lain agar memperkembangkan ilmu pengurusan konflik Islam dengan lebih agresif dan terarah.

234

BIBLIOGRAFI

Ab Aziz Yusof, (2015). Penilaian Prestasi Maklum Balas 360 Darjah: Satu Kajian Teoritis Daripada Perspektif Islam. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Universiti Sains Malaysia, Pulai Pinang.

Abdul Hamid al-Ghazali, (2001). Meretas Jalan Kebangkitan Islam: Peta Pemikiran Hasan Al-Banna. Pajang Laweyan Solo, Indonesia.: Era Intermedia.

Abdul Mustaqim, (2014). Konflik Teologis dan Kekerasan Agama Dalam Kacamata Tafsir Al-Qur’an. Yogyakarta: Universitas Islam Negeri (UIN) Sunan Kalijaga.

Abdul Rahman, (2000). Konflik dan Kepuakan Dalam Politik: Rujukan Khusus ke Atas UMNO dan Pentadbiran Kerajaan Negeri Kedah. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Universiti Utara Malaysia, Sintok.

Abdul Rahmat, (2015). “Islam dan Bina Damai: Memahami Dinamika Konflik Sosial di Indonesia” Islamic Review: Jurnal Riset dan Kajian KeIslaman 4.1 (2016): 53-76, Universitas Negeri Gorontalo, Indonesia.

Abdullah Ahmad Qadiri, (2002). Syura Prinsip Utama Sistem Pemerintahan Islam. Kuala Lumpur: Al-Hidayah Publishers.

Abu Hikmah Al Husni.,(1998). Qisasul Anbiya: Kisah Kehidupan Nabi Muhammad SAW. Kuala Lumpur: Penerbitan Darul Mu’Man.

Ach. Fajruddin Fatwa, (2012). “Islam dan Donkrin Militerisme”. Jurnal Pemikiran Hukum Islam. Volume 22, Nomor 1, April 2012. IAIN Sunan Ampel Surabaya, Indonesia.

Achmad Mubarok, (2000). Jiwa Dalam al-Qur’an. Jakarta: Paradina, Cert I hal.13.

Adelman, C., Jenkins, D. and Kemmis, S. (1980). Rethinking Case Study, Notes from the Second Cambridge Conference. in H. Simons (ed.) 1980. Towards a Science of the Singular. Norwich, U.K.: Centre Applied Research in Education, University of East Anglia.

Afzal Iqbal, (1984). The Prophet’s Diplomacy: The Art of Negotiation as Conceived and Developed by The Prophet of Islam. Delhi: Idarah-I Adabiyat-I Delhi, India.

Ahmad Atory Hussein, (1991). Pengurusan Organisasi, Siri Pengurusan dan Pentadbiran. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd.

235

Ahmad Atory Hussein, (1993). Pentadbiran dan Politik Pembangunan: Satu Analisis Terhadap Pembangunan Masyarakat di Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Ahmad Azrin Adnan, (2010). Penentu Pemilihan Institusi Perbankan Dalam Kalangan Muslim di Terengganu. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Universiti Sains Malaysia, Pulai Pinang.

Ahmad Farid, (1985). Tazkiyat al-nafs. Cet, Pertama. Beirut: Dârul Qalam.

Ahmad Ibrahim Abu Sinn, (2006). Manajemen Syariah, Sebuah Kajian Historis dan Kontemporer. Jakarta: PT. RajaGrafindo Perkasa.

Ahmad Syafii Maarif, (1996). Ibn Khaldun Dalam Pandangan Penulis Barat dan Timur. Gema Insani, Jakarta.

Akademi Pengurusan YaPEIM, (2006). Pengurusan Tauhidik Siri 1 Prinsip dan Nilai. Kuala Lumpur: Akademi Pengurusan YaPEIM.

Al-Ghazali, (1980). Ihya ulum al-Din (Vol 1). Beirut: Dar al-Fikri.

Ali Shariati, (1979). On Sociology of Islam. (terjemahan Hamid Algar), Berkeley: Mizan Press.

Allen L. A. (1964). The Management Profession. New York: McGraw-Hill.

Allport, G.W. (1961). Pattern and Growth in Personality. New York: Holt, Rinehart dan Wilson.

Ammar Jazlan Mad Lela, (2011). Pertikaian sempadan Thailand – Kemboja. Diakses daripada http://www.kosmo.com.my/kosmo/content.asp?y=2011&dt=0429& pub= Kosmo&sec=Rencana_Utama&pg=ru_01.htm, pada 09 Januari 2017.

Amran Hassan, (2011). Konflik. Kuala Lumpur: Penerbit UTHM.

Andi Nurfitri, Suhana Saad & Azmi Aziz, (2015). “Membangun Kepimpinan Organisasi Berasaskan Budaya Lokal: Suatu Analisis Perbandingan”. Malaysian Journal of Society and Space 11 issue 9 (54 - 66). Pusat Pengajian Sosial, Pembangunan dan Persekitaran, Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Malaysia.

Andri Wahyudi, (2015). “Konflik, Konsep Teori dan Permasalahan”. Jurnal Publiciana, 8(1), 38-52. Universitas Tulungagung (UNITA), Indonesia.

Anggita Puspitasari, (2016). “Kajian Negara Maju Taiwan”. Paper Geografi Penduduk. Program Studi Pendidikan Geografi Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta, Indonesia.

Armstrong, M. & Page, K. (1983). How to be a Better Manager. Great Britain: Kogan Page Publishers.

236

Armstrong, M. (1994). How to be An Ever Better Manager. 4th Ed. London: Kogan Page.

Asnah Abdul Hamid (1995). "Penyeliaan Dalam Pengurusan Organisasi Pendidikan: Satu Pendekatan Kaunseling". Jurnal Pendidikan. Institut Aminuddin Baki, Kementerian Pendidikan Malaysia, Jilid 4, Bil. 2.

Aziyati Ibrahim, (2006). Gaya Pengurusan Konflik: Hubungannya Dengan Faktor Jantina, Kursus Diambil Semasa Ijazah Pertama dan Personaliti di Kalangan Pelajar Sarjana Pendidikan Teknik dan Vokasional. Tesis Sarjana. Tidak Diterbitkan. Fakulti Pendidikan Teknikal Kolej Universiti Teknologi Tun Hussein Onn.

Azizah Hefni, (2017). Sabar Itu Cinta. Jagakarsa, Jakarta Selatan: QultumMedia.

Azizi Yahaya, (2007). Menguasai Penyelidikan Dalam Pendidikan: Teori, Analisis & Interpretasi Data. Kuala Lumpur: PTS Professional.

Azma Mahmood, (2006). Pengukuran Tahap Penghayatan Pendidikan Islam Pelajar-Pelajar Sekolah Menengah di Malaysia. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Selangor.

Babbie E., (2010). The Practice of Social Research. USA: Wadsworth Cengage Learning.

Babbie, E. (2007). The Practice of Social Research. California: Thomson Wadsworth.

Bambang Pranowo, (2010). Solusi Budaya Mengatasi Konflik Indonesia-Malaysia. Diakses daripada http://www.uinjkt.ac.id/id/solusi-budaya-mengatasi-konflik- indonesia-malaysia, pada 09 Januari 2017.

Bass, B. M., Avolio, B. J., & Atwater, L. (1996). ”The Transformational And Transactional Leadership Of Men And Women”. Journal Applied Psychology, 45(1), hal. 5-34.

Behrman, D.N. & Perrarlt, M.D. (1984). “A Role Stress Model of the Performance and Satisfaction of Industrial Sale Persons”. Journal of Marketing, 48: hal. 9- 12.

Bennis, W. & Nanus, B. (1985). Leaders: The Strategies for Taking Charge. New York: Harper & Row.

Berg, B. L. (2001). Qualitative Research Methods For The Social Sciences. Boston: Allyn and Bacon.

Berita Harian, (20 Oktober 2015). Beza Pendapat Jangan Sampai Cetus Konflik Permusuhan. Diakses daripada http://www.bharian.com.my/node/90267, pada 05 Mac 2016.

237

Berita Harian, (30 Oktober 2015). Indonesia Yakin Isu Sempadan Dengan Malaysia Diselesai Secara Rundingan. Diakses daripada http://www.bharian.com.my/ node/92903, pada 08 Januari 2017.

Berry, B.P. (1995). An Analysis of the Relationship between Gender and Interpersonal Conflict Management Style of Selected School Administrator. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan, University of Saint Louis, Filipina.

Bharuddin Che Pa & Ajidar Matsyah, (2013). “Konflik Politik dan Penyelesaiannya Menurut Perspektif Islam”. Kertas Kerja Konferensi Antarabangsa Islam Borneo VI, anjuran Pusat Penyelidikan & Perkembangan Islam Borneo, Universiti Teknologi MARA Sarawak pada 18 dan 19 September 2013 di Riverside Majestic Hotel, Kuching, Sarawak.Universiti Malaya.

Blaikie, N. (2009). Designing Social Research. Cambridge, United Kingdom: Polity.

Blake, R.R. & Mouton, J.S. (1964). The Management Grid: Key Orientations for Achieving Production through People. Texas: Gulf Publishing Company.

Bogdan, R.C., & Biklen, S.K. (1998). Qualitative Research In Education: An Introductory To Theory And Method. (3rd.ed). Boston: Allyn & Bacon.

Bokeno, R.M. (2011). “Learning in Conflict: Revisiting The Role of Perception”. Journal of Development and Learning in Organization Vol.25 No.2, p.15–17.

Borisoff, D. & Victor, D.A. (1989). Conflict Management: A Communication Skills Approach. New Jersey: Prentice Hall.

Boulding, K.E. (1957). “Organisation and Conflict”. Journal of Conflict Resolution, 1(2), 122-132.

Boulding, K.E. (1964), A Pure Theory of Conflict Applied to Organisations. In R. L. Kahn & E. Boulding (Eds.), Power and Conflict in Organisations. London: Tavistock Publications, hal. 140-142.

Boulding, K.E. (1972), The Organisation as a Party to Conflict. In J. M. Thomas & W. G. Dennis (Eds.), Management of Change and Conflict. London, United Kingdom: Penquin Books, Ltd.

Brinckloe, W.D. & Coughlin M.T. (1977). Managing Organisations. California: Glencoe Press.

Brown, L.D. (1983). Managing Conflict at Organisational Interfaces. Wesley: Reading, MA Addison.

Burke, R.J. (1970). “Methods of Resolving Superior-Subordinate Conflict: The Constructive Use of Subordinate Differences and Disagreement”. Organisational Behaviour and Human Performance, York University: USA.

Burn, R. B. (1995). Introduction to Research Methods. Melbourne: Longman.

238

Campbell, R.F., Corbally, J.E. & Nystrand, R.O. (1983). Pengenalan Pentadbiran Pendidikan (Terjemahan). Selangor: Universiti Putra Malaysia.

Chamil Wariya, (1990). Siapa Kuasai UMNO?. Petaling Jaya: Media Intelek Sdn Bhd.

Charlene, Pleger Bebko (2000). “Service Intangibility and Its Impact on Consumer Expectations of Service Quality”, Journal of Services Marketing. Bingley, United Kingdom: MCB UP Ltd.

Che Abdullah Che Ya, (2015), “Bayangan Wacana Politik Dalam Karya Sastera: Analisis Novel Kawin-Kawin”. Jurnal Komunikasi, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Che Zarrina Sa’ari dan Nor Azlinah Zaini, (2016). “Terapi Spiritual Melalui Kaedah Tazkiyah Al-Nafs Oleh Syeikh Abdul Qadir Al-Mandili Dalam Kitab Penawar Bagi Hati”. Terapi Spiritual melalui Kaedah Tazkiyah alNafs, Afkar Vol. 18 Special Issue (2016): 35-72. Akademi Pengajian Islam. Universiti Malaya. Kuala Lumpur. Malaysia.

Chester I. Barnard, (1938). The Functions of the Executive. Cambridge: Harvard.

Chike, O. (1994). “The Importance of Product Country of Origin: A Conjoint Analysis of the United States, Canada, Germany and the Netherlands”. European Journal of Marketing, 28 (4), 5.

Chong Sui Lee dan Hussien Ahmad, (2014). “Gaya Pengurusan Konflik Pengetua dan Kewujudan Konflik Terpendam Di Sekolah Menengah, Perak.” Jurnal Pemimpin, Universiti Malaya, Malaysia. 10, 1-12.

Chua Yan Piaw, (2006). Kaedah dan Statistik Penyelidikan: Asas Statistik Penyelidikan. Buku 2. Kuala Lumpur: McGraw-Hill (Malaysia) Sdn. Bhd.

Chua Yan Piaw, (2011). Kaedah dan Statistik Penyelidikan Buku 1 Kaedah Penyelidikan Edisi Kedua. Kuala Lumpur: McGrawHill Education.

Chusmir, L.H. & Mills, J. (1989). Gender Differences in Conflict Resolution Styles of Managers: At Work and At Home, Sex Roles. Vol. 20, hal. 149-63.

Condiffe, P. (1995). Conflict Management: A Practical Guide. Kuala Lumpur: S. Abdul Maheed & Co.

Creswell, J. W. (2012). Educational Research: Planning, Conducting and Evaluating Quantitative and Qualitative Research. 4th ed. Boston: Pearson Education.

Cupach, W.R. & Canary, D.J. (1997). Competence in Interpersonal Conflict. New York: McGraw-Hill.

239

Darling, J. R. & Walker, W. E. (2001). “Effective Conflict Management: Use of Behavioural Style Model”. Journal Leadership and Organisation Development, 22(5), hal. 230-242.

David, M. & Sutton, C.D. (2004). Social Research: The Basics. London: SAGE Publications.

Dedi Kurniawan dan Abdul Syani, (2014). “Faktor Penyebab, Dampak dan Strategi Penyelesaian Konflik Antar Warga di Kecamatan Way Panji Kabupaten Lampung Selatan”. Jurnal Sosiologi. Jurusan Sosiologi FISIP Universitas Lampung, Indonesia.

Denny Armandhanu, (2015). Menengok Hubungan Taiwan-China: Musuh Tapi Mesra. Diakses daripada http://www.cnnindonesia.com/internasional/ 20151105135044-113-89679/menengok-hubungan-taiwan-china-musuh-tapi- mesra, pada 12 April 2016.

Deutsch, D. (1969) ‘Music Recognition”. Psychological Review, 76, hal. 300-307.

Deutsch, M. (1949). “A Theory of Cooperation and Competition”. Human Relations, 2, hal. 129-151.

Deutsch, M. (1968). The Handbook of Social Psychology. Field Theory in Social Psychology, eds Lindzey G, Aronson E (Addison Wesley, Reading, MA), 2nd ed, 1, hal. 412–487.

Deutsch, M. (1969). “Socially Relevant Science: Reflection on Some Studies of Interpersonnel Conflict”. American Psychologist, 24, hal. 1076-1092.

Deutsch, M. (1973). The Resolution of Conflict. New Haven: Yale University Press.

Deutsch, M. (1990). “Sixty Years of Conflict”. International Journal of Conflict, 1.

Dianne K. Mauzy & R. S. Milne. (1983). The Mahathir Administration in Malaysia: Discipline Through Islam. Pacific Affairs, 56(4), hal. 617-648.

Dutton, J.M. & Walton, R.E. (1976). “Interdepartmental Conflict and Cooperation: Two Constrasting Studies”. Human Organisation, 25, hal. 207-20.

