Krzysztof Filip Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku
Milicja Obywatelska jako powojenna formacja policyjna została powołana mocą dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego opublikowanego 7 października 1944 roku w „Dzienniku Ustaw”. W artykule 2. Dekretu o Milicji Obywatelskiej stwierdzano, iż jej zadaniem jest: „a) ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego; b) dochodzenie i ściganie przestępstw; c) wykonywanie zleceń władz administracyjnych, sądów i prokuratury w zakresie prawem przewidzianym”. Na czele MO stał komendant główny, który podlegał kierownikowi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego1. Zgodnie z podziałem administracyjnym kraju MO posiadała swoje wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne jednostki. Milicja Obywatelska jako formacja policyjna przetrwała aż do 6 kwietnia 1990 roku, kiedy weszła w życie ustawa o policji. Informacje o dyslokacji poszczególnych jednostek MO w województwie gdańskim znajdują się oczywiście w dokumentach wytworzonych przez załogę poszczególnych komend i komisariatów. Jednymi z najważniejszych były raporty komendanta wojewódzkiego MO w Gdańsku kpt. Mieczysława Konwizora z 7 i 30 kwietnia 1945 roku2 przesyłane do komendanta głównego MO gen. bryg. Franciszka Jóźwiaka. Zawierały one podstawowe informacje na temat stanu organizacji poszczególnych jednostek milicji w województwie gdańskim oraz dyslokacji komend (nazwy miejscowości). W przypadku mniejszych posterunków zwykle ograniczono się do podania ich liczby w poszczególnych powiatach. Nie posiadały one zatem dużego stopnia szczegółowości. Tym ostatnim charakteryzuje się tytułowy Komunikat dyslokacyjny, który znajduje się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, w teczce o sygnaturze IPN Gd 05/54, t. 43. Zawarto w niej sprawozdania Komendy Wojewódzkiej MO w Gdańsku za rok 1945. Kopia dokumentu znajduje się także w Archiwum Państwowym w Gdańsku (sygnatura 1177/31) w zespole Starostwa Powiatowego w Gdańsku4. To nie jedyne dokumenty wytworzone w 1945 roku przez KW MO, a znajdujące się w obu teczkach. Zawierają również: Schemat organizacyjny Komendy Wojewódzkiej MO w Gdańsku, Legendę do schematu organizacji Komendy Wojewódzkiej MO w Gdańsku oraz Szkic podziału administracyjnego województwa gdańskiego. Teczka Starostwa Powiatowego zawiera także inne dokumenty, przekazane przez KW MO do wiadomości tej instytucji, jednak najważniejszym z nich jest Komunikat dyslokacyjny. Za wzór zostanie przedstawiona wersja z AIPN w Gdańsku, gdzie strony ułożono w teczce kolejno (w Archiwum Państwowym pomylono kolejność). Znaczenie tego dokumentu polega na jego wysokiej szczegółowości, zawiera bowiem
1 DzU RP 1944, nr 7, poz. 33, s. 67-68. 2 AIPN, 00294/45, t. 21, Raport, komendant wojewódzki MO w Gdańsku kpt. Mieczysław Konwizor do komendanta głównego MO gen. bryg. Franciszka Jóźwiaka, 8 IV 1945, k. 8-9; ibidem, Raport 3, komendant wojewódzki MO w Gdańsku kpt. Mieczysław Konwizor do komendanta głównego MO gen. bryg. Franciszka Jóźwiaka, 30 IV 1945, k. 10- 14. 3 AIPN Gd, Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku, b.d. [1945], k. 31-46. 4 APG, SP Gdańsk, 1177/31, Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku, b.d. [1945], k. 82-97. 56 Krzysztof Filip dokładne dane adresowe w przypadku komend i komisariatów, a także wymienia miejscowości w których dyslokowano posterunki. Poważnym atutem Komunikatu jest przedstawienie w nim struktury organizacyjnej poszczególnych jednostek. Oddano ją dość wiernie. Oczywiście nie będzie to pierwsza próba wyzyskania Komunikatu jako źródła historycznego – posiłkowano się nim przy realizacji tekstów dotyczących historii MO na danych terenach. Takie zadanie podjął np. Tomasz Pączek, pisząc na temat dziejów milicji na obszarze powiatu słupskiego5 czy Krzysztof Filip, opisując strukturę MO na terenie województwa gdańskiego6. Jednostki Milicji Obywatelskiej tworzono w porozumieniu z Sowietami tuż za frontem, co oznacza, że pierwsze z nich pojawiły się na obszarze późniejszego województwa gdańskiego (utworzono je 30 marca 1945 roku) już w lutym tego roku. Co oczywiste, intencją ich twórców było pozyskiwanie na posterunki, komisariaty i komendy dawnych siedzib polskiej Policji Państwowej lub żandarmerii niemieckiej (ewentualnie Gestapo), które zawierały odpowiednią infrastrukturę (przede wszystkim cele aresztu). Struktura MO tworzona w mniejszych miejscowościach i wsiach składała się początkowo z posterunków nie zawsze objętych ewidencją i niekoniecznie mających kontakt z jednostkami nadrzędnymi. Po pewnym okresie dokonano ich reorganizacji, likwidując część jednostek, a z pozostałych tworząc posterunki gminne i podległe im „zwykłe” posterunki7. Wydaje się, że Komunikat dyslokacyjny powstał w okresie między lipcem a sierpniem 1945 roku. Datowanie dokumentu można wyznaczyć za pomocą kilku elementów. Na mocy Uchwały Rady Ministrów z 7 lipca tego roku poszerzono obszar województwa gdańskiego o „pięć wschodnich powiatów z Pomorza Zachodniego – lęborski, słupski, sławieński, miastecki