[email protected] Aanleveren Van Kopij, Maximaal 1500 Woorden, in Word

Nttdk.R@Xs4all.Nl Aanleveren Van Kopij, Maximaal 1500 Woorden, in Word

K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

JAARGANG 129 | 2018 | 2

CVS UWV Krakers Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en tot bestrijding van kwakzalverij

ADVIESRAAD Prof. dr. J. A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D. D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. W. M. J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. F.J. van Sluijs, emeritus hoogleraar chirurgie gezelschapsdieren

REDACTIE B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische ﬁguren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektronische uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement: 37,50 Losse nummers: 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening: Purfobie door Peter Welleman

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Postbus 15682, 1001 ND Amsterdam tel: 0653327764, e-mail: [email protected]

BESTUUR Voorzitter: N. Terpstra, huisarts, Venhuizen Secretaris: mw. C.J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Penningmeester: drs. R. Giebels, econoom, Amsterdam

LEDEN G. R. van den Berg, psychiater n.p., Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts, Veldhoven Prof. dr. F.S.A.M. van Dam, emeritus hoogleraar psychologie, Amsterdam Dr. T. P. C. Dorlo, farmacoloog, Amsterdam Mr. Th. J. Douma, oud-advocaat, Leiden Prof. dr. M. W. Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie, Leiden Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam Dr. J.T. Lumeij, veterinair geneeskundige, Houten Dr. C. N. M. Renckens, vrouwenarts n.p., Hoorn Prof.dr. L.J.A.Stalpers, radiotherapeut, Amsterdam Mw. dr. Y.H. Tak, apothekeres, Utrecht Mw. dr. ir. C.A. Vietsch, architecte, Vlaardingen M. A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught ERELID I. A. van de Graaff (1943-2009) EREVOORZITTER Dr. C.N.M. Renckens

De contributie bedraagt minimaal 45 zulks met inbegrip van een abonnement op het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten, oio’s en leerling-verpleegkundigen 15; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal 400. Rekeningnummer NL37INGB0000032237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Amsterdam www.kwakzalverij.nl Chronisch moe en het rapport van de GR gaat ook al niet helpen

Piet Borst

Wie heibel wil moet iets te berde brengen over het chronisch vermoeidheid syndroom (CVS/ME). Dat bleek wel toen de Gezondheidsraad (GR) begin van dit jaar een advies uitbracht over CVS.1

ange stukken in de kranten, ingezon- ratjetoe aan afwijkingen dat in de loop der jaren den brieven, opwinding kortom. Ik ga bij CVS gerapporteerd is nog eens op te som- dat allemaal niet herhalen hier, maar men. Aan het eind van deze lange sectie recht de beperk mij tot een paar punten die commissie echter de rug en constateert dat er Lvoor de VtdK interessant zijn, i.e. de pogingen echt niets is dat gerepliceerd is in onafhankelijk om het CVS tot een exclusief lichamelijke kwaal onderzoek en dat spijkervast staat. En omdat er te herdeﬁniëren; de begrippen ziektewinst en geen enkel systeem in het lichaam consistent is medicalisering; het opnemen van fanatieke ver- aangedaan concludeert de commissie dat CVS tegenwoordigers van de patiënten in de com- een ‘multisysteem ziekte’ moet zijn.1 Om deze missie; de wijsheid van commissielid Knoop om absurde conclusie beter te onderbouwen, moet uit de commissie te stappen in plaats van zijn er uiteraard veel meer onderzoek komen! Wat dit afwijkende standpunt vast te leggen in een min- precies in zou moeten houden, behalve herhaling derheidsrapport; de halve en hele kwakzalvers van zetten kan de commissie niet ophoesten. Al- die een slaatje slaan uit de kwetsbare CVS-pa- leen commissielid Wijbenga weet het in zijn min- tiënten; en nog een paar kwesties die spelen. derheidsrapport. Wijbenga is de hoofdredacteur van de ME Global Chronicle en oud-voorzitter ER ZIJN GEEN CONSISTENTE van de ME/CVS-vereniging. Hij beklaagt zich dat LICHAMELIJKE AFWIJKINGEN het rapport niet duidelijk stelt dat ME/CVS geen BIJ CVS psychogene of psychosomatische ziekte is, een punt dat volgens hem voor patiënten essentieel Waar geen verschil van mening over bestaat is dat is. Het onderzoeksprogramma dat moet worden alle pogingen om speciﬁeke afwijkingen bij CVS- opgetuigd ‘zal uitsluitend biomedisch onderzoek patiënten te vinden zonder resultaat zijn geble- dienen te bekostigen’. ven. Er is geen diagnostische test die ondubbel- zinnig CVS aantoont.1-4 De diagnose berust puur PSYCHOGENE FACTOREN BIJ CVS op de symptomen die de patiënte (CVS-patiën- ten zijn meestal vrouwen) aanlevert. Desondanks Het is curieus dat de meerderheid van de com- meent de GR-commissie dat het nuttig is om het missie zich zò in de hoek heeft laten drijven K td T

JUNI 2018 N 1 door Wijbenga en zijn medestanders dat de psy- prulonderzoek, dat nu kritiekloos in het rap- chogene kant van het CVS bijna geheel buiten port wordt opgediend, te prullenmanden. Een de boot is gevallen in dit GR-rapport. Dit lijkt geharnaste psychiater met gedegen kennis van mij een poging om erkenning te krijgen voor affectieve, psychosomatische, functionele ziek- CVS als ziekte, maar die poging is misplaatst. ten was ook geen overbodige luxe geweest, Die strijd is gestreden. CVS is erkend als een gezien de ruime literatuur waarin CVS onder ernstige, invaliderende aandoening, een echte deze ziekten wordt gerekend. Zelf vind ik het rotziekte, geen aanstelleritis van mensen die te absurd dat Jos van der Meer, een Nederlandse beroerd zijn om te werken. Dat betekent echter deskundige met een wereldreputatie, een lange niet dat CVS noodzakelijkerwijs een puur licha- lijst van goede publicaties over CVS en decen- melijke kwaal zou moeten zijn, integendeel. Wie nialange ervaring met CVS-onderzoek niet in de de literatuur over CVS opslaat, vindt nogal wat commissie is opgenomen. Hier heeft de GR de onder het hoofd functionele/psychosomatische oren te veel naar de agressieve patiëntenvereni- aandoeningen en daar zijn ook wel aanwijzin- ging laten hangen. Ter verontschuldiging kan gen voor: variabele symptomen; objectieve, worden aangevoerd dat eerder een Amerikaan- consistente afwijkingen ontbreken; vaak psy- se commissie al een gigantisch rapport heeft chiatrische episodes in de anamnese, en een uitgebracht dat ook volstrekt eenzijdig is en dat merkwaardige epidemiologie, die meer spoort tot soortgelijke conclusies komt als het Neder- met sociale overdracht in de betere standen landse.6 Ook die commissie was gekaapt door dan met een somatische aandoening. In zijn fanatieke aanhangers van een puur somatische proefschrift Dwaalwegen in de geneeskunde aanpak van CVS. Het Amerikaanse rapport is (2004) rekent Renckens het CVS zelfs tot de echter fel bekritiseerd7 en daar had de GR van modeziekten, al geeft hij toe dat dit een minder moeten leren. gelukkige term is voor een ernstige, invalide- Het gevolg is dat het GR-rapport niet ingaat rende aandoening.5 op de risico’s van medicalisering van psychosomatische klachten, of schrijft over de rol van DE SAMENSTELLING VAN DE ziektewinst. Let wel, niemand suggereert dat GR-COMMISSIE CVS EN DE CVS-patiënten bewust de lijn trekken, maar er VLUCHT VAN KNOOP UIT DE is ook nog zoiets als onbewust vluchten uit een COMMISSIE stressvol bestaan in een geaccepteerde ziekte. Wanneer er dan ook nog strijd ontstaat met de Gegeven de stand van de wetenschap is het verzekeringsarts over de ernst van het lijden, merkwaardig dat de GR de commissie, die in kunnen patiënten geﬁxeerd raken in hun ziekte. dit controversiële veld een rapport uit moest Dit proces is in 1999 al treffend beschreven door brengen, zo eenzijdig heeft samengesteld. De de Harvard psychiaters Barsky en Borus.8 Door GR is niet over één nacht ijs gegaan en heeft de dominante visie binnen de commissie dat CVS zich uitvoerig laten informeren, ook over de ex- een somatisch aandoening moet zijn, komt ook treme meningen van de patiëntenverenigingen. de cognitieve gedragstherapie (CGT) er heel be- Vervolgens zijn er wel erg veel leden in de com- kaaid af in het eindrapport. Dat is des te maller missie gekomen die geloven in een somatische omdat dit de best gevalideerde therapie is voor basis voor CVS, niet bepaald een mainstream CVS en bovendien een therapie waarover juist in medische opvatting. Maller vind ik dat er ook Nederland goed onderzoek is gepubliceerd door een leek in de commissie is opgenomen met een de Nijmeegse groep van Van der Meer.3 extreme opvatting, de eerder genoemde oud- Voor commissielid Knoop was dit de reden voorzitter van de ME/CVS-patiëntenvereniging. om de commissie voortijdig te verlaten. Ik kan Dat die vereniging gehoord wordt lijkt mij van- mij voorstellen dat iemand genoeg krijgt van zelfsprekend, maar in een medisch-wetenschap- het gevecht tegen de bierkaai, maar weglopen pelijke commissie horen geen leken te zitten. vind ik geen optie. Knoop vertegenwoordigde Storend vind ik ook dat nogal wat deskundig- de serieuze wetenschap in de commissie en heid ontbreekt. Een solide medisch-biologische door in de commissie te gaan zitten nam hij basiswetenschapper had de commissie kunnen mijns inziens ook de verplichting op zich om tot helpen om de grote hoeveelheid gepubliceerd het bittere einde voor die wetenschap te blijven K td T

2 N JUNI 2018 vechten. Als hij dat gevecht had verloren had zonder risico. De uitkomst van de best gevali- hij een minderheidsrapport moeten schrijven. deerde therapie, cognitieve gedragstherapie, Zo’n minderheidsrapport blijft tot in lengte van wordt negatief beïnvloed door deelname aan dagen onderdeel van het rapport. Dat een lid een patiëntenzelfhulp groep, een uitkering, en boos is weggelopen verwaait in de wind van de een sterke focus op lichamelijke symptomen.3 tijd. Nu is er wel een minderheidsrapport met Dat is nu net wat het GR rapport allemaal aan- het extreme standpunt van Wijbenga, maar niet moedigt. Dat lijkt me niet in het belang van met het redelijke tegenwicht dat Knoop had patiënten die beter willen worden. Al in 1990 moeten bieden. Dat redelijke tegenwicht is wel schreef Greenberg: ‘Those who look for infec- te vinden in een artikel van Van der Meer in het tious causes of CVS must be familiar with the Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde9, presentation and natural history of affective ill- maar patiënten lezen dat niet. Knoop had een ness. To discern other aspects of illness, they voorbeeld kunnen nemen aan Frits van Dam, must diagnose and treat depression and anxiety, die indertijd een gedetailleerd minderheidsrap- and then determine what symptoms remain’.16 port heeft geleverd bij het rapport Alternatieve Geneeswijzen in Nederland van de Commis- OUDE WIJN IN NIEUWE ZAKKEN: sie Muntendam.10 Dat rapport laat zien dat NEURASTHENIE EN ME commissies er verschrikkelijk en beschamend naast kunnen zitten als zij zich te veel laten stu- Onder deze kop beschrijft de Engelse psychi- ren door politiek en publieke opinie. Het min- ater Simon Wessely de lange voorgeschiedenis derheidsrapport van Van Dam staat ook nu nog van het CVS in een leuk en informatief stuk uit ﬁer overeind.11 Zoiets had Knoop ook kunnen 1990.17 Het CVS is de medische literatuur bin- maken. nen gekomen als ‘neurasthenie’, een term ge- introduceerd door de Amerikaanse neuroloog DE VOORTDURENDE SPEUR- George Beard. De neurasthenie van Beard was TOCHT NAAR SOMATISCHE een respectabele ziekte, een aandoening van de AFWIJKINGEN DIE HET CVS welgestelden die door overmatig hard werken ZOUDEN KUNNEN VERKLAREN een puur lichamelijke kwaal hadden gekregen. Dokters en verpleegkundigen waren dan ook Slecht begrepen ziekten als CVS trekken niet oververtegenwoordigd onder de patiënten. Des- alleen de gebruikelijke stoet van charlatans en ondanks werd ook toen al opgemerkt dat pa- kwakzalvers, die de radeloze patiënten exploite- tiënten overmatig gepreoccupeerd waren met ren, maar ook serieuze onderzoekers. Een deel hun ziekte en symptomen, ook de triviale, en daarvan probeert er achter te komen of de so- dat de samenkomst van patiënten in sanatoria matische afwijkingen die bij CVS zijn gerappor- er toe kon leiden dat de ‘mentale infectie’ zich teerd reproduceerbaar zijn, tot nu toe uitslui- kon verspreiden doordat patiënten voortdurend tend met negatief resultaat. Ook de Nijmeegse bezig waren om symptomen te vergelijken. Ook groep heeft aan deze Sisyfusarbeid bijgedra- toen al hadden patiënten een diepe afkeer van gen.9 Helaas zijn er ook onkritische klunzen alle vormen van psychotherapie. De neurasthe- die zich op het CVS storten en die vinden altijd nie was volgens Beard het gevolg van de hectiek wat. Het meest recent zijn de claims dat CVS van de tweede helft van de 19e eeuw, de kran- berust op een metabole stoornis12, of een im- ten, de telegraaf, de stoommachines, de enorme munologische afwijking.13 Zelfs een kind in de druk om te moeten presteren. Wat de organi- biochemie kon zien dat het onderzoek waarop sche oorzaak zou moeten zijn bleef onderwerp die claims waren gebaseerd niet deugt, maar ze van de wildste speculaties. Savill dacht aan het worden wel als zoete koek geserveerd in het GR eten van roomijs, Freud aan excessieve mastur- rapport. Ook in dit geval nam de groep van Van batie. Toxines waren populair en een tijd lang der Meer de moeite om in ingezonden brieven werden patiënten ook behandeld met klysma’s uiteen te zetten wat er allemaal mis is met het om de toxines die uit een broze darm zouden onderzoek.14,15 lekken uit te spoelen. Het meest hardnekkige De fanatieke kruistocht voor erkenning van was de aanduiding postvirale vermoeidheid en een puur somatische oorzaak voor CVS is niet in de loop der jaren is menig virus aansprakelijk K td T

JUNI 2018 N 3 gesteld. In de jaren 30 raakte zowel de neuras- en ernstige verstoring van het evenwicht tus- thenie als het bijbehorende ziektebeeld wat in sen draagkracht en belasting’. ‘Rust roest is de onbruik om in de 50er jaren weer op te duiken rode draad in het beleid’. ‘CGT is een effectieve als ME, myalgische encefalomyelitis, een on- behandeling en heeft bij 70% van de patiënten gelukkige naam nu we weten dat er niets aan- succes en wordt ondersteund door een geleide- toonbaar mis is met spieren of hersenen. Met de lijke opbouw van lichamelijke activiteit (GET)’. verbetering van virusdiagnostiek werden ook In 2005 werden patiëntenvertegenwoordigers de virussen die met het CVS in verband werden gehoord door de commissie; zij konden zich niet gebracht concreter. In Amerika werd in de 80er in de conclusies van de commissie vinden, maar jaren het Epstein-Barr virus schuldig verklaard, de commissie hield toen vast aan de stand der zodat CVS een tijd bij de post-mononucleose wetenschap, zoals een GR-commissie betaamt. ziekten werd ondergebracht. Ook dat bleek on- In 2013 hebben de betrokken beroepsvereni- houdbaar16,17, al vindt de GR het gepast om dit gingen een richtlijn CVS uitgebracht. Daarin anno 2018 nog eens als mogelijke oorzaak voor is CGT dè behandelingsoptie. Ook tegen deze CVS uit de kast te halen. Grote opwinding ont- richtlijn maakten de geraadpleegde patiëntenor- stond toen Judy Mikovitch in 2009 rapporteer- ganisaties bezwaar, maar dat heeft geen effect de dat de witte bloedcellen van CVS-patiënten gehad. Het vaststellen van richtlijnen is iets voor een retrovirus bevatten, XMRV. Het stuk werd vakmensen, niet voor leken. Ik heb in het huidige in Science gepubliceerd, een gerenommeerd GR rapport niets over die Richtlijn terug kunnen tijdschrift, en sommige patiënten gingen zelfs, vinden. Kennelijk paste die niet in de dominante aangemoedigd door charlatans, geneesmidde- visie binnen de commissie. len slikken die de vermenigvuldiging van retro- virussen remmen. Al spoedig bleek echter dat EEN ONDERMAATS RAPPORT andere onderzoekers de resultaten niet konden bevestigen en uiteindelijk bleek de publicatie Het zal duidelijk zijn uit het voorafgaande dat ik van Mikovitch op een curieus laboratoriumarte- dit magere GR-rapport wetenschappelijk onder fact te berusten18 waarmee het zoveelste hoop- de maat vind, maar ik spijker het nog even vast: gevende onderzoek bij CVS-patiënten in de - In de Inleiding staat: ‘De commissie besloot prullenmand verdween. De moraal is duidelijk: zich niet uitsluitend te baseren op de weten- als er weer eens een tweederangs onderzoeker schappelijke stand van zaken, maar ook – geheel aan komt zetten met dé somatische oorzaak van in de geest van de evidence based medicine CVS, ga er dan van uit dat het weer onzin is – op de kennis, ervaringen en waarden van be- totdat het in goed onafhankelijk onderzoek is handelaars en patiënten’. Hoe verzin je het? Hoe bevestigd. de voltallige GR dit onzinnige uitgangspunt kan laten passeren, terwijl de opdracht van de GR HET HUIDIGE GR-RAPPORT IS uitdrukkelijk is om te rapporteren over ‘de stand EEN GROTE STAP TERUG der wetenschap’, zal wel altijd een raadsel blij- VERGELEKEN MET HET RAPPORT ven. UIT 2005 - Het gebruik van de term ME is onzinnig. De commissie poogt dat te rechtvaardigen door te Dit rapport is niet het eerste dat de GR uitbrengt schrijven dat het ‘onduidelijk is of, en zo ja, hoe over CVS. Al in 2005 produceerde de GR een bij de ziekte een ontstekingsproces in de herse- diepgravend rapport2, nog steeds een leesbare nen een rol speelt’. Onzin natuurlijk. Juist op dit en competente samenvatting van de stand van de gebied is eindeloos veel onderzoek gedaan en de wetenschap. Dat is niet verbazingwekkend. De consensus is dat CVS geen hersenziekte is. commissie werd voorgezeten door de onvolpre- - Iedere verwijzing naar psychogene factoren zen ex-minister Els Borst-Eilers en de GR zelf die bij zouden kunnen dragen aan het CVS ont- door een verstandige dokter, André Knottnerus. breekt. Dat is medisch mal, want hoeveel ziekten Zij waren niet bereid om de term ME te gebrui- zijn er waar psychologische factoren niet een rol ken, ‘omdat die ten onrechte suggereert dat er bij spelen? Het is wetenschappelijk onzorgvul- een ontsteking is van hersenen en ruggenmerg’. dig, want de literatuur over CVS staat vol met De conclusie was: er bestaat ‘een langdurige aanwijzingen voor een substantiële bijdrage van K td T

