Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

informator

informator

Gmina Gmina Miasto i Gmina Miasto i Gmina Czernichów Mogilany Skawina Œwi¹tniki Górne

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestuj¹ca w obszary wiejskie. Publikacja opracowana przez stowarzyszenie Lokalna Grupa Dzia³ania Blisko Krakowa. Publikacja wspó³finansowana ze œrodków Unii Europejskiej w ramach Dzia³ania 431 Funkcjonowanie LGD, objêtego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. Instytucja Zarz¹dzaj¹ca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 — Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Tekst: LGD Blisko Krakowa Projekt, sk³ad i druk: ignisstudio Dariusz Tylek Zdjêcia: LGD Blisko Krakowa UG Czernichów UG Mogilany UMiG Skawina UMiG Œwi¹tniki Górne Roman Tracz Joanna, Katarzyna, Krzysztof Byrscy Józef Niechaj Janusz Matoga Towarzystwo Przyjació³ Kamienia GOK Mogilany Stanis³aw M¹dry Towarzystwo Pamiêci Genera³a Józefa Hallera i Hallerczyków Szczegó³owy wykaz na stronie 46.

Wydawca: Stowarzyszenie LGD Blisko Krakowa 32-050 Skawina, ul. ¯wirki i Wigury 23 tel./faks: 12 256 02 31, e-mail: [email protected] www.bliskokrakowa.pl www.skarby.bliskokrakowa.pl www.facebook.com/bliskokrakowa

Skawina 2014 SPIS TREŒCI

BLISKO KRAKOWA Gmina Czernichów 4 Gmina Mogilany 5 Miasto i Gmina Skawina 6 Miasto i Gmina Œwi¹tniki Górne 7

SKARBY HISTORII Prehistoryczna Osada 8-9 Muzeum Œlusarstwa 10-11 Muzeum Regionalne w Skawinie 12-13 Izba Pamiêci Rodu Hallerów i Hallerczyków 14 Izba Regionalna w Woli Radziszowskiej 15 Izba Regionalna w Kamieniu 16 Izba Regionalna w Krzêcinie 17 Na Szlaku Architektury Drewnianej 18-19 Skarby architektury sakralnej 20-21 W cieniu szlacheckich dworów 22-23

SKARBY NATURY Uroki Parku Miejskiego w Skawinie 24-25 Pozosta³oœci karpackiej puszczy 26-27 Skalne uroki Kajasówki 28-29 Œcie¿ka Ornitologiczna £¹czany - Kamieñ 30-31 Pieszo, rowerem, konno, kajakiem... 32-35

SKARBY TRADYCJI Œwi¹tnickie k³ódki i wawelscy œwi¹tnicy 36-37 Bagniêæ, czyli palma 38-39 Roztañczeni Mogilanie 40-41 Tradycja na talerzu 42-43

Mapa turystyczna 44-45 Warto zobaczyæ oraz wykaz zdjêæ 46 Niezbêdnik turysty 47-48 Gmina CZERNICHÓW www.gmina.czernichow.pl

Le¿¹ca na zachód od Krakowa gmina Czernichów, usytuowana jest na lewym brzegu Wis³y. Odznacza siê niezwyk³ym bogactwem œwiata przyrody. Cenne krajobrazowo obszary Wy¿yny Krakowsko- -Czêstochowskiej sprzyjaj¹ tu rozwojowi rekreacji i turystyki pieszej, rowerowej, a tak¿e konnej. Na terenie gminy znajduj¹ siê fragmenty dwóch parków krajobrazowych – Rudniañskiego i Bielañsko- -Tynieckiego. Jedn¹ z najwiêkszych atrakcji turystycznych gminy jest Stefczyka Franciszka Popiersie Rezerwat Przyrody Nieo¿ywionej „Kajasówka”. W Czernichowie Warto wiedzieæ: funkcjonuje najstarsza w Polsce, W gminie Czernichów mieszkaj¹ za³o¿ona w 1860 r., szko³a rolnicza. potomkowie dawnych flisaków, Jednym z jej profesorów by³ sp³awiaj¹cych niegdyœ Wis³¹ rozmaite dr Franciszek Stefczyk, który w 1890 r. towary z po³udnia Polski niekiedy a¿ do za³o¿y³ pierwsz¹ w Galicji Spó³dzielcz¹ Gdañska. Kasê Oszczêdnoœci i Po¿yczek. Ze wzglêdu na d³ug¹ tradycjê W ostatnich latach gminê rozs³awia wytwarzania wyrobów z wikliny, gmina oficjalnie zarejestrowany w UE produkt Czernichów zwana jest czasami regionalny – kie³basa lisiecka. zag³êbiem wikliniarzy i wikliniarstwa. 4 Gmina MOGILANY www.mogilany.pl

Gmina Mogilany usytuowana jest w po³udniowo-wschodniej czêœci powiatu krakowskiego, na atrakcyjnym krajobrazowo obszarze Pogórza Wielickiego. Przebiega przez ni¹ s³ynna „Zakopianka”, zatem ka¿dy, kto pokonuje drogê z Krakowa do stolicy Tatr, przeje¿d¿a przez jej teren. Walory krajobrazowe gminy najpe³niej doceniæ mo¿na podzi- wiaj¹c wyj¹tkowo piêkne panoramy z mogilañskiego wzgórza. Zwracaj¹c siê w stronê po³udniow¹ obser- wowaæ mo¿na stamt¹d dziesi¹tki

zachodz¹cych na siebie szczytów Cieszynianka wiosenna i okaza³ych pasm górskich Beskidów. Przy piêknej pogodzie dech w piersi Warto wiedzieæ: zapiera widok oœnie¿onych turni Tatr. Na pó³nocnym stoku mogilañskiego Z kolei od pó³nocy rozpoœciera siê wzgórza znajduje siê rezerwat piêkny widok na le¿¹cy w dole florystyczny „Cieszynianka“ – ostoja Kraków. Gmina coraz czêœciej cieszynianki wiosennej. postrzegana jest jako ciekawe Miejscowoœæ Gaj w gminie Mogilany miejsce rekreacji i wypoczynku – szczyci siê faktem, i¿ szkolne lata (1801- zw³aszcza weekendowego. -1809) spêdzi³ tam wielki bohater Polski i Wêgier – genera³ Józef Bem. 5 Miasto i Gmina SKAWINA www.gminaskawina.pl

Miasto Skawina (po³o¿one 15 km na po³udniowy-zachód od Krakowa) nad rzek¹ Skawink¹, zosta³o za³o¿one w 1364 r. przez króla Kazimierza III Wielkiego. Obecnie zajmuje, wraz z 16 so³ectwami, obszar 100,2 km2 i liczy oko³o 42 tys. mieszkañców. Gmina le¿y na pograniczu Pogórza Wielickiego oraz Wy¿yny Krakowsko- -Czêstochowskiej, stanowi¹cych odpowiednio jej po³udniow¹ i pó³nocn¹ czêœæ. Najwiêkszym kompleksem leœnym na terenie

Gminy Skawina jest Las Bronaczowa NMP w Skawinie Ofiarowania pw. Koœció³ek w Radziszowie. Ma ponad 750 ha pow. i jest pozosta³oœci¹ olbrzymiej Warto wiedzieæ: niegdyœ, pierwotnej puszczy W zbudowanym w II po³owie XVII w. karpackiej. W lesie Bronaczowa koœció³ku pw. Ofiarowania NMP (na utworzony zosta³ rezerwat przy- zdjêciu) znajduje siê cenne malowid³o rody „Kozie K¹ty”. Na terenie gminy na desce z 1640 r. pt. „Ukrzy¿owanie”. znajduje siê prehistoryczna osada Ze Skawiny pochodzili m.in. trzej oraz wiele zabytkowych koœcio³ów, rektorzy UJ – Stanis³aw Skawinka, dworów i kapliczek. Wojciech £añcucki oraz Sebastian Jan Piskorski. 6 Miasto i Gmina ŒWI¥TNIKI GÓRNE www.swiatniki-gorne.pl

Œwi¹tniki Górne wraz z czterema miejscowoœciami wchodz¹cymi w sk³ad gminy le¿¹ na po³udnie od Krakowa. Usytuowane s¹ na urokliwym krajobrazowo obszarze Pogórza Wielickiego. Gminê przecina najwy¿sza w s¹siedztwie Krakowa czêœæ Pogórza, nazywana P³askowy¿em Œwi¹tnickim, osi¹ga- j¹cym miejscami wysokoœæ ponad 400 m n.p.m. Ze œwi¹tnickiego wzgórza widaæ zarówno Kraków, jak i odleg³e góry z Tatrami w³¹cznie. Œwi¹tniki Górne to dawne centrum rzemieœl- Ziemi“ w Œwi¹tnikach Górnych Tej „Synom Pomnik nicze p³atnerzy i œlusarzy. Warto wiedzieæ: Wielowiekow¹ tradycjê podtrzy- Ju¿ w œredniowieczu wybrani mieszkañcy muj¹ nadal liczne warsztaty Œwi¹tnik Górnych mieli obowi¹zek s³u¿by rzemieœlnicze, zak³ady œlusarskie w krakowskiej katedrze. Przez stulecia i hurtownie materia³ów metalo- pe³nili te¿ zaszczytn¹ funkcjê wawelskich wych. Dorobek œwi¹tnickich dzwonników. rzemieœlników mo¿na obejrzeæ Centraln¹ postaci¹ pomnika „Synom Tej w jedynym w Polsce Muzeum Ziemi“ jest œw. Królowa Jadwiga, która Œlusarstwa. nada³a Œwi¹tniczanom powy¿sze przywileje. 7 SKARBY HISTORII Prehistoryczna Osada