i bytowski – oraz o cztery powiaty z dawnych Prus Wschodnich – powiat miejski elbląski, malborski, kwidzyński i sztumski”8. W Komunikacie występują niemal wszystkie te powiaty (oprócz sławieńskiego). Powiat sławieński wcześniej należał do Okręgu Pomorze Zachodnie, a zorganizowane na jego terenie jednostki MO podlegały Komendzie Wojewódzkiej MO w Szczecinie. W lipcu 1945 roku przeszły one pod zwierzchnictwo KW MO w Gdańsku. Co ciekawe, Antoni Sikorski, funkcjonariusz skierowany przez tę jednostkę do objęcia kierownictwa KP MO w Sławnie, uczynił to oficjalnie 31 lipca (taka jest data rozkazu personalnego)9. Faktycznie mogło to nastąpić innego dnia (np. nieco wcześniej lub trochę później). Można zatem założyć, że Komunikat powstał w drugiej połowie lipca. Z drugiej strony należy pamiętać, że podane w dokumencie adresy niektórych jednostek funkcjonowały do sierpnia 1945 roku (np. pod koniec miesiąca z Sopotu do Pruszcza Gdańska przeniesiono KP MO na powiat gdański)10. Dzięki temu dokumentowi jesteśmy w stanie w miarę dokładnie odtworzyć dyslokację i strukturę organizacyjną jednostek MO w województwie gdańskim w 1945 roku, co zostanie przedstawione poniżej. W Komunikacie zawarto informacje na temat organizacji i dyslokacji 241 jednostek milicji (lądowych i morskich), w tym Komendy Wojewódzkiej MO w Gdańsku i 14 komend
5 Zob. m.in.: T. Pączek, Powstanie, organizacja i zadania posterunków Milicji Obywatelskiej w powiecie słupskim w latach 1945-1950, „Przegląd Policyjny” 2008, nr 1 (89), s. 14-28. 6 K. Filip, Milicja Obywatelska w Sopocie w latach 1945-1949, Gdańsk 2011; idem, Powstanie i początki działalności Milicji Obywatelskiej w powiecie starogardzkim, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2012, nr 7, s. 248-283; idem, Początki Milicji Obywatelskiej w Tczewie (marzec-sierpień 1945), „Gazeta Tczewska” 10 X 2013, nr 41, s. 10-11. 7 Ibidem. 8 Zob. G. Baziur, Armia Czerwona na Pomorzu Gdańskim 1945-1947, Warszawa 2003, s. 43-44. 9 Szerzej na ten temat m.in. K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 44. 10 Por. K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 54. Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 57 powiatowych MO. Większość z wymienionych niżej jednostek (164 z 241, tj. 68% ogółu) stanowiły oczywiście posterunki gminne MO, których zadaniem była dbałość o porządek i bezpieczeństwo mieszkańców rejonów wiejskich. Komendzie Powiatowej MO w Sopocie (na powiat gdański) podlegało m.in. 19 posterunków gminnych, w Kartuzach – 11, w Kościerzynie – 7, w Tczewie – 19, w Starogardzie – 10, w Wejherowie – 10, w Elblągu – 3, w Sztumie – 8, w Malborku – 5, w Lęborku – 9, w Kwidzynie – 12, w Słupsku – 37, w Miastku – 6, a w Bytowie – 8. Z powyższego zestawienia wynika, że w poszczególnych powiatach (nawet jeśli były podobne pod względem obszaru) występowała duża dysproporcja. Związane było to zapewne z charakterem danego terenu (ziemie należące wcześniej do II RP lub III Rzeszy), liczbą pionierów – milicjantów, warunkami tworzenia (np. utrudnianie bądź ułatwianie organizowania jednostki przez Sowietów), i – co oczywiste – decyzjami zwierzchników milicyjnych i polskich władz administracyjnych. Na terenie województwa gdańskiego znajdowały się także trzy komendy miejskie MO, które usytuowano na terenie Gdańska, Gdyni (tutaj wykazana jako komenda powiatu gdyńsko-grodzkiego) i Sopotu. Komendom miejskim MO, a także niektórym komendom powiatowym MO podlegały także inne mniejsze jednostki, tj. komisariaty i posterunki miejskie MO, które zgodnie ze swą nazwą organizowano jedynie w miastach (np. w Wejherowie działały komisariat i posterunek miejski MO). Dodatkowo, w Gdańsku, Gdyni i Sopocie funkcjonowały trzy komisariaty morskie MO, jak również podległe im posterunki morskie MO (w momencie powstania dokumentu część z nich dopiero organizowano). Ich załogi dbały o bezpieczeństwo terenów nadmorskich, pełniąc rolę pierwszej powojennej straży granicznej. Warto dodać, że w dokumencie nie wykazano tworzących się wówczas jednostek MO regulujących ruch kołowy. Dyslokacja wszystkich tych jednostek nie musiała być taka sama w momencie ich powstania. Autor niniejszego artykułu nie będzie sygnalizować w przypisach pierwszych siedzib wymienionych jednostek MO (chyba że nie wymieniono w ogóle adresów komend powiatowych w tekście głównym), a jedynie pozwoli sobie na zwrócenie uwagi na błędne zapisy adresowe. Nazwy miejscowości zawarte w powyższym dokumencie zawierają niekiedy błędy, bądź stanowią niedokładne spolszczenie nazewnictwa niemieckiego, dlatego w przypisach przedstawiono prawidłowe ich nazwy. Z zapisów dotyczących dokładnych danych adresowych usunięto słowo „Nr.” („Gdańsk, ul. Nowy Świat Nr. 27”). Zapis „M.O.” wszędzie zastąpiono skrótem MO. 58 Krzysztof Filip
* * *
Komenda Milicji Obywatelskiej Województwa Gdańskiego Tylko do użytku służbowego Wydział Służby Zewnętrznej TAJNE! L. dz. 111/Tjn./Zewn. I
KOMUNIKAT DYSLOKACYJNY jednostek Milicji Obywatelskiej stacjonujących na terenie Wojew.[ództwa] Gdańskiego Gdańsk rok 1945.