4 N JUNI 2018 psychogene factoren aan het ontstaan en onder- WAT NU? houden van CVS. Er zijn zelfs respectabele dokters die menen dat CVS een zuiver psychogene De aanbevelingen van de commissie vervullen aandoening is en dat verder zoeken naar licha- mij met diepe treurnis: ZonMw moet een lang- melijke oorzaken een verspilling van tijd en geld jarig en substantieel onderzoeksprogramma is. Ik weet het, de patiëntenvereniging en haar optuigen. Van onze schrijnende armoede in aca- medische meelopers zijn mordicus tegen het idee demisch Nederland moeten wij ruimhartig geld dat het brein ook meedoet, maar dat is een idiote, gaan uittrekken voor biomedisch onderzoek om onwetenschappelijke opvatting, waar de commis- een somatische oorzaak voor CVS te vinden. Dat sie niet in mee had mogen gaan. Zoals Greenberg dit al op grote schaal gebeurt in de VS en dat men al schreef in 1990: ‘In view of the biases people ook daar geen duidelijke idee heeft wat er nu nog feel against psychiatry, patients and physicians onderzocht zou kunnen worden, is de commis- may collude so that the patient may not bene- sie kennelijk ontgaan. Ik zou er nog vrede mee fit from the significant research and expertise kunnen hebben als het geld zou gaan naar de concerning affective disorders, which has been Nederlandse groep die een track record heeft op acquired over the years’.16 Collude? Samenspan- het gebied van solide onderzoek aan CVS, i.e. de nen? ‘There is no collusion’, zegt Trump, maar Nijmeegse groep. Gezien de onkritische aanbe- wie gelooft Trump? velingen van de GR commissie, ben ik daar niet - De best gevalideerde behandeling, de cogni- gerust op. Meer klunzig onderzoek is echt niet tieve gedragstherapie, wordt door de commissie in het belang van de patiënten. Let wel, ik denk in het verdomhoekje gezet, omdat sommige pa- dat iedere dokter dankbaar zou zijn als er een on- tiënten dat bepleiten. Sinds wanneer geven dok- dubbelzinnige test werd ontwikkeld en als er een ters toe aan de onwetenschappelijke ideeën van echte somatische oorzaak voor het CVS zou wor- hun patiënten? Moeten we dan de vaccinatie maar den gevonden en liefst met therapeutische conse- afschaffen, omdat waanideeën over vaccinatie quenties. Maar de suggestie dat dit simpel is en brede maatschappelijke steun hebben gekregen? een kwestie van geld en goede wil, vind ik onge- - Het literatuuroverzicht in dit rapport lijkt lukkig. Er is echt veel onderzoek gedaan aan CVS voornamelijk een poging om aannemelijk te ma- en over de hele ontwikkelde wereld wordt, mede ken dat er toch wel aanwijzingen zijn dat CVS onder druk van de actieve patiëntenverenigin- op een somatische afwijking berust. Zoals eerder gen, ruim in aanvullend onderzoek geïnvesteerd. vermeld, is er niks niemendal dat in onafhanke- Ik zie niets in een apart Nederlands CVS potje. lijk serieus onderzoek is bevestigd is en de com- De commissie wil ook dat in opleiding en bij- missie weet dat en zegt het zelf ook met dezelfde scholing aandacht wordt besteed aan de ‘multisy- woorden. Het is dan verwarrend en overbodig steem ziekte ME/CVS’, ondanks het feit dat niet om dit ongevalideerde ratjetoe in een rapport is aangetoond dat CVS een multisysteemziekte is op te voeren, waardoor de lezer de indruk zou en vast staat dat het geen ME is. Ik zie de medi- kunnen krijgen dat er misschien toch wat koren sche faculteiten niet letterlijk meegaan in deze onder het kaf schuilt. Onkritisch en onweten- aanbeveling. schappelijk. Ten slotte wil de commissie dat verzekerings- - Dat deze ondermaatse commissie ook nog artsen een patiënt die CGT of oefentherapie wei- positief staat tegenover de ‘complementaire ge- gert, niet beschuldigen van ‘niet adequaat her- neeskunde’ zal niemand verbazen die tot hier toe stelgedrag’. Ik denk dat die artsen zich niet door gelezen heeft. Op p. 24 van het GR rapport staat deze zwakke, bevooroordeelde commissie laten zelfs van een homeopathie trial dat ‘de klinische commanderen en dat ze mans genoeg zijn om zelf betekenis onduidelijk’ is. Een homeopathie trial! de stand der wetenschap uit te zoeken. Nu vraag ik je. De GR-commissie trekt zich niets Het is uiteraard mogelijk dat het ministerie al aan van het persbericht van de KNAW over ho- deze aanbevelingen naast zich neer legt. Daar meopathie van 20/9/17. Daarin wordt verwezen is een precedent voor. Zelfs het eerder GR rap- naar een rapport van de European Academies port uit 2005 is door de toenmalige minister Science Advisory Council dat de homeopathie Hoogervorst van VWS niet volledig overgeno- definitief en beargumenteerd naar de vuilnisbak men. Hoewel ook Hoogervorst erkende dat het verwijst.19 ‘om een weliswaar onverklaarde maar toch ern- K td T

JUNI 2018 N 5 stige aandoening gaat die serieus genomen moet Ann. Intern. Med. 2015; 163: 885. worden’, wil hij CVS ‘niet erkennen als zelfstan- 8 Barsky AJ and Borus JF, Functional somatic dige ziekte’.20 Dat lijkt mij nog steeds een zinnig syndromes, Ann Intern Med. 1999; 130: standpunt, ondanks het feit dat de GR opnieuw 910-921. adviseert om die erkenning te verlenen. Zolang 9 Van der Meer JWM, Roerink ME en van er geen objectieve, somatische afwijkingen zijn, de Putte EM, GR-rapport over chronisch- causale aanlegfactoren en exogene factoren ont- vermoeidheidssyndroom, Ned Tijdschr breken, de symptomen zo divers zijn en de af- Geneeskd, 2018;162:D2845. grenzing van psychogene, functionele aandoenin- 10 Alternatieve geneeswijzen in Nederland, gen niet mogelijk is, lijkt erkenning als ziekte niet rapport van de commissie Muntendam. nuttig en zeker niet als ‘multisysteem ziekte’. Of Staatsuitgeverij, ’s Gravenhage, 1981 het duo De Jonge en Bruins, dat nu VWS bemant, 11 F.S.A.M. van Dam, Alternatieve geneeswijzen; even goed weerstand kan bieden tegen de maat- kritische aantekeningen bij het rapport van schappelijke druk als Hoogervorst, betwijfel ik. de commissie-Muntendam, Ned Tijdschr De patiëntenorganisaties bestoken Departement Geneeskd, 1981; 125: 387-392. en Kamer met de kreet: ‘ME is geen SOLK’ (So- 12 Naviaux RK et al, Metabolic features of matisch Onbegrepen Lichamelijke Klachten). Dat chronic fatigue syndrome, Proc Nat Acad zelfs de GR commissie tot de conclusie komt dat Sciences, 2016; 113: 5472-5480. er geen ondubbelzinnige somatische afwijkingen 13 Montoya JG et al, Cytokine signature associ- zijn bij het CVS helpt niet, want de commissie is ated with disease severity in chronic fatigue te bescheten/bevooroordeeld om luid en duidelijk syndrome patients, Proc Nat Acad Sciences, te schrijven: ‘CVS is wel een SOLK’. 2017;114:7150-7158. De productie van dit zwakke rapport over CVS 14 Roerink ME, Brinkhorst EM en van der is hopelijk een les voor de GR. Er zijn meer uiterst Meer JWM, Metabolome of chronic fatigue controversiële onderwerpen waar luide leken- syndrome, Proc Nat Acad Sciences, 2017; groepen onjuiste meningen over toeteren. Denk 114: E910 aan straling door mobieltjes of zendmasten, vac- 15 Roerink et al, Cytokine signature in chronic cinatierisico’s, chronische Lyme, et cetera. Ho- fatigue syndrome, Proc.Nat Acad Sciences, pelijk houdt de GR zich in de toekomst meer aan 2017; 114: E9435. de opdracht om over de stand der wetenschap 16 Greenberg D, Neurasthenia in the 1980s: te rapporteren en niet af te gaan op ‘de kennis, Chronic Mononucleosis, Chronic Fatigue ervaringen en waarden van behandelaars en pa- Syndrome, and Anxiety and Depressive tiënten1 en andere vormen van gut feeling. l Disorders, Psychosomatics, 1990; 31: 129- 137. Literatuur 17 Wessely S, Old wine in new bottles: Neuras- 1 ME/CVS, Rapport Gezondheidsraad, thenia and ‘ME’, Psychological Medicine, 19/03/2018. 1990; 20: 35-53. 2 Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, 18 van Kuppeveld FJM en van der Meer JWM, Rapport Gezondheidsraad, 21/3/2005. XMRV and CFS – the sad end of a story, The 3 Prins JB, van der Meer JWM en Bleijenberg Lancet, 2012; 379: e27-e28. G, Chronic fatigue syndrome, The Lancet 19 Renckens CNM, Over de ‘deﬁnitieve afreke- 2006; 367:346-355. ningen’ met de homeopathie, NTtdK, Maart 4 Richtlijn Chronisch Vermoeidheidssyndroom 2018, p. 25. (CVS), Richtlijnen database, 1/2/2013. 20 Brief Hoogervorst aan Tweede Kamer over 5 Renckens CNM, Dwaalwegen in de genees- het chronische vermoeidheidssyndroom, kunde, Academisch Proefschrift, Bert Bak- 9/6/2005. ker, Amsterdam, 2004. 6 Beyond Myalgic Encephalomyelitis /Chronic Fatigue Syndrome. Redeﬁning an Illness. In- Dr. P. Borst is emeritus hoogleraar klinische stitute of Medicine, Washington D.C., 2015. biochemie en moleculaire biologie UvA en 7 White PD et al, Treatment of Myalgic En- lid van de adviesraad van het Nederlands cephalomyelitis/ Chronic Fatigue Syndrome, Tijdschrift tegen de Kwakzalverij K td T

6 N JUNI 2018 Bericht van een klokkenluider: hoe het UWV omgaat met kwakzalverij

Rob Giebels

Wij ontvingen maart 2017 een kopie van een anonieme brief aan de directie van het Uitvoeringsinstituut Werk- nemersverzekeringen, beter bekend als het UWV. De brief was afkomstig van een UWV-arts, die in het kader van de klokkenluidersregeling melding maakte van een tiental aan het UWV verbonden artsen, die zich buiten hun werktijd schuldig maakten aan kwakzalverij. Ook maakte hij de directie opmerkzaam op een door een UWV district georga- niseerde markt, waar de deelnemers aan de hand van een aurameting te weten zouden kunnen komen of er een burn- out op til is.

ij deelden natuurlijk de veront- gelden in de reguliere beroepsuitoefening. Het rusting van de melder, maar valt te verwachten dat zij niet streng optreden vroegen, alvorens deze mis- tegen cliënten die zich slechts alternatief laten stand publiekelijk aan de kaak behandelen en daarmee hun herstel onnodig Wte stellen, aan de directie van het UWV om een vertragen. Of erger nog: cliënten verwijzen reactie. Wij konden ons voorstellen dat het voor naar alternatieve genezers. de leiding van het UWV niet eenvoudig is om Het UWV nodigde ons uit voor een gesprek een UWV-arts aan te spreken op het bedrijven waarin de directeur Professionalisering & in- van kwakzalverij naast zijn werk bij het UWV, novatie SMZ (Sociaal Medische Zaken) ons als er geen sprake is van diens tekortschieten mededeelde de brief van de klokkenluider se- als UWV-arts. rieus te nemen, dat binnen het UWV reguliere Wij wezen de directie erop dat het nauwe- geneeskunde standaard is en dat het UWV het lijks voorstelbaar is dat iemand in zijn werk als niet wenselijk vindt indien een UWV-arts, naast UWV-arts strikt reguliere geneeskunde toepast zijn werk als UWV-arts, alternatieve geneeskun- en daarnaast in alle ernst gelooft in kruiden- de uitoefent. Zeker bij nieuwe sollicitaties zou geneeskunde, Chinese acupunctuur, orthoma- dit een punt van aandacht worden, voor zittend nuele geneeskunde en/of natuurgeneeswijzen. personeel ligt de zaak natuurlijk lastiger. In het Het toepassen van deze kwakzalverij betekent algemeen is het immers niet gemakkelijk om immers een verwijtbare minachting voor evi- beperkingen op te leggen aan werkzaamheden dence based medicine en het onbekommerd van een werknemer buiten werktijd en dus niet afwijken van de richtlijnen en standaarden die onder de verantwoordelijkheid van het UWV. K td T

JUNI 2018 N 7 Het UWV zegde toe een en ander in nieuwe En dan eind maart 2018 wordt ons medege- interne gedragsregels te verwerken, mede na deeld dat de directie een deﬁnitief beleid inzake advies van de Beroepsvereniging van Verzeke- nevenwerkzaamheden voor verzekeringsartsen ringsartsen, aansluitend op de Gedragsregels en arbeidsdeskundigen in de divisie Sociaal Me- van de KNMG. Ook moest men zijn juristen nog dische Zaken heeft vastgesteld. Hierin wordt raadplegen. September 2017 ontvingen wij van onder andere gesteld: het UWV de notitie ‘Gedragsregels bij uitoefe- ‘Voor ieder verzoek geldt dat het belang van nen van niet-reguliere behandelwijzen’. Hierin UWV zwaar meespeelt in de overwegingen om wordt uitvoerig ingegaan op hetgeen de Ver- een verzoek van een medewerker al dan niet eniging tegen de Kwakzalverij als kwakzalverij te honoreren. De divisie Sociaal Medische Za- beschouwt, de gedragsregels van de KNMG en ken werkt volgens de beginselen van evidence het advies van de Stuurgroep Implementatie based werken. Ieder verzoek tot het verrichten Evidence Based Complementaire zorg van het van nevenwerkzaamheden zal dan ook worden ZonMw uit 2015, alsmede het Professioneel getoetst aan de professionele gedragsregels, zo- Statuut Verzekeringsartsen. Al deze overwegin- als de professionele statuten voor VA en AD en gen leiden tot de volgende conclusie: de richtlijnen van de KNMG (o.a. de Gedragsre- ‘Ook als op kwalitatieve wijze gekeken wordt gel ‘De arts en niet reguliere behandelwijzen’). naar het verrichten van nevenwerkzaamheden, Daarnaast wordt bij verzoeken tot uitvoering kan het uitoefenen van niet-reguliere behandel- van niet-reguliere behandelwijzen als neven- wijzen aan medewerkers van UWV binnen het werkzaamheden speciﬁek benadrukt dat dit op Beleid Nevenwerkzaamheden van het UWV toe- geen wijze in relatie mag worden gebracht met gestaan worden’. de werkzaamheden als verzekeringsarts of ar- In de begeleidende mail wordt aangekondigd beidsdeskundige van UWV’. dat nader contact met ons zou worden opgeno- Wat betreft het aanbieden van alternatieve men ‘zodra meer is vastgesteld rondom het te fysiotherapie functies aan werkzoekenden, stelt vormen beleid en de opvolging van de individu- het UWV dat hij krachtens de wet gehouden is ele gevallen’. om in beginsel alle in Nederland voorkomende En dan blijft het lang stil, ook na herhaalde werkzaamheden aan te bieden aan werkzoeken- vragen van ons naar de voortgang van het pro- den. De werkgever die de vacature opvoert in ces. Daarbij stellen wij ook een nieuwe zaak aan werk.nl moet zich houden aan de daarin opge- de orde: het UWV blijkt in het kader van haar nomen Algemene voorwaarden en Spelregels, taak om werklozen te helpen aan een nieuwe zoals geen (leeftijd)discriminatie. baan, werkloze fysiotherapeuten te wijzen op be- En ja, dan is het op zich niet vreemd dat het roepen als natuurgeneeskundige, acupuncturist, UWV terugvalt op de bekende KNMG-gedrags- homeopaat, massagetherapeut, osteopaat en lijn, al was het alleen maar omdat een verder- chiropractor. Deze melding deed denken aan de gaand standpunt kennelijk lastig is juridisch destijds door het UWV betaalde opleidingen tot stand te houden. Het is niet de eerste keer dat paranormaal telefoontherapeut, die inmiddels onze strijd tegen kwakzalverij wordt belem- niet meer in aanmerking komen voor subsidie. merd door de al te voorzichtige houding van de December 2018 laat de directiesecretaris KNMG inzake de bestrijding van kwakzalverij. SMZ van het UWV ons weten dat het UWV her- Hoewel haar gedragsregels op dit onderwerp nieuwd beleid heeft vastgesteld rondom neven- zeer restrictief zijn lezen juristen er altijd weer werkzaamheden. In een aantal gevallen zal het in dat het praktiseren van niet-reguliere behan- management afspraken herijken met betreffen- delmethoden niet categorisch verboden is. De de artsen inzake de uitoefening van hun niet- vraag is dan ook of de klokkenluider met dit reguliere nevenwerkzaamheden. resultaat tevreden zal zijn. Dit laat onverlet dat Voor wat betreft het door ons aan de kaak het UWV lof verdient om de zorgvuldige wijze gestelde advies om te solliciteren naar typische waarop zij de signalen van kwakzalverij bij som- kwakzalverij functies wordt medegedeeld dat mige van haar artsen heeft opgepakt. l het UWV bezig is ‘de gang van zaken bij solliciteren te stroomlijnen met ons nevenwerkzaam- hedenbeleid’. K td T