Do najciekawszych obiektów s³upow¹ z plecionkowym o charakterze muzealnym, wype³nieniem œcian. Zwieñczaj¹ je znajduj¹cych siê na terenie LGD sochowo-œlemieniowe dachy. Blisko Krakowa, zaliczyæ nale¿y Kszta³ty budynków s¹ Prehistoryczn¹ Osadê w Woli odzwierciedleniem wizji ich Radziszowskiej. Jest to rekon- m³odych twórców. strukcja osady z epoki br¹zu – efekt kilkuletniej pracy z zakresu Prehistoryczna Osada w Woli archeologii doœwiadczalnej. Próbê Radziszowskiej pe³ni funkcjê odtworzenia hipotetycznej wioski edukacyjno-kulturaln¹. Jest sprzed 3000 lat podjêli krakowscy miejscem do przeprowadzania studenci i licealiœci. ¿ywych lekcji historii, warsztatów ceramicznych. Od 2011 r. osada Osada powsta³a przy u¿yciu siekier podlega Oœrodkowi Historii i no¿y z br¹zu, krzemiennych Techniki z Muzeum Akademii sierpów oraz narzêdzi z koœci, rogu Górniczo-Hutniczej w Krakowie. i drewna. Do budowy chat u¿yto Mo¿na j¹ zwiedzaæ przez ca³y rok. materia³ów w³aœciwych dla epoki Wstêp jest bezp³atny. Bêd¹c w Woli br¹zu, czyli pni drzew, giêtkich Radziszowskiej nietrudno tam ga³êzi, ³yka, gliny, trzciny oraz darni. trafiæ, poniewa¿ trasa dojœcia do Podczas zespalania elementów osady jest bardzo dobrze konstrukcji nie wykorzystano oznakowana. Zmotoryzowani ¿adnych wspó³czesnych materia³ów. powinni skorzystaæ z parkingu przy Budynki wzniesione w osadzie koœciele parafialnym. maj¹ w wiêkszoœci konstrukcjê 8 Godziny otwarcia: • kwiecieñ–czerwiec: wtorek-pi¹tek, godz. 9.00-17.00 sobota-niedziela, godz. 10.00-18.00 • lipiec–sierpieñ: wtorek-pi¹tek, godz. 9.00-18.00 sobota-niedziela, godz. 9.00-19.00 • wrzesieñ: wtorek-pi¹tek, godz. 9.00-17.00 sobota-niedziela, godz. 10.00-18.00 • paŸdziernik: wtorek-pi¹tek, godz. 9.00-16.00 sobota-niedziela, godz. 9.00-17.00 • listopad–marzec: wtorek-niedziela, godz. 10.00-15.00 • W poniedzia³ki Osada jest zamkniêta dla zwiedzaj¹cych.

www.oht.agh.edu.pl/osada 9 SKARBY HISTORII Muzeum Œlusarstwa

Œwi¹tniki Górne od stuleci s³yn¹ patronem jest zmar³y w 1989 r. z wytwarzania wyrobów Marcin Miku³a, staraniem którego metalowych. Od prze³omu XVI w 1970 r. w budynku spó³dzielni i XVII w. by³ to znany oœrodek „Przysz³oœæ” powsta³a Œwi¹tnicka p³atnerski, a pod koniec XIX w., Izba Regionalna. Przez lata kiedy powsta³a tam s³ynna szko³a ¿mudnej pracy uda³o mu siê œlusarska, s³awê Œwi¹tnikom w niej zgromadziæ kolekcjê zaczêli przynosiæ rzemieœlnicy przedmiotów zwi¹zanych wytwarzaj¹cy k³ódki. Do dnia z lokaln¹ histori¹ i kultur¹. dzisiejszego na terenie gminy W 2001 r. spó³dzielnia „Przysz³oœæ” funkcjonuje kilkaset zak³adów przekaza³a eksponaty Urzêdowi rzemieœlniczych wytwarzaj¹cych Miasta w Œwi¹tnikach Górnych, tzw. galanteriê metalow¹. który podj¹³ decyzjê o utwo- Cesarsko Królewsk¹ Szko³ê rzeniu Muzeum na terenie Œlusarsk¹ w Œwi¹tnikach Górnych historycznego budynku Szko³y powo³ano do ¿ycia w 1888 r. Jej Œlusarskiej. pierwszy dyrektor Kazimierz Zbiory Muzeum obejmuj¹ dzia³ Bruchnalski stworzy³ kilka lat dokumentów, kolekcjê zabyt- póŸniej pierwsze na tym terenie kowych k³ódek, narzêdzi Muzeum Rzemios³a Œlusarskiego. œlusarskich oraz przedmiotów Niestety w 1939 r. zosta³o ono zwi¹zanych z etnografi¹ tutej- zamkniête, a wiêkszoœæ ekspona- szego terenu. Na szczególn¹ tów wywieziono w g³¹b Rzeszy uwagê zas³uguje jedyna w Polsce Niemieckiej. Kilka lat temu uda³o ekspozycja pami¹tek zwi¹zanych siê reaktywowaæ Muzeum. Jego z prac¹ œwi¹tników wawelskich. 10 Jedna z najcenniejszych k³ódek znajduj¹cych siê w muzeum Muzealny warsztat kowalski i p³atnerski Jedna z sal muzeum www.muzeumslusarstwa.pl • oraz w ka¿d¹ pierwsz¹ oraz sobotê w pierwsz¹ i ka¿d¹ ka¿d¹ • œroda, godz.11.30-16.00 • godz.14.00-19.30 poniedzia³ek, • Godziny otwarcia: p³atnerzy. kich siêu która zaopatrywa³a husarii, uzbrojenia XVII-wiecznej elementy szko³y tutejszej absolwentów przez odtworzone W muzeum mo¿na te¿ podziwiaæ 14.00-20.00 godz. w miesi¹ca niedzielê ostatni¹ œwi¹tnic- 11

Replika zbroi husarskiej SKARBY HISTORII Muzeum Regionalne w Skawinie

Najwiêksze muzeum na terenie Lalek za³o¿onego w 1950 r. przez LGD Blisko Krakowa znajduje siê W³adys³awa Szklarskiego przy w Skawinie. Mowa o tamtejszym Skawiñskich Zak³adach Muzeum Regionalnym, Koncentratów Spo¿ywczych. powo³anym do ¿ycia w 2008 r. Warto podkreœliæ, ¿e w jednej z inicjatywy Towarzystwa z sal prezentowane s¹ eksponaty Przyjació³ Skawiny oraz i fotografie skawiñskiego Burmistrza Miasta i Gminy przemys³u w okresie II RP: Skawina. Promuje ono historiê Browaru, Rafinerii, Fabryki i zabytki kultury ludowej rejonu Œrodków Kawowych Francka oraz Skawiny. Zbiory muzealne Galicyjskiej Fabryki Wyrobów upowszechniaj¹ historiê miasta, Kamionkowych i Szamotowych. jego zabytków, zwyczajów Do najcenniejszych obiektów i obrzêdów. Historiê miasta prezentowanych w Muzeum obrazuj¹ stare fotografie, zalicza siê plastyczn¹ makietê archiwalia, pieczêcie oraz obrazy. Skawiny z XVII w. Cennymi Zaprezentowana jest Skawina eksponatami s¹ równie¿ stroje w okresie XIV-XVIII w., Skawina Skawiniaka i Skawinianki, tkaniny galicyjska i miêdzywojenna. haftowane wzorami skawiñskich hafciarek oraz skawiñskie Etnografiê regionu prezentuje skrzynie wianne. Ekspozycji sta³ej ekspozycja rzeŸb, strojów, tkanin, towarzysz¹ zmieniane cyklicznie naczyñ oraz przedmiotów wystawy czasowe. u¿ytkowych. Szczególn¹ uwagê zwraca zbiór kukie³ek z Teatru 12 Warto wiedzieæ: Skawiñskie Muzeum powsta³o na bazie zbiorów i archiwaliów zgromadzonych przez Towarzystwo Przyjació³ Skawiny. www.tps.skawina.pl