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Komendant Wojewódzki11 Gdańsk, ul. Nowy Świat 2715 Z-ca Operacyjny12 Z-ca Pol.-Wych.13 Z-ca Adm.Gosp.finans.14 Adiutant [komendanta wojewódzkiego] Sekretariat Komenda Milicji Wydz[iał] Personalny Obywatelskiej [Wydział] Krym[inalny] Służby Śledczej m. Gdańsk Województwa Wydz[iał] Służby Zewn[ętrznej] Gdańskiego [Wydział] Paszportowy Samodz[ielna] Sekcja Rejestracji Cudzoziemców Wydział Gosp[odarczo]-Adm[inistracyjny] Gdańsk, ul. Kartuska 2/4 [Wydział] Finansowy [Wydział] Pol[ityczno]-Wych[owawczy] Kompania Operac[yjna]
11 Prawidłowy zapis: Komendant wojewódzki MO. 12 Zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. operacyjnych. 13 Zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. polityczno-wychowawczych. 14 Zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. administracyjno-gospodarczo-finansowych. 15 Obecnie ul. Nowe Ogrody. Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 59
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Komendant Miasta16 Gdańsk, ul. Bojowców 6 Z-ca Operacyjny17 Z-ca Pol.-Wych.18 Z-ca Gosp.-Adm.19 Sekretariat Komenda MO Sekcja Personalna m. Gdańska [Sekcja] Krym[inalna] Sł[użby] Śledczej Sekcja Paszportowa [Sekcja] Służby Zewn[ętrznej] [Sekcja] Gosp[odarczo]-Adm[inistracyjna] [Sekcja] Auto-inspekcji Pluton Rezerwy Kierownik Komisariatu Gdańsk-Orunia, ul. Horst- 21 Z-ca Pol.-Wych.20 Wessel[strasse] 74 Kancelaria Instr[uktor] Sł[użby] Zewn[ętrznej] Ref[erent] Sł[użby] Śledczej I Komisariat MO [Referent] Personalny miasta Gdańska [Referent] Gospodarczy [Referent] Paszportowy Dyżurni Dzielnicowi Pluton Rezerwy II Komisariat MO Gdańsk-Niederstard22, jak I miasta Gdańska ul. Strand[strasse] 423 III Komisariat MO Gdańsk-Jungstadt24, jak I miasta Gdańska Rennerstift[-gasse] 325 IV Komisariat MO Gdańsk-Siedlice26, jak I miasta Gdańska ul. Kartuska 36 V Komisariat MO Gdańsk-Wrzeszcz, Rynek 9027 jak I miasta Gdańska VI Komisariat MO Gdańsk-Wrzeszcz, jak I miasta Gdańska ul. Heeresanger[-strasse]28 VII Komisariat MO Gdańsk-Nowy Port, jak I miasta Gdańska ul. Seemann[-strasse] 929
16 Prawidłowy zapis: Komendant miejski MO. 17 Zastępca komendanta miejskiego MO ds. operacyjnych. 18 Zastępca komendanta miejskiego MO ds. polityczno-wychowawczych. 19 Zastępca komendanta miejskiego MO ds. gospodarczo-administracyjnych. 20 Zastępca kierownika ds. polityczno-wychowawczych. 21 Obecnie ul. Trakt św. Wojciecha. 22 Prawidłowy zapis niemieckiej nazwy: Nieder Stadt, czyli obecne Dolne Miasto. 23 Zapis ten dotyczy ul. Łąkowej. 24 Jungstadt, czyli Młode Miasto. 25 Późniejsza ul. Gdyńskich Kosynierów. 26 Niemiecka nazwa Schidlitz, obecnie Siedlce (dzielnica Gdańska). 27 Późniejszy Pl. Świerczewskiego, obecnie okolice CH Manhattan. 28 Obecnie ul. Legionów. 29 Dzisiejsza ul. Wilków Morskich. 60 Krzysztof Filip
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres VIII Komisariat MO Gdańsk-Sienna Huta30 jak I miasta Gdańska IX Komisariat MO Gdańsk-Brzeźno jak I miasta Gdańska I Komisariat Morski Gdańsk, ul. Schuttenssteg 731 jak I MO miasta Gdańska Posterunki Morskie w stadium organizacji Komenda MO Sopoty, ul. Marsz. m. Sopoty32 jak K-da MO m. Gdańska m. Sopoty Stalina 73633 I Posterunek MO Sopoty, ul. Żeromskiego 1634 1 + 19 miasta Sopot II Posterunek MO Sopoty, ul. Książąt 1 + 19 miasta Sopoty Pomorskich 11b35 II Komisariat Morski Sopoty, ul. Nadbrzeżna 2536 jak I MO Sopot I Posterunek Gdańsk-Brzeźno, ul. Walki 1 + 19 Morski MO Młodych37 Komendant Powiatowy38 Gdynia, ul. Portowa 740 Z-ca Pol.-Wych.39 Sekretarz Sekcja Śledcza Komenda MO pow. Powiat Gdyńsko- [Sekcja] Personalna Gdyńsko-grodzki Grodzki [Sekcja] Sł[użby] Zewn[ętrznej] [Sekcja] Paszportowa [Sekcja] Auto[-]Inspekcji [Sekcja] Gospodarcza Pluton Rezerwowy I Komisariat MO Gdynia ul. Starowiejska 37 jak w poprzednim miasta Gdyni II Komisariat MO Gdynia ul. Lipowa 23 ” ” ” miasta Gdyni III Komisariat MO Gdynia-Grabówek, ” ” ” miasta Gdyni ul. Morska 112 IV Komisariat MO Gdynia ul. Pomorska 22 ” ” ” miasta Gdyni