8 N JUNI 2018 ‘In Amerika zijn ze al veel verder’

Rien Vermeulen

Op 20 december 2017 bezocht ik de themamiddag ‘Alter- natief genezen: conﬂict en harmonie’ georganiseerd door het podium SPUI25. Volgens de website beoogt SPUI25 een verbinding te zijn tussen de academische wereld en de culturele praktijk in de breedste zin van het woord.

anleiding voor genoemde bijeen- bekijken, omdat uiteenlopende culturele en so- komst was de verschijning van het ciale aspecten en omstandigheden belangrijk boek Healing en alternatief gene- zijn. Sterker nog, genezen is voor een groot deel zen; een culturele diagnose, waarin cultureel bepaald. Binnen het medische domein APeter Jan Margry een etnologische kijk geeft ziet Margry vooral in de Verenigde Staten, waar op alternatieve geneeswijzen. Sinds 2013 is hij ze al veel verder zijn, duidelijke verschuivingen gewoon hoogleraar in deeltijd voor de leerstoel in de richting van ‘een complementaire of inte- Europese Etnologie aan de Universiteit van gratieve situatie waarbij zowel reguliere als al- Amsterdam (Cultuurwetenschappen). In zijn ternatieve geneesvormen in combinatie worden voordracht benadrukte Margry dat ziek zijn en aangeboden’. Deze gunstige ontwikkeling wordt (alternatief) genezen van alle tijden zijn. De af- in Nederland belemmerd door de Vereniging te- gelopen decennia hebben zich echter belangrij- gen de Kwakzalverij (VtdK) die het conﬂictmo- ke verschuivingen voorgedaan. De markt voor del hanteert, niet naar harmonie streeft. Margry ‘niet-medische vormen van genezen heeft zich gaat hier onderzoek naar doen in samenwer- verbreid, vernieuwd, geproﬁleerd, en bovenal king met de Leidse Universiteit en de afdeling is ze een steeds vanzelfsprekender plaats in het sociale geneeskunde van het AMC, waar hij een leven van alledag gaan innemen’. Dat laatste aantal medewerkers met ‘een open mind heeft geldt niet alleen voor een groep die wel eens gevonden’. Tijdens de discussie merkte een be- met ‘zwevers’ is aangeduid. Het zou vandaag zoeker op de kritiek van de VtdK als stimule- de dag gaan om een massale behoefte binnen rend te ervaren. Als de VtdK zich tegen je keert de Nederlandse samenleving. Volgens Margry’s weet je dat je innovatief bent en op de goede onderzoek zou 35 % van de Nederlanders wel weg. Een andere bezoeker begon een pleidooi eens iets ‘alternatiefs’ hebben gedaan of onder- te houden voor geactiveerde eigen-bloed-be- gaan. Het getal 35 is een wetenschappelijk ge- handeling waarbij 2 ml veneus bloed van een tal lichtte hij toe, maar zou je hem vragen wat patiënt wordt afgenomen, dat bewerkt wordt het getal werkelijk is dan zou hij 70 antwoor- met onder andere een hoogtezonlamp waarna den. ‘Genezen’ moeten we volgens Margry niet het in de bilspier van patiënt wordt gespoten. alleen biologisch en medisch-wetenschappelijk Een hoogleraar had recent in het Nederlands K td T

JUNI 2018 N 9 Tijdschrift voor Geneeskunde over afsluiting als haar onderzoek daar niet bij past. Hierop van de arteria centralis retinae geschreven, kwam kritiek uit de zaal. Een vrouw sprak Van waartegen niets te doen zou zijn. Met de eigen- Rijn op moederlijke toon toe. Als jij geen aan- bloed-behandeling had deze bezoeker bij vijf wijzingen hebt voor leverfunctiestoornissen wil van dergelijke patiënten volledig herstel van de dat toch niet zeggen dat die er niet zijn. Het visus bereikt. Hij had de hoogleraar hierover onderzoek in de reguliere geneeskunde is niet geïnformeerd, maar die had geen tijd voor hem. verfijnd genoeg. Een man ondersteunde deze Een duidelijk voorbeeld van niet openstaan kritiek: bloedonderzoek laat cel verval zien, voor nieuwe ontwikkelingen. niet een functiestoornis. Er kan wel degelijk Kim Bos, journaliste, besprak een serie ar- een leverfunctiestoornis bestaan als het bloed- tikelen in de NRC over alternatieve genezers. onderzoek van de reguliere geneeskunde dat Dit was haar eerste PowerPoint presentatie. Zij niet laat zien. Van Rijn vroeg wat zij dan wel vroeg de aanwezigen daarom kritisch naar haar moest doen als zij geen aanwijzingen voor le- presentatie te kijken en hoopte van commen- verfunctiestoornissen had gevonden. Zij werd taar te leren. Zij liet een pagina van de NRC geadviseerd goed te luisteren naar de klacht zien waar een artikel over een Duitse alternatie- van de patiënt. Ik vroeg Van Rijn welke alterna- ve behandelaar omcirkeld was. Buiten de cirkel tieve behandelingen vooral succes hadden als was nog net een stukje te zien waar stond: do- zij niet verder kon met een patiënt en bij welke den trombosedienst. In de zaal ontstond onrust. aandoeningen dit voorkwam. Zij kon niet een Bos werd gevraagd waarom zij het niet over de aandoening noemen, dat was nogal wisselend. trombosedienst had en wel over de Duitse be- Over de behandeling moest zij erg lang naden- handeling waarvan niet is aangetoond dat die ken. Ik drong aan. Na enige tijd antwoordde zij: niet goed zou zijn. Bos was even van haar à pro- ‘misschien iets met voeding’. pos. Ik had de indruk dat zij niet in de gaten had Na afloop vroeg ik Margry wat de vraagstel- wat buiten die cirkel stond. Tussen Bos en de ling is van zijn nieuwe onderzoek in Leiden sa- zaal kwam het niet meer goed. men met het AMC. ‘Geen idee’, antwoordde hij. De derde spreker, Cor Hoffer, besprak wat al- Daar stond ik even van te kijken. ‘Geen idee’, ternatief genezen betekent voor patiënten met herhaalde ik. ‘Nee, echt niet’, zei hij. Vervol- en zonder migratie-achtergrond. Hij meende gens legde hij mij geduldig uit hoe het gaat met dat een Surinaamse therapie niet werkte. Dit onderzoek. Onderzoek, leerde ik, ontstaat en werd door een man, die zei van Suriname af- groeit in een gesprek daarover. Ik vroeg hoe komstig te zijn, tegengesproken. Op de vraag onderzoek begint. Als je bijvoorbeeld de Leidse waarop hij dit baseerde antwoordde hij: het universiteit belt, naar wie vraag je dan. Margry werkt gewoon. Hierin werd hij gesteund door zoekt eerst ‘out de box-denkers’. Hij vond die een ex-medewerker van de medische faculteit vooral bij de afdeling sociale geneeskunde in het van Suriname. We moesten over grenzen kun- AMC. Omdat ik nog steeds niet wist wat Margry nen denken bij de beoordeling van therapieën gaat onderzoeken met Leiden en het AMC vroeg zei deze man in wie ik de oudere jongere Koos ik waarover het onderzoek ongeveer zou gaan. Koets meende te herkennen. Dat wist hij wel: ‘in de richting van harmonie, De laatste voordracht, van de huisarts Mijke niet het conflict’. l van Rijn, ging over de rol van alternatieve geneeswijzen in een huisartsenpraktijk. Als pa- Dr. R. Vermeulen is emeritus hoogleraar tiënten voor alternatieve behandelingen kiezen Neurologie en was bestuurslid van de Ver- probeert Van Rijn contact met deze patiënten te eniging tegen de Kwakzalverij. houden. Soms, als zij met een patiënt niet verder komt, steunt zij wel eens de keuze voor een alternatieve therapie. Misschien dat je daardoor wel geholpen kunt worden, zegt zij dan. Zij stelt wel grenzen. Als een alternatieve behandelaar bijvoorbeeld zegt een leverfunctiestoornis te hebben gevonden en dat zij daarop haar behandeling moet richten legt zij dit naast haar neer K td T

10 N JUNI 2018 Gemengde berichten

AANKONDIGING SYMPOSIUM pagina tweede kolom wordt Ronald Plasterk Op 6 oktober zal te Amsterdam het jaarlijks onjuist geciteerd. Hij zou de Wageningse voe- symposium van onze Vereniging plaatsgrijpen. dingshoogleraar Daan Kromhout vanwege diens De titel luidt: ‘Het placebo-effect: behagen of sympathie voor wijlen Houtsmuller ‘Wagening- mislieden?’. Er zijn drie interessante sprekers se boerenpummel’ hebben genoemd. Dat klopt vastgelegd en ieder wordt aangeraden de datum niet: Plasterk noemde hem een ‘boerenheikneu- al vast in de agenda te noteren. In het volgende ter’ en een ’ﬂapdrol’. In dezelfde alinea, waarin NTtdK volgen meer details. melding werd gemaakt van het overlijden van Monique Posthumus, staat een alinea verder DONATIE dat Kromhouts evenknie prof. Witkamp zou zijn Begin mei ontving onze penningmeester het overleden, maar dat moet natuurlijk Posthumus volgende bericht: ‘Met veel genoegen bericht zijn. ik u het volgende. De Stichting Medisch-Far- In de tabel met cijfers over her geregistreerde maceutische Mededelingen heeft enige jaren alternatieve artsen (p. 12) staat in de rij over de geleden de uitgave van haar blad aan derden NAAV-leden dat hun aantal met 26 is teruggelo- overgedragen en is nu voornemens het voort- pen, dat moet zijn 27 en het percentage moet bestaan van de Stichting te beëindigen. Het nog zijn 14,2 en niet zoals vermeld 1,4. aanwezige saldo zal in overeenstemming van de reglementen van de Stichting worden besteed KWAKZALVERS IN DE aan instellingen die zich bezig houden met me- FEDERATIE VAN MEDISCH disch-farmaceutische zaken in de breedste zin. WETENSCHAPPELIJKE Bestuursleden hebben de mogelijkheid naar VERENIGINGEN eigen voorkeur een bestemming voor een deel In het maartnummer van ons blad maakten van het saldo te benoemen. Ik kan u daarom wij melding van onze pogingen om van het Fe- mededelen dat ik de penningmeester van de dera-bestuur gedaan te krijgen dat de NVF, de Stichting Medisch-Farmaceutische Mededelin- kruidendokters, geschrapt wordt als lid. Dat gen heb verzocht om 2000 over te maken op lidmaatschap verleent hen een volkomen onver- bankrekeningnummer NL37INGB0000032237 diende geur van wetenschappelijke allure. En ten name van de Vereniging tegen de Kwakzal- dat met kwakzalvers in het bestuur als Durk Me- verij. Met vriendelijke groet, prof. (em.) dr. J.M. ijer en Gerben Hoogsteen. De Federa-voorzitter Ad Sitsen, Ermelo’. dr. John Jacobs liet ons begin mei weten dat de Onnodig te zeggen dat het bestuur deze gulle oplossing gezocht zal worden in een opsplitsing gift dankbaar heeft aanvaard. van activiteiten binnen de NVF: wetenschap, behandeling en telen. Alleen wetenschappelijke ERRATA EN VERBETERINGEN onderzoek blijft binnen de Federa (zie brief op Op pag. 8 van het vorige nummer wordt de pagina 36). Tijdens dit schrijven was nog niet Leidse emeritus TNO-hoogleraar Jan van der bekend of de NVF met het voorstel akkoord zou Greef Van der Graaf genoemd. Op dezelfde gaan. Wij houden u op de hoogte. l K td T

JUNI 2018 N 11 Krakers zijn er in soorten en maten, of: de ene kraker is de andere niet

C.N.M. Renckens

Manuele therapie (MT) kan beschouwd worden als de ruggengraat van de kwakzalverij en de herkomst ervan is in een rechte lijn te traceren naar de 19de eeuwse Ameri- kaanse kwakzalvers Palmer (1845-1913) en Andrew Still (1828-1917).

n mijn overzichtsartikelen (NTtdK, maart dankbaar wegens de geringe of non-existente en juni 2014) schetste ik een beeld van de werkzaamheid van MT – en vaker om beschrij- opkomst en werkwijze van de belangrijk- vend onderzoek en literatuuroverzichten. ste MT-stromingen in ons land. Het aan- Een kenmerkend voorbeeld van dit type pu- Ital afsplitsingen, schisma’s en modiﬁcaties van blikatie verscheen vanuit het EMGO al eens in MT-beoefenaren overtreft inmiddels het aantal februari 2005 (Journal of Manipulative and kerkgenootschappen in Enkhuizen, maar de Physiological Therapeutics, Volume 28, Issue belangrijksten in ons land zijn: manuele the- 2, Pages 108–116) een artikel getiteld ‘Variance rapie, osteopathie, chiropraxie, orthomanuele in Manual Treatment of Nonspeciﬁc Low Back therapie (methode-Sickesz), craniosacraalthe- Pain Between Orthomanual Physicians, Manual rapie, Macedonische methode, atlastherapie Therapists, and Chiropractors’.3 Hierin wer- en haptonomie.1 Net als in Enkhuizen is het den in een breedsprakig artikel de verschillen voor een buitenstaander praktisch onmogelijk in aanpak van lage rugpijn door OMG-artsen, om de exacte verschillen tussen de diverse ker- manueeltherapeuten en chiropractoren beschre- kelijke gemeenten te doorgronden en daarom ven. Deze bleken aanzienlijk. Zo leggen OMG- is het handig als academische auteurs daartoe artsen de nadruk op herstel van symmetrie in een poging doen in serieuze publicaties. In ons de rug en correctie van andere foutstanden in land grossiert het EMGO in publicaties en on- het skelet, concentreren chiropractoren zich op derzoek op het gebied van eerste lijns therapie het bewegingsapparaat en zenuwstelsel in hun en de behandeling van typische huisartsgenees- relatie tot de gezondheid in het algemeen ter- kundige kwalen als lage rugpijn.2 Je vraagt je wijl de manueeltherapeut zich toelegt op func- af welke niet-Nederlandse behandelaar geïnte- tionele stoornissen van het bewegingsapparaat resseerd zou zijn in de haarkloverijen tussen (musculoskeletaal systeem). Knap om dat zo de diverse MT-stromingen in ons land, maar er te formuleren, maar de groep auteurs was dan moet gepubliceerd en gepromoveerd worden, ook zeer multidisciplinair: een bewegingsweten- dus is er een ruime keuze van dergelijk onder- schapper, een klinisch-epidemioloog, manueel- zoek verschenen. Het gaat relatief weinig om therapeut/fysiotherapeut, OMG-arts, een chiro- effectiviteitsonderzoek – natuurlijk ook erg on- practor en – uiteraard – Lex Bouter, bioloog en K td T

12 N JUNI 2018 M. Sickesz epidemioloog. Ook de manieren van behande- Wouter Schuller, OMG-arts te Zaandam, bezig ling verschilden volgens het artikel. OMG-artsen is te promoveren aan de EMGO. De andere au- passen mobilisaties toe volgens een vastliggend teurs zijn respectievelijk hoogleraar evidence schema, chiropractoren en manueeltherapeuten based fysiotherapie VUmc, EMGO-medewerk- gebruiken mobilisaties en manipulaties, maar er ster e.c.i., gepromoveerd fysiotherapeut/manu- zijn verschillen in de toegepaste kracht en snel- eeltherapeut Alkmaar en klinisch epidemiologe. heid ervan. Wat bracht dit onderzoek aan het licht over Het heeft even geduurd, maar inmiddels deze groep, die een behandelwijze hanteert die verscheen vorig jaar een vergelijkbaar artikel, alleen in Nederland bekend is en die praktisch eveneens in een Engelstalig tijdschrift.4 Nu als geheel de herregistratie der basisartsen van werden alle OMG-artsen (leden van de NVOMG) dit jaar heeft doorstaan? Welnu, de meerder- geënquêteerd met behulp van een vragenlijst en heid (62%) van hun patienten heeft al meer mondde dat onderzoek onder de 90 responden- dan een jaar pijn en dat betreft vooral lage rug- ten (van de 138 aangeschrevenen, allen arts) pijn (48%) en nekpijn (17%) en vele bezochten uit in een schets van de dagelijkse praktijk van eerder andere hulpverleners: fysiotherapeuten de navolgers van wijlen Sickesz (1923-2015), (68%), manueeltherapeuten (38%) en chiro- wier naam opvallend genoeg nergens in het hele practoren (17%). De gemiddelde pijnscores na artikel voorkomt. Men is daar kennelijk nog erg de OMG toonde een bescheiden verbetering. verlegen met deze afkomst, hoewel Sickesz arts Van de OMG-artsen is 77% man, de gemiddelde was en niet zoals Palmer en Still magnetiseur leeftijd is 57 en 12 respectievelijk 10% heeft of visboer. Ook patiënten van de OMG-artsen nog een registratie als huisarts en bedrijfsarts, werden geïnterviewd via vragenlijsten op inter- terwijl een even groot aantal die kwaliﬁcaties net. Als rechtvaardiging van dit onderzoek en heeft gehad, maar inmiddels niet meer heeft. deze publicatie stelden de auteurs, dat de prak- Enigszins verrassend waren de opgegeven door- tijken van chiropractoren en manueeltherapeu- lopen opleidingen: OMG 59%, MT 63%, metho- ten genoegzaam bekend zouden zijn, maar dat de-Mackenzie 13%, methode Marsman 13% en dat niet gold voor de OMG. Buiten Nederland ‘spinal interventional society’ (SIS) 11%. Wat is deze methode volkomen onbekend. Over de de toegepaste methoden van rug kraken betrof werkzaamheid valt weinig te zeggen dan dat golden voor de samengenomen categorieën deze nooit fatsoenlijk is aangetoond. Er is ooit ‘regelmatig of soms’ de volgende percentages: een rammelend en beschrijvend proefschrift ge- OMG 80%, MT 80%, McKenzie 70% en Mars- weest in 1991, dat aan de Erasmus universiteit man 34%. Houdingsadviezen en oefeningen tot een grote rel leidde, maar kon worden geac- werden in meer dan 90% der patienten voorge- cepteerd omdat er nauwelijks medici in de com- schreven, terwijl 57% dieetadviezen ontving en missie hadden gezeten. Het wordt dus tijd voor 74% medicatie kreeg voorgeschreven. Terwijl een nieuw proefschrift en een onuitgesproken het nut van injectietherapie voor klachten van reden om de wanpraktijken van de OMG-artsen het bewegingsapparaat nooit is aangetoond en zoveel aandacht te geven is dat de eerste auteur veelal worden afgeraden in de reguliere richt- K td T