Godziny otwarcia: Muzeum zorganizowane jest w pomieszczeniach Pa³acyku Ludwikowskich przy ul. Mickiewicza 26. Mo¿na je zwiedzaæ od poniedzia³ku do pi¹tku w godz. 9.00-16.00 oraz w soboty w godz. 9.00-14.00. Ekspozycja poœwiêcona TG „Sokó³” TG poœwiêcona Ekspozycja skrzynia Skawiñska wianna Strój Skawinianki i Skawiniaka Skawinianki Strój Wielkiego Kazimierza III króla Portret

www.muzeum-skawina.pl 13 Izba Pamiêci Rodu SKARBY HISTORII Hallerów i Hallerczyków www.jurczyce.pl/izba_pamieci.php

Mi³oœnicy historii powinni odwiedziæ znajduj¹ce siê na omawianym terenie izby regionalne i historyczne. Znajdziemy je m.in. w Jurczycach, Woli Radziszowskiej i Kamieniu. Pierwsza z nich poœwiêcona jest wywodz¹cej siê z tych stron rodzinie Hallerów, a zw³aszcza najs³ynniejszemu jej przedstawicielowi – genera³owi Papieska pami¹tka: Józefowi Hallerowi (1873-1960), który W otoczeniu dawnej szko³y postawiono urodzi³ siê w Jurczycach. Izba mieœci drewnian¹ kaplicê wraz z o³tarzem siê w budynku dawnej szko³y, z litego drewna. Jest to pami¹tkowy ufundowanej w 1906 r. przez Annê o³tarz, na którym wisia³a kopia obrazu i Ewê Hallerówny, siostry genera³a. Matki Bo¿ej Hallerowskiej z Miñska Mazowieckiego, poœwiêcona przez Ekspozycja zawiera pami¹tki papie¿a Jana Paw³a II, podczas jego zwi¹zane z ¿yciem i dzia³alnoœci¹ przejazdu przez parafiê w Radziszowie najs³ynniejszych cz³onków rodu 19 sierpnia 2002 r. Hallerów i ¿o³nierzy B³êkitnej Armii, czyli Hallerczyków. Cennymi eksponatami s¹ portrety gen. Józefa Godziny otwarcia: Hallera z ró¿nych okresów jego ¿ycia, Wystawê mo¿na zwiedzaæ od kwietnia do paŸdziernika, w ka¿d¹ unikatowe pocztówki i plakaty z jego niedzielê w godz. 14.00-17.00. podobizn¹. Zgromadzono równie¿ Wizyty w innym terminie prosimy rozmaite dokumenty, medale, zg³aszaæ telefonicznie: fotografie i elementy mundurów. 12 275 10 69, 604 501 044. 14 Izba Regionalna w Woli Radziszowskiej SKARBY HISTORII www.dolinacedronu.pl

Izba znajduje siê w s¹siedztwie tamtejszego zabytkowego koœcio³a parafialnego z prze³omu XV i XVI w. Mieœci siê w starym przy- koœcielnym spichlerzu, udostêpnio- nym na ten cel przez parafiê. W Izbie znajduje siê ju¿ ponad 200 eksponatów. S¹ to m.in. starodawne meble, naczynia, narzêdzia gospodarskie, przed- mioty codziennego u¿ytku, obrazy oraz ozdoby. Wiele spoœród eksponatów trafi³o do izby od okolicznych mieszkañców. Mo¿na w niej poczuæ klimat wiejskiej chaty z prze³omu XIX i XX stulecia. Zwiedzanie obiektu jest bezp³atne. U³atwia je wydany staraniem Stowarzyszenia Mi³oœników Doliny Cedronu katalog prezentuj¹cy wszystkie przedmioty gromadzone w izbie. Warto dodaæ, ¿e inicja- tywa utworzenia tego cennego obiektu pojawi³a siê w 2007 r. Figura Matki Boskiej umieszczona w pustym pniu wielowiekowej lipy w pustym pniu wielowiekowej Boskiej umieszczona Matki Figura 15 Izba Regionalna SKARBY HISTORII w Kamieniu www.tpk.czernichow.pl

Izba Regionalna w Kamieniu funkcjonuje od 2001 r. Utworzona zosta³a staraniem Towarzystwa Przyjació³ Kamienia z eksponatów ofiarowanych przez mieszkañców Kamienia i s¹siednich wsi. Prezentowana w izbie ekspozycja liczy obecnie oko³o 170 eksponatów. Sta³a ekspozycja przedstawia wyposa¿enie dawnej izby mieszkalnej oraz pomieszczeñ gospodarczych. Prezentowane s¹ przedmioty zwi¹zane z gospodark¹ roln¹, rzemios³em, wyrobem mas³a i sera, pieczeniem chleba, itp. W izbie zgromadzone s¹ tak¿e pami¹tki rodzinne, stare zdjêcia i dokumenty. Godziny otwarcia: Zwiedzanie obiektu mo¿liwe jest po Cenne eksponaty: uprzednim zg³oszeniu tel.: Spoœród eksponatów prezentowanych 512 265 285; w okresie wakacyjnym w Izbie Regionalnej w Kamieniu na izbê mo¿na zwiedzaæ w ka¿d¹ szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ taczki niedzielê w godz. 14.00-18.00. szczebelkowe, pe³ne urz¹dzenie ¿aren W obiekcie istnieje mo¿liwoœæ oraz warsztatu szewskiego. organizacji lekcji muzealnych. 16 Izba Regionalna w Krzêcinie SKARBY HISTORII www.stowarzyszeniekrzecin.pl

Izba znajduje siê w pobli¿u le¿¹cego na Szlaku Architektury Drewnianej w Ma³opolsce koœcio³a pod wezwaniem NNMP z XVI w. Izba powsta³a w 2010 r. staraniem Stowarzyszenia Przyjació³ Ziemi Krzêciñskiej. W drewnianym spichlerzu z II po³. XIX w. nale¿¹cym do zespo³u zabudowañ plebañskich z zachowaniem oryginalnych s¹sieków na zbo¿e zgromadzono eksponaty ilustruj¹ce dawne ¿ycie ch³opskie, przedmioty u¿ywane w domu, w polu i w obejœciu oraz eksponaty jak najbardziej wspó³- czesne: do¿ynkowe wieñce i chleby okolicznoœciowe, z których do tej pory s³ynie Krzêcin. Najcenniejszym eksponatem jest sztandar Stowarzyszenia M³odzie¿y Polskiej

przywieziony podczas okupacji do M³odzie¿y Polskiej Sztandar Stowarzyszenia Krzêcina przez uciekinierów Godziny otwarcia: z poznañskiego zaprzyjaŸnionych Wizyty prosimy zg³aszaæ telefonicznie: z rodzin¹ Hallerów. 666 227 138 17 SKARBY HISTORII Na Szlaku Architektury Drewnianej

W okolicach Skawiny warto zobaczyæ dwa piêkne koœcio³y, znajduj¹ce siê na Szlaku Architektury Drewnianej w Ma³opolsce. Pierwszy z nich znajduje siê w Krzêcinie, a drugi w Woli Radziszowskiej. Koœció³ pw. Narodzenia NMP w Krzêcinie pochodzi z II po³owy XVI w. i zosta³ poœwiêcony w 1580 r. Jego konstrukcja jest doœæ nietypowa, bowiem korpus œwi¹tyni sk³ada siê z 2 czêœci: jednonawowej z 1589 r. i trójnawowej z 1887 r. Z koñca XVI w. pochodz¹ charakterystyczne detale ciesielskie – otwór w œcianie têczowej i portal wejœcia do zakrystii. Najstarszym elementem wyposa¿enia koœcio³a jest umieszczony w o³tarzu g³ównym obraz Matki Bo¿ej z Dzieci¹tkiem z 1520 r. Spora czêœæ wyposa¿enia pochodzi

z II po³owy XVIII w. w Krzêcinie - XVIKoœció³ w.

www.krzecin.eu 18 Koœció³ pw. Wniebowziêcia NMP w Woli Radziszowskiej pochodzi z koñca XV w. Posiada izbicow¹ wie¿ê o lekko pochy³ych œcianach. Odznacza siê ona konstrukcj¹ s³upowo-ramow¹, do³em otoczona jest zamkniêtymi podcieniami. Piêknie prezentuje siê nakryte stropami wnêtrze koœcio³a. W œwi¹tyni zachowa³y siê ostro³ukowe portale gotyckie. Stropy i œciany koœcio³a pokryte s¹ piêkn¹ polichromi¹ z 1893 r. Dominuj¹ w niej motywy figuralne. Umieszczony na belce têczowej krucyfiks gotycki pochodzi z pocz¹tku XVI w. Z kolei z II po³owy XVII w. pochodzi o³tarz g³ówny z obrazem Matki Bo¿ej z Dzieci¹tkiem. Na koniec XVII stulecia datowane s¹ póŸno- renesansowe o³tarze boczne oraz barokowa ambona. Koœció³ w Woli Radziszowskiej - XV Radziszowskiej w. Woli w Koœció³

www.solectwowolaradziszowska.pl 19 SKARBY HISTORII Skarby architektury sakralnej Koœció³ w Mogilanach Koœció³