30 Obecnie Stogi. 31 Prawidłowy zapis niemieckiej nazwy ulicy: Schuittenweg, obecnie ul. Wiosny Ludów. 32 Jeszcze przez pewien czas po zakończeniu II wojny światowej miasto Sopot nazywano Sopoty (niem. Zoppot). 33 Obecnie Al. Niepodległości. Przed wojną i w jej trakcie ta reprezentacyjna ulica Sopotu została nazwana na cześć przywódcy III Rzeszy – Adolf-Hitler-Strasse. Po zakończeniu działań wojennych władze miasta zmieniły jej nazwę na Al. Marsz. Stalina, uwypuklając jego postać poprzez pisanie „marszałka” dużą literą. 34 Obecnie ul. Lipowa. 35 Dzisiejsza ul. Powstańców Warszawy. 36 Obecnie ul. Parkowa. 37 Dzisiejsza ul. Młodzieży Polskiej. 38 Prawidłowy zapis: Komendant powiatowy MO. 39 Zastępca komendanta powiatowego MO ds. polityczno-wychowawczych. 40 W oryginale podano błędny adres. Po wyzwoleniu KM MO samorzutnie zorganizowano w budynku należącym do „Bergtrans” Towarzystwo Żeglugowe przy ul. Portowej 13/15. Por. AIPN Gd, 05/54, t. 3, Sprawozdanie z działalności KM MO Gdynia od początku istnienia MO w Gdyni, Gdynia, 7 I 1946, k. 21; ibidem, 05/7, t. 3, Wykaz. Komenda MO Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 61
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres V Komisariat MO Gdynia-Orłowo, ” ” ” miasta Gdyni ul. Gdyńska 41641 VI Komisariat MO Gdynia-Chylonia, ” ” ” miasta Gdyni ul. Chylońska 50 VII Komisariat MO Gdynia-Witamino, ” ” ” miasta Gdyni ul. Poprzeczna 3 VIII Komisariat MO Gdynia-Oksywie, ” ” ” miasta Gdyni ul. Oksywska 37 IX Komisariat MO Gdynia-Obłuże, ” ” ” miasta Gdyni ul. Rzemieślnicza 6 X Komisariat MO Gdynia-Stare Obłuże, ul.42 jak w poprzednim m. Gdyni III Komisariat Morski Gdynia, ul. św. Wojciecha 7 jak I MO m. Gdyni I Post. Morski Gdynia-Stocznia, Gdyńska 1 + 19 m. Gdyni II Post. Morski 1 + 19 Gdynia-Oksywie Puck – przy Kom. MO III Post. Morski 1 + 19 w Pucku Władysławowo przy IV Post. Morski 1 + 19 Kapitanacie Portu V Post. Morski 1 + 19 wieś Hel, ul. Wiejska 102 A Komendant powiatowy Sopoty, ul. 1 Maja 12 Zastępca ds. polityczno-wychowawczych43 Sekretarz Sekcja Śledcza Komenda MO [Sekcja] Personalna Powiatu Gdańskiego Powiat Gdański w Sopotach [Sekcja] Sł[użby] Zewn[ętrznej] [Sekcja] Paszportowa [Sekcja] Auto[-]Inspekcji [Sekcja] Gospodarcza Pluton Rezerwowy Komisariat Oliwa jak w poprzednim MO Oliwa Komisariat MO Pruszcz44 ” ” ” Pruszcz Post. Miejski MO 1 + 19 Nytych45 Post. Miejski MO 1 + 19 Nowy Dwór46 Post. Gminny MO 1 + 6 Górowo Post. Gminny MO 1 + 6 Wielkie Trąbki47 m. Gdyni, b.d., k. 39; K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 38; M. Sokołowska, Bergtrans – budynek, w: Encyklopedia Gdyni, red. eadem, b.m.w. 2006, s. 61; P. Semków, Milicja Obywatelska, w: ibidem, s. 460-461. 41 W dokumencie podano błędny adres. Komisariat ten utworzono przy ul. Gdańskiej 216 (w późniejszym okresie Al. Zwycięstwa 216). AIPN Gd, 05/7, t. 3, Wykaz. Komenda MO m. Gdyni, b.d., k. 40; ibidem, 05/54, t. 3, Sprawozdanie z działalności KM MO Gdynia, p.o. k-ta miejskiego MO por. Wesołowski, Gdynia, 7 I 1946, k. 21. 42 Nie podano dokładnego adresu. 43 W dokumencie: Z-ca Pol.-Wych. 44 Późniejszy Pruszcz Gdański. 45 Nowy Staw. 46 Obecnie Nowy Dwór Gdański. 47 Niemiecka nazwa Gross Trampken, obecnie Trąbki Wielkie. 62 Krzysztof Filip
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Post. Gminny MO 1 + 6 Kahlbude48 Post. Gminny MO 1 + 6 Pszczółki Post. Gminny MO 1 + 6 Łęgowo Post. Gminny MO 1 + 6 Duże Lichnowy49 Post. Gminny MO 1 + 6 Lesewitz50 Post. Gminny MO 1 + 6 Przywódz51 Post. Gminny MO 1 + 6 Steegen52 Post. Gminny MO 1 + 6 Schönbaum53 Post. Gminny MO 1 + 6 Panna54 Post. Gminny MO 1 + 6 Schönfeld55 Post. Gminny MO 1 + 6 Jelitkowo Post. Gminny MO 1 + 6 Schiewenhorst56 Post. Gminny MO 1 + 6 Gottswalde57 Post. Gminny MO 1 + 6 Schöneberg58 Post. Gminny MO 1 + 6 Suchywąs59 Post. Gminny MO 1 + 6 Rotebude60 Post. Gminny MO 1 + 6 Ladekopp61 Pow. Komenda MO Kartuzy, ul. Apteczna 2 Powiat kartuzki62 jak w poprzednim w Kartuzach Post. Miejski MO 1 + 19 Kartuzy, ul. Rynek 363 Post. Gminny MO 1 + 6 Chmielno Post. Gminny MO 1 + 6 Kamienica Szlachecka Post. Gminny MO 1 + 6 Przodkowo Post. Gminny MO 1 + 6 Żukowo Post. Gminny MO 1 + 6 Goręczyno Post. Gminny MO 1 + 6 Sulęczyno Post. Gminny MO 1 + 6 Parchowo Post. Gminny MO 1 + 6 Sierakowice Post. Gminny MO 1 + 6 Sianowo Post. Gminny MO 1 + 6 Stężyca Post. Gminny MO 1 + 6 Banino