JUNI 2018 N 13 lijnen (zeker in de wervelkolom) wordt er door Noten de OMG-artsen lustig op los geprikt: 56% non- 1 Enkhuizen heeft 18.000 inwoners en telt lokaal, 18% volgens SIS, 20% in ‘triggerpoints’ twaalf kerkgenootschappen. en 30% bij wijze van neuraaltherapie. Alterna- 2 De vier aandachtsgebieden van het EMGO tieve geneeswijzen als homeopathie, acupunc- (VUmc, Amsterdam) zijn: Lifestyle, Over- tuur, dry needling en podologie werden in plm. weight and Diabetes, Mental Health, Qua- 15% der patiënten toegepast. Het grootste deel lity of Care en Musculoskeletal Health. Aan van de clientèle verwijst zichzelf (61%), maar dit instituut werken ruim 800 mensen. – o, schande – ook verwijzingen door huisart- 3 Elise A. van de Veen, MSc, Henrica C.W. sen, fysiotherapeuten en medisch specialisten de Vet, PhD, Jan J.M. Pool, Wouter Schul- komen voor (16%, 9% en 3%). De auteurs ein- ler, MD, Annemarie de Zoete, DC, Lex M. digen met de wens dat ook krakende medici Bouter, PhD. Variance in Manual Treatment uit andere landen zullen rapporteren over hun of Nonspeciﬁc Low Back Pain Between werkwijzen, zodat wetenschappelijke resultaten Orthomanual Physicians, Manual Therapists, vergelijkbaar zullen zijn. Naast al deze interes- and Chiropractors. JMPT, 2005, Volume 28, sante wetenswaardigheden, vindt schrijver dezes Issue 2, Pages 108–116. het meest opvallend dat de naam Sickesz ner- 4 Wouter Schuller, Raymond W. J. G. Ostelo, gens meer genoemd wordt en dat met de nieuwe Daphne C. Rohrich, Adri T. Apeldoorn en naamgeving van de club de naam ‘orthomanu- Henrica C. W. de Vet. Physicians using spi- ele geneeskunde’ geheel zal gaan verdwijnen. nal manipulative treatment in The Nether- Sickesz, nummer zeven op de Lijst der Grootste lands: a description of their characteristics Kwakzalvers van de XXste Eeuw en uitvinder van and their patients. BMC Musculoskeletal de OMG verdient toch een beter lot. This is no Disorders (2017) 18:512 way to kill your mother boys! l K td T

14 N JUNI 2018 Persoonlijke ervaringen bij een ingezonden commentaar op een voedingssupplement

D. de Vos

In 2000 schreef Sander Becker een artikel in Trouw1 onder de titel ‘Artsen hechten weinig geloof aan pc-spes.’ PC- SPES was een voedingssupplement dat werkzaam zou zijn bij prostaatkanker. PC-SPES bleek het niet op de verpakking vermelde DES, di-ethylstilbestrol, te bevatten.2

et synthetische oestrogeen DES bezitten rechten op de naam door registratie.8 werd vroeger bij zwangere vrouwen Naast Medpro brengen ook Herboplanet9 uit toegepast. Dat leidde tot aanzienlij- Italië en Seacoast Vitamins.com10 Prostasol in ke bijwerkingen zoals schedekanker de handel. Er zijn tenminste vier verschillende Hbij hun dochters. Oestrogenen zijn werkzaam samenstellingen. Medpro had weet van veront- bij prostaatkanker. Gewoonlijk wordt DES in reiniging van Prostasol met oestrogeen. Ook Nederland daarvoor niet toegepast. Hogere meldt het de formulering te hebben gewijzigd.11 doseringen PC-SPES gaven typisch oestrogene Na Trouw volgt nu het Reformatorisch Dag- bijwerkingen zoals gevoelige borsten, borst- blad (RD) dat over Prostasol schrijft. vorming, longembolie en hartaanval. PC-SPES werd in 2002 door de FDA, de Amerikaanse ge- PROSTASOL zondheidsautoriteit teruggeroepen en door de producent van de markt gehaald.3 De negatieve Op 31 maart 2018 publiceerde Jan van Klinken beoordeling van Trouw bleek terecht. Dr. K.W. in het RD een artikel van maar liefst twee pa- Donsbach zocht uit wat er in PC-SPES zat en gina’s over Prostasol. Van dit middel werd een formuleerde Prostasol.4 Dit voedingssupple- ‘verbluffend’ effect gemeld bij een prostaat- ment wordt door Mepro in de handel gebracht.5 kankerpatiënt ondersteund door een beknopte Mepro bracht in 2011 nog PC-SPES onder de melding over een andere patiënt. Het laatste naam Prostectan in de handel. Prostasol werd werd toegelicht door apotheker dr. K. Riepma, ook ‘vroeger PC-SPES’ genoemd.6 Dr. K. W. zoon van de patiënt die inmiddels was overle- Donsbach is een Amerikaanse chiropractor, die den. Prostasol zou reguliere therapie, te weten een ziekenhuis en farmaceutische ondernemin- hormonale therapie en chemotherapie, kunnen gen in bezit had. Hij richtte ook een niet-erken- vervangen. De aanduiding dat Prostasol een de universiteit op. Hij is meerdere keren voor voedingssupplement was, ontbrak. De indruk een reeks overtredingen op medisch en farma- werd gewekt dat Prostasol een geneesmiddel ceutisch gebied veroordeeld.7 Het merk Pros- was. Bijwerkingen werden niet gemeld. Over de tasol is slechts beperkt beschermd. Medpro, verkoper van Prostasol werd gezwegen evenals The Healthy Company en een bedrijf uit India over de belangen van de genoemde personen. K td T

JUNI 2018 N 15 Het artikel trok mijn aandacht, zodat ik een chemicus, die ik nimmer mijn contactgegevens kort literatuuronderzoek deed. Daarbij trof ik heb verstrekt en met wie ik ook nimmer contact een publicatie uit 2010 aan waarin werd aange- heb gehad. Het sturen van deze mail ter intimi- toond dat in 2009 in twee batches Prostasol in datie zegt meer over Valstar en zijn doorgeef- Nederland het niet op de verpakking vermelde luik dan over mij. Valstar behandelde volgens DES was aangetroffen.12 Waarom werd Pros- het RD de patiënt als laatste met Prostasol en tasol geanalyseerd? Dat was, omdat er bij een maitake, een paddestoelenpreparaat. Het RD (manlijke) patiënt zulke sterke borstvorming plaatste op 21 april 2018 een aanvulling met had plaatsgevonden, dat de borsten chirurgisch de mededeling dat het om een voedingssupple- moesten worden verwijderd. Borstvorming leidt ment ging waarvoor de eisen minder streng zijn tot het vermoeden van een oestrogeen effect. In dan voor een geneesmiddel en de drie bijwer- het Rapport werd Medpro genoemd. kingen. Wegens het patentvrij zijn, konden er Omdat er bij tenminste één van de twee pa- meer producenten van Prostasol zijn. tiënten uit het RD vóór 2010 Prostasol was gebruikt, besloot ik een ingezonden brief naar NADER ONDERZOEK het RD te sturen. Het ‘verbluffende’ effect zou heel goed door DES in Prostasol kunnen zijn Het artikel in het RD is geschreven door Jan veroorzaakt. Het ingezonden commentaar werd van Klinken, die ook bleek te schrijven voor de door het RD onder de aandacht gebracht van website en het blad Uitzicht van de Moerman- Riepma, en, zoals later bleek, van de loonpro- vereniging, MMV. Het artikel in het RD is met ducent van Medpro DuSart Pharma, die een dezelfde foto grotendeels ontleend aan Uitzicht verklaring zond. Riepma verdedigde Prosta- van maart 2014.14 De patiënt in kwestie is lid en sol. Hij wist van de DES-toevoeging, maar dat vrijwilliger van de MMV. De MMV beveelt in het was maar één keer gevonden. Ik antwoordde juli 2012-nummer van Uitzicht PC-SPES aan. Riepma uitgebreid met kopie aan het RD. Tot Bij het gebruik van dit middel zijn overigens mijn verbazing was Riepma het met mij eens. doden gerapporteerd. Als bijwerking van PC- Nu kreeg ik bericht van het RD. Dat stuurde mij SPES wordt ‘gevoelig worden van borsten’ ge- ter completering van het geheel de gereedlig- noemd. Herinnert dit niet aan DES! Op de web- gende verklaring van apotheker C. D. Bax van site en in Uitzicht wordt ook Riepma genoemd, DuSart Pharma, de loonproducent van Medpro: die als spreker voor de MMV optreedt. Riepma in Prostasol is geen DES aanwezig, het is wet- presenteert zich in de webwinkel ‘Gezondheid telijk verboden DES in een voedingssupplement aan huis’ als actief in kruidengeneesmiddelen, te verwerken, DuSart Pharma produceert vol- homeopathische geneesmiddelen en voedings- gens de wettelijke eisen. De zaak was daarmee supplementen. Hij is (mede)eigenaar van Cure afgedaan. Bax meldde later nog dat Medpro in Support. Net als bij Medpro en Riepma moet 2008 een met DES verontreinigde batch Pros- er bij DuSart Pharma ook voorkennis zijn ge- tasol had ontdekt en uit de markt teruggeroe- weest over de DES-problematiek bij Prostasol. pen. Ik stuurde nu het Rapport en een kopie Immers: anders analyseert DuSart Pharma er van Arznei-Telegramm (AT) aan het RD.13 In niet op. Prostasol wordt in de handel gebracht AT worden bijwerkingen van Prostasol gemeld, door Medpro. Medpro stelt, dat ‘Prostasol vaak alsmede een waarschuwing tegen Prostasolge- door urologen en oncologen wordt gebruikt als bruik door de Deense autoriteiten. Het RD ant- complementaire oncologische therapie voor woordde mij, dat men zich ging beraden over patiënten met prostaatkanker.’ Deze indicatie een eventueel vervolg. Toen wilde ik niet langer prostaatkanker heeft Medpro ook aan AT ge- aan het spelletje meedoen. Ik trok mijn inge- noemd. AT heeft er op gewezen, dat dat niet zonden brief in en legde de verantwoordelijk- is toegestaan. Medpro stelt ook: ‘Sinds het jaar heid bij het RD. Nu bood het RD mij aan dat 2000 gebruiken we alleen de beste en hoogste ik een artikel mocht schrijven, overigens met kwaliteit natuurlijke ingrediënten in onze pro- commentaar van Riepma. Ik had in een nieuwe ducten.’ Vóór 2000 dus niet? Dit roept boven- procedure geen trek. Ik kan daar nog aan toe- dien de vraag op hoe het dan kan dat in twee voegen, dat ik op 20 april 2018 een wonderlijke batches Prostasol uit 2009 het synthetische mail ontving van E. Valstar, arts en bioloog/bio- oestrogeen DES is aangetroffen. Medpro noemt K td T

16 N JUNI 2018 ook partners. Eén van de partners is de Moer- voegd. Als men al Prostasol wil gebruiken, dan manvereniging.15 Uit het voorgaande is duide- dient te worden aanbevolen dat niet te doen in lijk geworden dat in het RD geen bronnen en combinatie met voedingsmiddelen zoals marga- belangen zijn vermeld. Een beperkt onderzoek rine die plantensterolen bevatten, omdat deze heeft reeds verstrengeling van belangen van J. in Prostasol ook aanwezig zijn. van Klinken/RD, MMV, Medpro en Riepma la- De prijs van het voedingssupplement Pros- ten zien. Ik breng nu in herinnering hoe in het tasol, euro 95,67 voor 60 tabletten, is rijkelijk RD-redacteur Wim van Hengel het Europese hoog vergeleken met het geneesmiddel parace- wetenschappelijk rapport van de Easac waarin tamol, euro 1,54 voor 20 tabletten. Paraceta- het ontbreken van werkzaamheid van homeopa- mol dient vele patiënten. Ik zie van Prostasol thische geneesmiddelen wordt aangetoond, op alleen Medpro, DuSart Phama en het RD beter eenzijdige, dus onevenwichtige wijze met hulp worden. l van de homeopathische arts F. Kusse van tafel veegt.16 Alle hier genoemde personen uit het Literatuur RD-artikel bleken elkaar te kennen. Als het RD 1 Trouw 26 januari 2000. ﬁliaal van de MMV wil zijn en reclamezuil voor 2 R. S. DiPaola et al., NEJM 1998; 339: 785- niet-reguliere therapie dan is dat niet verboden, 791. maar het moet wel duidelijk zijn. Openheid is 3 Zie http://cam-cancer.org; zie ook de PDQ noodzaak en in kankerpublicaties een interna- van PC-SPES op Pubmed. tionale eis. 4 https://iazaux.worldpress.com. Zie ook J. Clement, G. Bubley, Urol. 2008; WERKZAAMHEID EN 72(3): 664-666. BIJWERKINGEN 5 www.cancercompasss.com. 6 https://kanker-actueel.nl Bij de uitgebreid beschreven patiënt waren 7 Zie wikipedia en www.quackwatch.org. na operatie de snijvlakken schoon en de PSA 8 Zie TMview, www.tmdn.org verhoging was maar gering. Het belangrijkste 9 Zie www.herboplanet.it. is dat een mogelijk verbeterde overleving niet 10 www.prostasolonline.com. uit een tot twee patiënten kan worden afgeleid. 11 www.healthy.co.uk. Daar is gerandomiseerd vergelijkend onderzoek 12 \\https://hal.archives-ouvertes.fr/hal- voor nodig. In een overzichtsartikel over DES- 00598957; Rapport; zie ook Toorians, Food therapie bij prostaatkanker worden trombo-em- Addit Contam Part A Chem Anal Control bolische bijwerkingen genoemd. De incidentie Expo Risk Assess. 2010 Jul;27(7):917-25. is dosisafhankelijk en bedraagt bij een dagelijk- 13 Arznei-Telegramm (2010; 41; 53; 14 mei se dosis van 3 mg DES 9,6-17%. Meestal is de 2010; AT. aﬂoop fataal.17 De dagelijkse dosis Prostasol 14 www.mmv.nl. van de verontreinigde batches bevatte 4,5 mg 15 Zie voor Medpro www.med-pro.org. DES. Het valt gemakkelijk in te zien dat de inci- 16 RD 22 september 2017. dentie van trombo-embolie dan ook hoger moet 17 Zie voor een overzicht van DES bij pros- zijn dan 9,6-17%. Bij een dagdosis van 4,5 mg taatkanker Bosset, BJUInt 110 (2012) DES kunnen dus doden worden verwacht. 826-829.

