Jaarstukken 2018 Colofon

Tekst, vormgeving en drukwerk Gemeente Haarlemmermeer Postbus 250 2130 AG Hoofddorp

Telefoon 0900 1852 E-mail [email protected] Internet www.haarlemmermeer.nl

Fotografie Danny de Casembroot Jur Engelchor fotografie Kees van der Veer Margo Oosterveen

2 Inhoudsopgave

Algemeen...... 5 Inleiding...... 6 Resultaat overzicht van baten en lasten in de jaarrekening 2018...... 7 Financiële hoofdlijnen...... 8 Leeswijzer...... 16 Samenstelling van de gemeenteraad en het college van B&W...... 17

Jaarverslag en toelichting jaarrekening per programma...... 18 Bestuur, samenleving en publiekscontact...... 19 Veiligheid...... 38 Zorg en werk...... 48 Maatschappelijke ontwikkeling...... 64 Mobiliteit...... 89 Ruimtelijke ontwikkelingen...... 99 Wonen...... 113 Kwaliteit fysieke omgeving...... 121 Economische zaken...... 141 Overzicht algemene dekkingsmiddelen...... 155 Overzicht overhead...... 162

Paragrafen...... 170 Duurzaamheid, kennis en innovatie...... 172 Lokale heffingen...... 175 Weerstandsvermogen en risicobeheersing...... 181 Onderhoud kapitaalgoederen...... 192 Vastgoed...... 201 Financiering...... 207 Bedrijfsvoering...... 213 Verbonden partijen...... 220 Grondbeleid...... 239 Toezichtinformatie...... 245

Jaarrekening...... 250 Algemene grondslagen voor het opstellen van de jaarrekening...... 251 Overzicht van baten en lasten in de jaarrekening...... 256 Budgetoverhevelingen...... 258 Overzicht incidentele baten en lasten...... 261 Wet Normering Topinkomens (WNT)...... 265 Onvoorzien...... 266 Overzicht begrotings- en kredietoverschrijdingen...... 267 Overzicht structurele toevoegingen/onttrekkingen aan reserves...... 270 Balans...... 272 Toelichting op de Balans...... 274 Niet in de balans tot uitdrukking komende verplichtingen en aanspraken ...... 294 Na balansdatum voorgedane ontwikkelingen...... 297 Restantkredieten...... 298 Recapitulatie op taakveld...... 300 Single information Single audit (SiSa)...... 306

3 Overige gegevens...... 309 Controleverklaring...... 310 Verklarende woordenlijst...... 316

4 Algemeen

5 Inleiding

Voor u liggen de jaarstukken 2018. Hierin legt het college van burgemeester en wethouders van Haarlemmermeer verantwoording af over de uitvoering van het beleid dat in de programmabegroting van 2018 is afgesproken.

De jaarstukken 2018 van de gemeente Haarlemmermeer zijn de laatste vóór de samenvoeging met Haarlemmerliede en Spaarnwoude. De jaarstukken van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude 2018 worden separaat aangeboden. Door de samenvoeging vonden in november 2018 gemeenteraadsverkiezingen plaats. Vanaf 1 januari 2019 is de nieuwe gemeente met ruim 150.000 inwoners en 31 kernen in een gebied van het Noordzeekanaal tot aan de Kagerplassen een feit.

In deze jaarstukken kijken we terug op 2018 én de vorige bestuursperiode. Bij de start van bestuursperiode 2014-2018 gaf het vorige college de toekomst van Haarlemmermeer richting aan de hand van de thema's sociaal domein, economie, participatie en verduurzaming. Speerpunt was een nieuwe omgang met inwoners en de daarbij behorende bestuursstijl. Omdat door de herindeling de raadsperiode was verlengd, is op deze thema’s geheel 2018 met succes doorgewerkt vanuit de jaarbudgetten. Door de gunstige economische perspectieven stond dit jaar vooral in het teken van de toenemende woningbouwactiviteiten.

De druk op de woningmarkt zorgde ervoor dat de gemeente in de regio duizenden woningen wil bouwen. Met verve is er gewerkt aan nieuwbouwprojecten en de binnenstedelijke woonopgave, waaronder Tudor Park & Gardens, Nassau Park, Lincoln Park, Roosevelt Park, Zuidrand (de Parken), Hyde Park, Turfspoor, Wickevoort en Badhoevedorp. Daarbij realiseerde de gemeente een goede mix tussen koop en huur en tussen goedkoop en duur. Wij zien het ook als belangrijk ankerpunt voor deze woningbouwopgave, dat in 2018 de Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer door de raad is vastgesteld. Deze mijlpaal is van vitaal belang, omdat de bereikbaarheid, zeker door de woningbouwopgave, de komende decennia niet vanzelfsprekend is. Door de groei van het aantal inwoners en bedrijven, zowel in Haarlemmermeer, als in omliggende gemeenten, zal de druk op de verkeers- en vervoersnetwerken namelijk toenemen. Het bestuurlijk uitgangspunt was en is “eerst bewegen en dan bouwen”. Dit leidt tot een investeringsagenda die in 2019 verder wordt uitgewerkt.

Gezonde gemeentefinanciën met een sluitende begroting en een gedegen financiële positie waren in deze periode een belangrijke vereiste en zullen dat de komende jaren blijven. Het jaar 2018 kende een sluitende begroting en wordt afgesloten met een positief resultaat van € 8,2 miljoen. Daarbij zijn de lokale lasten, behoudens de inflatiecorrectie, de afgelopen bestuursperiode niet gestegen.

6 Resultaat overzicht van baten en lasten in de jaarrekening 2018

In onderstaande tabel is een verloopoverzicht opgenomen van het jaarrekeningresultaat. De berekening start met het saldo van de primaire begroting 2018-2021. Daarna volgen de begrotingsmutaties waartoe de raad tot en met ultimo december 2018 heeft besloten. In het voorliggende jaarverslag worden de afwijkingen van de rekeningcijfers ten opzichte van de vastgestelde begroting toegelicht.

(bedragen x € 1.000; Mutaties Omschrijving min = nadeel) Begroting 2018 Primaire begroting 2018 1.429 Najaarsrapportage 2017 272 Aangepast saldo begroting 2018 1.701 Voorjaarsrapportage 2018 Voordelen 2.400 Genomen besluiten -778 Autonome ontwikkelingen -19 Versterking organisatie -255 Kapitaallasten voorgenomen investeringen -39 Overige voorstellen -1.098 Saldo na Voorjaarsrapportage 2018 1.912 Najaarsrapportage 2018 Uitkeringen gemeentefonds -1.255 Toeristenbelasting 2017 (definitief) en 2018 (voorlopig) 2.258 Afboeken boekwaardes vastgoed -702 Verkoopopbrengsten gemeente eigendommen 695 Saldo overige mutaties 2018 (< € 0,5 miljoen) -811 Saldo na Najaarsrapportage 2018 2.097 Jaarstukken 2018 Extra storting voorziening wachtgeld wethouders -486 Opsporing en ruiming niet gesprongen explosieven -468 Debiteuren sociale zaken 352 Inhaalafschrijving Eerste inrichting onderwijs -2.044 Beheer en exploitatie Brede scholen 415 Subsidie groenprojecten 481 Leges omgevingsvergunningen 3.831 Storting voorziening dubieuze debiteuren -728 Omgevingsvergunningen Belastingen 984 Uitkeringen gemeentefonds 578 Programma digitale dienstverlening 462 Flexibele schil personeel 485 Stadscentrum Hoofddorp 325 Overige afwijkingen 1.870 Resultaat 2018 8.154

7 Financiële hoofdlijnen

Het Financiële beeld Lasten De totale lasten (uitgaven) van Haarlemmermeer over het jaar 2018 bedragen € 493 miljoen, inclusief de stortingen in de reserves. Met de lasten zijn de beleidsdoelen van de negen beleidsprogramma's gerealiseerd. Daarnaast zijn er lasten die vallen onder de overzichten 'algemene dekkingsmiddelen' en 'overhead'. In de onderstaande grafiek is weergegeven hoe de lasten over de verschillende programma's, het overzicht 'algemene dekkingsmiddelen' en het overzicht 'overhead' zijn verdeeld.

Lasten 2018

3%3% 2%2% 3%3% 4%4% 20%20%

8%8% Zorg en werk (20%) Ruimtelijke ontwikkelingen (20%) Maatschappelijke ontwikkeling (18%) Kwaliteit fysieke omgeving (11%) Overzicht overhead (10%) 10%10% Overzicht algemene dekkingsmiddelen (8%) Veiligheid (4%) Bestuur, samenleving en publiekscontact (3%) 20%20% Mobiliteit (3%) Economische zaken (2%) 11%11% Wonen (0%)

18%18%

De grootste programma’s zijn ‘Zorg en werk’ en ‘Maatschappelijke ontwikkeling’. Binnen het programma ‘Zorg en werk’ vallen de lasten voor de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning, de Jeugdwet en de Participatiewet. Onder ‘Maatschappelijke ontwikkeling’ worden onder meer de kosten van onderwijshuisvesting, cultuur en sport verantwoord. Ook de programma’s Ruimtelijke ontwikkelingen en Kwaliteit fysieke omgeving zijn grote programma’s.

Alle programma’s, de algemene dekkingsmiddelen en de overhead worden uitgebreid toegelicht in het hoofdstuk ‘Jaarverslag en toelichting jaarrekening per programma’. Per programma wordt hierin allereerst aangegeven wat het maatschappelijk doel en de beleidsdoelen zijn zoals vastgesteld in de programmabegroting, en welke activiteiten de gemeente daarvoor in 2018 uitgevoerd heeft (Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?). Vervolgens is per programma en beleidsdoel aangegeven welke baten en lasten hiervoor in 2018 gerealiseerd zijn, ten opzichte van de begroting (Wat heeft het gekost?).

Baten Alle in de jaarrekening verantwoorde lasten moeten worden gedekt door de baten (inkomsten) om te komen tot een sluitende exploitatie. In de nu volgende grafiek is in hoofdlijnen aangegeven waar de baten uit bestaan.

8 Baten 2018

6%6%

9%9% 26%26%

9%9% Lokale heffingen (26%) Algemene uitkering (24%) Grondexploitatie (16%) Integratie-uitkering sociaal domein (9%) Reserves (9%) 9%9% Overige (9%) Werk en inkomen (6%)

24%24%

16%16%

De grootste inkomstenpost zijn uitkeringen uit het gemeentefonds die van het Rijk wordt ontvangen. Deze uitkering bestaat uit de algemene uitkering en de integratie-uitkering sociaal domein. Beide zijn vrij besteedbaar, maar in het collegeakkoord is afgesproken dat de met de decentralisaties sociaal domein gepaard gaande middelen in evenwicht moeten zijn met de uitgaven. Daarom is de integratie- uitkering Sociaal Domein tot en met 2018 ‘geoormerkt’ ter dekking van de uitgaven op het gebied van het Sociaal Domein.

Het meerjarig verloop van de uitkeringen uit het gemeentefonds blijkt uit de onderstaande grafiek.

Een andere grote inkomstenbron zijn de lokale heffingen. Deze heffingen kunnen weer opgedeeld worden in de vrij besteedbare belastingen, met name de Onroerendzaakbelastingen, en de heffingen voor een specifiek doel, zoals de afvalstoffenheffing en de rioolheffing. Heffingen met een specifiek doel mogen maximaal 100% kostendekkend zijn. Bij het vaststellen van de opbrengsten van de vrij besteedbare belastingen heeft de raad een grote mate van vrijheid.

9 Een belangrijke inkomstenbron voor de gemeente is de onroerendezaakbelasting (OZB) voor eigenaren van woningen. De ontwikkeling van het tarief van de OZB voor eigenaren van woningen geeft het volgende beeld, vergeleken met de landelijke ontwikkeling (bron: Waarstaatjegemeente.nl).

Voor de huishoudens van Haarlemmermeer is de ontwikkeling van de gemeentelijke belastingdruk van belang. In de paragraaf Lokale Heffingen worden de belastingen en heffingen uitgebreid toegelicht.

Reserves Reserves zijn bedoeld voor het dekken van toekomstige (mogelijke) uitgaven. De raad beslist over de bestemming van de reserves. De reserves zijn onderverdeeld in algemene reserves en bestemmingsreserves.

10 De algemene reserves dienen als dekkingsbron in het geval zich incidentele risico’s voordoen. We hebben het dan over de Algemene dekkingsreserve en de reserve Grondzaken. De geprognosticeerde meerjarige ontwikkeling blijkt uit de nu volgende grafiek:

De bestemmingsreserves zijn ingesteld met een bepaald door de raad vastgesteld doel. Hierbij moet weer een onderscheid gemaakt worden tussen de bestemmingsreserve Dekking afschrijvingslasten en de overige bestemmingsreserves. De bestemmingsreserve Dekking afschrijvingslasten is een zogenaamde ‘beklemde’ reserve. Dat wil zeggen dat deze niet vrij besteedbaar is. Bij een besteding aan andere doeleinden dan de dekking van afschrijvingslasten, moet altijd tot een alternatieve dekking worden besloten. Deze reserve is ingesteld bij de Voorjaarsrapportage 2017.

Voor de overige bestemmingsreserves geldt dat raad kan besluiten om daar een ander doel aan te geven of om ze op te heffen en het saldo toe te voegen aan de algemene dekkingsmiddelen.

De ontwikkeling van de bestemmingsreserves geeft het volgende beeld:

11 In het hoofdstuk Jaarrekening, toelichting op de balans, wordt het doel van elke reserve toegelicht en is het verloop in 2018 per reserve opgenomen.

Investeringen Investeringen zijn uitgaven waarvan het economisch nut of maatschappelijk nut zich over meerdere jaren uitstrekt. Investeringen worden geactiveerd op de balans en worden afgeschreven op basis van de economische levensduur van de investering. De kapitaallasten (rente en afschrijving) komen ten laste van de programma’s en moeten worden gedekt binnen de baten en lasten.

De ontwikkeling van de materiële vaste activa voor de jaren 2015 – 2018 geeft het volgende beeld:

12 Uit dit beeld blijkt dat de waarde van de activa gedurende deze periode circa € 550 miljoen bedraagt. In grote lijnen kan gesteld worden dat het bedrag aan nieuwe investeringen in een jaar, ongeveer gelijk is aan de verlaging van de waarde van de investeringen in voorgaande jaren als gevolg van afschrijvingen, afwaarderingen en verkopen. Voor een toelichting op het verloop van de activa wordt verwezen naar de toelichting op de balans.

Meerjarenperspectief Grondzaken (MPG) Op basis van de prognoses in het MPG (standlijn 1 januari 2019) is in de jaarstukken rekening gehouden met de opbrengsten en uitgaven die verbandhouden met de ontwikkeling van bouwgrondexploitaties. Het saldo van de bouwgrondexploitaties wordt naar de balans overgebracht, zodat een verschil in de kasstromen geen invloed heeft op het saldo van de programmabegroting. Als een bouwgrondexploitatie wordt afgesloten, dan wordt het resultaat verrekend met de reserve Grondzaken. Voor meer informatie wordt verwezen naar het MPG.

Op basis van het MPG is in de nu volgende grafiek de verwachte cashflow weergegeven. Dit betreft een inschatting van de fasering per jaar en is een momentopname. Bij elk volgend (t)MPG worden de prognoses geactualiseerd.

13 Cumulatieve cashflow MPG

75.000

50.000

25.000

-25.000

-50.000

-75.000

-100.000

2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029

Boekwaarde

Cash flow

Schuldbeheersing De meerjarige ontwikkeling van de schuld is weergegeven in de onderstaande grafiek. In de paragraaf Financiering wordt uitgebreid ingegaan op de ontwikkeling van de schuldpositie.

Schuldpositie

700

600

500

400 x € 1 miljoen

300

200 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

PB2018-2021 Jaarrekening

Risico's Een risico is een onzekere gebeurtenis of omstandigheid met één of meerdere mogelijke oorzaken en met eventuele negatieve gevolgen op het behalen van de doelstellingen van Haarlemmermeer. Voor geconstateerde risico’s worden beheermaatregelen getroffen om de impact van een risico te verkleinen. De resterende risico’s worden gekwantificeerd op basis van kans van optreden en de

14 mogelijke financiële gevolgen. De kansen gevolginschattingen zijn gemaakt op basis van expertise en ervaring met de omgeving waarin de risico’s spelen en de beleidsdoelen waaraan ze bijdragen. Met behulp van een Monte Carlo simulatie wordt de totale waarde van de resterende risico’s berekend en deze totale waarde vormt de ‘benodigde weerstandscapaciteit’.

Om te bepalen of Haarlemmermeer in staat is de resterende risico’s op te vangen wordt de ‘beschikbare weerstandscapaciteit’ berekend. De beschikbare weerstandscapaciteit wordt in het BBV omschreven als ‘de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten te dekken’. Het belangrijkste onderdeel van de beschikbare weerstandscapaciteit is de Algemene dekkingsreserve. Daarnaast is de ongebruikte belastingcapaciteit een component van de beschikbare weerstandscapaciteit. De Algemene dekkingsreserve is de enige, directe en vrij beschikbare bron van de weerstandscapaciteit. Het aanhouden van een voldoende hoge Algemene dekkingsreserve zorgt ervoor dat de gemeente de mogelijkheden heeft om de risico’s op te vangen, zonder dat dit directe consequenties heeft voor de uitvoering van de programmabegroting.

Om inzicht te krijgen in hoeverre de beschikbare weerstandscapaciteit voldoende is om zich voor doende risico’s op te vangen, wordt de ratio weerstandsvermogen bepaald. De gemeenteraad heeft in de Nota risicomanagement, juli 2017 (2017.47899) bepaald dat de streefwaarde van dit ratio minimaal 1,4 moet zijn. Met de ratio van 2,96 (classificatie uitstekend) per ultimo 2018 wordt hier aan voldaan.

In de onderstaande grafiek wordt de ontwikkeling weergegeven van de benodigde en beschikbare weerstandscapaciteit en van de weerstandsratio. In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing is een uitgebreide toelichting opgenomen op het weerstandsvermogen en de risico’s.

15 Leeswijzer

De Jaarstukken 2018 zijn gebaseerd op de Programmabegroting 2018-2021.

De jaarstukken bestaan uit de volgende delen:

• Algemeen • Jaarverslag en jaarrekening per programma • Jaarrekening • Overige gegevens

Algemeen Dit onderdeel bestaat uit de inleiding, het resultaat van de programmarekening, deze leeswijzer en de samenstelling van het bestuur.

Jaarverslag en jaarrekening per programma Het jaarverslag bestaat uit de programmaverantwoording en de (verplichte) paragrafen. In dit onderdeel worden per programma de volgende vragen beantwoord:

• Wat wilden we bereiken? • Wat zouden we daarvoor doen? • Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? • Wat heeft het gekost?

Bij het onderdeel 'Wat heeft het gekost?' worden op beleidsdoelniveau de substantiële verschillen (≥ € 75.000) tussen de gewijzigde begroting en de jaarrekening toegelicht. Diverse voor- en nadelen van minder dan € 75.000 worden tezamen verklaard door de toelichting Overig.

In de paragrafen geven we aanvullende informatie over programma overstijgende onderwerpen; duurzaamheid, lokale heffingen, weerstandsvermogen en risicobeheersing, onderhoud kapitaalgoederen, financiering, bedrijfsvoering, verbonden partijen, grondbeleid, toezichtinformatie.

Jaarrekening De jaarrekening bestaat uit de jaarrekening en de balans. De jaarrekening bestaat uit een overzicht van de gerealiseerde baten en lasten van de programma's, de toelichting op de programmarekening, de gerealiseerde algemene dekkingsmiddelen, het mutatieoverzicht van de reserves, de budgetoverhevelingen, het verloop van de post onvoorzien, de incidentele baten en lasten en een overzicht van door de raad te autoriseren budget- en kredietoverschrijdingen.

Conform voorgaande jaren is in de toelichting op de balans het verloop van de balansposten gedurende het verslagjaar weergegeven en worden de belangrijkste mutaties toegelicht.

Overige gegevens In dit deel treft u de controleverklaring van PWC-accountants en een verklarende woordenlijst aan.

16 Samenstelling van de gemeenteraad en het college van B&W

Samenstelling gemeenteraad

De gemeenteraad is het hoogste orgaan van het gemeentebestuur. De raad is de lokale volksvertegenwoordiging, bepaalt beleidskaders en controleert de uitvoering van het beleid door het college van burgemeester en wethouders. De gemeenteraad stelt de jaarrekening vast. De gemeenteraad van Haarlemmermeer heeft 39 raadsleden. Contactgegevens van fracties en raadsleden staan op de website van de gemeenteraad van Haarlemmermeer.

College van Burgemeester en Wethouders

Op donderdag 10 januari 2019 zijn de nieuwe wethouders officieel benoemd. De nieuwe wethouders zijn Marjolein Steffens - van de Water (HAP), Mieke Booij (PvdA), Jurgen Nobel (VVD), Marja Ruigrok (VVD), Ap Reinders (HAP) en Mariette Sedee - Schuitemaker (CDA). Door de commissaris van de Koning van de provincie Noord-Holland is Onno Hoes als waarnemend burgemeester benoemd. Nadere informatie over de portefeuilleverdeling vindt u op de website van de gemeente Haarlemmermeer.

17 Jaarverslag en toelichting jaarrekening per programma

18 Bestuur, samenleving en publiekscontact lasten in € 15.267 Portefeuillehouder: Hoes, Reinders, Steffens-van de Water % totale realisatie lasten 3,1% Maatschappelijk doel: Het borgen van democratische en transparante besluitvorming en excellente dienstverlening aan inwoners, instellingen en ondernemers. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Het goed functioneren en faciliteren van formele gemeentelijke organen 0 6.836 -8% (gemeenteraad, college van burgemeester en wethouders, burgemeester en rekenkamercommissie). 01. Het faciliteren van de bestuursorganen van de gemeente. 02. Het houden van verkiezingen. 03. Het faciliteren van de Rekenkamercommissie. 04. Het organiseren van de planning en control cyclus (inclusief interne controlfunctie). 05. Het faciliteren van controles door de accountant. Beleidsdoel B: Wederzijdse betrokkenheid bij de besluitvorming en onze kennis over onze lokale - 323 30% samenleving vergroten. 01. Het doen van generiek onderzoek. 02. Het stimuleren van participatie bij beleidsvorming en uitvoering. 03. Het onderhouden en faciliteren van adviesorganen (Belangengroep Gehandicapten Haarlemmermeer (BGH), Participatieraad e.a.). 04. Het bieden van informatie aan inwoners en ondernemers. 05. Het ondersteunen van een Jongerengemeenteraad en Kinderraad. Beleidsdoel C: Het behartigen van de belangen van Haarlemmermeer buiten de gemeentegrenzen - 793 7% en het versterken van de bestuurlijke samenwerking. 01. Het deelnemen aan bestuurlijke samenwerkingsverbanden. 02. Het deelnemen in belangenorganisaties zoals de VNG en de G40. 03. Het onderhouden van een stedenband. 04. Het ontplooien van activiteiten ten behoeve van citymarketing. Beleidsdoel D: Wij zijn goed bereikbaar voor inwoners, ondernemers en instellingen en open, 1 1.045 1% deskundig en duidelijk in onze contacten. 01. We zijn bereikbaar via balie, telefoon, internet en sociale media. 02. We leveren onze diensten steeds meer digitaal en waar gewenst persoonlijk. 03. We staan in contact met onze inwoners, ondernemers en instellingen volgens een inwoner- en gebiedsgerichte werkwijze. 04. We geven waar mogelijk direct en correct antwoord op vragen via alle kanalen. 05. We staan voor kwaliteit en handelen meldingen, aanvragen, producten en diensten adequaat af. Beleidsdoel E: Wij beheren betrouwbare basisregistraties en leveren diensten en producten van 4.349 6.270 3% burgerzaken en de burgerlijke stand. 01. Het beheren van de BRP, het leveren van producten en diensten vanuit de BRP en het werken aan landelijke en lokale ontwikkeling van de BRP. 02. Het verstrekken van paspoorten, Nederlandse Identiteitskaarten en DigiD’s aan Nederlanders woonachtig in het buitenland via de Schipholbalie. 03. Het bieden van one-stop-shop service voor expats van internationale ondernemers. 04. Het centraal inschrijven van vluchtelingen voor het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA) in de BRP-straat. 05. Het verder op orde brengen van gegevens met een geografische component en deze interactief tonen. 06. Het actueel houden van de bestaande (Basis)registraties met een geografische component. 07. Het anticiperen op de komst van de Omgevingswet en de Basisregistratie Ondergronden (BRO) en het aansluiten op nieuwe landelijke Geo-standaarden. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: Stadsregio Amsterdam, A-M Overleg Beleidsdoel B: nvt Beleidsdoel C: nvt Beleidsdoel D: nvt Beleidsdoel E: nvt

19 Bestuur, samenleving en publiekscontact

Het borgen van democratische en transparante besluitvorming en excellente dienstverlening aan inwoners, instellingen en ondernemers. Het gemeentebestuur van Haarlemmermeer wil een dienstbaar, betrouwbaar en daadkrachtig bestuur zijn dat zichtbaar, herkenbaar en benaderbaar is.

Het gemeentebestuur van Haarlemmermeer bestaat uit de gemeenteraad, de burgemeester en het college van burgemeester en wethouders. Deze bestuursorganen geven samen invulling aan de lokale democratie via een transparant en zorgvuldig besluitvormingsproces. Op deze wijze is er voor inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van (maatschappelijke) organisaties sprake van een zichtbare en herkenbare gemeente.

Deze tijd vraagt om een open overheid die kennis met inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties verbindt. Zij willen meedenken, meepraten en meebeslissen over zaken die spelen in hun leefomgeving. Een eigentijdse overheid onderkent en waardeert dit en speelt actief op deze behoefte in. Het gemeentebestuur wil daarom de betrokkenheid van inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van (maatschappelijke) organisaties vergroten en ruimte geven aan initiatieven uit de samenleving. Ook wil het gemeentebestuur zorgen voor voldoende draagvlak bij het ontwikkelen van beleid én de uitvoering daarvan.

Inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van (maatschappelijke) organisaties verwachten een excellente dienstverlening. Daar wil het gemeentebestuur met hen aan werken.

20 Gemeentelijke herindeling met Haarlemmerliede en Spaarnwoude

Sinds 1 januari 2019 is de gemeentelijke herindeling een feit en is er sprake van een nieuwe gemeente Haarlemmermeer. Een gemeente met 31 kernen die strekt van Buitenkaag in het zuiden tot het Noordzeekanaal in het noorden. Een nieuwe gemeente betekent ook een nieuwe rechtspersoon met een nieuwe gemeentelijke organisatie, waar de afgelopen twee jaar hard aan is gewerkt. In die periode is ook invulling gegeven aan de opdracht voor een soepele integratie van personeel en beleid van beide gemeenten.

Een belangrijk onderdeel van de harmonisatie was de verwerking van de artikelen van het bestuurlijk convenant, waarin inhoudelijke afspraken zijn gemaakt over het beleid van de nieuwe gemeente. Begin januari 2019 heeft de nieuwe raad zo’n 45 beleidsnota’s uit dat convenant, samen met zo’n 150 andere stukken, geldend verklaard voor het gehele grondgebied van de nieuwe gemeente. In sommige gevallen moet de harmonisatie van beleid en regelgeving nog gebeuren, omdat die aanpassing in de reguliere beleidscyclus plaatsvindt. De wettelijke termijn voor harmonisatie eindigt op 1 januari 2021.

Daarnaast hebben wij de effecten van de samenvoeging op de gemeenschappelijke regelingen in beeld gebracht, waarbij gekeken is naar de bestuurlijke, juridische en financiële consequenties van die regelingen. In enkele gevallen is de ontvlechting en uittreding uit deze regelingen al afgerond. De overige afspraken met samenwerkingsverbanden en gemeenschappelijke regelingen moeten uiterlijk medio 2019 afgerond zijn. Ook gaan we de komende maanden verdere werkzaamheden verrichten om de nieuwe huisstijl te implementeren.

Verbonden partijen Het Amstelland-Meerlanden Overleg (hierna: AM) heeft tot doel de gemeenschappelijke belangen van de deelnemende gemeenten (Aalsmeer, Amstelveen, De Ronde Venen, Diemen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel en Uithoorn) te behartigen in onze regio en op die manier bij te dragen aan een evenwichtige ontwikkeling in de regio. In 2018 is het uitvoeringsprogramma Economische Zaken uitgevoerd, waaronder een onderzoek naar de toekomstige bedrijven- en kantorenlocaties (Plabeka) en is het Actieprogramma Wonen tot stand gekomen. In dit Actieprogramma Wonen trekken AM gemeenten samen op bij de versnelling van de woningbouw en is er een gezamenlijk onderzoek naar woningbehoefte uitgezet.

Voor financiële informatie en eventuele risico’s over de Verbonden Partijen, zie de paragraaf Verbonden Partijen.

Relevant beleid • Reglement van Orde Auditcommissie (2005/29530); uitbreiding aantal leden Auditcommissie • (2010/28194) vastgesteld op 22 april 2010 • Reglement van Orde voor de vergaderingen en andere werkzaamheden van de gemeenteraad van Haarlemmermeer (2009/85981); aanpassing art. 31 en 36 (2010/74641) • Gedragslijn Integriteit Haarlemmermeer (2014\3985) • Verordening op de Rekenkamercommissie (2012/26812) • Reglement van Orde Rekenkamercommissie (2010.0055869) • Reglement van Orde voor de vergaderingen en andere werkzaamheden van het college van burgemeester en wethouders (2010/0018175) • Gedragscode college van burgemeester en wethouders gemeente Haarlemmermeer (2015.0030997) • Stadsregio Amsterdam 9e wijziging Gemeenschappelijke Regeling (2016-0028650) • Versterken samenwerking Metropoolregio Amsterdam (2016-0028653) • Denk, praat en beslis mee! Plan van Aanpak Participatie (2014.0047217)

21 • Nota vriendschapsbanden (2014.0006837) • Visie op communicatie, juni 2012 (2012.29134) • Citymarketingvisie 2017-2020 (2016.0058345) • Online content strategie (2016) • Social media beleid (2018) • Visie op Nieuws (2017) • Nota Dienstverlening 2010-2014 (2010.0048491) en actualisatie brief 2016 • Overheid brede dienstverlening 2020 • Digitale Agenda 2020 (VNG/King) • Nota Verbetering Digitale Dienstverlening en IT-innovatie, 2017.0021302. • Organisatiekoers Gemeente Haarlemmermeer • Cross-mediaal (2016) • Verordening gegevensverstrekking basisregistratie personen Gemeente Haarlemmermeer • Reglement gegevensverstrekking basisregistratie personen Gemeente Haarlemmermeer • Regeling beheer en toezicht basisregistratie personen • Regeling Informatiebeveiliging BRP en Waardedocumenten • Legesverordening en legestabel Haarlemmermeer • Beleid briefadres • Beleid tot het doen van aangifte van verhuizing binnen de gemeente Haarlemmermeer c.q. vestiging in de gemeente Haarlemmermeer vanuit andere gemeente of buitenland • Aanvragen voor dienstverlening en innovatie en IT

Beleidsdoel A: Het goed functioneren en faciliteren van formele gemeentelijke organen (gemeenteraad, college van burgemeester en wethouders, burgemeester en rekenkamercommissie).

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? De gemeenteraad vervult een volksvertegenwoordigende, kaderstellende en controlerende rol. Deze rollen komen terug in de besluitvorming van de gemeenteraad en zijn tevens de basis voor de ondersteuning en facilitering door haar eigen apparaat, de griffie. Deze ondersteunt ook de burgemeester als voorzitter van de raad. Het college wordt ondersteund door de ambtelijke organisatie onder leiding van de gemeentesecretaris en zijn directieteam.

Activiteiten 01. Het faciliteren van de bestuursorganen van de gemeente. 02. Het houden van verkiezingen. 03. Het faciliteren van de Rekenkamercommissie. 04. Het organiseren van de planning en control cyclus (inclusief interne controlfunctie). 05. Het faciliteren van controles door de accountant.

Toelichting 01. Het faciliteren van de bestuursorganen van de gemeente Het gemeentebestuur bestaat uit drie bestuursorganen, te weten: de gemeenteraad, het college van burgemeester en wethouders en de burgemeester. De gemeenteraad en de ondersteuning daarvan stond in 2018 in het teken van de aanstaande samenvoeging en de herindelingsverkiezingen. Desalniettemin is in 2018 het Raadsplein 32 maal georganiseerd.

De griffie heeft in opdracht van de gemeenteraad, en in samenwerking met de ambtelijke organisatie, een aantal activiteiten ontplooid om de fusie-verkiezingen onder de aandacht te brengen, alle inwoners bewust te maken van de verkiezingen en zo de te verwachten opkomstdaling zoveel als mogelijk tegen te gaan. Dit heeft zowel lokaal, regionaal als nationaal tot veel media-aandacht geleid

22 voor de herindelingsverkiezingen, wat resulteerde in een verkiezingsopkomst van 35%. De volgende activiteiten zijn daartoe ondernomen:

• 75.000 huis-aan-huis bezorgde Verkiezingskrant, in beide oude gemeenten; • inzet Kieskompas (ruim 10.000 maal gebruikt) en Stemwijzer (bijna 5.000 maal gebruikt); • 2 kiezerspeilingen uitgevoerd en gepubliceerd; • lijsttrekkersdebat, live uitgezonden op gemeentelijke social media; • voor jongeren en first-time voters: - Escaperoom in de Raadzaal te Hoofddorp (“uitverkocht”); - zeven scholieren debatten voor ruim 1.000 scholieren, met onder andere scholierenschaduwverkiezingen; - verkiezingsfestival voor honderden “first-time-voters” met nachtelijk stembureau in Duycker; - daarnaast deden 35 lagere scholen mee aan de fusie-kleurwedstrijd, met ruim 1.000 ingezonden kleurplaten.

Tot slot heeft de griffie de uitslagenavond georganiseerd, waarop de politieke verhoudingen in de nieuwe gemeenteraad bekend zijn gemaakt. Meer dan de helft van de raadsleden is nieuw gekozen als lokaal volksvertegenwoordiger. Na de verkiezingen zijn de coalitie-onderhandelingen door de fracties van VVD, HAP, CDA en PvdA binnen vijf weken succesvol afgerond, met ambtelijke ondersteuning door de griffie.

02. Het houden van verkiezingen Onze inwoners zijn actief geïnformeerd dat op 21 maart 2018, als gevolg van de samenvoeging met Haarlemmerliede en Spaarnwoude per 1 januari 2019, alleen het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en geen gemeenteraadsverkiezingen werden gehouden. Het referendum is goed verlopen en kende een opkomst van bijna 32%.

Direct na het referendum is, in samenwerking met de voormalige gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, gestart met de voorbereidingen voor de gemeenteraadsverkiezingen. Tevens is een gerichte informatiecampagne voor de gemeenteraadsverkiezingen voor de nieuwe gemeente Haarlemmermeer op 21 november 2018 gestart. Deze verkiezingen zijn goed verlopen.

De voorbereidingen voor de verkiezingen van Provinciale Staten en de Waterschappen van 20 maart 2019 en die van het Europees Parlement op 23 mei 2019 zijn gestart.

03. Het faciliteren van de Rekenkamercommissie De Rekenkamercommissie (RKC) voorziet het gemeentebestuur van onderzoek en advies. De RKC is een instrument van de raad, dat toetst óf en hoe de maatschappelijke effecten die de raad wil bereiken, worden behaald. Met de RKC beschikt de gemeenteraad over een onafhankelijke onderzoeksfunctie.

Voor het goed functioneren van de RKC is een klankbordgroep samengesteld bestaande uit vijf raadsleden, de burgemeester en de raadsgriffier. Met de klankbordgroep bespreekt de RKC onder andere de mogelijke onderwerpen voor onderzoek, de onderzoeksvragen en de wijze van aanbieden van de resultaten aan de gemeenteraad. De RKC bepaalt zelf haar jaaragenda na raadpleging van de raad.

In 2018 heeft de RKC het onderzoek Deltaplan Bereikbaarheid en de vervolgonderzoeken Participatiebeleid en Sturen op Meerwaarde gepubliceerd. Daarnaast heeft zij een evaluatie naar haar eigen functioneren laten verrichten. Alle publicaties van de RKC zijn te vinden op www.haarlemmermeer.nl/rekenkamer.

23 Beleidsdoel B: Wederzijdse betrokkenheid bij de besluitvorming en onze kennis over onze lokale samenleving vergroten.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Aan het begin van de bestuursperiode 2014-2018 is het Plan van Aanpak Participatie interactief met de gemeenteraad, inwoners en ondernemers besproken en uiteindelijk door de raad vastgesteld. In deze periode hebben het programma en het participatief werken zich flink ontwikkeld. Er wordt meer en op een betere wijze uitvoering gegeven aan participatieprocessen. Om de opbrengsten van het programma en de Participatie Academie, inclusief de opgedane inzichten en lessen, te borgen en om het (nieuwe) bestuur de kans te geven richting te geven aan participatie, is eind 2017 en begin 2018 een evaluatie uitgevoerd Het programma is verlengd tot half 2019 in verband met de samenvoeging van onze gemeente met de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude tot een nieuwe gemeente.