48 Polska nazwa Kolbudy. 49 Obecnie Lichnowy. 50 Do 1945 roku niemiecka nazwa Gross Lesewitz, następnie Leźwice Wielkie, później zaś Lasowice Wielkie. 51 Chodzi o Przywidz. 52 Niemiecka nazwa Sedlinen, późniejsza – Ścieżki, a następnie Stegna. 53 Chodzi o Drewnicę. 54 Niemiecka nazwa Jungfer, następnie Panna, później zaś Marzęcino. 55 Polska nazwa Łostowice. 56 Błędny zapis niemieckiej nazwy Schievenhorst, znanej po wojnie jako Śpiewowo, później została przemianowana na Świbno. 57 Właściwa niemiecka nazwa to Gotteswalde. Po wojnie miejscowość przemianowano na Koszwały. 58 Ostaszewo. 59 Obecnie Suchy Dąb. 60 Rothebude (przeprawa przez Wisłę) to powojenna Wartownia, a późniejsza Stróża. Obecna nazwa to Czerwone Budy (tł. z niem.). 61 Zapis ten dotyczy niemieckiej nazwy Gross Lichtenau, czyli późniejszego Ludkowa, a obecnego Lubieszewa. 62 Prawidłowy zapis: Powiat kartuski. 63 Prawdopodobnie adres (ul. Rynek 3) jest błędny, ponieważ posterunek miejski Kartuzy-Miasto utworzono w budynku przy ul. Rynek 4. AIPN Gd, 05/7, t. 4, Umowa najmu kwaterunkowego, Kartuzy, 18 VIII 1946, k 63; Spis abonentów sieci teletechnicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Gdańsku na 1946 roku, Gdańsk 1946, s. 55. Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 63
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Pow. Komenda MO Kościerzyna, ul. Kapliczna 1964 Powiat Kościerzyński jak w poprzednim w Kościerzynie Post. Miejski MO 1 + 19 Kościerzyna, ul. Kapliczna 19 Post. Gminny MO 1 + 6 Skarszewy Post. Gminny MO 1 + 6 Lipusz Post. Gminny MO 1 + 6 Dziemiany Post. Gminny MO 1 + 6 Pogódki Post. Gminny MO 1 + 6 Liniewo Post. Gminny MO 1 + 6 Stara Kiszewa Post. Gminny MO 1 + 6 Nowa Karczma Pow. Komenda MO Tczew, ul. Bałdowska 6 Pow. Tczewski jak w poprzednim w Tczewie I Post. Miejski MO 1 + 19 Tczew, ul. Lecha 665 II Post. Miejski MO 1 + 19 Tczew, ul. Gdańska 64 Post. Miejski MO 1 + 19 Miłobądz Post. Gminny MO 1 + 6 Lubiszewo Post. Gminny MO 1 + 6 Godziszewo Post. Gminny MO 1 + 6 Boroszewo Post. Gminny MO 1 + 6 Szarożyn66 Post. Gminny MO 1 + 6 Sobkowy67 Post. Gminny MO 1 + 6 Brzuśce Post. Gminny MO 1 + 6 Pelplin Post. Gminny MO 1 + 6 Rajkowy Post. Gminny MO 1 + 6 Kulice Post. Gminny MO 1 + 19 Rudno Post. Gminny MO 1 + 6 Małe Walichnowy Post. Gminny MO 1 + 6 Nowa Cerkiew Post. Gminny MO 1 + 6 Majewo Post. Gminny MO 1 + 6 Szprudowo Post. Gminny MO 1 + 6 Piaseczno Post. Gminny MO 1 + 6 Rakowiec Post. Gminny MO 1 + 6 Opalenie Post. Gminny MO 1 + 6 Janowo Post. Gminny MO 1 + 6 Gniew Pow. Komenda MO Starogard, ul. Chojnicka 28 Pow. Starogardzki jak w poprzednim w Starogardzie Komisariat MO Starogard, ul. Chojnicka 28 jak poprzed. m. Starogardu Post. Gminny MO 1 + 6 Skórcz Post. Gminny MO 1 + 6 Żabno Post. Gminny MO 1 + 6 Osiek
64 Obecnie ul. Waryńskiego. 65 Być może doszło do pomyłki adresowej. Istnieją zapisy o powstałym ok. 15 marca posterunku miejskim znajdującym się przy ul. Lecha 9 w Tczewie. AIPN Gd, 05/7, t. 2, Wyciąg z księgi budynkowej miasta Tczew, 28 IV 1948, k. 46; ibidem, Wyciąg z matrykuły miasta Tczew-Miasto, 28 IV 1948, k. 78; ibidem, Karta kompleksu 2172, b.d. [po I 1951], k. 288-289; ibidem, Karta budynku nr 1, b.d. [po III 1952], k. 300-301; ibidem, t. 4, Wykaz „A”, KP MO Tczew, b.d. [ok. I 1948], k. 43; ibidem, Wykaz nieruchomości KP MO Tczew i posterunków, 28 X 1947 roku, k. 172. 66 Swarożyn. 67 Subkowy. 64 Krzysztof Filip