Na terenie LGD Blisko Krakowa znajduje siê te¿ kilka innych, zabytkowych i niezwykle intere- suj¹cych koœcio³ów. W tej niewielkiej publikacji nie sposób wymieniæ, a tym bardziej opisaæ wszystkie, ale szczególn¹ uwagê pragniemy zwróciæ na œwi¹tynie w Mogilanach, Œwi¹tnikach Górnych, Skawinie i Czernichowie. Koœció³ pw. œw. Bart³omieja w Mogilanach s³ynie z o³tarza z krucyfiksem w bogato rzeŸbionym retabulum w kszta³cie serca. Jest ono utworzone ze splotów winnej latoroœli i zawiera póŸnogotyckie figury Matki Boskiej Bolesnej i œw. Jana. PóŸno- barokowy o³tarz pochodzi z oko³o 1700 r. i jest unikatem w skali europejskiej. Z kolei w pochodz¹cym z po³owy XIX w. koœciele parafialnym pw. œw. Stanis³awa w Œwi¹tnikach Górnych najcenniejsze s¹ XVIII-wieczne „o³tarze wawelskie” przywiezione do Œwi¹tnik Kaplica ró¿añcowa w CzernichowieKaplica ró¿añcowa O³tarz w Mogilanach koœcio³a 20 Wnêtrze koœcio³a w Œwi¹tnikach Górnych koœcio³a Wnêtrze w 1905 r. przez ówczesnych kaplic oraz przydro¿nych kapliczek. œwi¹tników katedralnych. Ich twórc¹ Na szczególn¹ uwagê zas³uguje jest w³oski mistrz Franciszek Placidi. kaplica ró¿añcowa w Czernichowie. Jeden przedstawia Chrystusa Pochodzi z XVII w., a usytuowana jest ukrzy¿owanego z widoczn¹ w tle na szczycie dominuj¹cego nad okolic¹ Jerozolim¹, a w drugim znajduje siê wzgórza. obraz Matki Boskiej Wawelskiej, zwanej te¿ Œwi¹tnick¹. D³ug¹ historiê ma koœció³ pw. œœ. Aposto³ów Szymona i Judy Tadeusza w Skawinie. Ufundowany zosta³ przez króla Kazimierza III Wielkiego w 1364 r. Po po¿arach w 1704, 1721 i 1815 r. by³ odbudowany i ponownie konsekrowany w 1826 r. Z XV w. pochodzi koœció³ pw. Œwiêtej Trójcy w Czernichowie. W XVII w. zosta³ powiêkszony i przebudowany w stylu barokowym. Na omawianym terenie znajduje siê ponadto wiele piêknych i cennych Koœció³ w Czernichowie Koœció³

www.skarby.bliskokrakowa.pl 21 SKARBY HISTORII W cieniu szlacheckich dworów

Mi³oœnicy tradycji zwi¹zanej z polskim ziemiañstwem znajd¹ na terenie czterech opisywanych gmin kilka interesuj¹cych dworków ziemiañskich. Niektóre z nich otaczaj¹ urokliwe parki i ogrody. Jest tak m.in. w przypadku póŸnoklasycystycznego dworu w Mogilanach, pochodz¹cego z koñca XVIII w. Oko³o 1840 r. zosta³ on przebudowany, a z pocz¹tkiem XX w. rozbudowany o czêœæ pó³nocn¹. Po II wojnie œwiatowej ulega³ stopniowej dewastacji. Remontu doczeka³ siê w 1967 r. po przekazaniu Polskiej Akademii Nauk, która przeznaczy³a go na oœrodek konferen- cyjny. Dwór po³o¿ony jest w parku o renesansowym rodowodzie, jednak wiêkszoœæ drzew pochodzi z koñca XIX w. Nie mniej interesuj¹cy jest odno- wiony w ostatnich latach Dwór Dzieduszyckich w Radziszowie. Zosta³ on wybudowany w stylu póŸno- klasycystycznym w pierwszej po³owie Drzewo w Parku Czernichowskim w Parku Drzewo Dworze Rolnicza w Czernichowskim Szko³a 22 XIX w. przez rodzinê Dzieduszyckich. Wokó³ dworu urz¹dzono park oraz ogrody kwiatowe, warzywne i sad. W XX w. dwór zakupi³a Gmina Radziszów i przystosowa³a go do u¿ytkowania na potrzeby szkolne. Funkcjê szko³y pe³ni³ przez 88 lat do 1997 r. Odnowiony budynek jest w³asnoœci¹ Gminy Skawina, a administrowany przez Centrum Kultury i Sportu w Skawinie. Obecnie dwór pe³ni funkcjê Oœrodka Kulturalno-Edukacyjnego oraz Regionalnego Centrum Turystycznego. Godny obejrzenia jest równie¿ zespó³ dworsko-parkowy w Czernichowie. W XIX-wiecznym dworze mieœci siê obecnie najstarsza w Polsce szko³a rolnicza. Otwarto j¹ po przebudowie i adaptacji budynku w 1860 r. Jednym z profesorów tej s³ynnej placówki by³ dr Franciszek Stefczyk. Za jego spraw¹ w koñcu XIX w. Czernichów sta³ siê kolebk¹ spó³dzielczoœci wiejskiej w Galicji. Równie¿ z XIX w. pochodzi drewniany dwór w Przegini Narodowej. Z racji tego, ¿e nale¿a³ niegdyœ do rodziny Jana Matejki, zwany jest „Matejkówk¹”. Otacza go park za³o¿ony na pocz¹tku XIX stulecia. Obecnie dworek jest siedzib¹ lokalnego Stowarzyszenia Kobiet, kultywuj¹cego tradycje regionalne. W Jurczycach, nieopodal Izby Pamiêci Rodu Hallerów i Hallerczyków, znajduje siê odremontowany dwór, w którym m.in. mieszka³ genera³ Józef Haller. Dwór w JurczycachDwór w Radziszowie Dwór w Mogilanach Dwór

www.czernichow.edu.pl www.dworradziszow.pl www.jurczyce.pl/dworek.php 23 SKARBY NATURY Uroki Parku Miejskiego w Skawinie

Wêdrówkê po miejscach, w których mo¿na nieco odetchn¹æ od zgie³ku cywilizacji i zrelaksowaæ siê na ³onie natury, trochê przewrotnie propo- nujemy rozpocz¹æ w centrum Skawiny – od spaceru alejkami Parku Miejskiego, za³o¿onego w 1927 r. Ma on kilka ha powierzchni, a tworzy go zabytkowy drzewostan. Wystêpuje tu prawie 60 gatunków drzew. Szczególn¹ uwagê zwraca sêdziwy d¹b z roz³o¿yst¹ koron¹, który dost¹pi³ miana pomnika przyrody. Oczy spacerowiczów ciesz¹ nie tylko urokliwe parkowe alejki, ale te¿ zbiornik wodny znajduj¹cy siê w obrêbie parku. Powsta³ on w miejscu dawnego starorzecza p³yn¹cej w s¹siedztwie rzeki Skawinki. Na terenie parku znajduje siê ciekawy architektonicznie Pa³acyk „Sokó³” z 1906 r. Powsta³ on na miejscu zamku warownego, wznie- sionego prawdopodobnie jeszcze przez króla Kazimierza III Wielkiego lub zaraz po jego œmierci. 24 Pod koniec XIX w. teren sta³ siê w³asnoœci¹ Towarzystwa Gimnastycznego „Sokó³”, które zainicjowa³o budowê pa³acyku. Jego projektantem by³ Wincenty Koczarkiewicz. Obecnie znajduje siê w nim sala teatralna i kawiarnia, w której odbywaj¹ siê wernisa¿e lokalnych twórców.