In 2018 heeft de doorontwikkeling van de gebiedsgerichte werkwijze geleid tot een aantal mooie resultaten en bouwstenen voor de komende jaren. Op basis van de vraagstukken, en uitdagingen en bestaande netwerken is gekomen tot een nieuwe gebiedsindeling welke per 1 januari 2019 is ingegaan. Het digitale gebiedsprogramma (op de kaart) is ontwikkeld. Enerzijds om te weten wat er speelt en wat de plannen en activiteiten zijn in een bepaald gebied en anderzijds ook om wensen en agendapunten op te halen die leven bij externe netwerken en belangengroepen. Daarmee is het een belangrijk instrument ook in het kader van participatie. De lessen vanuit het programma participatie zijn vertaald in een leidraad en worden toegepast bij huidige en toekomstige participatietrajecten.

Activiteiten 01. Het doen van generiek onderzoek. 02. Het stimuleren van participatie bij beleidsvorming en uitvoering. 03. Het onderhouden en faciliteren van adviesorganen (Belangengroep Gehandicapten Haarlemmermeer (BGH), Participatieraad e.a.). 04. Het bieden van informatie aan inwoners en ondernemers. 05. Het ondersteunen van een Jongerengemeenteraad en Kinderraad.

Toelichting 01. Het doen van generiek onderzoek Gemeente Haarlemmermeer is dynamisch en divers. Kennis van de verschillende gebieden en de ontwikkeling van onze bevolking zijn cruciaal om beleid op maat te kunnen ontwikkelen. Om het onderzoek zo effectief en efficiënt mogelijk in te zetten, werken we met een onderzoeksprogramma. We bouwen gestaag aan een lokale kennisinfrastructuur en een accuraat gegevensbeheer, zodat ons beleid toegerust is op veranderingen in leefsituatie, wensen en behoeften van onze inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties. De publicatiereeksen Kijk op de Wijk en Staat van Haarlemmermeer zijn voorbeelden van deze programmatische aanpak. De te onderzoeken onderwerpen worden vastgesteld op basis van de accenten en prioriteiten van het nieuwe collegeakkoord.

In 2018 is het vijfde deel van de thematische reeks uit het gemeentelijk onderzoeksprogramma Kijk op de Wijk afgerond. Deze keer staan niet de verschillende Haarlemmermeerse wijken en kernen in de schijnwerpers, maar de ringvaart van Haarlemmermeer. De uitkomsten geven inzicht in de historie, de functie, het gebruik en de beleving van deze bijzondere waterweg. In eerdere Kijk op de Wijk- publicaties werden ook tal van relevante wijken kerngegevens gepresenteerd. Vanaf 2019 wordt deze informatie digitaal gepresenteerd op een vernieuwde onderzoekswebsite. Als gevolg van de gemeentelijke herindeling wordt nog gewerkt aan een nieuwe kaart van de gemeente. Zodra de vormgeving is aangepast aan de nieuwe huisstijl vindt de lancering plaats.

24 Daarnaast is een tentoonstelling voorbereid waarin de geschiedenis en mogelijke toekomsten van Haarlemmermeer worden gepresenteerd. De tentoonstelling heeft als doel om met kennis van historie, in combinatie met actuele inzichten, de vrije gedachtevorming over mogelijke, fictieve toekomsten te stimuleren. Dit draagt bij aan het versterken van het strategisch vermogen van bestuur en organisatie. De opening van de tentoonstelling vond plaats op 24 januari 2019 en maakt onderdeel uit van het introductieprogramma van de nieuwe raad.

Door de organisatie van de tentoonstelling is de publicatie van de Staat van Haarlemmermeer 4 verschoven naar 2019. Hierin worden regionale cijfers, trends en ontwikkelingen op het gebied van demografie, woningen arbeidsmarkt vanuit Haarlemmermeers perspectief geanalyseerd en gepresenteerd. Hiermee krijgt deze vierde Staat van Haarlemmermeer een strategisch karakter: de kennis kan worden ingezet om samenwerkende partijen in de regio te verleiden om – kijkend vanuit het Haarlemmermeers perspectief – sommige vraagstukken anders te bezien.

Op basis van onderzoeksresultaten is een nieuwe, meer inhoudelijke gebiedsindeling ontwikkeld en vastgesteld voor het gebieds- en relatiemanagement. De indeling sluit beter aan bij de geschiedenis van de gemeente en de beleving van haar inwoners. Het participatieonderzoek Haarlemmermeer weet raad is afgerond en de roadshow om lessen uit het participatieonderzoek te laten beklijven, is afgesloten met een presentatie van Paul in ‘t Hart over Hoofddorp-Centraal.

Ook is kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de leefwereld van mantelzorgers. Op basis van gesprekken met inwoners, die structureel zorg dragen voor een naaste, geeft het onderzoek inzicht in de ervaring, knelpunten en ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers.

02. Het stimuleren van participatie bij beleidsvorming en uitvoering Bij beleidsontwikkeling en uitvoering maken we graag gebruik van de kennis en ervaring van onze inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties. Bij beleidsontwikkelingen geven we alle belangen een stem en zorgen we ervoor dat de diversiteit aan geluiden gehoord wordt. Bij participatie, waar kennis en innovatie een rol spelen, nodigen we inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties gericht uit, waarbij we oog hebben voor de diversiteit van belangen.

De 32 openbare Raadspleinen die in 2018 hebben plaatsgevonden zijn, door middel van de (live-) webcasting ruim 15000 maal bekeken door unieke bezoekers. Het programma Ervaar de Raad heeft tien maal plaatsgevonden tijdens deze Raadspleinen. Tevens is het lesprogramma Raadslid in de Klas 17 maal georganiseerd op middelbare scholen, naast een drietal Jinx-stages (Raadsrollenspel voor de kinderraad) in het raadhuis en twee Politiek Actief avonden.

Daarnaast is uitgebreid contact gelegd met de dorps- en wijkraden, wat onder meer leidde tot een interactieve presentatie over de werking van het gemeentebestuur in Rijsenhout. Gezien het succes, zal dit programma op verzoek bij meerdere andere dorps- en wijkraden worden uitgerold.

In 2018 is in veel projecten aan participatie van inwoners, ondernemers en organisaties gewerkt. Wij hebben al veel positieve resultaten geboekt in de afspraken met dorps- en wijkraden en in het inwoner- en gebiedsgericht werken van de organisatie. Daarbij is gebruik gemaakt van de lessen en aanbevelingen uit Haarlemmermeer weet raad!, participatieonderzoek en de bijbehorende B&W-nota. De opbrengst van het programma participatie is deels geborgd in de organisatie door de lessen en ervaringen te beschrijven op de intranet-site, waar ook het stroomschema participatie te vinden is. Daarnaast zijn door de Participatie Academie workshops gegeven om het participatief en gebiedsgericht werken verder te versterken.

04. Het bieden van informatie aan inwoners en ondernemers Om te zorgen dat de gemeente toegankelijk is en in heldere taal communiceert hebben we veel

25 geïnvesteerd in de kwaliteit van brieven. Er is een intern netwerk van taalcoaches opgericht dat collega-ambtenaren ondersteunt bij het schrijven.

Om tijdig en actueel te communiceren hebben we via onze newsroom dagelijks eigen artikelen en filmpjes gepubliceerd. Dat dit werkt blijkt uit het aantal likes en volgers. Daarnaast hebben we het klassieke kanaal van de wekelijkse gemeentekrant in ere gehouden. De gemeentepagina hebben we vaak gebruikt voor langere artikelen met achtergronden van de actualiteit.

Bij de keuze van informatiekanalen hebben we ons laten leiden door de voorkeuren en het mediagedrag van onze doelgroepen. We hebben dat geregeld in beeld gebracht via media-analyses.

We hebben gezorgd dat de gemeentekrant Informeer en de het onlinemedia elkaar steeds versterken.

Verder hebben we via webcare, via deelname aan chatgroepen en via andere participatietrajecten gezorgd voor rechtstreeks contact met inwoners via korte communicatielijnen.

05. Het ondersteunen van een Jongerengemeenteraad en Kinderraad De Jongerengemeenteraad (JGR) wordt inhoudelijk ondersteund door de ambtelijke organisatie en de onafhankelijke begeleider. De griffie ondersteunt de JGR bij het organiseren van zijn vergaderingen en zijn contacten met de gemeenteraad. De gemeenteraad heeft de motie Het Huys van de 21e eeuw van de JGR unaniem aangenomen, waarvan de uitvoering in 2019 wordt verwacht.

De Kinderraad bestaat uit een schoolprogramma voor groep 7 van basisscholen en een dag van de Kinderraad in de raadzaal. Hierin leren kinderen over democratie en politiek, in het bijzonder over de werking van het lokaal bestuur. Daarnaast ontwikkelen zij in de klas een voorstel voor de besteding van het speciale Kinderraadbudget van € 5.000. Ook kunnen zij oefenen in presenteren en debatteren. De kinderraad benoemt ook de kinderburgemeester. De deelnemende scholen zijn ambtelijk ondersteund en er zijn bijeenkomsten georganiseerd voor de kinderen van groep 7 van de deelnemende scholen.

De griffie ondersteunt de raadswerkgroep Communicatie bij het organiseren van de Dag van de Kinderraad, waar de kinderburgemeester wordt gekozen. De uitvoering van de besluiten van de Kinderraad wordt verzorgd door de ambtelijke organisatie. De kinderburgemeester wordt ook ondersteund door de ambtelijke organisatie.

Beleidsdoel C: Het behartigen van de belangen van Haarlemmermeer buiten de gemeentegrenzen en het versterken van de bestuurlijke samenwerking.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Haarlemmermeer richt de ogen en oren ook nadrukkelijk op de regio en het nationale speelveld. Dit om de belangen van haar inwoners en ondernemers te behartigen. Daarbij werken we op onze primaire gemeentelijke taken steeds vaker samen met partijen en partners.

Het gemeentebestuur wil voor inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties een gezaghebbende positie innemen in het publieke en bestuurlijke debat. Dat betekent een herkenbaar geluid, aansprekend verhaal én ontvankelijk zijn voor signalen van anderen. Met dat laatste verrijken we het beleid en de uitvoering en daartoe zetten we communicatie in als strategisch instrument. Indien nodig hebben wij (lobby) expertise in huis om proactief te handelen of snel te reageren.

Met citymarketing werken we aan het positioneren en profileren van Haarlemmermeer. Dit onderwerp is daarmee niet exclusief van of voor de gemeente.

26 Activiteiten 01. Het deelnemen aan bestuurlijke samenwerkingsverbanden. 02. Het deelnemen in belangenorganisaties zoals de VNG en de G40. 03. Het onderhouden van een stedenband. 04. Het ontplooien van activiteiten ten behoeve van citymarketing.

Toelichting 01. Het deelnemen aan bestuurlijke samenwerkingsverbanden Haarlemmermeer heeft belang bij samenwerking om haar doelen te kunnen realiseren. Daarom zijn we ook in 2018 bestuurlijk vertegenwoordigd geweest in samenwerkingsverbanden.

Een goede afstemming tussen de agenda, de ambities, de samenwerkingsverbanden en de posities die we willen en kunnen vervullen, is hierbij van belang.

02. Het deelnemen in belangenorganisaties zoals de VNG en G40 Door de landelijke gemeenteraadsverkiezingen in maart 2018 is de bestuurlijke samenstelling van de regionale en landelijke organisaties zoals het AM, de Vervoerregio Amsterdam, Metropool Regio Amsterdam, G40-stedennetwerk en de Vereniging Nederlandse Gemeenten, veranderd. Haarlemmermeer heeft afgelopen jaar haar bestuurlijke posities behouden. Hiermee waren we een stabiele factor. Doordat de gemeenteraadsverkiezingen bij ons in november hebben plaatsgevonden, wordt in 2019 in de diverse overleggen bepaald of we deze posities kunnen behouden. We hebben afgelopen jaar twee keer met de nieuwe colleges van Almere, Zaanstad, Haarlem en Hilversum vergaderd om na te gaan welke overeenkomsten we hebben en op welke gebieden we kunnen samenwerken.

03. Onderhouden van een stedenband We hebben de Stichting vriendschapsband Haarlemmermeer Cebu-City subsidie verstrekt op haar activiteitenprogramma.

04. Ontplooien van activiteiten ten behoeve van Citymarketing Om Haarlemmermeer voor inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties te profileren hebben we een mediacampagne uitgevoerd in zowel lokale als regionale en zelfs internationale (Holland Herald/KLM) pers. We hebben evenementen als het techfestival Bright Day, Ride for the Roses, Super6 Soft- en honkbal en Horse event in 2018 naar Haarlemmermeer gehaald en we hebben ons gepresenteerd op beurzen en andere evenementen zoals EventSummit in de RAI.

Daarnaast hebben we zelf een tweede succesvolle editie van het 24-uurs evenement Ontdek Hoofddorp georganiseerd. En reed ook met onze medewerking de Keukenhof Hotel Express weer. Ook zijn we nauw betrokken geweest bij de oprichting van het convention bureau Event Park, dat meer congressen en grote evenementen naar Haarlemmermeer wil halen. Binnen de ringvaart is geïnvesteerd in samenwerking.

Met partners zoals Claus Park collection, het Spaarne Gasthuis, de Rabobank, het Historisch Museum en vele anderen benutten we elkaars contactennetwerk en ontwikkelen we samen nieuwe initiatieven, zoals een nieuwe fietsen wandelkaart.

Verder hebben we in 2018 drie inspiratiesessies georganiseerd waarin professionals inzichten en ideeën uitwisselen rondom bepaalde thema’s. Deze bijeenkomsten werden steeds goed bezocht. Het resultaat is dat ons netwerk flink is uitgebreid met nieuwe relaties uit Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Een mooi resultaat van samenwerking is 2018 is de nieuwste attractie van Madurodam: de Waterwolf. En uiteraard de goede samenwerking die we hebben met Amsterdam Marketing in onder andere het project Amsterdam bezoeken, Holland zien’

27 Beleidsdoel D: Wij zijn goed bereikbaar voor inwoners, ondernemers en instellingen en open, deskundig en duidelijk in onze contacten.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Haarlemmermeer wil een betrouwbare, dienstbare, laagdrempelige en daadkrachtige overheid zijn. De behoefte van inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties staat centraal bij de vormgeving van onze gemeentelijke dienstverlening. Onze ambitie sluit aan bij de landelijke ambitie voor een digitale overheid, vastgelegd in de visie overheidsbrede dienstverlening 2020 VNG. De gemeente hanteert beleid gericht op ruime openings- en bereikbaarheidstijden. We streven naar goede en snelle bereikbaarheid via zowel internet, e-mail, sociale media, telefoon en face-to-face contact. We organiseren onze dienstverlening zoveel mogelijk in de nabijheid van inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties.

We willen de dienstverlening de komende jaren verder verbeteren door slimmer en meer digitaal te werken. We kiezen voor digitaal waar het kan en persoonlijk waar dat wenselijk of noodzakelijk is. Bij inhoudelijke, complexe(re) vragen kiezen inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van (maatschappelijke) organisaties het liefst voor telefonisch of face-to-face contact. Het digitale kanaal en social media worden met name gebruikt bij verzoeken, meldingen of aanvragen. We volgen de ICT- innovaties en ontwikkelingen nauwgezet, om onze digitale dienstverlening verder te kunnen verbeteren.

Inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van (maatschappelijke) organisaties zijn de ogen en oren van de gemeente. Alle informatie, vragen of klachten gebruiken we voor de verbetering van de dienstverlening. We gaan dan ook door met het investeren in en stimuleren van de interactie met inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van (maatschappelijke) organisaties.

Onderstaande tabel toont de aantallen klantcontacten:

Kengetallen Bron Metingen Prognose 2016 2017 2018 2019 Aantal bezoeken balie Qmatic 84.600 92.700 n.b.1 110.000 Aantal telefoontjes callcenter Lync/ Anywhere 152.000 147.000 n.b.1 152.000 Aantal bezoeken website 2016 en 2017 Google analytics. 2018 521.800 623.200 n.b.1 698.000 Siteimprove 1 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl.

Activiteiten 01. We zijn bereikbaar via balie, telefoon, internet en sociale media. 02. We leveren onze diensten steeds meer digitaal en waar gewenst persoonlijk. 03. We staan in contact met onze inwoners, ondernemers en instellingen volgens een inwoner- en gebiedsgerichte werkwijze. 04. We geven waar mogelijk direct en correct antwoord op vragen via alle kanalen. 05. We staan voor kwaliteit en handelen meldingen, aanvragen, producten en diensten adequaat af.

Toelichting 01. Wij zijn bereikbaar via balie, telefoon, internet en sociale media Ons multichannel beleid met de ruime openings- en bereikbaarheidstijden, in combinatie met een eenvoudige en snelle vindbaarheid van informatie, producten en diensten op onze website, de directe en snelle contactmogelijkheden en het oog voor de menselijke maat, leiden ertoe dat de gemeente goed en laagdrempelig toegankelijk is. Hierdoor communiceren we gerichter, sneller en transparanter

28 met inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties en leveren we de gevraagde dienstverlening.

Ten behoeve van onze doelstelling inwoners, ondernemingen en (maatschappelijke) organisaties adequaat te bedienen, zijn de volgende activiteiten uitgevoerd:

• Continueren pilot ‘klantsignaalmanagement’, hetgeen heeft geleid tot feedback aan de organisatie over de ervaringen met onze dienstverlening. • Voortzetten van het periodiek overleg met de Gideonsbende (dit is een platform bestaande uit betrokken inwoners). Dit platform heeft diverse gevraagde en ongevraagde adviezen uitgebracht. • Er is regelmatig aan inwoners en gebruikersgroepen gevraagd om onze digitale dienstverlening te testen en feedback te geven (met behulp van usability testen). • Om de interactie met inwoners, ondernemingen en instellingen te verbeteren is geïnvesteerd in een succesvolle pilot ‘Hostmanship’ bij het Contactcenter. • Uitvoeren 2e fase pilot klantcontactmonitor waarmee op klant- /persoonsniveau feedback over de verleende dienstverlening werd ontvangen.

Daar waar mogelijk heeft de feedback direct tot aanpassingen in de dienstverlening geleid. Daarnaast wordt op basis van de ontvangen feedback en adviezen, in combinatie met de landelijke ontwikkelingen en het Programma Digitale Dienstverlening, onderzocht of het wenselijk is de Nota Dienstverlening 2010-2014 (2010.0048491) en de actualisatie-brief uit 2016 om te zetten in een nieuwe integrale nota dienstverlening.

Het nieuwe servicecentrum Noord te Halfweg is op 2 januari 2018 in gebruik genomen. Inwoners, bedrijven en (maatschappelijke) organisaties weten meer en meer de weg naar dit centrum te vinden. Helaas was het als gevolg van een calamiteit noodzakelijk het gebruik van dit servicecentrum op 18 september 2018 tijdelijk stop te zetten. De voorbereidingen voor het weer in gebruik nemen, zijn in 2018 gestart en worden in 2019 voortgezet. Het streven is om in het 2e kwartaal van 2019 het centrum weer volledig operationeel te laten draaien.

Wij leveren onze diensten steeds meer digitaal en waar gewenst persoonlijk We verbeteren onze dienstverlening door slimmer en digitaler te werken. Het Programma Digitale Dienstverlening is van start gegaan. Het programma werkt aan optimalisatie en innovatie van de digitale dienstverlening aan inwoners, ondernemers, professionals en partners met als beoogd resultaat: een hogere tevredenheid.

Met ondersteuning van het programma zijn de volgende resultaten behaald en/of belangrijke stappen gezet:

• Start van de aanbestedingsprocedure van een integraal burgerzakensysteem. • Digitalisering van een aantal processen vanaf de aanvraag tot aan de afhandeling, zowel in het sociale als fysieke domein. • Een digitale kaart(viewer) om relevante informatie over een wijk of gebied te tonen. De eerste (thema) kaarten staan inmiddels online, zoals de strooiroutes (zie: https:// haarlemmermeergemeente.nl/nieuws/waar-wordt-gestrooid-check-de-kaart). • Verbetering van het digitaal melden en afhandelen gebreken in de openbare buitenruimte. Afgelopen jaar kwam het nieuwe meldformulier online, dat zo toegankelijk mogelijk is gemaakt voor inwoners. • Beter gebruik en beheer van de e-formulieren op de website, dus de online aanvraagformulieren voor bijvoorbeeld de starterslening, vergunningen of ontheffingen. • Voorbereiding op wetgeving die gemeenten verplicht tot toegankelijkheid voor digitaal mindervaardigen en laaggeletterden. In 2018 heeft onze gemeente onderzoek gedaan naar de

29 maatregelen die nodig zijn voor onze gemeentelijke website om te kunnen voldoen aan het Tijdelijk besluit digitale toegankelijkheid. Ook de stichting ICT4Handicap heeft aanbevelingen gedaan over de toegankelijkheid van onze gemeentelijke website. Hieruit blijkt dat de gemeentelijke website grotendeels al voldoet aan deze nieuwe wetgeving. Op sommige punten is nog verbetering mogelijk, hier wordt in 2019 uitvoering aan gegeven. • Treffen van maatregelen om te voldoen aan de wettelijke verplichting tot kunnen ontvangen en verwerken van e-facturen. • Voorbereiding op wetgeving die gemeenten verplicht tot het digitaal kunnen inloggen door niet- Nederlanders. • Gestart met ‘proof of concepts’ om te ervaren op welke manier nieuwe technologieën zoals ‘blockchain’ en slimme data-analyses de dienstverlening kunnen verbeteren. Denk aan het op een kaart(viewer) laten zien welke besluiten over een object zijn genomen. • Bijgedragen aan het landelijke 'digisterker' programma door workshops te faciliteren in bibliotheken voor inwoners met vragen over websites, informatie vinden en producten aanvragen/melden.

Voor de inwoner of ondernemer die minder digitaal vaardig is of behoefte heeft aan persoonlijk contact, blijven we investeren in de mogelijkheden om face-to-face, telefonisch of via WhatsApp contact te hebben met (een medewerker van) de gemeente. Hiermee kunnen we dienstverlening op maat bieden, afgestemd op de behoefte van de inwoner, ondernemer en (maatschappelijke) organisatie.

03. Wij staan in contact met onze inwoners, ondernemers en instellingen volgens een inwoner- en gebiedsgerichte werkwijze Vanuit het inwoner- en gebiedsgericht werken is een voorstel gemaakt voor een nieuwe gebiedsindeling die passend is bij de (omvang van) thema’s die spelen in de gebieden en de samenwerking met (belangen)organisaties in deze gebieden. Gebiedsmanagers, als de verbindende schakels in de gebieden, hebben hun inzet erop gericht dat inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties de samenhang van het gemeentelijke handelen zien en als belang onderkennen. Vanuit die samenhang hebben we meer en meer ontwikkelingen niet alleen thematisch, maar ook samen met inwoners en ondernemers op het niveau van gebieden en kernen opgepakt. Daarbij hebben we de externe netwerken die er zijn versterkt, zoals bijvoorbeeld in het Sociaal Domein middels de Meer voor Elkaar in je Buurt methode maar ook de netwerken rond het Keurmerk Veilig Ondernemen bij (wijk)winkelcentra en bedrijventerreinen. Van belang is dat al onze externe netwerken in toenemende mate een rol hebben gespeeld bij participatietrajecten.

In 2018 zijn de digitale gebiedsprogramma’s op de kaart ontwikkeld. Hierin maken we duidelijk wat de ‘punten van gesprek’ binnen de gemeente zijn en wat hierover de stand van zaken is. Ook onze ketenpartners zijn hierbij betrokken. De lessen van het Programma Participatie zijn gebruikt in het beter en meer eenduidig inzetten van instrumenten op het gebied van communicatie en het verbeteren van het participatieproces.

04. Wij geven waar mogelijk direct en correct antwoord op vragen via alle kanalen De brede inspanningen om daar waar mogelijk direct en correct gestelde vragen te beantwoorden zijn voortgezet. Aandachtspunten waren:

• Voortzetting van usability testen waaronder ook door de Werkgroep ICT4Handicap: toetsen van onze digitale dienstverlening (website en e-formulieren) op gebruiksvriendelijkheid en toegankelijkheid voor inwoners met een beperking. • Voortzetting van de Gideonsbende en klantsignaalmanagement. • Verbetering van de beschrijving op de gemeentelijke website van producten en diensten en het proces van aanvraag en afhandeling.

30 • Zoveel mogelijk vragen in de eerstelijnscontacten afhandelen (‘first time right’) en terugdringen van terugbelverzoeken. • Vervolg van de pilot Klantcontactmonitor, bedoeld voor het meten van de beleving onder inwoners, ondernemingen en instellingen over de dienstverlening en het ontvangen van feedback. • Pilots gericht op het stimuleren van het gebruik van nieuwe kanalen, zoals WhatsApp en participatie in Facebookgroepen waar onder Je bent Hoofddorper als’

05. Wij staan voor kwaliteit en handelen meldingen, aanvragen, producten en diensten adequaat af Belangrijk voor onze dienstverlening is de kwaliteit en het leveren van gevraagde producten/diensten binnen de wettelijke kaders en/of beleid. Herkenbaar daarbij is oog voor de menselijke maat, duidelijke taal en communicatie.

Aandachtspunten in 2018 waren:

• Het investeren in een betere informatievoorziening/kennisbank voor de eerstelijns dienstverlening op de persoonlijke kanalen. Dit is ten goede gekomen aan de kwaliteit en uniformiteit van de gegeven informatie. • Het uitvoeren van de Klantcontactmonitor op het kanaal telefonie. Deze heeft relevante feedback voor de hele organisatie opgeleverd. • Een aantal relevante mailingen aan grote groepen inwoners is voor verzending voorgelegd aan medewerkers eerstelijns dienstverlening om vanuit hun kennis van de klant de mailing inhoudelijk en communicatief te verbeteren.

Beleidsdoel E: Wij beheren betrouwbare basisregistraties en leveren diensten en producten van burgerzaken en de burgerlijke stand.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Het uitgangspunt de dienstverlening van minder regels te voorzien is ook dit jaar gehandhaafd. Doorgegaan is op de ingeslagen weg van administratieve lasten vermindering voor inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van (maatschappelijke) organisaties. In dit verband streven we ook naar éénmalige opslag en meervoudig gebruik van gegevens. Waar het juridisch toegestaan en technisch mogelijk is, worden de basisregistraties met elkaar verbonden en ontsloten voor gebruik door inwoners, ondernemers en overheidsorganisaties. Ze mogen er op rekenen dat ze eenmaal geleverde gegevens niet nogmaals hoeven te leveren.

De Basisregistratie Personen (hierna: BRP) is dé basisregistratie voor persoonsgegevens. Van iedere levensloop registreren we administratief de belangrijkste aspecten, zoals geboorte, gezag, verhuizing, vertrek naar het buitenland, huwelijk en overlijden. De BRP vormt de basis voor afgifte van reisdocumenten, rijbewijzen, verklaringen en uittreksels, alsmede voor de stempas bij verkiezingen. Daarnaast wordt de data uit de BRP verplicht gebruikt binnen de gehele overheid. We zorgen er voor dat de BRP actueel is. Hierbij werken we samen met overheidsdiensten, afnemers en ketenpartners.

Om onze dienstverlening te verbeteren, efficiënter te werken en beter onderbouwde beleidskeuzes te maken, hebben we software geïmplementeerd en hiermee de randvoorwaarden ingevuld voor de inrichting van het virtuele Geoloket. Hiermee hebben we de eenduidige en gecentraliseerde inwinning van informatie met een geografische component geborgd en hebben we deze informatie ontsloten voor de hele organisatie als basis voor meerdere toepassingen. Hiermee dragen we bij aan het realiseren van de digitale randvoorwaarden voor de invoering van de Omgevingswet en de nieuwe wet Basisregistratie Ondergrond (BRO).

In de Omgevingswet worden de regels voor ruimtelijke projecten gebundeld en vereenvoudigd, bijvoorbeeld bestaande wetten op het gebied van onder meer bouwen, milieu, water, ruimtelijke

31 ordening en natuur. De wet treedt in 2021 in werking en wordt in fases geïmplementeerd. Het streven is dat in 2024 alle beschikbare informatie benodigd voor een ruimtelijk plan, met één klik op de kaart beschikbaar is.

De BRO wordt dé centrale database met publieke gegevens van de Nederlandse ondergrond. De BRO maakt het mogelijk om bodem- en ondergrondgegevens via een digitaal loket op te vragen en aan te leveren. Tevens hebben we als voorbereiding op de samenvoeging met Haarlemmerliede en Spaarnwoude de gegevens geïntegreerd.

Metingen Streefwaarden Effectindicatoren Bron 2016 2017 2018 2018 Percentage score inhoud Basisregistratie Jaarlijkse 99,6 99,6 99,8 99,6 Persoonsgegevens (BRP) zelfevaluatie Percentage score processen basisregistratie Jaarlijkse >90 83,31 96,42 >90 persoonsgegevens (BRP) zelfevaluatie Percentage score Paspoorten en Nationale Jaarlijkse 95 92,7 90,6 >90 Identiteitskaart (NIK) zelfevaluatie Percentage score Paspoorten en Nationale Jaarlijkse 94 96,9 95,1 >90 Identiteitskaart (NIK) Gemeentebalie Schiphol zelfevaluatie 1 In 2017 was de scope van de zelfevaluatie gewijzigd in de zin dat ook de uitkomst van de vragenlijst uit de zelfevaluatie van de ENSIA (Eenduidige Normatiek Single Information Audit) in de score wordt meegewogen. ENSIA heeft tot doel het verantwoordeingsproces over informatieveiligheid bij gemeenten verder te professionaliseren doo rhet toezicht te bundelen en aan te sluiten op de gemeentelijke Planning & Control-cyclus. De score voor de vragenlijst BRP bedroeg 95,4 en die voor de vragenlijst ENSIA 76,4. 2 Voor 2018 is als gevolg van het niet synchroon lopen van de zelfevaluatietrajecten BRP en WENSIA, alleen de vragenlijst BRP en niet een gewogen score BRP/ENSIA opgenomen. De score voor de vragenlijst ENSIA 2018 wordt eerst voorjaar 2019. Daarover zal separaat worden gerapporteerd.

Activiteiten 01. Het beheren van de BRP, het leveren van producten en diensten vanuit de BRP en het werken aan landelijke en lokale ontwikkeling van de BRP. 02. Het verstrekken van paspoorten, Nederlandse Identiteitskaarten en DigiD’s aan Nederlanders woonachtig in het buitenland via de Schipholbalie. 03. Het bieden van one-stop-shop service voor expats van internationale ondernemers. 04. Het centraal inschrijven van vluchtelingen voor het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA) in de BRP-straat. 05. Het verder op orde brengen van gegevens met een geografische component en deze interactief tonen. 06. Het actueel houden van de bestaande (Basis)registraties met een geografische component. 07. Het anticiperen op de komst van de Omgevingswet en de Basisregistratie Ondergronden (BRO) en het aansluiten op nieuwe landelijke Geo-standaarden.

Toelichting 01. Het beheren van de BRP, het leveren van producten en diensten vanuit de BRP en het werken aan lokale en landelijke ontwikkeling van de BRP In verband met de aanbesteding van de Burgerzakenmodule is er een pas op de plaats gemaakt met de uitbreiding van de digitale dienstverlening op het gebied van Burgerzakenproducten, zoals reisdocumenten en rijbewijzen. De gewenste uitbreidingen en verbeteringen zijn opgenomen in het programma van eisen van deze aanbesteding, zodat deze later alsnog gerealiseerd worden. De feitelijke vervanging van de Burgerzakenmodule zal in 2019 zijn beslag krijgen.

Het samenvoegen van de twee basisregistraties personen van de gemeente Haarlemmermeer en de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude is succesvol voorbereid. Op 2 januari 2019 is daardoor gestart met één volledige basisregistratie voor de nieuwe gemeente.

De inspanningen voor een actuele en betrouwbare lokale basisregistratie persoonsgegevens hebben we voortgezet. In dit kader was er de nodige aandacht voor de uitvoering van de processen in de

32 front- en backoffice en de uitvoering van diverse (adres)onderzoeken. Ook zijn de jaarlijkse verplichte zelfevaluaties voor reisdocumenten en de BRP uitgevoerd. De scores voor deze evaluaties liggen allen boven de door ons aangegeven streefwaarden (zie tabel effectindicatoren bij beleidsdoel E).

02. Het verstrekken van paspoorten, Nederlandse Identiteitskaarten en DigiD’s aan Nederlanders woonachtig in het buitenland via de Schipholbalie De Gemeentebalie Schiphol, een loket waar Nederlanders die in het buitenland wonen hun reisdocumenten en DigiD’s kunnen aanvragen, bleek ook dit jaar in de behoefte te voorzien. De geprognosticeerde stijgende lijn van het aantal in behandeling te nemen aanvragen is niet uitgekomen. Bij deze balie waren anders dan voorzien de eerste effecten van de introductie van de 10-jarige geldigheid van reisdocumenten en de effecten van andere pilots vanuit het Rijk met andere mogelijkheden voor deze doelgroep niet-ingezetenen merkbaar. Het uiteindelijke aantal gerealiseerde aanvragen ligt met respectievelijk circa 10.850 voor reisdocumenten en circa 4.300 voor DigiD’s substantieel lager dan de geprognosticeerde 14.000 en 4.800 aanvragen.

Met de Ministeries van Buitenlandse Zaken en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is overeenstemming bereikt over het continueren van de pilot gemeentebalie Schiphol tot 1 juli 2019.

03. Het bieden van een one-stop-shop service voor expats en internationale ondernemers Ter stimulering van het lokale vestigingsklimaat voor buitenlandse ondernemers en werknemers, is deze samenwerking met de Immigratie-en Naturalisatiedienst (IND), de Belastingdienst en de gemeenten Amsterdam, Amstelveen, Velsen, Hilversum en Almere in 2018 voortgezet. Van de 1.878 inschrijvingen zijn er 706 via dit loket ontvangen.

04. Het centraal inschrijven van vluchtelingen voor het COA en voor het COA in BRP-straat Binnen de afspraken van het sinds mei 2013 bestaande samenwerkingsverband met het COA hebben er 484 inschrijvingen plaats gevonden.

De BRP-straat in het Justitieel Complex Schiphol is vanwege de verminderde toestroom van vluchtelingen eind 2017 gesloten. De betreffende activiteit is daardoor komen te vervallen. Wel is de gemeente op verzoek van het Ministerie van Justitie en Veiligheid aangesloten gebleven bij de landelijke Commissie BRP-straten. Het doel van deze commissie is de sturing van de BRP-straten efficiënt en effectief op tactisch niveau te kunnen inregelen en de verbinding tussen de vreemdelingenketen en de ‘BRP-keten’ te borgen.

05. Het verder op orde brengen van gegevens met een geografische component en deze interactief tonen We hebben het Geo-loket zo ingericht dat de inwoner of ondernemer vanaf één digitale kaart ruimtelijke informatie beschikbaar heeft. Via de nieuwe Geo-viewer kan de inwoner of ondernemer projecten in de openbare ruimte volgen. Dit kunnen projecten zijn op het gebied van verlichting, wegen/verkeer, groen, bruggen, water, wonen of riolering en projecten.

06. Het actueel houden van de bestaande (basis)registraties met een geografische component We hebben de reeds bestaande basisregistraties met een geografische component actueel gehouden op een technisch veilige manier. Voorbeeld hiervan is de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT). Dit is de gedetailleerde digitale kaart van Nederland, waarin gebouwen, wegen, water, spoorlijnen en groen eenduidig zijn vastgelegd. Een ander voorbeeld is de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG), die gegevens over alle gebouwen en adressen in Nederland bevat. Hiervan hebben we de gemeentelijke gegevens samengevoegd om als nieuwe gemeente Haarlemmermeer zoals wettelijk is verplicht aan te kunnen leveren aan de Landelijke Voorziening.

33 07. Het anticiperen op de komst van de Omgevingswet en de BRO en het aansluiten op de nieuwe landelijke Geo-standaarden Op het gebied van gegevensbeheer hebben we geanticipeerd op de Omgevingswet en de BRO door de werkprocessen in kaart te brengen. In 2019 gaan we de werkprocessen met derden vastleggen, waarmee we als bronhouder de aanlevering van die gegevens door derden borgen en aangesloten zijn op de landelijke Geo-standaarden. Via het Geo-loket worden de gegevens vanuit de BRO in lijn met de overige basisregistraties ontsloten.

