N Historiese Perspektief Op Musikale Ontlening Met Spesifieke Verwysing Na Tematiek in Die Vrye Orrelwerke Van Buxtehude En Bach
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
'n Historiese perspektief op musikale ontlening met spesifieke verwysing na tematiek in die vrye orrelwerke van Buxtehude en Bach Henriette van Rensburg (nee De Vries) 10058354 Proefskrif voorgele vir die graad Philosophiae Doctor in Musiek aan die Potchefstroomkampus van die Noordwes-Universiteit -, ...... Promotor: Prof BM Spies Hulppromotor: Prof D Kruger 2010 c:Betfankjngs mennee my opregte dan/( aan: • Prof(Bertfia Spies vir fiaar uiters 6e/(wame feicfing) fiufp) 6egrip en aanmoecfiging deurentycf; • ProfCDa[een 7(juger vir fiaar rwaardevo[[e insette; • CDr Marietjie :Hefson vir cfie f!urige taa[versorging; • Mev Janie Lamprecfit vir fiaar vriendefif! fiufpvaarcfigfieid deurentycf; • Ofga vir cfie recfigenng van cfie voor6ee[cfe)· • My man) CRyy) vir ry fiejde) 6egrip en ondersteuning; • My !?jnders vir fiu[[e gedu[c!; 6egrip en aanmoecfiging; • Vriende en k,sJ[fegas vir fiu[[e 6e[angste[fing en ondersteuning; • My J{emefse Vader vir Sy genacfe. OPSOMMING 'n Historiese perspektief op musikale ontlening met spesifieke verwysing na tematiek in die vrye orrelwerke van Buxtehude en Bach Musikale ontlening in Westerse musiek is 'n baie wye veld, waarvan die geskiedenis volgens J. Peter Burkholder nog geskryf moet word. Die hoofdoelstelling van hierdie studie is om 'n historiese perspektief op musikale ontlening te verskaf om as agtergrond te dien vir 'n vergelykende studie van die tematiek in die vrye orrelwerke van Buxtehude en Bach. Om 'n wyer perspektief op die verskynsel van musikale ont/en/ng en spore uit die verlede te kan gee, is 'n historiese bewussyn wat verder strek as Bach se onmiddellike verlede egter nodig. 'n Uteratuurstudie is onderneem oor musikale ontlening soos dit in verskillende tydperke in die verlede gemanifesteer het. 'n Uteratuurstudie is ook onderneem oor die historiese verband tussen Buxtehude en Bach, musikaal en andersins. 'n Indringende ondersoek na ooreenkomste in melodiese openingsformasies in die vrye orrelwerke van Buxtehude en Bach is gedoen. Die resultate is gesistematiseer deur dit in kategoriee in te dee!. Repertoriums uit voorafgaande tydperke is betrek, om daaruit gemeenskaplike historiese spore, wat verband hou met die ooreenkomste in tematiese materiaal in die vrye orrelwerke van Buxtehude en Bach, aan te dui. Vroeere repertoriums wat betrek is, sluit byvoorbeeld Middeleeuse cantus plani, Joodse melodiee soos opgeteken deur Idelsohn, die Geneefse Psalter en vroee klawerbordliteratuur in. Die resultate van die ontleding is gesistematiseer in 'n nuut-ontwerpte model wat gebaseer is op ooreenkomstige melodiese aanvangspatrone in die vrye orrelwerke van Buxtehude en Bach. Hierdie sistematiese model is nie slegs op die tematiese materiaal van Buxtehude en Bach van toepassing nie, maar ook op tematiese materiaal wat veer verder in die verlede teruggevind kan word, tot sover as die Delfiese himnes van 127 v.C. In hierdie studie is insig in musikale ontlening verkry uit die merkbare ooreenkomste tussen die melodiese aanvangspatrone in die tematiek van Bach se vrye orrelwerke en die van Buxtehude. Die insig is verdiep deur die sistematiese ordening van hierdie ooreenkomste, en die vasstelling dat die ooreenkomste op gemeenskaplike historiese spore teruggaan. In die tradisionele studie van musiektekstuur is harmoniese progressies gesistematiseer met die vier kadense aan die eindes van frases as uitgangspunt. 'n Ooreenkomstige sistematisering van melodiese patrone wat aan die begin van frases voorkom, is egter, sover vasgestel kon word, nog nie voorheen onderneem nie. 'n Nuwe bydrae tot die musiekwetenskap is dus gelewer deurdat die melodiese openingspatrone volgens 'n nuut-ontwerpte model gesistematiseer is. Sleutelterme • Musikale ontlening • Musikale tematiek • Buxtehude en Bach • Vrye orrelwerke • Musikale spore • Historiese bewussyn ABSTRACT A historical perspective on musical borrowing with specific reference to thematics in the free organ works by Buxtehude and Bach Musical borrowing in Western music is a vast field, the history of which, according to J. Peter Burkholder, still has to be written. The main objective of this study is to provide a historical perspective on musical borrowing to serve as a background for a comparative study of thematics in the free organ works of Buxtehude and Bach. However, to provide a more comprehensive perspective on the phenomenon of musical borrowing and traces from the past, one requires a historical consciousness which goes further than Bach's immediate past. The research includes a study of literature on musical borrowing as it has manifested itself in various eras. This literature study also includes an investigation into the historical connection