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Post. Gminny MO 1 + 6 Osieczna Post. Gminny MO 1 + 6 Bobowo Post. Gminny MO 1 + 6 Kolincz Post. Gminny MO 1 + 6 Zblewo Post. Gminny MO 1 + 6 Kaliska Post. Gminny MO 1 + 6 Lubichowo Post. Gminny MO 1 + 6 Leśna Jania Komenda MO Wejherowo68 Pow. Morski Pow. Morskiego jak w poprzednim Wejherowo w Wejherowie Komisariat MO m. Wejherowo jak w poprzednim Wejherowa Post. Miejski MO 1 + 19 Wejherowo Komisariat MO Jastarnia jak w poprzednim Jastarnia Post. Hel 1 + 6 Gminny MO Hel Komisariat MO Puck jak w poprzednim m. Pucka Post. Gminny Puck 1 + 6 wieś Puck Komisariat MO jak w poprzednim Rumia Zagórze69 Post. Gminny MO 1 + 6 Chwaszczyno Post. Gminny MO 1 + 6 Kosakowo Post. Gminny MO 1 + 6 Krakowo70 Post. Gminny MO 1 + 6 Luzino Post. Gminny MO 1 + 6 Strzelno Post. Gminny MO 1 + 6 Strzepcz Post. Gminny MO 1 + 6 wieś Szemud Post. Gminny MO 1 + 6 Wierzchacin71 Pow. Komenda MO Elbląg72 Powiat Elbląg jak w poprzednim w Elblągu I Komisariat MO m. Elbląg - ” - Elbląga II Komisariat MO Elbląg - ” - m. Elbląga Post. Gminny MO 1 + 6 Tolkemit73 Post. Gminny MO 1 + 6 Szenmor74
68 KP MO mieściła się przy ul. Wałowej. AIPN, 00294/45, t. 21, Raport 3, komendant wojewódzki MO w Gdańsku kpt. Mieczysław Konwizor do komendanta głównego MO gen. bryg. Franciszka Jóźwiaka, Gdańsk, 8 IV 1945, k. 11; K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 42; relacja ustna Edmunda Kamińskiego złożona Krzysztofowi Filipowi 18 IX 2013 roku. 69 Zagórze jest dzielnicą Rumii. 70 Krokowa. 71 To spolszczenie niemieckiej nazwy Wierschutzin, po wojnie Wierzchucino. 72 Niestety, nie udało się odczytać nazwy ulicy (Fajanstote?). A może chodziło o ulicę Jahnstrasse (od imienia Fryderyka Ludwika Jahna), czyli ul. Agrykola? Skądinąd wiadomo, że w późniejszych latach Komenda Powiatowa MO w Elblągu mieściła się przy ul. Saperów 27, czyli dawnej Mackensen strasse. Spis telefonów Okręgu Poczt i Telegrafów na rok 1950, Gdańsk 1950, s. 27. 73 Tolkmicko. 74 Przedwojenna niemiecka nazwa Schönmoor, a późniejsza polska – Zalesie. Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 65
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Post. Gminny MO 1 + 6 Teranowa75 Pow. Komenda MO Sztum76 Pow. Sztumski jak w poprzednim w Sztumie Komisariat MO Sztum - ” - m. Sztumu Post. Gminny MO 1 + 6 Brunszwałd77 Post. Gminny MO 1 + 6 Pietrwald78 Post. Gminny MO 1 + 6 Stary Targ Post. Gminny MO 1 + 6 Kiszpork79 Post. Gminny MO 1 + 6 Mikołajki80 Post. Gminny MO 1 + 6 Trzciano Post. Gminny MO 1 + 6 Lichtenfeld81 Post. Gminny MO 1 + 6 Podstolin Pow. Komenda MO Malbork82 Powiat Malborski jak w poprzednim w Malborku Komisariat MO m. Malbork, ul. Grunwaldzka 24 - ” - Malborka Post. Gminny MO 1 + 6 Żurawiec Post. Gminny MO 1 + 6 Miłosna Post. Gminny MO 1 + 6 Gronowo Post. Gminny MO 1 + 6 Stare Pole Post. Gminny MO 1 + 6 Duninowo Pow. Komenda MO Lębork83 Powiat Lębork jak w poprzednim w Lęborku I Komisariat MO Lębork - ” - m. Lębork II Komisariat MO Lębork - ” - m. Lębork Post. Gminny MO 1 + 6 Łęczyce Post. Gminny MO 1 + 6 Choczewo Post. Gminny MO 1 + 6 Witki84 Post. Gminny MO 1 + 6 Laben85 Post. Gminny MO 1 + 6 Leba86 Post. Gminny MO 1 + 6 Cewice Post. Gminny MO 1 + 6 Rozłazino
75 Błędny zapis niemieckiej nazwy Terranova, po wojnie Nowakowo. 76 Autorowi nie udało się ustalić pierwszej siedziby KP MO w Sztumie. Wiadomo, że w 1949 roku znajdowała się przy ul. Reja. K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 51. 77 Gościszewo. 78 To spolszczenie niemieckiej nazwy Peterswalde, obecnie Pietrzwałd. 79 Dzierzgoń. 80 Mikołajki Pomorskie. 81 Powojenne Lelkowo. 82 Komenda Powiatowa MO w Malborku znajdowała się przy ul. Grunwaldzkiej 24. Por. K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 45. 83 Od połowy 1945 roku KP MO w Lęborku mieściła się przy ul. M. Skłodowskiej-Curie. K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 43. 84 Wicko. 85 Błędny zapis niemieckiej nazwy Labehn, obecnie Łebien. 86 Niemiecka nazwa Leba (powojenna Łeba). 66 Krzysztof Filip