Earnest, G. W. (1992). Conflict Management Styles as Reflection of Jungian Personality Type References of the Cooperative Extention’s North Central Region Directors and District Directors. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Columbus: Ohio State University.

Eka Prasdika, (2013). Penyelesaian Konflik Perbatasan Serta Perhubungan Ekonomi dan Perdagangan Antara China dan India Yang Mulai Membaik. Diakses daripada http://ekaprasdika.blogspot.my/2013/08/penyelesaian-konflik- perbatasan -serta.html, pada 12 April 2016.

240

Everard, B. & Morris, G. (1990). Management in Education: Effective School Management (2nd Ed). London: Paul Chapman Publishing.

Fathi Abdul Karim, (1984). Al-Dawlah wal-Siasah fil-Fiqh al-Islami. Al-Qahirah: Maktabah Wahbah.

Fathiyah Abu Bakar, (1997). Gaya Pengurusan Konflik Dalam Organisasi. Tesis Sarjana Sains Pengurusan. Tidak Diterbitkan. Universiti Utara Malaysia, Sintok.

Fatimah Daud, (1992). Pengenalan Teori-teori Sosiologi. Kuala Lumpur: Fajar Bakti.

Fiedler, F.E. (1996). Research on Leadership Selection and Training: One View of the Future, Administrative Science Quaterly. New York: Cornell University.

Figueroa, Diane, E., (1995). Sex and Gender Differences in Interpersonal Conflict Management Behavior in an Academic and Commercial Research Setting. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Temple University George et.al., (2002), Philadelphia.

Fikhry Hakim Fadzilullah, (2015). Konsep Pengurusan Konflik Menurut Perspektif Barat dan Islam: Suatu Perbandingan. Prosiding Seminar Pengurusan Islam: Ke Arah Pemantapan Ummah. Jabatan Pengajian Dakwah dan Kepimpinan, Fakulti Pengajian Islam. Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Folberg & Taylor, (1986). A Meditation: A Comprehensive Guide to Resolving Conflicts without Litigation, (2nd edition), San Francisco: Jossey-Bass Publishing Company.

Folger, J.P., Poole, M.S. & Stutman, R.K. (1993). Working Through Conflict: Strategies for Relationship, Groups and Organisations. New York: Harper Collins College.

Follet M.P. (1940), Constructive Conflict in H.C. Metcalf & L. Urwick (Eds). Dynamic Administration: the Collected Papers of Mary Parker Follet. (pp. 30-49) New York: Harper (Orginally published 1926).

Fontana Andrea & James Frey, (1994). The Art of Science. The Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks: Sage Publications., hal. 361-376.

Friberg, M. (1992). Cultural Categories and Attitudes of Relevance to Conflict Resolution in Malaysia and Sweden. Kertas kerja dibentangkan dalam Simposium Kedua Malaysia-Sweden di Bawah Tema “Culturally Conditioned Models of Conflict and Conflict Resolutions”. Cameron Highlands, Malaysia, April.

241

Fulmer, R., Gibbs, P. & Goldsmith, M. (2000). “Developing Leaders: How Winning Companies Keep On Winning”. Sloan Management Review, No. Fall, hal. 49- 59.

Gardiner, P.D. & Simmons, J.E.L. (1992). “The Analysis of Conflict and Change in Construction Projects”. Construction Management and Economics, 10(4), hal. 459-478.

Ghazali Basri, (2012). Falsafah Pendidikan Islam: Huraian Konsep dan Aplikasi. Negara Brunei Darussalam: Pusat Penerbitan Kolej Universiti Perguruan Ugama Seri Bagawan.

Ghazali, N. M., & Ismail, W. A. F. W. (2006). Nusyuz, Shiqaq Dan Hakam Menurut Al-Quran, Sunnah Dan Undang-Undang Keluarga Islam. Seremban: Penerbit Kolej Universiti Islam Malaysia.

Giovanny Anggasta Buhali dan Meily Margaretha, (2015). “Pengaruh Work-Family Conflict Terhadap Komitmen Organisasi: Kepuasan Kerja Sebagai Variabel Mediasi”. Jurnal Manajemen Maranatha, Universitas Kristen Maranatha, Indonesia. 13(1).

Goldhaber, G.M. (1992). Komunikasi Dalam Organisasi. Terjemahan Oleh Omardin Haji Ashaari dan Azahar Raswan Dean Wan Din. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia.

Gordon, J.R. (1993). A Diagnostic Approach to Organisational Behaviour. Forth Edition. Boston, Massachusetts, United States: Allyn & Bacon.

Greenberg, J., & Baron, R. (1995). Behaviour in Organisations (6th Ed.). New Jersey: Prentice Hall.

H.A. Hafizah, (2004). Ensiklopedia Islam. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Halim Man, (1998). Dinamik dan Infrastruktur; Kepimpinan Menuju Alaf Baru. Sungai Petani, Kedah: Institut Tadbiran Awam Wilayah Utara (INTURA).

Hamka, (2006). Sejarah Umat Islam (Edisi Baru). Singapura: Pustaka Nasional Pte Ltd.

Harakah Daily, (02 Januari 2012). Kontraktor Kutipan Sampah Selangor Diugut. Diakses daripada http://arkib.harakahdaily.net/arkibharakah/index.php/arkib/ berita/lama/2012/1/35139/ kontraktor-kutipan-sampah-selangor-diugut. html, pada 08 Januari 2017.

Harakah Daily, (13 Mei 2017). Tahaluf Siyasi: Keterbukaan Islam. Diakses daripada http://www.harakahdaily.net/index.php/rss-hd/34-pimpinan/437-tahaluf-siyasi -keterbukaan-islam, pada 10 Julai 2017.

242

Harakah Daily, (29 April 2012). Kesal Pihak Sabotaj Kutip Sampah di Selangor. Diakses daripada http://arkib.harakahdaily.net/arkibharakah/index.php/arkib/ berita/lama/2012/1/35003/kesal-pihak-sabotaj-kutip-sampah-di-selangor. html, pada 08 Januari 2017.

Harian Metro, (9 Januari 2012). Sampah Tak Dikutip 10 Hari. Diakses daripada http://www.swcorp.gov.my/akhbar/index.php?option=com_content&view=art icle&id=3541:sampah-tak-dikutip-10-hari&catid=510, pada 08 Januari 2017.

Haszminy Mat, (1999). Pengurusan Konflik di Kalangan Pendidik. Tesis Sarjana. Tidak Diterbitkan. Sintok, Kedah: Universiti Utara Malaysia.

Hawes, L.C. & Smith, D.H. (1973). ”A Critique of the Assumption Underlying the Study of Communication in Conflict”. Quaterly Journal of Speech, 59, hal. 423-425.

Haynes, M.E. (1989). Project Management. California: Crisp Publication Inc., hal. 68-71.

Hesse-Biber, S. N. & Leavy, P. (2010). The Practice of Quantitative Research. California, United States: SAGE.

Hocker, J.L. & Wilmot, W.W. (1985). Interpersonal Conflict. New York: McGraw- Hill.

Hotstede, G. (1980). Culture’s Consequences. Beverly Hills: Sage Publications.

House, R.J., Schuler, R.S. & Hevanoni, E. (1991). “Role Conflict an Ambiguity Scales: Reality or Artifacts?”. Journal of Applied Psychology, Vol. 68.

Hsieh, H. F., & Shannon S. E. (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. Qualitative Health Research, 15(9), hal. 1277-1288.

Hussein Haji Ahmad dan Haneza Ab. Hamid, (2015). “Pengurusan Pembangunan Konsep Perpaduan dalam Kalangan Pelajar Sekolah Menengah Kebangsaan: Satu Kajian di Klang, Selangor”. Jurnal Kepimpinan Pendidikan, Universiti Malaya, Malaysia. 2(4).

Ibn Kathir, (1998). Qisasul Anbiya, Kisah Para Nabi dan Rasul Siri 1. ‘Abd al- ‘Aziz, Muhammad Ahmad, Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah.

Ilhaamie, A. G. A. (2002). “Pengurusan Kualiti Menyeluruh (TQM): Satu Perbandingan Antara Prinsip Konvensional dan Islam”. Jurnal Syariah, 10(2): 67-86. Universiti Malaya (UM), 50603, Kuala Lumpur, Malaysia.

Ilyas Ba-Yunus & Farid Ahmad, (1985). Islamic Sociology: An Introduction. London, United Kingdom: Hodder & Stoughton Ltd.

243

Imran Yusuf, (2010). Meja Runding: Dari Konflik ke Solusi Strategik. Selangor: PTS Professional Publishing Sdn Bhd.

Imroatussholehah Mohammad Sholeh, (2012). Tadbir Urus Anak Tidak Sah Taraf Dalam Kalangan Muslim: Isu dan Cabaran Semasa. Kertas Kerja Dibentangkan “International Graduate Workshop (INGRAW-7)” pada 30-31 Oktober 2012 bertempat di Kampus Universiti Sains Malaysia (USM), 11800 Minden, Pulau Pinang.

Irmawan Effendi, (2005). “Kashmir Dalam Hubungan India-Pakistan: Perspektif Kebijakan Nuklir Pakistan, Latar Belakang dan Perkembangan Menuju Penyelesaian Konflik”. Jurnal Siklus Vol. 1 No. 3 Tahun 2005 ISSN 0216- 5635.

J. Dwi Narwoko & Bagong Suyanto, (2005). Sosiologi Teks Pengantar dan Terapan. Jakarta: Kencana Prenada Media Group.

Jaafar Muhamad, (1996). Kelakuan Organisasi. Kuala Lumpur: Leeds Publications.

Jabatan Penerangan Malaysia, (2016). Konflik Arab Saudi, Iran Dikhuatiri Cetus Konflik Militer. Diakses daripada http://pmr.penerangan.gov.my/index.php/ component/content/article/524-kolumnis-akhbar/20617-konflik-arab-saudi- iran-dikhuatiri-cetus-konflik-militer.html, pada 15 Mac 2016.

Jackson, S., Farndale, R. & Kakabadse, A. (2003). ”Executive Development: Meeting the Needs of Top Teams and Boards”. Journal of Management Development, Vol. 22 No. 3, hal. 185-265.

Jamilah Osman, (2001). Kesahan dan Kebolehpercayaan Penganalisisan dan Interpretasi Data Secara Kualitatif: Suatu Catatan Pengalaman. Kertas kerja yang dibentangkan dalam Qaulitative Research Convention 2001 di Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Janis, I.L. (1982). Groupthink., New York: Houghton-Mifflin.

Jasmi, K. A. (2012). “Penyelidikan Kualitatif dalam Sains Sosial”. Kursus Penyelidikan Kualitatif al-siri 1 2012 at Puteri Resort Melaka on 28-29 Mac 2012. Dikendalikan oleh Institut Pendidikan Guru Malaysia Kampus Temenggong Ibrahim, Jalan Datin Halimah, 80350 Johor Bahru, Negeri Johor Darul Ta'zim.

Jehn, K.A. (1995). A Multimethod Examination of the Benefits and Detriments of Intragroup Conflict. Administrative Science Quaterly, Vol. 40, hal. 256-82.

Jenifer, Gareth. & Jones, G. (1996). Understanding and Managing Organisation Behaviour. New York: Addison-Wesley Publishing Company.

Jilani, AFK, (1999). The Rohingyas of Arakan: Their Quest for Justice. Dhaka: Self Published.

244

Joan, M. & Leonard, H.C. (1989). Gender Differences in Conflict Resolution Styles of Managers at Work and Home. Florida, USA: Florida International University.

Junaidi Awang Besar & Mazlan Ali, (2014). “Dari Barisan ke Pakatan: Berubahnya dinamiks Pilihan Raya Umum Kuala Lumpur 1955-2013”. Malaysia Journal of Society and Space. Universiti Kebangsaan Malaysia.

Kamarul Azmi Jasmi, (2012). Metodologi Pengumpulan Data dalam Penyelidikan Kualitatitif in Kursus Penyelidikan Kualitatif al-siri 1 2012 at Puteri Resort Melaka on 28-29 Mac 2012. Organized by Institut Pendidikan Guru Malaysia Kampus Temenggong Ibrahim, Jalan Datin Halimah, 80350 Johor Bahru, Negeri Johor Darul Ta'zim.

Kamus Dewan Edisi Keempat, (2008). Diakses daripada http://prpm.dbp.gov.my/ Search.aspx?k=kaedah, pada 15 November 2015.

Kasyful Mahalli, (2013). Perencanaan Strategik: Suatu Tinjauan Daripada Perspektif Islam. Kertas Kerja yang dibentangkan pada INGRAW 8, Universiti Sains Malaysia, Penang, Malaysia, 30-31 Oktober 2013, Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.

Kee.Y.Sabariah Kee Mohd Yussof dan Husna Johari, (2014). “Pendekatan Pengurusan Konflik dan Hubungannya Dengan Amalan Interest Based Bargaining (IBB): Kajian ke Atas Pemimpin Kesatuan Sekerja Sektor Perindustrian di Sabah”. Jurnal Oftech Social. UTHM.

Khairul Faizi Mohd Rafie, (2009). Aplikasi Konsep Hibrid Dalam Operasi Perniagaan di Syarikat Takaful Malaysia Berhad (STMB). Tesis Sarjana Pengurusan Perancangan Islam. Tidak Diterbitkan. Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.

Khalid Samad, (2009). Wawasan Ahli Parlimen Shah Alam Berkenaan Pengajian Islam. Diakses daripada http://www.khalidsamad.com/2009/11/wawasan- ahli-parlimen-shah-alam.html, pada 08 November 2015.

Kilmann, R.H. & Thomas, K.W. (1975). “Interpersonal Conflict–Handling Behaviour as a Reflection of Jungian Personality Dimension”. Psychological Report 37, hal. 971-980.

Kilmann, R.H. & Thomas, K.W. (1977). Developing a Forced Choice Measure of Conflict – Handling Behaviour: The “MODE” Instrument. Educational and Psychological Measurement 37, hal. 309-325.

Kilmann, R.H. & Thomas, K.W. (1978). “Comparison of Four Instrument Measuring Conflict Behaviour”. Psychological Report 44, hal. 1139-1145.

Klenke, K. (2008). Qualitative Research in the Study of Leadership. United Kingdom: Emerald Group Publishing Limited.

245

Knezevich, S.J. (1975). Administration of Public Education. Broadway, New York: Harper & Row Publisher.

Kolbo, D. & Putnam, L. (1992). “The Multiple Faces in Organisations”. Journal of Organisational Behaviour, 13, hal. 311-324.

Komin, S. (1995). Cross-cultural Management Communication in Thailand. Paper Presented at the SEAMEO’s RELC Regional Seminar on Exploring Language, Culture, and Literature in Language Learning. SEAMEO Regional Language Center, Singapore, 17-19 April.

Kosmo, (13 Julai 2012). Demi Kuasa dan Lubuk Minyak. Diakses daripada http://www.kosmo.com.my/kosmo/content.asp?y=2012&dt=0713&pub=Kos mo&sec=Rencana_Utama&pg=ru_01.htm, 2012, pada 12 April 2016.

Kotler, P. (1972). Marketing Management: Analysis, Palnning and Control. Englewood, NJ: Prentice Hall, Inc.

Kotler, P. (1984). Principles of Marketing (Terjemahan). Jakarta: C.V. Intermedia.

Kress, (1988). Journal of Marketing Research. General Information. N.Y.

Laporan Tahunan MBSA, (2008). Shah Alam, Selangor: Majlis Bandaraya Shah Alam.