between Buxtehude and Bach, musically and otherwise. Similarities in melodic opening formations in the free organ works by Buxtehude and Bach are pointed out. The results are systematicised by the classification into categories. The classification draws on repertoires from previous eras in order to indicate common historical traces relating to correspondences of thematic material in the free organ works by Buxtehude and Bach. Earlier repertoires include Medieval chants, Jewish melodies recorded by Idelsohn, the Genevan Psalter and early keyboard literature. The results of the analysis are systematised in a newly designed model which is based on corresponding melodic opening patterns in the free organ works by Buxtehude and Bach. This systematic model applies not only to thematic material of Buxtehude and Bach but also to thematic material which can be traced back far further into the past, in fact, as far back as the Delphic hymns of 127 Be. This study provides insight into musical borrowing based on the noticeable similarities between melodic opening phrases in the thematics of the free organ works by Bach and Buxtehude. This insight is enhanced by the systematic ordering of these similarities and the realisation that the similarities are based on common historical traces. In the traditional study of musical texture harmonic progressions are systematised, using the four cadences at the ends of phrases as the point of departure. However, melodic patterns which occur at the beginnings of phrases, have not, as far as I know, been similarly systematised. This systemisation of melodic opening patterns according to a newly designed model therefore constitutes a new contribution to research in musicology_ Keywords • Musical borrowing • Musical thematics • Buxtehude and Bach • Free organ works • Musical traces • Historical consciousness INHOUDSOPGAWE HOOFSTUK 1 : INLEIDING 1 1.1 Agtergrond 1 1.2 Probleemsteliing 4 1.3 Doelstellings 5 1.4 Sentrale teoretiese argument 5 1.5 Begrensing van die terrein 5 1.6 Werkmetode 7 1.7 Terminologie en definisies 7 1.8 Slot 8 HOOFSTUK 2: MUSIKALE ONTLENING EN MUSIKALE SPORE 9 2.1 Musikale ontlening soos in die literatuur gerapporteer 9 2.2 Die aard van musikale ontlening 10 2.3 Musikale figure en musikale spore 11 2.4 Voorbeelde van musikale ontlening 13 2.5 Burkholder se tipologie van musikale ontlening 15 2.6 Imitasie en imitatio 17 2.7 Musikale ontlening as verteenwoordigend van die onderbewussyn 21 2.8 Problematiese aspekte van ontlening 23 2.9 Slot 24 . HOOFSTUK 3: 'n HISTORIESE PERSPEKTIEF OP MUSIKALE SPORE EN MUSIKALE ONTLENING 25 3.1 Die noodsaaklikheid van 'n historiese perspektief 26 3.2 Die vokale oorsprong van musiek 28 3.3 Musikale ontlening in die antieke tydperk 29 3.3.1 Antieke Griekse kultuur 29 3.3.1.1 Staatkundige agtergrond 29 3.3.1.2 Antieke Griekse retoriek 31 3.3.1.3 Antieke Griekse poesie 33 3.3.1.4 I mitasie in Antieke Griekse poesie 34 3.3.1.5 Antieke Griekse tekste met musieknotasie 35 3.3.1.5.1 Twee Delfiese himnes 35 3.3.1.5.2 Grafskrif van Seikilos 40 3.3.1.5.3 Werke toegeskryf aan Mesomedes 41 INHOUDSOPGAWE (VERVOLG) 3.3.2 Antieke Romeinse kultuur 43 3.3.2.1 Antieke Romeinse retoriek en imitasie 44 3.3.2.2 Die Romeine en musiek 45 3.3.3 Antieke Hebreeuse kultuur 47 3.3.3.1 Ou-Testamentiese tydperk 47 3.3.3.2 Ou-Testamentiese poesie en musiek 49 3.3.3.3 Ou-Testamentiese musiek 50 3.3.3.4 Ou-Testamentiese kantillering 52 3.3.3.5 Kantilieringstekens van die Hebreeuse Bybe\ 53 3.3.3.6 Kantilieringstekens en die chironornie 58 3.3.3.7 Moontlike realiserings van die te'amim-sisteern 62 3.3.3.7.1 Abraham Idelsohn 63 3.3.3.7.2 Suzanne HaTk-Vantoura 65 3.3.3.7.3 Daniel MeirWeil 69 3.3.3.8 Voortsetting van die Joodse rnusiektradisie 70 3.4 Musikale ontlening in die Middeleeue 74 3.4.1 Ontlening en imitasie in die Middeleeue 74 3.4.2 Middeleeuse notasie 75 3.4.3 Gregoriaanse cantus planus 77 3.4.4 Ontlening in polifonie 81 3.5 Musikale ontlening in die Renaissance 82 3.5.1 Ontlening en imitasie in die Renaissance 82 3.5.2 Die aard van ontlening in die Renaissance 84 3.5.3 Emulasie 85 3.5.4 Ontleningstegniek in RoomsMKatolieke repertorium 86 3.5.5 Protestantse kerkmusiek 89 3.5.5.1 Duitse korale 89 3.5.5.2 Geneefse Psalter 90 3.5.6 Instrumentale musiek 92 3.6 Musikale ontlening in die 8aroktydperk 93 3.6.1 Die aard van musikale ontlening in die 8aroktydperk 93 3.6.2 Voorbeelde van ontlening in die 8aroktydperk 94 3.7 Musikale ontlening na 1750 97 3.8 Van vokale musiek na instrumentale musiek 98 3.8.1 Improvisasie 100 ii INHOUDSOPGAWE (VERVOLG) 3.8.2 Van klawerbordfigure na tematiek 103 3.8.2.1 Die vestiging van instrumentale tematiek 103 3.8.2.2 Figurasiewerk 106 3.9 Samevattend 107 HOOFSTUK 4: DIE VERBANO TUSSEN BUXTEHUDE EN BACH 109 4.1 Bach se kontak met musiek uit die verlede 109 4.2 Vroee blootstelling aan Buxtehude se komposisies 110 4.3 Die werklike