Warto wiedzieæ: Park Miejski im. Józefa Pi³sudskiego w Skawinie s¹siaduje z basenem „Camena”. W s¹siedztwie Pa³acyku „Sokó³” znajduje siê – ods³oniêty w 2009 r., zaprojektowany przez krakowskiego rzeŸbiarza Czes³awa DŸwigaja – pomnik króla Kazimierza III Wielkiego. Pomnik króla Kazimierza III Wielkiego Kazimierza III króla Pomnik

www.skarby.bliskokrakowa.pl 25 SKARBY NATURY Pozosta³oœci karpackiej puszczy

Najwiêkszym w pobli¿u Krakowa kompleksem leœnym jest Las Bronaczowa. Jego obszar zajmuje oko³o 750 ha i obejmuje pagórkowaty teren na styku granic Radziszowa, Mogilan i G³ogoczowa. Prawie po³owa tego obszaru le¿y w granicach Radziszowa. Opisywany kompleks leœny stanowi pozosta³oœæ potê¿nej Las Bronaczowa niegdyœ puszczy karpackiej. Na terenie leœny wzd³u¿. To doskona³e miejsce lasu wystêpuje Rezerwat Przyrody zarówno na spacer, jak i na wycieczkê „Kozie K¹ty”, utworzony dla rowerow¹. Pozosta³oœci dawnej zachowania fragmentu lasu puszczy karpackiej stanowi¹ te¿ mieszanego bukowo-jod³owego. o wiele mniejsze obszarowo kompleksy Warto wspomnieæ, ¿e bardziej znany, leœne w Œwi¹tnikach Górnych szczególnie mieszkañcom Krakowa, i okolicach tej miejscowoœci. W samych Lasek Wolski obejmuje obszar Œwi¹tnikach wart obejrzenia jest tzw. zaledwie 350 ha, a wiêc mniej ni¿ Las „Pod Lech¹”. W jego centrum radziszowska czêœæ Lasu Bronaczowa. znajduje siê XIX-wieczny cmentarz By skorzystaæ z uroków tego choleryczny oraz cmentarz wojenny kompleksu leœnego trzeba siê udaæ ze z czasów I wojny œwiatowej. Spoczywa Skawiny do nieodleg³ego Radziszowa, na nim ponad 20 ¿o³nierzy rosyjskich, sk¹d w g³¹b lasu najlepiej dotrzeæ ulic¹ poleg³ych w Œwi¹tnikach Górnych Spacerow¹. Przechodzi ona w leœn¹ w 1914 r. Cmentarz zosta³ w ostatnim alejkê, która przecina ca³y kompleks czasie odnowiony. 26 Dojazd do Lasu Bronaczowa: Z Krakowa najwygodniej dojechaæ w to miejsce Zakopiank¹. Na pograniczu miejscowoœci G³ogoczów i Mogilany utworzony zosta³ parking z polem biwakowym. Warto wiedzieæ: Znajduj¹cy siê w obrêbie Lasu Bronaczowa Rezerwat Przyrody „Kozie K¹ty” zajmuje nieco ponad 24 ha powierzchni. Powo³any zosta³ zarz¹dzeniem Ministra Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych z 3 marca 1989 r. Celem ochrony jest zachowanie fragmentu drzewostanu mieszanego o charakterze naturalnym z udzia³em jod³y w zachodniej czêœci Pogórza Wielickiego.

www.naszradziszow.com 27 SKARBY NATURY Skalne uroki Kajasówki

Wyj¹tkow¹ urod¹ odznacza siê usytuowany na terenie gminy Czernichów Rezerwat Przyrody Nieo¿ywionej „Kajasówka”, obejmuj¹cy czêœæ malowniczego wapiennego wzgórza. Rezerwat za³o¿ony zosta³ w 1962 r. Ma prawie 12 ha powierzchni i jest czêœci¹ Rudniañskiego Parku Krajobra- zowego. Znajduje siê w okolicach wsi Przeginia Duchowna i Czu³ówek. Utworzenie i funkcjonowanie rezerwatu stawia sobie za cel ochronê unikatowego zrêbu tektonicznego, który buduj¹ wapienie jurajskie i pokrywa roœlinnoœæ kserotermiczna. Celem rezerwatu jest zachowanie w¹skiego zrêbu tektonicznego, jako unikatu geologicznego i cennego obiektu badañ tektoniki i budowy geologicznej Wy¿yny Krakowskiej. Przedmiotem ochrony s¹ tutaj formy i procesy tektoniczne oraz geomorfologiczne. Rezerwat 28 stanowi¹ miêdzy innymi ³¹ki, murawy i zaroœla kserotermiczne, czyli wykszta³caj¹ce siê na siedliskach o bardzo silnym nas³onecznieniu i niewielkiej dostêpnoœci wody. W pó³nocno- -wschodniej czêœci rezerwatu znajduje siê Jaskinia Przegiñska. Najwy¿sze wzniesienie na obszarze „Kajasówki” to tzw. Góra Bustryk o wysokoœci 320 m n.p.m. Wysokoœæ wzglêdna tego wzgórza to oko³o 50-70 m. Rozci¹ga siê stamt¹d piêkny widok na okolicê. W rezerwacie rosn¹ m.in. Szlakiem do rezerwatu: dziewiêæsi³ bez³odygowy, pier- Do rezerwatu Kajasówka mo¿na siê wiosnka wynios³a, rojnik pospolity, wybraæ pieszo z Czernichowa. kruszczyk szerokolistny oraz kalina Wytyczono stamt¹d dwa szlaki koralowa. Przez rezerwat biegnie turystyczne: czerwony i ¿ó³ty. geologiczna œcie¿ka dydaktyczna.

www.skarby.bliskokrakowa.pl 29 SKARBY NATURY Œcie¿ka Ornitologiczna £¹czany - Kamieñ

Na po³udniowo-zachodnim krañcu gminy Czernichów znajduje siê miejsce, które powinni odwiedziæ nie tylko mi³oœnicy ptaków. Mowa o Œcie¿ce Ornitologicznej, prowadz¹cej od stopnia wodnego na Wiœle w £¹czanach do nieczynnego kamienio³omu i wapiennika w Kamieniu. Zbiornik Stary widokowym z tarasem wapiennik w £¹czanach jest najwiêkszym zimowiskiem ptaków na górnej Wiœle, a w okresie przelotów wiosennych i jesiennych wa¿nym miejscem postojowym dla ptaków migru- j¹cych. Jest te¿ miejscem najwiêkszej koncentracji zimowych ³abêdzi niemych, krzy¿ówek, czernic, g³owienek, mew œmieszek, ³ysek, czapli siwych, a w ostatnich latach tak¿e mew pospolitych i siwych. Na ¿adnym innym obiekcie wodnym w po³udniowo-wschodniej Polsce nie odnotowano tak du¿ej liczby gatunków jak tutaj. Wœród poja- wiaj¹cych siê tu rzadkich gatunków 30 wymieniæ nale¿y: ³abêdzie krzykliwe, bernikle rdzawoszyje, ogorza³ki, lodówki, markaczki, bieliki oraz czeczotki polarne. W okolicy £¹czan stwierdzono w sumie 138 gatunków ptaków, w tym 81 gatunków ptaków lêgowych i prawdopodobnie lêgowych, dla 10 gatunków jest to miejsce ¿erowania, zimuj¹ tu 72 gatunki. Zbiornik w £¹czanach na Wiœle jest bardzo p³ytki i ma na tyle du¿¹ powierzchniê, ¿e wiêkszoœæ ptaków mo¿e na nim czuæ siê bezpiecznie podczas ¿erowania i odpoczynku. Warto wiedzieæ: Œcie¿ka ornitologiczna zosta³a Ca³kowity czas przejœcia œcie¿ki w jedn¹ utworzona w 2001 r. przez Zespó³ stronê wynosi oko³o 45 minut. Na trasie Jurajskich Parków Krajobrazowych znajduje siê kilka punktów obser- w Krakowie. Znajduje siê ona na wacyjnych. Wybieraj¹c siê na wycieczkê terenie Rudniañskiego Parku w okolice zbiornika „£¹czany” warto Krajobrazowego. zabraæ ze sob¹ lornetkê.

www.sciezkaornitologiczna.czernichow.pl 31 SKARBY NATURY Pieszo, rowerem, konno, kajakiem...

Ogó³em sieæ wszystkich oznakowanych szlaków na obszarze LGD Blisko Krakowa liczy 244,6 km, z czego najwiêcej, bo a¿ 105 km, przypada na gminê Czernichów. S¹ to zarówno szlaki piesze, rowerowe, jak i konne. Wspomnieliœmy ju¿ o szlaku spacerowym po rezerwacie Czernichowa Panorama Kajasówka oraz o œcie¿ce ornito- logicznej przy zbiorniku £¹czany, ale to nie jedyne szlaki turystyczne na tym terenie, które warto poleciæ. Do najciekawszych szlaków pieszych zalicza siê równie¿: Szlak „Tenczyñski” z Czernichowa do Krzeszowic (d³ugoœæ szlaku wynosi 27,8 km, na terenie gminy Czernichów – 12,3 km); prowadzi w wiêkszoœci terenem niezabudo- wanym, przez lasy i pola, w tym przez las ¯akowiec i górê Che³m ponad Czernichowem.