34 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Bestuur, samenleving en publiekscontact 2018 2018 2018 Het borgen van democratische en transparante besluitvorming Baten 5.288 4.508 4.350 157 en excellente dienstverlening aan inwoners, instellingen en Lasten 15.554 15.162 15.267 105 ondernemers. Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 10.266 10.654 10.917 263 Onttrekking - - - - Storting - - - - Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 10.266 10.654 10.917 263

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Het goed functioneren en faciliteren van Baten 0 0 0 0 formele gemeentelijke organen (gemeenteraad, college van Lasten 5.530 6.354 6.836 -482 burgemeester en wethouders, burgemeester en rekenkamercommissie). Saldo -5.530 -6.354 -6.836 -482

Beleidsdoel B: Wederzijdse betrokkenheid bij de Baten 0 0 0 0 besluitvorming en onze kennis over onze lokale samenleving Lasten 481 463 323 140 vergroten. Saldo -481 -463 -323 140

Beleidsdoel C: Het behartigen van de belangen van Baten 1.147 0 0 0 Haarlemmermeer buiten de gemeentegrenzen en het Lasten 1.603 851 793 57 versterken van de bestuurlijke samenwerking. Saldo -456 -851 -793 57

Beleidsdoel D: Wij zijn goed bereikbaar voor inwoners, Baten 0 0 1 1 ondernemers en instellingen en open, deskundig en duidelijk Lasten 1.093 1.059 1.045 13 in onze contacten. Saldo -1.093 -1.059 -1.045 14

Beleidsdoel E: Wij beheren betrouwbare basisregistraties en Baten 4.141 4.508 4.349 -159 leveren diensten en producten van burgerzaken en de Lasten 6.847 6.436 6.270 166 burgerlijke stand. Saldo -2.706 -1.928 -1.921 8

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 0 Totaal Baten 0

Lasten Wachtgeld wethouders -486 Overig 4 Totaal Lasten -482

35 Lasten Als gevolg van de verkiezingen zijn er vier wethouders vertrokken. Dit leidt tot een hogere voorziening wachtgeld wethouders.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Lasten Interne en externe communicatie 91 Participatiebudget 89 Inzet participatieproject -42 Overig 2 Totaal Lasten 140

Lasten De onderschrijding van € 91.000 is ontstaan doordat de samenwerking met het grafisch centrum is geïntensiveerd. Hierdoor worden meer producties binnen de gemeente gerealiseerd en hoeft er minder uitbesteed te worden. De uitvoering van enkele participatietrajecten is vertraagd door uitgebreid onderzoek naar de participatietrajecten. Bij de najaarsrapportage 2018 is al een deel van het budget overgeheveld naar 2019, het resterende budget wordt bij de jaarrekening overgeheveld naar 2019. Het budget voor de uitvoering is zo gegarandeerd voor 2019. Vanwege het vertrek van een medewerker was het noodzakelijk om een flexpool-medewerker in te zetten voor het participatieproject.

Beleidsdoel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Lasten Overig 57 Totaal Lasten 57

Beleidsdoel D: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 1 Totaal Baten 1

Lasten Overig 13 Totaal Lasten 13

Beleidsdoel E: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Schipholbalie -160 Overig 1 Totaal Baten -159

36 Lasten Schipholbalie 160 Overig 6 Totaal Lasten 166

Baten De begroting van de Pilot Gemeentebalie Schiphol is in 2018 via de voorjaarsrapportage in de gemeentelijke begroting verwerkt. In het met het Rijk gesloten convenant is vastgelegd dat de exploitatie van deze balie voor de gemeente Haarlemmermeer budgettair neutraal is. Het verschil tussen de baten en de lasten wordt door het Rijk vergoed en deze vergoeding wordt als inkomsten verantwoord. De terugloop van het aantal verwachte aanvragen voor een reisdocument door niet- ingezetenen is groter geweest dan voorzien. Dit leidde tot lagere legesinkomsten en lagere lasten, maar tot een hogere bijdrage van vanuit het Rijk.

Lasten Schipholbalie zie toelichting bij de baten.

37 Veiligheid lasten in € 17.925 Portefeuillehouder: Hoes % totale realisatie lasten 3,6% Maatschappelijk doel: Inwoners, bezoekers en ondernemers in Haarlemmermeer zijn veilig. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Een veilige woon- en leefomgeving voor inwoners, ondernemers en bezoekers in 994 2.587 -6% de gemeente Haarlemmermeer. 01. Aanpak van high impact crimes (woninginbraken, zakkenrollerij en straatroof). 02. Behandeling van complexe sociale casuïstiek. 03. Veilig ondernemen (overvallen, bedrijfsinbraken en winkeldiefstal). 04. Zorgdragen voor veiligheid in en om middelbaar en voortgezet onderwijs. 05. Betrekken van inwoners en ondernemers in de aanpak van veiligheid. Beleidsdoel B: Het verzekeren van de doelmatige en slagvaardige hulpverlening op het gebied 1.167 15.338 2% van brandweerzorg, crisisbeheersing en geneeskundige hulpverlening. 01. Het voorkomen van brand. 02. Deelnemen aan de gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Kennemerland. 03. Uitvoeren van de wettelijke taak ten aanzien van inspecties omtrent brandveiligheidsvoorschriften. 04. Goede voorbereiding op crisis en incidenten. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied Beleidsdoel B: Veiligheidsregio Kennemerland (VRK), Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied

38 Veiligheid

Inwoners, bezoekers en ondernemers in Haarlemmermeer zijn veilig. Met de Kadernota veiligheid, toezicht en handhaving Haarlemmermeer 2015-2018 is de basis gelegd voor het gemeentelijk veiligheidsbeleid. Het uitgangspunt is dat we een relatief veilige gemeente zijn en dat zo willen houden. De uitvoering van de prioriteiten en activiteiten in ons veiligheidsbeleid zijn gebaseerd op de volgende visie:

• Integraal samen werken met onze partners. • Participatie van inwoners en ondernemers. • Eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. • Integrale ketenaanpak. • Dorps- en wijkgerichte aanpak.

In de Kadernota zijn de volgende prioriteiten benoemd: de aanpak van high impact crimes, behandeling van complexe sociale casuïstiek, veilig ondernemen en veiligheid in en om scholen.

Jaarlijks geven wij in het Uitvoeringsprogramma Veiligheid aan, wat we het afgelopen jaar met onze partners hebben gedaan om onze prioriteiten te realiseren en welke activiteiten we het komend jaar gaan uitvoeren om de veiligheid in de gemeente te behouden en verder te verbeteren.

39 Verbonden partijen Veiligheidsregio Kennemerland De Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) levert een bijdrage aan beleidsdoel B door het verzekeren van de doelmatige en slagvaardige hulpverlening op het gebied van brandweerzorg, crisisbeheersing en geneeskundige hulpverlening. De bedrijfsvoering van het Zorg- en Veiligheidshuis is ondergebracht bij de VRK. Het Veiligheidshuis Kennemerland is een netwerkorganisatie waarin gemeenten, justitie, politie, justitiële organisaties en zorginstanties intensief samenwerken aan de persoonsgerichte aanpak van complexe problematiek.

In de Wet veiligheidsregio’s heeft de landelijke wetgever kwaliteitseisen gesteld aan het optreden van de brandweer (Algemene Maatregel van Bestuur Veiligheidsregio’s). In het besluit wordt het basisniveau vastgesteld waaraan de organisatie en de taken van de veiligheidsregio en de brandweerzorg moeten voldoen. Er zijn basisvereisten aan de crisisorganisatie en aan de aanrijdtijden van de brandweer opgenomen. Bij de brandweer is een verschuiving gaande van repressie naar preventie. De kans voor het voorkomen van de meeste brandslachtoffers ligt aan de preventiezijde. Meer inzet op repressie is kostbaar en levert uiteindelijk maar gering extra rendement op. In Kennemerland werkt men met het programma Brandveilig Leven dat grotendeels gebaseerd is op ons eerder uitgevoerde project Community Safety.

Over de stand van zaken van de regionale discussie over bluswater hebben wij de raad schriftelijk op de hoogte gesteld in de brief van 16 oktober 2018 (met kenmerk X.2018.09861).

Het Meld- en Informatiecentrum Kennemerland (MICK) zal in de toekomst opgaan in een landelijke meldkamerorganisatie (LMO). Door landelijke vertraging is de samenvoeging in 2018 niet gerealiseerd. Volgens recente informatie van de Veiligheidsregio Kennemerland zal dit medio 2019 alsnog plaatsvinden. Eén van de tien vestigingen van het LMO wordt gehuisvest in het MICK-gebouw van de VRK aan de Zijlweg te Haarlem. De meldkamer van de Koninklijke Marechaussee wordt ook in de locatie geïntegreerd. De bevoegdheden worden overgedragen van de veiligheidsregio aan de politie. Op dat moment begint ook de feitelijke ontvlechting uit de bestaande situatie. De financiële consequenties van deze veranderingen zijn op dit moment nog onduidelijk. Ten aanzien van de meldkamer Brandweer is met ingang van juni 2018 de meldkamer Zaanstreek Waterland ingehuisd. De meldkamers zitten samen in één ruimte maar werken elk met eigen centralisten voor een eigen gebied. Door het werken in één ruimte kan goed worden bekeken in hoeverre en vanaf welk moment de roosters met souplesse geïntegreerd kunnen worden, hetgeen een goede aanloop is naar de gezamenlijke meldkamer.

Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied Zie verbonden partijen in Programma kwaliteit fysieke omgeving.

Voor financiële informatie en eventuele risico’s over de verbonden partij, zie de paragraaf Verbonden Partijen.

Relevant beleid

• Kadernota veiligheid, toezicht en handhaving Haarlemmermeer 2015-2018 (2014.0027001) • Uitvoeringsprogramma Veiligheid 2018 Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude (2017.0071791) • Regionaal Beleidsplan Politie 2015-2018 (2014.0042677) • Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (2015.0008286) • Uitvoeringsprogramma 2017-2018 en monitor 2016 Programma Haarlemmermeer Duurzaam (2017.0031631) • Regionaal Beleidsplan Crisisbeheersing 2015-2018 Veiligheidsregio Kennemerland (2015.0002072)

40 Beleidsdoel A: Een veilige woon- en leefomgeving voor inwoners, ondernemers en bezoekers in de gemeente Haarlemmermeer.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Onder dit beleidsdoel valt de ‘sociale veiligheid’-aanpak. Denk daarbij aan de aanpak van high impact crimes (woninginbraken, zakkenrollerij en straatroof), veilig ondernemen, complexe sociale casuïstiek en andere activiteiten die bijdragen aan een veilige woon- en leefomgeving. In onderstaande tabel zijn de indicatoren opgenomen die we met onze aanpak op het gebied van veiligheid willen beïnvloeden. Alle activiteiten samen hebben als doel om de veiligheid en veiligheidsgevoelens van inwoners, ondernemers en bezoekers van Haarlemmermeer positief te beïnvloeden.

Maximum in Beleidsindicatoren BBV Eenheid Bron 2015 2016 2017 2018 2019 Verwijzingen Halt Aantal per 10.000 jongeren Bureau Halt 96 229 160 n.b.1 2 Harde kern jongeren3 Aantal per 10.000 inwoners OM 0,61 0,68 n.b.1 n.b.1 2 Winkeldiefstallen Aantal per 1.000 inwoners CBS 5,1 4,3 1,74 n.b.1 2 Geweldsmisdrijven5 Aantal per 1.000 inwoners CBS 4,9 4,7 34 n.b.1 4,5 Diefstallen uit woning Aantal per 1.000 inwoners CBS 3,8 3,3 3,8 n.b.1 3,3 Vernielingen en beschadigingen (in de Aantal per 1.000 inwoners CBS 7,7 5,6 34 n.b.1 5,3 openbare ruimte) 1 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl. 2 Hier wordt geen maximum gehanteerd omdat het gerealiseerde aantal afhangt van te veel factoren (omvang problematiek, mogelijkheden tot verwijzen en de omvang van preventieve- of repressieve inzet). 3 Gehanteerde term Openbaar Ministerie: "minderjarige veelplegers" 4 Als gevolg van een correctie zijn deze getallen ten opzichte van de Programmabegroting 2017-2020 aangepast. 5 Inclusief seksuele midsdrijven

Activiteiten 01. Aanpak van high impact crimes (woninginbraken, zakkenrollerij en straatroof). 02. Behandeling van complexe sociale casuïstiek. 03. Veilig ondernemen (overvallen, bedrijfsinbraken en winkeldiefstal). 04. Zorgdragen voor veiligheid in en om middelbaar en voortgezet onderwijs. 05. Betrekken van inwoners en ondernemers in de aanpak van veiligheid.

Toelichting 01. Aanpak van high impact crimes (woninginbraken, zakkenrollerij en straatroof) In 2018 is verder uitvoering gegeven aan het plan van aanpak woninginbraken 2015-2018 Haarlemmermeer. Voor de aanpak van de woninginbraken is ingezet op de drie structurele hotspots, Bornholm, Hoofddorp-Noord en Badhoevedorp-Oost en ad-hoc hotspots.

Er is ingezet op preventie en het vergroten van de bewustwording van inwoners en ondernemers in de aanpak van high impact crimes (HIC). Ook in 2018 hebben we daarom geïnvesteerd in diverse trainingen, zoals: mysteryscans, overvaltrainingen en trainingen ‘Alert in de Wijk’ en ‘Alert aan het Werk’. De training ‘Alert in de Wijk’ is in 2018 in meerdere dorpen/wijken in Haarlemmermeer gegeven.

Om zicht te krijgen en onze greep te verstevigen op de HIC-plegers in de gemeente Haarlemmermeer werken we nauw samen met het Zorg- en Veiligheidshuis Kennemerland en de politie. Op individuele HIC-plegers is een persoonsgerichte aanpak van toepassing waarbij we nauw samenwerken met partners in het Zorg- en Veiligheidshuis. Er is meerdere malen een last onder dwangsom opgelegd aan personen die door de politie werden aangetroffen met inbrekerswerktuigen.

Ook in 2018 zijn er WhatsAppgroepen bij gekomen. Momenteel zijn er in de gemeente 264 WhatsAppgroepen actief. Tevens hebben we op verzoek van bewoners nog twee extra borden geplaatst en bekostigd. Eén in Vijfhuizen en één in Floriande eiland 8. In 2018 is de procedure voor de

41 aanvraag van What's App borden echter gewijzigd. De voorwaarden zijn onder andere dat bewoners zelf een bord bekostigen. De kosten hiervoor zijn € 144,10 per bord. In 2018 hebben we als gemeente ook buurtpreventiehesjes bekostigd voor de Sonderholm buurtpreventiegroep.

In samenwerking met woningcorporatie Ymere is verdere uitvoering gegeven aan het project Veilig Wonen in de hotspotwijk Hoofddorp-Noord. In de zomermaanden van 2018 zijn huurwoningen van Ymere in hotspotstraten in Hoofddorp-Noord voorzien van anti-inbraakmaatregelen. Zowel de voor- als achterzijde van eengezinswoningen hebben vervangend hangen sluitwerk gekregen met een financiële bijdrage van het Ministerie van Justitie en Veiligheid.

Wij hebben geïnvesteerd in burgerparticipatie met als doel de meldingsbereidheid te vergroten. In de zomervakantie is de campagne "Woninginbraak Sloten Campagne" gevoerd en rond de feestdagen in december de campagne “Avondje weg? Licht aan en deur op slot”. In 2018 zijn veel matrixborden ingezet in Haarlemmermeer voorzien van preventieve teksten voor de aanpak van woninginbraken.

Gemeentelijke handhavers hebben extra surveillance en flyer- en voetstappenacties gehouden in hotspotgebieden. Bestaande instrumenten zoals de wekelijkse waarschuwingsbrieven, waarin omwonenden over een recente woninginbraak worden geïnformeerd, zijn gecontinueerd.

02. Behandeling van complexe sociale casuïstiek Voor de implementatie van het plan van aanpak ‘personen met verward gedrag’ in Haarlemmermeer is opvolging gegeven aan het uitvoeringsprogramma. Zo is de crisiskaart ingevoerd en de methode Aanpak Voorkomen Escalatie opgesteld. Daarnaast hebben diverse ketenpartners, waaronder politie en Koninklijke marechaussee, en gemeentelijke professionals de training ‘eerste hulp bij psychische problemen’ gevolgd. De cursus draagt bij aan meer bewustzijn, minder stigma, meer kennis, meer eerste hulp en meer vroegtijdige interventie waardoor herstel beter mogelijk wordt. Het aantal meldingen over personen met verward gedrag is in 2018 ongeveer gelijk gebleven aan 2017. In totaal waren er 666 meldingen ten opzichte van 652 in 2017.

De samenwerking tussen de Meer-teams, het Zorg- en Veiligheidshuis en andere hulpverleningsinstanties is verder verbeterd door een betere informatiedeling en afstemming. In 2018 zijn wederom diverse complexe zaken behandeld in het lokale veld alsmede in het Zorg- en Veiligheidshuis. Het gaat vooral om casuïstiek met een achtergrond van stalking/huiselijk geweld en high impact crime zoals overvallers, straatrovers en woninginbrekers. Daarnaast is de wet aanpak Woonoverlast gehanteerd voor twee adressen waar langdurig sprake is van overlastgevende problematiek.

In 2018 zijn in Haarlemmermeer 14 huisverboden opgelegd. Dit is een lichte afname ten opzichte van 2016 (18) en 2017 (16). Naast het opleggen van tijdelijke huisverboden doet de politie zorgmeldingen bij Veilig Thuis voor de beoordeling of zorg- of hulpverlening nodig wordt geacht. De Integrale Crisisdienst Jeugd voert, sinds haar ontstaan juli 2018, de tijdelijke huisverboden uit.

03. Veilig ondernemen (overvallen, bedrijfsinbraken en winkeldiefstal) In 2018 zijn in totaal 14 Keurmerken Veilig Ondernemen (KVO) trajecten actief, waarvan acht in winkelcentra en vijf op bedrijventerreinen. Het Regionaal Platform Criminaliteitsbeheersing (RPC) heeft overvaltrainingen gegeven aan ondernemers. Voor de aanpak van bedrijfscriminaliteit en het organiseren van bijeenkomsten met ondernemers en winkeliers werken we nauw samen met de politie. Er zijn SecretScan bijeenkomsten georganiseerd waaraan diverse hotelketens deelnemen. Aan winkeliers en ondernemers in Hoofddorp Centrum is een gratis Scan Excellent Cameratoezicht aangeboden.

42 In de winkelgebieden is er zowel sprake van technisch (camerabewaking en WhatsAppgroepen) en fysiek toezicht (gemeentelijke handhavers). Gemeentelijke handhavers zijn in de winkelcentra aanwezig met als doel preventieve invloed uit te oefenen op overlast en het veiligheidsgevoel voor winkeliers en bezoekers te verhogen. Ook in 2018 is het ‘zakkenrollersteam’ ingezet om publiek bewust te maken van het risico op zakkenrollen bij winkelcentra.

Na elke overval zetten we een nazorgplan in voor de overvallen ondernemer als deze daar behoefte aan heeft. Hierin wordt samen met de ondernemer onder andere gekeken naar verbetermogelijkheden voor veilig ondernemen.

Er is in 2018 een bijeenkomst voor ondernemers over ondermijning georganiseerd waarbij ondernemers bewust werden gemaakt van wat ondermijning is en hoe ze dit kunnen herkennen. Er zijn daarnaast meerdere actiedagen georganiseerd in samenwerking met het Regionaal Informatie- en Expertisecentrum, de politie, de belastingdienst en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG) waarbij de gemeente de regie had. Tijdens de actiedagen zijn door de gemeente overtredingen geconstateerd onder andere illegale bouw, illegale bewoning en geen juiste registratie in de BRP.

04. Zorgdragen voor veiligheid in en om middelbaar en voortgezet onderwijs De afspraken uit het convenant Veiligheid in en om scholen is goed geborgd in de samenwerking tussen scholen, politie, Halt en gemeente. Zowel rondom fysieke als om sociaal-emotionele veiligheidsthema’s vinden de partners elkaar in een passende aanpak. De interventies zijn zowel van reactieve als preventieve aard geweest. Het preventieve aanbod wordt in toenemende mate ook aan het primair onderwijs geboden. Met name thema’s als online-veiligheid, sexting en grooming en aanpak van pesten zijn actuele thema’s. Door de beschikbaarheid van digitale middelen voor jonge kinderen is het noodzakelijk om daar vroeg op te anticiperen.

Voorlichtingslessen aan leerlingen, ouders en leerkrachten werden in 2018 op scholen aangeboden. In de week van de mediawijsheid is de gezamenlijke campagne ‘Weet wat je deelt’ succesvol gelanceerd. Doel van deze campagne is bewustzijn vergroten van de risico’s van verkeerd internetgebruik. De campagne richtte zich op slachtoffers en daders. In samenwerking met jongeren is een campagnefilm gemaakt.

Op advies van jongeren is de Pen tegen Pesten ontworpen en aangeboden aan alle brugklasleerlingen.

Aan de thema’s polarisatie en radicalisering is aandacht besteed tijdens een expertmeeting met verschillende deskundigen en de masterclass ‘Waarom zijn wij Nederlander?’ Het handboek ‘Waarom zijn wij Nederlander’ waarin de methodieken vrijheid, identiteit en polarisatie (VIP) en handelen in perspectief (HIP) zijn omschreven, is beschikbaar gesteld aan het onderwijs.

De gemeentelijke en regionale aanpak van radicalisering is ten behoeve van de verbetering van de samenwerking gepresenteerd aan de partners.

05. Betrekken van inwoners en ondernemers in de aanpak van veiligheid Signalen van ondernemers en inwoners over onveilige situaties worden waar mogelijk aangepakt in samenwerking met diverse interne - en externe partners. Samen met inwoners en ondernemers wordt het veiligheidsprobleem geanalyseerd en gezocht naar mogelijke oplossingen. In Zwanenburg is zo het ‘Actieplan Zwanenburg’ ontstaan na een overval op een ondernemer.

In 2018 is actief de samenwerking gezocht met de politie om het gebiedsgericht samenwerken verder vorm te geven. Een eerste aanzet is gedaan door het mogelijk maken van het fysiek samenwerken

43 van politie en handhaving op één locatie in Haarlemmermeer-Noord (Halfweg). Dit zou ten goede moeten komen aan de service en verbinding met inwoners en ondernemers in het gebied. De gemeentelijke handhavers zijn in 2018 opnieuw proactief in gesprek gegaan met bewoners en ondernemers over veiligheid en leefbaarheid in de buurt.

Beleidsdoel B: Het verzekeren van de doelmatige en slagvaardige hulpverlening op het gebied van brandweerzorg, crisisbeheersing en geneeskundige hulpverlening.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Onder dit beleidsdoel valt de aanpak van fysieke veiligheid. Onze inzet is branden, zware ongevallen en rampen zoveel mogelijk te voorkomen. Haarlemmermeer en de VRK hebben een groot risicoprofiel, vooral veroorzaakt door de aanwezigheid van de luchthaven Schiphol en Tata Steel in de IJmond. Bij een calamiteit willen wij zo adequaat mogelijk kunnen reageren.

Metingen Streefwaarde Effect en prestatie indicatoren Bron 20161 2017 2018 2018 Naleefgedrag brandveiligheidsvoorschriften van 1.470 controles Brandweer 1.5241.3961.627 1.030 uitgevoerd door de Veiligheidsregio Kennemerland (VRK)2 1 Deze indicator wordt vanaf 2016 gemeten. 2 Bij 70% van alle eerste controles wordt aan de brandveiligheidsvoorschriften voldaan. In de overige gevallen wordt een handhavingstraject gestart om naleving alsnog af te dwingen.

Activiteiten 01. Het voorkomen van brand. 02. Deelnemen aan de gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Kennemerland. 03. Uitvoeren van de wettelijke taak ten aanzien van inspecties omtrent brandveiligheidsvoorschriften. 04. Goede voorbereiding op crisis en incidenten.

Toelichting 01. Het voorkomen van brand Met het project Brandveilig Leven hebben we ingezet op het beter bewust maken van de eigen verantwoordelijkheid van inwoners en de mogelijkheden om zich te beschermen tegen bedreigingen van brand in de woning. Dit hebben wij gedaan door voorlichting en brandveiligheidsadviezen te geven aan de doelgroepen thuiswonende senioren en minder zelfredzamen. Hiervoor zijn woningen bezocht en aan de bewoners praktische brandveiligheidsadviezen gegeven. Door brandveiligheidslessen te geven is ingezet op brandveiligheidsbewustzijn bij de scholieren van basisscholen.

02. Deelnemen aan de gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Kennemerland De veiligheidsregio’s zijn erop ingesteld doelmatig en slagvaardig hulp te verlenen bij de brandweerzorg, rampenbestrijding, crisisbeheersing en geneeskundige hulpverlening. Het bestuur van de veiligheidsregio stelt een aantal documenten vast: het regionaal risicoprofiel, het beleidsplan crisisbeheersing, het crisisplan en rampbestrijdingsplan(nen). Het risicoprofiel en het beleidsplan worden voor een periode van vier jaar vastgesteld en uitgevoerd. In 2018 hebben wij bijgedragen aan de totstandkoming van deze stukken en zijn deze documenten aan de gemeenteraad aangeboden.

Het crisisplan en de rampbestrijdingsplannen worden op basis van evaluaties van crises en landelijke- en regionale ontwikkelingen geactualiseerd en vastgesteld. Deze documenten worden door het bestuur van de VRK vastgesteld. Als gemeente dragen wij bij aan de totstandkoming.

44 03. Uitvoeren van de wettelijke taak ten aanzien van inspecties omtrent brandveiligheidsvoorschriften door de brandweer Wij hebben de brandweer gevraagd advies te geven over en toezicht te houden op de brandveiligheid in de breedste zin van het woord. Op bestemmingsplannen, omgevingsvergunningsaanvragen (bouw en milieu), milieutechnische zaken en aanvragen voor evenementen vragen wij altijd advies. De brandweer werkt daarbij nauw samen met de OD NZKG die voor ons onder mandaat verschillende soorten vergunningaanvragen afhandelt. De inspecties op de brandveiligheidsvoorschriften voert de brandweer uit volgens de Nieuwe Toezicht Methodiek Brandveiligheid (NTM). Bij de NTM krijgen gebruikers van gebouwen de gelegenheid door middel van een zelfcontrole aan te geven in hoeverre men de voorschriften voor brandveilig gebruik naleeft. Een deel van de gebruikers krijgt een steekproefcontrole. Voor gebouwen waar geen zelfcontrole wordt ingevuld controleert de brandweer de naleving van de voorschriften. Door de NTM heeft de brandweer meer tijd voor thema- en andere brandveiligheidscontroles. Onder de gebruikers van de gebouwen, de gemeenten en de medewerkers van de brandweer is onderzocht hoe het werken met dit nieuwe systeem wordt ervaren. Uit de interviews blijkt dat de NTM voor de gemeenten goed werkt en het overgrote deel van de gebruikers tevreden is. Ook de medewerkers van de brandweer vinden deze methodiek een goede aanvulling op de meer uitgebreide controles die door de brandweer worden uitgevoerd (zogenaamde meervoudige controles).

04. Goede voorbereiding op crisis en incidenten Alle gemeentelijke processen in de crisisorganisatie zijn geregionaliseerd zodat tijdens een crisis goed opgeleide en geoefende crisispools ingezet kunnen worden. Door de evaluatiepunten uit incidenten en oefeningen te verwerken in de planvorming en opleidingen blijven de plannen goed actueel en mensen goed voorbereid op alle typen crises. Hiervoor hebben we onze gemeentelijke functionarissen trainingen en oefeningen aangeboden. Met als onderwerpen onder andere zelfredzaamheid, terrorismegevolgbestrijding en verstoring van de vitale infrastructuur. Vanuit de gemeente is bijgedragen aan de voorbereiding en uitvoering van de oefeningen welke met de multidisciplinaire partners zijn uitgevoerd. Op basis van nieuwe inzichten en geleerde lessen uit evaluaties hebben we het Crisisbestrijdingsplan Schiphol geactualiseerd. Daarnaast hebben we bijgedragen aan de actualisatie van het Regionaal Risicoprofiel 2018 en het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing 2019-2022 door de VRK.

45 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Veiligheid 2018 2018 2018 Inwoners, bezoekers en ondernemers in Baten - 2.673 2.161 512 Haarlemmermeer zijn veilig. Lasten 14.529 18.052 17.925 127 Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 14.529 15.380 15.764 384 Onttrekking - - - - Storting - - - - Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 14.529 15.380 15.764 384

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Een veilige woon- en leefomgeving voor Baten 0 993 994 1 inwoners, ondernemers en bezoekers in de gemeente Lasten 1.420 2.452 2.587 -135 Haarlemmermeer. Saldo -1.420 -1.460 -1.593 -133

Beleidsdoel B: Het verzekeren van de doelmatige en Baten 0 1.680 1.167 -513 slagvaardige hulpverlening op het gebied van brandweerzorg, Lasten 13.109 15.600 15.338 262 crisisbeheersing en geneeskundige hulpverlening. Saldo -13.109 -13.920 -14.171 -251

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 1 Totaal Baten 1

Lasten Optreden tegen ongewenst aanbieden taxidiensten -100 Overig -35 Totaal Lasten -135

Lasten Voor het optreden tegen het ongewenst aanbieden van taxidiensten op Schiphol is € 100.000 meer uitgegeven dan begroot. Dit komt vooral doordat er een afrekening van personeelskosten uit 2017 heeft plaatsgevonden en bijkomende personeelskosten in 2018 hoger uitvielen dan was begroot.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Opsporing en ruimen niet gesprongen explosieven -533 Overig 20 Totaal Baten -513

46 Lasten Brandweer algemeen 103 Voormalig personeel/Functioneel leeftijdsontslag 97 Opsporen en ruimen niet gesprongen explosieven 65 Overig -3 Totaal Lasten 262

Baten De lagere baten zijn het gevolg van het feit dat de kosten van het ruimen van niet gesprongen explosieven (NGE's) en de daaruit voortvloeiende doorberekening aan projectontwikkelaars lager zijn gebleken dan ten tijde van de voorjaarsrapportage werd verwacht.

Lasten Aan algemene brandweertaken is € 103.000 minder besteed doordat besluitvorming rondom bluswatervoorziening en overdracht van kazernes op zich laat wachten op het niveau van de Veiligheidsregio Kennemerland. De kosten voor Voormalig personeel/Functioneel leeftijdsontslag (FLO) zijn als gevolg van uitgestelde keuzes inzake FLO door medewerkers € 97.000 lager. De lasten van het opsporen en ruimen van niet gesprongen explosieven (NGE's) zijn € 678.000 lager dan door de projectontwikkelaars ingeschat (zie ook de baten). De doorbetaling van de ontvangen suppletie-uitkering voor de in 2017 gemaakte kosten bedroeg € 613.000.

47 Zorg en werk lasten in € 101.826 Portefeuillehouder: Booij, Reinders % totale realisatie lasten 20,6% Maatschappelijk doel: Inwoners van Haarlemmermeer krijgen, waar nodig, hulp en ondersteuning gericht op het naar vermogen en zelfstandig deelnemen aan de samenleving. (bedragen × € 1.000) Rekening Rekening % verschil 2018 baten 2018 lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Inwoners ontvangen zorg en ondersteuning thuis. 1.316 46.050 -8% 01. Bieden van ondersteuning thuis. 02. Bieden van groepsondersteuning en vervoer. 03. Laten uitvoeren van jeugdbescherming en jeugdreclassering. 04. Organiseren van Veilig Thuis. 05. Meer-teams: partner voor professionals. Beleidsdoel B: Inwoners ontvangen zorg en ondersteuning met verblijf. 309 8.769 7% 01. Voorzien in pleegzorg en gezinshuizen. 02. Inkopen van residentiële hulp of behandeling. 03. Inkopen van gesloten jeugdhulp. 04. Bieden van beschermd wonen. 05. Bieden van maatschappelijke opvang. 06. Bieden van kortdurend verblijf. Beleidsdoel C: Onze inwoners zijn economisch zelfstandig; werk boven uitkering. 11 8.076 2% 01. Uitoefenen van de poortwachtersfunctie. 02. Bemiddelen richting arbeidsmarkt. 03. Het zorgvuldig afbouwen van de Wsw. 04. Organiseren vraaggerichte werkgeversbenadering. 05. Verdere ontwikkeling AM Match. Beleidsdoel D: Het garanderen van een bestaansminimum voor inwoners die dit tijdelijk niet 29.530 38.930 0% zelfstandig kunnen. 01. Garanderen van bestaanszekerheid door het rechtmatig en tijdig verstrekken van uitkeringen. 02. Fraudebestrijding en het nemen van maatregelen bij het niet nakomen van afspraken en de inlichtingenplicht. 03. Uitvoeren van het minimabeleid. 04. Bieden van schuldhulpverlening. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: nvt Beleidsdoel B: nvt Beleidsdoel C: AM Groep Beleidsdoel D: nvt

48 Weekendpleegmoeder

Zorg en werk

Inwoners van Haarlemmermeer krijgen, waar nodig, hulp en ondersteuning gericht op het naar vermogen en zelfstandig deelnemen aan de samenleving. Wij zijn verantwoordelijk voor de maatschappelijke ondersteuning en zorg aan onze inwoners, van jong tot oud. Het gaat daarbij om vrijwel alle jeugdhulp (in het kader van de Jeugdwet), individuele begeleiding, dagbesteding (inclusief vervoer), kortdurend verblijf en beschermd wonen (Wmo) en in de ondersteuning en begeleiding bij het vinden van werk voor inwoners (Participatiewet). Ons koersdocument ‘Meer voor Elkaar, Uitwerking van de Koers 2015-2018’ (hierna: De Koers) geeft richting aan de veranderingen in het sociaal domein en de keuzes die wij hierbij maken. Kern van ons model is dat wij inwoners zo veel mogelijk stimuleren om eerst zelf, met hulp van het eigen netwerk en algemene voorzieningen naar oplossingen te zoeken. Daar waar nodig begeleiden wij hen (bij voorkeur in hun eigen omgeving) met passende zorg en ondersteuning. In de directe omgeving hebben bepaalde professionals mandaat om namens de gemeente deze zorg direct te regelen. Zo zijn bij wet hiervoor de jeugdverpleegkundige en jeugdarts en arts gemandateerd, maar heeft de gemeente zelf ook professionals gemandateerd zoals onder meer de schoolcoach, leerplichtambtenaar, coördinator Stichting Kinderopvang, het Meerteam en het CJG en enkele gemeentelijke teams. In de Koers hebben we een aantal transformatie-doelen benoemd, die het kompas vormen voor de beweging die we in het sociaal domein willen bewerkstelligen. Deze transformatie richt zich op:

1. een sterke, preventieve en toegankelijke sociale basisinfrastructuur en het bevorderen van de zelfredzaamheid van onze inwoners; 2. maatwerk en een integrale aanpak op alle leefgebieden, inclusief veiligheid;

49 3. ruimte voor de professional en innovatie; 4. een bijdrage van alle partners aan het resultaat; 5. het afmeten van de kwaliteit aan de ervaring van gebruikers van zorg en ondersteuning; 6. een beweging van zware naar lichte zorg.

Wij zijn tevreden over wat we tot nu toe hebben bereikt in het sociaal domein, maar de huidige context (zie raadsvoorstel ‘Naar een toekomstbestendig sociaal domein’, 2017.001351) vraagt om in de periode die komt nog scherper te sturen in het sociaal domein. Innovaties dragen bij aan het faciliteren en het leggen van de basis voor een toekomstbestendig sociaal domein, zowel inhoudelijk als financieel. Cliëntervaringen gebruiken wij bij het verder verbeteren van de kwaliteit van zorg en ondersteuning. De voortgang van de transformatie monitoren we met de Transformeermonitor.

Metingen BBV indicatoren Eenheid Bron 2015 2016 2017 2018 Banen Aantal per 1.000 inwoners in de LISA 1.353,7 1.356,6 1400,4 1271,5 leeftijd 15 – 64 jaar Jongeren met een delict voor de % 12 t/m 21 jarigen Kinderen in 1,25 n.b.2 n.b.2 n.b.2 rechter Tel1 Kinderen in uitkeringsgezin % kinderen tot 18 jaar Kinderen in 3,41 n.b.2 n.b.2 n.b.2 Tel* Netto arbeidsparticipatie % werkzame beroeps-bevolking CBS 69,3 70,6 70,3 n.b.2 t.o.v. de beroepsbevolking Werkloze jongeren % 16 t/m 22 jarigen Kinderen in 0,9 n.b.2 n.b.2 n.b.2 Tel* Personen met een Aantal per 10.000 inwoners CBS 205,7 219 239 234 bijstandsuitkering Lopende re- Aantal per 10.000 inwoners CBS 15 GWS4All 80,8 83 86 73 integratievoorzieningen – 64 jaar Jongeren met jeugdhulp % van alle jongeren tot 18 jaar CBS 10,2 9,8 9,6 8,6 Jongeren met % van alle jongeren tot 18 jaar CBS 0,6 0,7 0,6 0,6 jeugdbescherming Jongeren met jeugdreclassering % van alle jongeren van 12 tot 23 CBS 0,4 0,3 0,2 0,2 jaar Cliënten met een Aantal per 10.000 inwoners GMSD n.b. 57 54 53 maatwerkarrangement Wmo 1 Verweij Jonker Instituut - Kinderen in Tel 2 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl

Verbonden partijen AM match Werk is een goede manier om mee te doen in de samenleving. Wij ondersteunen inwoners voor wie het extra moeilijk is een plek in de samenleving te verwerven die hen past. AM match ondersteunt inwoners bij het vinden en behouden van werk en is de uitvoeringsorganisatie van de gemeenten Aalsmeer, Amstelveen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel en Uithoorn. Naast nieuw beschut werk en de re-integratie en toeleiding naar werk van bijstandsgerechtigden met een loonwaarde van 40 tot 70%, zijn ook de activiteiten van de voormalige AM Groep in deze organisatie ondergebracht. Voor financiële informatie en eventuele risico’s over deze partij, zie de paragraaf Verbonden Partijen.

