PRACE KOMISJI KRAJOBRAZU KULTUROWEGO ISSN 1896–1460 e–ISSN 2391–5293 DISSERTATIONS OF CULTURAL LANDSCAPE COMMISSION www.cultural–landscape.us.edu.pl No. 41 (1) 2019, 203-222 DOI 10.30450/201912 Jerzy Nita University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Poland e-mail:
[email protected] WYROBISKA SUROWCÓW SKALNYCH W KRAJOBRAZIE MIEJSKIM GÓRNOŚLĄSKO-ZAGŁĘBIOWSKIEJ METROPOLII EXCAVATIONS OF ROCK RAW MATERIALS IN THE URBAN LANDSCAPE OF THE GZM METROPOLITAN AREA Streszczenie Artykuł podejmuje ważną kwestię roli wyrobisk eksploatacyjnych surowców skalnych w krajobrazie obszarów zurbanizowanych. W obszarach tych występuje znaczny deficyt terenów przydatnych do różnych form zagospo- darowania. Problem zilustrowano na przykładzie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (województwo śląskie). Na podstawie terenowego rozpoznania licznych wyrobisk dokonano analizy i klasyfikacji typologicznych wyrobisk z punktu widzenia ich roli krajobrazowej. Zagospodarowanie wyrobisk powierzchniowych nadal jest problemem otwartym, a ich obecna i docelowa rola w kształtowaniu krajobrazów w układzie przestrzennym konurbacji Gór- nośląskiej (metropolii GZM) jest bardzo istotna, lecz dotąd mało rozpoznana. Zaprezentowane badania oparto na obserwacjach i pomiarach licznych obiektów (kamieniołomów, piaskowni, glinianek i mniejszych wyrobisk surow- ców skalnych), analizowanych w dużych skalach przestrzennych. Syntezę wyników przedstawiono kartograficzne w wielu ujęciach. Opracowanie stanowi element naukowej dyskusji nad rolą krajobrazową terenów zdewastowa- nych przez górnictwo powierzchniowe, które cechuje znaczący potencjał i istotne walory przyrodnicze i kulturowe. Abstract This article deals with the important issue of the role excavations left after the extraction of rock raw materials play in the landscape of urban areas. Such areas suffer from a considerable deficit of land usable for various purposes. This problem is discussed on the basis of the GZM Metropolitan Area (the Silesian Province, Poland).