32 Gmina Œwi¹tniki Górne

Szlak „Czarnego Lasu” z Czarnego Szlak niebieski ze Skawiny – Lasu ko³o Rusocic do rezerwatu dworzec PKP do Su³kowic (d³. na „Kajasówka” (d³ugoœæ szlaku 3,8 km, terenie gminy Skawina – 10,4 km, w ca³oœci na terenie gminy w znacznej czêœci przez las Czernichów); jest to szlak ³¹cznikowy, Bronaczowa); prawie w ca³oœci mo¿na go przejechaæ rowerem. mo¿na przebyæ rowerem. Szlak „Czernichowski” Szlak „Genera³a Bema” z Czernichowa do Alwerni (d³ugoœæ z Radziszowa PKP przez las szlaku 20,2 km, w tym na terenie Bronaczowa, Mogilany, Gaj, gminy Czernichów 12,1 km); Libertów do Borku Fa³êckiego przebiega g³ównie lasami i polami; w Krakowie (przez teren LGD po drodze punkt widokowy przebiega na d³. 16,8 km). w Rusocicach. Szlak niebieski z Myœlenic do Szlak „Prze³omu Rudna” spod Swoszowic (przez teren gmin rezerwatu „Kajasówka” w okolice Œwi¹tniki G. oraz Mogilany Przegini Narodowej (szlak przebiega na d³. 10,8 km); na szlaku ³¹cznikowy o d³ugoœci 3,8 km); spora znajduje siê m.in. Muzeum czêœæ szlaku biegnie wzd³u¿ koryta Œlusarstwa w Œwi¹tnikach Górnych. Rudna; jest przejezdny rowerem.

www.skarby.bliskokrakowa.pl 33 Wœród szlaków rowerowych na pocz¹tku wymieniæ nale¿y Miêdzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways – Szlak Bursztynowy: Budapeszt-Kraków- -Gdañsk. Jego d³ugoœæ na terenie LGD (gm. Skawina) wynosi 15,2 km. Godny polecenia jest Szlak Bocianich Gniazd (okrê¿ny, 16 km): - na zbiorniku £¹czany Œcie¿ka ornitologiczna obserwacyjnych jeden z punktów Wo³owice OSP-D¹browa Szlachecka-WyŸra³-Wo³owice OSP. Niezwykle ciekawy przebieg ma Wiœlany Szlak Rowerowy z Piekar przez m.in. Œciejowice, Jeziorzany, Wo³owice, Czernichów i £¹czany do zalewu Skowronek. W du¿ej czêœci biegnie on wa³ami Wis³y. Ma 32,3 km d³., z czego na terenie gm. Czernichów – 21,6 km. Obecnie na obszarze LGD funkcjonuje jeden szlak konny za³o¿ony w 2004 r. z inicjatywy i ze œrodków gminy Czernichów. Obejmuje on pêtlê z Czernichowa 34 do rezerwatu Kajasówka, z powrotem przez Ratanice (d³ugoœæ szlaku wynosi 16,3 km). Wiele wskazuje na to, ¿e w przysz³oœci oznaczonych szlaków turystycznych na obszarze czterech gmin tworz¹cych obszar LGD w znacz¹cy sposób przybêdzie. promowa Przeprawa Stowarzyszenie przygotowa³o koncepcjê sieci szlaków turysty- cznych na obszarze swego dzia³ania. Zak³ada ona wytyczenie dziewiêciu nowych szlaków rowerowych, jednego pieszego i jednego konnego. Koncepcja sieci szlaków zosta³a zamieszczona na stronie www.bliskokrakowa.pl.

www.rower.czernichow.pl 35 SKARBY TRADYCJI Œwi¹tnickie k³ódki i wawelscy œwi¹tnicy Czêœæ ekspozycji w Muzeum Œlusarstwa w Muzeum Czêœæ ekspozycji œwi¹tnikom wawelskim poœwiêcona

W dzieje podkrakowskich Œwi¹tnik Górnych wpisana jest wielowiekowa i wyj¹tkowo ciekawa tradycja. Podkreœliæ trzeba, ¿e jest to jedna z najstarszych miejscowoœci po³udniowej Ma³opolski. Jej historia od co najmniej siedmiu wieków zwi¹zana jest z rzemios³em metalowym. W XI w., po za³o¿eniu biskupstwa krakowskiego, mieszkañcy wsi Górki (obecnych Œwi¹tnik Górnych) otrzymali przywilej s³u¿by w Katedrze Wawelskiej i godne miano œwi¹tników wawelskich. Do ich obowi¹zków nale¿a³a pos³uga w katedrze, trzymanie stra¿y nad skarbcem katedralnym, a od XVI w. dzwonienie Dzwonem Zygmunta. Za liny tego¿ dzwonu poci¹gali ju¿ od 1521 r. Œwi¹tnicy remontowali tak¿e i sami wykonywali metalowe elementy zabezpieczaj¹ce katedrê. Ich kunszt œlusarski sta³ siê z czasem tradycj¹ przekazywan¹ z pokolenia

na pokolenie. Zygmunta Dzwon 36 Wa¿n¹ postaci¹ dla Œwi¹tniczan jest kardyna³ Jerzy Radziwi³³, któremu w ostatnim dziesiêcioleciu XVI w. podlega³o krakowskie biskupstwo. Koœcielny hierarcha postanowi³ sprowadziæ do Œwi¹tnik w³oskich rusznikarzy, by mieæ mo¿liwoœæ wyposa¿enia chor¹gwi biskupich. Da³o to pocz¹tek dzia³alnoœci kowalskiej i p³atnerskiej w Œwi¹tnikach Górnych. Gdy pod koniec XVIII w. nie by³o ju¿ zbytu na

zbroje husarskie i szable, mieszkañcy Wyczó³kowski L. - mal. Synowiec Œwi¹tnik Stanis³aw wsi zaczêli wykorzystywaæ swoje doœwiadczenie przy produkcji zamków i k³ódek, na które popyt ci¹gle wzrasta³. Wa¿nym etapem w kszta³towaniu tradycji œlusarskiej w Œwi¹tnikach by³o za³o¿enie w 1888 r. Cesarsko Królewskiej Szko³y Œlusarskiej, która kszta³ci³a przysz³ych majstrów œlusarskich i wprowadza³a now¹ technologiê produkcji k³ódek z wykorzystaniem prasy rêcznej i parowej.

Warto wiedzieæ: Dzisiaj w zabytkowym budynku Szko³y Œlusarskiej mieœci siê Muzeum Œlusarstwa im. Marcina Miku³y. Szabla œwi¹tnicka K³ódka okolicznoœciowa z pocz¹tku XX w.K³ódka okolicznoœciowa do wyrobu k³ódek warsztat Muzealny

www.muzeumslusarstwa.pl 37 SKARBY TRADYCJI Bagniêæ, czyli palma

W okolicach Kamienia, w gminie Czernichów, palma wielkanocna ma swoj¹ lokaln¹, gwarow¹ nazwê – bagniêæ. Za spraw¹ dzia³aj¹cego tam prê¿nie Towarzystwa Przyjació³ Kamienia ta dawna i jak¿e oryginalna tradycja, zwi¹zana z wykonywaniem i specyficznym nazywaniem palm wielkanocnych, jest w tej miejsco- woœci ¿ywo kultywowana. A zgodnie z t¹ tradycj¹ bagniêæ musi byæ naturalna, koniecznie zielona i zrobiona samodzielnie. Nie ma mowy o sztucznych, a nawet suszonych kwiatach. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od bagien i moczarów, na których zbierano roœliny do sporz¹dzania wielkanocnych bagniêci. Nawet jeden z przysió³ków Kamienia nosi nazwê Bagienna. Jak wspomnieliœmy, o kultywowanie lokalnej tradycji zadbali cz³onkowie Towarzystwa Przyjació³ Kamienia. 38 Od 2004 r. organizuj¹ oni konkurs na bagniêæ wielkanocn¹. Kwalifikuj¹ do niego tylko te najbardziej tradycyjne. A takie powinny w sobie zawieraæ wszystkie rodzaje roœlin, z których w dawnych czasach robiono te tradycyjne palmy. By³y to: ja³owiec, leszczyna, trzcina, brzoza, wierzba, szak³ak oraz k³okoczka po³udniowa. Ocenie podlega te¿ oczywiœcie sposób u³o¿enia roœlin. W przeciwieñstwie do innych palmowych konkursów, przy ocenie bagniêci nie bierze siê w ogóle pod uwagê ich wysokoœci. Warto nadmieniæ, ¿e ludowym palmom przypisywano wiele niezwyk³ych, dobroczynnych w³aœciwoœci. W Kamieniu wierzy siê, ¿e bagniêæ zawieszona na frontowej œcianie domu przez ca³y rok chroni go od nieszczêœæ. Maleñkie krzy¿yki zrobione z palm mocuje siê do œcian domu. Chroni¹ one od burz, piorunów, ognia. Krzy¿yki, zrobione z ³odyg bagniêci, wk³adano w ziemiê, co mia³o chroniæ uprawy przed gradobiciem.