Relevant beleid • Raadsvoorstel Meer voor elkaar, de koers voor het sociaal domein in Haarlemmermeer (2013.0079591) • Raadsvoorstel Meer voor elkaar: Uitwerking van de Koers 2015-2018, Verordening sociaal domein Haarlemmermeer 2015 en Verordening Participatieraad gemeente Haarlemmermeer 2015 (2014.0049742) • Vaststellen Verordening sociaal domein Haarlemmermeer 2016 (2015.0053208)

50 • Vaststellen wijziging Verordening sociaal domein Haarlemmermeer 2016 (1e wijziging) (2016.35568) • Vaststellen wijziging Verordening sociaal domein Haarlemmermeer 2016 (2e wijziging) (2017.46651) • Aanpassing beleidsregels sociaal domein Haarlemmermeer en Financieel besluit gemeente Haarlemmermeer (2016.0069293) • Nota organisatievorm Meer-team Sociaal Domein (2018.0063598) • Verwervingsstrategie aanbesteding doelgroepenvervoer (2015.0050878) • Regionale organisatie doelgroepenvervoer per 1 januari 2017 (2015.0025695). • Actualisatie jeugd- en onderwijsbeleid (2016.0016053) • Regionaal Kompas 2015-2020 en Protocol Maatschappelijke Opvang 2015 en Een Veilig Thuis 2015-2020 (Gemeente Haarlem BBV) (2014/72764) • Subsidieverlening Stichting Veilig Thuis Kennemerland, inclusief Pilot bovenregionale samenwerking Multidisciplinaire Aanpak acute en structurele onveiligheid (MDA++) (2017.0071634) • Integrale crisisdienst Jeugd 0–23 jaar (2018.0034147) en (20180042359 H&S) • Samenwerkingsprotocol ‘Terughoudend waar kan, tijdig doorpakken waar nodig’, 2018 (H&S 20180042347) • Nota Evaluatie beleid Eigen bijdrage Wmo 2016 en regeerakkoord (2017.0069123) • Hulp bij het huishouden (2014.0029565) • Nota ongewijzigd voortzetten voucher hulp bij het huishouden 2018 en 2019 (2017.0036886) • Regionaal Transitiearrangement Jeugd (2013.0073720) • Gemeente Haarlem: Beleidskader beschermd wonen, BBV nr.: 2014/271414 • Regionaal Kompas 2015-2020 en Protocol Maatschappelijke Opvang 2015 en Een Veilig Thuis • Nota Toegankelijkheid minimaregelingen en bijzondere bijstand (2018.0074541) • 2015-2020 (Gemeente Haarlem BBV nr.: 2014/72764) • Arbeidsmarktbeleid en werkgeversbenadering (13.0054476) • Uitvoeringsplan AM Werkorganisatie en wijziging gemeenschappelijke regeling AM Groep (2015.0052268) • Evaluatie AM match werkorganisatie (2017.56076) • Nota Sociaal ondernemen in Haarlemmermeer (2017.0013476) • Nota Pionieren in de polder: innovatie in het sociaal domein (2017.0013419 • Verdere professionalisering Handhaving Sociale Dienstverlening en vaststelling beleidsregels terugvordering en verhaal (2013.0028486) • Wijziging minimabeleid als gevolg van de inwerkingtreding Participatiewet (2014.0049305) • Vaststelling beleidsplan Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Haarlemmermeer 2017-2021 (2017.002552) • Nota Bestrijding van armoede onder kinderen (2017.0031369)

Beleidsdoel A: Inwoners ontvangen zorg en ondersteuning thuis.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Inwoners die er met hulp van het eigen netwerk niet (meer) in slagen zelfstandig thuis te wonen, zowel jeugdigen als volwassenen, kunnen een beroep doen op ondersteuning thuis. De ondersteuning thuis vanuit de jeugdwet is gericht op gezinnen met kinderen en jeugdigen die problemen hebben van specifieke medische, gedragswetenschappelijke, psychiatrische of paramedische aard. De ondersteuning bieden wij zoveel mogelijk thuis of in de buurt aan. Doel is dat inwoners, ondanks eventuele problemen of beperkingen, zo lang mogelijk zelfstandig deelnemen aan de samenleving en de regie over hun eigen leven kunnen behouden. Hoe de hulp eruitziet, bepalen professionals zoveel mogelijk met de inwoners samen. Daarnaast zoeken we actief naar mogelijkheden voor ontschotting en slimme verbindingen waar sprake is van overlap in doelgroepen.

51 Inwoners die ondersteuning nodig hebben bij het omgaan met de effecten van de eigen beperking, kunnen een beroep doen op individuele begeleiding, waaronder ook begeleiding gericht op een gestructureerd huishouden. Daarnaast bieden wij dagbesteding: begeleiding in groepsverband, buitenshuis, al dan niet gericht op werk. Wij kijken hierbij ook naar de mogelijkheden in de wijk. In sommige situaties geeft het bezoeken van ontmoetingsgroepen in de wijk voldoende invulling aan dagbesteding. In andere situaties is dagbesteding met professionele begeleiding noodzakelijk.

De jeugdige wordt behandeld en/of begeleid gericht op het ontwikkelen en aanleren van praktische, cognitieve en emotionele vaardigheden, waarbij de mogelijkheden van het kind optimaal worden benut, zodat een zo zelfstandig niveau van functioneren bereikt kan worden. De behandeling of begeleiding kan ook gericht zijn op het verbeteren van de interactie binnen het gezin.

Als gemeente zijn we ook verantwoordelijk voor jeugdhulp, inclusief gedwongen jeugdhulp, zoals jeugdbescherming (JB) en jeugdreclassering (JR). Onze taak daarbij is kinderen, zowel fysiek als geestelijk, veiligheid te bieden wanneer ouders dat niet (voldoende) doen. Dit gebeurt binnen verschillende schakels in de keten, te beginnen bij preventie. Gedwongen jeugdhulp mag alleen ingezet worden na een besluit van de kinderrechter en wordt alleen uitgevoerd door instellingen die daartoe gecertificeerd zijn (zogeheten gecertificeerde instellingen).

Activiteiten 01. Bieden van ondersteuning thuis. 02. Bieden van groepsondersteuning en vervoer. 03. Laten uitvoeren van jeugdbescherming en jeugdreclassering. 04. Organiseren van Veilig Thuis. 05. Meer-teams: partner voor professionals.

Toelichting 01. Bieden van ondersteuning thuis Ondersteuning thuis betreft hulp en ondersteuning bij het dagelijks leven, met als doel dat iemand zo lang mogelijk zelfstandig, dan wel bij ouder(s)/gezin, thuis kan blijven wonen en zo lang mogelijk mee kan blijven doen aan de samenleving. Dit kan zijn in de vorm van ambulante zorg (zoals jeugd ggz- zorg), maar bijvoorbeeld ook in de vorm van individuele Wmo-voorzieningen zoals een rolstoel of woningaanpassing.

Met ingang van 1 juli 2018 is de ambulante zorg voor volwassenen opnieuw ingekocht. Met bijna alle zorgorganisaties zijn opnieuw raamovereenkomsten gesloten. Daarnaast zijn er raamovereenkomsten gesloten met een aantal nieuwe organisaties, vooral op het gebied van begeleiding bij het voeren van een gestructureerd huishouden, de overgang van 18- naar 18+ en aanbieders die al actief waren in Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Met de inkoop- en raamovereenkomsten is ingezet op het aangaan van langere relaties om zo de samenwerking tussen aanbieders onderling en met de gemeente te verbeteren.

In 2018 zijn met zorgorganisaties nieuwe meerjarige raamcontracten gesloten voor Jeugd GGZ en dyslexiezorg. Voor de overige ambulante (crisis) zorgvormen vanuit de Jeugdwet is ingezet op het borgen van de kwaliteit en op de onderlinge samenwerking tussen partijen binnen ons Haarlemmermeers model.

Haarlemmermeer is er veel aan gelegen om het aantal problematische scheidingen te verminderen, de samenwerking met (passend) onderwijs te optimaliseren en kwetsbare jongeren in de jeugdhulp die 18 jaar worden goed op weg te helpen in de volwassen wereld. In 2018 is hier op ingezet en dit zal komende periode worden voortgezet.

52 Gezien het feit dat onze inwoners vaak kiezen om hun opvoedings- en opgroeiproblemen kenbaar te maken via de huisarts willen we deze vindplaats zo goed mogelijk toerusten. We zijn in 2018 samen met de zorgverzekeraar gestart met de extra inzet van praktijkondersteuners (POH) Jeugd GGZ.

Begin 2018 is de Jeugdwet landelijk geëvalueerd. De evaluatie laat zien dat een goede beweging in gang is gezet maar dat de doelen van de Jeugdwet nog niet zijn gerealiseerd. Het inhoudelijke veranderproces kost tijd en is een continue ontwikkeling. Om deze ontwikkeling te stimuleren is het ‘Actieprogramma Zorg voor de Jeugd’ opgesteld. Hierin zijn zes actielijnen omschreven die moeten bijdragen aan het, merkbaar en meetbaar, steeds beter maken van jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdreclassering voor kinderen / jongeren en gezinnen zodat ze op tijd passende hulp ontvangen. Om de inzet op deze actielijnen extra impuls te geven hebben gemeenten en het Rijk samen een transformatiefonds opgericht. Het fonds wordt ingezet op het niveau van jeugdzorgregio’s. Voor de regio Haarlemmermeer is in 2018 een transformatieplan ingediend en goedgekeurd.

02. Bieden van groepsondersteuning en vervoer In het inkooptraject voor ambulante zorg voor volwassenen met een ingangsdatum van 1 juli 2018 is zowel dagbesteding als ontmoeting meegenomen. Hiermee worden zorgaanbieders gestimuleerd lichtere vormen van ondersteuning op wijkniveau aan te bieden aan onze inwoners daar waar dat mogelijk is en de geïndiceerde dagbesteding verder af te bouwen. Naar aanleiding van dit traject is een ontmoetingsgroep gestart in Rijsenhout.

Dagbehandeling is een vorm van jeugdhulp, waarbij jeugdigen voor een bepaalde periode gedurende dagdelen een behandeling krijgen die gericht is op terugkeer naar school of naar de dagopvang. Voor jeugdigen die niet zelfstandig kunnen reizen naar de dagbehandeling, of waarvan ouders dit niet zelf kunnen doen, kan een vorm van vervoer worden ingezet. Met ingang van 2018 is een nieuwe contractperiode gestart met meerdere marktpartijen voor uiteenlopende doelgroepen en zorgvragen. Hiermee zorgen wij voor keuzevrijheid en blijft een dekkend aanbod beschikbaar voor inwoners. We sturen op afspraken die zijn gemaakt over verbeteringen in de kwaliteit van de zorg, de samenwerking tussen marktpartijen en zorg dicht bij huis.

Voor het doelgroepenvervoer is de voorbereiding gestart voor een regionaal contractteam (RCT). Dit RCT gaat de taken van contractmanagement voor de negen gemeenten, die gezamenlijk het doelgroepenvervoer hebben ingekocht, uitvoeren. Daarnaast is besloten dat vanaf het schooljaar 2019/2020 meer gemeenten het leerlingenvervoer laten instromen.

03. Laten uitvoeren van jeugdbescherming (JB) en jeugdreclassering (JR) In 2018 is ingezet op het borgen van de kwaliteit en op de onderlinge samenwerking tussen partijen binnen ons Haarlemmermeers model. Er is veel aandacht geweest voor de toeleiding, er zijn werkafspraken gemaakt met partijen en deze zijn getoetst en geëvalueerd. Halverwege 2018 is het overleg toeleiding geïntegreerd in het ketenoverleg Veiligheid met als doel om een effectief en efficiënt overleg te creëren waarin ketenvraagstukken tussen en met partijen besproken en aangepakt kunnen worden.

04. Organiseren van Veilig Thuis In 2015 is gekozen om in regioverband Veilig Thuis als Stichting vorm te geven. In 2018 is deze juridische entiteit geëvalueerd. In het Portefeuillehoudersoverleg Sociaal Domein is de intentie uitgesproken om toe te werken naar het onderbrengen van Veilig Thuis binnen een gemeenschappelijke regeling per 1 januari 2020. Veilig Thuis is een belangrijke schakel in de keten van het tegengaan van huiselijk geweld en kindermishandeling. De organisatie is voortdurend in beweging, zowel intern als extern, mede door de vernieuwde eisen die aan hen gesteld worden. Dit betreft het vernieuwde handelingsprotocol en de voorbereiding op de aanscherping van de Wet meldcode die per 1 januari 2019 ingaat. Er is sprake van een oplopende werkvoorraad. Dit was en is

53 een grote zorg. Gezamenlijk met de regiogemeenten volgen we dit nauwgezet en worden gerichte acties ingezet om de werkvoorraad te verminderen. De inspectie is nauw betrokken.

Om de ketensamenwerking te bevorderen is halverwege 2018 een ketenoverleg Veiligheid opgezet. Ketenvraagstukken zoals wachtlijsten (bij aanbieders en Veilig Thuis) kunnen daar gezamenlijk gedeeld en aangepakt worden. Daarnaast is een start gemaakt met de regionale uitrol van de landelijke visie risico-gestuurde zorg en wordt een plan om dossiers te onderzoeken, en daarvan gezamenlijk te leren, opgesteld. Er is meegewerkt aan de ontwikkeling van een landelijke zelfevaluatietool om de toegang tot de jeugdzorg regelmatig te evalueren en daarvan te leren.

In juli 2018 is in regioverband de Integrale crisisdienst (ICD) Jeugd 0-23 jaar van start gegaan. Binnen de ICD Jeugd wordt door organisaties vanuit de jeugdzorg, verstandelijke beperking en jeugd geestelijke gezondheidszorg onder aanvoering van Veilig Thuis nauw samengewerkt. De ICD jeugd is 24/7 bereikbaar via één crisisnummer en waar nodig wordt ter plaatse gegaan. Doorontwikkeling vindt plaats in 2019.

Tenslotte is in 2018 een bovenregionale pilot Multidisciplinaire aanpak (MDA) acute en structurele onveiligheid gestart waarbij het Multidisciplinair Centrum Kindermishandeling (MDCK), drie Veilig Thuis-organisaties en meerdere regiogemeenten betrokken zijn. In Nederland zijn wij de enige regio met een fysieke plek (MDCK) en met een bovenregionale pilot MDA++ hetgeen geleid heeft tot de status van een landelijke pilot. Het landelijke programma Huiselijk Geweld hoort nergens thuis is gestart en hiervoor is een regionale projectleider aangesteld.

Het Meer-team neemt in 2018 actief deel aan het MDCK.

05. Meer-teams: partner voor professionals In 2018 is een deel van de Meer-team-consulenten toegerust als veiligheidsregisseur. Hiermee is de afschaling naar het lokale veld binnen de veiligheidsketen verbeterd. De veiligheidsregisseur voert procesregie wanneer de veiligheid van één of meerdere gezinsleden onvoldoende is én gezinsleden vrijwillig willen meewerken aan het vergroten en stabiliseren van de veiligheid. Voor trajecten waarbij de veiligheidsrisico’s zodanig acuut en ernstig zijn dat drang of dwang nodig is, wordt niet het Meer- team, maar een daartoe gespecialiseerde marktpartij ingezet. In verband met ontwikkelingen, waaronder de aanscherping van de meldcode kindermishandeling, worden in 2019 ook de overige Meer-team consulenten toegerust als veiligheidsregisseur. Daarnaast is in 2018 het onderzoek naar de toekomstige organisatievorm van het Meer-team afgerond en geïmplementeerd.

Beleidsdoel B: Inwoners ontvangen zorg en ondersteuning met verblijf.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Voor sommige inwoners is zelfstandig thuis wonen op een gegeven moment, al dan niet tijdelijk, niet meer mogelijk. Voor zowel jeugdigen als volwassenen is de gemeente verantwoordelijk voor een aantal vormen van specialistische zorg en ondersteuning met verblijf. Indien volwassenen permanent niet meer thuis kunnen wonen en in een instelling moeten worden opgenomen, vallen zij onder de Wet langdurige zorg (Wlz). Op het gebied van de jeugdhulp hebben wij een pakket aan maatregelen. Zo versterken wij de kracht van ouders, jeugdigen en hun sociale omgeving door speciale opvoedprogramma's en het versterken van respijtzorg. Ons uitgangspunt is (duurdere) residentiële zorg zoveel mogelijk naar ambulante zorg en naar deeltijdvarianten om te bouwen. Als hulp met verblijf noodzakelijk is, dan heeft opvang in een gezinssituatie (zoals pleegzorg of een gezinshuis) altijd de voorkeur boven verblijf en behandeling in een instelling. Met het oog op de continuïteit van zorg aan jeugdigen die volwassen worden, besteden we specifiek aandacht aan jeugdigen die na een verblijf in een residentiële instelling terugkeren naar Haarlemmermeer.

54 De gemeente Haarlem is als centrumgemeente verantwoordelijk voor de maatschappelijke opvang van de doelgroep Openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz) en beschermd wonen voor mensen met psychiatrische problematiek. Wij hebben in onze gemeente de (regionale) opvang voor gezinnen en vier beschermd wonen locaties. Wij zetten in op het voorkomen van dakloosheid, het ondersteunen van maatschappelijk herstel en een goede nazorg bij uitstroom uit intramurale voorzieningen, gericht op langer zelfstandig wonen. In 2021 worden wij direct verantwoordelijk voor de maatschappelijke opvang en beschermd wonen en vervalt de centrumfunctie van de gemeente Haarlem.

Activiteiten 01. Voorzien in pleegzorg en gezinshuizen. 02. Inkopen van residentiële hulp of behandeling. 03. Inkopen van gesloten jeugdhulp. 04. Bieden van beschermd wonen. 05. Bieden van maatschappelijke opvang. 06. Bieden van kortdurend verblijf.

Toelichting 01. Voorzien in pleegzorg en gezinshuizen In 2018 is er met de pleegzorgaanbieders geïnvesteerd in het werven van nieuwe pleeggezinnen en het behouden van bestaande pleeggezinnen. We hebben met deze investering het aantal pleeggezinnen in Haarlemmermeer op peil kunnen houden.

02. Inkopen van residentiële hulp of behandeling In 2018 zijn met de residentiele jeugdzorgaanbieders meerjarige contracten ingegaan met vaste tarieven voor drie jaar. Dit geeft zekerheid en geeft ruimte om in de sturing te focussen op kwaliteit en resultaat. Tijdens dit inkooptraject is ingezet op een samenhangend programma van eisen voor de gehele jeugdhulp met specifieke eisen per domein. Op deze manier kunnen we de komende jaren in samenwerking met de aanbieders op een efficiënte en eenduidige manier sturen op de kwaliteit van de jeugdhulp. Ook is in het inkooptraject rekening gehouden met de gewenste diversiteit van het aanbod. Daarnaast biedt Haarlemmermeer twee keer per jaar de mogelijkheid aan nieuwe zorgaanbieders om in te schrijven op de aanbesteding. Op deze manier blijft het mogelijk in te spelen op veranderende hulpvragen en ontwikkelingen in de jeugdzorg.

03. Inkopen van gesloten jeugdhulp Per 1 januari 2018 zijn twee aanbieders gecontracteerd voor gesloten jeugdhulp, waardoor er voor Haarlemmermeer voldoende aanbod is. Eén zorgaanbieder is coördinerend leverancier van gesloten jeugdhulp. Het is slechts voor enkele jeugdigen per jaar nodig om deze vorm van jeugdhulp in te zetten.

04. en 0.5 Bieden van beschermd wonen en maatschappelijke opvang De druk op de maatschappelijke opvang was in 2018 onverminderd hoog. Binnen de regionale Openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz) zijn wij samen met centrumgemeente Haarlem verantwoordelijk voor de maatschappelijke opvang voor gezinnen/ouders met kinderen. In Hoofddorp exploiteert RIBW-K/AM een permanente opvangvoorziening. Er zijn 30 woonunits. RIBW-K/AM is tevens verantwoordelijk voor begeleiding van deze inwoners. Plaatsing geschiedt via de Brede Centrale Toegang (BCT) en is toegankelijk voor gezinnen uit de gehele veiligheidsregio (Kennemerland). In 2018 zijn wij ook gestart met een locatieonderzoek naar de mogelijkheden van zogenaamde ‘Skaeve Huse’, een woonvorm voor inwoners die voor heel veel overlast zorgen. Op Schiphol is met succes de zorgtoeleiding van daklozen en mensen met verward gedrag gecontinueerd.

55 06. Bieden van kortdurend verblijf (respijtzorg) Wij stellen bij een aantal zorgaanbieders logeeropvang beschikbaar voor jeugdigen en volwassenen met beperkingen die nog thuis wonen. Hierdoor kunnen mantelzorgers tijdelijk ontlast worden, waardoor zij uiteindelijk hun mantelzorgtaken langer vol kunnen houden.

Tot nu toe is er door inwoners weinig gebruik gemaakt van kortdurend verblijf. In het inkooptraject voor ambulante zorg voor volwassenen is bij kortdurend verblijf ingezet op het aanbieden van vormen die aansluiten bij de leeftijd en de zorgvraag van de gebruikers. Doel hiervan is de drempel voor cliënten en mantelzorgers te verlagen om van deze voorziening gebruik te maken, waardoor inwoners langer thuis kunnen blijven wonen en mantelzorgers tijdelijk ontlast kunnen worden. Met ingang van 1 juli 2018 zijn er meer aanbieders die kortdurend verblijf kunnen aanbieden. Voor jeugdigen is deze zorg opnieuw ingekocht en zijn de contracten ingegaan op 1 januari 2018.

Beleidsdoel C: Onze inwoners zijn economisch zelfstandig; werk boven uitkering.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? De Participatiewet en de Wet maatregelen Wet Werk en Bijstand (WWB) zijn de wettelijke kaders waarbinnen dit beleidsdoel wordt gerealiseerd. Voor 2017 zagen we ons geconfronteerd met een sterke daling van het BUIG-budget (Bundeling Uitkering Inkomensvoorzieningen Gemeenten). Dit is mede aanleiding geweest voor een plan van aanpak om de financiële tekorten binnen Werk en Inkomen, binnen drie jaar structureel op te lossen. Dit plan, vormgegeven in het raadsvoorstel ‘Naar een toekomstbestendig sociaal domein (kenmerk 2017.0013519) voeren we vanaf medio 2017 uit. Het plan kent vier speerpunten namelijk: versterking van het toegangsproces, toeleiding naar werk, handhaving en debiteurenbeheer. In 2018, zijn de beoogde resultaten op drie van de vier speerpunten behaald. Alleen voor toeleiding naar werk, zijn de resultaten achtergebleven bij de verwachtingen. Wel zien we dat de instroom in de BUIG afneemt en dat dit jaar aanzienlijk meer personen uitgestroomd zijn naar werk. Daarbij zien we in de cijfers ook alleen de volledig uitgestroomde personen terug. Inwoners die parttime werk hebben gevonden, maar door te geringe inkomsten nog deels terugvallen op een uitkering zijn niet meegeteld als uitstroom naar werk. Daarnaast bemerken we dat de groep arbeidsfitte personen in het bijstandsbestand steeds kleiner wordt. Personen die nu (nog) zijn aangewezen op een bijstandsuitkering, hebben vaak meerdere belemmeringen (grotere afstand tot de arbeidsmarkt door fysieke, psychische, sociale belemmeringen of gebrek aan (taal)vaardigheden) om aan werk te komen. Voor deze inwoners is het vinden van betaalde arbeid ondanks de gunstige economie een complexe opgave en zij zijn gemiddeld langer aangewezen op een uitkering.

De activiteiten die in het kader van het plan worden uitgevoerd zijn gericht op het vergroten van economische onafhankelijkheid voor meer inwoners, een vermindering van het aantal personen in de bijstand waardoor een besparing op de BUIG wordt bewerkstelligd. Onderdeel daarvan is een vraaggericht arbeidsmarktbeleid dat als vertrekpunt fungeert voor onze re-integratieactiviteiten. Daarnaast werken wij regionaal samen waar dit moet of wenselijk is in het licht van efficiency en effectiviteit. Zo geven wij samen met de gemeenten Aalsmeer, Amstelveen, Ouder-Amstel en Uithoorn vorm en inhoud aan een gezamenlijke werkorganisatie, AM match. AM match ondersteunt de doelgroep met een loonwaarde van 40 tot 70% (waaronder de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) doelgroep, personen die (voorlopig) alleen in een beschutte omgeving kunnen werken en personen met een uitkering op grond van de Participatiewet). De organisatie is ook de uitvoeringsorganisatie van de Wet banenafspraak, waarbij zij intensief samenwerkt met de partners binnen de arbeidsmarktregio Groot-Amsterdam. Kenmerkend voor onze aanpak is de pragmatische wijze waarop wij, via korte trajecten, inwoners aan het werk helpen, bijvoorbeeld via instrumenten als WerkStroom en het samenwerken met marktpartijen.

56 Activiteiten 01. Uitoefenen van de poortwachtersfunctie. 02. Bemiddelen richting arbeidsmarkt. 03. Het zorgvuldig afbouwen van de Wsw. 04. Organiseren vraaggerichte werkgeversbenadering. 05. Verdere ontwikkeling AM Match.

Toelichting 01. Uitoefenen van de poortwachtersfunctie Bij de intake ligt de focus van het gesprek direct op werk en wordt gevraagd wat de persoon zelf kan doen om weer aan het werk te gaan. Hierdoor leidt een aanmelding minder vaak tot instroom in de bijstand omdat iemand door eigen inspanning dan toch werk vindt. Ook zorgt screening op rechtmatigheid aan de kop van het proces ervoor dat alleen personen voor wie het bedoeld is, instromen in de bijstand.

02. Bemiddelen richting arbeidsmarkt Alle activiteiten in het proces ‘van aanmelding tot uitstroom’ zijn gericht op het vinden werk. Werk is de hoofdweg naar een zelfstandig bestaan. Alleen wanneer er belemmeringen zijn waardoor de inwoner niet of nog niet kan werken, kan de gemeente de inwoner helpen op de volgende onderdelen:

• bij het vinden van (parttime) werk; • bij het beter toerusten op de vraag van de arbeidsmarkt; • bij het voorzien in het levensonderhoud indien er, ondanks gericht zoeken, nog geen werk gevonden is; • bij het vinden van mogelijkheden tot participatie gericht op het verbeteren van de arbeidsmarktpositie wanneer werk (nog) geen mogelijkheid is. • in sommige gevallen wordt een tijdelijk ontheffing gegeven, als bewezen belemmeringen op bijvoorbeeld medisch vlak, re-integratie onmogelijk maken

Waar nodig zetten medewerkers (korte) trajecten/trainingen in zoals voor statushouders de zelfontwikkelde ‘Meer ik’ training en voor de reguliere groep uit de bijstand de ‘actief solliciteren’ training. Ook is het product WerkStroom (training en matching) opnieuw ingezet.

Voor de doelgroepen statushouders en jongeren is specifieke kennis opgebouwd en een aanpak op maat ontwikkeld, die grotendeels wordt uitgevoerd door een ‘dedicated’ team. In 2018 stroomden 152 statushouders in de bijstand en zijn 111 statushouders uit de bijstand gestroomd. Een stijging 37% ten opzichte van 2017, waarin 86 statushouders uitstroomden.

Het kleinschalige wijkgerichte project WijkLeerbedrijf is opnieuw uitgevoerd. In februari 2018 is een nieuwe groep gestart en in september zijn nog eens drie groepen gestart.

03. Zorgvuldig afbouwen van de Wsw Sinds 2015 is de Wsw afgesloten voor nieuwe instroom en is de gemeente verantwoordelijk voor een zorgvuldige afbouw via natuurlijk verloop. De afname bedraagt gemiddeld circa 5% per jaar. Eind 2018 maken nog 220 personen gebruik van de Wsw-regeling.

04. Organiseren vraaggerichte werkgeversbenadering Arbeidsmarktvraagstukken die zich op dit moment aandienen zijn: de mismatch op de arbeidsmarkt, de begeleiding naar werk van kwetsbare groepen en de koppeling van de arbeidsmarkt met het onderwijs. De invloed van gemeenten is beperkt en de vraagstukken zijn te veel omvattend en complex om uitsluitend lokaal aan te pakken. Binnen de arbeidsmarktregio Groot Amsterdam is de

57 afgelopen vier jaar een pragmatische maar stevige infrastructuur van regionale samenwerking ontstaan rondom de Wet Banenafspraak. Daarom is binnen de arbeidsmarktregio afgesproken gezamenlijk inzet te plegen op deze thema’s. De komende periode wordt mede op bestuurlijk niveau bepaald met welke instrumenten, middelen en acties dit gebeurt.

Inmiddels worden al logische verbindingen gemaakt met bijvoorbeeld het onderwijs en marktpartijen (ondernemers/werkgevers). Zo is er een alliantie Arbeidsmarkt & Onderwijs die gelinkt is aan de partijen van de Lokale Educatieve Agenda (LEA). Gemeenten hebben een initiërende en stimulerende rol om de verschillende partijen bij elkaar te brengen en te laten samenwerken. Deze samenwerking moet resulteren in een betere afstemming tussen het aanbod van opleidingen en de behoefte aan kennis en vaardigheden op de werkvloer. Dit draagt ook bij aan het proces van werk naar werk.

Wij zien bij ondernemers naast economische winst een groeiende aandacht voor milieu, mensen en maatschappelijke winst. Deze ontwikkeling biedt mogelijkheden om samen met (sociaal) ondernemers te werken aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Wij stimuleren waar mogelijk sociaal ondernemerschap. Zo hebben we begin 2018 de week van ‘sociaal ondernemen’ georganiseerd voor zowel onze eigen als externe organisaties. Deze week stond in het teken van kennisdeling en bewustwording van wat sociaal ondernemers en sociale inkoop kunnen betekenen voor deze organisaties. Daarnaast hebben we ons dit jaar aangesloten bij het ‘Buy social.nl’ platform. Een platform waar sociale ondernemers elkaar vinden, maar waar ook bedrijven en organisaties en particuIieren kunnen inkopen. Ons Social Return instrumentarium is verruimd door de introductie van de ‘Bouwblokken methode’ waardoor partijen aan wie een gemeentelijke opdracht gegund is beter invulling kunnen geven aan hun Social Return on Investment (SROI) opgave. Door de aanstelling van een SROI coördinator wordt het proces van het plaatsen van personen op banen, stages en opleidingen via SROI nu ook begeleid en gevolgd.

05. Verdere ontwikkeling AM match AM match ondersteunt voor de doelgroep met een loonwaarde van 40 tot 70% van het wettelijk minimumloon (waaronder de Wsw doelgroep, personen die (voorlopig) alleen in een beschutte omgeving kunnen werken en personen met een uitkering op grond van de Participatiewet). Voor de doelgroep met een loonwaarde tot 70% van het wettelijk minimumloon die in een regulier bedrijf kunnen werken worden jaarlijks afspraken gemaakt met AM match over het aantal plaatsingen. Net als voor 2017 zouden 60 plaatsingen gerealiseerd worden, hiervan zijn in 2018, 57 plaatsingen op een baan gerealiseerd. Tevens is in het derde kwartaal gestart met de uitvoering van een actieplan om de taakstelling voor beschut werk te realiseren, daar dit een extra inspanning behoeft. In 2018 hadden 21 personen voor Haarlemmermeer (voor alle vijf gemeenten 45) geplaatst moeten zijn. Voor Haarlemmermeer waren eind 2018, negen personen geplaatst. In totaal zijn voor alle gemeenten binnen de Gemeenschappelijke regeling 22 plaatsen vervuld en zijn nog eens vijf personen op een proefplaatsing geplaatst. In 2019 wordt de extra inspanning voortgezet.

Beleidsdoel D: Het garanderen van een bestaansminimum voor inwoners die dit tijdelijk niet zelfstandig kunnen.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Inwoners hebben recht op een bestaansminimum. Het is aan de overheid daarin te voorzien als inwoners hier (tijdelijk) niet zelf toe in staat zijn. Dit is in de Participatiewet geregeld. Deze wet wordt in medebewind door de gemeente uitgevoerd, waarbij de door het Rijk beschikbaar gestelde middelen worden aangevuld door de gemeente als de werkelijke vraag de verwachting overstijgt (zogenaamde openeinderegeling). Een uitkering wordt verstrekt indien de noodzaak hiertoe vaststaat. Tegenover deze rechten staan ook plichten. Nadrukkelijk handhaven wij die plichten, in nauwe samenhang met de mogelijkheden van inwoners om aan het werk te gaan (beleidsdoel C). Het minimabeleid is er voor inwoners die van een laag inkomen of van een uitkering moeten rondkomen en bijzondere kosten die

58 niet uit het reguliere inkomen kunnen worden betaald te vergoeden. Daarnaast zorgt dit beleid ervoor dat inwoners met weinig financiële middelen toch kunnen deelnemen aan de maatschappij, door bijvoorbeeld mee te doen aan sport- of muziekactiviteiten.

Activiteiten 01. Garanderen van bestaanszekerheid door het rechtmatig en tijdig verstrekken van uitkeringen. 02. Fraudebestrijding en het nemen van maatregelen bij het niet nakomen van afspraken en de inlichtingenplicht. 03. Uitvoeren van het minimabeleid. 04. Bieden van schuldhulpverlening.

Toelichting 01. Garanderen van bestaanszekerheid door het rechtmatig en tijdig verstrekken van uitkeringen In alle gevallen willen we dat uitkeringsaanvragen voor levensonderhoud binnen de daarvoor geldende wettelijke termijn van 8 weken worden afgehandeld. Daarnaast vindt ‘aan de poort’ intensieve controle op rechtmatigheid plaats en wordt het uitkeringsbestand steekproefsgewijs, of indien de situatie daartoe aanleiding geeft, gecontroleerd.

02. Handhaving en het nemen van maatregelen bij het niet nakomen van afspraken en de inlichtingenplicht Fraude mag niet lonen en teveel betaalde uitkeringen moeten altijd worden terugbetaald. Met ingang van 1 januari 2017 is de Fraudewet gewijzigd. Door deze wijziging is de maximale boete bij het niet nakomen van de inlichtingenverplichting gekoppeld aan het al dan niet opzettelijk overtreden van deze ‘inlichtingenplicht’ en de financiële omstandigheden van betrokkene. Met de aanpassingen van de Fraudewet blijven de uitgangspunten van de wet overeind. In 2018 is het hercontroleproject zoals dat in 2017 is gestart voortgezet. Middels hercontroles is de rechtmatigheid van 298 klanten opnieuw beoordeeld. Dit heeft geresulteerd in 70 beëindigingen.

Handhavers hebben ondersteuning gegeven bij de beoordeling van de rechtmatigheid van aanvragen levensonderhoud in de vorm van advies, gespreksvoering, huisbezoeken en rapportage.

03. Uitvoeren van het minimabeleid Uitgangspunt is dat inwoners beschikken over een bestaansminimum en naar vermogen kunnen deelnemen aan de samenleving. Met het minimabeleid sluiten wij aan bij de samenstelling van de doelgroep in onze gemeente en houden wij rekening met de (stapelings) effecten van lokale en landelijke regelingen. Een middel hiervoor is het verstrekken van een bijstandsuitkering of bijzondere bijstand. De Participatiewet biedt geen ruimte meer voor categoriale bijzondere bijstand; deze kan alleen worden verstrekt op basis van individuele beoordeling. De gemeente mag geen inkomenspolitiek bedrijven. Uitzondering hierop is de verlening van een collectieve aanvullende zorgverzekering of tegemoetkoming in de kosten van een dergelijke verzekering. Wij hebben voor het jaar 2018 een collectieve zorgverzekering afgesloten bij Zorg en Zekerheid en bij Zilveren Kruis. De gemeente betaalt voor een deel mee aan de premie van deze verzekering. Het aantal inwoners dat gebruik maakt van deze collectieve zorgverzekering neemt nog steeds jaarlijks toe. Inmiddels maakt 50% van de doelgroep gebruik van deze zorgverzekering.

Het is van groot belang dat kinderen zich kunnen ontwikkelen en mee kunnen doen in de samenleving, ook wanneer zij opgroeien in een huishouden met een laag inkomen of problematische schulden. We hebben ons geconcentreerd op het vergroten van het bereik en het versimpelen van de toegang tot de regelingen. Door de samenwerking met Stichting Leergeld en het Jeugdfonds Sport en Cultuur hebben we het bereik ook daadwerkelijk weten te vergroten. Er heeft in 2018 een participatietraject plaatsgevonden, waarin kinderen uit Haarlemmermeer hebben meegepraat over de

59 regelingen uit het Kindpakket. Hun suggesties voor verbetering van het kindpakket en het gebruik willenw e zoveel als mogelijk een plek geven.

