Zielony Nowy Ład W Polsce Pod Redakcją Dariusza Szweda Książka Ukazała Się Nakładem Green European Foundation Przy Wsparciu Zielonego Instytutu I Fundacji Im
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Zielony Nowy Ład w Polsce pod redakcją Dariusza Szweda Książka ukazała się nakładem Green European Foundation przy wsparciu Zielonego Instytutu i Fundacji im. Heinricha Bölla oraz przy wsparciu finansowym Parlamentu Europejskiego. Parlament Europejski nie odpowiada za zawartość tej publikacji. Wyłączną odpowiedzialność za poglądy wyrażane w niniejszej publikacji ponoszą jej autorzy. Poglądy te nie muszą odzwierciedlać stanowiska Green European Foundation. Wydawca: Green European Foundation asbl –1 Rue du Fort Elisabeth – 1463 Luxembourg Redaktor naczelny: Dariusz Szwed Redakcja językowa: Zofia Psota Skład i łamanie: Beata B. Nowak Zdjęcie na okładce: CC BY Kevin Dooley http://www.flickr.com/photos/pagedooley/3217218675/ Druk: MAXMEDIA DRUK, Bydgoszcz © Copyrights 2011: Green European Foundation asbl Zielony Instytut Fundacja im. Heinricha Bölla Więcej informacji o książce można uzyskać w Fundacji Zielony Instytut: www.zielonyinstytut.pl e-mail: [email protected] http://www.facebook.com/pages/Zielony-Instytut/118642198186589 www.boell.pl www.gef.eu Niniejszą publikację zamówić można w: The Green European Foundation – Brussels Office: 15 Rue d’Arlon – B-1050 Brussels - Belgium tel: +32 2 234 65 70 Fax: +32 2 234 65 79 e-mail: [email protected] Web: www.gef.eu oraz Zielony Instytut ul. Piękna 64a/11, 00-672 Warszawa e-mail: [email protected] www.zielonyinstytut.pl Zielony Nowy Ład w Polsce pod redakcją Dariusza Szweda przewodniczącego Rady Programowej Zielonego Instytutu Autorki i autorzy: Edwin Bendyk Ludomir Wojciech Duda Bartłomiej Kozek Beata Maciejewska Dorota Metera Przemysław Sadura Dariusz Szwed Grzegorz Wiśniewski Podziękowania Szczególne podziękowania należą się: Beacie Maciejewskiej z Zielonego Instytutu, Leonore Gewessler z Zielonej Fundacji Europejskiej oraz Katarzynie Radzikowskiej z Przedstawicielstwa Fundacji im. Heinricha Bölla w Polsce za cierpliwą i profesjonalną współpracę podczas realizacji międzynarodowego projektu. Ogromne podziękowania dla Beaty Nowak za drobiazgowe przygotowanie graficzne publikacji oraz Zofii Psoty za wnikliwą i merytoryczną redakcję językową tekstów. Nie mniej ważna była intensywna praca Liliany Religi i Jakuba Grabca, którzy jako Zarząd Zielonego Instytutu na co dzień dopinali na ostatni guzik wszystkie sprawy organizacyjno-finansowe projektu. Zielony Nowy Ład w Polsce 3 SPIS TREŚCI Wstęp 5 1. Dariusz Szwed: 7 Zielony Nowy Ład na świecie w Europie, w Polsce? 2. Przemysław Sadura: 13 Edukacja w Zielonym Nowym Ładzie 3. Bartłomiej Kozek: 21 Zielony Ład Społeczny i zielone miejsca pracy 4. Beata Maciejewska : 33 Perspektywa równości płci w koncepcji Zielonego Nowego Ładu 5. Grzegorz Wiśniewski: 39 Demokracja klimatyczna i energetyczna 6. Dariusz Szwed: 49 Zrównoważona polityka transportowa w Zielonym Nowym Ładzie 7. Dorota Metera: 55 Rolnictwo zrównoważone, bezpieczeństwo i jakość żywności w Zielonym Nowym Ładzie 8. Ludomir Duda: 61 Autonomiczne budownictwo dostępne 9. Edwin Bendyk: 69 Zielony Nowy Ład – w stronę realistycznej utopii Zielony Nowy Ład dla Europy 77 