AANBEVELINGEN Dr. D. de Vos is gepensioneerd farmacoloog. Hij heeft geen belangen te melden Bij oudere prostaatkankerpatiënten denkt de behandelend arts bij een cardiovasculair inci- dent niet meteen aan het gebruik van een voedingssupplement. Artsen dienen bij cardiovas- culaire incidenten alert te zijn op het gebruik van voedingssupplementen, niet alleen om wat er volgens opgave in aanwezig is, maar ook om wat er zonder vermelding mogelijk is toege- K td T

JUNI 2018 N 17 Veterinaire Kwakzalverij, ‘nieuwe telg aan de boom van erkende registers’

J.T. Lumeij

De nieuwe voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD), Merel Langelaar, stelt in het Tijd- schrift voor Diergeneeskunde van 1 maart jl. in haar artikel met de arrogante titel ‘Jullie zijn allemaal lullen en wij zijn veterinair’ onomwonden dat de vereniging belangenbehartiging van álle dierenartsen boven normstelling stelt.1

ij hoopt hiermee zoveel mogelijk die- Voor reguliere dierenartsen bestaat er een Cen- renartsen lid te laten zijn van deze traal Kwaliteitsregister Dierenartsen (CKRD), vereniging. Tegelijkertijd stelt zij dat waarin alleen accreditatie van reguliere veteri- de KNMvD kwaliteit hoog in het vaan- naire nascholing mogelijk is. Daarnaast bestaan Zdel heeft en houdt. De statuten van de KNMvD er binnen de diergeneeskunde accreditatiemoge- (Art 3.1) zijn wat genuanceerder dan de huidige lijkheden voor diverse deelgebiedjes. De admini- voorzitter doet voorkomen: ‘De Maatschappij stratie wordt verzorgd door een onafhankelijke stelt zich ten doel het bevorderen van de dier- organisatie: PE-veterinair. Voor de deelgebied- geneeskunde in meest algemene zin, alsmede jes geldt als eis dat voldaan moet zijn aan de voor de bewaking van de eer en de belangen basiseisen van veterinaire nascholing. Er is ook van de diergeneeskundige stand’. Uit de statu- een separaat register van erkende veterinaire ten mag worden geconcludeerd dat normstel- specialisten die zich na hun dierenartsopleiding ling wel degelijk een belangrijke doelstelling gedurende vier jaar hebben gespecialiseerd in is. In de bestuurscolumn in hetzelfde nummer een groter deelgebied. De administratie daarvan merkt Maaike van den Berg op dat belangen wordt niet verzorgd door PE-veterinair. behartigen en normen stellen moeilijk verenig- PE-veterinair voert enkel de administratie uit baar zijn binnen één club.2 voor de registers die zijn opgenomen in PE-Vete- Inzake kwakzalverij in de diergeneeskunde rinair en gaan niet over de inhoud/eisen van het heeft de beroepsorganisatie zich met betrek- register. Dit wordt geheel bepaald door de re- king tot belangenbehartiging en normstel- gisterhouder. PE-Veterinair is zelf geen register- ling inderdaad in een krampachtige spagaat houder. Opvallend is dat binnen PE-veterinair gemanoeuvreerd. Dezelfde aﬂevering van het de ofﬁcieel erkende veterinaire specialisten in tijdschrift geeft de homeopathisch werkende de diverse deelgebieden niet zijn opgenomen en dierenarts Evelien van der Waa een uitgebreid dat dierenartsen die onder gebruikmaking van podium om de ‘nieuwe telg aan de boom van de eufemistische term ‘complementair’ kwak- erkende registers’ te promoten: het Centraal zalverij bedrijven wel een platform hebben om Kwaliteitssysteem Complementair werkende hun praktijken te etaleren. Dierenartsen (CKCD).3 Terwijl de KNMvD in de persoon van de voor- K td T

18 N JUNI 2018 malige voorzitter Dirk Willink aan de basis heeft 3) dierenartsen zich activiteiten te laten gestaan van deze constructie, wast de huidige onthouden die de beroepsgroep in diskrediet KNMvD met haar voorzitter, Merel Langelaar, brengen of het vertrouwen in de beroepsgroep nu haar handen in onschuld door te zeggen dat ondermijnen (Code Art 1.3) PE-veterinair een onafhankelijke organisatie is 4) dierenartsen te laten handelen conform en dat de Vereniging Complementair werkende professionele normen en waarden dierenartsen los staat van de KNMvD. Voor de (Code Art 3.1) leek is het net alsof Complementair werkende 5) dierenartsen hun werkzaamheden integer dierenartsen een ofﬁcieel onderdeel uitmaken en toetsbaar te laten verrichten van veterinair Nederland. Het grote probleem (Code Art. 3.3) is dat de KNMvD voorbij gaat aan het in haar 6) dierenartsen op een niet misleidende ma- Code voor de Dierenarts 2010 gestelde en het nier hun publiciteit te laten verzorgen uit vrees voor ledenverlies niet aandurft haar le- Code (Art 3.5) den hierop aan te spreken. De KNMvD heeft dus 7) dierenartsen hun beroep inzichtelijk, borg- wel degelijk de mogelijkheid om op te treden te- baar en toetsbaar conform de principes van gen de kwakzalverij door haar leden, maar ver- Goede Veterinaire Praktijk te laten uitvoeren bergt zich achter een ingewikkelde en voor de (Code Art 4.2) l leek ondoorzichtige manipulatieve constructie. Daarnaast faciliteert de KNMvD wel degelijk Literatuur deze constructie en verzorgt de promotie daar- 1 M. Langelaar. Jullie zijn allemaal lullen en wij van in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijn veterinair. Tijdschrift voor Diergenees- zonder kritische kanttekeningen te maken. kunde, 143(3), 52-53, 2018. Wil de vereniging op deze weg doorgaan dan 2 M. van de Berg. Schoutenmomentje. Tijd- zal zij haar Statuten en Code moeten veranderen schrift voor Diergeneeskunde, 14(3), 4, en de naam van de Vereniging laten eindigen 2018. met ‘Dierenartsen’ in plaats van ‘Diergenees- 3 E. van der Waa. CKCD, nieuwe telg aan de kunde’. Vooralsnog lijkt het de moeite waard boom van erkende registers. Tijdschrift om het bestuur van de KNMvD te wijzen op het voor Diergeneeskunde, 14(3), 56, 2018. feit dat zij handelt in strijd met de Statuten en Code voor de Dierenarts. De auteur van dit artikel wil graag vernemen welke leden van de KNMvD dezelfde mening zijn toegedaan om in onderling overleg vervolgstap- Dr. J.T. Lumeij, is gepensioneerd univer- pen te ondernemen. Doel van deze actie moet sitair hoofddocent voor geneeskunde van zijn om conform de Statuten en de Code bijzondere diersoorten en als Europees 1) de belangen van het dier, de cliënt en de erkend veterinair specialist Widlife Popu- samenleving centraal te houden lation Health consulent wildziekten voor de 2) de diergeneeskunde in meest algemene zin Jagersvereniging; lid Koninklijke Neder- te bevorderen, alsmede de eer en de belangen landse Maatschappij voor Diergeneeskun- van de diergeneeskundige stand te bewaken de; Bestuurslid Vereniging tegen de Kwak- (Statuten Art 3.1) zalverij. Contact: [email protected] K td T

JUNI 2018 N 19 Geen schadefonds voor slachtoffers van een ingebeelde ziekte

C.N.M. Renckens

SP-Kamerleden Beckerman en Van Kent stelden in januari en februari van dit jaar vragen aan minister Ollongren van Binnenlandse Zaken, waarin zij zich afvroegen of gespoten PURschuim, een veelgebruikt isoleermiddel voor kruipruimtes en spouwmuren, vaak met overheidssubsidie aangebracht, niet als potentiële sluipmoordenaar moet worden beschouwd en waarin zij aandringen op het schadeloos stellen van mensen die menen van contact met PUR ziek te zijn geworden.

et idee om de slachtoffers uit te be- de belastingbetaler en gasafnemers. Gezond- talen uit een door de industrie ge- heidsschade door elektromagnetische velden ﬁnancierd schadefonds lijkt op het rond hoogspanningsleidingen is non-existent eerste gezicht sympathiek. Er zijn en zelfs biologisch onverklaarbaar. Alleen al de Hmeerdere precedenten. Zo ging in 2007 het DES achtergrond straling van het aardmagnetisch Fonds van start, geﬁnancierd door farmaceuti- veld (40 microTesla) is honderd maal hoger dan sche bedrijven en verzekeraars, en uitkerend de toevoeging eraan via de leidingen, die rond volgens de Wet collectieve afwikkeling mas- de 0,4 microTesla ligt. De opeenvolgende minis- saschade. De zogenaamde DES-dochters, in de ters van EZ hebben in de aanloop naar de oplos- baarmoeder blootgesteld aan het synthetische sing van deze onrust steeds beweerd dat er geen hormoon DES, hielden daar niet zelden ernstige enkele medische noodzaak is om deze dure in- schade aan over. Een vergelijkbare opzet heeft grepen te doen. Dit fonds is dus een geldverslin- het Instituut Asbestslachtoffers, een gezamen- dend maatschappelijk schandaal en getuigt van lijk initiatief van onder andere werkgevers- en een overheid, die de verontruste burger afkoopt werknemersorganisaties, verzekeraars en over- daarbij de stem van de wetenschap negerend. heid. Voor deze twee fondsen geldt dat de relatie Van een dergelijk scenario dreigt inmiddels nog tussen de blootstelling aan schadelijke stoffen een nieuw voorbeeld, want zoals in de inleiding en de ernstige gevolgen ervan voor de slachtof- van dit stuk werd gesteld: Kamerleden nemen fers onbetwist vaststaat. het op voor ongeruste bewoners van huizen, die In sterk contrast met deze beide fondsen, zijn geïsoleerd met gespoten purschuim, een waarin er over causaliteit geen enkele discussie middel dat ongeveer 25 jaar in gebruik is. meer is, staan de bedragen die minister Kamp Want hoe zit dat dan precies met die zoge- van Economische Zaken (EZ) in 2015 besloot naamde PURslachtoffers? Gespoten PURschuim uit te trekken voor het uitkopen van huizenbe- is een beproefd, goedkoop en betrouwbaar mid- zitters in de nabijheid van hoogspanningskabels del voor het isoleren van woningen. Er zijn in en het onder de grond brengen van een deel van ons land inmiddels ongeveer 100.000 woningen dit stroomnet: dat gaat uitgespreid over tien mee geïsoleerd. Sinds een jaar of vijf wordt er jaar 580 miljoen kosten, op te brengen door vanuit een commercieel expertisebureau uit Velp K td T

20 N JUNI 2018 PURschuimer. ©Stijn Rademaker\HH

(ECEmed) en door hen gealarmeerde bewoners, plekjes op de tong, vermoeidheid, koortsaanval- die zich hebben aangesloten bij het Meldpunt len, tot ontstoken kaak- en bijholten, eczeem en PURslachtoffers, actie gevoerd om PUR als ge- hoofdpijnen. Niet zelden zouden huisdieren ook vaarlijke stof erkend te krijgen en toepassing ziek zijn geworden. Gezien de aanhoudende on- ervan te laten verbieden. Het zou hierbij al gaan rust en de hoge frequentie waarmee directeur om 800 melders en meerdere tv-uitzendingen Aty Verschoor van ECEmed, een chemicus, de besteedden aandacht aan deze materie (NOS- diagnose ‘PURslachtoffer’ stelde, namen enkele journaal, RTV-oost, Nieuwsuur, Monitor, Ste- medisch deskundigen het initiatief tot het creë- geman op de bres) en ook regionale kranten en ren van uniformiteit bij het diagnosticeren van vakbladen deden hun duit in het zakje. Steevast verdachte cases. Het ministerie van BZK en de figureren daarin gezinnen die collectief ziek zou- Purschuim branche besloten het initiatief fifty- den zijn geworden na de isolatie van hun huizen fifty te bekostigen. In juli 2016 kwam deze pro- met PUR en nu gedwongen in caravans wonen, jectgroep met een gedegen Protocol voor diag- arbeidsongeschikt zijn geworden en eindeloos nostiek van gezondheidsklachten in relatie procederen tegen de isolatiebedrijven. Als de tot potentiële blootstelling aan isocyanaten symptomen direct na de behandeling optreden, en PUR schuim, gebruikt voor isolatie, bij dan zou er volgens ECEmed sprake zijn van ver- bewoners en isoleerders. Daaruit bleek dat de giftiging; indien de symptomen eerst jaren la- enige medische gevolgen die blootstelling aan ter optreden, dan zou het om allergie gaan en PUR kunnen hebben, bestaan uit welomschre- geeft ECEmed het dringende advies de woning ven huid- en longproblemen. De ‘PURslacht- onmiddellijk te ontruimen met achterlating van offers’ hebben doorgaans andere klachten en de gehele inboedel. Die zou dan besmet zijn met laten zich – wijselijk? – niet volgens dat pro- het allergene PUR, hoewel de vermeende aan- tocol testen. Bij ECEmed ontbreekt overigens wezigheid ervan al lang niet meer te meten is. de deskundigheid om adequaat allergologisch De optredende symptomen variëren van haar- onderzoek te doen. De bestaande gevallen zijn uitval, concentratieproblemen tot luchtwegpro- moeilijk te genezen en volharden in hun slacht- blemen, bloedneuzen, een beklemmend gevoel offerrol. Het Meldpunt beweert zelfs een proces in huis, hoofdpijn, nare smaak in de mond, tegen de staat te gaan voeren. Nieuwe gevallen K td T

JUNI 2018 N 21 Wat is gespoten PURschuim? Gespoten PURschuim is een veelgebruikt en (polyurethaanschuim) een feit. Met gespoten veelzijdig isolatiemateriaal en wordt in Neder- PURschuim is het mogelijk om ruimtes al land dag in dag uit voor diverse doeleinden sproeiend naadloos te isoleren. Daarnaast is gebruikt. Isolatie met polyurethaanschuim gespoten PURschuim vochtbestendig en daar- (PURschuim) helpt huizen warm te houden door een van de meest efﬁciënte en gemak- in de winter en koel in de zomer. Omdat het kelijkste materialen om warmtetransport door direct wordt gespoten in gaten, scheuren en vloeren in woningen en gebouwen te beperken op andere oppervlakken die bijdragen aan en daardoor energiezuiniger te maken. warmteverlies, isoleert het en verhoogt het Isoleerders die met PUR werken dienen de luchtdichtheid. Het is een van de meest enige veiligheidsmaatregelen te treffen tijdens efﬁciënte en gemakkelijkste manieren om een hun werk, o.a. maskers en goede afzuigappa- woning weersbestendig te maken, zowel bij ratuur. Bewoners wordt aangeraden tot twee renovatie als bij nieuwbouw. Het materiaal uur na het aanbrengen van de PUR even bui- wordt al 30 jaar toegepast in meer dan 80.000 tenshuis te blijven en de eerste twee weken de kruipruimtes in Nederland en levert bij cor- kruipruimte te vermijden. Adviezen, die vooral recte en deskundige toepassing geen risico’s op grond van het voorzorgsbeginsel worden op voor mens, dier of milieu. gegeven, want of het negeren van deze regels Polyurethaanisolatie ontstaat door de erg schadelijk zou zijn dat valt nog te bezien. reactie van twee componenten, PMDI en polyol. Binnen enkele minuten nadat deze Onder meer ontleend aan Kennisplatform stoffen zijn samengevoegd, is het eindproduct gespotenpurschuim.nl

voorkomen heeft nu de hoogste urgentie. De aangezien. Wij hebben de vragenstelster enige PURslachtoffers zijn immers geen slachtoffer twijfel kunnen bijbrengen en in de twee moties van PUR, maar lijden aan ingebeelde ziekten, die zij begin april indiende werd nu aangedron- hun aangepraat door de catastroferende publi- gen op eerst een wetenschappelijke beoordeling citeit van ECEmed. Een schadefonds oprichten door de Gezondheidsraad (GR) over de vraag of voor deze categorie misleide mensen? Dat zou gespoten PUR schadelijk kan zijn voor de bewo- werkelijk een gotspe zijn. ners van geïsoleerde woningen. De Gezondheids- raad brengt al op korte termijn haar rapport uit WAT DEED DE TWEEDE KAMER? over de risico’s van PUR voor de isoleerders. Beckerman wil nu niet direct een schadefonds la- Toen wij kennis namen van de Kamervragen heb- ten oprichten, maar laat zulks afhangen van een ben wij contact gezocht met Sandra Beckerman en GR-advies. Minister Ollongren ontraadde de mo- haar gewezen op de totstandkoming van mode- of tie over het schadefonds, maar liet het oordeel ingebeelde ziekten en op de onwaarschijnlijkheid over een advies-aanvrage bij de GR aan de Kamer dat ingedroogde en geharde PUR, die na een paar over. Op 10 april werd gestemd: De motie over dagen geen meetbare sporen in de lucht in een het schadefonds werd niet aangenomen, de mo- woning meer veroorzaakt, voor een aanhouden- tie-Beckerman/Van Kent (32847, nr. 348) waarin de bron van vergiftiging of allergie kan worden wordt aangedrongen op onderzoek door de Ge- zondheidsraad naar de risico’s van PUR-isolatie voor bewoners werd wel aangenomen, alleen de VVD-fractie stemde tegen. Een verkorte versie van dit artikel verscheen op 5 april in Trouw. Het echtpaar Verschoor liet de redactie van Trouw weten aangifte te gaan doen bij de politie wegens smaad. Inmiddels werd bekend dat ECEmed per 1 oktober 2017 Kamerlid Beckerman ophield te bestaan. l K td T

22 N JUNI 2018 KNMG weigert afstand te nemen van de homeopathie

C.N.M. Renckens

Als het erom gaat om een vorm van vernomen, maar na een reminder ontvingen wij kwakzalverij te kiezen die het gemak- de volgende brief: kelijkst aangevallen kan worden dan is de homeopathie toch wel het meest laag hangend fruit uit de hele boomgaard.

at het nog zo lang geduurd heeft voordat een professionele medische organisatie over de beoefening van deze oliedomme kwakzalverij for- Dmeel een banvloek heeft uitgesproken, dat mag ons verbazen, maar medio 2015 kwam de Au- stralische huisartsen vereniging RACGP met de verklaring dat haar leden zich niet meer schuldig mogen maken aan het toepassen van de homeopathie. Uw bestuur kwam daarop op het goede idee om ook de Nederlandse huisartsen- organisatie om zo’n stellingname te vragen. U kunt onze ervaringen daarbij nalezen in het NT- tdK van december 2015, waaruit duidelijk werd dat zowel de LHV als de NHG dat geen goed idee te vonden. De LHV had het te druk, was personeel onderbezet en vond zo’n uitspraak meer iets voor de KNMG of het NHG. Wij richt- ten ons vervolgens medio oktober 2015 tot de NHG, die gekant is tegen alle onbewezen vormen van geneeskunde, maar daarbij de homeopathie niet expliciet wenst te noemen. Ook daar Commentaar is hier verder overbodig. De wees men naar de KNMG-leiding omdat het een KNMG is een nuttige en onmisbare organisatie, discipline-overschrijdend vraagstuk betrof. maar enige afﬁniteit met ons streven om het pu- Wij brachten dit onderwerp vervolgens in bliek voor te lichten over een nog altijd redelijk toen een VtdK-delegatie in mei 2017 een ge- populaire kwakzalverij als de verdund-water gesprek had met KNMG-voorzitter Héman. Be- neeskunde van wijlen Hahnemann vertoont haar halve ons voorstel tot excommunicatie van de leiding niet. De brief van Héman demonstreert homeopathie uitten wij toen ook onze wens dat hij zijn eigen toezegging al weer vergeten om de KNMG-gedragsregels inzake niet regu- was en het heeft er alle schijn van dat hij het liere behandelwijzen te evalueren en trachtten onderwerp in het federatiebestuur niet aan de wij onze gesprekspartner mee te krijgen inzake orde heeft gesteld en zich beperkt heeft tot het de ongewenste Chinese WHO-politiek. Héman winnen van inlichtingen bij het NHG, de club zegde toe de beide eerste onderwerpen te gaan die ons juist naar de KNMG had verwezen. Kaf- bespreken met de federatiepartners, die te- ka’s Het proces verbleekt bij dit van het kastje zamen de KNMG vormen. Begin januari 2018 naar de muur sturen, waaraan wij op dit dossier hadden wij nog niets van de zijde der KNMG zijn blootgesteld. Goede raad is duur. l K td T