Om de regelingen voor inwoners met een laag inkomen eenvoudiger beschikbaar te stellen aan de doelgroep hebben we in 2018 een nieuw toegangssysteem gezocht en ingericht. De implementatie hiervan is eind 2018 afgerond.

04. Bieden van schuldhulpverlening Eind 2017 zijn wij gestart met de werkwijze ‘Vroeg Eropaf’. Dit hebben we gecontinueerd in 2018. Met deze werkwijze geven wij invulling aan preventie en vroegsignalering. Wij ontvangen signalen van Ymere als er sprake is van een huurachterstand. Een medewerker van PLANgroep en MeerWaarde gaan gezamenlijk op bezoek bij de betreffende bewoner om in contact te komen en te bespreken waardoor een betalingsachterstand is ontstaan en welke problemen hier mogelijk de oorzaak van zijn. Veelal is er bij een huurachterstand al sprake van meervoudige schuldenproblematiek. Bij het huisbezoek kan hier direct aandacht aan worden besteed en zonodig door PLANgroep actie op worden ondernomen. Om preventie en vroesignalering concreet vorm te geven is een preventiemedewerker aangesteld, die de voorstellen in het beleidsplan schudhulpverlening uitwerkt en zorgt dat deze in de praktijk worden uitgevoerd.

Met een aantal scholen zijn afspraken gemaakt om tijdens lesuren voorlichting te geven over het voorkomen van schulden bij jongeren. Daarnaast is een start gemaakt met de ontwikkeling van een financieel paspoort, een app waarmee de inwoner in een oogopslag inzicht krijgt in zijn financiële positie.

60 Specificatie horende bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Zorg en werk 2018 2018 2018 Inwoners van Haarlemmermeer krijgen, waar nodig, hulp en Baten 27.584 30.721 31.167 446 ondersteuning gericht op het naar vermogen en zelfstandig Lasten 91.822 99.236 101.826 2.590 deelnemen aan de samenleving. Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 64.239 68.515 70.659 2.144 Onttrekking - - - - Storting - - - - Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 64.239 68.515 70.659 2.144

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Inwoners ontvangen zorg en ondersteuning Baten 1.944 1.214 1.316 102 thuis. Lasten 45.422 42.542 46.050 -3.509 Saldo -43.478 -41.327 -44.734 -3.407

Beleidsdoel B: Inwoners ontvangen zorg en ondersteuning Baten 618 309 309 0 met verblijf. Lasten 5.918 9.475 8.769 706 Saldo -5.300 -9.166 -8.460 706

Beleidsdoel C: Onze inwoners zijn economisch zelfstandig; Baten 31 31 11 -19 werk boven uitkering. Lasten 7.710 8.229 8.076 152 Saldo -7.679 -8.198 -8.065 133

Beleidsdoel D: Het garanderen van een bestaansminimum Baten 24.991 29.167 29.530 363 voor inwoners die dit tijdelijk niet zelfstandig kunnen. Lasten 32.773 38.991 38.930 61 Saldo -7.782 -9.824 -9.400 424

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Afkoop regresrecht WMO 92 Overig 10 Totaal Baten 102

Lasten Jeugd en WMO -4.109 PGB 400 Huishoudelijke hulp toelage 200 Overig 0 Totaal Lasten -3.509

61 Baten Voor de afkoop regresrecht WMO ontvangen we jaarlijks een bijdrage die nog niet is begroot. Voor 2018 is het een bedrag van € 92.000. Bij de Programmabegroting 2020 - 2023 zullen we deze post opnemen in de begroting.

Lasten Dit jaar zijn we voor het eerst binnen het brede sociaal domein geconfronteerd met tekorten. Ten opzichte van de Najaarsrapportage zien we voor de nieuwe taken (Jeugd en Wmo) een tekort van € 4,1 miljoen. Bij beleidsdoel B staat een voordeel van 0,7 miljoen waardoor het totale tekort uitkomt op 3,4 miljoen de verdere toelichting is te vinden bij de behoedzaamheidsreserve. Voor de persoonsgebonden budgetten is 1.8 miljoen uitgegeven ten opzichte van de aan de budgethouders beschikbaar gestelde budgetten van 2,2 miljoen. Dit betekent een uitputting 80% en dus een voordeel van 400.000. Met de Nota Ongewijzigd voortzetten voucher hulp bij het huishouden 2018 en 2019 (2017.0036886) is besloten om de voucher voor de huishoudelijke hulp toelage aan de bestaande groep gebruikers voort te zetten in 2018 en 2019. Er worden geen nieuwe vouchers meer verstrekt, waardoor de groep gebruikers door natuurlijk verloop afneemt. De kosten voor het voortzetten van de voucher zijn geraamd aan de hand van de afname over 2015 en 2016, namelijk een afname van 15% per jaar. Over 2017 en 2018 is er in de praktijk echter een afname geweest van respectievelijk 32% en 22%. Het beschikbare budget voor 2018 is € 657.000. De daadwerkelijke uitgaven in 2018 bedragen € 457.000. Hierdoor blijft er bij de jaarrekening € 200.000 aan budget over.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 0 Totaal Baten 0

Lasten Jeugd en WMO 706 Overig 0 Totaal Lasten 706

Lasten Het voordeel van € 0,7 miljoen moet gezien worden in combinatie met het nadeel op beleidsdoel A. En wordt verklaard bij de toelichting op de behoedzaamheidsreserve op de balans.

Beleidsdoel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig -19 Totaal Baten -19

Lasten Sociale werkvoorziening 143 Overig 9 Totaal Lasten 152

62 Lasten De Sociale werkvoorziening laat een onderuitputting zien van € 143.000. Dit komt doordat minder mensen werkzaam zijn geweest op grond van de Wet sociale werkvoorziening dan aanvankelijk werd verwacht.

Beleidsdoel D: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Vrijval voorziening debiteuren 201 Debiteurenplan 151 Overig 11 Totaal Baten 363

Lasten Overig 61 Totaal Lasten 61

Baten Volgens vigerend beleid is er € 201.000 vrijgevallen vanuit de voorziening dubieuze debiteuren. De uitvoering van het debiteurenplan heeft erin geresulteerd dat er € 151.000 meer is ontvangen dan begroot.

63 Maatschappelijke ontwikkeling lasten in € 92.518 Portefeuillehouder: Booij, Ruigrok, Sedee-Schuitemaker, Steffens-van de Water % totale realisatie lasten 18,8% Maatschappelijk doel: Inwoners ontwikkelen zich naar vermogen, participeren actief in de samenleving en ontplooien zich optimaal. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Inwoners ervaren zo min mogelijk sociale- en gezondsheidsproblemen en 200 10.377 3% ontwikkelen een verantwoorde leefstijl. 01. Het bieden van preventieve opvoeden opgroeiondersteuning. 02. Zorg dragen voor publieke gezondheidszorg. 03. Zorg dragen voor collectieve preventie. 04. Zorg dragen voor ouderengezondheidszorg. 05. Zorg dragen voor openbare geestelijke gezondheidszorg. 06. Bieden van informatie en advies en lichte begeleiding. Beleidsdoel B: Onze jonge inwoners ronden een opleiding af die past bij hun mogelijkheden en 2.736 23.665 -7% ontwikkelen maximaal hun talent. 01. Zorgdragen voor onderwijshuisvesting. 02. Aanpak schoolverzuim en vroegtijdig schoolverlaten. 03. Zorgen voor leerlingenvervoer. 04. Bieden van onderwijsvoorbereiding en –ondersteuning (zoals onderwijsachterstandenbeleid, voor- en vroegschoolse educatie). 05. Bevorderen van veilige scholen. 06. Bevorderen van passend onderwijs. 07. Uitvoeren van de lokaal educatieve agenda. Beleidsdoel C: Inwoners nemen in hun buurt of kern, actief deel aan de samenleving. 1.855 11.902 2% 01. Zorgen voor en exploiteren van sociaal-culturele accommodaties. 02. Zorgen voor een breed aanbod van sociaal-culturele activiteiten. 03. Stimuleren en ondersteunen van vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet. 04. Bevorderen van inwonersinitiatieven en sociale samenhang in de wijk 05. Stimuleren van jeugdparticipatie. 06. Stimuleren van talenten sociale ontwikkeling bij kinderen, tieners en jongeren. 07. Voorkomen en verminderen van jeugdoverlast. 08. Uitvoering geven aan de nota Spelen, sporten en ontmoeten in de buitenruimte. 09. Bevorderen van integratie van diverse doelgroepen. 10. Bevorderen en ondersteunen mantelzorg en respijtzorg. Beleidsdoel D: Inwoners nemen deel aan een breed aanbod van culturele activiteiten en maken 6.865 23.085 0% kennis met de culturele historie van de Haarlemmermeer, waarvoor wij het cultureel erfgoed behouden. 01. Implementeren van de cultuurnota ‘Ruimte voor Cultuur, kansen voor ondernemerschap'. 02. Musea en erfgoed; uitvoeren ambitieniveau 2 conform nota ‘Erfgoed op de kaart’. 03. Stimuleren cultureel ondernemerschap. 04. Continueren Visie op de Geniedijk in Haarlemmermeer en behouden en duurzaam ontwikkelen van de Stelling van Amsterdam, waaronder de ontwikkeling van het Geniepark. 05. Uitvoering programma Beeldende Kunst en Vormgeving, waaronder de gedecentraliseerde BKV-gelden. Beleidsdoel E: Inwoners beschikken over voldoende aantrekkelijke mogelijkheden om te 6.436 23.489 3% recreëren, bewegen actief en nemen deel aan sport. 01. Het opstellen van een nieuw sportbeleid waarin de kernen en het huidige beleid van gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude een plek krijgen 02. Binnen de uitvoering van de programmalijnen (‘van Sportstimulering naar duurzaam bewegen’ en ‘Sport en bewegen in de openbare en fysieke ruimte’) het accent in de aandacht verleggen naar de groep volwassenen, ouderen en kwetsbaren. 03. De maatschappelijke inzet van sportverenigingen (naar niet-leden) verder vergroten door verbindingen met andere maatschappelijke organisaties te intensiveren. 04. Zorgen voor ondersteuning van (sport-) verenigingen en organisaties. 05. Ondersteuning kernen groeisporten, talentontwikkeling en evenementen via het topsportloket. 06. Zorgen voor de realisatie en efficiënt beheer van voldoende, kwalitatief geschikte gemeentelijke sportaccommodaties. 07. Afspraken maken met de schoolbesturen over meer uren (gekwalificeerd) bewegingsonderwijs en stimuleren tot deelname aan het project ‘gezonde school’. 08. Actualiseren van het recreatie-toerismebeleid en uitvoeren van evenementenbeleid en speelruimtebeleid. 09. Voorbereiden en realiseren van recreatie deelprojecten in PARK21 en de overgenomen projecten van Stichting Mainport en Groen en idem vernieuwing inrichting Haarlemmermeerse Bos. 10. Zorgen voor regulier beheer, onderhoud en toezicht in de gemeentelijke recreatiegebieden het Haarlemmermeerse Bos en de Toolenburgerplas. 11. Deelnemen aan het recreatieschap Spaarnwoude en samenwerking met Staatsbosbeheer. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) Beleidsdoel B: SOPOH, Dunamare Beleidsdoel C: nvt Beleidsdoel D: nvt Beleidsdoel E: Recreatieschap Spaarnwoude, Recreatieplas Haarlemmermeer BV

64 Opening benefietshow Gig

Maatschappelijke ontwikkeling

Inwoners ontwikkelen zich naar vermogen, participeren actief in de samenleving en ontplooien zich optimaal. Wij bieden inwoners van Haarlemmermeer - jong en oud - optimale omstandigheden waarbinnen zij zich kunnen ontwikkelen tot en kunnen leven als gezonde, zelfredzame en betrokken (mede)inwoners. Goede mogelijkheden voor een positieve vrijetijdsbesteding in de vorm van een gevarieerd cultureel, sportief en recreatief aanbod zijn daarbij een belangrijke pijler, naast een actieve inzet voor het welzijn van onze jeugdige, volwassen en oudere inwoners. Onze ambitie is dat inwoners elkaar kunnen ontmoeten, zich ontplooien, hun talenten ontwikkelen en zichzelf kunnen redden, waar nodig met advies en steun en hun eigen netwerk. Hiertoe informeren en adviseren we de inwoners over alle mogelijkheden en faciliteren hen ook om zelf initiatieven te nemen. Met het oog op onze inclusieagenda (wettelijk plan hoe de gemeente het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap gaat uitvoeren) creëren we voor al deze ambities de juiste randvoorwaarden zodat al onze inwoners volwaardig mee kunnen doen. Door een intensief samenspel van inwoners, vrijwilligers en professionals willen wij ons voorzieningenniveau optimaal laten aansluiten op de vragen en behoeften van inwoners en op de initiatieven die zij zelf willen ondernemen.

Wij besteden als jonge gemeente veel aandacht aan onze jonge inwoners en hun ouders en begeleiders, en richten ons op het creëren van optimale omstandigheden waarbinnen de Haarlemmermeerse jeugd kan opgroeien tot zelfstandige en zelfredzame inwoners. Samen met de

65 vele maatschappelijke partners, kinderen, jongeren en hun ouders brengen wij een grote verscheidenheid aan activiteiten en opgaven tot stand, altijd vanuit de vraag en behoefte van het kind.

Ons cultureel, sportief en recreatief aanbod draagt actief bij aan verbondenheid en betrokkenheid van onze inwoners en maakt Haarlemmermeer tot een aangename gemeente met hoge sociale en economische aantrekkingskracht voor huidige en toekomstige inwoners.

Verbonden partijen Veiligheidsregio Kennemerland De GGD Kennemerland, inclusief Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de regio (GHOR), is onderdeel van de Veiligheidsregio Kennemerland en levert een bijdrage aan beleidsdoel A van programma Maatschappelijke ontwikkeling: Inwoners ervaren zo min mogelijk sociale- en gezondheidsproblemen en ontwikkelen een verantwoorde leefstijl.

De GGD Kennemerland voert in opdracht van de gemeenten de lokale gezondheidstaken uit. Het gaat daarbij om onder andere publieke gezondheidszorg, infectieziektenbestrijding en jeugdgezondheidszorg. De GGD heeft de reguliere gezondheidstaken voor de vluchtelingen die zich in ons land hebben gevestigd geïntensiveerd door middel van een gericht uitvoeringsprogramma voor zowel jeugd als volwassenen. Doel is het terugbrengen van gezondheidsachterstanden voor deze groep inwoners.

Naast de wettelijke taken voert de GGD ook projecten en markten subsidietaken uit, bijvoorbeeld in de zorg voor daken thuislozen, forensische geneeskunde (taken gemeentelijke lijkschouwers) en de uitvoering van het Rijksvaccinatieprogramma. Voor Haarlemmermeer voert de GGD ook de Jeugdgezondheidszorg aan 0 tot 4 jarigen uit, zowel het landelijk Basis Taken Pakket als de maatwerkproducten opvoeden opgroeiondersteuning. Mede in verband met de fusie met Haarlemmerliede en Spaarnwoude is een nieuwe gemeenschappelijke regeling opgesteld, die begin 2019 wordt vastgesteld.

Recreatieschap Spaarnwoude In 1971 is de gemeenschappelijke regeling Recreatieschap Spaarnwoude ingesteld tussen gemeente Haarlemmermeer en de gemeenten Haarlem, Velsen, Haarlemmerliede en Spaarnwoude en Amsterdam en de provincie Noord-Holland. Het doel van Recreatieschap Spaarnwoude is het bevorderen van een evenwichtige ontwikkeling van de openluchtrecreatie, het tot stand brengen en bewaren van een evenwichtig natuurlijk milieu en het tot stand brengen en onderhouden van een landschap dat hierop is afgestemd in het werkingsgebied van de regeling, gelegen tussen Amsterdam en Haarlem. Hiermee levert het Recreatieschap Spaarnwoude een bijdrage aan beleidsdoel E: Inwoners beschikken over voldoende aantrekkelijke mogelijkheden om te recreëren, te bewegen en actief deel te nemen aan sport.

De participanten van Recreatieschap Spaarnwoude dragen gezamenlijk zorg voor het beheer en ontwikkeling van dit openbare gebied dat grotendeels samenvalt met de Bufferzone Amsterdam- Haarlem (landschappelijke buffer tegen aaneengroeien stedelijke gebieden). Ook het toezicht op en handhaven van de Algemene Verordening Spaarnwoude maakt onderdeel uit van het beheer. Aan het totale recreatieschapsgebied worden jaarlijks circa 5,5 miljoen bezoeken gebracht.

In 2018 heeft het schap een concept van de aangepaste gemeenschappelijke regeling opgesteld in verband met nieuwe bepalingen in de wet Gemeenschappelijke Regelingen en de herindeling met Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Deze zal door alle deelnemers in het recreatieschap in 2019 worden vastgesteld.

66 Voor Recreatieplas Haarlemmermeer BV, SOPOH en Stichting Samenwerkingsbestuur Dunamare Zie de paragraaf Verbonden partijen.

Relevant beleid • Verklaring tot toetreding derde fase als JOGG gemeente (2018.0073430) • Prestatiesubsidie MeerWaarde 2018-2019 (2017.0053269) • Volksgezondheidsbeleid tot en met 2020 (2018.0008038) • Lokale Inclusie Agenda 2017 (2016.36239) • Visie Wonen met zorg 2030 (2017.0026227) • Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs gemeente Haarlemmermeer (2014.0048478) • Programma voorzieningen huisvesting onderwijs 2017 (2016.0050969) • Harmonisatie voorschoolse voorzieningen (2016.0033029) • Verordening materiele financiële gelijkstelling onderwijs gemeente Haarlemmermeer (2015.0048478) • Actualisatie jeugd- en onderwijsbeleid (2016.0016053) • Bestuursafspraken over het ‘Effectief benutten voor- en vroegschoolse educatie en extra leertijd voor jonge kinderen’ (2012.0006183) • Verordening leerlingenvervoer 2015 (2015.0014220) • Meer voor elkaar: Uitwerking van de Koers 2015-2018 Verordening sociaal domein Haarlemmermeer 2015 en Verordening Participatieraad Haarlemmermeer 2015 vrijgeven voor inspraak (2014.0039873) • Herijking subsidies sociale basisinfrastructuur (2015.0056241) • Stand van zaken programma sociaal domein (2015.0044030) • Ruimte voor Cultuur, Kansen voor Ondernemerschap (2012.0016382) • Evaluatie Cultuurbeleid 2013-2016 (2017.0002755) • Erfgoed op de Kaart (2011.0049739) • Spelen, sporten en ontmoeten in de buitenruimte 2009-2013 (2009.52387) • Evaluatie Speelruimteplan investeringsimpuls 2009-2013 (2014.0007462) • Uitbreiding deelname Programma Sport en Bewegen in de Buurt (2012.0068182) • Evaluatie Sportnota 'Haarlemmermeer in een beweeglijk Perspectief’ (2013.0014912) • Evaluatie pilot buurtsportcoaches (2014.0010545) • Evaluatie en actualisering evenementenbeleid Haarlemmermeer (2015.0041255) • Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (2015.0008286) • Uitvoeringsprogramma 2016-2017 Programma Haarlemmermeer Duurzaam (2016.0018624) • Samenwerkingsagenda Energie (2016.0016067) • Definitief besluit initiatief restauratie en herbestemming Fort bij Hoofddorp (2015.0049190) • Herontwikkeling van het Fort bij Aalsmeer (2009.13968) • Visie op de Geniedijk (2009.0014576) • Voorlopig ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark (2011.0043257) • Afronding PASO en kredietaanvraag projecten Mainport en Groen (2013.0030720) • PARK21 Herijking uitvoeringsstrategie (2016.0034520) • PARK21 Voortgangsrapportage 2017/2018 (2018.0061915) • Voortgangsrapportage Groot Groen en Recreatie 2014-2018 (2018.0069302)

Beleidsdoel A: Inwoners ervaren zo min mogelijk sociale- en gezondsheidsproblemen en ontwikkelen een verantwoorde leefstijl.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Vanuit onze gemeentelijke verantwoordelijkheid op het gebied van de zorg voor jeugd, volwassenen en ouderen werken wij in nauwe samenwerking met maatschappelijke partners aan een optimaal vraaggericht en preventief aanbod. De nadruk op vroegsignalering en preventie in het lokale veld is

67 een belangrijk speerpunt met als doel de gezondheid te bevorderen en het beroep op (zwaardere) zorg te verminderen.

Activiteiten 01. Het bieden van preventieve opvoeden opgroeiondersteuning. 02. Zorg dragen voor publieke gezondheidszorg. 03. Zorg dragen voor collectieve preventie. 04. Zorg dragen voor ouderengezondheidszorg. 05. Zorg dragen voor openbare geestelijke gezondheidszorg. 06. Bieden van informatie en advies en lichte begeleiding.

Toelichting 01. Het bieden van preventieve opvoeden opgroeiondersteuning Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) is het punt waar ouders en jeugdigen terecht kunnen met al hun vragen over opvoeden en opgroeien. Het CJG zorgt voor ontmoeting, inspiratie, samenwerking en kennisuitwisseling tussen bij de jeugd betrokken partners. In 2018 deed het CJG dit onder andere via netwerklunches. Daarnaast heeft het CJG zich meer gericht op het stimuleren en faciliteren van eigen initiatieven van inwoners. Naast het bieden van lichte begeleiding en ondersteuning hebben de CJG- consulenten mandaat voor het inschakelen van gespecialiseerde zorg. Doordat goed is samengewerkt met schoolcoaches, leerplicht en jeugdgezondheidszorg, heeft het CJG zorggedragen voor een stevig preventief fundament en verbinding met de wijken. Als gemeente hebben we op het gebied van vrij toegankelijke opvoedondersteuning onverminderd een uitgebreid palet aan activiteiten aangeboden. Moderne (digitale) toepassingsvormen zoals webinars en digitale workshops maken hier deel van uit.

02. Zorg dragen voor publieke gezondheidszorg Samen met andere gemeenten binnen de VRK hebben wij de GGD voor de uitvoering van de openbare gezondheidszorg bekostigd. Een deel van de GGD-taken is wettelijk bepaald, zoals medische milieukunde, infectieziektenbestrijding, epidemiologie en het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg. Meer beleidsvrijheid is er in andere volksgezondheidstaken, zoals de preventieve gezondheidszorg voor ouderen en de keuze van activiteiten voor collectieve preventie. We hebben in 2018 samen met de GGD het gezondheidsprogramma voor asielzoekers gecontiueerd.

03. Zorg dragen voor collectieve preventie Regionaal werken we samen met de GGD en andere gemeenten aan de collectieve preventie vanuit de regionale nota, met als speerpunten bewegen, het verminderen van depressie/psychosociale klachten, schadelijk alcoholgebruik, roken bij jongeren en het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Daarbij hebben we lokale accenten gelegd. We zijn gestart met de gezonde wijk-aanpak in een aantal wijken. Daarbij ligt het accent op het integraal mogelijk maken van de gezonde leefstijl. De gezonde wijk-aanpak voeren we uit in het kader van Meer voor elkaar in de buurt. In Rijsenhout focussen we de gezonde wijkaanpak op ouderen.

We hebben een visie op samenwerking binnen het sociaal domein voor de eerste lijn de basisvoorzieningen en de zorg ontwikkeld. Deze implementeren we door middel van een plan van aanpak in 2019. In 2018 hebben we beleid voor Hartveilig wonen opgesteld, met als uitgangspunt een zo dekkend mogelijk netwerk van AED’s en vrijwilligers.

We hebben ingezet op de Gezonde School-aanpak, een methode waarbij scholen gezondheidsthema’s structureel en integraal inbedden in het onderwijs. De GGD adviseert en begeleidt de scholen hierbij. Specifieke aandacht is er voor inactieve kinderen. Voor kinderen en jongeren tot 18 jaar zijn er verschillende leefstijl verbeterende interventies. We hebben de JOGG-

68 aanpak (Jongeren Op Gezond Gewicht) in verschillende settingen (school, wijk, zorg, werk, thuis) geëvalueerd en besloten tot continuering.

De preventie van depressie en angststoornissen bij volwassenen en ouderen gebeurt vanuit het principe ‘zo licht als mogelijk, zoveel als nodig’ en is gericht op het zelf weer verder kunnen met het eigen leven. Specifieke aandacht gaat uit naar intermediairs, ouderen, migranten, vluchtelingen, mensen met lage sociaaleconomische status en mantelzorgers. Voor de jeugd zijn er cursussen voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen en voor aanstaande brugklassers die op de basisschool problemen hadden in de omgang met leeftijdgenoten.

De sociale kaart is verder geïmplementeerd.

04. Zorg dragen voor ouderengezondheidszorg De preventieve huisbezoeken aan inwoners die 80 jaar werden, gaven opnieuw voldoende response voor deelname. Net als in voorgaande jaren stelden inwoners in een kwetsbare positie naast een uitgebreid informatief gesprek met de vrijwilliger ook in dezelfde mate prijs op extra ondersteuning of advisering door ouderenadviseurs van ouderen. Ook de pilot met ‘De Mantelbezorger’ (van medicijnen) vanuit een apotheek leidde in enkele situaties tot extra ondersteuning van het ouderenadvies tijdens een huisbezoek.

We werkten (samen met huisartsen en sociaal makelaars) ook succesvol verder aan de uitvoering van Welzijn op Recept; het aantal praktijken waarin deze ontzorgende aanpak wordt toegepast, is weer toegenomen. Er wordt actief doorverwezen en bemiddeld naar laagdrempelige mogelijkheden voor ontmoeting en zinvolle dagbesteding. In totaal bereikten we zo van mei tot oktober 33 cliënten.

We bereidden de start voor van de pilot in Rijsenhout voor het aanbieden van een valpreventiecursus “Zeker bewegen’. De werving leverde voldoende belangstelling op voor twee groepen cursisten, die in enkele maanden gericht beweegadviezen krijgen. We bezien op welke wijze we de ervaringen continueren.

In 2018 hebben we een plan van aanpak opgesteld om met diverse partijen eenzaamheid beter te kunnen signaleren en te bestrijden. Er is een systeem van personenalarmering gestart, waardoor inwoners aangesloten worden op een netwerk en in geval van nood hulp kunnen oproepen. Daarnaast is er een project gestart rondom de inzet van de Compaan (een tablet voor senioren) als hulpmiddel in het verlagen van de ervaren eenzaamheid en de ontlasting van mantelzorgers.

De regionale visie dementie ketenzorg is vastgesteld en een lokale werkgroep heeft een aantal aanbevelingen gedaan met betrekking tot de opzet en organisatie van casemanagement dementie in Haarlemmermeer. Deze aanbevelingen worden in 2019 verder uitgewerkt en geïmplementeerd.

05. Zorg dragen voor openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGz) OGGz-activiteiten richten zich op het voorkomen van maatschappelijke uitval als gevolg van psychische en psychiatrische problemen. In 2018 zijn diverse activiteiten op dit terrein uitgevoerd, waaronder bemoeizorg door de GGD Kennemerland, het project voorkomen (dreigende) dakloosheid, de ontwikkeling van een sluitende aanpak personen met verward gedrag (onder andere Vroegsignaleringsoverleg, trainingen Mental Health First Aid), de organisatie van ontmoetingsactiviteiten op wijkniveau voor mensen met en zonder psychische problematiek (Overbos). In regionaal verband is onderzoek gedaan naar het versterken van de spoedzorgketen. Op Schiphol is een sociaalpsychiatrisch verpleegkundige ingezet in het kader van de aanpak van de sociale problemen op de luchthaven. In 2018 is subsidie verleend aan organisaties die zich richten op het voorkomen van uitval (Roads: Warmline en Maatjesproject) en herstel (Herstelacademie).

69 06. Bieden van informatie en advies en lichte begeleiding We hebben de samenwerking tussen MeerWaarde en gemeente en ketenpartners op het gebied van ondersteuning van kwetsbare inwoners geintensiveerd, zodat:

• kwetsbare inwoners zijn ondersteund in hun communicatie met officiële instanties en er bemiddeling is bij geschillen (onafhankelijke cliëntondersteuning). Sinds februari 2018 bieden MeerWaarde en MEE onafhankelijke professionele cliëntondersteuning op afroep aan voor het versterken van de zelfregie voor inwoners. Het biedt onze inwoners de mogelijkheid zich ook professioneel te laten bijstaan in alle interactie met onze gemeente, bijvoorbeeld bij brede gesprekken, maar ook met andere instanties. We hebben inwoners dit jaar geattendeerd op de mogelijkheid gebruik te maken van deze onafhankelijke clientondersteuning. Het aantal inwoners dat hiervan gebruik maakt loopt nog wat achter bij onze verwachting. • door vroegsignalering komen problemen eerder in beeld en krijgen kwetsbare inwoners beter grip op hun leven; MeerWaarde is actief aanwezig in de wijken en buurt. Inwoners maken steeds meer gebruik van de Pluspunten. Er is een nieuw Pluspunt geopend in Nieuw-Vennep en ook dit jaar is er weer meer vraag naar lichte ondersteuning door MeerWaarde. • problemen en onveilige situaties bij zelfstandig wonende kwetsbare inwoners worden voorkomen; ouderenadvies is hier onder andere voor ingezet. Naast ouderenadvies is er door de huisartsen steeds meer verwezen naar MeerWaarde voor Welzijn op recept. De Welzijn op recept aanpak is in meer buurten aangeboden. • kwetsbare inwoners financieel zelfredzaam zijn en (escalatie van) schulden worden voorkomen. De vroeg er op af aanpak samen met Ymere, Plangroep en MeerWaarde is gecontinueerd. Het tijdig signaleren en aanpakken leidde ook in 2018 tot resultaat.

Beleidsdoel B: Onze jonge inwoners ronden een opleiding af die past bij hun mogelijkheden en ontwikkelen maximaal hun talent.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Wij hebben een aantal onderscheiden taken op het gebied van het onderwijs. Met onze inzet op terreinen als leerplicht/RMC (Regionaal Meld- en Coördinatiepunt), onderwijsachterstandenbeleid, een goede aansluiting van de jeugd- op de onderwijszorg en leerlingenvervoer zetten we er op in dat leerlingen een zo optimaal mogelijke schoolcarrière doorlopen die leidt tot een diploma dat aansluit bij hun capaciteiten en interesses. Hiernaast geven wij onder deze doelstelling uitvoering aan het peuterwerk en voor- en vroegschoolse educatie.

Een belangrijke voorwaardenscheppende taak die onder dit beleidsdoel wordt uitgevoerd betreft onze wettelijke taak om tijdig te voorzien in passende en adequate onderwijshuisvesting.

Metingen BBV indicatoren Eenheid Bron 2015 2016 2017 2018 Absoluut verzuim Aantal per 1.000 DUO 1,81 2,88 3,13 n.b.1 leerlingen Relatief verzuim Aantal per 1.000 DUO 19,59 20,4 17,17 n.b.1 leerlingen Vroegtijdig schoolverlaters zonder % deelnemers DUO 1,5 1,5 1,6 n.b.1 startkwalificatie (vsv-ers) aan het VO en MBO onderwijs Niet sporters % RIVM 46 44,2 n.b.1 n.b.1

1 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl.

70 Activiteiten 01. Zorgdragen voor onderwijshuisvesting. 02. Aanpak schoolverzuim en vroegtijdig schoolverlaten. 03. Zorgen voor leerlingenvervoer. 04. Bieden van onderwijsvoorbereiding en –ondersteuning (zoals onderwijsachterstandenbeleid, voor- en vroegschoolse educatie). 05. Bevorderen van veilige scholen. 06. Bevorderen van passend onderwijs. 07. Uitvoeren van de lokaal educatieve agenda.

Toelichting 01. Zorgdragen voor onderwijshuisvesting We zorgen voor goede gebouwen waarin goed onderwijs gegeven kan worden en ingespeeld kan worden op nieuwe onderwijsontwikkelingen, zoals ruimte voor internationaal basisonderwijs en de vorming van Integrale Kindcentra (IKC). Uitvoering is gegeven aan het Integraal Huisvestingsplan (IHP 2.0) en de verschillende projecten die hierin zijn benoemd: renovaties, nieuwbouw en verduurzaming. De rijksoverheid heeft subsidie toegekend vanuit het programma ‘aardgasvrije schoolgebouwen’, Minister Ollongren heeft het startsein hiervoor gegeven op De Kameleon in Zwanenburg.

02. Aanpak schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten Wij hebben ons voor alle leerplichtige kinderen en jongeren (5-18) en de voortijdig schoolverlaters (18-23) ingezet op het behalen van een startkwalificatie, via aandacht voor thuiszitters, het terugdringen van en het voorkomen dat jongeren voortijdig schoolverlater worden. Wij hebben de RMC-functie uitgevoerd met als doel het scheppen van voorwaarden voor jongeren (12-23) om de voor hen meest passende onderwijs- en/of arbeidsmarktpositie te bereiken. Dit doen wij onder meer door het preventief spreekuur op school, verzuimgesprekken met 18-/18+, trajectbegeleiding en doorverwijzen naar hulpverlening. Dit alles in samenwerking met de jongeren, hun ouders, scholen en ketenpartners. Kwetsbare jongeren in de leeftijd van 16-22 jaar zijn gevolgd en daar waar nodig begeleid of doorverwezen naar de juiste instantie als het onderwijs, de arbeidsmarkt en een dagbestedingsvoorziening.

03. Zorgen voor leerlingenvervoer Het leerlingenvervoer, voor ongeveer 600 leerlingen, is uitgevoerd vanuit de regionale vervoerscentrale (RegioRijder) samen met het overige Wmo-doelgroepenvervoer.

04. Bieden van onderwijsvoorbereiding en –ondersteuning Wij hebben voortgebouwd op de kwaliteitsimpuls die de afgelopen jaren aan de voor- en vroegschoolse educatie (vve) is gegeven.

Vanaf 1 januari 2018 is de markt voor peuteropvang en voor- en vroegschoolse educatie opengesteld. De kwaliteit van de vve en het bereik van doelgroepkinderen in de peuteropvang is geborgd, doordat aanbieders moeten voldoen de kwaliteitseisen die beschreven staan in de subsidieverdeelregel Peuteropvang en voor- en vroegschoolse educatie. Een aantal nieuwe aanbieders is toegetreden en heeft subsidie ontvangen voor peuteropvang.

05. Bevorderen van veilige scholen De afspraken uit het convenant Veiligheid in en om scholen zijn goed geborgd in de samenwerking tussen scholen, politie, Halt en gemeente. De activiteiten worden nader toegelicht in het programma Veiligheid (beleidsdoel B).

71 06. Bevorderen van passend onderwijs De Samenwerkingsverbanden passend onderwijs (primair en voortgezet onderwijs) zijn verantwoordelijk voor een samenhangend geheel van voorzieningen en ondersteuning aan leerlingen. Een goede aansluiting en samenwerking met de jeugdhulp is daarbij essentieel. De gezamenlijke uitgangspunten, werkwijze en afspraken zijn beschreven in het concept Werkprogramma aansluiting onderwijs en jeugdhulp. Hierin zijn samenwerkingsafspraken gemaakt tussen de kinderopvangorganisaties, het primair -, speciaal -, voortgezet - en middelbaar beroepsonderwijs. Belangrijke (door)ontwikkelingen hierbinnen zijn de vorming van Integrale Onderwijscentra waarin de verschillende vormen van speciaal onderwijs integreren om tot meer maatwerk te komen en de samenwerking tussen het onderwijs en gemeente op het gebied van onderwijszorgarrangementen. Het Werkprogramma is in 2018 voorbereid en wordt in 2019 bestuurlijk vastgesteld.

07. Uitvoeren van de Lokaal Educatieve Agenda Een tussentijdse evaluatie heeft plaatsgevonden van de Lokaal Educatieve Agenda. Het resultaat is dat de werkgroepen Huisvesting, Passend Onderwijs en Sport, Bewegen & Gezondheid als gezamenlijke werkgroepen worden voortgezet. De werkgroep Profileren en leerlingstromen wordt voorgezet als interne werkgroep in het voortgezet onderwijs. De werkgroepen Arbeidsmarkt en onderwijs en Duurzaamheid worden opgeheven, maar de jaarlijkse activiteiten die hieruit voortvloeien (onder andere techniekmarkt, techniekdag, bliksemstages, Groene kapstok, inspiratiebijeenkomst NMCX) blijven gehandhaafd. Naar aanleiding van de evaluatie is ook de vorm van het LEA- besturenoverleg aangepast, zodat meer ruimte ontstaat voor contacten tussen wethouder/directeur en de specifieke sectoren: kinderopvang, basisonderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs.

Beleidsdoel C: Inwoners nemen in hun buurt of kern, actief deel aan de samenleving.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Wij stimuleren inwoners, jong en oud, om prettig en zelfstandig te leven in hun woonomgeving en een actieve bijdrage te leveren aan de samenleving. Activiteiten en diensten worden op maat in wijken en kernen uitgevoerd, gebruikmakend van een uitgebreid en divers netwerk van sociaal-culturele accommodaties. Wij vinden het belangrijk dat inwoners van jong tot oud zelf initiatieven nemen, vrijwilligerswerk doen alsmede gevraagd en ongevraagd het gemeentebestuur adviseren over zaken die zij belangrijk vinden.