Lee Li Ju, (2013). Pengurusan Konflik Dalam Kalangan Guru Di Empat Buah Sekolah Rendah Zon Tenang Di Daerah Segamat, Johor. Fakulti Pendidikan Universiti Teknologi Malaysia, Johor.

Lies Indriyatni, (2010). “Pengaruh Konflik Terhadap Kinerja Organisasi/ Perusahaan. Fokus Ekonomi, 5(1).

Lokman Mohd Tahir & Normah Abd Kadir, (2012). “Gaya Pengurusan Konflik Guru Besar”. Jurnal Teknologi, 48(1), hal. 115-127.

M. Utsman Najati, (1985). Al-Qur’an dan Ilmu Jiwa. Jakarta: Penerbit Pustaka. Cet 1, hal. 287.

M. Wildan Yahya, (2014). “Prasangka dan Konflik Sosial Dalam Perspektif Islam”. Prosiding SNaPP: Sosial, Ekonomi, dan Humaniora, Universitas Islam Bandung, Indonesia. 4(1), 535-542.

Mack, N. Woodsong, E. MackQueen, K. M., Guest, G. & Namey, E. (2005). “Qualitative Research Methods: A Data Collectors Field Guide”. Family Health International, Research triangle Park, NC: FHI.

Malaysia Kini, (29 Ogos 2009). Arak Kepala Lembu Bantah Pindah Kuil. Diakses daripada http://www.malaysiakini.com/news/111611, pada 16 November 2015.

246

Malaysia Kini, (31 Oktober 2007). Kampung Rimba Jaya: 2 Penduduk, 4 Peguam Dibebaskan. Diakses daripada http://m.malaysiakini.com/news/74199, pada 16 November 2015.

Malhotra, K.N. (1996). Marketing Research: An Applied Orientation. New Jersey: Prentice Hall.

Malhotra, N.K. (1996). Marketing Research. An Applied Orientation. Second Edition. New York: Prentice Hall.

Mangantar Simanjuntak, (1982). Aspek Bahasa dan Pengajaran. Kuala Lumpur: Sarjana Enterprise.

Manimaran a/l Parauraman, (1992). Penyelesaian Konflik Dalam Organisasi. Latihan Ilmiah Sarjana Muda. Universiti Kebangsaan Malaysia, Selangor.

Margerison, C. & Kakabadse, A. (1984). How American Chief Executives Succeed. New York: American Management Association.

Marohaini Yusoff, (2001). “Pengutipan dan Pengumpulan Data Perlakuan dan Proses Menulis Karangan Dalam Bilik Darjah”. Dlm. Marohaini Yusoff (pnyt.) Penyelidikan Kualitatif: Pengalaman Kerja Lapangan Kajian, hlm. 87-119. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.

Marthon, S. A. (2004). Ekonomi Islam di Tengah Krisis Ekonomi Global. Maktabah Ar Riyadh, Saudi Arabia. Xii, 64, 66, 43. Ahmad Ichrom & Diyamuddin (Penterjemah), Fauzi Fauzan & Helmi Murad (Editor). Jakarta: Penerbit Zikrul Hakim.

Martin Smith, (1999). Burma: Insurgency and the Politics of Ethnicity. New York: Zed Books.

Mashitah Sulaiman dan Marina Munira Abdul Mutalib, (2011). “Merekonstruksi Tamadun Islam Sebagai Tamadun Dunia Masa Hadapan: Cabaran Dan Strategi Pembinaan Tamadun Ummah”. Seminar World Congress for Islamic History and Civilisation: Human Development. 10-11 Oktober 2011, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Maslow, A.H. (1954). Motivation and Personality. New York: Harper & Row.

Masyhuri, (2012). “Prinsip-Prinsip Tazkiyah Al-Nafs Dalam Islam Dan Hubungannya Dengan Kesehatan Mental”. Jurnal Pemikiran Islam; Vol. 37, No. 2 Juli-Desember 2012. Fakultas Psikologi Universitas Islam Negeri Sultan Syarif Kasim Riau.

MBSA (2009). Pelan Strategik Majlis Bandaraya Shah Alam Ke Arah Bandaraya Lestari dan Maju 2009 – 2013. Shah Alam: Blue Ocean Elite Sdn Bhd.

247

Mcellistrem, M.D. (1996). The Effect of Rational Type on Conflict Management Styles Preferences. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Trowbridge Rd, East Lansing, United States: Michigan State University.

McMillan, J.H. & Schumancher, S. (1993). Research in Education: A Conceptual Introduction. New York: Harpercollins College Publisher.

Md Hairi Md Hussain, Kamil Md. Idris dan Ram Al Jaffri Saad, (2012). “Ketelusan di Dalam Tadbir Urus Institusi Zakat”. Seminar Isu-Isu Kontemporari Zakat di Malaysia, Universiti Utara Malaysia, Sintok, Kedah.

Md. Yadi Said, (1996). Cara Pengurusan Konflik Antara Perseorangan di Kalangan Eksekutif dan Keberkesanannya Dalam Organisasi. Selangor: Universiti Putra Malaysia.

Merriam, S. B. (2002). Qualitative research in practice: Examples for discussion and analysis. San Francisco: Jossey-Bass Inc Pub.

Merriam, S.B. (1984). Qualitative Research and Case Study Applications in Education. San Francisco: Jossey-Bass Inc.

Merriam, S.B. (1998). Qualitative Research and Case Study Applications in Education, 2nd Ed., San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

Merriam, S.B. (2001). Andragogy and Self- Directed Learning: Pillars of Adult Learning Theory. San Francisco: Jossey-Bass Publication.

Mills, M.K. (1991). Alternative Dispute Resolution in the Public Sector. Chicago: Nelson-Hall.

Mitchell, R. (1986). “Team Building by Disclosure of Internal Frames of Reference”. Journal of Applied Behavioural Science, Vol. 22, hal. 15-28.

Mohamad Muspawi, (2014). Manajemen Konflik (Upaya Penyelesaian Konflik Dalam Organisasi). Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Jambi, Kampus Pinang Masak, Mendalo – Darat Jambi 36361

Mohamed Sharif Mustaffa & Roslee Ahmad, (2005). Pendekatan Temu bual Sebagai Metod Kajian Kes. Suatupersepsi di Kalangan Pelajar Perempuan Cemerlangterhadap Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling. Kertas kerja Peringkat Antarabangsa dibentangkan di 3rd International Qualitative Research Convention 2005 on 21-23 August 2005. Anjuran QRAM dan FakultiPendidikan Universiti Teknologi Malaysia, Skudai, Johor

Mohammad Ayub Khan, (2005). “The Relative Importance of the Factors Influencing Consumer Perception of Product Quality across Cultures: A Two Country Empirical Analysis”. Journal of Marketing.

Mohammed Sani Ibrahim, Mohd Izham Mohd Hamzah & Jainabee Md Kassim, (2007). Tahap Pengurusan Konflik Dalam Kalangan Guru Besar-Guru Besar

248

dan Guru-Guru di Sekolah Rendah. Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Mohd Alias, (2016). Bebas Nilai Dalam Penyelidikan Saintifik: Kajian Dari Perspektif Perkaedahan Penyelidikan Berteraskan Islam. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.

Mohd Fauzi Hamat dan Mohd Sobri Ellias, (2010). “Aspek-Aspek Pemikiran Kritis Dalam Al-Qawa‘Id Al-Fiqhiyyah”. Jurnal Syariah, Jil. 18, Bil. 3 (2010) hal. 527-564, Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Mohd Majid Koting, (1993). Kaedah Penyelidikan Pendidikan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Mohd Murtadza Ahmad, (2010). Tazkiyah Al-Nafs Dalam Ilmu Tasawuf. Diakses daripada http://muftins.gov.my/index.php/arkib2/tareqat-tasauwuf/162- koleksi-kertas-kerja/634-tazkiyah, pada 15 Januari 2017.

Mohd Syakir Bin Mohd Rosdi, (2015). “The Roles of Tahaluf al-siyasi in Political Unity”. International Journal of Humanities and Social Science Vol. 5, No. 7; July 2015.

Mohd Syakir Bin Mohd Rosdi, (2016). Pemikiran Tahaluf al-siyasi Parti Islam SeMalaysia (PAS) dan Implikasinya Terhadap Pembangunan Negara. Polemik Tahaluf al-siyasi. Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Pusat Pengajian Sains KemasyarakatanUniversiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.

Mohd Syakir Mohd Rosdi, (2014). Tahaluf al-siyasi Dalam Ekonomi Politik Islam: Satu Kajian Teoretis. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.

Mohd Tahir & Normah Abd Kadir, (2008). Gaya Pengurusan Konflik Guru Dalam Kalangan Guru Besar Sekolah Rendah Daerah Johor Bahru. Fakulti Pendidikan. Malaysia: Universiti Teknologi Malaysia.

Mohd Zulkifli Muhammad, Minah Japang & Mohd Faisol Ibrahim (2010), “Gaya Pengurusan Konflik Antara Pengurus-Subordinat Menurut Perspektif Islam: Kajian Empirikal di Pusat Kewangan Luar Pesisir Antarabangsa”. Jurnal Syariah, Jil. 18, Bil. 2 (2010) 415-432). Universiti Malaya.

Mohd. Affandi Hassan, (1992). The Tawhidic Approach in Management and Public Administration: Concepts, Principles and Alternative Model. Kuala Lumpur: INTAN.

Mohd. Fitri Abdul Rahman, (1997). Gaya Pengurusan Konflik di Kalangan Penolong Pegawai Daerah di Negeri Perak Darul Ridzuan. Tesis Sarjana. Tidak Diterbitkan. Universiti Utara Malaysia, Sintok.

249

Mohd. Foad Sakdan, (2005). Pengurusan Konflik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Mohd. Hussin Mat Rashid, (1997). Pengaruh Faktor-Faktor Demografi Terhadap Caragaya Kepimpinan Pelajar. Tesis Sarjana. Tidak Diterbitkan. Universiti Utara Malaysia, Sintok.

Mohd. Shahar Sidek, (2008). Konflik Organisasi: Pandangan dan Penyelesaian Mengikut Alternatif Islam. Rencana ditulis oleh Sapora Sipon, Syura Kaedah Terbaik Menyelesaikan Perbalahan, Diakses daripada Utusan Malaysia, 26 Mei 2008.

Mohd. Shahar, (1991). Konflik organisasi: Pandangan dan penyelesaian mengikut alternatif dalam kecemerlangan pentadbiran. Dasar dan amalan dalam Islam. Kuala Lumpur: INTAN.

Mohd. Yusoff Hashim, (1992). The Malay Sultanate of Malacca: A Study of Various Aspects of Malacca in the 15th and 16th Centuries in Malaysian History. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Molander, C.,(1986). Management Development. Bromley: Chartwell-Bratt.

Morgan Gareth, (1986). Images of Organisation. Beverley Hills: Sage Publications.

Morton, I. (1991). Conflict Resolution Programs in Schools. ERIC/CUE Digest Number 74. New York: ERIC Clearinghouse on Urban Education. ED338791.

Muhamad Muda, (2003). Apa Itu Kajian Kes?. Kertas Kerja. Dibentangkan di Bengkel Penyelidikan dan Penulisan Kes Siri I. Universiti Sains Islam Malaysia. 5-6 Mac.

Muhammad Faizal A. Ghani et al. (2016). “Jangkaan Masa Depan Masalah Disiplin Murid Islam Dalam Aspek Amalan Beragama Dan Strategi Penyelesaian Menerusi Proses Pengajaran dan Pembelajaran Kurikulum Pendidikan Islam: Perspektif Pakar”. Jurnal Hadhari, 7(1). Universiti Malaya.

Muhammad Fuad Othman, Zaheruddin Othman dan Mohd Foad Sakdan, (2016). “Model Pengurusan Konflik Parti Politik Ke Arah 1 Malaysia”. Journal of Global Business and Social Entrepreneurship (GBSE).

Muhammad Ikhlas Rosele, Luqman Hj Abdullah, Paizah Hj Ismail & Mohd Anuar Ramli, (2013). “Konflik Fatwa di Malaysia: Satu Kajian Awal”. Jurnal Fiqh, 10(0).

Muhammad Munir Al-Ghadban, (2001). Kompromi Politik Dalam Islam. Jakarta Timur, Indonesia: Pustaka alKautsar.Pent.Gazira Abdi Ummah.

250

Muhammad Sa’id Ramadan Al-Buti, (1988). Fiqh Al-Sirah Siri 1. Kuala Lumpur: Dewan Pustaka Fajar.

Muhammad Syukri Salleh (1998). “Mengurus Pembangunan Secara Islam”. Kertas Kerja Dibentangkan di Simposium Pengurusan Islam, Anjuran Projek Pengurusan Pembangunan Islam (IDMP) Universiti Sains Malaysia dan Persatuan Pegawai Tadbir Negeri Kelantan di Balai Islam, Lundang, Kota Bharu, 25 April.

Muhammad Syukri Salleh, (1998). Conceptualising Islamic Development Management, Kertas Kerja Dibentangkan Dalam First International Conference on Islamic Development Management: Management of Economic Development in Islamic Perspective. Anjuran Projek Pengurusan Pembangunan Islam USM dan Bank Pembangunan Islam (IDB) di USM 8-10 Disember.

Muhammad Syukri Salleh, (2000). Prinsip Pembangunan Berteraskan Islam. Dewan Ekonomi, Ogos, hal. 60-61.

Muhammad Syukri Salleh, (2000). Reformasi, Reradikalisasi dan Kebangkitan Islam di Malaysia dlm. Pemikir (Kuala Lumpur), No.20, April-Jun, hal. 35-50.

Muhammad Syukri Salleh, (2003). Tujuh Prinsip Pembangunan Berteraskan Islam. Kuala Lumpur: Zebra Edition Sdn. Bhd.

Muhammad Syukri Salleh, (2008). “Islamic Development Management: Three Fundamental Questions”, Siri Kertas ISDEV No.2, Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.

Muhammad Syukri Salleh, (2008). “Pengurusan Pembangunan Berteraskan Islam: Konsep dan Perkaedahan, terbitan Semula Ketiga”, Siri Kertas ISDEV No.1, Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.

Muhammad Syukri Salleh, (2008). Dari Ekonomi Islam ke Pembangunan Berteraskan Islam, Ucap Utama pada Seminar Internasional Perspektif Ekonomi Islam Sebagai Alternatif Pembangunan Ekonomi dan Peningkatan Kesejahteraan. Universitas Medan Area, Medan 12 April.

Mutiara Dwi Sari, (2012) Pengaruh Personaliti Terhadap Gelagat Pengguna. Kertas Kerja Dibentangkan Dalam WAPI 5, ISDEV. Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.

Nailah Ayub & Karen A. Jehn, (2011). “The Moderating Role of Social Attitudes in the Relationship between Diversity and Conflict”. Current Topics In Management Journal 15, hal. 13-41.

Nan Lin, (1973). The Study of Human Communication. New York: The Bobbs-Merill Company Inc.

251

Nasharudin Mat Isa & Yahya Don, (2016). “Amalan Wasatiyyah Dalam Kalangan Pemimpin Pelajar Universiti Awam Malaysia”. Jurnal Kepimpinan Pendidikan, 3(1). Pusat Pengajian Pendidikan & Bahasa Moden, Universiti Utara Malaysia, Sintok.

Nicotera, A.M. (1997). Managing Conflict Communication in Groups, in Frey, L.R. and Barge, J.K., (Eds), Managing Group Life: Communicating in Decision- Making Groups, Boston: Houghton-Mifflin, MA, hal. 104-30.