Autorki i autorzy 86 Noty o wydawcy 88 4 Wstęp 5 Wstęp Mamy przyjemność przestawić publikację, która jest kolejnym etapem działań Zielonej Fundacji Europejskiej na rzecz wdrażania i rozpowszechniania idei Zielonego Nowego Ładu – jednego z czołowych projektów zie- lonej europejskiej rodziny politycznej. Dzięki inicjatywie Zielonego Instytutu i warszawskiego przedstawi- cielstwa Fundacji im. Heinricha Bölla możemy na przykładzie Polski prześledzić, jak mogłoby wyglądać wdrażanie europejskiego Zielonego Nowego Ładu na poziomie państwa. Już od kilku lat Europejska Partia Zielonych przedstawia propozycje europejskiego i globalnego Zielonego Nowego Ładu, które nie ograniczają się do konieczności przemian współczesnego kapitalizmu wywołanej ostatnimi kryzysami. Ta strategia nie jest kolejną polityką przyjazną środowisku – jest dążeniem do gruntow- nego przejścia ku bardziej zrównoważonym i sprawiedliwym modelom produkcji i konsumpcji. Nawołuje do przeformułowania priorytetów – począwszy od stylu życia, a skończywszy na najważniejszych wartościach, którymi się kierujemy. Zielony Nowy Ład proponuje transformację kompleksową: gospodarczą, społeczną i ekologiczną, od infra- struktury i zrównoważonej polityki przemysłowej poczynając, na inwestycjach w dobrobyt i redystrybucję zasobów kończąc. Czytelne jest w nim historyczne odniesienie do Nowego Ładu – strategii zastosowanej w latach trzydziestych XX w. w celu wyjścia z Wielkiej Depresji. Jednak polityka realizowana w tamtym okresie nie może służyć za model w XXI w. W swoich politycznych analizach Zieloni podkreślają, że obecny kryzys łączy problemy ekologiczne, społeczne i gospodarcze, a jego rozwiązanie musi uwzględniać tę złożoną per- spektywę. Szczytne idee Zielonego Nowego Ładu trafiły już do głównego nurtu dyskursu polityki w wielu krajach, jed- nak ich przekształcenie w konkretne działania wymaga czasu. Wystarczy wspomnieć chociażby strategię Europa 2020, która w zamierzeniu miała wskazywać najważniejsze kierunki zmian wiodące ku zrówno- ważonemu rozwojowi, a okazała się zbyt ograniczona wewnętrznie, by zmierzyć się z problemem, którego rozwiązania miała przedstawić. Uznawanie wzrostu PKB za jedyny wyznacznik wychodzenia z kryzysu jest ewidentnym przykładem opierania się na znanych, ale zawodnych metodach, które nie są w stanie utorować drogi ku zrównoważonej przyszłości. W wielu aspektach przypomina to polski przypadek – strategiczny dokument Polska 2030. Wyzwania roz- wojowe, przywoływany w tej publikacji wielokrotnie. Podobnie jak w przypadku Europy 2020, w nim także obserwujemy nadmierną koncentrację na wzroście gospodarczym i pomijanie działań na rzecz osiągnięcia spójności społecznej oraz ekologicznej reformy polskiej gospodarki. Publikacja Zielony Nowy Ład w Polsce koncentruje się na analizie priorytetów i działań polskiego rządu pod kątem Zielonego Nowego Ładu. Gdybyśmy mogli go wdrożyć, jakie sektory napędzałyby transformację, a ja- kie najpilniej wymagałyby reformy? Którymi z polityk horyzontalnych, kwestiami genderowymi czy edukacją, należałoby się zająć przede wszystkim? Transformacja społeczeństwa oznacza koszty dla jednych sektorów, a bogactwo i aktywność – dla innych. Zważywszy na to, że współczesna polityka realizowana w Unii Europejskiej, zarówno