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Post. Gminny MO 1 + 6 Grzewino87 Post. Gminny MO 1 + 6 Nowa Wieś88 Pow. Komenda MO Kwidzyń91 Powiat Kwidzyń90 jak w poprzednim w Kwidzyniu89 I Komisariat MO m. Kwidzyń92 - ” - Kwidzyn II Komisariat MO Kwidzyń93 - ” - m. Kwidzyn Post. Gminny MO 1 + 6 Nebrowo Post. Gminny MO 1 + 6 Butowo Post. Gminny MO 1 + 6 Gardeja Post. Gminny MO 1 + 6 Siedliny94 Post. Gminny MO 1 + 6 Maresa95 Post. Gminny MO 1 + 6 Korzeniewo Post. Gminny MO 1 + 6 Tychnowo96 Post. Gminny MO 1 + 6 Czarne97 Post. Gminny MO 1 + 6 Duże Rakowo98 Post. Gminny MO 1 + 6 Zandzin99 Post. Gminny MO 1 + 6 Brukowo100 Post. Gminny MO 1 + 6 Ryjewo Pow. Komenda MO Słupsk101 Powiat Słupski jak w poprzednim w Słupsku I Komisariat MO m. Słupsk - ” - Słupska II Komisariat MO Słupsk - ” - m. Słupska III Komisariat MO Słupsk - ” - m. Słupska Post. Miejski MO 1 + 19 Nowy Słupsk102 Post. Gminny MO 1 + 6 Ludwikowo103
87 Chodzi o Gniewino. 88 Neuendorf, obecnie Nowa Wieś Lęborska. 89 Zapis powinien brzmieć następująco: Pow. Komenda MO w Kwidzynie. 90 Powiat Kwidzyn. 91 Kwidzyn. Autorowi nie udało się uzyskać informacji o dyslokacji KP MO w Kwidzynie w 1945 roku. Wiadomo, że pięć lat później mieściła się przy ul. Warszawskiej 4. K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 51. 92 Kwidzyn. 93 Kwidzyn. 94 Niemiecka nazwa Sedlinen, a obecna polska – Sadlinki. 95 Niemiecka nazwa Mareese, a obecna polska – Mareza. 96 Niemiecka nazwa Tiefenau, a obecna polska – Tychnowy. 97 Niemiecka nazwa Niederzehren, a obecna polska – Czarne Dolne. 98 Duże Rakowo stanowi tłumaczenie niemieckiej nazwy Gross Krebs, a obecna polska – Rakowiec. 99 Prawdopodobnie doszło do literowej pomyłki. Autorom dokumentu chodziło raczej o miejscowość Wandzin (niem. Wandau), czyli obecne Wandowo. W tej właśnie miejscowości pod koniec 1945 roku mieścił się posterunek MO. Por. AIPN Gd, 004/101, t. 1, Kronika ważniejszych wydarzeń na terenie powiatu kwidzyńskiego, Wydział C KW MO Gdańsk, lipiec 1974, k. 6. 100 Nazwa niemiecka Brakau, a obecna polska – Brokowo. 101 W 1945 roku zorganizowano KP MO w Słupsku przy późniejszej ul. Solskiego 2. K. Filip, Milicja Obywatelska…, s. 43. 102 Obecnie Ustka. 103 Obecnie Sąborze. Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 67
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Post. Gminny MO 1 + 6 Głowiec104 Post. Gminny MO 1 + 6 Nowy Rakit105 Post. Gminny MO 1 + 6 Lulemin106 Post. Gminny MO 1 + 6 Lipców107 Post. Gminny MO 1 + 6 Waldliebe108 Post. Gminny MO 1 + 6 Grąbków109 Post. Gminny MO 1 + 6 Damon110 Post. Gminny MO 1 + 6 Głąbin111 Post. Gminny MO 1 + 6 Szwarce Demarkow112 Post. Gminny MO 1 + 6 Sorchów113 Post. Gminny MO 1 + 6 Końców114 Post. Gminny MO 1 + 6 Borucin115 Post. Gminny MO 1 + 6 Raitz116 Post. Gminny MO 1 + 6 Mutryn117 Post. Gminny MO 1 + 6 Rozdamnitz118 Post. Gminny MO 1 + 6 Lesin119 Post. Gminny MO 1 + 6 Dąbrowa120 Post. Gminny MO 1 + 6 Riców121 Post. Gminny MO 1 + 6 Duża Wieś122 Post. Gminny MO 1 + 6 Krampa123 Post. Gminny MO 1 + 6 Kublice124 Post. Gminny MO 1 + 6 Eblice Post. Gminny MO 1 + 6 Rumbske125 Post. Gminny MO 1 + 6 Garde126 Post. Gminny MO 1 + 6 Birków127 Post. Gminny MO 1 + 6 Koze128
104 Niemiecka nazwa Glowitz, a obecna polska – Główczyce. 105 Niemiecka nazwa Gross Rakitt, a obecna polska – Rokity. 106 Niemiecka nazwa Lüllemin, a obecna polska – Lulemino. 107 Niemiecka nazwa Lübzow, a obecna polska – Lubuczewo. 108 Niemiecka nazwa Waldliebe, a obecna polska – Osowskie. 109 Niemiecka nazwa Grumbkow, a obecna polska – Grąbkowo. 110 Niemiecka nazwa Dammen, a obecna polska – Damno. 111 Niemiecka nazwa Gumbin, a obecna polska – Głobino. 112 Niemiecka nazwa Schwartz Damerkow, a obecna polska – Czarna Dąbrówka. 113 Niemiecka nazwa Sorchow, a obecna polska – Żoruchowo. 114 Niemiecka nazwa Kunsow, a obecna polska – Kończewo. 115 Niemiecka nazwa Bornzin, a obecna polska – Borzęcino. 116 Niemiecka nazwa Reitz, a obecna polska – Redzikowo. 117 Niemiecka nazwa Muttrin, a obecna polska – Motarzyno. 118 Niemiecka nazwa Rathsdamnitz, a obecna polska – Dębnica Kaszubska. 