Nike Zilfadillah, (2016). Upaya Jammu Kashmir Liberation Front (JKLF) Dalam Memperjuangkan Kemerdekaan Jammu-Kashmir. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Yogyakarta: UPN "Veteran".

Nor Sahida Mohamad & Sanep Ahmad, (2013). Pembangunan Menurut Perspektif Islam: Satu Analisis Awalan. Prosiding PERKEM VIII, JILID 1 (2013) 355 – 370 ISSN: 2231-962X, Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia ke VIII (PERKEM VIII) “Dasar Awam Dalam Era Transformasi Ekonomi: Cabaran dan Halatuju”, Johor Bahru, 7 – 9 Jun 2013.

Norhayati Rafida A.R., Nurul Husna N. H. & Safiyyah A.S., (2012). “Perundingan Asas Penyebaran Dakwah Islam: Analisis Kerangka Ke atas Perjanjian Zaman Rasulullah SAW”. Jurnal Committee on Publication Ethics (COPE). Universiti Sains Islam Malaysia, 71800 Nilai, Negeri Sembilan.

Norhazlina Fairuz Musa Kutty, (2008). Kedinamikan Campur Tangan Kemanusiaan di Abad ke 21. Kertas Kerja, Fakulti Sains Sosial. Sarawak: Universiti Malaysia Sarawak.

Norhidayati Nadiha Mukri, (2014). Isu-isu Pembangunan di Malaysia: Analisis Terhadap Kepimpinan Dalam PembangunanBerteraskan Islam. Kertas kerja yang dibentangkan di persidangan Workshop Antarabangsa Pembangunan Berteraskan Islam kali ke-7(WAPI-7), anjuran Universitas Muhammadiyah Sumatera Utara, Medan Indonesia pada 6 Mei 2014.

Norita Kamaruddin, (2016). “Konsep Sulh Menurut Perspektif Islam dan Aplikasinya Dalam Mahkamah Syariah di Malaysia”. Seminar Antarabangsa Akidah, Dakwah dan Syariah 2016 (Irsyad 2016), Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS), Kajang, Selangor, Malaysia.

Norliza Kushairi, (1999). Pengurusan Konflik dan Ciri Kepimpinan di Kalangan Pengawas Sekolah Menengah Negeri Kedah. Sintok: Universiti Utara Malaysia.

Nur Rafida Herawati & Rini Kurniasih, (2012). Konsep Dasar Organisasi Definisi, Tujuan dan Proses. Program Studi Pendidikan Matematika, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan. Universitas Sebelas Maret, Surakarta.

Nurazmallail Marni, (2003). “Peristiwa Tahkim antara Ali dan Mu’awiyah (Tahun 36 H): Suatu Kajian dan Pengajaran”. Jurnal Teknologi, 38 (E) Jun, 2003, hal. 75-92, Universiti Teknologi Malaysia.

252

Oberschall Anthony, (1973). Social Conflict and Social Movements. Vol. ed. Edited. New Jersey: Prentice Hall.

Othman Talib, (2013). ATLAS.ti: Pengenalan Analisis Data Kualitatif. Selangor: MPWS Rich Resources.

Owens, R.G. (1991). Organisational Behaviour in Education. 4th Edition. Englewood Clifts, New Jersey: Prentice Hall.

Patton, M. Q. (1990). Qualitative Evaluation and Research Methods. 2nd Edition. Newbury Park, CA: SAGE Publications.

Pruitt, D.G. (1983). Strategic Choice of Negotiation. American Behavioural Scientist, 27, hal. 167-194.

Putnam, L.L. & Poole, M.S. (1992). Conflict and Negotiation. in Jablin, F.M., Putnam, L.L., Roberts, K.H. and Porter, L.W. (Eds), Handbook of Organisational Communication, 3rd ed., Sage, Newbury Park, CA, hal. 549- 99.

Putnam, L.L. & Wilson, C.E. (1982). Communication Strategies in Organisational Conflicts: Realibility and Validity of a Measurement Scale. in Burgoon, M. (Ed.), Communication Yearbook, Vol. 6, Sage, Beverly Hills, CA, hal. 629- 52.

Qal’aji & Qunaybi (1988). Mu’jam Lughat al-Fuqaha. Beirut: Dal al-Nafa’is.

Quah Cheng Sim, (2009). Gaya Pengurusan Konflik Dalam Kalangan Guru dan Pentadbir di Sekolah Menengah. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya, Selangor.

Rahim, M.A. & Bonama, T.V. (1979). “Managing Organisational Conflicts. A Model for Diagnosis and Intervention”. Phychological Reports, 44, hal. 1324- 1344.

Rahim, M.A. & Magner, N.R. (1995). “Confirmatory Factor Analysis of the Styles of Handling Interpersonal Conflict: First Factor Model and its Invariance across Groups”, Journal of Applied Psychology, 80, hal. 122-132.

Rahim, M.A. (1983). “A Measure of Styles of Handling Interpersonal Conflict”. Academy of Management Journal, 26(2), hal. 368-376.

Rahim, M.A. (1985). Managing Conflict in Organisations. New York: Preager Publishers.

Rahim, M.A. (2002). “Toward a Theory of Managing Organisational Conflict”. International Journal of Conflict Management, Vol. 13, hal. 206-35.

253

Ramli Awang Mat Tam (2000). Hubungan Antara Faktor dan Gaya Pengurusan Konflik Dalam Organisasi. Sintok: Universiti Utara Malaysia.

Randeree, K., & El Faramawy, A. T., (2011). “Islamic Perspectives On Conflict Management Within Project Managed Environments”. International Journal of Project Management, 29(1), hal. 26-32.

Razali Mat Zin, (1989). Pengurusan Organisasi Kerja: Beberapa Persoalan. Jawatankuasa Penerbitan. Sintok: Universiti Utara Malaysia.

Razali Mat Zin, (1993). Kepimpinan Dalam Pengurusan. Kuala Lumpur: Utusan Publication & Distributions Sdn Bhd.

Reddin, B. (1992). How to Make Your Management Style More Efffective. Kuala Lumpur: MIM, hal. 40-41.

Renova Astriningsih, (2011). “Memahami Gaya Konflik Budaya Konteks Tinggi dan Rendah Dalam Konflik Kesalah Fahaman Hubungan Pertemanan (Friendly Relationship)”. Kertas Kerja Jurusan Ilmu Komunikasi, Fakultas Ilmu Sosial Dan Ilmu Politik, Universitas Diponegoro, Semarang, Indonesia.

Retnowati, (2014). “Agama, Konflik, dan Integrasi Sosial (Integrasi Sosial Pasca Konflik Situbondo)”. Jurnal “Analisa” Volume 21 Nombor 02 Disember 2014. Fakultas Teologi, Universitas Kristen Satya Wacana, Jl. Diponegoro, Indonesia.

Robbins, S.P. (1974). “Conflict Management and Conflict Resolution are Not Synonymous Terms”. California Management Review, 21(2), hal. 67-75.

Robbins, S.P. (1979). Organisational Behaviour: Concepts, Controversies and Applications, (6th edition). New Jersey: Pretince-Hall International Inc.

Robbins, S.P. (1993). Organisational Behaviour: Concepts, Controversies and Application (6th edition). New York: Prentice Hall.

Robbins, S.P. (1995). Principal and Principalship. Toward a Context Based Application to Study of School Leadership. Jurnal Pengurusan Pendidikan. IAB, Jld. 4, bil. 02.

Robbins, S.P. (1998). Organsational Behaviour: Concepts, Controversies and Applications. 8th Ed. New Jersey: Prentice Hall International Inc.

Robbins, S.P. (2005). Organisational Behaviour. 11th ed. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall.

Rohana Mustaffa, (2009). Adil dan Beramanah Dalam Tadbir Urus. Diakses daripada http://www.mstar.com.my/lain-lain/rencana/2009/01/12/adil-dan- beramanah-dalam-tadbir-urus/, pada 11 Januari 2017.

254

Ronquillo, J. C. (2011). “Servant, Transformational and Transactional Leadership”. Dalam K. A. Agard (Ed.), Leadership in nonprofit organizations: A reference handbook (345-353). Thousand Oaks, CA: Sage.

Roscoe, R. (1975). “Beyond Process TQM Content and Firm Performance”. Academy of Management Review, 21 (1), hal. 173-202.

Ruble, T.L. & Schneer, J.A. (1994). Gender Differences in Conflict-Handling Styles: Less Than Meets The Eye? In Taylor, A. and Miller, J.B., (Eds), Conflict and Gender. Cresskill, N.J: Hampton Press, hal. 155-66.

Ryan, B., Scapens, R. W. & Theobald, M. (2002) Research Method and Methodology In Finance And Accounting. London: Thompson.

Sabitha Marican & Mahmood Nazar Mohamad, (1995) Hubungan Manusia Dalam Organisasi. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd.

Sabitha Marican, (2005). Kaedah Penyelidikan Sains Sosial. Selangor: Prentice Hall.

Sadeq, A. H. M., & Ahmad, A. K. (2004). Quality Management: Islamic Perspectives. Bangladesh: Islamic Foundation.

Saina Nur, (2013). “Konflik, Stres Kerja dan Kepuasan Kerja Pengaruhnya terhadap Kinerja Pegawai pada Universitas Khairun Ternate”. Jurnal Riset Ekonomi, Manajemen, Bisnis dan Akuntansi. Universitas Sam Ratulangi Manado, Indonesia. 1.3 (2013).

Salasiah Hanim Hamjah, (2010). Bimbingan Spiritual Menurut al-Ghazali dan Hubungannya dengan Keberkesanan Kaunseling: Satu Kajian di Pusat Kaunseling Majlis Agama Islam Negeri Sembilan (PK MAINS). Islamiyyat, 32, hal. 41.

Scherer, Marge (1998). “The Shelter of Each Other: A Conversation with Mary Pipher”. Educational Leadership Vol. 55, Spring.

Schermertorn, J.R., Hunt, J.G. & Osborn, R.N. (1996). Managing Organisational Behaviour. New York: John Wiley and Sons. Inc.

Schiffman, G.L., & Kanuk, L. (2000). Consumer Behaviour. 6th Edition. Amerika Syarikat: Prentice Hall.

Schmidt, J.M. & Kochan, T.A. (1972). “Conflict toward Conceptual Clarity”. Administrative Science Quaterly, Vol. 17, hal. 359-70.

Schmidt, W.H., & Tannenbaum, R. (1972). Trans-organisational Praxis: A Search beyond Organisational Development. International Associations, XXIV.

Schmidt, W.H., & Tannenbaum, R. (1973). “How to Choose a Leadership Pattern”. Harvard Busniess ReviewPress.

255

Schostak, J. (2006). Interviewing and Representation in Qualitative Research. New York: Open University Press.

Sekaran, U. (1992). Research Methods for Business: A Skill-Building Approach. New York: John WIlley & Sons Inc.

Sekaran, U. (2003). Research Methods for Business: A Skill Building Approach. (Ed. ke-4), New York: John Wiley & Sons Inc.

Sekaran, U. (2005). Research Methods for Business: A Skill-Building Approach. New York: John Wiley & Sons Inc.

Sekaran. U. (1996). Research Methods for Business, 2nd Edition. New York: John Wiley & Sons.

Sezai Ozcelik, (2001). The Islamic Conflict Resolution in Interpersonal and Intergroup Conflicts: Islamic Mediation (Wasata), Islamic Peace-making (Sulha), and Islamic Third-Party Role (The National Conference on Peace and Conflict Resolution), NCPCR 2001-10th Biennial Conference, The George Mason University, Fairfax, VA, June 7-10, 2001) hal. 3.

Sharifah Hayaati & Mauli Azli, (2006). “Etika Penyelesaian Konflik dalam Pentadbiran Islam”. Jurnal Syariah UM 14 (1) ejournal.um.edu.my/publish /JS/598-662 (27 October 2015).

Shariffah Nur Bahijah Syed Mahmood, (2011). Gaya Pengurusan Konflik di Kalangan Pelajar Sekolah Ma'ahad Tahfiz Manhal HPA. Tesis Sarjana. Universiti Utara Malaysia, Sintok, Kedah Darul Aman.

Shawaluddin Anis, (1993). “Peranan Perhubungan Awam Dalam Pengurusan Masa Kini: Satu Penilaian Semula”. Jurnal Komunikasi Jilid 9, Hal. 37-54, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Sheppard, B.H., Saunders, D.M. & Minton, J.W. (1989). Procedural Justice from the Third Party Perspective. Manuscript in Preparation. Durham: NC. Duke University.

Silverman, D. (2000). Doing Qualitative Research: A Practical Handbook. London: Thousand Oaks, New Delhi: Sage.

Simmel, C. (1955). Conflict. New York: Free Press.

Sinar Harian, (4 April 2014). Orang Tengah: PKR Tunggu BSM, Jais Buat Kenyataan. Diaksess daripada http://www.sinarharian.com.my/orang-tengah- pkr-tunggu-bsm-jais-buat-kenyataan-1.237064, pada 04 Disember 2016.

Siti Ami Basir, (2001). Pengurusan Organisasi Dari Perspektif Islam: Satu Kajian Kes di Perbadanan Johor dan SAPURA Holdings. Jumal Syariah, 9:1 [2001J 57-76. Universiti Malaya.

256

Siti Arni, B., Bharudin C. P., & Raja Hisyamudin R. S. (2010). “Suntikan Nilai-Nilai Islam ke atas Pelaksanaan Penambahbaikan Berterusan dalam Konteks Sistem Pengurusan Kualiti (SPK) ISO 9000”. Jurnal Syariah, 18(1): 91-122. Jabatan Siasah as-Syar’iah, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya (UM), 50603, Kuala Lumpur, Malaysia.

Siti Syuhadah Mohamad, (2012). Gelagat Usahawan Produk Halal Terhadap Perkhidmatan Tadbir Urus Hab Halal. Kertas kerja yang dibentangkan di Bengkel Antarabangsa Siswazah ISDEV ke-7 (INGRAW 2012) anjuran Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) dan Institut Pengajian Siswazah (IPS), Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang pada 30-31 Oktober 2012.

Soerjono Soekanto, (1993). Kamus Sosiologi. Jakarta: PT. Raja Grafindo Persada.

Soerjono Soekanto, (2007). Sosiologi Suatu Pengantar. Jakarta: PT Raja Grafindo Persada. Turnomo, Rahardjo, dkk. 2005. Menghargai perbedaan kultur mindfulness dalam komunikasi antar etnis. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Solahuddin Ismail, (2009). Pembentukan Organisasi Cemerlang: Pandangan Islam Dalam Melantik Pemimpin. Jabatan Pengurusan Pembangunan, Kolej Undang-Undang, Kerajaan dan Pengajian Antarabangsa, Universiti Utara Malaysia, Kedah.

Solomon, M.R. (1999). Consumer Behaviour. Ed. New Jersey: Prentice Hall.

Som Shariff, (2000). Persepsi Terhadap Kewujudan Konflik Dalam Organisasi dan Pola-Pola Pengurusannya. Tesis Sarjana. Tidak Diterbitkan. Universiti Utara Malaysia, Sintok.

Sri Lestari, (2012). Psikologi Keluarga: Penanaman Nilai dan Penanganan Konflik Dalam Keluarga. Indonesia: Penerbitan Sri Lestari.

Stake, R. E. (1994). Case Studies. In Denzin, N.K. and Lincoln, Y.S. (eds) Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks,CA: Sage, hal. 236-247.