JUNI 2018 N 23 Ad hominem

C.N.M. Renckens

IN MEMORIAM CEES VEEGER periode en van de angst voor de publieke opi- (1929-2018) nie van politici, die niet schroomden eminente wetenschappers en het College ter Beoorde- Als u op onze website in de oude jaargangen ling van Geneesmiddelen (CBG) te schofferen. van het Tijdschrift de naam Veeger intikt krijgt Veeger was een vooraanstaand hoogleraar bio- u negen hits en in mijn boek Kwakzalvers op chemie in Wageningen en hij overleed in die kaliloog besteedde ik twaalf pagina’s aan de plaats op 13 februari, waar hij in besloten kring affaire-Veeger, zoals die eind jaren 90 speelde. werd begraven. De ongebruikelijke tekst in de Wij raden de lezer aan die stukken nog eens overlijdensadvertentie luidde als volgt: ‘Na 88 na te lezen, want zij geven een goed beeld van jaar is een einde gekomen aan het kleurrijke de brutaliteit van sommige kwakzalvers in die leven van Cees Veeger, emeritus-hoogleraar te Wageningen, eminent wetenschapper, promo- tor van 58 promovendi, begenadigd docent en polemist, strijder voor rechtvaardigheid en de positie van refuseniks, standvastig klokkenluider in de zaak Vasolastine, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en eredoctor aan de Universiteit van Poznan (Polen) en markant stamvader van vier kinderen, zes kleinkinderen en twee achterkleinkinderen’. Refuseniks is de naam die destijds werd gegeven aan joodse inwoners van de Sovjet-Unie, die wilden emigreren, maar daarvoor geen toestemming kregen van de autoriteiten en vervolgens maatschappelijk te gronde werden gericht. Veeger kwam op voor die groep. Vasolastine, de jongere lezers zullen het wellicht niet weten, is een kwakzal- Cees Veeger versmiddel dat in 1949 in de handel werd ge- K td T

24 N JUNI 2018 bracht door de kwakzalver Van Leeuwen en dat arts, zat sinds drie-en-een-half jaar in de Kamer onder andere zou helpen tegen aderverkalking. voor de PvdA en stond op de 14de plaats van de De preparaten moesten worden ingespoten en kieslijst. Haar partij behaalde slechts negen ze- zouden enzymen bevatten afkomstig van haver, tels. Zij combineerde haar Kamerwerk met één spinazie en zonnebloemen. Publiciteit met ver- dag in een huisartsenpraktijk per twee weken. halen over afgewende amputaties door gebruik Over kwakzalverij heeft Volp zich nooit druk ge- van het middel en de breed uitgemeten gene- maakt. Anders ligt dat met Henk van Gerven, zing van blindheid bij een hond maakten het ex-huisarts en reeds meer dan tien jaar Kamer- middel in korte tijd populair. Veeger onderzocht lid voor de SP. Zijn zeventiende plek bleek on- het spul op de aanwezigheid van ‘enzymen’ en voldoende wegens het teleurstellende resultaat kon deze niet vinden. Hij aarzelde niet om deze van zijn partij, die op 14 zetels uitkwam. Henk bevindingen naar buiten te brengen, waarna hij van Gerven werd in 2016 nog door onze Vereni- op schandalige wijze juridisch en bijna fysiek ging geëerd met de Gebroeders Bruinsma Ere- werd bedreigd – er vloog eens een steen door penning. In hun reacties opgetekend door Me- de ruiten bij hem thuis – en waarin hij jarenlang disch Contact stelde Volp ‘dat het zou goed zijn geen enkele steun kreeg van de Wageningse als er meer mensen met kennis van en ervaring universiteit. Juridisch werd hij aangepakt door in de zorg een bijdrage leveren aan de Tweede mr. Schuurmans Stekhoven, arts/jurist en door Kamer. Maar het is niet zo, wat artsen betreft. de fanatieke patiëntenvereniging, die werd ge- De sector zal de nieuwe Kamer zo goed moge- steund door consumentenman Frits Bom. Hij lijk van informatie moeten blijven voorzien, zo- kreeg ook geld aangeboden op een Zwitserse dat die oog heeft voor de noden van mensen bankrekening om zijn bevindingen te vervalsen die zich met hart en ziel inzetten voor de zorg.’ en werd met enorme schadeclaims bedreigd. Ook Van Gerven betreurt dit, want volgens hem Ook toen zijn bevindingen werden bevestigd schreeuwen sommige dossiers om de ‘eigen er- door andere onderzoekers als Noach, Loeli- varing van artsen, die weten dat het medisch ger en Piet Borst bleef de politiek het middel beroepsgeheim het fundament van het artsen- erkennen. Het CBG onthield het middel haar vak is’. Van Gerven was zich nog aan het oriën- goedkeuring, maar na jarenlang slepende door teren over zijn verdere loopbaan en was sinds Veeger gewonnen rechtszaken besloot staatsse- de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2018 cretaris Veder-Smit (VVD) in 1980 om de regi- al weer actief als gemeenteraadslid in Oss. Een stratie van het middel toch te handhaven, een week later trad SP-Kamerlid Nine Kooiman af laffe daad die tien jaar later werd herhaald door omdat zij het Kamerwerk niet goed kon com- staatssecretaris Simons (PvdA). Als argument bineren met haar moederschap en zo kwam werd de grote ‘sociaal-medische betekenis’ van er een plek vrij voor de ervaren Van Gerven, Vasolastine genoemd. Eerst in 2007 werd het inmiddels 63 jaar oud, die daarmee graag ak- middel, dat ook internationaal op grote schaal koord ging. Voor de (te) bescheiden Van Gerven werd toegepast, uit de handel genomen. De goed nieuws en zeker ook voor de kwakzalverij- nabestaanden ontvingen na Veegers overlijden bestrijding in ons land. een brief van de Wageningse rector Arthur Mol, Ook aan de politieke loopbaan van VVD-cory- waarin hij Veeger prees wegens verdiensten fee Halbe Zijlstra kwam een eind. De kersverse voor de universiteit, hoewel Veeger een zijner minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet voorgangers Cees Karssen ooit uitmaakte voor Rutte-3 diende op 13 februari 2018 zijn ontslag ‘minkukel’. Onze Vereniging verliest een moe- in nadat bekend werd dat hij op een VVD-con- dig en voorbeeldig lid, wiens nagedachtenis wij gres zijn CV had verrijkt met opsnijderijen over vol bewondering in ere zullen houden. zijn ontmoeting in 2006 met de Russische pre- sident Poetin. In werkelijkheid had hij Poetin DRIE POLITICI EN HUN nooit ontmoet. Het publiekelijk bekend worden STOELENDANS van deze leugenarij leidde tot luide bespotting door zijn critici: het was ‘Halbe Zoolstra’ voor De Tweede Kamerverkiezingen van maart 2017 en de ‘Liegende Hollander’ na. Zijlstra was in verliepen catastrofaal voor de enige twee me- een eerder kabinet staatssecretaris van On- dici, die de Kamer rijk was. Marith Volp, huis- derwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) en K td T

JUNI 2018 N 25 hij bezuinigde zo driest op de subsidies in de sector, dat er een enorme kaalslag plaats vond. Daar had men dus weinig medelijden met de man die eens beweerde dat juist hij geschikt was om daar te saneren omdat hij persoonlijk toch weinig met cultuur had. Wij memoreren deze deconfiture in dit blad omdat niet vergeten mag worden dat Zijlstra in 2012 vereerd werd met de Meester Kackadorisprijs. Hij was toen politiek verantwoordelijk voor het systeem waarbij Nederlandse jongelui, die in Engeland of VS chiropraxie gingen studeren, gewoon in aanmerking kwamen voor studiefinanciering en dat terwijl hun diploma’s in ons land gelukkig niet erkend worden. De casus-Zijlstra illustreert dat het winnen van de Meester Kackadorisprijs iemand zijn carrière niet behoeft te schaden. Velen zullen betreuren dat de invloed van de VtdK niet zo ver reikt, maar de goede verstaan- der weet dat de prijs niet aan kwakzalvers wordt toegekend, maar slechts aan hen die de kwakzalverij bevorderen, maar die in principe corri- geerbaar worden geacht. Soms kunnen die het Michel Korzec ©Hapé Smeele|HH] daarom nog best ver schoppen. hij heel vaak in conflicten en stompzinnige ru- IN MEMORIAM MICHEL KORZEC zies terecht kwam, waardoor hij een heel zwaar (LODZ, 12 MEI 1945 - PODKOWA leven heeft gehad. Pas in zijn laatste levensja- LESNA, 10 FEBRUARI 2018) ren kreeg hij, dankzij medicatie, meer rust, ook al omdat zijn (tweede) huwelijk met de Poolse Korzec was een kind van joodse ouders, die in sociologe Jadwiga Staniszki gelukkig was. Hij Polen de oorlog overleefden, maar die toen de overleed in Polen, een land waarvan volgens communisten bekend maakten dat kinderen van Michel Korzec de helft van de bevolking gelooft de ‘elite’ niet naar de universiteit mochten be- dat ‘de joden’ het land achthonderd jaar hebben sloten naar Nederland te emigreren. Na de HBS mishandeld en tegen welk geloof derhalve geen ging hij respectievelijk wis- en natuurkunde kruid gewassen is. studeren, sociologie en later ook politicologie Deze feiten over het leven van Korzec zouden en economie. De hyperintelligente maar weinig mij vermoedelijk geheel of gedeeltelijk zijn ont- stabiele Korzec maakte zich ook zeven talen gaan, als hij niet in 1986 het boekje De kitsch eigen waaronder vloeiend Chinees. Voor meer van het holisme had geschreven, uitgegeven details over zijn levensloop verwijs ik naar de bij Veen te Utrecht. In dit slechts 112 bladzijden necrologieën zoals die in NRC Handelsblad en tellende boek valt hij het dan opkomende New De Groene werden geschreven. Hier volsta ik Age-denken en het holisme op polemische maar met de allerbelangrijkste wapenfeiten: mede- niet altijd even gedegen uitgewerkte wijze kei- oprichter van Dolle Mina, journalist (Haagse hard aan. Twijfelaars zal hij daarmee niet heb- Post, de Volkskrant, Elsevier, Intermediair, ben kunnen overtuigen – dan was Kousbroeks Intermagazine en Playboy), docent in Leiden Dageraad der magiërs aanzienlijk exacter en Leuven, eerst in 1988 gepromoveerd aan de – maar het was wel heerlijke leesstof voor UvA op de arbeidsverhoudingen in China, op mensen, die het toch al met hem eens waren, het laatst hoogleraar in Warschau. Zijn broer, zoals schrijver dezes. Het langste hoofdstuk de psychiater Alex Korzec vertelde in die ne- gaat over Fritjof Capra, die destijds beweerde crologieën dat zijn briljante broer aan een bipo- dat de quantummechanica precies paste in de laire manisch-depressieve stoornis leed en dat oude Chinese mythologie. Het een na langste K td T

26 N JUNI 2018 hoofdstuk was gewijd aan een zeer goed ge- het platteland. In het derde artikel wordt 96,4% documenteerde aanval op de acupunctuur en succes geclaimd voor de AA zoals toegepast in meer speciaal de acupunctuur-anesthesie (AA). het Kantonese ziekenhuis van het Volksbevrij- Korzec had in 1986 al door dat er van die oude dingsleger. Niet graag worden wij herinnerd aan Chinese naaldvakken weinig te verwachten viel artikelen van onze gewaardeerde oud-voorzitter en betoogde dat afdoende en in fraaie stijl. In wijlen Ben Polak, die in China getuige was van een periode waarin te Nijmegen nog de malle de AA en enthousiast was en daarnaast ook felle anesthesist Kho experimenteerde op AA en op kritiek uitte op de leer van Confucius (Dokters dat onderzoek zelfs in 1991 zou mogen pro- voor elke Chinees. De Nieuwe Linie, 21 mei moveren, had Korzec al in de gaten dat het 1975). Korzec vroeg zich terecht af hoe dat te toenemende enthousiasme over acupunctuur combineren was met Polaks activiteiten binnen in het westen vooral berustte ‘op het blijkbaar de VtdK. Polak kwam later tot inzicht. Artsen onuitroeibare menselijke verlangen naar zaken als Dunning en De Vaal moesten helemaal niets als onsterfelijkheid, de Steen der Wijzen en de van die AA weten en formuleerden scherpe en belofte van een Wonderbaarlijke Genezing’. Hij steekhoudende kritiek. Later publiceerden ook beschreef het acupunctuurschandaal: patiënten twee Chinese artsen meer kritiek op de AA stonden onder grote politieke druk om zich met (Shanghais Literair Dagblad, 1980) die zij in slechts AA te laten opereren en er zijn er velen een periode van acht jaar bij 30.000 operaties geweest, die onduldbare pijn moeten hebben hadden uitgevoerd. Zij waren geen voorstander geleden. Angst om voor klassenvijand te wor- van algemene invoering en noemden mislukkin- den versleten als men over die gebrekkige pijn- gen in 15 tot 40 procent van de gevallen. Tot stilling klaagde zorgde ervoor dat de AA veel te slot een citaat dat Korzec’s schrijfstijl duidelijk vaak als succesvol werd afgeschilderd. Korzec illustreert, afkomstig uit het hoofdstukje gewijd oordeelt dat zijn kennissociologische blik in dit aan een bespreking van De Dansende Woe-Li schandaal de gevolgen zag van het negeren van Meesters van Zukav uit 1979. Over dit met vier vereisten voor wetenschapsbeoefening: Oosterse Wijsheden doorspekte populair filoso- ‘universalisme, communalisme, georganiseerd fische boek schreef Korzec: ‘Zukavs interpreta- scepticisme en belangeloosheid’. De politiek tie van oosterse filosofieën verhoudt zich tot het had in die tijd de Chinese wetenschap in haar originele artikel als de haute cuisine van Peking greep. Korzec citeert drie artikelen uit het par- tot nasi rames bij de Chinees om de hoek’. Ja, tijblad uit 1971, die steevast beginnen met een schrijven dat kon hij wel, deze Korzec. Dat hij citaat van voorzitter Mao. In het eerste artikel ruste in vrede. wordt gesteld dat het van groot belang is dat de artsen goed revolutionair zijn geschoold, ORTHOMANUEEL SICKESZ-ADEPT het tweede gaf statistiek: meer dan 90% suc- ONTSNAPT AAN SCHORSING ces met AA en zeer geschikt voor toepassing op DOOR TUCHTCOLLEGE

Het was Janko Holan, al ruim 13 jaar verbonden aan het Instituut voor Orthomanuele geneeskunde van de familie Sickesz te Den Haag, eerder gelukt: een tuchtrechtelijke maatregel in hoger beroep ongedaan maken en ook deze keer ging hij in hoger beroep tegen de maand schorsing, die het regionaal tuchtcollege Den Haag hem in juli 2017 had opgelegd wegens grensoverschrijdend gedrag tijdens de behandeling van een vrouwelijke patiënt. De aangeklaagde arts werd in Brno (Slowakije) opgeleid tot arts en was er werkzaam als gynaecoloog. Na in Nederland zijn artsendiploma te hebben behaald, is hij enige tijd werkzaam geweest in een huisartsenpraktijk en is daarna als bedrijfs- K td T