Activiteiten 01. Zorgen voor en exploiteren van sociaal-culturele accommodaties. 02. Zorgen voor een breed aanbod van sociaal-culturele activiteiten. 03. Stimuleren en ondersteunen van vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet. 04. Bevorderen van inwonersinitiatieven en sociale samenhang in de wijk 05. Stimuleren van jeugdparticipatie. 06. Stimuleren van talenten sociale ontwikkeling bij kinderen, tieners en jongeren. 07. Voorkomen en verminderen van jeugdoverlast. 08. Uitvoering geven aan de nota Spelen, sporten en ontmoeten in de buitenruimte. 09. Bevorderen van integratie van diverse doelgroepen. 10. Bevorderen en ondersteunen mantelzorg en respijtzorg.

Toelichting 01. Zorgen voor en exploiteren van sociaal-culturele accommodaties en deze waar mogelijk flexibel benutten Maatvast beheert en exploiteert een groot aantal dorps- en wijkcentra en jongerencentra en heeft het

72 afgelopen jaar verder gewerkt aan het toekomstbestendig maken van de accommodaties. Zo is het tarievenstelsel verder geïmplementeerd, wat heeft geleid tot een groei van het gebruik door vrijwilligersinitiatieven en verenigingen. Ook is Maatvast gestart met een evaluatie van de programmacommissies en gebruikersplatforms en het opstellen van een visie op het Cursusbureau. De accommodaties hebben een belangrijke rol in het verstevigen van de Sociale Basis, bijvoorbeeld door het bereik van kwetsbare doelgroepen. Tot slot is het traject optimalisatie maatschappelijk vastgoed voortgezet, gericht op het concreet uitwerken van de toekomstige huisvesting van een drietal dorpshuizen.

02. Zorgen voor een breed aanbod van sociaal-culturele activiteiten Diverse organisaties hebben met gemeentelijke subsidie sociaal-culturele activiteiten uitgevoerd, gericht op ontplooiing, ontspanning en ontmoeting. Hiermee stimuleren we het meedoen aan de samenleving en verminderen we eenzaamheid en sociale uitsluiting.

03. Stimuleren en ondersteunen van vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet De Vrijwilligerscentrale, ondergebracht bij Stichting MeerWaarde, is het kennis- en informatiecentrum binnen Haarlemmermeer op het gebied van vrijwillige inzet. Onder de paraplu van de Vrijwilligerscentrale is het digitale matchingsplatform voor vrijwillige vraag en aanbod Haarlemmermeer voor Elkaar aangeboden, onderhouden en gepromoot onder inwoners en organisaties. Ook zijn trainingen aangeboden via de Vrijwilligersacademie in nauwe samenwerking met andere lokale organisaties en zijn vrijwilligers(organisaties) ondersteund en gewaardeerd.

Het digitale matchingsplatform is versterkt door ook offline bijeenkomsten te organiseren en door de aanwezigheid van bemiddelingsconsulenten in de wijk. Dit is nodig om aan de toenemende vraag van informele ondersteuning van kwetsbare inwoners te kunnen voldoen. Ook de Maatjesaanpak die verder is uitgerold draagt hier aan bij. Afgelopen jaar is de samenwerking tussen organisaties met maatjesprojecten versterkt en is een digitale aanmeldingsmodule aan het matchingsaanbod toegevoegd. De verwachting is dat hierdoor het aantal maatjes en het aantal matches zal toenemen.

04. Bevorderen van inwonersinitiatieven en sociale samenhang in de wijk Het bevorderen van bewonersinitiatieven is een van onze speerpunten voor de Sociale Basis. Wij stimuleren initiatieven van inwoners en organisaties om te komen tot een actieve inzet in de eigen wijk of kern om zo de sociale samenhang in wijken te versterken. In de prestatieafspraken met organisaties als Stichting MeerWaarde, Sportservice Haarlemmermeer, Stichting Maatvast en het Centrum voor Duurzaamheid (NMCX) hebben wij opgenomen dat zij (groepen) buurten wijkbewoners en vrijwilligersorganisaties helpen door ze te versterken en te activeren tot het nemen van initiatieven, participatie en het zelfstandig functioneren. Initiatiefnemers hebben ook middelen kunnen 'funden' via de crowdfunding-site Nieuwe Pioniers.

05. Stimuleren van jeugdparticipatie Het digitale Jongerenpanel is drie keer bevraagd om zo de meningen, ideeën en ervaringen van jongeren te kunnen peilen over uiteenlopende onderwerpen. MENES, het platform voor jeugdparticipatie, heeft initiatieven van jongeren gefaciliteerd en advies gegeven over onderwerpen die jongeren belangrijk vinden. Voor vragen en advies over uiteenlopende onderwerpen konden jongeren laagdrempelig en kosteloos terecht bij het Jongereninformatiepunt. In april was de tweede Dag van de Kinderraad waarbij leerlingen uit groep 7 kennis maakten met de gemeente, politiek en het maken van een eigen voorstel. Ook werd de nieuwe kinderburgemeester gekozen. Het door de Kinderraad gekozen voorstel is in het najaar uitgevoerd. De Jongerengemeenteraad voor jongeren van 12 tot 21 jaar is in 2018 voortgezet en heeft adviezen gegeven over uiteenlopende onderwerpen. Tot slot is de aanleg gestart voor een plek om te freerunnen in Nieuw-Vennep. Dit is een tweede vrijetijdsinitiatief dat voortkwam uit de actualisatie van het jeugd- en onderwijsbeleid waarbij jongeren zelf een initiatief bedachten.

73 06. Stimuleren van talenten sociale ontwikkeling bij kinderen en jongeren Het kinderen jongerenwerk richt zich op de sociale ontwikkeling van kwetsbare en risicokinderen. Doelstelling daarbij is het vergroten van de eigen mogelijkheden van kwetsbare jeugd in hun persoonlijke, sociaal-emotionele en sociaal-communicatieve ontwikkeling en het versterken van zelfredzaamheid en weerbaarheid.

De sociaal makelaar jeugd is dit jaar ingezet om jongeren met eenzaamheids- en of psychosociale problematiek toe te leiden naar passende hulp.

De jongerencentra hebben zich gericht op álle jongeren en boden hen de mogelijkheid hun talenten te ontplooien, elkaar op laagdrempelige wijze te ontmoeten en zich actief in te zetten als vrijwilliger.

07. Voorkomen en verminderen van jeugdoverlast en –criminaliteit Onder regie van de gemeente hebben gemeente, MeerWaarde, politie, justitie en hulpverlenende instanties samengewerkt om jeugdoverlast en –criminaliteit tegen te gaan. De aanpak heeft zich gericht op de aanpak van hinderlijke, overlastgevende en criminele jeugdgroepen en omvat speciale maatregelen: veelal (een combinatie van) preventie, zorg en/of repressie gericht op de groep, de persoon/het gezin en/of de omgeving (fysiek en sociaal). De aanpak heeft zich gericht op jeugd in de leeftijd van circa 12 tot en met 23 jaar die overlast veroorzaakten en/of (dreigden) af (te) glijden naar criminaliteit. Daarnaast is een persoonsgerichte aanpak ontwikkeld vanuit de behoefte een kleine ‘ongrijpbare’ groep jongeren aan te pakken. Samen met relevante partners hebben wij getracht jongeren uit deze doelgroep in beeld te hebben en te houden, en hebben wij hen geprobeerd te bewegen richting dagbesteding, opleiding, arbeid, hulpverlening en/of wonen. Voor een groot deel van deze jongeren is dat gelukt, voor een aantal zijn we nog op zoek naar de juiste aanpak.

08. Uitvoering geven aan de nota Spelen, sporten en ontmoeten in de buitenruimte Middels de aanleg, renovatie en verwijdering van speelplekken aan de hand van de nota Spelen, sporten en ontmoeten in de buitenruimte is bijgedragen aan een passend speelruimteaanbod. Speelplekken zijn aangepast in samenspraak met lokale jeugd en omwonenden, zodat deze aansluiten bij hun behoeften en wensen. Er is geadviseerd over de inrichting van speelruimte in de ontwikkelingsprojecten van nieuwe woongebieden. Dit jaar is een impuls gegeven aan het speelruimteareaal door extra budget vrij te maken voor de renovatie van elf volledige speelplekken en vervanging van de slechtste 2% van toestellen. Vanuit de Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG)- aanpak is in samenwerking met Stichting GO4Kids en Stichting Zorg & Zekerheid een groot multifunctioneel sporten speelveld aangelegd in Zwanenburg.

09. Bevorderen van integratie van diverse doelgroepen Stichting MeerWaarde organiseert en faciliteert activiteiten die gericht zijn op scholing en werk voor inwoners die een grote afstand hebben tot scholing of de arbeidsmarkt. Daarnaast zijn er meerdere vrijwilligersorganisaties die activiteiten hebben georganiseerd om deelname aan het maatschappelijk en economisch verkeer of vrijwilligerswerk te stimuleren. Het spreekuur van migrantenorganisaties is voortgezet, een initiatief van samenwerkende migrantenorganisaties en Stichting Maatvast.

10. Bevorderen en ondersteunen mantelzorg en respijtzorg Via de campagne Jij helpt, Wij helpen hebben wij mantelzorgers geattendeerd op de mogelijkheid een beroep te doen op de ondersteuningsmogelijkheden van Mantelzorg & Meer. Respijtzorg kreeg in de campagne extra aandacht. In 2018 is ook de werkgroep Verblijf Onder Een Dak (VOED) gestart (met diverse ketenpartners uit Haarlemmermeer) om te komen tot een locatie in Haarlemmermeer waar inwoners terecht kunnen voor tijdelijk verblijf/ logeren in het kader van respijt.

De aanbevelingen van het project Jong en Zorgend zijn geïmplementeerd. Dit waren: toegankelijke gezinsondersteuning voor jonge mantelzorgers en hun gezinnen, laagdrempelig lotgenotencontact

74 voor jonge mantelzorgers, de rol van school als voorwacht, informatiemogelijkheden voor jonge mantelzorgers en het imago.

Mantelzorgers uit Haarlemmerliede en Spaarnwoude zijn geattendeerd op de verandering van steunpunt mantelzorg en hebben zich kunnen inschrijven bij Mantelzorg & Meer. Ook zijn gebruikers van WMO en Jeugdzorg in Haarlemmermeer aangeschreven en geïnformeerd over de ondersteuning van Mantelzorg en Meer en het mantelzorgcompliment.

In november is het mantelzorgcompliment uitgereikt aan de bij Mantelzorg & Meer ingeschreven mantelzorgers. Ook mantelzorgers uit Haarlemmerliede en Spaarnwoude die waren ingeschreven hebben dit ontvangen. Tevens zijn er in deze periode diverse verwen- en ontspanningsactiviteiten aangeboden zoals een cursus dirigeren en een wijnproeverij. Er is dit jaar een groei gerealiseerd van 691 nieuwe mantelzorgers en maar liefst 1003 inschrijvingen, waarvan 48 uit Haarlemmerliede en Spaarnwoude.

Beleidsdoel D: Inwoners nemen deel aan een breed aanbod van culturele activiteiten en maken kennis met de culturele historie van de Haarlemmermeer, waarvoor wij het cultureel erfgoed behouden.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Naast wonen, werken, sport en recreëren is een goed cultureel aanbod een essentiële pijler voor het maatschappelijke belevingsniveau van Haarlemmermeer. Wij voeren een cultureel programma uit dat aansluit bij onze inwoners, ondernemers en bezoekers. Een actief cultuurbeleid met uitvoeringsprogramma dat ervoor zorgt dat zij nu en in de toekomst met plezier in onze gemeente wonen, werken en verblijven.

De activiteiten van onze culturele instellingen, met name het Cultuurgebouw, vormen een belangrijk onderdeel van de algemene voorzieningen in de sociale basisinfrastructuur. In deze basisinfrastructuur worden verbindingen gelegd tussen cultuur, zorg, welzijn en sport waardoor samenhangende arrangementen ontstaan die sterker dan nu preventiegericht zijn.

In ons erfgoedbeleid stellen wij ons ten doel de cultuurhistorische waarden van Haarlemmermeer te behouden en zichtbaar maken, draagvlak te creëren en de identiteit te versterken. Musea, kunst, architectuur en cultuurhistorie tonen die landschappelijke en culturele kenmerken aan inwoners en bezoekers en leggen verbindingen tussen de sporen uit het verleden en de hedendaagse en toekomstige ontwikkelingen in onze gemeente. Het voeren van een proactief erfgoedbeleid is daarvoor belangrijk, zoals is weergegeven in de nota Erfgoed op de kaart. Hierin ligt de nadruk op materieel erfgoed in verband met de directe wettelijke verantwoordelijkheid en het stimuleren van monumenteigenaren door middel van een goede informatievoorziening en subsidiemogelijkheden.

Activiteiten 01. Implementeren van de cultuurnota ‘Ruimte voor Cultuur, kansen voor ondernemerschap'. 02. Musea en erfgoed; uitvoeren ambitieniveau 2 conform nota ‘Erfgoed op de kaart’. 03. Stimuleren cultureel ondernemerschap. 04. Continueren Visie op de Geniedijk in Haarlemmermeer en behouden en duurzaam ontwikkelen van de Stelling van Amsterdam, waaronder de ontwikkeling van het Geniepark. 05. Uitvoering programma Beeldende Kunst en Vormgeving, waaronder de gedecentraliseerde BKV- gelden.

75 Toelichting 01. Implementeren van de cultuurnota ‘Ruimte voor Cultuur, kansen voor ondernemerschap’ Aan de hand van het visiedocument Ruimte voor cultuur, Kansen voor ondernemerschap (2013-2030) geven wij samen met de culturele organisaties gestalte aan het cultuurbeleid. Het jaar 2018 was het tweede jaar van de uitvoeringsperiode 2017-2020 van de cultuurnota. (nota Actualisatie cultuurbeleid 2030, 17-2020, nr. 2017.0035360 d.d. 11 juli 2017). Wij hebben daartoe de volgende stappen gezet:

• ontwikkeling museale infrastructuur, met name door de start van de nieuwbouw van het Cruquius Museum; • uitbouw en versterking van de rol van Het Cultuurgebouw als spil in de culturele netwerken binnen de gemeente; • uitwerking van de culturele aspecten in het algemeen en cultuurhistorisch aspecten van de samenvoeging van Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude. De actualisatie van de Erfgoednota is ter hand genomen, de verwachting is dat deze in het voorjaar van 2019 door de raad kan worden vastgesteld; • Haarlemmermeer investeert in de kwaliteit van cultuureducatie in het basisonderwijs door deelname aan de matchingsregeling (vanuit het Rijk) Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK). Pier K voert de regeling uit. Het jaar 2018 was het tweede jaar in de vierjarige periode 2017-2020. In totaal nemen tien basisscholen deel aan de regeling. In vergelijking met de periode 2013-2016 nemen scholen meer initiatief en zijn meer geïnspireerd. Pier K heeft de inzet voor CmK niet als los project aangepakt maar geïntegreerd in de totale dienstverlening; • een meer integrale benadering van erfgoed en ruimtelijke ontwikkeling, inclusief waarborgen met betrekking tot archeologische waarden, en met bijzondere aandacht voor de Ringdijk en de Ringvaart als potentieel gemeentelijk, provinciaal en/of (inter-)nationaal erfgoed. De actualisatie van de Erfgoednota zal volgens planning in het voorjaar van 2019 in de raad behandeld worden. Ook is (in 2017) besloten om de ringdijk en ringvaart tot ons gemeentelijk erfgoed te verklaren en te onderzoeken hoe we de ringdijk en ringvaart kunnen voordragen voor provinciaal erfgoed of (inter)nationaal erfgoed. De scope van het onderzoek is verbreed naar de directe omgeving ervan, met name de dijkbebouwing en landschappen. Dat heeft een inventarisatie van 1551 bouwwerken en gebouwen opgeleverd en 221 losse objecten en landschappelijke structuren. De volgende stap is het maken van een selectie hieruit; • de samenwerking in het kader van de Cultuurimpuls Metropoolregio Amsterdam is geïntensiveerd en heeft geleid tot een regioprofiel Meer dan de delen. Programma Kunst, Cultuur en Erfgoed 2019-2024, op basis waarvan twee hoofddoelstellingen verder worden uitgewerkt de komende periode. Dit zijn het bevorderen van de cultuurparticipatie in de gehele MRA en het faciliteren van toekomstbestendige cultuur- en erfgoedsectoren in de gehele MRA; • de verhuizing van de bibliotheek naar het dorpshuis in Badhoevedorp is gerealiseerd. Over de behuizing van de bibliotheek in Nieuw Vennep zijn we nog in gesprek.

02. Musea en erfgoed; uitvoeren ambitieniveau 2 conform nota ‘Erfgoed op de kaart’; en 04. Continueren Visie op de Geniedijk in Haarlemmermeer en behouden en duurzaam ontwikkelen van de Stelling van Amsterdam De actualisatie van de Erfgoednota is gestart, naar verwachting zal dit in het voorjaar van 2019 door de raad besproken en vastgesteld kunnen worden. Op Open Monumentendag is de Ringvaart door de bevolking verkozen tot Monument van het Jaar. In 2018 is een aantal munitieopslagplaatsen in de Geniedijk door Stadsherstel Amsterdam herontwikkeld tot Broedplaats Geniedijk.

Centrale doelstelling is de cultuurhistorische waarden van Haarlemmermeer te behouden en zichtbaar te maken, draagvlak creëren en identiteit te versterken, onder andere door:

• Behoud monumenten door goede zorg van eigenaren te stimuleren door verstrekken van een restauratiesubsidie. Er is aan één gemeentelijk monument en aan één rijksmonument een

76 restauratiesubsidie verleend. Het aantal aanvragen is achtergebleven. In 2018 is gestart met het maken van een inhaalslag om een aantal objecten op de nominatielijst aan te wijzen als gemeentelijk monument. • Meer synergie tussen beeldende kunst, architectuur, erfgoed, ruimtelijke ontwikkeling, citymarketing, recreatie en toerisme en onderwijs, ook in de promotie van Haarlemmermeer buiten de gemeentegrenzen. Daartoe is bijvoorbeeld in het najaar van 2018 de kunstmanifestatie gehouden. • Promotie van erfgoed via programma Open Monumentendag en Monument van het Jaar is conform voornemen georganiseerd.

Wij blijven inzetten op het verder behouden en duurzaam ontwikkelen van de onderdelen van de Stelling van Amsterdam en richten ons daarbij op de verschillende functies van de Stelling: cultureel, educatief, recreatief, toeristisch en ecologisch. Hierbij wordt ingezet op de verdere ontwikkeling van de Batterij en kazematten bij de Geniedijk. De plannen voor restauratie en vestiging van een broedplaats hierin zijn in een vergevorderd stadium. In 2018 is een aantal munitieopslagplaatsen in de Geniedijk door Stadsherstel Amsterdam herontwikkeld tot Broedplaats Geniedijk.

Voorts nemen wij de plannen voor restauratie en versterking van de invulling van het Fort bij Aalsmeer ter hand en wordt de planvorming voor het Fort bij Hoofddorp afgerond. De start van de restauratie van het Fort bij Aalsmeer is vertraagd vanwege de problematiek rond de herhuisvesting van het Crash 40-45 Luchtoorlogmuseum. Het Fort bij Hoofddorp is eind 2018 in erfpacht uitgegeven aan de Stichting Fort Hoofddorp. De restauratie is kort daarna van start gegaan.

Wij zijn bezig met het onderzoeken van de mogelijkheid van het opstellen van een beeldkwaliteitsplan voor de Ringdijk en Ringvaart.

03. Stimuleren cultureel ondernemerschap De leidraad Cultureel ondernemerschap is uitgewerkt in de geactualiseerde Cultuurnota 2017-2020. In het late voorjaar 2018 werd duidelijk dat Het Cultuurgebouw een klein structureel exploitatietekort voorzag, en daardoor ook (nog) geen mogelijkheden had om zelf te werken aan het weer op niveau brengen van de algemene reserve. In het licht van het van de culturele instellingen gevraagde ondernemerschap hebben wij aangegeven hier geen aanvullende subsidiemiddelen voor beschikbaar te stellen, maar aan Het Cultuurgebouw opgedragen zelf oplossingen te vinden. Het Cultuurgebouw heeft hieraan gevolg gegeven en bij de subsidieaanvraag 2019 een sluitende begroting gepresenteerd die bovendien het perspectief biedt dat de organisatie eind 2025 op eigen kracht de algemene reserve weer op een acceptabel niveau zal hebben gebracht.

05. Uitvoering programma Beeldende Kunst en Vormgeving In het kader van het programma beeldende kunst en vormgeving hebben we de volgende kunstwerken gerealiseerd: Gedichtenpad in Hoofddorp Centraal, een derde polderfiguur als entreebeeld voor PARK 21, Chimney pots voor het Tudorpark en een monument ter herinnering aan de afschaffing van de slavernij. Verder is het ontwerp voor een groot beeld in PARK21 goedgekeurd en in uitvoering. In Madurodam is een schaalmodel van Museum De Cruquius gerealiseerd en geopend, dat tevens verwijst naar het echte museum.

De raad heeft zomer 2018 besloten een subsidie van totaal € 3,1 miljoen beschikbaar te stellen voor restauratie, nieuwbouw en inrichting van Haarlemmermeermuseum de Cruquius.

Met de gedecentraliseerde rijksmiddelen voor beeldende kunst en vormgeving geven wij uitvoering aan de professionalisering van de bestaande broedplaats, het Kunstfort bij Vijfhuizen en het opzetten van een nieuwe broedplaats in het kader van de herbestemming van de bunkers en kazemat bij de Geniedijk. Deze nieuwe culturele broedplaats is in samenwerking met de provincie Noord-Holland,

77 Bureau Broedplaatsen Amsterdam, Stadsherstel Amsterdam en gemeente Haarlemmermeer tot stand gekomen. De Stellingonderdelen op de Geniedijk, ter hoogte van het Geniepark zijn gerestaureerd. Het gaat om De Batterij aan de Sloterweg, acht munitiebunkers, twee kazematten en een betonnen muur langs het fietspad. In de bunkers zijn ateliers gemaakt, in de batterij een tentoonstellingsruimte en een artist in residence plek. Op 12 juli 2018 is deze culturele broedplaats geopend onder de naam GinDS (Genie in De Stelling).

Beleidsdoel E: Inwoners beschikken over voldoende aantrekkelijke mogelijkheden om te recreëren, bewegen actief en nemen deel aan sport.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Inwoners hechten steeds meer belang aan een gevarieerd aanbod van sport en recreatievoorzieningen en activiteiten in en dichtbij de woonwijken. Zij hebben behoefte aan een multifunctionele leefomgeving om te wandelen, te fietsen, te sporten, te bewegen, zich te vermaken en elkaar te ontmoeten. Sport en bewegen zijn belangrijk voor alle inwoners. Zij doen dat in georganiseerd verband in specifieke voorzieningen maar veelal ook in een ‘niet of anders georganiseerde’ wijze in de openbare ruimte zoals de recreatiegebieden. We blijven ons inzetten voor:

• voldoende sporten recreatiemogelijkheden dicht bij huis en in de wijk (sporten gymzalen, spelen, ontmoetingsplekken, buurtparken); • voldoende bovenwijkse sportvoorzieningen (buitensportcomplexen, sporthallen en zwembaden); • vitale sportorganisaties met een kwalitatief hoogwaardig activiteitenaanbod; • recreatiemogelijkheden in centrale openbare ruimten (wijkparken); • 'groene en blauwe' mogelijkheden in het buitengebied (groen- en recreatiegebieden).

Sport De opdracht om sport en bewegen als instrument in te zetten om sociaal maatschappelijke doelen te bereiken is de komende jaren nog nadrukkelijker van belang. Inhakend op de speerpunten van het Sociaal Domein leggen wij bij de inzet van programmalijnen meer accent op volwassenen, met meer aandacht voor ouderen en kwetsbare groepen. De schoolbesturen hebben de ambities van het Ministerie van onderwijs en wetenschappen en de gemeente overgenomen om het bewegingsonderwijs een extra impuls te geven.

Topsport is een katalysator voor de breedtesport. Wij willen daarom zowel voor de topsport als de breedtesport goede sportfaciliteiten en ondersteuning van sportorganisaties blijven aanbieden. Het behoud van het (sport)voorzieningenniveau is belangrijk voor de leefbaarheid van de woonomgeving, vooral in de kleinere kernen.

Recreatie De restantopgave uit de Vinexperiode-Raamplan Haarlemmerméér Groen voor nieuwe groene recreatieruimte van ongeveer 350 hectare, wordt (onder andere) met behulp van de compensatiegelden van Schiphol (PASO) in de komende jaren in fasen gerealiseerd in het PARK21: een multifunctioneel, metropolitaan landschapspark. Dichter bij huis wordt recreatie mogelijk gemaakt met speel-, sporten buurtparken en ontmoetingsplekken in de directe woonomgeving en de grotere wijkparken op wijkniveau. Wij stimuleren het plaatsvinden van gevarieerde en aantrekkelijke evenementen. Evenementen zijn voor ons een middel om onder andere het leef- en het vestigingsklimaat te versterken en economische effecten voor de detailhandel en horeca te bevorderen.

Recreatievoorzieningen in een groene en blauwe omgeving en een gevarieerd evenementenaanbod bevorderen, naast de functie van noodzakelijke vrijetijdsvoorzieningen voor onze inwoners, bovendien de aantrekkelijkheid van onze gemeente voor toeristen. Dit toeristisch bezoek leidt tot hogere

78 bestedingen aan horeca- en culturele voorzieningen. Een groene omgeving is voorts aanvullend aan onze duurzaamheidsdoelstellingen. We zijn gestart met het actualiseren van het recreatiebeleid voor de nieuwe gemeente in het kader van de harmonisatie van beleid die is afgesproken vanwege de samenvoeging van Haarlemmermeer met Haarlemmerliede en Spaarnwoude. In 2019 zal deze actualisatie aan de raad worden voorgelegd.

Metingen Indicator omschrijving Eenheid Bron 2015 2016 2017 2018 Recreatiegebieden Hectare Gemeente 932 932 932 932 Recreatiegebieden Gebieden Gemeente 15 15 15 15 Haarlemmermeerse Bos Aantal bezoeken Gemeente 1,2 1,2 1,75 1,75 Toolenburgerplas per jaar van Gemeente 1,4 1,4 1,4 2,5 belangrijkste Groene Weelde Gemeente 0,6 0,7 0,6 0,6 recreatiegebieden in miljoenen Aantal grote en kleine evenementen Aantal Vergunningen 124 130 120 140 bestand gemeente Mysteryland Aantal bezoekers Tellingen en 75.000 90.000 96.000 110.000 Concours Hippique enkele kleine en schattingen n.v.t n.v.t. 20.000 15.000 grote gemeente/ Meerlive 45.000 45.000 35.000 20.000 evenementen organisatoren Meerjazz 20.000 20.000 10.000 5.000 Mudmasters 16.000 12.000 14.000 12.000 Winterland 65.000 65.000 30.000 n.v.t. Keltfest n.v.t. n.v.t. n.v.t. 10.000

Activiteiten 01. Het opstellen van een nieuw sportbeleid waarin de kernen en het huidige beleid van gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude een plek krijgen 02. Binnen de uitvoering van de programmalijnen (‘van Sportstimulering naar duurzaam bewegen’ en ‘Sport en bewegen in de openbare en fysieke ruimte’) het accent in de aandacht verleggen naar de groep volwassenen, ouderen en kwetsbaren. 03. De maatschappelijke inzet van sportverenigingen (naar niet-leden) verder vergroten door verbindingen met andere maatschappelijke organisaties te intensiveren. 04. Zorgen voor ondersteuning van (sport-) verenigingen en organisaties. 05. Ondersteuning kernen groeisporten, talentontwikkeling en evenementen via het topsportloket. 06. Zorgen voor de realisatie en efficiënt beheer van voldoende, kwalitatief geschikte gemeentelijke sportaccommodaties. 07. Afspraken maken met de schoolbesturen over meer uren (gekwalificeerd) bewegingsonderwijs en stimuleren tot deelname aan het project ‘gezonde school’. 08. Actualiseren van het recreatie-toerismebeleid en uitvoeren van evenementenbeleid en speelruimtebeleid. 09. Voorbereiden en realiseren van recreatie deelprojecten in PARK21 en de overgenomen projecten van Stichting Mainport en Groen en idem vernieuwing inrichting Haarlemmermeerse Bos. 10. Zorgen voor regulier beheer, onderhoud en toezicht in de gemeentelijke recreatiegebieden het Haarlemmermeerse Bos en de Toolenburgerplas. 11. Deelnemen aan het recreatieschap Spaarnwoude en samenwerking met Staatsbosbeheer.

79 Toelichting 01. Het opstellen van een nieuw sportbeleid In 2018 hebben wij gewerkt aan een nieuwe toekomstvisie sport voor Haarlemmermeer. De visie bestaat uit een viertal pijlers die samen de koers bepalen. Het maakt duidelijk welke kant Haarlemmermeer op wil met sport en bewegen en wat daar op hoofdlijnen voor nodig is. Bij de totstandkoming van de visie zijn tal van partijen betrokken, binnen en buiten het raadhuis en binnen en buiten het sportdomein. De definitieve versie zal in 2019 worden gepresenteerd aan de gemeenteraad.

In mei 2018 is conform de nota Uitgangspunten Basissport d.d. 17 oktober 2017 (2017.0057012) beachvolleybal toegevoegd aan de lijst basissporten. Dit heeft geresulteerd in de aanleg van vier beachvolleybalvelden in Hoofddorp-Zuid. In het derde kwartaal heeft ook rugbyclub de Hawks een verzoekschrift ingediend om rugby te accepteren als basissport. Deze aanvraag is vooralsnog in afwachting van een geschikte locatie voor een rugbyaccommodatie.

02. Accent verleggen binnen de programmalijnen Sport en 03. vergroting maatschappelijke inzet van sportverenigingen De transformatie van het sociaal domein die in 2014 met het koersdocument “Meer voor Elkaar” is ingezet blijft leidend voor de uitvoeringsprogramma’s van Sportservice. Inhoudelijk verschilt de opdracht niet wezenlijk met die van 2017. De belangrijkste wijziging was een meerjarig programma van eisen voor 2018 en 2019 om op de lange termijn betere resultaten te behalen. In 2018 hebben we periodiek geëvalueerd middels de ‘feedback en verbetercyclus’ en daar waar nodig zijn werkzaamheden bijgesteld. De aanpak die de afgelopen jaren tot stand is gekomen is hierdoor voortgezet, wat betekent dat het accent in de aandacht bij de uitvoering van het activiteitenaanbod voor jeugd breder is getrokken naar volwassenen, ouderen en kwetsbaren.

De maatschappelijk actieve verenigingen zijn bijgestaan in het verder uitrollen van projecten en tevens zijn nieuwe verenigingen aangehaakt. Dit zijn voornamelijk activiteiten die aansluiten met onze preventieve taakstelling binnen het Sociaal Domein. Daarbij zijn verbanden tussen sportorganisaties/ verenigingen en andere maatschappelijke organisaties verder aangetrokken. Hiermee worden de kansen vergroot voor extra activiteitenaanbod en gebruik van voorzieningen, bijvoorbeeld met ‘Samen Vitaal’ een project van Sportfondsen en ‘Dynamic tennis’ van team Sportservice is een specifiek sportaanbod gecreëerd voor ouderen.

04. Zorgen voor ondersteuning van (sport-) verenigingen en organisaties Middels de subsidies Stimulering Sport Deelname en Vereniging Ondersteuning Sport zijn veel verenigingen financieel ondersteund bij projecten en bij het laagdrempelig aanbieden van jeugdsport.

05. Ondersteuning kernen groeisporten, talentontwikkeling en evenementen via het topsportloket Middels subsidies en de ondersteuning vanuit het topsportloket is bijgedragen aan de ontwikkeling van regionale en nationale topsportprogramma’s. De bestaande centra hebben allen hun status behouden, bij SV Pax is sinds dit jaar ook het Regionaal Trainings Centrum voor dames actief. Er zijn voorbereidende gesprekken gevoerd om de huidige groei- en kernsporten te evalueren en potentiële nieuwe groeisporten te identificeren. Het aantal sporters met een talentstatus van NOC*NSF is nagenoeg gelijk gebleven. In totaal zijn 24 lokale bedrijven lid geworden van business club ‘TopsUPport Haarlemmermeer’ die onze Haarlemmermeerse topsporters en talenten extra ondersteuning zal gaan bieden. In september heeft in Hoofddorp de allereerste editie van het Super6 baseball & softball toernooi plaatsgevonden. De Europese voetbalbond UEFA heeft de Expo Haarlemmermeer in Vijfhuizen gekozen als locatie van het International Broadcast Centre (IBC) voor het EK-voetbal in 2020.

80 06. Zorgen voor de realisatie en efficiënt beheer van voldoende, kwalitatief geschikte gemeentelijke sportaccommodaties Voor de optimalisering van het beheer en het onderhoud van buitensportaccommodaties is het meerjaren onderhoudsplan uitgevoerd. Er zijn opnieuw voorbereidingen getroffen voor de renovatie (vervanging van toplagen) van enkele kunstgrasvelden (hockey en voetbal). Er is rondom de mogelijke gezondheidsrisico's van (de uitloging van) de rubber infill van de kunstgrasvelden intensief contact onderhouden met zowel de verenigingen als de bij het gezondheidsonderzoek betrokken partijen. Dit heeft tot op heden nog niet geleid tot aanpassingen van de velden, maar we blijven de onderzoeken intensief volgen.

De renovatie van het Spectrum is medio 2018 van start gegaan. De planning die in goed overleg met de aannemer, de exploitant en de vaste gebruikers tot stand was gekomen heeft vertraging opgelopen. De oplevering is verschoven naar het tweede kwartaal van 2019.

December 2018 is besloten het contract met Sportfondsen Haarlemmermeer, de exploitant en beheerder van onze binnensportaccommodaties, met tien jaar te verlengen.

De voorbereidingen voor de realisatie van de sporthal in Zwanenburg zijn weer op gang gekomen met als concreet resultaat dat de eerste paal in het vierde kwartaal de grond is ingegaan.

Gelet op alle uitbreidingen in het sportaanbod binnen de gemeente in de afgelopen jaren en de te verwachten bevolkingsgroei, is inzicht nodig in de ontwikkeling van de behoefte aan sportvoorzieningen en onderbouwing van waar eventuele (verdere) planmatige aanpassingen nodig zijn in het voorzieningenaanbod. Het Mulier instituut heeft in opdracht een vraag-aanbodanalyse naar binnensportruimte en buitensportaccommodaties 2018 – 2035 uitgevoerd. De eerste bevindingen zijn gedeeld en besproken met de verenigingen en andere belanghebbenden. Begin 2019 wordt een definitief rapport gedeeld met de gemeenteraad.

07. Afspraken maken met de schoolbesturen over meer uren (gekwalificeerd) bewegingsonderwijs en stimuleren tot deelname aan het project ‘gezonde school’. Wij onderkennen het belang van goed en voldoende bewegingsonderwijs voor de schoolgaande jeugd. In samenwerking met de schoolbesturen is een meerjarenbeeld op de beschikbare zaalruimte gevormd. Hieruit blijkt dat momenteel de beschikbare ruimte voor bewegingsonderwijs passend maar krap is. Er ontstaat naar verwachting komende jaren meer ruimte. De richtlijn vanaf 2017 binnen het Primair Onderwijs is: elk kind (groepen 1 t/m 8) ontvangt minimaal twee lesuren van minimaal 45 minuten, verzorgd door een bevoegde leerkracht, met de mogelijkheid van uitbreiding naar drie lessen per week. Een aantal scholen in de gemeente voldoet nu nog niet aan deze richtlijn. We zijn in overleg met de besturen van deze scholen om hier verandering in aan te brengen.

08. Actualiseren van recreatie-toerismebeleid en uitvoeren evenementenbeleid en speelruimtebeleid Over de periode 2014-2018 is een voortgangsrapportage Groot Groen en Recreatie opgesteld die mede de basis zal vormen voor de actualisering van het recreatie- en groen beleid in 2019.

In MRA verband is meegewerkt aan de uitvoering van het Actieprogramma Metropolitaan Landschap. Voorts is een regionale verblijfsaccommodatiestrategie uitgewerkt. Hierin worden afspraken gemaakt over de toename van het aantal overnachtingsplekken in de diverse vormen van verblijfsaccommodatie zoals hotels, vakantieparken en vakantieverhuur. Het hotelbeleid van Haarlemmermeer zal hierop in 2019 worden aangepast. Ook is op MRA niveau gewerkt aan een regionale evenementenstrategie.

81 In 2018 is het regionale sloepenvaartnetwerk geopend (voor onze gemeente betreft dit de Ringvaart en Mooie Nel) en is samen met buurgemeenten gestart met de voorbereiding van het regionale wandelnetwerk naast het reeds bestaande fietsnetwerk.

Samen met de provincie en de gemeenten Amsterdam en Haarlem, is een onderzoek gestart naar het bevaarbaar maken van de trekvaart Amsterdam-Haarlem.