119 Niemiecka nazwa Lossin, a obecna polska – Łosino. 120 Niemiecka nazwa Damerow, a obecna polska – Dąbrowa. 121 Niemiecka nazwa Ritzow, a obecna polska – Ryczewo (dzisiejsza dzielnica Słupska). 122 Niemiecka nazwa Grossendorf, a obecna polska – Wielka Wieś. 123 Niemiecka nazwa Krampe, po II wojnie światowej Krępa Słupska, a następnie Krępa. 124 Niemiecka nazwa Kublitz, a obecna polska – Kobylnica. 125 Niemiecka nazwa Rumbske, a obecna polska – Rumsko. 126 Niemiecka nazwa Gross Garde, a obecna polska – Gardna Wielka. 127 Niemiecka nazwa Birkow, a obecna polska – Bierkowo. 128 Niemiecka nazwa Kose, a obecna polska – Kozy. 68 Krzysztof Filip
Nazwa urzędu jed- Jednostki nostki podległe Skład organizacyjny Adres Post. Gminny MO 1 + 6 Lupów129 Post. Gminny MO 1 + 6 Szurów130 Post. Gminny MO 1 + 6 Budów131 Post. Gminny MO 1 + 6 Starnice132 Post. Gminny MO 1 + 6 Pobletz133 Post. Gminny MO 1 + 6 Stojintin134 Post. Gminny MO 1 + 6 Mikrow135 Post. Gminny MO 1 + 6 Ramnie136 Post. Gminny MO 1 + 6 Bandsechow137 Post. Gminny MO 1 + 6 Dubcow138 Pow. Komenda MO Miastko139 Pow. Miastkowski jak w poprzednim w Miastku Post. Gminny MO 1 + 6 Czysta Woda140 Post. Gminny MO 1 + 6 Kramarzyny Post. Gminny MO 1 + 6 Kazliwalde141 Post. Gminny MO 1 + 6 Falkenhagen142 Post. Gminny MO 1 + 6 Stare Kołcigłowy143 Post. Gminny MO 1 + 6 Świerzno Pow. Komenda MO Bytów, ul. Grunwaldzka 27 Pow. Bytowski jak w poprzednim w Bytowie Komisariat MO Bytów - ” - m. Bytowia134 Post. Gminny MO 1 + 6 Ciechosławice Post. Gminny MO 1 + 6 Borysław Post. Gminny MO 1 + 6 Jesień145 Post. Gminny MO 1 + 6 Niezabyszewo Post. Gminny MO 1 + 6 Półczno Post. Gminny MO 1 + 6 Studzienice Post. Gminny MO 1 + 6 Tuchomyśl Post. Gminny MO 1 + 6 Udorp
129 Niemiecka nazwa Lupow, a obecna polska – Łupawa. 130 Niemiecka nazwa Schurow, a obecna polska – Skórowo. 131 Niemiecka nazwa Budow, a obecna polska – Budowo. 132 Niemiecka nazwa Starnitz, a późniejsza polska – Starnice. 133 Niemiecka nazwa Poblotz, a powojenna polska – Pobłocie. 134 Niemiecka nazwa Stojentin, a powojenna polska – Stowięcino. 135 Niemiecka nazwa Mickrow, a późniejsza polska – Mikorowo. 136 Niemiecka nazwa przed wojną to Wendisch Karstnitz, w trakcie wojny – Ramnitz, późniejsza zaś polska – Karznica. 137 Niemiecka nazwa Bandsechow, a powojenna polska – Będziechowo. 138 Niemiecka nazwa Gross Dübsow Bandsechow, a powojenna polska – Będziechowo. Niemiecka nazwa Gross Dübsow, a powojenna polska – Dobieszewo. 139 Autorowi nie udało się odnaleźć adresu KP MO w Miastku. 140 Późniejsza Piaszczyna. 141 Zapewne chodziło o miejscowość Karlswalde, czyli Podgórze. 142 To miejscowość Miłocice. 143 Obecne Kołczygłowy. 144 Prawidłowy zapis powinien brzmieć: Komisariat MO m. Bytowa. 145 Obecnie Jasień. Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 69
1. Mieczysław Konwizor, pierwszy 2. Edward Gronczewski, komendant komendant wojewódzki MO w miejski MO w Gdańsku (źródło: Gdańsku (źródło: Archiwum IPN w Archiwum IPN w Warszawie) Warszawie)
3. Józef Strojny, kierownik VII Komisariatu MO w Gdańsku (źródło: Archiwum IPN w Gdańsku) 70 Krzysztof Filip
4. Zbiorowe zdjęcie funkcjonariuszy MO i UB w Gdańsku w 1945 roku (źródło: Archiwum IPN w Gdańsku)
5. VII Komisariat MO w Gdańsku (źródło: Archiwum IPN w Gdańsku) Komunikat dyslokacyjny jednostek Milicji Obywatelskiej na terenie województwa gdańskiego w 1945 roku 71
6. Komenda Miejska MO w Sopocie (źródło: zbiory własne Krzysztofa Filipa)
7. Pierwsza siedziba KP MO na powiat gdański w Sopocie (źródło: zbiory własne Krzysztofa Filipa) 72 Krzysztof Filip
8. Funkcjonariusze z posterunku MO Janowo w powiecie tczewskim (źródło: Archiwum IPN w Gdańsku)
Summary
The units of civic militia in the province of Gdańsk was formed in 1945. The described document shows the locations of the stations and the commands of militia at this area. Krzysztof Filip translated the German names of the towns and pointed appropriate addresses of civic militia.