www.tpk.czernichow.pl 39 SKARBY TRADYCJI Roztañczeni Mogilanie

Od wielu lat wizytówk¹ gminy Mogilany jest Zespó³ Regionalny „Mogilanie“. Powsta³ w 1984 r. w Gminnym Oœrodku Kultury w Mogilanach i od pocz¹tku swojego istnienia stara siê w sposób najwierniejszy pokazywaæ na scenie obrzêdy i zwyczaje wsi podkrakowskiej. Wœród etnografów i specjalistów oceniaj¹cych wystêpy zespo³ów folklorystycznych „Mogilanie“ uchodz¹ za grupê bardzo dbaj¹c¹ o odtworzenie realiów wsi z prze³omu XIX i XX w. Stroje, które zespó³ posiada zosta³y wykonane po konsultacjach z ekspertami Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, a materia³y Ÿród³owe, stanowi¹ce bazê do programów zespo³u, pochodz¹ z archiwum krakowskiego Muzeum Etnograficznego i wywiadów terenowych. Na program zespo³u sk³adaj¹ siê widowiska pokazuj¹ce zwyczaje i obrzêdy wsi podkra- 40 kowskiej – w szczególnoœci Mogilan i najbli¿szej okolicy („Wesele Mogilañskie“, „Do¿ynki“, „Comber Babski“, „Zabawa w Karczmie“), a tak¿e programy zwi¹zane z okresem Bo¿ego Narodzenia i programy patriotyczne. W 1999 r. zespó³ zosta³ przyjêty w poczet cz³onków Polskiej Sekcji C.I.O.F.F., a w 2010 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w uznaniu zas³ug dla kultury ludowej przyzna³ „Mogilanom” Nagrodê imienia Oskara Kolberga. Zespó³ wielokrotnie z powodzeniem prezentowa³ siê na przegl¹dach i festiwalach w kraju i za granic¹. Jak do tej pory „Mogilanie” wystêpowali w takich krajach jak: Niemcy, Czechy, Belgia, Francja, W³ochy, Wêgry, Chorwacja, Austria, Serbia, Ukraina. Od 2002 r. w Gminnym Oœrodku „Mogilanie” w Watykanie Kultury dzia³a Dzieciêcy Zespó³ Najwiêkszym wydarzeniem Regionalny „Mali Mogilanie”. Od kilku w dotychczasowej historii zespo³u by³ lat posiada on w³asn¹ dzieciêco- wystêp dla Ojca Œwiêtego Jana Paw³a II -m³odzie¿ow¹ kapelê. na Placu œw. Piotra w Watykanie. By³o to 12 maja 2004 r.

www.gok.mogilany.pl 41 SKARBY TRADYCJI Tradycja na talerzu Kie³basa Lisiecka

Innym przejawem lokalnej tradycji, bli¿szym bez w¹tpienia cia³u ni¿ duszy, jest wytwarzana w okolicach Liszek i Czernichowa kie³basa lisiecka. Miejscowe firmy wêdliniarskie z niezwyk³¹ pieczo³owitoœci¹ dbaj¹ o jej sk³ad, który w 85% ma stanowiæ szynka wieprzowa, a tak¿e o sposób doprawienia pieprzem i czosnkiem. Kie³basa lisiecka posiada kszta³t wianka o œrednicy 35-40 cm. Jej zewnêtrzna pow³oka ma kolor ciemnobr¹zowy, wynikaj¹cy z procesu naturalnego wêdzenia, do którego u¿ywa siê drewna olchowego, bukowego lub z drzew owocowych. Kie³basa jest lœni¹ca i lekko pomarszczona, sucha w dotyku, ma ok. 52 mm gruboœci. W jej przekroju widoczne s¹ jasne kawa³ki miêsa szynkowego, otoczone ciemniejszym farszem miêsnym. Ten szczegó³owy opis jest niezwykle wa¿ny, poniewa¿ w 2010 r. kie³basê lisieck¹ wpisano do rejestru wyrobów wêdliniarskich tradycyjnych Prezentacja z kie³bas¹ lisieck¹ wraz 42 Piernik hallerowski Piernik produktów o Chronionym (gm. Czernichów). To w³aœnie Oznaczeniu Geograficznym. Sta³o siê w Rybnej powsta³a pierwsza na ziemi to na mocy rozporz¹dzenia krakowskiej spó³dzielnia mleczarska opublikowanego w Dzienniku w oparciu o statut opracowany przez Urzêdowym Unii Europejskiej. dr. Franciszka Stefczyka – pioniera Nazwa „kie³basa lisiecka” jest ruchu spó³dzielczego (XIX-XX w.). zarezerwowana wy³¹cznie dla tych kie³bas, które s¹ produkowane przez producentów zrzeszonych w konsorcjum. Maj¹ oni prawo do u¿ywania specjalnego unijnego Unijny znak „Chronione Oznaczenie oznaczenia. Geograficzne”. Prawo do jego u¿ywania Inne lokalne produkty tradycyjne to maj¹ producenci kie³basy d¿em boczkowy (Mogilany), herbatka lisieckiej zrzeszeni z dziadowca i gulasz œwi¹tnicki w konsorcjum. (Œwi¹tniki Górne), a tak¿e piernik hallerowski (Jurczyce), którego smak Warto wiedzieæ: i aromat zachwyca amatorów Tradycyje masarskie w okolicach Liszek s³odyczy. Warto tu jeszcze wspom- i Czernichowa notowane s¹ ju¿ od nieæ o s³ynnym maœle z Rybnej po³owy XIX w.

www.skarby.bliskokrakowa.pl 43 gm. Krzeszowice

Rybna 4 Czu³ówek

780 Liszki gm. Alwernia Wzgórze Jaskinia Kajasówka Przegiñska Rezerwat 5 Nowa Wieœ Kajasówka Szlachecka Przeginia Duchowna W Kamieñ 2 3 gm. Liszki 9 G. Ostra Przeginia G. Dzierwiñska G. Soko³a Narodowa Rusocice S

1 Ratanice K³okoczyn D¹browa Szlachecka Stopieñ Wodny G. Che³m £¹czany CZERNICHÓW 7 6 Prom Wis³a Prom 8 Wo³owice Wis³a Kopan -Druga Kana³ £¹czany - Skawina projektowany Pozowice Facimiech Ochodza

44 kier. Oœwiêcim 44 Jaœkowice Borek Szlache

Oznaczenia szlaków: projektowany Krzêcin 10 Granice obszaru Polanka Hallera 1 LGD Blisko Krakowa

Szlaki piesze

kier. Kalwaria Zebrzydowska W Radzis Szlaki rowerowe PKP

Szlaki spacerowe gm. Lanckorona i dydaktyczne Szlaki konne i N

E

S Kraków

44 Kraków

Skawinka A4; 94 44 Kraków Prom -Pierwsza PKP 7

Kopanka 23 SKAWINA -Druga PKP 20 21 22 Libertów Lusina 19 Brzyczyna Gaj Wrz¹sowice Szlachecki Chorowice Ochojno Rzozów

Buków projektowany Kulerzów 24 25 26 Konary Jurczyce MOGILANY Rzeszotary allera ŒWI¥TNIKI GÓRNE 11 17 Radziszów projektowany 18 28 7 27

REZ. KOZIE gm. Siepraw K¥TY 16 projektowany Olszowice Las Bronaczowa W³osañ

projektowany 29 Wola 15 G³ogoczów Radziszowska projektowany gm. Myœlenice

12 kier. Zakopane PKP 13 14 N W E S WARTO ZOBACZYÆ

1 Œcie¿ka Ornitologiczna na zbiorniku £¹czany 2 Izba Regionalna w Kamieniu 3 Zabytkowa studnia drewniana w Kamieniu (XVIII-XIX w.) 4 Zespó³ Koœcielno-Plebañski w Rybnej (XIX w.) 5 Rezerwat Przyrody Nieo¿ywionej „Kajasówka” 6 Kaplica Ró¿añcowa w Czernichowie (XVII w.) 7 Koœció³ pw. Œwiêtej Trójcy w Czernichowie (XV w.) 8 Zespó³ dworsko-parkowy w Czernichowie (XIX w.) 9 Matejkówka w Przegini Narodowej (XIX w.) 10 Koœció³ pw. Narodzenia NMP w Krzêcinie (XVI w.) 11 Izba Pamiêci Rodu Hallerów i Hallerczyków w Jurczycach 12 Koœció³ pw. Wniebowziêcia NMP w Woli Radziszowskiej (XV w.) 13 Izba Regionalna w Woli Radziszowskiej 14 Prehistoryczna Osada w Woli Radziszowskiej 15 Las Bronaczowa w Radziszowie 16 Rezerwat „Kozie K¹ty” w Lesie Bronaczowa 17 Dwór Dzieduszyckich w Radziszowie 18 Koœció³ pw. œw. Wawrzyñca w Radziszowie (XV w.) 19 Park Miejski wraz z pa³acykiem „Sokó³” w Skawinie 20 Muzeum Regionalne w Skawinie 21 Rynek i Ratusz w Skawinie 22 Koœció³ pw. Ofiarowania NMP w Skawinie 23 Koœció³ pw. œœ. Aposto³ów Szymona i Judy Tadeusza w Skawinie 24 Rezerwat „Cieszynianka” 25 Dwór w Mogilanach (XVIII w.) 26 Koœció³ pw. œw. Bart³omieja w Mogilanach (XVII w.) 27 Muzeum Œlusarstwa im. Marcina Miku³y w Œwi¹tnikach Górnych 28 Koœció³ pw. œw. Stanis³awa w Œwi¹tnikach Górnych (XIX w.) 29 Parking z polem biwakowym