Stake, R. E. (2005). Qualitative case studies. In. NK Denzin & YS Lincoln (Eds.), The Handbook of Qualitative Research, hal. 443-461.

Steers, R.M. & Black, J.S. (1994). Organisational Behaviour, 5th ed. New York: Harper Collins College Publishers.

Stogdill, Ralph M. (1974). Handbook of Leadership. New York: Free Press.

Stoner, J. & Wankel, C. (1986). Management. New Jersey, United States: Prentice Hall.

Stoner, J. & Wankel, C. (1989). Pengurusan (terjemahan). Petaling Jaya: Amiza Publishing Sdn Bhd.

257

Suharsimi Arikunto, (2006). Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktek. Jakarta: Rineka Cipta.

Sulaiman Masri, (2003). Siri Pengajian dan Pendidikan Utusan: Kaedah Penyelidikan dan Panduan Penulisan. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors.

Sulaiman Nordin, (1996). Syiah Imamiyah Mazhab Ke 5?. Kajang, Selangor: Nuur Publications

Sullivan, Debra R. (1994). Introduction to Leadership Theory and Practice: A Textbook for Community College Students Part 2. Tesis Doktor Falsafah. Tidak Diterbitkan. Seattle University: Washington.

Suraya Binti Wen, (2014). Kajian Mengenal Pasti Isu dan Punca Konflik Yang Mempengaruhi Tahap Keharmonian Masyarakat di Malaysia Bagi Tahun 2011 dan 2012. Tesis Sarjana. Tidak Diterbitkan. Universiti Utara Malaysia, Sintok, Kedah Darul Aman.

Sutarto Wijono, (2012). Psikologi Industri dan Organisasi. Jakarta: Penerbitan Kencana.

Syed Abdurahman Haji Syed Hussin, (2014). Manhaj: Pengertian dan Kepentingannya Kepada Da'wah. Kuala Lumpur: Universiti Malaya.

Syed Ahmad Semait, (1995). Sepuluh Yang Dijamin Masuk Syurga. Changi Road, Singapura:Pustaka Islamiyah Pte Ltd.

Taha Jabir Fayyad al-'Alwani, (1989). Adab Perbezaan Pendapat dalam Islam. Muhammad Rivai Batubara (terj.). Kuala Lumpur: Dewan Pustaka Islam, hal. 17-20.

Tan Pok Suan, (2006). Kehidupan Rohingya di Malaysia: Perjuangan Dalam Ketidakpastian Hidup. Nota penyelidikan, hal. 111-122. Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Taylor, SJ & R Bogdan. (1984). Introduction to Qualitative Research Methods: The Search for Meanings. Second Edition. Toronto: John Wiley and Sons.

The Star, (8 Mei 2012). Shah Alam Akan Dibangunkan Sebagai Bandar Raya Islamik. Diakses daripada http://www.mstar.com.my/berita/berita- semasa/2012/05/08/shah-alam-akan-dibangunkan-sebagai-bandar-raya- islamik /, pada 08 November 2015.

Thomas, K.W. & Kilmann, R.H. (1974). Thomas Kilmann Conflict Mode Instrument, Tuxedo: NYS Xicon.

Thomas, K.W. & Schmidt, W.H. (1976). “A Survey of Managerial Interest With Respect to Conflict”. Academy of Management Journal, 19, hal. 312-318.

258

Thomas, K.W. (1976). Conflict and Conflict Management in M.D. Dunnette (Ed.). Handbook of Industrial & Organisation Psychology, (2nd Ed.), Chicago, IL: Rand McNally.

Ting-Toomey, S. (1997). Intercultural Conflict Competence. in Cupach, W.R. and Canary, D.J. (Eds), Competence in Interpersonal Conflict. New York: McGraw-Hill, hal. 120-47.

Ting-Toomey, S. (1999). Communicating Across Cultures. New York: Guilford Press.

Ting-Toomey, S., Gau, G., Trubisky, P., Yang, Z., Kim, H.S., Lin, S. & Nishida, T. (1991). “Culture, Face Maintenance, and Styles of Handling Interpersonal Conflict: A Study in Five Cultures”. International Journal of Conflict Management, Vol. 2, hal. 275-96.

Tjosvold, D., Moy, J. & Shigeru, S. (1999). Co-Operative Teamwork For Service Quality in East Asia. Managing Service Quality, Vol. 9, hal. 209-16.

Turin Ahmad, (1995). Gaya Pengurusan Konflik di Kalangan Guru-Guru Sekolah Menengah Daerah Kota Setar, Kedah Darul Aman. Universiti Utara Malaysia, Sintok, Kedah Darul Aman.

Utusan Malaysia, (12 April 2016). Tun M Nafi Minta Campur Tangan Asing. Diakses daripada http://www.utusan.com.my/berita/politik/tun-m-nafi-minta- campur-tangan-asing-1.244669, pada 13 April 2016.

Utusan Malaysia, (12 Ogos 2009). Saya Tidak Akan Tunduk Ugutan DAP. Diakses daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2009&dt=0813&pub= Utusan _Malaysia&sec=Politik&pg=po_13.htm, pada 12 Januari 2017.

Utusan Malaysia, (14 Ogos 2009). Penduduk Harap Henti Jual Arak Berkekalan. Diakses daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2009 &dt=0815&pub=Utusan_Malaysia&sec=Dalam_Negeri&pg=dn_16.htm, pada 12 Januari 2017.

Utusan Malaysia, (17 Mac 2012). Kontraktor Tidak Miliki Lori Sampah. Diakses daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2012&dt=0317&pub= Utusan_Malaysia&sec=Kota&pg=wk_01.htm, pada 08 Januari 2017.

Utusan Malaysia, (19 April 2015). Yaman Bergolak. 2015. Diakses daripada https://www.utusan.com.my/berita/luar-negara/yaman-bergolak-1.82531, pada 07 November 2016.

Utusan Malaysia, (27 Jun 2016). Kesetiaan Ahli Umno Diuji Lagi. Diakses daripada http://www.utusan.com.my/rencana/kesetiaan-ahli-umno-diuji-lagi-1.347510, pada 08 Januari 2017.

259

Utusan Malaysia, (28 Julai 2013). Negara Islam Terus Dilanda Konflik. 2013. Diakses daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/Rencana/20130728/ re_01/ Negara-Islam-terus-dilanda-konflik#ixzz42wZyleE2, pada 15 Mac 2016.

Utusan Malaysia, (31 Mei 2011). Banyak Dasar ’Tukun’ di Selangor?. Diakses daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2011&dt=0531&pub= Utusan_Malaysia&sec=Rencana&pg=re_01.htm, pada 08 Januari 2017.

Utusan Malaysia, (6 Ogos 2009). PAS Lancar Kempen Pemecatan Ronnie. Diakses daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2009&dt=0807&pub= Utusan_Malaysia&sec=Politik&pg=po_01.htm, pada 08 Januari 2017.

Utusan Malaysia, (7 Ogos 2009). Arak: Selangor Tidak Larang. Diakses daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2009&dt=0808&pub=Utusan_ Malaysia&sec=Muka_Hadapan&pg=mh_01.htm, pada 12 Januari 2017.

Utusan Malaysia, (8 Ogos 2009). Khalid Salahkan Penduduk Seksyen 8, Shah Alam Buat Aduan. http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2009&dt=0809 &pub=Utusan_Malaysia&sec=Dalam_Negeri&pg=dn_10.htm, pada 08 Januari 2017.

Vloeberghs, D. (1998). “Management Development in a Context of Drastic Changes”. Journal of Management Development, Vol. 17 No. 9, hal. 644-61.

Wafdi Auni Mohamed, (2014). Konsep Kerajaan Perpaduan: Isu dan Cabaran Perpaduan Umat Islam di Malaysia. Kertas Kerja ini dibentangkan di Workshop Antarabangsa Pembangunan Berteraskan Islam (WAPI-7) pada 4 – 9 Mei 2014 di Universitas Muhammadiyyah Sumatera Utara (UMSU), Medan Indonesia.

Wan Azmi Ramli, (1994). Pengurusan Masa Kini. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.

Wan Izuddin, (1991). Strategi Membina Pasukan Berkesan. Kuala Lumpur: Nurin Enterprise.

Wan Norhaniza Wan Hassan, (2009). Pengurusan Zakat di Pulau Pinang dan Wilayah Persekutuan: Satu Kajian Perbandingan. Tesis Sarjana. Tidak Diterbitkan. Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Universiti Sains Malaysia, Pulai Pinang.

Wasita Boonsathorn, (2007). “Understanding Conflict Management Styles of Thais and Americans in Multinational Corporations in Thailand”. Journal of Emeraldinsight.

Werman Septian Sianipar, (2015). “Bentuk Konflik Kepentingan Pada Paud FajarMentari (studi eksploratif tentang konflik kepentingan dalam

260

pelaksanaan program Pendidikan Anak Usian Dini (PAUD) FajarMentari di Kelurahan Pantai Amal Kecamatan Tarakan Timur Kota Tarakan)”. eJournal Sosiatri-Sosiologi 3 (2), 2015: 96-110, ISSN 0000-0000, ejournal.sos.fisip- unmul.ac.id. Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik, Universitas Mulawarman.

Whetten, D.A. & Cameron, K.S. (1991). Developing Management Skills. 2nd Ed. New York: Harper Collins.

Whetten, D.A. & Cameron, K.S. (2002) Developing Management Skills. New Jersey: Prentice Hall.

Widodo Hariyono, Dyah Suryani dan Yanuk Wulandari, (2012). “Hubungan Antara Beban Kerja, Stres Kerja dan Tingkat Konflik dengan Kelelahan Kerja Perawat di Rumah Sakit Islam Yogyakarta PDHI Kota Yogyakarta.” Jurnal Kesehatan Masyarakat (Journal of Public Health), Universitas Ahmad Dahlan, Indonesia. (2012): 186-197.

Willem, F.G. (1993). Conflict Management and Organisational Development. Amsterdam: John Wiley and Sons.

Winarno Surachmad, (1970). Teacher Training in Indonesia as a National Problem. Faculty of Education, University of Malaya, Kuala Lumpur.

Wofford, J.C. (1982). Organisational Behaviour: Foundation for Organisational Effectiveness. Boston: Kent Publishing Co.

YaPEIM, (2005). Manajemen Dalam Islam: Menghayati Prinsip dan Nilai Qurani. Kuala Lumpur: Akademi Manajemen YaPEIM Sdn. Bhd.

Yeni, (2006). Stateless in Arakan. Irrawaddy 14(1), hal. 22-23.

Yin, R. (1994). Case Study Research (2nd Edition). Thousand Oaks, CA: Sage.

Yin, R. K. (2003). “Case Study Research Design and Methods Third Edition”. Applied Social Research Methods Series, hal. 5.

Yusof Ismail, (1991). Mengurus Secara Islam: Model dan Prinsip-Prinsip Pengurusan Islam Bagi Individu dan Organisasi. Kuala Lumpur: A.S. Noordeen.

Zahari Mahad Musa, (2014). “Penulisan Kaedah Fiqh Dalam Majallat Al-Ahkam Al- Adliyyah”. Jurnal Pengajian Islam, Akademi Islam Kuis. Bil 7, Isu 1:2014 e- ISSN : 1823-7126

Zakaria Stapa, (2002). “Akhlak Islam dan Gaya Hidup Muslim Semasa: Analisis Konsep dan Agenda Bertindak”. Jurnal Yadim. Jun, hal. 51-65.

Zamalia Mahmud, (2009). Handbook of Research Methodology. Kuala Lumpur: University Publication Pena (UPENA), UiTM.

261

Zeti Akhtar Aziz, (2005). “Peningkatan dan Keberkesanan Tadbir Urus Korporat dalam Industri Perkhidmatan Kewangan Islam”. Persidangan Lembaga Perkhidmatan Kewangan Islam Yang Kedua, 24 Mei 2005.

Zuhairi Misrawi, (2009). Madinah: Kota Suci, Piagam Madinah, dan Teladan Muhammad SAW. Jakarta: Penerbit Buku Kompas.

262

SENARAI LAMPIRAN

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R01 09 Nov 2016 6.00pm Wisma MBSA MBSA

263

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Ya, saya yakin ada pengurusan konflik menurut Islam.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Kaedah-kaedah penyelesaian konflik menurut Islam hendaklah berdasarkan kepada al-Qur’an dan Hadith. Antara kaedah-kaedah tersebut adalah syura dan juga musyawarah. Hal ini juga telah diperkembangkan mengikut keadaan semasa dan dipraktikkan dalam sistem pentadbiran negara.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Ya, pernah. Konflik seringkali berlaku dalam MBSA.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Pertama, konflik yang berkaitan kutipan sampah. Hal ini disebabkan penamatan Syarikat Alam Flora yang mengendalikan masalah kutipan sampah dalam seliaan MBSA di Shah Alam. Seterusnya MBSA mengendalikan urusan kutipan sampah di MBSA yang menyaksikan wujudnya konflik selepas itu. Antara konflik adalah antara pengurusan MBSA dengan penduduk yang mengadu masalah sampah yang tidak dikutip oleh pihak yang penyedia yang tidak dilantik. Selain itu konflik juga berlaku antara pekerja MBSA dengan pihak pengurusan apabila para pekerja diarahkan untuk mengutip sampah yang sepatutnya dilakukan oleh pihak kontraktor yang dilantik. Hal ini telah menyebabkan rasa tidak puas hati dalam kalangan pekerja MBSA sendiri.

264

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Sekiranya berhadapan dengan konflik, pihak MBSA biasanya akan mengambil pendekatan penyelesaian konflik melalui kaedah mesyuarat. Dalam mesyuarat yang diadakan, pihak MBSA akan berbincang, mengupas masalah yang dihadapi dan seterusnya mencari jalan-jalan penyelesaian yang bersesuaian bagi menyelesaikan masalah tersebut.

Kedua, melalui perundangan. Ada beberapa konflik atau masalah yang timbul, pihak MBSA terpaksa menyelesaikan masalah melalui bidang perundangan. Hal ini diambil sama ada melalui saman atau denda yang dikeluarkan kepada pihak yang terlibat. Bagi kes-kes yang tertentu piahk MBSA membawa kes-kes terpilih ke muka pengadilan.

265

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Bagi saya, ya. Memang ada berkemungkinan wujudnya unsur-unsur perspektif Islam dalam kaedah pengurusan konflik dalam MBSA.

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Saya rasa tiada masalah bagi MBSA melaksanakan KPKOPI. Walaupun begitu akan ada sedikit halangan dalam melaksanakan KPKOPI dalam MBSA.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Bagi saya sekiranya pendekatan Islam adalah lebih baik daripada apa yang diguna sekarang, ia boleh diaplikasikan di MBSA. Halangan mungkin hanya akan wujud dari segi pemahaman ke atas aplikasi KPKOPI, terutama kepada pengurusan, Ahli Majlis serta orang awam yang bukan beragama Islam. Pemahaman kaedah yang mengikut perspektif Islam merupakan kaedah utama dalam hal ini.

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Saya lihat, mungkin ada.

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? Pihak MBSA telah menerapkan prinsip-prinsip pengurusan Islam kepada para pekerjanya melalui kursus-kursus yang dijalankan. Dalam

266

hal ini MBSA telah menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam kepada para pekerjanya.

Di samping itu terdapat beberapa program sampingan seperti ceramah agama telah dianjurkan bagi memberikan ilmu agama yang lebih mendalam. Hal ini boleh diperkembangkan lagi kepada konsep pengurusan konflik Islam di MBSA.