We hebben medewerking verleend voor het doen plaatsvinden van het nieuwe muzikaal en cultureel evenement Keltfest en een Super Six honkbaltoernooi. Voorts is een samenwerkingsovereenkomst gesloten voor de organisatie van het sportevenement Corporate Games in 2019. Samen met de organisator en het Recreatieschap is de eerste fase van een duurzame, vaste energievoorziening gerealiseerd voor Mysteryland (en andere evenementen in het festivalgebied). In 2019 zal naar verwachting de tweede fase worden aangelegd.

Naast het regulier beheer en onderhoud, zijn ook de noodzakelijke verbetering/aanpassing van de openbare speelvoorzieningen uitgevoerd.

09. Voorbereiden en realiseren van recreatie deelprojecten, PARK21, de overgenomen projecten van Stichting Mainport en Groen en vernieuwing inrichting Haarlemmermeerse Bos en 10. Zorgen voor regulier beheer, onderhoud en toezicht in de gemeentelijke recreatiegebieden het Haarlemmermeerse Bos en de Toolenburgerplas. In 2018 is voor project PARK21 (deelgebied 2, 3 en 4) met name gewerkt aan de opstelling van de Milieu Effect Rapportage en het bestemmingsplan die in 2019 naar verwachting voltooid worden. Voor het gehele project is de jaarlijkse Voortgangsrapportage opgesteld.

Voor het plangebied van de Groene AS/Park De Veldpost ten zuiden van Badhoevedorp is het landschappelijk voorlopig ontwerp uitgewerkt tot een definitief ontwerp en is gestart met de verwerving van de gronden die nog niet in eigendom zijn.

In het Haarlemmermeerse Bos is de volgende fase van verbetering van de voormalige Floriadetuinen uitgevoerd, is de westelijke toegang verbeterd en de doorstroming van de spartelvijver vergroot.

11. Deelnemen aan Recreatieschap Spaarnwoude en samenwerking met Staatsbosbeheer In het kader van de deelname aan de gemeenschappelijke regeling voor het recreatieschap en in de samenwerking met Staatsbosbeheer is ingezet op de adequate instandhouding en functionele doorontwikkeling van dit recreatie areaal, in samenspraak met belanghebbende inwoners, ondernemingen en verenigingen. Het recreatieschap is gestart met de opstelling van een toekomstvisie waarbij uitvoerige consultaties van stakeholders, inwoners en leden van raden en staten plaatsvinden. Samen met de provincie is de grondeigendom van Park Zwanenburg van het rijk overgenomen, deze zal in 2019 aan het recreatieschap overgedragen worden, waarmee de duurzame instandhouding van dit recreatiegebied is verzekerd.

82 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Maatschappelijke ontwikkeling 2018 2018 2018 Inwoners ontwikkelen zich naar vermogen, participeren actief Baten 13.203 15.622 16.415 794 in de samenleving en ontplooien zich optimaal. Lasten 94.775 91.209 91.537 328 Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 81.572 75.587 75.122 466 Onttrekking 4.570 2.030 1.677 352 Storting 60 957 981 24 Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 77.062 74.515 74.425 90

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Inwoners ervaren zo min mogelijk sociale- en Baten 0 225 200 -25 gezondsheidsproblemen en ontwikkelen een verantwoorde Lasten 10.419 10.648 10.377 271 leefstijl. Saldo -10.419 -10.423 -10.177 246

Beleidsdoel B: Onze jonge inwoners ronden een opleiding af Baten 1.906 2.661 2.701 40 die past bij hun mogelijkheden en ontwikkelen maximaal hun Lasten 22.400 22.112 23.665 -1.552 talent. Saldo -20.494 -19.452 -20.964 -1.512

Beleidsdoel C: Inwoners nemen in hun buurt of kern, actief Baten 1.320 1.067 1.033 -34 deel aan de samenleving. Lasten 12.988 12.125 11.902 223 Saldo -11.667 -11.058 -10.869 189

Beleidsdoel D: Inwoners nemen deel aan een breed aanbod Baten 5.774 6.334 6.465 131 van culturele activiteiten en maken kennis met de culturele Lasten 22.510 23.003 23.001 2 historie van de Haarlemmermeer, waarvoor wij het cultureel erfgoed behouden. Saldo -16.736 -16.669 -16.536 133

Beleidsdoel E: Inwoners beschikken over voldoende Baten 4.203 5.335 6.016 681 aantrekkelijke mogelijkheden om te recreëren, bewegen actief Lasten 26.459 23.321 22.592 729 en nemen deel aan sport. Saldo -22.256 -17.986 -16.576 1.410

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig -25 Totaal Baten -25

Lasten JGZ informatie en advies 84 Opvang Wonen en Herstel 63 JGZ Diverse projecten 48 JGZ Pinkcloud 36 JGZ Kindproef scheiden 15 Overig 25 Totaal Lasten 271

83 Lasten Er is € 84.000 minder uitgegeven doordat het in 2018 niet lukte om structureel extra personeel te werven voor het Centrum Jeugd en Gezin.

Een aantal activiteiten in het kader van Opvang Wonen en Herstel zijn niet uitgevoerd vanwege langere doorlooptijd in de voorbereiding. Hiernaast is voor een aantal begrote posten elders dekking gevonden. Dit resulteert in een onderuitputting van € 63.000. Ruim € 48.000 is vrijgevallen vanwege -in overleg- ingetrokken opdrachten. Het project Pinkcloud is later uitgevoerd dan gepland. Hierdoor is er in 2018 € 36.000 minder uitgegeven. De kosten voor de aanpak Kindproef scheiden zijn € 15.000 lager uitgepakt doordat in 2018 minder gebruik is gemaakt van het ondersteuningsaanbod dan verwacht. Dat gold vooral voor het onderwijs en voor de inzet van buddy’s.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 40 Totaal Baten 40

Lasten Inhaalafschrijving eerste inrichting onderwijs -2.044 Brede Scholen 415 Leerlingenvervoer -281 Herijking subsidies 175 Onderwijs 110 Inspecties kinderopvangcentra 27 Overig 46 Totaal Lasten -1.552

84 Lasten Conform vastgesteld activabeleid wordt de eerste inrichting voor scholen afgeschreven in tien jaar. In 2018 zijn er inhaalafschrijvingen toegepast om aan te sluiten bij het vastgestelde beleid.

Doordat de tekorten bij Sportfondsen voor het beheer en exploitatie van de Brede Scholen lager liggen dan verwacht, ontstaat er een voordeel van € 415.000. Voor het leerlingenvervoer is er een toename in het aantal reizigers en ritten en daarmee het aandeel in de totale kosten voor de gemeente Haarlemmermeer. Ook hebben andere routes van het regulier OV (verdwijnen bushaltes) invloed gehad op de kosten. Dit resulteert in een budgetoverschrijding van € 281.000 voor leerlingenvervoer. Een aantal subsidies uit 2017 op het gebied van sociale basis is lager vastgesteld. Hierdoor ontstaat een voordeel van € 175.000. Naast een aantal kleinere terugvorderingen neemt Stichting Kinderopvang Haarlemmermeer (SKH) met € 98.000 het grootste deel hiervan in. Dit heeft als achtergrond de invoering van de harmonisatie van het peuterwerk. Wij hebben het te verwachten voordeel bewust conservatief ingeschat bij de subsidieverstrekking aan SKH. Er is een onderbesteding op de onderwijsuitgaven van € 110.000, bestaande uit lagere uitgaven aan passend onderwijs en aan preventieve logopedie. In geen van de gevallen heeft dit geleid tot een lager niveau van dienstverlening. Er zijn minder inspecties van kinderopvangcentra uitgevoerd. Dit heeft geleid tot een onderuitputting van het budget van € 27.000.

Beleidsdoel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig -34 Totaal Baten -34

Lasten Subsidies sociale basis 115 Wijkbudgetten 75 Dorpshuizen 28 Subsidie evenementen -26 Overig 31 Totaal Lasten 223

Lasten Er is € 115.000 minder aan subsidies aangevraagd. Hierdoor is het budget voor jeugdparticipatie niet volledig aangewend (€ 15.000); op het budget voor subsidies aan MeerWaarde is incidenteel € 63.000 over, en ook het budget voor de stevige sociale basis is niet volledig besteed € 37.000. Net zoals vorig jaar zijn de uitgaven aan wijkbudgetten lager dan begroot. In 2018 zijn de uitgaven € 75.000 lager. Een budget wordt toegekend op basis van de aanvraag en het voldoen aan bepaalde voorwaarden. Omdat de gemeente hierbij niet het voortouw neemt is het afwachten hoeveel aanvragen er binnen komen. Omdat er ook voorgaand jaar sprake was van een overschot in het budget zal in 2019 gekeken gaan worden naar een andere verdeling van deze middelen om meer initiatieven mogelijk te maken. Voor dorpshuizen is de btw niet terug te vorderen. De btw wordt als last opgenomen in de begroting. Deze btw last is lager dan oorspronkelijk was begroot. Dit levert een voordeel op van € 28.000. Overschrijding van het budget voor subsidies evenementen met € 26.000 is het gevolg van toename van middelgrote evenementen met bijbehorende leges. Om lokale organisatoren tegemoet te komen in de leges bij niet-commerciele evenementen is het bedrag aan subsidies evenredig gestegen.

85 Beleidsdoel D: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Taalkoppels 93 Overig 38 Totaal Baten 131

Lasten Taalkoppels -93 Subsidie monumenten 24 Overig 71 Totaal Lasten 2

Baten Aan het cultuurgebouw is een subsidie verleend voor de realisatie van taalkoppels en taaladviseurs. Vanuit de Regionale WEB (Wet educatie beroepsonderwijs)-gelden zijn middelen beschikbaar gesteld voor informeel educatief aanbod .

Lasten Taalkoppels zie toelichting bij de baten. Er is een restantbudget van € 24.000 gestort in de reserve monumenten. Dit conform de in B&W nota 2014.0008663 vastgelegde gedragslijn om mogelijke restgelden uit de reguliere subsidieverordening te doteren aan de bestemmingsreserve monumenten.

Beleidsdoel E: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Subsidie groenprojecten 481 BTW buitensport 162 Evenementen 45 Speelruimte 44 Oneigenlijk gebruik gemeentegrond -40 Overig -11 Totaal Baten 681

Lasten Mainport en Groen 135 Onderhoud sportvelden 128 Haarlemmermeerse Bos 125 Recreatieschap Spaarnwoude 120 Compensatieregeling 86 Onderhoud gymzalen 83 Toolenburgerplas 68 Speelruimte -44 Evenementen -43 Stimulering sportdeelname 25 Overig 46 Totaal Lasten 729

86 Baten Van enkele groenprojecten is na einde van het project nog subsidie beschikbaar ter dekking van de uitgaven van deze projecten. Deze groenprojecten zijn in het verleden geactiveerd en conform BBV in een keer ten laste van de exploitatie geboekt. Deze subsidie is niet meegenomen bij het project en wordt derhalve nu in 2018 als bate meegenomen en komt ten gunste van het resultaat van 2018.

Vanwege de btw verruiming van de sportvrijstelling heeft de gemeente de herzienings btw op de reeds aangelegde sportvelden terug gevraagd. Dit levert een incidenteel voordeel op van € 162.000. Er is sprake van hogere inkomsten uit terreinverhuur door succesvol verlopen evenementen in het Haaremmermeerse Bos (zie lasten). Voor een speel-sportvoorziening in Zwanenburg zijn subsidies ontvangen van Stichting GO4kids en Stichting Zorg en Zekerheid (zie lasten). De baten oneigenlijk gebruik gemeentegrond fluctueren doordat deze baten afhankelijk zijn van de aanvragen en de daaruit voortvloeiende verkopen. Dit levert een nadeel op van € 40.000.

Lasten Uitvoering van enkele projecten in Badhoevedorp-Nieuwe Meer is vertraagd, dit bedrag is niet onttrokken aan de reserve Mainport en Groen.

Op het onderhoud van sportvelden (honkbalstadion) is een onderschrijding van € 128.000. Voor het onderhoud van de sportvelden voor de Pioniers zijn in 2017 nieuwe contracten afgesloten. De kosten hiervan waren lager dan begroot. Tevens hebben de tijdige investeringen van de afgelopen jaren lagere onderhoudskosten tot gevolg. Bij de Voorjaarsrapportage 2019 komen wij hierop terug.

De uitvoering van enkele werkzaamheden voor de revitalisering Haarlemmermeerse Bos zijn verschoven naar 2019 in verband met de latere verwijdering van oude TenneT-masten. De doorgeschoven btw van Recreatieschap Spaarnwoude is onvoorzien hoger door de extra onderhoudsuitgaven (inhaalslag) van het Recreatieschap Spaarnwoude. De compensatieregeling (compensatie van de retributie) is in 2018 beëindigd. Dit levert voor 2018 een incidenteel voordeel op van € 86.000.

Voor het dagelijks onderhoud voor de gymzalen is 10% minder uitgegeven. Dit komt door minder storingen en klachten en levert een incidenteel voordeel van € 83.000 op. In het recreatiegebied Toolenburgerplas was het vervangen van de hoofdroute voor fietsers en voetgangers gepland. Deze werkzaamheden zijn wel voorbereid, maar nog niet uitgevoerd. Als gevolg hiervan is er ook een onderschrijding op het onderhoudsbudget voor aanpassingen in de omgeving van het voetgangers-/fietspad van € 68.000. Deze ontvangen subsidies (zie baten) zijn besteed aan een speel-sportvoorziening aan de Plantsoenlaan in Zwanenburg. Conform raadsbesluit Evenementenbeleid 2015 worden meeropbrengsten terreinverhuur besteed aan terreinvoorzieningen en subsidies voor evenementen (zie baten). Deze zijn besteed aan verbetering vaste stroomvoorziening in het Haarlemmermeerse Bos en aan bijdrage aan nieuwe evenementen. Er zijn dit jaar minder subsidie aanvragen voor Stimulering sportdeelname ontvangen dan verwacht werd. Hierdoor is er sprake van een onder uitputting van het betreffende budget van € 25.000.

87 Reserves: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting Begroting Werkelijk Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Onttrekking Haarlemmermeer Lyceum 0 35 35 Haarlemmermeerse Bos 125 0 -125 Kapitaallasten maatschappelijke voorzieningen 703 703 0 MFA Badhoevedorp 119 119 0 Monumenten 400 400 0 Onderwijshuisvesting 128 0 -128 Sportcomplex Koning Willem Alexander 367 367 0 Stichting Mainport en Groen (SMG) 188 53 -135 Totaal Onttrekking 2.030 1.677 -352

Storting Haarlemmermeerse Bos 897 897 0 Monumenten 60 84 -24 Totaal Storting 957 981 -24

Onttrekkingen: Aan de reserve Haarlemmermeerse Bos is € 125.000 minder onttrokken, de uitvoering van enkele werkzaamheden revitalisering Haarlemmermeerse Bos zijn verschoven naar 2019 in verband met de latere verwijdering van oude Tennetmasten.

De reserve onderwijshuisvesting is bedoeld voor onderwijshuisvesting en voor het saneren van asbest bij scholen. In 2018 is voor deze reserve niets onttrokken. Bij de voorjaarsrapportage wordt nadere invulling aan de reserve onderwijshuisvesting gegeven.

Uitvoering van enkele projecten in Badhoevedorp-Nieuwe Meer is vertraagd, € 135.000 is minder onttrokken aan de reserve Mainport en Groen.

Stortingen Er is een restantbudget van € 24.000 gestort in de reserve monumenten. Dit conform de in B&W nota 2014.0008663 vastgelegde gedragslijn om mogelijke restgelden uit de reguliere subsidieverordening te doteren aan de bestemmingsreserve monumenten.

88 Mobiliteit lasten in € 14.910 Portefeuillehouder: Ruigrok % totale realisatie lasten 3,0% Maatschappelijk doel: Haarlemmermeer is een verkeersveilige gemeente, met goed bereikbare voorzieningen en een efficiënt openbaar vervoer. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Een gemeente die verkeersveilig is per auto, met de fiets, te voet en het openbaar 4.551 10.561 -7% vervoer. 01. Duurzaam Veilig inrichten van wegen. 02. Aanpak blackspots. 03. Verkeerseducatie Beleidsdoel B: De doorstroming van alle vormen van vervoer en de bereikbaarheid van 210 4.348 -15% Haarlemmermeer dient op elk moment van de dag zo optimaal mogelijk te zijn. 01. Verbeteren regionale en lokale wegen. 02. Openbaar Vervoersbeleid. 03. Fietsbeleid. 04. Uitwerken Parkeerbeleid. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: Vervoerregio Amsterdam Beleidsdoel B: Vervoerregio Amsterdam

89 Tweeduizend El gezien vanaf de Sloterweg

Mobiliteit

Haarlemmermeer is een verkeersveilige gemeente, met goed bereikbare voorzieningen en een efficiënt openbaar vervoer. In 2012 heeft de raad het Deltaplan Bereikbaarheid (2011.0048267) vastgesteld, het integrale beleidskader op het gebied van verkeer en vervoer. Hierin is aangegeven dat iedereen de ruimte moet krijgen zich vrij te bewegen, ongeacht voor welk vervoermiddel hij of zij kiest. Doorstroming dient op elk moment van de dag zo optimaal mogelijk te zijn, uitgaande van het tijdstip en de situatie. Hierbij is verkeersveiligheid een belangrijke randvoorwaarde. Een bereikbaar Haarlemmermeer is van groot belang voor onze inwoners én onze ondernemers. Het bijbehorende, en jaarlijks geactualiseerde, uitvoeringsprogramma geeft de aanzet voor de realisatie van een duurzaam en toekomst vast mobiliteitssysteem.

In algemene zin bevat het Deltaplan Bereikbaarheid de volgende doelen: goede lokale en regionale bereikbaarheid, optimale doorstroming, verbeteren van de verkeersstructuur en goede ontsluiting van de kernen, verdere ontwikkeling van een hoogwaardig openbaar vervoernetwerk binnen de regio en naar daarbuiten en het verbeteren van de verkeersveiligheid.

In december 2018 heeft de Raad de Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer (2018.0065348) vastgesteld, het integrale beleidskader op het gebied van verkeer en vervoer. Dit is een actualisatie van het Deltaplan Bereikbaarheid, dat voorheen het richtinggevend kader was. De Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer continueert de lijn dat iedereen de ruimte moet krijgen zich vrij (en veilig) te bewegen, ongeacht voor welk vervoermiddel men kiest.

90 In de Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer zijn tien kernpunten gedefinieerd om dit te bereiken: • Vrijheid van bewegen en vrijheid om een vervoermiddel te kiezen • Ruimte voor innovatie voor het ‘nieuwe bewegen’ • Een efficiënt en flexibel mobiliteitssysteem: klaar voor de toekomst • Bestaande knelpunten in het netwerk opgelost • Mobiliteit met oog voor de leefomgeving • Veilig bewegen • Evenwichtige ontwikkeling op de juiste plek, met de juiste functies. Elk knooppunt z’n eigen kleur • Mobiliteit in en door Haarlemmermeer: gedeeld belang van gemeente, regio, rijk en bedrijfsleven • Faciliteren van schone en stille mobiliteit • Monitoring en indicatoren

Aanleg van infrastructuur is geen doel op zich. Infrastructuur moet bijdragen aan het functioneren van duurzame woon- en werkgebieden in de gehele regio en de bewegingsvrijheid van de inwoners en bezoekers. We willen eerst bewegen en dan bouwen om zo het wonen en (het nieuwe) werken mogelijk te maken. Dit is ook wat we voorstaan in onze structuurvisies en andere ruimtelijke plannen.

Beleidsindicatoren BBV Eenheid Bron 2014 2015 2016 2017 2018 Ziekenhuisopname na verkeersongeval met een % VeiligheidNL 7 9 n.b.2 n.b.2 n.b.2 motorvoertuig1 Overige vervoersongevallen met een gewonde fietser % VeiligheidNL 9 9 n.b.2 n.b.2 n.b.2 1 De stijging wordt grotendeels veroorzaakt door verbeteringen in de ongevallenregistratie die in 2015 zijn doorgevoerd. 2 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl.

Verbonden partijen Vervoerregio Amsterdam De Vervoerregio Amsterdam stelt het regionale verkeer en vervoersbeleid op in samenwerking met de gemeenten. Jaarlijks worden nieuwe uitvoeringsprogramma’s voor weg, openbaar vervoer, fiets en verkeersveiligheid opgesteld. In deze uitvoeringsprogramma’s staan ook Haarlemmermeerse projecten met een regionaal belang, waar de vervoerregio een financiële bijdrage aan levert. Relevant beleid • Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer (2018.0065348) • Deltaplan Bereikbaarheid (2011.0048267) met het daarbij behorende, jaarlijks geactualiseerde Uitvoeringsprogramma (2017.0011640) • Actualisatie wegcategoriseringsplan (2015.0038569) • Strategisch parkeerbeleid (2017.0004524) • Brief kleine parkeermaatregelen (x2017.44418) • Regionaal Verkeer en Vervoersplan en OV-visie Vervoerregio Amsterdam • Structuurvisie Haarlemmermeer (2012.0033712) • Deelstructuurvisie Hoofddorp 2030 (2013.0028472) • Raadsvoorstel ‘Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018’ (2015.0008286) • Nota van B&W ‘Uitvoeringsprogramma 2016-2017 Programma Haarlemmermeer Duurzaam’ (2016.0018624)

Beleidsdoel A: Een gemeente die verkeersveilig is per auto, met de fiets, te voet en het openbaar vervoer.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Wij streven naar een verkeersveiliger Haarlemmermeer, dus minder verkeersslachtoffers in onze gemeente. Hiertoe zetten wij in op drie pijlers die de basis vormen voor een verkeersveilige Haarlemmermeer: infrastructuur, educatie en handhaving.

Om het verkeersveiligheidsbeleid uit te voeren wordt intensief samengewerkt met andere partijen. Dit zijn andere wegbeheerders (provincie Noord-Holland, Rijkswaterstaat, Schiphol), Vervoerregio

91 Amsterdam, politie Noord-Holland, Veilig Verkeer Nederland, Fietsersbond en schoolbegeleidingsdienst OnderwijsAdvies.

Activiteiten 01. Duurzaam Veilig inrichten van wegen. 02. Aanpak blackspots. 03. Verkeerseducatie

Toelichting 01. Duurzaam Veilig inrichten van wegen Wij maken ons zorgen om de landelijke toename van het aantal verkeersslachtoffers. Met name ouderen en fietsers blijken steeds vaker gewond te raken bij een verkeersongeval. Op 5 december 2018 heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 ‘Veilig van deur tot deur’ aangeboden aan de Tweede Kamer. Hierin is de visie op de landelijke aanpak van verkeersveiligheid uiteengezet samen met een bijbehorend Actieplan. Wij hebben bijgedragen aan de tot standkoming via de Vereniging Nederlandse Gemeenten en de Vervoerregio Amsterdam. Wij ondersteunen de visie en doelstellingen en hebben vooruitlopend op de vaststelling van het landelijke beleid doorvertalingen gemaakt in de Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer (2018.0065348).

Als onderdeel van het Deltaplan Bereikbaarheid (2011.0048267) zijn sinds 2016 in het Wegcategoriseringsplan wijzigingen in het uitvoeringsprogramma van het Deltaplan Bereikbaarheid opgenomen. Het Wegcategoriseringsplan bepaalt welke functie onze wegen moeten krijgen en welke inrichting hierbij past. Wij zetten deze werkwijze voort in de uitvoeringsprogramma’s van de Mobiliteitsvisie. Hiertoe heeft de raad in december samen met de Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer de nieuwe Wegcategoriseringskaart vastgesteld. Landelijk is geregeld dat alle wegen in Nederland met terugwerkende kracht volgende principes van Duurzaam Veilig moeten worden ingericht, om de verkeersveiligheid maximaal te borgen. Het streven is om in de periode tot 2027 alle wegen Duurzaam Veilig ingericht te hebben. Waar het kan, proberen we dit zoveel mogelijk in combinatie met regulier onderhoud te doen. Echter daar waar het nodig is voeren we de verkeersveilige inrichting eerder uit. Wij zijn gestart met de voorbereiding van enkele projecten waarbij we in combinatie met onderhoud een Duurzaam Veilige inrichting realiseren. Dit betreft onder andere de Weteringweg tussen Burgerveen en Weteringbrug, de Vijfhuizerweg tussen de IJweg en N205 en gaan we verder met het uitwerken van de vervanging van de Sloterbrug, samen met de Vervoerregio Amsterdam en de gemeente Amsterdam.

Om de herkenbaarheid van de maximumsnelheid verder te ondersteunen, rouleren er 15 snelheidsdisplays (smiley’s) op de ringdijk en 15 displays over de rest van de gemeentelijke wegen. Met de smiley’s worden weggebruikers direct geconfronteerd met hun gereden snelheid, wat (on)bewuste snelheidsovertredingen beperkt. Daarnaast hebben wij in samenwerking met het Openbaar Ministerie en de Politieregio Noord-Holland een flitspaal kunnen bewerkstelligen op de Bennebroekerdijk in Zwaanshoek.

02. Aanpak blackspots Doordat de ongevallenregistratie steeds beter wordt, krijgen we ook steeds beter inzicht op welke locaties op ons wegennet de meeste ongevallen en de meest ernstige ongevallen gebeuren. Voorstellen ter verbetering van de verkeersveiligheid op deze locaties worden opgenomen in de nieuwe investeringsagenda van de Mobiliteitsvisie Haarlemmermeer. Wij hebben besloten tot de uitvoering van maatregelen op meerdere blackspot locaties waaronder het kruispunt Aalsmeerderweg/ Beechavenue, de rotonde Beursplein en de Fanny Blankers-Koenlaan.

92 Daarnaast willen wij ook pro-actief locaties aanpakken die (potentieel) verkeersonveilig zijn, maar nu nog geen/weinig slachtoffers veroorzaken. Dit past binnen de risico-gestuurde aanpak waarin het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 voorziet. Hiervoor hebben wij ons aangesloten bij het project van de Vervoerregio Amsterdam om de Network Safety Index, zoals deze voor de gemeente Amsterdam is opgezet, in een effectievere en efficiëntere versie toe te passen op onze 50 kilometer per uur-wegen.

03. Verkeerseducatie Wij bieden een breed, en voor scholen gratis, aanbod van verkeersveiligheidsprojecten. Zoals het praktisch verkeersexamen en praktijklessen over veiligheid rond een vrachtwagen. Wij hebben basisscholen die verkeersveiligheid een vaste plaats geven in hun lespakket met een Haarlemmermeers Verkeersveiligheidslabel (HVL) beloond. Vanaf februari 2019 zal de organisatie van de verkeerseducatieprojecten sterk veranderen, omdat de Vervoerregio Amsterdam dit gaat organiseren, een jaar later dan gepland. Hiervoor is het verkeerscontactpunt “Verkeer & Meer” opgericht. Dankzij Verkeer & Meer kunnen scholen, zowel voor basisonderwijs als voortgezet onderwijs, voor alle projecten bij één aanspreekpunt terecht en kunnen alle gemeenten in de regio dezelfde projecten aanbieden. Ook het HVL zal in de loop van 2019 opgaan in een regio-brede verkeersveiligheidslabel genaamd “Ster in het Verkeer”. Wij verwachten dat daardoor het aantal scholen dat actief aan de slag gaat met verkeerseducatie, mede door de uniformiteit en de actieve steun van de Vervoerregio, nog groter wordt. Wij zijn trots dat ons HVL als voorbeeld heeft gediend en dat de Gemeente Haarlemmermeer een pioniersfunctie heeft gehad in een effectieve verbetering van de aanpak van verkeersveiligheid.

Daarnaast hebben wij meegedaan aan diverse verkeersveiligheidscampagnes om de volwassen weggebruikers te bereiken, zoals de BOB-campagne, Ik val op-fietsverlichtingscampagne en de Scholen zijn weer begonnen-campagne.Wij hebben ons ook aangemeld voor de Doortrappencampagne, die vooral gericht zal zijn op de oudere weggebruiker met een elektrische fiets.

Beleidsdoel B: De doorstroming van alle vormen van vervoer en de bereikbaarheid van Haarlemmermeer dient op elk moment van de dag zo optimaal mogelijk te zijn.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? In het Deltaplan Bereikbaarheid staan de uitgangspunten voor het verkeer- en vervoersbeleid. Naast aandacht voor de auto worden hierin het parkeerbeleid, fietsbeleid en de Openbaar Vervoer-visie nader uitgewerkt.

Onze uitgangspunten voor de auto en het wegennetwerk zijn: • Ruimte voor automobiliteit • Netwerk aan infrastructuur voor de (vracht)auto uitgebreid en verbeterd • Bestaande knelpunten in het netwerk opgelost • Infrastructuur ingepast .

We realiseren en reserveren deze nieuwe, zorgvuldig ingepaste, infrastructuur samen met onze partners bij onder meer provincie en Vervoerregio. Uitbreiding van wegcapaciteit bepalen we op basis van de fasering van de ontwikkeling van de woon- en werklocaties. Autoverkeer leiden we over juiste en geschikte routes, waar mogelijk ontvlechten we doorgaand- en bestemmingsverkeer. Bestaande knelpunten in het netwerk worden opgelost.

Wij streven naar een kwalitatief goed aanbod van openbaar vervoer. Primair gaat het om een regionaal netwerk met focus op de woon-werk verbinding op middellange afstand. Een samenhangend netwerk waarin hoogwaardige busverbindingen aansluiten op de trein en metro die als

93 ruggengraat van het regionale netwerk fungeren. Daartoe is een hoogfrequent aantal reismogelijkheden per uur en per richting een eerste vereiste. Met de start van de nieuwe openbaar vervoerconcessie Amstelland-Meerlanden is hieraan invulling gegeven (gestart december 2017).

De afgelopen decennia is in de gemeente Haarlemmermeer een behoorlijk compleet fietsnetwerk ontstaan. Alle belangrijke bestemmingen binnen de gemeente kunnen worden bereikt, nog slechts enkele schakels ontbreken.

De gemeente exploiteert betaalde parkeerplaatsen, is bevoegd gezag voor parkeervergunningen en is verantwoordelijk voor het parkeertoezicht in de gemeente. Het parkeerbeleid heeft tot doel de bereikbaarheid van voorzieningen te bevorderen door het toepassen van geschikte parkeernormen voor de diverse woon- en werkgebieden, door het zorgen voor een acceptabele parkeerdruk (verhouding vraag en aanbod) en door het helder informeren over de parkeermogelijkheden (parkeerverwijzing). Naast bereikbaarheid bevorderen heeft het parkeerbeleid tot doel objectieve parkeeroverlast in woonwijken terug te dringen om de leefbaarheid bevorderen: niet teveel blik op straat en geen ongewenst (illegaal) parkeergedrag.

Activiteiten 01. Verbeteren regionale en lokale wegen. 02. Openbaar Vervoersbeleid. 03. Fietsbeleid. 04. Uitwerken Parkeerbeleid.

Toelichting 01. Verbeteren regionale - en lokale wegen Op en rond de N196 ten oosten van Hoofddorp is sprake van een groot aantal opgaven en projecten die op elkaar inspelen. Samen met provincie Noord-Holland, Vervoerregio Amsterdam en de Schiphol Group is gestart met het opstellen van een multimodale gebiedsstudie op de omgeving van de Kruisweg. In de Kruiswegstudie worden projecten en programma’s zoals Schiphol Logistics Park, Capital Programme Schiphol, Masterplan Schiphol, onze visie Kruisweg, Hoogwaardige Openbaar Vervoer verbinding Aalsmeer en Schiphol Zuid (HOVASZ), HOV Knooppunt Schiphol Zuid, gebiedsgerichte aanpak van verkeersknelpunten Noord-Holland en de snelfietsroute Hoofddorp- Schiphol-Aalsmeer met elkaar verbonden. Belanghebbenden (bedrijven, grondeigenaren en andere gebruikers) zijn betrokken bij de studie.

De provincies Noord- en Zuid-Holland hebben een definitief voorkeursalternatief voor de Duinpolderweg vastgesteld. Wij hebben deelgenomen aan de ambtelijke projectgroep, een zienswijze opgesteld en aangeboden.

Rond de bruggen over de Ringvaart aan de westkant van Haarlemmermeer is veel verkeersoverlast. Op lange termijn zal deze verkeersoverlast afnemen door de (mogelijke) aanleg van de Duinpolderweg of andere verkeersontsluitingen in het gebied. Op korte termijn willen wij ook maatregelen nemen, die passen bij de doelstelling van het verhogen van de verkeersveiligheid voor fietsers en het terugdringen van het doorgaand verkeer. Met de gemeente Hillegom zijn afspraken gemaakt over maatregelen om dit te bereiken waaronder een vrachtwagenverbod en minder groentijd bij het verkeerslicht voor verkeer vanuit Hillegom. Maatregelen willen we op termijn ook realiseren op de brug tussen Zwaanshoek en Bennebroek. Onder druk van de gemeenteraadsverkiezingen en de besluitvorming rond de Duinpolderweg is dit nog niet tot uitvoering gekomen. Voor de Lisserbrug is onderzoek gedaan naar maatregelen die het gebruik van de Lisserbrug door forensenverkeer moeten ontmoedigen en het gebruik van het bovenliggende provinciale netwerk stimuleren. In overleg met de omgeving heeft dit geleid tot een pakket aan maatregelen ter verbetering van de verkeersveiligheid en de doorstroming.

94 02. Openbaar vervoerbeleid Ook de kwaliteit van het openbaar vervoer is van groot belang. Het systeem moet veilig, betrouwbaar, snel, begrijpelijk en betaalbaar zijn. Bij de start van de nieuwe concessie is gebleken dat de vervoerder op een aantal van deze punten (met name betrouwbaarheid) tekort schoot. Hierop zijn, mede op ons aandringen, verbeteracties ingezet door de Vervoerregio en de vervoerder. Die hebben geleid tot verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening.

Met de start van de nieuwe concessie is een grote sprong gemaakt in de ontwikkeling van het HOV- netwerk (R-net) in onze gemeente, duurzame mobiliteit (elektrische bussen) en nachtvervoer (alle kernen met meer dan 10.000 inwoners hebben ’s nachts een busverbinding van tweemaal per uur met Schiphol).

Wij zijn gestart met de voorbereidingen voor infrastructurele aanpassingen die nodig zijn om het openbaar busvervoer goed te faciliteren. Speciale aandacht hebben wij daarbij voor het fietsparkeren bij R-nethaltes, want de fiets wordt steeds vaker gebruikt om naar de halte te gaan. Bij R-nethaltes waar een tekort aan fietsenstallingen ontstaat, zijn uitbreidingen van het aantal fietsparkeerplekken gerealiseerd.

De Vervoerregio en de vervoerder hebben een start gemaakt met de evaluatie van Amsterdam Meerlanden Flex (AML flex), het nieuwe systeem voor vraagafhankelijk openbaar vervoer dat voor enkele kleine kernen is ingevoerd. Wij zijn gestart met een onderzoek om een vraagafhankelijk systeem in te zetten voor een betere bereikbaarheid met het openbaar vervoer van de kleine kernen, maar moeten hierbij wachten op de afronding van de evaluatie van AML Flex, voordat dit onderzoek verdere vorm kan krijgen.

Op netwerkniveau zijn er twee belangrijke speerpunten die een relatie hebben met de multimodale knoop Schiphol Plaza, waar maatregelen nodig zijn om de capaciteitsproblemen op te lossen: • Intercitystop Hoofddorp • Doortrekking Amsterdams metronetwerk naar Schiphol en Hoofddorp

Hiervoor hebben wij deelgenomen aan de projecten directieteams van het Meerjaren Investeringsprogramma Ruimte en Transport (MIRT) verkenning multimodale knoop Schiphol, en hebben we verkennende werkzaamheden uitgevoerd voor de lijnvoering en inpassing van de metro. Op basis van de ontwikkelingen rond Hyde Park en het centrum van Hoofddorp zijn we gestart met verkenningen rond het station Hoofddorp.

Daarnaast werkten wij aan de verdere ontwikkeling van het HOV-netwerk, door deelname aan de volgende projecten: • Knoop Schiphol Zuid; Er is gestart met de aanbesteding van de realisatie van knooppunt Schiphol Zuid als onderdeel van de HOV Aalsmeer-Schiphol Zuid. • HOV Noordwijk-Schiphol; De HOVervoer-verbinding Noordwijk – Schiphol heeft de provincie Noord- Holland in haar coalitieakkoord gekoppeld aan het project Duinpolderweg. Met besluitvorming over de Duinpolderweg heeft GS Noord-Holland een besluit genomen over de voorkeur voor een lage brug voor HOV en fiets tussen Lisse en Lisserbroek. Er kan gestart worden met de uitwerking, de ruimtelijke procedures en de bestuurlijke besluitvorming om tot realisatie te kunnen komen. Door de provincie Noord-Holland is een studie gestart naar het vervolgtracé volgend op de brug. Dit gebeurt integraal met de gebiedsontwikkeling Lisserbroek. • HOV SOOMR; In de Planuitwerkingsfase van HOV Schiphol Oost-Oude Meer- Rijk is de voorkeursvariant uitgewerkt naar een concept Voorlopig Ontwerp. • HOV Westtangent; met de Vervoerregio Amsterdam, gemeente Amsterdam, luchthaven Schiphol en provincie Noord-Holland, werken wij aan een verbeterslag voor het HOV en ander openbaar vervoer vanuit Amsterdam naar Schiphol Plaza en HOV-knooppunt Schiphol Noord. De bestaande

95 brug over de Ringvaart (Oude Haagseweg) is dringend aan vervanging toe, terwijl de omrijbeweging over het bestaande viaduct over de A9 niet past binnen het karakter van een HOV- verbinding. We hebben een plan uitgewerkt om een nieuwe brug over de Ringvaart te realiseren, die niet meer toegankelijk is voor autoverkeer, plus een nieuw viaduct over de A9 in het verlengde van deze brug. Voor het bestaande viaduct over de A9 is een nieuwe functie bedacht als verbinding voor de fiets en als nieuwe ontsluiting van het golfterrein.