JUNI 2018 N 27 arts aan de slag gegaan. In die periode was hij maar deze twee vrouwen die elkaar niet kenden, ook al eens voor het tuchtcollege gedaagd we- schreven een vrijwel identieke brief, kennelijk gens een te vrijpostige opstelling jegens een gedicteerd door Holan. Ook had de aangeklaag- vrouwelijke patiënt en het uiten van stereotype de bij het regionaal college gesteld dat zijn as- uitspraken over mannen- en vrouwenrollen. sistente, die mogelijk kon getuigen, op de dag Hem werd toen eerst een maatregel opgelegd, waarop de gewraakte handelingen zouden heb- die in hoger beroep door het Centraal Tuchtcol- ben plaats gevonden niet in de praktijk aanwe- lege voor de Gezondheidszorg (CTG) ongedaan zig was geweest. Voor het CTG moest Holan werd gemaakt. Opvallend was dat hij deze epi- toegeven dat zij wel degelijk aanwezig was ge- sode in zijn verweerschrift in de nieuwe casus weest. Het RTG Den Haag oordeelde als volgt: had ontkend, hetgeen – aldus de uitspraak van ‘Dergelijke gedragingen – alsmede ook de onge- het CTG – afbreuk deed aan zijn geloofwaardig- loofwaardige wijze waarop verweerder daar in heid. (ECLI:NL:TGZCTG:2018:78) de onderhavige procedure verweer tegen heeft gevoerd – zijn dermate strijdig met hetgeen van een integere en betrouwbare zorgverlener verwacht mag worden dat een onvoorwaardelijke schorsing voor de duur van een maand passend en geboden is’. Het CTG kwam tot een aanzienlijk milder oordeel, want de maatregel werd te- ruggebracht tot slechts een waarschuwing. Let- terlijk stelde het CGT in zijn uitspraak: ‘Anders is dat voor het klachtonderdeel dat betrekking heeft op hetgeen, naar klaagster stelt, is voorgevallen bij het behandelcontact op 16 december 2016. Hier staat de stelling van klaagster dat de arts haar op haar mond en op haar rug heeft De vrouw die nu de klacht had ingediend gezoend tegenover de ontkenning van de arts was al twaalf jaar onder behandeling van het dat iets dergelijks is voorgevallen. In dergelijke Sickesz-instituut en werd de laatste jaren steeds gevallen waarin de lezingen van partijen om- behandeld door Holan. Ze kwam gemiddeld trent een (onderdeel van de) klacht uiteenlopen vier maal per jaar. Tijdens deze behandelin- en niet goed kan worden vastgesteld welke van gen droeg patiënte alleen een onderbroek en beide lezingen het meest aannemelijk is, kan sokken. Lange tijd was patiënte tevreden met die klacht c.q. dat klachtonderdeel in beginsel het behandelingsresultaat, maar de arts begon niet gegrond worden verklaard. Dit berust niet tijdens de contacten steeds meer over zijn pri- hierop dat het woord van klaagster minder ge- véproblemen te vertellen en complimenteerde loof verdient dan het woord van de arts maar haar met haar mooie slanke ﬁguur en prachtige op de omstandigheid dat voor het oordeel dat haar. Bij het laatste contact in december 2016 bepaalde gedragingen van een arts hem tucht- zou hij haar op de rug en op de mond hebben ge- rechtelijk kunnen worden verweten, eerst moet kust, hetgeen de arts ontkent. Hij ontkende niet worden vastgesteld dat de feitelijke grondslag dat hij de vrouw complimenten had gebracht voor dat oordeel aanwezig is, dat wil zeggen dat en met haar over zijn privé-sores had gepraat. aannemelijk is geworden dat feitelijk sprake is Omdat er geen directe getuigen waren geweest van zodanige gedragingen. De door het Regio- moest het regionaal tuchtcollege (RTG) de ge- naal Tuchtcollege benoemde omstandigheden loofwaardigheid van klaagster en aangeklaagde ter onderbouwing van de lezing van klaagster, tegen elkaar afwegen. Die afweging viel uit in overtuigen niet. Dit maakt dat de lezing van het nadeel van aangeklaagde, want hij had niet klaagster niet aannemelijk is geworden, zodat alleen al gelogen over zijn eerdere confrontatie het beroep van de arts op dit punt slaagt’. met de tuchtrechtspraak, maar er waren meer Natuurlijk hebben wij nog even geveriﬁeerd argumenten om aan ’s mans eerlijkheid te twij- of deze orthomanuele lapsalver in andere kwa- felen. Zo liet hij twee dankbare patiënten een liteitssystemen overeind is gebleven. Welnu, verklaring schrijven over zijn medisch handelen, de man staat nog steeds in het BIG-register als K td T

28 N JUNI 2018 basisarts en zou derhalve aan de per 1 januari 2015 (90 jaar) en van Rama Polderman in 2004 2018 ingevoerde herregistratie-eisen hebben (80 jaar). Tot mijn schrik – de aanleiding daar- voldaan. Hoe zulks in godsnaam mogelijk is, van leest u hier onder – verzuimde ik melding blijft een groot raadsel. Al twaalf jaar als enige te maken van de beruchte Friese homeopaat, baan de ‘orthomanuele geneeskunde’ beoefe- alchemist, auraloog, paragnost en natuurgene- nen, dat kan toch niet doorgaan voor de wette- zer Jelle Veeman, die op 6 maart 2007 (84 jaar lijk vastgestelde minimumeisen van gemiddeld oud) overleed in Leeuwarden. Zijn loopbaan acht uur reguliere geneeskunde per week? Toch staat natuurlijk goed beschreven in Genezen ontsnapten ook vrijwel alle orthomanuele nako- is het woord niet, waarin de Toptwintig in melingen van wijlen Sickesz aan schrapping uit een aantal biografische schetsen worden be- het BIG-register. In het vorige nummer van dit schreven en waarin Veeman met zijn twintigste blad (NTtdK, maart 2018, p.12) maakten wij plaats als hekkensluiter verschijnt. Lezers die reeds bekend dat er van de 128 OMG-artsen dat ter gelegenheid van de eeuwwisseling uit- slechts drie hun registratie zijn kwijtgeraakt. gebrachte boek nog niet kennen wordt lezing Ook al die OMG-artsen van de Rugpoli’s kunnen zeer aanbevolen, terwijl er ook voor hen die de ongehinderd weer vijf jaar vooruit: hun positie tekst over Veeman reeds kennen hier nog wel is veilig gesteld en de uitvoerders van het CIBG enkele aanvullingen gegeven kunnen worden. beschouwen (ortho)manuele therapie kennelijk Zo staat vast dat de Fries Veeman nationale als reguliere geneeskunde. Je vraagt je af of er bekendheid genoot, in het hele land zeer goed wel medici actief zijn in dat CIBG: het heeft er bezochte lezingen gaf, enige tijd zelfs een PR alle schijn van dat zulks niet het geval is. En medewerker had, op onderzoek ging naar de dan is er ook nog de ‘beroepsvereniging’ van mummies in Wieuwerd en zijn licht liet schijnen orthomanuelen, tegenwoordig NVAMG (Ned. over de aardkabouters op de Veluwe, waar hij Vereniging v. Artsen voor Muskuloskeletale Ge- ter plaatse onderzoek deed. Veeman werd ook neeskunde) geheten, die graag uitdraagt dat zij slachtoffer van een inbraak waarbij o.m. zeven voor kwaliteit gaat. Holan blijkt daar volwaardig schietwapens werden gestolen. Te eniger tijd lid te zijn en prijkt fier op de NVAMG-ledenlijst. bedreigde Veeman ons toenmalig bestuurslid Eén citaat van de website van het OMG-insti- Veenema, huisarts te Joure, met een rechts- tuut waaraan Holan verbonden is: ‘Ziektebeel- zaak nadat die zich kritisch had uitgelaten over den zoals verteringsproblemen, problemen met Veemans werk, hem verwijtende dat diens pa- de menstruatie, ADHD, autisme, whiplash, de- tiënten in een afhankelijke positie werden ge- pressie, ziekte van Parkinson, en astma kunnen manoeuvreerd, en mislukte hij als paragnost vaak gunstig beïnvloed worden door Orthoma- toen hij een vermissingszaak niet kon oplossen. nuele therapie’. Dieptepunt was dat zijn PR man ontkende dat Klassieke Sickesz-beweringen, zoals wij ze Veeman gebruik maakte van de auramiddelen, kennen. De NVAMG en het CIBG vinden het al- waarin – dat stond allemaal in zijn boek Aura- lemaal prachtig. logie (1984) – onder meer menstruatiebloed, oorsmeer, afgeknipte nagels, speeksel, urine en FRIESE KWAKZALVER VEEMAN: mannelijk zaad werd verwerkt. Naar Veeman OOK NA ZIJN DOOD EEN wordt thans bij onze vereniging nog maar zel- INSPIRATIEBRON den navraag gedaan, anders ligt dat bij nummer 16 van de Toptwintig, ene Joke Damman, beter Toen onze Vereniging in 2000 de lijst publiceer- bekend onder haar artiestennaam Jomanda. De de met de Twintig Grootste Kwakzalvers van vrouw vertrok zo’n zeven jaar geleden uit Ne- de XXste Eeuw, figureerden er op deze lijst een derland en vestigde zich met haar twintig jaar tiental overleden genezers, terwijl er tien nog in jongere minnaar in Canada. Inmiddels heeft leven waren en niet zelden nog praktiseerden. deze jongeman haar verlaten wegens heimwee Af en toe overlijdt er iemand van die tien en wij en gaat het – aldus exclusief in de Story van hebben altijd getracht onze lezers daarvan op 16 december 2017 – erg slecht met Damman de hoogte te houden. Zo rapporteerden wij het (69). Zij zit financieel aan de grond, tobt met overlijden van Defares in 2015 (88 jaar), van haar gezondheid, heeft geen tand meer in de Sickesz in 2015 (92 jaar), van Houtsmuller in mond en zou ‘graatmager’ zijn. Terugkeer naar K td T

JUNI 2018 N 29 Veeman

Nederland wijst ze af omdat zij vreest opnieuw telt, maakt hij zijn medicatie zelf. Geen auramid- te maken te krijgen met critici, die haar haar delen à la Veeman met hun smerige ingrediën- kwalijke rol in de ziektegeschiedenis van Sylvia ten, maar wel diens receptuur voor oliën waarin Millecam verwijten. Dubbeldam energie kan opslaan en die hij gratis In het Dagblad van het Noorden stond op 3 uitdeelt na het consult. Tegen zijn patiënten als februari een diepgaand interview, getiteld Een hij als waarnemer aan de gang is zegt hij niets huisarts met een gave, waarin ene Bert Dubbel- over zijn gave, want hij vreest onbegrip. Maar dam (59) leeg loopt over zijn bijzondere loop- dat hij als invallend huisarts adequaat handelt, baan. Hij studeerde af als huisarts in 1991 te lijkt mij toch wel buitengewoon onwaarschijn- Groningen, had diverse banen en fungeert thans lijk. Iedere helderziende is in meer of mindere drie dagen per week als huisarts-waarnemer en mate psychisch gestoord en dat hij niet alleen twee dagen als paranormaal genezer in zijn huis clairvoyant is, maar ook niet schroomt daarvan aan de Radesingel te Groningen. Hij onderging een journalist uitgebreid kond te doen, maakt als tienjarig kind reeds een paranormale gene- het natuurlijk allemaal nog erger. Het VtdK- zing toen zijn opa hem meenam naar Jelle Vee- bestuur heeft het bestuur van Dubbeldams man, die hem genas van de klachten waarmee beroepsvereniging, de Landelijke Huisartsen huis- en kinderarts geen raad wisten. Tijdens Vereniging (LHV), verzocht contact met Dub- een vakantie op Bali werd zijn vrouw daar door beldam op te nemen en hem aan een grondige een lokale genezer met succes behandeld voor visitatie te onderwerpen. Of dat geschied is, dat hoofdpijn. De Balinees had hem gezegd dat hij, is onbekend: de LHV had acht weken na onze Dubbeldam, ook over deze gave beschikte, het- brief nog niets van zich laten horen. Misschien geen Dubbeldam kippenvel bezorgde. Hij zocht tillen zij er niet zo zwaar aan: niet onmogelijk Veeman weer op en raakte vervolgens met hem want zij weigerden eerder ook al om de homeo- bevriend en werd zijn bewonderaar. Hij ging pathie af te zweren. De open mind van de LHV weer studeren, nu aan de HBO Akademie voor begint – zo veel is wel zeker – op een vuilstort Geesteswetenschappen te Utrecht, een pittige te gelijken. Hartelijk dank. l vierjarige parttime opleiding. Net als Veeman, die hij in het interview als zijn leermeester beti- K td T

30 N JUNI 2018 Whiplash revisited

‘Why should neck and back sprains fail to recover when sprains in other parts of the body usually heal without trouble? There is nothing special about neck ligaments and muscles that can account for their failure to do so.’

Malleson A.1

DELTA V arbitrair werd afgesproken dat een rV van klei- ner dan 11 km/h (of 3G) geen verklaring kan Een van de door mij genoemde kenmerken zijn van een letsel met chronische nekklachten. van een modeziekte is de discrepantie tussen Voor de meeste medici is deze afbakening al de aanleiding/oorzaak van het ziektebeeld en veel te vrijgevig, maar juristen zien dat anders de gerapporteerde klachten. Het zogenaamde en er zijn inmiddels al boeken volgeschreven en chronisch post whiplash syndroom ontstond in internationale symposia geweest over de vraag ons land rond 1980 en momenteel zouden bij naar de ‘causaliteit’ van het chronische klach- 20 á 30% van de kopstaartbotsingen chroni- tenpatroon bij deze zeer lage delta v gevallen. sche klachten ontstaan, die in ongeveer de helft Er zijn ook onderzoekers, die een aanzienlijk daarvan leiden tot schadeclaims. Het slachtof- hogere grens bepleiten en verdedigen. fer benadrukt de ernst van de klachten en hoopt op objectieve afwijkingen, die per deﬁnitie niet RECENTE CASUS MET aanwezig zijn en stelt dat men voor de botsing LAGE DELTA V nergens last van had. De verzekeraar van de veroorzaker van de botsing is geïnteresseerd in In een nog steeds niet beëindigde rechtszaak2 de vraag of het bestaan van het slachtoffer tevo- werd verzekeraar ASR, die betoogde dat het zeer ren wel zo rimpelloos was als er wordt gesteld ‘laag energetische trauma’ niet de oorzaak kan (stond hij/zij niet onder stress, waren er echt zijn geweest van de zeer uitgebreide klachten geen problemen op het werk, of spanningen in van dit toen 13-jarig meisje, welke klachten nog de relatie, soms eerder psychologische hulp ge- steeds voortduren. ASR werd in een tussenvon- had, et cetera) en hoe aannemelijk of het is dat nis in een hoger beroep wederom veroordeeld ook een zeer lichte botsing tot ernstige en aan- tot betaling. Het meisje zat (in 2010) achterin houdende klachten kan leiden? Een hulpmiddel de nog stilstaande auto van haar vader om naar daarbij is het door een natuurkundige vast te school gebracht te worden. De bestuurder van stellen snelheidsverschil voor en na de botsing, de achterop rijdende auto verklaarde dat de auto welke waarde wordt uitgedrukt in km/h en wel met het meisje trager optrok dan verwacht. Aan wordt weergegeven als delta V (rV). Enigszins de beide auto’s was geen schade te zien. De K td T

JUNI 2018 N 31 delta V bedroeg (3,4 tot 7,2 km/uur), maar het nueel arts, mindfull therapeut, revalidatiearts, hof Amsterdam stelde in navolging van de uit- natuurkundige, verzekeringsgeneeskundige en spraak in eerste aanleg dat ‘de lage snelheid een psycholoog. In het arrest van 23 januari 2018 oorzakelijk verband met directe gezondheids- verordonneert het hof dat er een multidiscipli- schade niet in de weg staat’. ASR moet als aan- naire groep moet worden samengesteld, waar- sprakelijkheidsverzekeraar toch de letselschade aan ten minste meegewerkt zou moeten worden betalen. Wel moet er op last van de rechter na- door een neuroloog, een neuropsycholoog, een der onderzoek gedaan worden naar de vraag of psychiater en een revalidatiearts, om te bepa- de gezondheidsklachten die de vrouw nu nog len welk deel van de klachten kunnen worden ervaart gelinkt kunnen worden aan het trauma toegeschreven aan die gebeurtenis van 10 juni van bijna acht jaar geleden. Een tussenvonnis 2010. Wat een opgave! van 2015 schetst een beeld van het afgrijselijke lot van dit kind, dat met enige vertraging haar RICHTLIJNEN vmbo-diploma haalde, terwijl zij ten tijde van de BEROEPSVERENIGINGEN botsing op de havo zat. Hier volgt een passage, afkomstig van een arts, die moest bepalen of De Nederlandse orthopeden vereniging NOV het meisje voor een Wajong-uitkering in aan- kent het ziektebeeld chronisch whiplash syn- merking zou kunnen komen: ‘Cliënt claimt een droom (in het Engels Whiplash Associated Di- algeheel onvermogen tot functioneren in werk sease, WAD) niet en op de NOV-website is geen of op school. Zij weet niet of dat in de toekomst item te vinden over deze kwaal. De Nederlandse nog zal verbeteren. Voor Wajong 2015 kan ie- Vereniging voor Neurologie NVN heeft wel een mand alleen in aanmerking komen als zij door richtlijn, getiteld Richtlijn Diagnostiek en Be- ziekte/gebrek volledig en duurzaam geen moge- handeling van mensen met Whiplash Asso- lijkheden heeft tot arbeidsparticipatie en deze ciated Disorder I / II, welke dateert van 2008 ook niet kan ontwikkelen. Bij cliënt zijn na een en die in 2016 ongewijzigd werd verlengd. Op ongeval in 2010 klachten (vooral pijn in nek, pagina 20 staat de volgende verstandige pas- schouders, rug en hoofd, naast concentratie- sage: ‘De klachten van het chronisch whiplash en geheugenproblemen) ontstaan waardoor zij syndroom verschillen nauwelijks of niet van aangeeft beperkingen te ervaren in het concen- die welke voorkomen bij soortgelijke syndro- treren en zwaar tillen. Lichamelijke activiteiten men, zoals ﬁbromyalgie, burn-out syndroom, kosten haar moeite. Op basis van de aangele- environmental hypersensitivity en van haar verde stukken constateer ik dat er sprake is van voorganger de railway spine. Slechts de en- ziekte/gebrek in de zin van de Wajong. Echter, tree tot het klachtensyndroom is verschillend’. de hieruit voortvloeiende beperkingen zijn niet In ruim zestig pagina’s passeren risicofactoren, goed objectiveerbaar en ondanks uitgebreid on- nut en onzin van behandeling en maatschappe- derzoek blijkt uit de aangeleverde stukken dat lijke impact de revue. Net als in de NOV wordt er geen ernstige afwijkingen zijn gevonden. Bij ook binnen de fysiotherapie de term ‘whiplash’ onderzoek vind ik t.a.v het concentreren geen tegenwoordig vermeden en de oude richtlijn afwijkingen. Ik vind wel behoorlijke inconsi- Whiplash is vervangen door de richtlijn Nek- stenties t.a.v de geclaimde beperkingen in het pijn, waarin met enig zoeken het begrip ‘trau- geheugen. Deze acht ik derhalve niet plausibel. magerelateerde nekpijn’ kan worden gevonden. In 2013 heeft zij haar vmbo-diploma gehaald In het KNGF-blad FysioPraxis werd in 2017 (via extra jaar). Dit duidt er eveneens op dat druk gediscussieerd over de nieuwe richtlijn cliënt wel in staat is tot concentreren en din- (te midden van artikelen met ronkende titels als gen kan onthouden en reproduceren. Bij licha- ’Oorsuizen, indicatie voor fysiotherapie’, ‘Ma- melijk onderzoek vind ik weliswaar geringe nuele therapie: dood spoor of springlevend’, afwijkingen, maar geen objectiveerbare functi- ‘Reconceptualisering manuele therapie’ en een onele beperkingen’. Het aantal experts en be- interview met professor Lex Bouter na zijn handelaars waaraan het meisje is blootgesteld benoeming tot voorzitter van het Wetenschap- geweest is enorm, rechters en advocaten en pelijk College Fysiotherapie WCF). De nieuwe verzekeraars niet meegeteld: huisarts, kinderfy- KNGF-Richtlijn Nekpijn vermijdt terecht de siotherapeut, neuroloog, orthopeed, orthoma- catastroferende term whiplash en noemt een K td T