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Sefaham saya, jika dilihat pada zaman sahabat Rasulullah SAW, terdapat beberapa kaedah yang sesuai dilaksanakan. Antara kaedah- kaedah tersebut adalah perbincangan dan juga musyawarah. Tetapi dalam masa yang sama, kaedah keputusan daripada ketua juga perlu dijadikan sebagai salah satu kaedah KPKOPI yang boleh diterap dalam MBSA. Asalkan ia tidak lari daripada unsur-unsur berprinsipkan Islam. Adalah perlu kepada para pekerja untuk taat kepada pemimpin.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini? Saya bepandangan, perlu diadakan taklimat kepada semua kakitangan MBSA berkaitan KPKOPI, agar pendedahan dapat diwarwarkan kepada seluruh kakitangan. Memberi pemahaman akan menambah maklumat dalam organisasi dan pekerjanya. Secara tidak langsung apabila pendedahan mengenai pengurusan konflik menurut kaedah Islam difahami, ia dengan mudah diserap serta diguna pakai dalam organisasi Majlis.

Selain itu, pihak MBSA perlu memperbanyakkan sesi latihan serta kursus-kursus yang berkaitan KPKOPI secara berterusan. Dalam hal ini 267 pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan akan memudahkan KPKOPI diterap dan dilaksanakan dalam MBSA.

Setakat ini KPKOPI masih belum ada dalam dasar pengurusan MBSA. Oleh itu usaha perlu dilakukan bagi menjadikan KPKOPI sebagai salah satu dasar MBSA yang perlu dicapai serta dilaksanakan. Bagi menerialisasikan matlamat ini, satu kertas cadangan perlulah dikemukakan kepada pihak BLQ bagi tujuan penelitian dan penilaian. Seterusnya ia perlu dibawa kepada pihak pengurusan tertinggi MBSA untuk menentukan dasar penambahbaikan ke arah KPKOPI.

268

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R02 21 April 4.04pm Pejabat MBSA Pegawai MBSA 2016

269

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Pada pandangan saya, memang ada KPK dalam Islam.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Pada pandanan saya, penyelesaian secara Islam adalah lebih baik jika dibandingkan dengan penyelesaian secara konvensional. Sekiranya berlakunya sesuatu isu yang berbangkit, dalam Islam, ia perlu diselesaikam melalui kaedah musyawarah. Penyelesaiannya adalah melalui bermesyuarat, berbincang, mendapatkan solusi dan seterusnya diterangkan kepada umum.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Ya, pernah, memang ada berlakunya konflik di MBSA.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Pertama, isu berkaitan kutipan sampah. Isu tersebut berlaku dalam dua atau tiga tahun yang lepas. Pada ketika itu tugasan kutipan sampah adalah di bawah pengurusan Alam Flora. Apabila pengurusan sampah diambil alih oleh MBSA, isu kutipan sampah pada waktu tersebut tidak dijalankan secara yang sepatutnya. Hal ini kerana MBSA dalam proses untuk melantik kontraktor, mengeluarkan tender dan sebagainya. Apabila isu sampah timbul, adalah menjadi tanggungjawab pihak MBSA untuk menerangkan keadaan yang sebenarnya.

Kedua, isu pihak KDN dan JAIS telah menurunkan hiasan al-Qur’an di beberapa restoran di sekitar kedai-kedai makan di Shah Alam. Sebenarnya operasi tersebut bukan dikendalikan oleh MBSA. MBSA hanya dijemput bersama oleh pihak KDN. Hiasan-hiasan al-Qur’an 270

yang dipamerkan tidak tepat dan mempunyai kesalahan. Tetapi viral dalm media sosial mengatakan MBSA membuat serbuan ke atas kedai- kedai makan yang menayangkan hiasan yang bukan dimiliki oleh orang yang bukan beragama Islam. Hal ini menyebabkan konfik apabila tindakan tersebut seolah-olah menunjukkan unit kedai tersebut bukan dimiliki dan dikendalikan oleh mereka yang beragama Islam.

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Bagi hal penyelesaian konflik yang biasa digunakan oleh MBSA, kaedah penjelasan merupakan antara kaedah yang biasa diambil dalam mencari penyelesaian konflik. Dalam masalah kutipan sampah contohnya, pihak MBSA menggunakan kaedah ini bagi menjelaskan apakah sebenarnya yang berlaku. Hal ini memudahkan dan juga menjelaskan kepada umum mengenai masalah, sebab dan akibat yang terjadi bagi memudahkan orang awam memahaminya

Kedua, dengan menggunakan kaedah mesyuarat. Dalam mesyuarat akan dikupas apakah isu yang berlaku dan mencari penyelesaian bagaimanakah untuk menanganani isu tersebut.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Ya. Pada pandangan saya MBSA akan menjalankan mesyuarat dahulu, diikuti mendapatkan input-input yang tepat, memanggil pihak-pihak yang berkaitan bagi mendapatkan maklumat yang jelas dan juga maklumat tambahan. Dalam hal ini MBSA tidak membuat sebarang andaian serta memberikan maklumat palsu kepada masyarakat.

271

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Saya rasa, tiada halangan kepada pihak MBSA.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Tiada jawapan

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Ya, ada.

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? Pertama, kita membuat mesyuarat dan mengadakan perjumpaan. Kaedah ini dalam Islam juga dipanggil musyawarah.

Kedua, MBSA juga mengadakan program-program keagaam seperti solat hajat, Dalam hal ini pihak MBSA menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam. Dalam isu kutipan sampah sebagai contoh, pihak MBSA mengadakan solat hajat pada setiap minggu agar masalah berkaitan dapat diselesaikan seberapa baik yang mungkin, selain mendapatkan petunjuk daripada Allah SWT.

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Pertama, musyawarah merupakan bentuk KPKOPI yang menjadi keutamaan dan juga sesuai digunakan dalam mana-mana organisasi.

272

Kedua, setiap kali selepas membuat perancangan dan tindakan dalam sesuatu perkara, kita hendaklah bertawakal kepada Allah SWT.

Ketiga, soal pembersihan hati. Kaedah ini merupakan kaedah yang boleh memberikan pemikiran dan pandangan serta tindakan yang lebih bersepadu dari perspektif Islam.

Keempat, taat kepada pemimpin. Dalam hal ini mereka yang berkonflik hendaklah taat dan menurut arahan yang diberikan oleh ketua.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini? Pertama, perlu diberikan pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan berterusan kepada kakitangan MBSA. Sebagai tambahan, latihan ESQ diperkenalkan kepada peringkat pengurusan tertinggi MBSA. Selepas ini, kursus ESQ akan diperluaskan kepada pekerja-pekerja yang lain dan ia dilaksanakan mengikut fasa.

273

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R03 19 April 11.27am Pejabat MPP Ahli Majlis 2016

274

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Ada

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Bila berlakunya sahaja konflik, ia perlu diselesaikan dengan cara musyawarah. Apabila kedua-dua pihak berkonflik, satu penyelesaian hendaklah dicari dalam memastikan kepuasan kedua-dua pihak dipenuhi. Seperkara lagi, dalam bermusyawarah, apabila sesuatu keputusan telah diambil oleh kedua-dua pihak, maka setiap mereka yang berkonflik hendaklah taat dan patuh dengan segala keputsan yang telah dibuat.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Pernah berlaku. Banyak.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Pertama, isu rampasan minuman keras yang berlaku di Shah Alam baru-baru ini oleh pihak MBSA. Sekarang pihak MBSA sudah tidak mengeluarkan lesen lagi baharu bagi peniaga yang ingin menjual minuman keras. Pihak MBSA hanya membenarkan pembaharuan lesen- lesen penjualan minuman keras bagi penjual sedia ada sahaja. 275

Seperkara lagi, minuman keras hanya dibenarkan untuk dijual kepada mereka yang bukan Muslim sahaja. Orang Islam tidak dibenarkan membelinya. Tetapi masalahnya yang berlaku sekarang adalah apabila minuman keras dijual di kawasan yang mempunyai kepadatan orang Islam. Selain itu masalah juga berlaku apabila minuman keras dijual tanpa lesen oleh peniaga-peniaga yang tidak bertanggungjawab. Oleh yang demikian, pihak MBSA terpaksa mengambil tindakan dalam hal ini.

Kedua, kebenaran mengeluarkan lesen untuk membuka gudang minuman keras. Dalam akta, apa-apa sahaja yang berkenaan dengan perniagaan, peniaga diwajibkan untuk memohon lesen. Lesen menjual minuman keras merupakan satu perkara yang berbeza dengan lesen gudang untuk menyimpan minuman keras. Dalam hal ini gudang untuk menyimpan minuman keras juga memerlukan lesen yang berbeza. Sebagai seorang yang beragama Islam, apa-apa sahaja yang berkaitan dengan minuman keras, seboleh mungkin kita tidak akan benarkan. Keadaan ini berbeza bagi pandangan Ahli Majlis yang bukan beragama Islam. Hasil daripada ketidak setujuan dalam mengambil keputusan akan menyebabkan berlakunya konflik antara Ahli Majlis yang beragama Islam dan yang bukan beragama Islam.

ini berlanjutan apabila Jabatan Kesihatan menyalahkan Jabatan Sisa Pepejal atas kegagalan kutipan sampah menyebabkan masalah anjing liar dan pembiakan tikus.

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Kebiasaannya apabila berlakunya isu dan konflik yang berkaitan MBSA, kaedah yang biasanya diambil adalah melalui kaedah mesyuarat dan perbincangan.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Saya rasa, tidak. Contohnya dalam isu lesen gudang penyimpanan minuman keras. Apabila berlakunya pertikaian, maka kaedah yang dilakukan ialah melalui kaedah demokrasi. Dalam kaedah ini memerlukan pihak mana yang mendapat undian terbanyak, maka keputusan adalah berpihak kepada mereka. Hasil daripada undian yang dilakukan dalam mesyuarat Ahli Majlis, keputusan majoriti menolak permohonan untuk mendapatkan lesen gudang menyiman minuman keras. Namun begitu hasil campur tangan daripada pihak atasan yang tidak dinyatakan, permohonan untuk mendapatkan lesen tersebut diluluskan secara automatik.

277

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Ya, ada.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Halangan utama yang dihadapi oleh Ahli Majlis dalam mencapai kata sepakat ialah Ahli Majlis yang terdiri daripada berbilang agama dan kepercayaan. Hal ini disebabkan perbezaan agama dan kepercayaan. Contohnya kepada isu lesen gudang untuk menyimpan minuman keras. Bagi kita yang beragama Islam, sudah tentu jawapannya adalah ‘tidak’. Namun demikian sokongan daripada Ahli Majlis yang bukan beragama Islam sukar untuk dijangkakan, dan semestinya mereka akan menyokong dengan cadangan tersebut.

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Ya. Saya nampak usaha itu ada.

10. Jika ada, apakah usaha tersebut?

Antara usaha-usaha yang cuba dikentengahkan oleh MBSA adalah melalui musyawarah.

Selain itu pihak MBSA juga menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam ESQ kepada para pekerja mereka, iaitu satu kursus yang menekankan kepada soal pembersihan hati.

MBSA juga mengadakan perhimpunan bulanan, yang mana Datuk Bandar akan menyampaikan hasrat dan matlamat organisasi kepada 278

pekerja mereka. Dalam perhimpunan ini juga ditekankan kepada peraturan-peraturan dan arahan yang seharusnya diikuti oleh pekerja MBSA.

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Saya berkenan dengan perbincangan dalam Islam, iaitu tahaluf al-siyasi. Hal ini amat dipersetujui kerana Ahli Majlis terdiri daripada bukan sahaja oleh ahli yang beragama Islam, tetapi ia juga turut diangotai oleh mereka yang bukan beragama Islam. Oleh yang demikian tahaluf al- siyasi merupakan kaedah terbaik dalam mengurangkan jurang perbezaan pendapat antara agama Islam dan mereka yang bukan beragama Islam.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini?

Bagi pendapat saya, memanglah Ahli Majlis merupakan sebahagian komponen dalam MBSA. Pelaksanaan tugasan adalah tanggungjawab pekerja-pekerja MBSA, iaitu daripada peringkat pegawai hinggalah kepada peringkat bawahan. Oleh yang demikian penekanan kepada pengurusan Islam, termasuk pengurusan konflik berteraskan Islam perlulah diterapkan kepada pekerja-pekerja MBSA melalui kursus- kursus yang berkala serta berterusan.

Selain itu itu MBSA juga perlulah meneruskan program-program khusus kepada pekerja-pekerja bermasalah yang lebih melibatkan masalah disiplin. Kursus-kursus berkonsepkan Islam hendaklah diperbanyakkan lagi.

279

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R04 13 Nov 2016 7.50pm Pejbat MPP Ahli Majlis

280

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Ya, sudah pasti ada kaedah pengurusan konflik dalam Islam. Hal ini sudah ditekankan dalam al-Qur’an dan Hadith.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Apabila berlakunya konflik ataupun ikhtilaf iaitu perbezaan pendapat, yang pertama ialah melalui kaedah musyawarah. Yang kedua, semasa ada bermesyuwarah kita perlulah berlapang dada atau bersifat keterbukaan. Yang ketiga kita hendaklah meletakkan diri kita dengan apa yang diutarakan hanya merupakan pandangan supaya ia dapat menjadi satu konklusi yang jelas.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Ya, pernah. Konflik yang berlaku antara masyarakat memang wujud.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Seperimana yang sedia kita maklum, isu-isu konflik yang berlaku adalah seperti kutipan sampah. Sampah yang dimaksudkan terdiri daripada dua kategori, iaitu sampah domestik dan kedua sampah taman. Isu yang ada adalah kepada kontraktor mana yang sepatutnya bertanggungjawab memandangkan kontraktor yang berlainan menguruskan sampah yang berbeza. Lebih-lebih lagi apabila ia melibatkan grey area yang menjadi pertikaian tanggungjawab.

Ketiga adalah tidak berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan. Sebagai contoh ialah kompaun dan tindakan yang diambil kepada peniaga yang berniaga di tempat yang tidak dibenarkan. Bagi peniaga, ia dianggap tindakan yang tidak sepatutnya diambil. Walaupun begitu bagi MBSA pula ia merupakan kesalahan di bawah undang-undang PBT.

Keempat, isu yang melibatkan jalan. Hal ini kerana jalan terdiri daripada dua kategori. Pertama, jalan di bawah kendalian Jabatan Kerja Raya, dan kedua jalan di bawah kendalian MBSA. Masalah apabila masyarakat meletakkan tanggungjawab penyeleggaraan semua jalan adalah di bawah MBSA. Hal ini dapat dilihat kerana disebabkan oleh bidang dan tanggungjawab yang tidak jelas.

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Kaedah yang biasa digunakan oleh MBSA ialah melalui mesyuarat. Dalam mesyuarat, kita berbincang dan mengambil keputusan berdasarkan persetujuan bersama.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)?

282

Ya, ia sebahagian daripada apa yang digariskan dalam Islam. Kaedah yang digunakan bertepatan dengan Islam. Contoh yang kita lihat dalam musyawarah yang diaplikasikan. Ilmu konflik telah dicatatkan dalam sejarah pembangunan Islam sebenarnya.

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Mungkin ada, tetapi tak banyak.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Halangan yang biasa dihadapi ialah pemahaman ke atas perundangan Islam oleh Ahli Majlis dan masyarakat yang bukan beragama Islam. Saya tidak nampak bagi halangan-halangan yang lain. Denga kata yang lain halangan yang wujud laiah mengenai pemahaman kaedah yang mengikut perspektif Islam.