Wykaz zdjêæ. Informacja o autorach lub w³aœcicielach zdjêæ u¿ytych w publikacji:

arch. UG Czernichów: str. 4, str. 20 – kaplica, str. 21 – zdj. u do³u, str. 22 – 2 zdj. u góry, str. 28-32, str. 34-35, str. 42 – zdj. u do³u, arch. UG Mogilany: str. 5, str. 20 – zdj. g³ówne, arch. UMiG Skawina: str. 6, str. 8, str. 18 – zdj. u do³u, str. 24 – zdj. g³ówne, str. 27 – 2 zdj. u do³u, arch. UMiG Œwi¹tniki Górne: str. 7 , str. 10, str. 11 – k³ódka, str. 36 – zdj. gablot, str. 37 – zdj. u góry, Roman Tracz – Logarte: str. 11 – 2 zdj. u góry i zbroja, str. 36 – zdj. Dzwonu, str. 37 – 3 zdj. od do³u, str. 42 – zdj. g³ówne, Joanna, Katarzyna, Krzysztof Byrscy: str. 17, Józef Niechaj: str. 23 – zdj. Dworu w Radziszowie, Janusz Matoga: str. 33 – zdj. g³ówne, arch. Towarzystwa Przyjació³ Kamienia: str. 38-39, arch. GOK w Mogilanach: str. 40-41, Stanis³aw M¹dry: str. 42 – zdj. 2-gie od góry, arch. Towarzystwa Pamiêci Genera³a Józefa Hallera i Hallerczyków: str. 43, arch. LGD Blisko Krakowa – pozosta³e zdjêcia

www.skarby.bliskokrakowa.pl 46 NIEZBÊDNIK TURYSTY

Informacja turystyczna Muzea Lokalna Grupa Dzia³ania Muzeum Regionalne w Skawinie Blisko Krakowa 32-050 Skawina, ul. A. Mickiewicza 26, 32-050 Skawina, ul. ¯wirki i Wigury 23, tel.: 12 256 05 72, tel.: 12 256 02 31• www.bliskokrakowa.pl www.muzeum-skawina.pl www.skarby.bliskokrakowa.pl Muzeum Œlusarstwa im. Marcina Gmina Czernichów Miku³y w Œwi¹tnikach Górnych Urz¹d Gminy Czernichów 32-040 Œwi¹tniki Górne, 32-070 Czernichów 2, ul. K. Bruchnalskiego 35, tel.: 12 270 21 04 tel.: 12 270 40 97, www.gmina.czernichow.pl www.muzeumslusarstwa.pl Gminne Centrum Informacji Izba Pamiêci Rodu Hallerów 32-070 Czernichów 2, i Hallerczyków tel.: 12 270 26 09 32-052 Radziszów, Jurczyce 25, tel.: 12 275 10 69, 604 501 044, Gmina Mogilany www.jurczyce.pl/izba_pamieci.php Urz¹d Gminy Mogilany Izby Regionalne 32-031 Mogilany, ul. Rynek 2, tel.:12 270 10 13 • www.mogilany.pl Izba Regionalna w Kamieniu tel.: 793 635 136 Gminny Oœrodek Kultury 32-031 Mogilany, ul. Grodzka 1, Izba Regionalna w Woli Radziszowskiej tel.: 12 270 16 12 • www.gok.mogilany.pl 32-053 Wola Radziszowska 1 (spichlerz przy Parafii) Gmina Skawina Izba Regionalna w Krzêcinie Urz¹d Miasta i Gminy Skawina tel.: 666 227 138 32-050 Skawina, ul. Rynek 1, tel.: 12 277 01 00 • www.gminaskawina.pl Baza noclegowa Centrum Kultury i Sportu Hotele 32-050 Skawina, ul. ¯wirki i Wigury 11, Hotel „Dworek Skawiñski” tel.: 12 276 24 12 • www.ckis.pl www.dworek-skawinski.pl Gmina Œwi¹tniki Górne Hotel „Minor” www.minor.pl Urz¹d Miasta i Gminy Œwi¹tniki Górne Hotel „Tomi” www.hotel-tomi.pl 32-040 Œwi¹tniki Górne, Agroturystyka ul. K. Bruchnalskiego 36, tel.: 12 270 40 30 • www.swiatniki-gorne.pl Gospodarstwo Agroturystyczne „S³oneczna £¹ka“ Miejsko-Gminny Oœrodek Kultury www.jaskowice.agro.pl 32-040 Œwi¹tniki Górne, ul. K. Bruchnalskiego 5, tel.: 12 270 40 97 • www.mgok-swiatniki.pl

www.skarby.bliskokrakowa.pl 47 NIEZBÊDNIK TURYSTY

Gospodarstwo Agroturystyczne Kompleksy boisk sportowych „Orlik” „Cztery pory roku” 32-050 Skawina, ul. Mickiewicza 27, www.agroturystyka-krakow.pl ul. Konstytucji 3 Maja, Gospodarstwo Agroturystyczne tel.: 888 227 767 (godz. 9.00-16.00) „Agro¯abka” 32-040 Czernichów, Wo³owice, www.agrozabka.com tel.: 604 103 087, 888 610 499 EkoPens www.ekopens.pl Sale sportowe Gospodarstwo Agroturystyczne Gmina Mogilany „Szczêœliwa Trzynastka” Jolanta Jurkiewicz, tel.: 12 270 10 71 www.agro13.pl Gmina Skawina Pensjonat „Eko” tel.: 12 256 95 60 w. 26 tel.: 12 275 11 93 Gmina Œwi¹tniki Górne ZAWARTKI Agroturystyczne Agnieszka Œwiatowiec, Gospodarstwo Rolne tel.: 12 270 40 30 w.18 www.zawartki.pl Centrum Kultury i Sportu w Skawinie Camping w ofercie m.in. wycieczki górskie, Camping Korona ró¿norodne zajêcia na Basenie tel.: 703 400 440, 708 477 500 „Camena” tj.: kursy nauki i doskonalenia Sport i rekreacja p³ywania, aqua aerobic, aqua zumba, w letnim okresie czynny kompleks Oœrodki jeŸdzieckie otwartych basenów przy OKR Stajnia „U Gniadego” „Guba³ówka” (ul. Dêbca 1). www.stajniaugniadego.pl Park Miejski w Skawinie, Oœrodek JeŸdziecki W³osañ w którym znajduje siê wiele atrakcji: www.wlosan.pl kort tenisowy, mini-rampa ze spinem, Stajnia Na Zielonej linarium, zewnêtrzna si³ownia, mini www.na-zielonej.ovh.org œcianka wspinaczkowa, plac zabaw dla Stajnia Kopytko najm³odszych. www.koniewczernichowie.vilnet.pl Stadnina Koni Huculskich www.stadninarzeszotary.pl Klub JeŸdziecki Facimiech www.kjfacimiech.pl Oœrodek JeŸdziecki DIAGRAM www.diagram.net.pl

www.skarby.bliskokrakowa.pl 48

Dzia³aj¹ca od 2009 roku Lokalna Grupa Dzia³ania BLISKO KRAKOWA obejmuje swym zasiêgiem obszar czterech podkrakowskich gmin: Czernichów, Mogilany, Skawina i Œwi¹tniki Górne. Jednym z podstawowych celów stowarzyszenia jest promocja tych gmin, jako regionu o du¿ych walorach turystycznych, bogatej, wielowiekowej tradycji i odrêbnoœci kulturowej. Niniejsza mapa przedstawia atrakcje turystyczno-rekreacyjne obszaru LGD. Prezentuje zasoby historyczne, naturalne i tradycyjne tego terenu, a tak¿e jego potencja³ rekreacyjny. Zapraszamy do wspólnego odkrywania tych piêknych i ciekawych miejsc.

Stowarzyszenie LGD BLISKO KRAKOWA 32-050 Skawina, ul. ¯wirki i Wigury 23, tel./faks: 12 256 02 31, mail: [email protected] www.bliskokrakowa.pl • www.skarby.bliskokrakowa.pl www.facebook.com/bliskokrakowa

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestuj¹ca w obszary wiejskie. Publikacja opracowana przez stowarzyszenie Lokalna Grupa Dzia³ania Blisko Krakowa. Publikacja wspó³finansowana ze œrodków Unii Europejskiej w ramach Dzia³ania 431 Funkcjonowanie LGD, objêtego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. Instytucja Zarz¹dzaj¹ca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 — Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.