na poziomie krajowym, jak i kontynentalnym, nie jest pod tym względem dostatecznie ambitna, istnieje ogromny ukryty potencjał budowania lepszej przyszłości. Transformacja taka jest technicznie i finansowo wykonalna zarówno w Pol- sce, jak i w Unii Europejskiej jako całości. Wszystkie organizacje zaangażowane w przygotowanie tego opracowania będą kontynuować upowszech- nianie politycznych analiz i zaleceń, przygotowując kolejne projekty i publikacje. Dziękujemy autorkom i autorom tej pracy za udział w jej przygotowaniu. Pierre Jonckheer Beata Maciejewska Wolfgang Templin Przewodniczący Przewodnicząca Rady Fundatorów Dyrektor Przedstawicielstwa Zielonej Fundacji Europejskiej Zielonego Instytutu Fundacji im. Heinricha Bölla w Polsce 6 Zielony Nowy Ład na świecie, w Europie, w Polsce? 7 1. Dariusz Szwed Zielony Nowy Ład na świecie, w Europie, w Polsce? Nowy Ład XXI w. Idea Zielonego Nowego Ładu (Green New biologicznej – procesami wynikającymi m.in. Deal) nawiązuje do Nowego Ładu (New z niezrównoważonych wzorców konsumpcji Deal) zrealizowanego w Stanach Zjedno- i modeli produkcji. czonych w latach 30. XX w. przez prezydenta Roosvelta, jako odpowiedź państwa na naj- Globalny nieład głębszą w historii recesję – z rosnącym bez- robociem, spadkiem produkcji w gospodarce Światowa nierównowaga uniemożliwiająca i drastycznym wzrostem długu publicznego. wejście na ścieżkę zrównoważonego rozwoju Dzięki inwestycjom publicznym (m.in. ro- ma trzy kluczowe perspektywy: botom publicznym) powstały nowe miejsca pracy; wprowadzono świadczenia socjalne ekologiczną – powiązaną ze stopniowym i powszechny system emerytalny, ustalono ocieplaniem się klimatu i zwiększającą się wysokość płacy minimalnej i maksymalną liczbą ekstremalnych zjawisk pogodowych liczbę godzin pracy. Wszystko to przyczyniło (susze, powodzie, huragany itp.), rosnącą się do zwiększenia spójności systemu spo- presją na globalny ekosystem i zmniejsza- łecznego i wyjścia gospodarki amerykańskiej jącymi się zasobami różnorodności biolo- z recesji. Nowy Ład koncentrował się jednak gicznej i surowców naturalnych; przede wszystkim na perspektywie społecz- nej i gospodarczej – polityka ekologiczna nie społeczną – wynikającą m.in. z rosnące- była w tym czasie elementem aktywności go rozwarstwienia w globalnym społe- żadnego państwa na świecie. Zielony Nowy czeństwie, którego 20% odpowiada dziś Ład wskazuje zaś jednocześnie na nowe – za konsumpcję ponad 80% światowych oprócz socjalnej i ekonomicznej – perspekty- zasobów, ale także rosnącego zróżnico- wy i wyzwania globalnego kryzysu przełomu wania dochodów i nierówności wewnątrz XX i XXI w. Wiążą się one głównie z global- krajów, np. w Polsce; nymi zmianami klimatycznymi i postępują- cym wyczerpywaniem się nieodnawialnych gospodarczą – związaną m.in. z głębo- zasobów oraz niszczeniem różnorodności ką nierównowagą w handlu światowym 8 pomiędzy najbardziej zadłużonymi kra- W marcu 2009 r., przed wyborami do Par- jami-importerami, np. Stanami Zjedno- lamentu Europejskiego, Europejska Partia czonymi, a eksporterami – np. Chinami Zielonych przyjęła manifest Zielony Nowy i Niemcami, oraz rosnącą nierównowagą Ład dla Europy, znacząco rozwijający tę kon- w finansach publicznych w poszczegól- cepcję. Czytamy w nim: „Wyzwania gospo-