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Mungkin ada usaha-usaha tersebut.

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? MBSA tidak membahagikan sesuatu penyelesaian isu itu kepada dua perkara yang berbeza, iaitu antara penyelesaian Islam atau penyelesaian lazim. Dalam masa ini MBSA menggunakan kaedah penyelesaian yang menggabungkan kaedah Islam dan juga Barat, atau lazim. Ia bergantung kepada siapa yang menguruskan isu konflik. Dalam usaha melaksanakan pengurusan konflik secara Islam, ia boleh dilihat apabila MBSA menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam. 283

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Yang pertama ialah musyawarah. Dalam hal ini musyawarah yang diterapkan perlulah ditekanan lagi kepada ilmu Islam. Memang sekarang pun MBSA telah menggunakan kaedah musyawarah dalam soal pengurusan konflik, tetapi ilmu-ilmu dan kaedah Islam hendaklah atau perlu dimasukkan dengan lebih banyak dan mendalam.

Selain itu kaedah permuafakatan juga merupakan satu kaedah yang boleh diterapkan dan bagi menambah baik KPKOPI. Kaedah ini sudah tentunya mencetuskan keadaan menang-menang dalam menyelesaikan isu konflik.

284

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R05 10 Nov 9.42am Pejabat Akademi Ahli Akademik 2016 Pengajian Islam Kompentorari, UiTM

285

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Secara spesifiknya, tiada. Maksudnya tiada Kaedah Pengurusan Konflik dalam Islam secara spesifik. Namun, secara umumnya kaedah tersebut memang ada dalam Islam.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Jika dilihat dari segi ilmu, misalnya dari aspek siasah syariah dan aspek maqasih, ia sebenarnya antara perkara yang melibatkan struktur asas membawa kepada pengurusan konflik dalam Islam. Jika dilihat dalam al-Qur’an dan Hadith banyak ditulis mengenai pengurusan konflik. Antara kisah yang berkaitan pengurusan konflik seperti isu harta baitulmal, kisah Siti Fatimah yang ingin mengambil buah tamar serta Hawa yang memujuk Nabi Adam untuk memakan buah di syurga. Antara kaedah yang digunakan dalam penyeselaian konflik dalam Islam ialah musyawarah dan majlis tahkim.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Hal ini berkaitan dengan perusahaan, dan saya tidak pernah terlibat dengan MBSA. Walaupun begitu, berdasarkan kepada kes-kes yang berkaitan dengan MBSA, saya yakin ia pernah berlaku.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Pertama, pengetahuan umum yang kita ketahui adalah penamatan perkhidmatan Alam Flora sebagai operator yang mengendalikan kutipan sampah di Shah Alam. Seterusnya, hasil daripada penamatan operator tersebut menyebabkan berlakunya isu kutipan sampah yang tidak dikutip. Secara spesifik, saya tiada komen yang boleh diutarakan memandangkan saya tiada fakta yag jelas. 286

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Saya tiada maklumat yang spesifik disebabkan ia melibatkan isu dalaman dalam organisasi MBSA. Namun secara umum, apa yang boleh kita lihat dalam sesebuah organisasi kerajaan, apabila melalui isu konflik akan ditubuhkan satu jawatankuasa yang tertentu dan akan diadakan satu pertemuan. Hal yang demikian juga berlaku dalam isu kuil di Seksyen 19 apabila penduduk menubuhkan satu jawatankuasa dan membincangkan isu yang timbul sehingga kes tersebut dibawa kepada mesyuarat Ahli Majlis MBSA. Dalam hal ini kaedah yang digunakan ialah kaedah mesyuarat. Isu tersebut akan dibincang dan dibahas dalam mesyuarat.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Sekiranya merujuk kepada kes yang berlaku, kaedah mesyuarat memang merujuk kepada kaedah Islam. Kaedah bermesyuarat sudah ada elemen toleransi dan kerjasama. Berdasarkan kepada konflik yang berlaku di MBSA setakat ini menunjukkan masalah-masalah tersebut dapat diselesaikan secara umum. Oleh yang demikian bagi pendapat saya, jawapannya adalah ya. Hal ini dilihat dengan adanya sedikit sebanyak elemen Islam dalam KPK yang dilaksanakan di MBSA.

287

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Sekarang pun daripada apa yang dilihat, memang ada progres ke arah tujuan tersebut dalam MBSA. Daripada apa yang boleh dilihat, majoriti tenaga kerjanya terdiri daripada orang beragama Islam. Selain itu dari pemerhatian saya juga menunjukkan tidak wujud masalah atau perasaan tidak puas hati dari mereka yang bukan beragama Islam. Hal ini diterima oleh semua pihak. Maka, bagi saya untuk mengIslamkan MBSA, ia tidak wujud disebabkan oleh Islam itu merupakan satu cara hidup. Walaupun begitu masih ada sedikit masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakannya dalam organisasi

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Terdapat dua isu yang menjadi halangan kepada MBSA dalam melaksanakan KPKOPI. Pertama adalah berkenaan dengan pemahaman kaedah yang mengikut perspektif Islam. Kedua, isu yang dimainkan oleh pihak media masa.

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Ya, ada.

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? Jika dibandingkan dengan bandaraya-bandaraya yang lain, MBSA agak Islamik. Jika dilihat dari segi infrastruktur, persekitaran, pelaksanaan penggantian caj faedah kepada caj pengurusan melalui kaedah ta’widh serta kemudahan ibadat yang dilaksanakan dalam kawasan Shah Alam oleh pihak MBSA menunjukkan terdapatnya sedikit sebanyak elemen- elemen pengurusan konflik dalam Islam. Hal ini saya ringkaskan sebagai pelaksanaan pengurusan Islam.

288

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Antara instrumen-instrumen KPKOPI yang boleh diguna dalam MBSA adalah seperti musyawarah. Selain itu kaedah lain yang boleh diterapkan ialah negosiasi. Negosiasi merupakan elemen yang boleh diguna dalam menguruskan konflik dalam pengurusan. Yang ketiga ialah kaedah tahaluf al-siyasi iaitu perbincangan antara mereka yang beragama Islam dan juga yang bukan beragama Islam.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini? Bagi saya, cadangan yang terbaik boleh saya utarakan ialah mengenai kefahaman. Dengan memberi kefahaman kepada mereka yang bukan beragama Islam akan mendedahkan maklumat yang lebih lanjut untuk difahami. Dalam pada itu pemahaman akan memberikan lagi penjelasan lanjut kepada mereka yang beragama Islam.

289

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R06 09 Dis 2016 3.30 pm Pejabat Mufti Ulamak Negeri Selangor

290

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Saya pasti ada. Sebagaimana yang sedia kita maklum, Islam adalah agama yang sempurna dalam segala zaman. Jadi, tinggal lagi bagi kita mencari, mengkaji serta meneliti bagaimana kita hendak membawa perkara tersebut dalam kehidupan kita. Hal ini dapat dilihat dalam sirah Rasulullah SAW yang juga dirungkaikan dalam surah Al-Qur’an dan Hadith.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Pertama dalam Islam apabila berlakunya perbezaan pandangan, ialah kaedah musyawarah. Musyawarah merupakan kaedah berunding antara mereka yang terlibat dalam konflik. Mesyuwarah merupakan kaedah yang memecahkan persoalan yang timbul dengan mengambil keputusan bersama. Hal ini dapat dilihat apabila waktu Rasulullah SAW membuat keputusan ke atas tawanan kafir yang seramai 70 orang yang ditawan. Bagi menentukan apa tindakan sewajarnya, Baginda telah mendapatkan pandangan daripada para sahabat yang memberikan beberapa pandangan yang berbeza, sebelum satu keputusan sebulat suara diambil.

Ketiga, ketaatan kepada pemimpin. Dalam menjelaskannya, dalam berbincang kita perlu taat kepada tiga perkara. Pertama, taat Allah SWT; yang kedua kita perlu ikut apa yang telah Rasulullah SAW; dan 291

keiga, komponen yang paling pengting, dalam hidup bernegara sudah pasti kita perlulah merujuk kepada pemimpin-pemimpn kita. Sekiranya skop ini dikecilkan kepada sesebuah organisasi, tiga perkara ini juga perlulah diberikan perhatian, iaitu taat kepada Allah, Rasulullah SAW dan Ketua Jabatan.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Dari pandangan kasar, berdasarkan kepada situasi yang berlaku serta daripada yang dilaporkan dalam media-media, saya yakin pernah dan memang wujudnya konflik dalam MBSA.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Konflik yang berlaku dalam kawasan Shah Alam melibatkan pihak- pihak yang terkesan dengan isu-isu yang timbul. Antara pihak-pihak yang terlibat ialah penduduk-penduduk setempat, pengguna, pihak MBSA serta pihak-pihak yang berkepentingan dalam politik.

292

pihak yang lain juga terlibat seperti parti politik, NGO-NGO, Kerajaan Negeri dan sebagainya.

Isu yang ketiga ialah mengenai isu kutipan sampah di kawasan MBSA. Setelah kontraktor yang sedia ada ditamatkan perkhidmatan mereka oleh pihak MBSA, telah berlakunya isu yang melibatkan isu sampah yang tidak dikutip di kawasan pentadbiran Shah Alam. Isu tersebut telah menyebabkan konflik apabila pihak-pihak seperti badan politik dan masyarakat telah menyatakan kekesalan atas isu kutipan sampah yang tidak dikutip.

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Dari pemerhatian saya, kaedah pengurusan konflik yang biasa digunakan dan menjadi amalan bagi jabatan-jabatan Kerajaan (termasuk MBSA) apabila berhadapan dengan konflik ialah melalui kaedah mesyuarat. Bermesyuarat adalah kaedah yang mengumpulkan jawatankuasa atau mereka yang terlibat dalam konflik bagi menyelesaikan isu yang timbul.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Pada pendapat saya, ya. Memang ada sedikit sebanyak kaedah yang digunakan oleh pihak MBSA. Antara yang menarik perhatian saya ialah dalam kaedah bermesyuarat. Kaedah mesyuarat sudah ada elemen- elemen yang bertepatan dengan perspektif Islam. Dalam mesyuarat telah 293

mengumpulkan pihak-pihak yang menentukan penyelesaian konflik. Hal ini juga bertepatan dengan kaedah musyawarah yang dijelaskan sebelum ini. Jika dilihat kembali dalam kisah Nabi Muhammad SAW, Baginda bermesyuarat untuk menyatukan kaum-kaum Yahudi dengan mereka yang beragama Islam yang menetap di Madinah.

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Daripada pemerhatian dan pendapat saya, tiada masalah bagi MBSA mekalsanakan KPKOPI dalam organisasi mereka.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Tiada.

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Ya, ada. Saya mendapati terdapatnya usaha-usaha ke arah tersebut.

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? Hasil daripada pemerhatian saya, pihak pengurusan MBSA telah menyelitkan elemen-elemen pengurusan Islam dalam organisasi mereka. Hal ini dapat dilihat dilihat apabila MBSA telah menyediakan kursus- kursus yang dijalankan. MBSA telah menganjurkan kursus-kursus berkonsepkan Islam. Selain itu, program sampingan seperti ceramah- ceramah agama berterusan dilaksanakan untuk memberikan lebih pendedahan elemen Islam dalam pekerja-pekerja mereka. Hasil daripada inilah ia memudahkan usaha-usaha menguruskan organisasi dan konflik dalam MBSA. 294

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Pada pendapat saya, terdapat beberapa bentuk KPKOPI yang boleh diketengahkan dalam MBSA. Antaranya ialah musyawarah. Kaedah tersebut memberikan ruang dan peluang bagi meneliti, membincang, serta mengulas isu-isu konflik yang timbul.

Kedua, soal pembersihan hati. Mereka yang berkonflik hendaklah mempunyai hati yang bersih dalam menyelesaikan isu-isu konflik yang timbul. Penyakit hati merupakan sebab mengapa manusia masa kini menjadi lebih tidak terarah dan gagal dalam menyelesaikan isu-isu yang dihadapi. Oleh yang demikian dengan membersihkan hati akan memberikan lebih ruang dan peluang dalam menyelesaikan isu konflik.

Ketiga, taat kepada pemimpin. Dengan meletakkan ketaatan kepada pucuk pimpinan akan memberikan kelebihan dalam menyelesaikan konflik. Dalam Islam, pengikut harus mentaati pemimpin-pemimpin atasan dalam mengendalikan soal pengurusan dan pentadbiran dalam organisasi. Hal ini dapat dijelaskan melalui sabda Rasulullah SAW yang membawa maksud; “Siapa saja yang taat kepadaku, maka bermaksud dia telah taat kepada Allah SWT. Dan barangsiapa yang durhaka kepadaku bermaksud dia telah mendurhakai Allah SWT. Siapa saja yang taat kepada amir, maka bererti dia telah mentaatiku. Dan siapa saja yang derhaka kepada amir, maka bererti dia derhaka kepadaku. (HR. Bukhari dan Muslim)”. Amir di sini membawa maksud pemimpin yang harus untuk ditaati.

Keempat, konsep maqasid syariah. Tujuan hukum-hukum dalam Islam wujud, ditimbang dalam lima perkara. Pertama, menjaga agama; kedua, menjaga nyawa; ketiga, menjaga akal; keempat, menjaga harta; dan kelima, menjaga nasab (keturunan). Setiap hukum yang akan dimbil perlu melihat kepada mana yang lebih penting dahulu. Apa-apa sahaja keputusan yang perlu diambil oleh MBSA, pihak pengurusan perlu 295

memberikan kepentingan kepada agama dahulu. Hal ini bersesuaian dengan titah Sultan Selangor yang mahukan pengurusan memandang negara dalam pentadbiran urusan negeri supaya melihat kepada maqasid syariah. Hal ini juga boleh dilihat dalam isu pengurusan konflik dalam Islam, menjadi keperluan kepada pengurusan MBSA meletakkan kepentingan Islam sebagai hal yang paling utama.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini? Terdapat beberapa cadangan yang boleh saya ketengahkan. Pertama, dengan mengadakan kursus-kursus, taklimat serta penerangan mengenai KPKOPI dalam organisasi MBSA. Ia merupakan pendedahan mengenai KPKOPI melalui kursus dan latihan yang perlu diadakan secara berterusan. Dengan ini, ia akan memberikan maklumat dan penjelasan lanjut kepada pegawai-pegawai, Ahli Majlis serta pekerja- pekerja MBSA secara keseluruhannya.

Kedua, pendidikan dan penerangan hendaklah diberikan juga kepada masyarakat. Maklumat-maklumat secara berterusan kepada masyarakat yang tinggal di kawasan Shah Alam akan memudahkan lagi pihak MBSA dalam melaksanakan KPKOPI. Maklumat-maklumat yang disalurkan akan memberi kefahaman kepada masyarakat.

296

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R07 20 Apr 2016 5.38pm Pejabat DUN Ahli Politik Kota Anggerik

297

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Sebagai seorang Muslim, kita kena percaya bahawa al-Qur’an dan Hadith ada menunjukkan dalam apa keadaan termasuklah dalam konflik, akan ada kaedah dalam menanganinya. Hasil daripada kenyataan ini, saya percaya memang ada kaedah pengurusan konflik memang ada dalam Islam.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Sebagai contoh, dalam zaman Nabi ada timbulnya konflik, apabila ingin pergi berperang sama ada di Madinah atau di luar. Baginda mengambil keputusan untuk mendengar pandangan orang bawah, dan Baginda mengambil pandangan suara yang paling ramai didengar. Hal ini dinamakan musyawarah atau syura. Dalam sejarah Islam, yang paling utama adalah syura.