32 N JUNI 2018 flink aantal af te raden interventies als dry ondervraagde Canadese burgers dat zij na zo’n needling, lasertherapie, elektrotherapie, trac- botsing rekening zouden houden met aanhou- tie, ultrageluid, shockwave en halskraag. Een dende klachten, terwijl de Litouwers geen van aantal interventies kan worden ‘overwogen’, de aan whiplash toegeschreven klachten ver- terwijl oefentherapie al of niet gecombineerd wachtten. In Litouwen heerste toentertijd geen met mobiliseren en manipuleren expliciet zogenaamde ‘whiplash cultuur’. Deze voor- wordt aangeraden. De nieuwe richtlijn laat ook beelden dateren al weer van enige tijd terug, de mogelijkheid open tot niet behandelen als maar dat zich deze geografische verschillen nog het beloop ‘normaal’ is. De opstellers van de steeds voordoen is duidelijk geworden uit de richtlijn hadden frequent overleg met de achter- statistieken van de internationale verzekeraar ban een ook met de huisartsen. Toch volgde er AXA, die in zijn Whiplash Report 2013 opval- in september 2017 een kritisch artikel van ene lende verschillen tussen Frankrijk en Engeland Carel Bron, die het in een breedsprakig betoog in het voorkomen van chronische whiplash rap- opnam voor handhaving van dry needling bij porteert. In Engeland vormen whiplashclaims nekpijn. Hij verwees naar de wetenschappelijke thans 78% van alle schadeletsels in het verkeer, literatuur met trials veelal van matige kwaliteit terwijl dat percentage in Franrijk maar 3% been ging geheel voorbij aan het gebrek aan plau- draagt. De autopremie steeg in Engeland tussen sibiliteit dat een microtrauma aangebracht met 2004 en 2011 met 100,2 % en de verzekeraars een zeer dun acupunctuurnaaldje iets nuttigs lijden al die tijd verlies ondanks de steeds maar teweeg kan brengen en gaat er daarbij ook nog stijgende premies. In 2013 leden de gezamenlij- eens vanuit dat ‘muskulofasciale triggerpoints’ ke autoverzekeraars in Engeland een verlies van bestaan en een serieus target vormen voor be- 428 miljoen pond. De autopremies in Frankrijk invloeding van pijnklachten. Namens de richt- zijn 40% lager dan die in Engeland. De Britse lijncommissie gaat Arianne Verhagen in een regering gaat nu ingrijpen en kondigde in 2017 bezonken reactie ‘Beste Carel’ in op diens argu- haar Whiplash Reforms4 aan, bestaande uit mentatie. Nuchter constateert zij dat voor dry een viertal maatregelen: a. een aanzienlijke ver- needling eerst lokalisatie van het ‘triggerpoint’ laging van de toegestane uitkeringen bij klach- noodzakelijk is, hetgeen niet betrouwbaar mo- ten die binnen een à twee jaar voorbij zijn; b. gelijk zou zijn. Ook lichamelijk onderzoek van een vergelijkbare verlaging van toewijzing van de nek wordt niet aangeraden, terwijl ze eindigt gemaakte advocatenkosten vooral bij minder met de opmerking dat het aanbieden van inter- ernstige schadeclaims. Die bedragen zijn veel venties waarvan de effectiviteit onduidelijk is lager dan in ons land worden aangehouden in niet in het belang van de patiënten is. de zogenaamde PIV staffel; c. medische beoordeling is voorbehouden aan instituten, die des- WHIPLASH REFORMS kundig en geregistreerd zijn en die geen relatie mogen hebben met schaderegelingsbureaus of Een van de andere door mij beschreven kenmer- advocatenkantoren, en d. deals of schikkingen ken van een modeziekte is dat er biologisch on- voordat er een onderzoek door de onder c. ge- verklaarbare geografische verschillen bestaan. noemde experts heeft plaatsgevonden zijn ver- Zo kwam in de periode 1990-2013 in Nederland boden. veel bekkeninstabiliteit voor, terwijl het ziek- De Britse regering verwacht dat de hervor- tebeeld bij de Belgische zwangeren onbekend ming zal leiden tot de besparing van 1 miljard was. In Bergen op Zoom liep de helft van alle pond per jaar voor de verzekeraars, waardoor zwangere vrouwen met minimaal een bekken- de premie per motorrijtuig zal dalen met ge- band of kruk, terwijl de aanstaande moeders in middeld 40 pond. Er zouden in de letselscha- Wuustwezel nergens last van hadden. Beroemd debranche zo’n 80% minder banen nodig zijn, is ook de publicatie, ander voorbeeld, van Fer- zowel aan de kant van de belangenbehartigers rari et al.,3 waarin wordt verklaard dat er zich als bij de verzekeraars. Thans werken daar nog in Canada veel whiplashklachten voordeden, 44.200 mensen. Van die zijde is er veel verzet terwijl in Litouwen, waar het ziektebeeld onbe- tegen deze voorgenomen maatregelen. Ze had- kend is, vrijwel niemand chronische klachten den begin 2018 moeten ingaan, maar de par- ontwikkelde. Desgevraagd stelde 50% van de lementaire behandeling heeft ten gevolge van K td T

JUNI 2018 N 33 de Brexit-agenda vertraging opgelopen en de to fully recover after being jostled in a car ac- maatregel zal nu niet voor dit najaar ingaan. cident that should only cause a few weeks of Ook in Nederland gaan enorme bedragen om pain’? Over dit ‘causaliteitsvraagstuk’ wordt er in deze business, al zijn exacte cijfers moeilijk honderdmaal vaker geschreven en geconfereerd te vinden. De NVN-richtlijn uit 2008 noemt een door juristen, verzekeraars en arbeidsdeskundi- bedrag van jaarlijks 800 miljoen euro, uitge- gen dan door artsen. Maatregelen zoals voorge- keerd wegens letselschade, waarvan naar schat- steld in Engeland zullen preventief werken, dat ting 40% (320 miljoen euro) voor rekening van staat wel vast. De werkgelegenheid in de verze- WAD komt. Het gemiddelde schadebedrag voor keringswereld zal er onder lijden en dat terwijl letselschades met WAD bedroeg toen 16.500. men zich daar thans al zorgen zit te maken over In totaal werden in 2002 92.387 nieuwe WAO- de impact die de ontwikkeling van zelfrijdende uitkeringen toegekend, waarvan 5.522 wegens auto’s. Het is inderdaad niet uitgesloten dat het letsel (5,9%) en 1473 (1,6%) wegens WAD (985 hele fenomeen whiplash dan verdampt met de- vrouwen, en 488 mannen). Binnen de catego- sastreuze gevolgen voor de werkgelegenheid en rie ‘letsels’ vormt WAD met 23% verreweg de omzetten in de verzekeringsbranche. l grootste groep. Van de 802.468 lopende WAO- uitkeringen in 2002 waren er 43.523 (5,4%) we- Literatuur gens letsel en 9518 (1.2%) toegekend wegens 1 Malleson A. Whiplash and Other Useful WAD. WAD vormt de belangrijkste diagnose in Illnesses: McGill-Queen’s University Press; letselschadeprocedures en is de belangrijkste 2005. oorzaak van verzuim na verkeersongevallen. De 2 ECLI:NL:GHARL:2018:733 indruk bestaat dat genoemde aantallen sinds 3 Laypersons’ expectation of the sequelae of 2008 ongeveer constant zijn gebleven. Voor whiplash injury. A cross-cultural comparative onze overheid zijn ze nog geen aanleiding ge- study between Canada and Lithuania. Ferrari weest om het circus rond de whiplashslachtof- R, Obelieniene D, Russell A, Darlington P, fers uit de private sector te halen en voorwerp Gervais R, Green P. Med Sci Monit. 2002 te maken van wetgeving. Daarvoor lijkt wel veel Nov;8(11):CR728-34. te zeggen. Slepende zaken zoals de hierboven 4 Whiplash Reforms in de UK. G. Denters. PIV beschreven casus met lage delta v zullen dan Bulletin 4, oktober 2017. (te vinden op de waarschijnlijk minder voorkomen. Iedereen PIV-website) zoekt naar die onvindbare ziekte en invalidi- 5 Julie Beck, ‘Chronic Whiplash is a Medical teit, terwijl de enige vraag die beantwoord zou Mystery’. The Atlantic 30 maart 2016. moeten worden luidt: ‘Why do some people fail K td T

34 N JUNI 2018 Correspondentie

Positieve gezondheid als modekreet over het begrip positieve gezondheid zelf. Ruim Ik vraag mij al jaren af waarom het mij zo veel twee bladzijden voor niets gelezen dus. Daar- moeite kost het Nederlands Tijdschrift tegen na volgt onder de kop ‘De Anatomische Les’ de Kwakzalverij (NTtdK) te lezen. een uitgebreide beschrijving van een warrige De onderwerpen zijn belangrijk, de auteurs discussie tussen twee Rudolf Steiner adepten. hebben hun sporen ruimschoots verdiend en Maar ook in deze beschrijving vind ik geen in- het doel van de vereniging steun ik van harte. houdelijke argumenten voor of tegen het con- Maar toch lukt het mij eigenlijk nooit geboeid cept ‘positieve gezondheid’. en geïnspireerd te raken door de inhoud van het Dit artikel is een goed voorbeeld van wat mij Tijdschrift. tegenstaat in heel veel artikelen van het NTtdK. Na het lezen van het artikel over positie- De artikelen gaan meestal over organisaties, ve gezondheid in het NTtdK van de jaargang over wie met wie samenwerkt, over wie met wie 129/2018/1/ blz. 13 t/m 15 ben ik gaan begrij- ruzie heeft of wie lid is van welke organisatie. pen hoe dat komt. Ik heb behoefte dat inzicht Meestal wordt er dan ook nog vermeld in welk te delen met de redactie. Wellicht dat andere jaar zij of hij werd genomineerd voor de Meester lezers mijn onvrede begrijpen en onderschrij- Kakadorisprijs. In het Jiddisch is voor dit soort ven en dat de redactie mijn kritische noot kan non-informatie een mooie term: misjpogologie. gebruiken om het Tijdschrift leesbaarder en Volgens de elektronische Woordenbank van Ne- boeiender te maken. derlandse dialecten van het Meertens Instituut Omdat het onderwerp, het concept ‘Positieve betekent misjpogologie ‘een ongezonde belang- gezondheid’, mij buitengewoon irriteert en bij stelling in achtergronden van een clan’. Of het mij weerstand oproept (de naamgeving alleen is ongezond is, weet ik niet. Maar ik vind het alle- al bizar: wat zou negatieve gezondheid dan bete- maal niet echt relevant. En, in ieder geval voor kenen?), rekende ik er op een gedegen analyse de lezer, uiterst vermoeiend. van deze theorie te zullen lezen. Met daarbij een Het gebruik van het concept positieve ge- afweging van de positieve en negatieve aspec- zondheid is, behalve dat het wartaal is, ook een ten van het concept en de (on)bruikbaarheid risicovolle ontwikkeling. Het vereist een gede- ervan. gen analyse en tegengeluid. Te meer daar het Niets is echter minder waar. Het begint al met begrip massaal door beleidsmakers, opleidin- de inleidende alinea’s van het artikel. Die gaan gen, nascholing makers, zorgverzekeraars en over allerlei obscure verenigingen en instituten gemeenten omarmd wordt. Het heeft zelfs een en de Triodos bank. Niets over positieve ge- plaats gekregen in het Visiedocument Medisch zondheid. De tekst onder het kopje ‘Positieve Specialist 2025 van de Federatie Medisch Spe- Gezondheid’ gaat, na een eerste enigszins re- cialisten. Het artikel in het NTtdK voegt helaas levante zin over de WHO deﬁnitie van gezond- niets toe aan een zinvolle discussie over dit on- heid, vooral weer over clubjes, organisaties, derwerp. personen en ZonMw. Pas in de laatste alinea (na Raf Hirsch, voormalig huisarts de foto van Pauline Meurs) wordt iets uitgelegd Bilthoven 21-03-2018 K td T

JUNI 2018 N 35 De Federa herbergt wetenschappers pie (NVF) heeft zich in 2001 aangesloten bij de voor een gezond onderzoeksklimaat Federa omdat de NVF doelstelling wetenschap- In het NTtdK van maart 2018 staat onomwon- pelijk onderzoek naar fytotherapie omvat. De den ‘de [Federa] herbergt kwakzalvers’.1 Renc- rationele hierachter is dat (gesynthetiseerde) kens noemt zelfs ‘homeopathie’, waardoor de plantaardige moleculen het leeuwendeel vor- potentie gewekt wordt dat het hier gaat om men van de huidige geneesmiddelen. Het is dus verdunningen zonder een werkzaam molecuul. niet vreemd om in deze rijke bron ook nieuwe Het betreft echter alleen fytotherapie: genees- medicijnen te zoeken. Renckens signaleerde middelen van plantaardige oorsprong, al dan een belangrijk probleem en stelde de Federa in niet synthetisch nagemaakt. Renckens reageert december op de hoogte van de gewraakte in- volkomen terecht op de special over Lyme in houd van de NTvF van mei 2017. De Federa het Nederlands Tijdschrift voor Fytothera- is onverwijld in overleg gegaan met de NVF. pie (NTvF) van mei 2017. In deze NTvF staan Hierin werd duidelijk dat de NVF drie soorten enkele zeer ongelukkige en onwetenschappelij- leden bevat: wetenschappers, behandelaars en ke geformuleerde passages. Op grond hiervan telers. De Federa heeft alleen meerwaarde voor heeft de Federa actie ondernomen. de eerste groep. De NVF was enthousiast over De Federa is de roepnaam voor de in 1959 het idee om alleen haar wetenschappers aan te opgerichte Federatie van Medisch Wetenschap- laten sluiten bij de Federa. De Federa en de NVF pelijke Verenigingen die biomedische weten- hebben hier concrete afspraken over gemaakt. schappers van allerlei pluimage herbergt. De In juni 2018 wordt een sectie wetenschap Federa streeft naar een gezond onderzoekskli- binnen de NVF opgericht. Hierin komen alleen maat. De laatste twee Federadagen (2016 en leden met een aantoonbare en relevante weten- 2017) waren gericht op de kwaliteit van wetenschappelijke achtergrond. Deze sectie zal een schap (www.federadag.nl). Als medestanders in belangrijke rol gaan spelen bij het Nederlands de strijd tegen kwakzalverij, focust de Federa Tijdschrift voor Fytotherapie en de communi- op ‘betere’ wetenschap, terwijl de VtdK focust catie naar buiten met betrekking tot fytothera- op ‘slechtere’ behandelaars. pie. Niet-wetenschappelijke NVF-leden kunnen Meerdere medisch vakverenigingen herber- dan geen aanspraak maken op een band met de gen wetenschappers en behandelaars als lid. Federa. De Federa en de NVF denken dat deze Voor een goed begrip van zaken is het belang- verbeterde constructie zal leiden tot de brood- rijk om te weten dat dit totaal verschillende nodige kwaliteitsimpuls in de communicatie disciplines zijn. Behandeld artsen gaan uit van over fytotherapie. l wat we wel kennen en willen patiënten beter John J. L. Jacobs maken. Medisch wetenschappers gaan uit van Voorzitter Federa, Federatie van Medisch We- de onvolmaaktheid van ons kennen en onder- tenschappelijke Verenigingen (www.federa.org) zoeken om beter te worden in het stimuleren van de gezondheid. De behandelend arts maakt Noot behandelkeuzes voor en met zijn patiënt, ook 1 C.N.M.Renckens. Federatie van Medisch in afwezigheid van de panacee van evidence- Wetenschappelijke Verenigingen (FMWV) based medicine. Scherp gesteld: een plausi- herbergt kwakzalvers. NTtdK 129 (1) 6-8. bele onbewezen therapie onderzoeken is wetenschap, maar deze verkopen als behandeling is kwakzalverij. Recente voorbeelden hiervan zijn dendritische cellen en stamcellen. In open en eerlijk overleg met de patiënt kan gekozen worden voor een onbewezen of experimentele behandeling, zoals palliatieve behandeling met cannabisolie. Medische wetenschap levert be- wijzen voor effectieve behandeling, maar kan en wil niet artsen voorschrijven hoe te handelen in een speciﬁeke casus. De Nederlandse vereniging voor Fytothera- K td T

36 N JUNI 2018 INHOUD Chronisch moe en het rapport van de GR gaat ook al niet helpen 1 Bericht van een klokkenluider: hoe het UWV omgaat met kwakzalverij 7 ‘In Amerika zijn ze al veel verder’ 9 Gemengde berichten 11 Krakers zijn er in soorten en maten, of: de ene kraker is de andere niet 12 Persoonlijke ervaringen bij commentaar op voedingssupplement 15 Veterinaire Kwakzalverij, ‘nieuwe telg aan de boom van erkende registers’ 18 Geen schadefonds voor slachtoffers van een ingebeelde ziekte 20 KNMG weigert afstand te nemen van de homeopathie 23 Ad hominem 24 Whiplash revisited 31 Correspondentie 35