Konflik yang lebih serius berlaku dalam Islam ialah konflik antara Ali dan Mua’wiyah. Pada waktu tersebut memang sudah ada majlis tahkim. Cuma pada ketika itu adanya penipuan menyebabkan penyelesaian gagal dicapai. Hal ini dilihat dengan adanya kes khianat dan tidak jujur dalam persetujuan penyelesaian masalah yang telah dicapai. Oleh yang demikian sebelum menyelesaikan konflik, seseorang itu perlulah ada elemen-elemen bermuhasabah diri atau pemersihan hati. Dalam bidang kaunseling ia dipanggil rasionalisasi, iaitu perlunya menerima hakikat.

Selain itu perlunya memahami kaedah siasah syariah apabila berlakunya konflik. Daripada siasah syariah, timbulnya tahaluf al-siyasi. Walaupun ia dikias pada zaman dahulu, tetapi ia adalah tidak jelas.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)?

298

Ya, pernah. Dalam kehidupan tahaluf al-siyasi, masalah konflik itu biasa.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Pertama, isu perlesenan perniagaan kepada warga asing. Perbincangan mengenai sama ada wajar atau tidak wajar lesen perniagaan diberikan kepada warga asing. Hal ini dibincangkan secara mendalam dan panjang antara mereka yang terlibat sehingga berlakunya pertelingkahan akibat perbezaan pendapat.

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Mesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan dalam menyelesaikan isu-isu berbangkit dalam organisasi MBSA. Hal ini juga 299

digunakan apabila berhadapan dengan konflik. Penyelesaian bermesyuarat merupakan kaedah yang biasa digunakan dengan membawa mereka yang berkonflik duduk semeja, berbincang serta mencari titik persamaan.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Ya, saya kata menepati. Bagi saya, elemen yang ada dalam budaya masyarakat kita sudah ada yang bersifat Islamik. Cuma, ia tidak ditonjolkan bahawa kaedah tersebut adalah Islamik.

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Saya tidak rasa ada masalah. Seperti yang saya tekankan tadi, cara dalam kaedah yang kita gunakan sekarang sudah Islamik. Bagi pegawai atau Ahli Majlis yang bukan beragama Islam, perbezaannya hanyalah kepada akidah, nilainya masih tetap sama.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Tiada

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Bagi saya, tiada. Ia tidak mengikut secara Islam, tidak nampak.

300

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? Bagi saya, tiada. Ia tidak mengikut secara Islam, tidak nampak. Tetapi ia banyak mengikut kepada nilai. Segala gerak kerja adalah berdasarkan niat. Jika kita berniat melakukan sesuatu tindakan atau tanggungjawab kerana Allah atau mengikut Sunnah Nabi, maka pahala yang akan kita dapat.

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Bagi saya nilai-nilai keIslaman perlulah diterapkan dengan lebih mendalam lagi dalam MBSA. Pertama, sikap muhasabah diri. Kedua, bertolak ansur. Ketiga, musyawarah. Keempat, sikap memaafkan. Dan kelima, berkongsi.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini? Dalam hal menghadapi konflik, kita perlulah bermuhasabah diri. Dengan bermusahabah akan memberikan kita mengenali siapa diri kita, apa kebaikan kita dan apa pula keburukan diri kita.

301

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R08 02 Sept 3.38pm Pejabat UMNO Ahli Politik 2016 Bahagian Shah Alam

302

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Ya, bagi saya jawapannya ada.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Dalam al-Qur’an itu sendiri, sebagai bahan rujukan yang tiada tolak bandingnya. Apa yang selalu kita adaptasikan adalah seperti perbincngan, mesyuarat berkala, minta pandangan serta merujuk kepada bahan-bahan kes. Oleh yang demikian dalam Islam juga ada kaedah pengurusan konflik yang dirujuk kepada musyawarah dan syura.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Walaupun saya tidak pernah berkhidmat dalam MBSA, tetapi saya tahu pernah dan memang wujudnya konflik dalam organisasi MBSA.

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Pertama, konflik yang melibatkan pengurusan dalam MBSA. Hal ini berlaku kerana kepincangan pengurusan-pengurusan tertinggi MBSA hasil daripada campur tangan badan-badan dan ahli-ahli politik.

Kedua, konflik dari segi pentadbiran MBSA. Hal in berlaku disebabkan oleh pentadbiran MBSA yang dilihat dalam melaksanakan tugasan akibat kegagalan dalam kerangka perjalanan organisasi MBSA. Dalam hal ini konflik berlaku apabila bidang dan tanggungjawab yang tidak jelas.

Ketiga, konflik dari segi masalah birokrasi yang berlaku dalam MBSA. Hal ini disebabkan peraturan-peraturan yang panjang dan tidak mesra 303

pelanggan dalam MBSA. Hal ini berlaku disebabkan oleh tidak berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan.

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Daripada sumber yang kami peroleh apabila berlakunya konflik, sudah tentunya akan diadakan satu mesyuarat khas. Input-input daripada luar dan dalam diambil dan disusuli dengan tindakan.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Ya. Yang saya nampak apa yang berlaku dalam MBSA, apabila berlakunya konflik pihak pengurusan mengambil kaedah musyawarah dan perbincangan dalam menyelesaikan konflik. Hal ini menunjukkan ada juga beberapa KPK yang digunakan dalam MBSA bertepatan dengan KPKOPI.

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Ada, memang wujudnya masalah atau halangan yang terpaksa dihadapi oleh pihak MBSA.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Sepertimana yang diketahui, Ahli Majlis bukanlah seratus peratus dianggotai oleh mereka yang beragama Islam dan berbangsa Melayu. Ada juga ahli-ahli yang terdiri daripada kaum-kaum yang lain. Hal ini berlaku disebabkan oleh perbezaan agama dan kepercayaan. Apabila 304

MBSA pada hari ini berada di bawah pentadbiran Pakatan Harapan, maka kepentingan sesuatu agama sudah tidak menjadi keutamaan. Hal ini disebabkan elemen hak kesamarataan dilihat sebagai elemen utama dalam pengurusan hari ini. Dengan kata lain kepentingan sesuatu agama untuk menjadi lebih dominan tidak akan berlaku.

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Bagi pendapat saya, jawapannya adalah ‘tiada’.

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? Bagi pendapat saya, jawapannya adalah ‘tiada’. Setakat ini, saya tidak nampak ada usaha-usaha ke arah tersebut. Sekiranya ada, sudah tentu pihak MBSA akan mewar-warkan usaha tersebut melalui promosi dan kempen. Jika dilihat, pihak MBSA hanya melakukan usaha-usaha yang ditinggalkan oleh komponen Barisan Nasional yang terdahulu sahaja. Tiada usaha-usaha baharu yang dilakukan oleh pengurusan baharu di bawah Pakatan Harapan.

Jika dilihat kepada perancangan untuk mewujudkan Kotaraya Islam Kosmopolitan, ia hanyalah keputusan populis sahaja. Tetapi dari segi tindakan tidak akan berlaku. Jika dilihat, sehingga sekarang tiada pelaksanaan ke arah tujuan bagi merealisasikan idea bagi mewujudkan Kotaraya Islam Konsopolitan sepeertimana yang diwar-warkan sebelum ini.

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Banyak kaedah pengurusan konflik yang berkonsepkan Islam boleh diterapkan dalam MBSA. Jika dilihat Shah Alam didiami oleh 305

sebahagian besar mereka yang berbangsa Melayu dan beragama Islam, oleh itu seharusnya kaedah pengurusan secara menyeluruh seharusnya berdasarkan kepada Islam. Selain musyawarah, kaedah seperti syura, soal pembersihan hati dan taat kepada pemimpin merupakan kaedah yang boleh diterapkan mengikut persepktif Islam.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini? Ia tidak boleh direalisasi selagi parti yang memerintah tidak ditukar. Pengurusan Islam selama ini yang dibawa oleh Pakatan Harapan hanya sebuah retorik dan ia tidak boleh dilaksanakan. Hal ini disebabkan wujudnya kecelaruan dalam kerjasama yang ditunjukkan oleh parti- parti yang memerintah di Negeri Selangor.

306

SOALAN TEMU BUAL

Tajuk Kajian: KAEDAH PENGURUSAN KONFLIK ORGANISASI BERTERASKAN ISLAM DI MAJLIS BANDARAYA SHAH ALAM

Disediakan oleh: ROSLAN BIN HASSAN No. Matrik: S-SM0007/09(R) Pelajar Ijazah Sarjana Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV) Universiti Sains Malaysia

Untuk Kegunaan Penyelidik Sahaja:

Nombor Tarikh Masa Tempat Institusi/Organisasi Siri R09 19 Nov 10.51am Pejabat Parti Ahli Politik 2016 Amanah, Shah Alam

307

1. Pada pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, adakah terdapat Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi dari perspektif Islam? Ya, bagi saya ada.

2. Jika ada, apakah Kaedah Pengurusan Konflik (KPK) tersebut? Pertama, Islam telah mengajar kita untuk memberikan hak kepada mereka yang berhak untuk mendapatkan apa yang sepatutnya mereka peroleh. Oleh yang demikian, adalah perlu dalam isu yang berkaitan antara orang yang beragama Islam dengan mereka yang bukan beragama Islam, hak kepada mereka yang bukan beragama Islam tidak boleh dipersoalkan. Kaedah ini merupakan paksi atau yang utama perlu diperkukuhkan.

Kedua, ialah dengan mendapat persetujuan bersama merupakan antara kaedah pengurusan dalam Islam. Persetujuan ini hanya tercapai andai kata hak setiap pihak diakui dan dipenuhi. Tiada mana-mana pihak yang boleh dipaksa untuk bersetuju dengan apa-apa isu yang timbul.

Ketiga adalah melalui kaedah rundingan. Rundingan merupakan kaedah perbincangan antara mereka yang terlibat dalam konflik.

Keempat merupakan kaedah arahan dan keputusan daripada pihak berkuasa.

3. Bagi pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan, pernahkah berlaku konflik di Majlis Bandaraya Shah Alam (MBSA)? Ya, pernah. Memang banyak masalah-masalah yang terpaksa dihadapi.

308

4. Jika ada, apakah konflik tersebut? Pertama, masalah yang berlaku berkaitan pemindahan kuil di Seksyen 19. Hal ini telah lama wujud, dan akhirnya pihak MBSA telah dapat mencari tapak alternatif kuil tersebut. Dalam mesyuarat, diputuskan untuk memindahkan kuil tersebut ke Seksyen 23 dan telah diterima oleh masyarakat Hindu yang memanfaatkan kuil tersebut. Di sini MBSA mengakui hak masyarakat bukan Islam yang memerlukan kuil tersebut. Pada masa yang sama mengakui hak PKNS yang merupakan tuan tanah yang asal di mana kuil tersebut didirikan. Konflik mula timbul apabila penduduk beragama Islam di Seksyen 23 menentang cadangan pemindahan tersebut ke kawasan penempatan mereka.

5. Apakah Kaedah Pengurusan Konflik yang biasa digunakan oleh MBSA apabila berhadapan dengan konflik? Pertama, memberi nasihat. Dalam isu berkaitan rampasan minuman keras, pihak MBSA telah mengambil kaedah memberi nasihat kepada pihak pekedai-pekedai yag menjual minuman keras supaya mengambil kaedah peraturan sendiri (self-regulatory) dengan tidak menjual minuman keras kepada mereka yang beragama Islam. Kedudukan minuman keras juga perlu diasingkan daripada rak minuman yang lain. Pihak pekedai juga dinasihatkan supaya untuk menilai kembali penjualan minuman keras di kawasan yang majoritinya beragama Islam.

309

Kedua, bermesyuarat. Kaedah mesyuarat merupakan kaedah bagi membincang dan seterusnsya mengambil satu keputusan bagi perbincangan konflik yang diadakan.

6. Pada pendapat YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan adakah KPK yang digunakan di MBSA bertepatan dengan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam(KPKOPI)? Ya, ia bertepatan, tetapi bukan kesemuanya, tetapi lebih kepada persoalan mengenai peraturan dan undang-undang yang sedia ada.

7. Adakah terdapat masalah atau halangan untuk MBSA melaksanakan Kaedah Pengurusan Konflik Organisasi Dari Perspektif Islam (KPKOPI) dalam organisasi? Ya, ada. Bagi saya terdapat juga halangan untuk organisasi MBSA melaksanakan KPKOPI.

8. Jika ada, mohon YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan jelaskan, apakah masalah atau halangan tersebut? Antara halangan tersebut adalah banyak peraturan dan undang-undang yang sedia ada membataskan pelaksanaan KPKOPI dalam organisasi MBSA.

Kedua adalah kuasa yang ada kepada sesetengah pihak pengurusan yang mempunyai kata putus dalam memastikan sama ada KPKOPI patut dilaksanakan ataupun tidak.

9. Apakah terdapat usaha-usaha yang dilakukan oleh MBSA untuk menguruskan konflik secara Islam? Setakat ini, saya tidak pasti. Tapi, mungkin ada.

310

10. Jika ada, apakah usaha tersebut? Usaha untuk memperbaiki KPK mungkin ada, tetapi tidak bermatlamat untuk melaksanakannya secara Islam. Hal ini kerana MBSA tidak ada mempunyai moto ataupun wawasan yang jelas ke arah tersebut. Setakat ini wawasan yang ada hanyalah untuk meningkatkan kecekapan pengurusan. Walaupun begitu dalam usaha untuk meningkatkan kecekapan pengurusan, memang wujud aspek-aspek Islam yang diambil kira.

11. Apakah pandangan YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan mengenai bentuk-bentuk KPKOPI yang sesuai diterap dalam MBSA? Bagi pendapat saya, kaedah bermesyuarat atau musyawarah merupakan kaedah yang terbaik kepada MBSA. Hal ini dilihat menjadi kaedah penting bagi mempertemukan satu titik penyelesaian konflik melalui perbincangan.

12. Adakah YBhg Tun/ Datuk Seri/ Datuk/ Yang Berhormat/ Prof/ Dr./ Tuan ada cadangan lain untuk menambah baik KPKOPI ini agar KPKOPI boleh direalisasikan dalam sesebuah organisasi seperti MBSA ini? Adalah perlu satu perubahan sikap atau anjakan paradigma kepada pihak pengurusan MBSA bagi memastikan KPKOPI dapat dilaksanakan di MBSA. Hal ini perlu dilihat dengan lebih mendalam bagi memastikan pegawai peringkat pengurusan tidak bersikap ‘besar kepala’ hasil daripada kuasa yang mereka ada.

Selain itu cadangan lain ialah melaksanakan kursus khas kepada pihak pengurusan tertunggi bagi memberi pemahaman dan kesedaran mengenai KPKOPI.

Yang terakhir, saya suka untuk mencadangkan agar Ahli Majlis dan Datuk Bandar hendaklah dipilih melalui proses pilihanraya tempatan, 311 dan bukannya melalui lantikan. Apabila ia dilakukan melalui proses lantikan, akan banyak halangan serta masalah akan timbul akibat daripada kekuasaan yang mereka ada. Hal ini disebabkan rasa pertanggungjawaban yang ada akan menjadi kurang. Seterusnya ia hanya akan menyebabkan cadangan memperkenalkan KPKOPI dalam MBSA mungkin sukar untuk dilaksanakan.

312