03. Fietsbeleid Op de drukst bereden verbindingen ontwikkelen we snelfietsroutes. Dit zijn ruim gedimensioneerde routes waarop het comfortabel doorfietsen is. Samen met de Vervoerregio Amsterdam hebben wij het afgelopen jaar verder gewerkt aan de snelfietsroute Hoofddorp-Schiphol-Aalsmeer. Er is gestart met de aanbesteding voor realisatie van de eerste fase tussen de Fokkerweg en de Aalsmeerderdijk. Voor fase 2 tussen de Van Heuven Goedhartlaan en de A4 is verder gewerkt aan grondverwerving en er is een definitief ontwerp opgesteld. De verwachting is dat uitvoering in 2019 kan beginnen. Voor fase 3 (A4-Fokkerweg) is een voorlopig ontwerp opgesteld.

Vooruitlopend op de samenvoeging tot een nieuwe gemeente per 1 januari 2019 is het projectleiderschap van de snelfietsroute Haarlem-Amsterdam overgedragen van gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude naar gemeente Haarlemmermeer. Het ontwerp is gereed, maar behoeft actualisatie.

Samen met de gemeente Amsterdam en Vervoerregio is verder gewerkt aan de plannen ter vervanging van de huidige Sloterbrug. Hierbij is een verbetering van de verkeersveiligheid voor fietsers meegenomen. De verwachting is dat de nieuwe brug in 2021 in gebruik kan worden genomen.

Daarnaast zijn kleine maatregelen gerealiseerd. Zo is aan het eind van de zomer het Buitenkaagpad (de fietsroute langs de A44) gelijktijdig met onderhoud aan de verharding opgeknapt en is verlichting aangelegd.

04. Uitwerken autoparkeerbeleid De beleidsregel ‘Handboek Parkeernormen gemeente Haarlemmermeer’ is geactualiseerd en dient bij de beoordeling van WABO-aanvragen en bij advisering voor initiatieven te worden gehanteerd.

In tal van participatieve trajecten is gewerkt aan de voorbereiding en uitvoering van de door belanghebbenden aangedragen parkeerproblemen.

In het strategisch parkeerbeleid is structureel budget opgenomen voor de uitvoering van kleine parkeermaatregelen, die nodig zijn om het parkeren te reguleren. Een groot aantal maatregelen zijn uitgevoerd, waaronder: • opheffen betaald parkeren Nieuw-Vennep-Centrum; • parkeerschijfzone Bornholm Hoofddorp; • evalueren parkeerschijfzone Graan voor Visch Hoofddorp; • extra parkeerplaatsen Piratenwijk Hoofddorp; • onderzoek parkeren in wijken rondom centrum Hoofddorp; • aanwijzen gehandicaptenparkeerplaatsen bij begraafplaatsen; • onderzoek parkeerplek bij 't Rietland in Badhoevedorp; • onderzoek parkeerhinder R-nethalte Badhoevedorp; • aanpassen bebording parkeren Hoofddorp.

96 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Mobiliteit 2018 2018 2018 Haarlemmermeer is een verkeersveilige gemeente, met goed Baten 101 150 230 80 bereikbare voorzieningen en een efficiënt openbaar vervoer. Lasten 5.628 5.590 5.502 88 Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 5.526 5.440 5.272 168 Onttrekking 868 4.726 4.532 194 Storting 5.259 8.058 9.408 1.350 Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 9.917 8.772 10.148 1.376

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Een gemeente die verkeersveilig is per auto, Baten 0 0 19 19 met de fiets, te voet en het openbaar vervoer. Lasten 1.976 1.818 1.829 -11 Saldo -1.976 -1.818 -1.809 8

Beleidsdoel B: De doorstroming van alle vormen van vervoer Baten 101 150 210 61 en de bereikbaarheid van Haarlemmermeer dient op elk Lasten 3.652 3.772 3.673 99 moment van de dag zo optimaal mogelijk te zijn. Saldo -3.550 -3.623 -3.463 160

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 19 Totaal Baten 19

Lasten Overig -11 Totaal Lasten -11

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 61 Totaal Baten 61

Lasten Handhaven parkeren 100 Overig -1 Totaal Lasten 99

Lasten De onderschrijding op de post handhaven parkeren wordt veroorzaakt door het feit dat de pilot met de scanauto later is gestart dan de bedoeling was. Deze pilot loopt door in 2019.

97 Reserves: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting Begroting Werkelijk Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Onttrekking Algemene reserve RIH 4.720 4.500 -220 Dekking reserve afschrijvingslasten 6 32 26 Totaal Onttrekking 4.726 4.532 -194

Storting Algemene reserve RIH 3.558 4.233 -675 Dekking afschrijvingslasten Omleggen A9 0 675 -675 Dekking reserve afschrijvingslasten 4.500 4.500 0 Totaal Storting 8.058 9.408 -1.350

Onttrekkingen: In 2018 was een onttrekking van € 220.000 voorzien voor het baggerdepot, maar deze onttrekking heeft niet plaatsgevonden. Over de opheffing van het baggerdepot wordt nog overlegd met de verschillende partijen waarna een inrichtingsplan en de daaraan gekoppelde grondexplopitatie opgesteld zal worden. De eerste onttrekking is nu in 2020 voorzien.

Stortingen: Door meer ontwikkeling en de onvoorspelbaarheid van beroep en bezwaar kunnen verschillen ontstaan tussen de begroting en werkelijkheid bij de stortingen in de RIH vanuit de anterieure overeenkomsten. Ook door onder andere de versnelling van de woningbouw zijn steeds meer kleine grondontwikkelingen uitgevoerd. In 2018 is € 1.121.000 meer gestort vanuit de anterieure overeenkomsten. Vanuit de grondexploitaties is per saldo € 46.000 minder gestort dan begroot. Daarnaast heeft een begrote storting van € 401.000 door Schiphol in 2018 nog niet plaatsgevonden. Er zijn nog gesprekken gaande met Schiphol over de omvang van de bijdrage aan de reserve RIH, zoals bepaald in de anterieure overeenkomst. Dit resulteert per saldo in een hogere storting in de RIH van € 675.000.

Om de kapitaallasten van de afdracht aan de omlegging A9 te dekken worden de winsten vanuit de grondexploitatie Badhoevedorp jaarlijks in de reserve gestort. Deze bedragen zijn afhankelijk van de hoogte van de winstneming in het betreffende jaar. In 2018 is € 675.000 winst gemaakt in de grondexploitatie Badhoevedorp.

98 Ruimtelijke ontwikkelingen lasten in € 101.140 Portefeuillehouder: Booij, Hoes, Nobel, Reinders, Ruigrok, Sedee-Schuitemaker % totale realisatie lasten 20,5% Maatschappelijk doel: Een aantrekkelijke, veilige, efficiënte, duurzame en goed functionerende ruimtelijke omgeving. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: De ruimtelijke omgeving is het resultaat van een zorgvuldige afweging om het 3.600 5.095 -15% welzijn van de inwoners, bedrijven, werkenden, bezoekers en recreanten te vergroten. 01. Samen met Rijk en Metropoolregio Amsterdam werken aan een leefbare en duurzame regio 02. Uitvoering geven aan de vastgestelde structuurvisie voor Haarlemmermeer en Hoofddorp. 03. Ontwikkeling van Haarlemmermeer-West en versnelling woningbouwproductie. 04. Ontwikkeling gebied tussen station en Hoofddorp Centrum. 05. Transformatie van kantoren en bedrijventerreinen tot gemengde woongebieden. 06. Uitvoering geven aan het integraal Ringdijk- en Ringvaartbeleid. 07. Ontwikkelen van een ruimtelijk economische visie voor een leefbaar Rijsenhout. 08. Implementatie van de nieuwe Omgevingswet. 09. Ontwikkelingsgerichte, duurzame ruimtelijke ordening met flexibele bestemmingsplannen. 10. Actueel houden van bestemmingsplannen en het digitaal beschikbaar stellen van bestemmingsplannen en andere ruimtelijke producten. 11. Toetsing van ruimtelijke onderbouwingen in het kader van WABO-aanvragen aan beleidsdocumenten. Beleidsdoel B: Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het 100.709 92.644 2% maatschappelijk doel. 01. Realiseren van woningbouwprojecten. 02. Realiseren van kantoren- en bedrijventerreinen. 03. Realiseren van groen- en recreatieprojecten. Beleidsdoel C: Het gebruik van de openbare ruimte sturen in overeenstemming met het beleid. 10.553 3.401 -27% 01. Uitvoeren van de wettelijke taak van het houden van bouwen woningtoezicht. 02. Uitvoeren van toezicht op het gebruik van gronden en bouwwerken. 03. Het zorgen voor de registratie van gemeentelijke kabels en leidingen. 04. Het begeleiden van diverse projecten op het gebied van kabels en leidingen. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: nvt Beleidsdoel B: Schiphol Area Development Company (SADC), Hoofdvaart BV, GEM A4 Zone West CV, GEM President CV, Beheer BV GEM A4 Zone West en President Beleidsdoel C: nvt

99 Sloop viaduct A9 over de Hoofdvaart bij Lijnden

Ruimtelijke ontwikkelingen

Een aantrekkelijke, veilige, efficiënte, duurzame en goed functionerende ruimtelijke omgeving. De gemeente bestaat uit 26 kernen waar circa 145.000 mensen wonen. Haarlemmermeer is een omvangrijk gebied van 18.529 hectare met een werelderfgoed monument in de vorm van de Geniedijk. Daarnaast zijn in de gemeente grote ondernemers gevestigd, waaronder de nationale luchthaven, en is er een omvangrijke infrastructuur, waaronder belangrijke verkeersaders en een drukke spoorlijn. Dit alles vraagt op het gebied van ruimtelijke ordening om een zorgvuldige afweging met het oog op het welzijn en de welvaart van de inwoners, ondernemers, werkenden, bezoekers en recreanten. Daartoe biedt onder meer de Wet op de Ruimtelijke Ordening mogelijkheden om daarin te sturen. Bekende instrumenten zijn structuurvisies en bestemmingsplannen. Deze instrumenten blijven tot de invoering van de nieuwe Omgevingswet in 2021 de wettelijke basis voor de ruimtelijke ordening in onze gemeente.

De beleidsbasis voor de ontwikkeling van de gemeente zijn de Structuurvisie Haarlemmermeer 2030 en de Deelstructuurvisie Hoofddorp 2030. De integrale uitwerking van de structuurvisies doen we steeds meer gebiedsgericht en samen met de betrokkenen in het gebied. Daarbij lopen we vooruit op de werkwijze van de Omgevingswet.

De Structuurvisie biedt ons ook de mogelijkheid om belanghebbenden financieel te laten bijdragen aan voorzieningen die van gemeentewege worden getroffen.

100 De gemeente heeft bestemmingsplannen die het ruimtelijke karakter van de omgeving borgen en ontwikkelingen daarmee in overeenstemming laten zijn. Daarmee wordt de ruimtelijk juridische basis gehandhaafd voor belangrijke voorwaarden voor een prettige, veilige en duurzame woon-, werken recreatieve omgeving waarin ook oog is voor economische ontwikkeling. In de bestemmingsplannen zijn belangrijke rollen weggelegd voor paragrafen betreffende het milieu, verkeer, externe veiligheid, historische waarden en beleidsregels van andere overheden die het algemeen ruimtelijk belang moeten waarborgen. Door zelf de uitvoering van ruimtelijke projecten ter hand te nemen, geeft de gemeente actief invulling aan het realiseren van de ruimtelijke opgave waar de gemeente voor staat. Gezien de grote vraag naar woningen in de regio willen we de komende jaren de productie van de woningbouw opvoeren.

De komende jaren gaan wij ons voorbereiden op de nieuwe Omgevingswet. In de Omgevingswet zullen de gebiedsgerichte onderdelen van de huidige wetten, waaronder de Wet op de Ruimtelijke Ordening worden samengebracht in één wet. De beoogde inwerkingtreding van de wet is 2021.

Beleidsindicatoren BBV Eenheid Bron 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Hernieuwbare elektriciteit % RWS 1,4 1,5 2,1 2,6 4,1 n.b.1 1 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl.

Verbonden partijen Om onze maatschappelijke doelen en beleidsdoel(en) te bereiken werken we samen met Schiphol Area Development Company (gronduitgifte bedrijventerreinen), Hoofdvaart BV, GEM A4 Zone West CV, GEM President CV en GEM A4 Zone West (ontwikkeling van bedrijventerreinen).

Voor financiële informatie en eventuele risico’s over de verbonden partij, zie de paragraaf Verbonden partijen.

Relevant beleid • Structuurvisie Haarlemmermeer 2030 (RV 2012.0033712) • Deelstructuurvisie Hoofddorp 2030 (RV 2013.0028472) • Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (2015.0008286) • Uitvoeringsplan voor Haarlemmermeer-West (Parels aan de Ringvaart) (RV2014.0010031) • Inrichtingsplan en Ontwikkelstrategie Hoofddorp Centraal (2016.0020521) • Visie Ringdijk en Ringvaart (2017.0011195) • Versnelling woningbouwproductie (2017.0037218) • Beleidskader Strategisch Grondbeleid 2015-2019 (2015.0043882) • Grondprijzennota 2017 • Koersdocument Omgevingswet Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude (2017.0055108) • Stadscentrum Hoofddorp: Raadhuisplein en omgeving, gemeentelijke huisvesting, bereikbaarheid en parkeren (2018.0032500) • Omgevingswet: Contouren voor de omgevingsvisie Haarlemmermeer (2018.0030265 • Gebiedskaart Lisserbroek 2040 (2018.0031947) • Beleidsregel wonen en vliegen (2018.0025134) • Beukenhorst-West/Hyde Park: kader voor de transformatie naar een gemengd stedelijk gebied (2018.0035003) • Meerjaren Perspectief Grondzaken (MPG): standlijn 1-1-2018 (2018.0022161) • Vaststelling Ruimtelijke Economische Visie Rijsenhout (2018.0012822)

101 Beleidsdoel A: De ruimtelijke omgeving is het resultaat van een zorgvuldige afweging om het welzijn van de inwoners, bedrijven, werkenden, bezoekers en recreanten te vergroten.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Door het actief betrekken van inwoners en ondernemers bij ruimtelijke ontwikkelingen en het creëren van draagvlak bij direct belanghebbenden, hebben we ruimtelijke plannen gemaakt die voorzien in een stabiel evenwicht tussen diverse ruimtelijke spanningsvelden. Werken en wonen, wonen en recreëren, winkelen en wonen, uitgaan en wonen, vermaak behoeften van diverse leeftijdscategorieën, daarbij is alles zoveel mogelijk in samenhang gebracht. Wij hebben dit gebiedsgericht aangepakt, waarbij per gebied, samen met de in het gebied betrokkenen, integrale visies en plannen zijn gemaakt. Een goed en gezond leefmilieu is daarbij een voorwaarde.

Activiteiten 01. Samen met Rijk en Metropoolregio Amsterdam werken aan een leefbare en duurzame regio 02. Uitvoering geven aan de vastgestelde structuurvisie voor Haarlemmermeer en Hoofddorp. 03. Ontwikkeling van Haarlemmermeer-West en versnelling woningbouwproductie. 04. Ontwikkeling gebied tussen station en Hoofddorp Centrum. 05. Transformatie van kantoren en bedrijventerreinen tot gemengde woongebieden. 06. Uitvoering geven aan het integraal Ringdijk- en Ringvaartbeleid. 07. Ontwikkelen van een ruimtelijk economische visie voor een leefbaar Rijsenhout. 08. Implementatie van de nieuwe Omgevingswet. 09. Ontwikkelingsgerichte, duurzame ruimtelijke ordening met flexibele bestemmingsplannen. 10. Actueel houden van bestemmingsplannen en het digitaal beschikbaar stellen van bestemmingsplannen en andere ruimtelijke producten. 11. Toetsing van ruimtelijke onderbouwingen in het kader van WABO-aanvragen aan beleidsdocumenten.

Toelichting 01. Samen met Rijk en Metropoolregio Amsterdam werken aan een leefbare en duurzame regio Op 25 juni 2014 is de Uitvoeringsagenda Structuurvisie Mainport Amsterdam Schiphol Haarlemmermeer (SMASH) bestuurlijk vastgesteld. Eén van de projecten die is benoemd in de Uitvoeringsagenda is het opstellen van een ontwikkelstrategie voor de Kerncorridor Schiphol - Zuidas. De kerncorridor die vanaf Hoofddorp, via Schiphol en de Zuidas tot aan de Amsterdamse binnenstad loopt verbindt de internationale luchthaven Schiphol, de Zuidas als toplocatie voor internationaal en Europees opererende bedrijven en de internationaal georiënteerde interactiemilieus van de binnenstad van Amsterdam. in 2017 en 2018 hebben de luchthaven Schiphol en de gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer samengewerkt aan een ontwikkelstrategie voor de Kerncorridor: Enter [NL], de internationale entree van Nederland.

Op 7 maart 2017 is in een gesprek tussen rijk en regio waarbij de ontwikkelingsstrategie Enter NL voorlag als discussiestuk geconstateerd dat er zowel vanuit rijk als regio commitment is om de opgaven voor de Kerncorridor gezamenlijk verder uit te werken en te agenderen op het Bestuurlijk Overleg MIRT van november 2017. Gezamenlijke acties die de komende jaren spelen zijn: de MIRT verkenning multimodale knoop Schiphol, de Openbaar Vervoer bereikbaarheid Schiphol-Zuidas en het Kennis- en expertiseprogramma hinderreductie. We zijn als Haarlemmermeer nauw betrokken bij de diverse uitvoeringsacties.

In het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (BO MIRT) van 15 maart 2018 is het programmaplan vastgesteld en is het Gebiedsgerichte Programma Bereikbaarheid van, naar en in de Metropoolregio Amsterdam gestart. De naam is veranderd in

102 Programma Samen bouwen aan bereikbaarheid. Er is een programmaraad ingesteld en er is een besluit genomen om te beginnen met vier inhoudelijke programmalijnen:

Voor Haarlemmermeer zijn alle vier programmalijnen van belang:

1. Zuidwest Amsterdam/Schiphol/Hoofddorp (inclusief ontwikkelingsstrategie ENTER NL) 2. Netwerken, ringen en stad 3. Stedelijke Bereikbaarheid; 4. Slimme en Duurzame Mobiliteit.

Ad 1: Het onderzoek naar de integrale bereikbaarheid van de Zuidwestkant Amsterdam met de ruimtelijk-economische ontwikkelstrategie voor de kerncorridor Hoofddorp - Schiphol – Amsterdam Zuid gaat voor een belangrijk deel over het grondgebied van onze gemeente. Van deze programmalijn zijn we mede opdrachtgever.

Ad 2: Netwerken, ringen en de stad gaat over de groei van de MRA en het functioneren van de wegen en spoor/metroringen rond Amsterdam maar betekent automatisch dat naar oplossingen in de omgeving wordt gekeken. Het noordelijke deel van Haarlemmermeer is hierbij uitdrukkelijk in beeld.

Ad 3: Stedelijke bereikbaarheid is MRA breed, en voor ons vooral van belang voor het stedelijk deel van onze gemeente, met name voor het knooppunt Hoofddorp-station/centrum.

Ad 4: Slimme en duurzame mobiliteit is van belang voor de hele MRA en vooral de afstemming met initiatieven vanuit het bedrijfsleven.

02. Uitvoering geven aan de vastgestelde structuurvisies voor Haarlemmermeer en Hoofddorp De Structuurvisie Haarlemmermeer 2030 heeft de raad in oktober 2012 vastgesteld en vormt het kader voor de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente en wordt als zodanig in- en extern uitgedragen. De Structuurvisie wordt ingebracht in beleidsbepalende externe kaders, bijvoorbeeld MRA, G40, en in rijkstrajecten zoals het MIRT. Beide structuurvisies vormen ook in 2018 de basis voor diverse gebiedsontwikkelingen die met betrokken omwonenden, ondernemers, organisaties, grondeigenaren zijn of worden uitgevoerd, zoals Hoofddorp centraal, Lisserbroek, Ringdijk en Ringvaart en Rijsenhout. De komende jaren gaan we verder met de uitwerkingen van dubbeldorpen en de transformatie van kantoren- en bedrijventerreinen als Beukenhorst-West, Hoofddorp-Noord en Cruquius.

De structuurvisies vormen door hun integrale benadering ook een goede basis voor de in het kader van de nieuwe Omgevingswet op te stellen Omgevingsvisie Haarlemmermeer. De Omgevingsvisie zal op alle aspecten van de fysieke leefomgeving ingaan. Veiligheid en gezondheid zijn hierbij belangrijke componenten die in de visie geïntegreerd worden.

03. Ontwikkeling van Haarlemmermeer-West en versnelling woningbouwproductie Zoals aangegeven in het Uitvoeringsplan Parels aan de Ringvaart zijn wij de woongebieden “Cruquius Wickevoort” en “Lisserbroek binnen Turfspoor” als eerste aan het uitwerken. Voor de toekomstige woonwijk “Wickevoort” hebben wij in 2018 het bestemmingsplan vastgesteld. De bouw kan in 2019 starten. Voor Lisserbroek Turfspoor is in samenspraak met een afvaardiging van de private partijen en bewoners van Lisserbroek op basis van het in 2017 vastgestelde Ambitiedocument dit jaar gewerkt aan de Gebiedskaart Lisserbroek die in september 2018 (2018.0031947) in de gemeenteraad is vastgesteld. In de Gebiedskaart zijn de contouren voor het toekomstige Lisserbroek vastgelegd als kader voor verdere uitwerking in gebiedsenveloppen voor Binnen Turfspoor en Lisserbroek-Noord.

103 Nu de druk op de woningmarkt in onze regio onverminderd hoog is onderzoeken wij de mogelijkheden om de productie te versnellen (Versnelling woningbouwproductie 2017.0037218). In 2018 hebben we verder richting gegeven aan de ontwikkelingen in Haarlemmermeer-West, waar de grootste mogelijkheden zijn voor woningbouw. Daarbij gaat het naast Lisserbroek-Noord om de uitleggebieden Cruquiushof en Nieuw-Vennep West. Ook voor de binnenstedelijk woningbouwopgave zien wij kansen voor nieuwe woningen en versnelling van de productie. Voor de bedrijventerreinen Hoofddorp-Noord en Cruquius Bennebroekerdijk is in 2018 gewerkt aan een ontwikkelstrategie om tot transformatie te komen van deze bedrijfslocaties.

04. Ontwikkeling gebied tussen station en Hoofddorp Centrum In de deelstructuurvisie Hoofddorp 2030 heeft de gemeenteraad aangegeven dat Hoofddorp een levendige, duurzame en goed bereikbare stad gaat worden. Daarbij zijn uitgangspunten geformuleerd voor de ontwikkeling van het gebied van het station tot en met het huidige winkelcentrum tot stadscentrum van Hoofddorp.

De voorgaande jaren hebben we daarvoor met Hoofddorp Centraal een verkennend en doelzoekend gebiedsproces doorlopen voor het gebied station, Beukenhorst-West en het wandelbos met Fruittuinen. In dit proces hebben we intensief samengewerkt met alle betrokkenen en dit heeft geleid tot een breed gedragen inrichtingsplan voor het wandelbos en fruittuinen tot het stadspark van Hoofddorp. Daarnaast heeft dit proces geleid tot een aanzet van de transformatie van het kantorenpark Beukenhorst-West tot woongebied (HydePark). Voor het gebied rond het Raadhuisplein hebben we het Ontwikkelplan Stadscentrum Hoofddorp opgesteld, waarbij wij aangeven op welke wijze we het gebied tussen het winkelcentrum en het stadspark kunnen invullen. Wij vinden dat dit gebied het culturele, bestuurlijke en uitgaanscentrum van het stadscentrum moet gaan worden, met het Cultuurgebouw, het Huis van Haarlemmermeer en de bioscoop als de belangrijkste dragers. Dit jaar is gewerkt aan de de planvorming voor het Huis van Haarlemmermeer en de parkeergarage aan de Binnenweg.

05. Transformatie van verouderde kantoren en bedrijventerreinen tot gemengde woongebieden In de Structuurvisie Haarlemmermeer 2030 is aangegeven dat er voor een aantal werkgebieden binnen de gemeente goede kansen zijn voor transformatie van bedrijventerrein naar woningen (Hoofddorp-Noord, Cruquius en Nieuw-Vennep-Pionier) en van kantorenterrein naar woongebied (Beukenhorst-West). Daarnaast zijn er inmiddels diverse particuliere initiatieven tot transformatie, onder andere de kantoren langs de Hoofdvaart. In 2018 is met name de ontwikkeling van HydePark in een versnelling geraakt en zijn er besluiten genomen om de omgevingsvergunning voor een aantal deelplannen af te kunnen geven.

06. Uitvoering geven aan het integraal Ringdijk- en Ringvaartbeleid In mei 2017 heeft de raad unaniem de Visie Ringdijk en Ringvaart vastgesteld (2017.0011195). In de visie is ook een groot aantal maatregelen opgenomen voor de uitvoering. Voor identiteit en herkenbaarheid zijn de belangrijkste maatregelen: het bekend maken van het verhaal van de ringvaart door publiciteit en citymarketing, bijzondere plekken per dorp te gaan maken, de ‘duurzame ring’ te introduceren en erfgoed langs de ringdijk meer aandacht te geven. Voor leefbaarheid en verkeersveiligheid zijn de belangrijkste maatregelen het ‘knippen’ van de dijk op een aantal plekken om het doorgaande (vracht)verkeer van de dijk te weren en de inrichting aan te passen. Daar is dit jaar met de proef in Zwanenburg uitvoering aan gegeven. Voor recreatie en toerisme willen we het wandelen langs de vaart over een jaagpad mogelijk gaan maken en vrijkomende loswallen in recht van opstal verwerven om meer ruimte te maken voor recreatie. Op enkele plekken liggen er grote kansen om de prachtige ligging aan de vaart en open water te benutten, vooral bij Buitenkaag, Rijsenhout en het fort bij Aalsmeer.

104 Om de samenwerking te verbeteren met het Hoogheemraadschap van Rijnland en de provincie, werken we onder andere aan betere informatievoorziening naar inwoners over steigers in en oevers van de ringvaart. Voor de vergunningverlening zijn we dit jaar, in het kader van de nieuwe Omgevingswet, gestart met een pilot om met één loket te werken.

07. Ontwikkelen van een ruimtelijk economische visie voor een leefbaar Rijsenhout De Ruimtelijke en Economische Visie Rijsenhout is een open en participatief proces geweest om enkele verouderde glastuinbouwclusters te transformeren naar functies die de leefbaarheid van Rijsenhout vergroten. De Ruimtelijke Economische Visie Rijsenhout is in september 2018 door de gemeenteraad vastgesteld (2018.0012822). Daarna zijn we begonnen om particuliere initiatieven te toetsen aan de visie en de uitvoering ervan zonodig ruimtelijk juridisch mogelijk maken. Tevens hebben we door middel van een brief aan het ministerie gevraagd om in totaal 400 woningen mogelijk te maken in het beperkingengebied van Schiphol (LIB) om de leefbaarheid van Rijsenhout te kunnen verbeteren.

08. Implementatie van de nieuwe Omgevingswet De Omgevingswet brengt een grote stelselwijziging in het omgevingsrecht en een nieuwe manier van werken in de ontwikkeling en het beheer van de fysieke leefomgeving. De reikwijdte van de wet strekt zich uit van strategische visie, gebiedsontwikkeling en beheer tot vergunningverlening, handhaving en toezicht en de bijbehorende (digitale) informatievoorziening en dienstverlening. De impact van de wet is daarmee groot. De colleges en raden van Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude hebben samen opgetrokken om als nieuwe gemeente Haarlemmermeer in 2021 goed voorbereid te zijn voor de Omgevingswet.

Er zijn vier belangrijke producten te onderscheiden: de Omgevingsvisie, het Omgevingsplan, de Omgevingsvergunning en het Omgevingsloket.

1. In 2018 is de contourennota met thema’s voor de invulling van de Omgevingsvisie door de gemeenteraden vastgesteld (2018.0030265). De omgevingsvisie zelf zal in 2019 na het doorlopen van het participatieproces door de gemeenteraad worden vastgesteld. 2. Het Omgevingsplan wordt vastgesteld door de gemeenteraad in 2022. Per 1 januari 2021 geldt een omgevingsplan van rechtswege (de bestaande bestemmingsplannen zullen tezamen het nieuwe omgevingsplan vormen). Ter voorbereiding daarop worden de huidige bestemmingsplannen en verordeningen gestandaardiseerd, gedigitaliseerd en samengevoegd. 3. Als de wet van kracht wordt, geldt een standaard vergunningsverleningsprocedure van acht weken en moet er afgestemd worden met andere bevoegd gezagen. Er vinden pilots plaats en onderzoeken naar het efficiënter inrichten van het proces. Voor de Omgevingsvergunningen is in 2018 een pilotbesluit genomen over vergunningvrij bouwen (2018.0030238). 4. Bij de start van de wet is de informatie over de fysieke leefomgeving digitaal toegankelijk voor iedereen via het landelijke Omgevingsloket. Dit vraagt om standaardisatie van gegevens (datamanagement) en het maken van diverse koppelingen. In 2018 en 2019 worden hiervoor de voorbereidingen getroffen. De doorontwikkeling van het landelijke Digitaal Stelsel Omgevingswet loopt tot 2024.

09. Ontwikkelingsgerichte, duurzame ruimtelijke ordening met flexibele bestemmingsplannen Tot de tijd dat de nieuwe omgevingswet geïmplementeerd is (2021) hebben we ook dit jaar, als onderdeel van de uitvoering van de structuurvisie voor gebiedsontwikkelingen, nieuwe bestemmingsplannen opgesteld die voldoende flexibiliteit hebben om de gewenste inrichting te faciliteren en voldoende ruimte bieden voor veranderende inzichten in de loop van het proces. Hierbij is waar mogelijk en nodig gebruik gemaakt van de Crisis- en Herstelwet en het Rijksprogramma Eenvoudig beter.

105 10. Actueel houden van bestemmingsplannen en het digitaal beschikbaar stellen van bestemmingsplannen en andere ruimtelijke producten Sinds 2013 is geheel Haarlemmermeer belegd met bestemmingsplannen en dus voorzien van een actueel ruimtelijk juridisch kader. Dit jaar zijn er geen actualisaties van bestaande bestemmingsplannen meer gemaakt. Wel zijn er bestemmingsplannen gemaakt om projecten mogelijk te maken, correcties uit te voeren of algemene regels te wijzigen, zoals het dit jaar vastgestelde paraplubestemmingsplan Parkeerregels.

Tot dat het digitale Omgevingsloket beschikbaar is stellen we alle gemeentelijke ruimtelijke plannen, zoals bestemmingsplannen, structuurvisies en algemene regels via de website www.ruimtelijkeplannen.nl voor iedereen beschikbaar.

11. Toetsing van ruimtelijke onderbouwingen in het kader van WABO-aanvragen aan beleidsdocumenten Het gaat in Nederland en Haarlemmermeer goed met de economie en dat zien we terug in de stijging van het aantal initiatieven en Wabo-vooroverleggen. In 2018 hebben we voor initiatieven die niet passen binnen de bestaande bestemmingsplannen 480 adviezen uitgebracht. Ter vergelijking, in 2017 waren dat 314 adviezen en in 2014 waren dat er 181.

Beleidsdoel B: Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? De gemeente Haarlemmermeer heeft een grote ruimtelijke opgave. Dit jaar hebben we gewerkt aan de binnenstedelijke woningbouwopgaven in Hoofddorp, Nieuw-Vennep en Badhoevedorp. Ook de uitbreiding van Hoofddorp aan de zuidoostzijde, met Tudorpark, Nassaupark, Lincolnpark en Zuidrand (De Parken) is een grote ontwikkelopgave. Tenslotte zien we ook mogelijkheden om woningen te bouwen in Haarlemmermeer-West (Zwaanshoek, Cruquius-Wickevoort en Lisserbroek).

Daarnaast zijn er andere grote projecten zoals de ontwikkeling van de A4 zone West en de ontwikkeling van PARK21. De ruimtelijke uitdaging is groot, maar wij verwachten met de aantrekkende economie de komende jaren de vruchten te plukken van de voorbereidende planvoorbereiding in de voorgaande jaren.

Activiteiten 01. Realiseren van woningbouwprojecten. 02. Realiseren van kantoren- en bedrijventerreinen. 03. Realiseren van groen- en recreatieprojecten.

Toelichting 01. Realiseren van woningbouwprojecten Er is in de gemeente een grote behoefte is aan woningen ontstaan. Daarom hebben we in 2018 zoveel mogelijk woningbouwprojecten opgestart en uitgevoerd: Tudorpark, Nassaupark en Tudorgardens worden nu in Hoofddorp gerealiseerd, evenals Nieuwe Kom Nieuw-Vennep, Zwaanshoek Enthoven, Boseilanden en nog een scala aan meer kleinschalige projecten. Dit jaar is ook de binnenstedelijke woonopgave opgepakt zoals wij die aangekondigd hebben in de Deelstructuurvisie Hoofddorp 2030. Daarvoor zijn diverse ontwikkelingen mogelijk gemaakt en gestart binnen het bestaande gebied van Hoofddorp zoals De Beukse Poort (woningen in plaats van kantoren), Noorderkwartier (voormalig bedrijf in Hoofddorp-Noord). Dit jaar zijn we ook verder gegaan met de planontwikkeling voor nieuwe binnenstedelijke locaties zoals Spectrum gebied en Assumburg in Toolenburg Hoofddorp, Hyde Park in Beukenhorst-West en nog diverse locaties in Zwaanshoek,

106 Beinsdorp en Rijsenhout. Maar ook de planontwikkeling van toekomstige projecten als Lincolnpark, Rooseveltpark, Cruquius Wickevoort, Lisserbroek Turfspoor en –Noord en Badhoevedorp.

02. Realiseren van kantoren- en bedrijventerreinen De positieve economische ontwikkeling heeft dit jaar effect gehad op de realisatie van kantoren- en bedrijventerreinen. In het Economisch Perspectief (2016.0020280) hebben wij aangegeven hoe we de komende jaren willen sturen op de versterking van onze economie. Wij hebben aangegeven dat wij sturen op een weerbaardere, toekomstgerichte, duurzame en innovatieve economie, waarbij we de ondernemerskracht van inwoners, ondernemers en instellingen willen vergroten, we de stedelijke dynamiek en de sociale cohesie willen benutten. Ook dankzij goede regionale afspraken in Plabeka- verband (Platform Bedrijven en Kantoren Metropoolregio Amsterdam) zijn wij in staat geweest te sturen op de fasering van de programmering van kantoren- en bedrijventerreinen. Dit jaar zijn met name de projecten Beukenhorst Zuid, Schiphol Logistics Park en Schiphol Trade Park, De President, De Liede en Nieuw-Vennep Zuid verder ontwikkeld en ingevuld met passende bedrijven.

03. Realiseren van groen- en recreatieprojecten Om tegemoet te komen aan de behoefte tot recreëren in het buitengebied heeft de gemeente dit jaar ingezet op de realisatie van nieuwe recreatieve verbindingen en nieuwe recreatiegebieden als PARK21, Geniepark en Veldpost Badhoevedorp Zuid.

Beleidsdoel C: Het gebruik van de openbare ruimte sturen in overeenstemming met het beleid.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Op grond van bindende bestemmingsplannen kunnen we omgevingsvergunningen afgeven voor de onderdelen bouw en gebruik. Hierdoor kunnen we daadwerkelijk komen tot realisatie van de in ruimtelijke plannen opgenomen inrichting. Daarnaast bieden de bestemmingsplannen ook de basis om ongewenste ontwikkelingen tegen te gaan en handhavend op te treden.

Metingen Streefwaarden Effectindicatoren Eenheid Bron 2015 2016 2017 2018 2018 Percentage aanvragen % Gemeente 99 99 99 99 97 omgevingsvergunningen die binnen de wettelijke termijnen worden afgehandeld

Activiteiten 01. Uitvoeren van de wettelijke taak van het houden van bouwen woningtoezicht. 02. Uitvoeren van toezicht op het gebruik van gronden en bouwwerken. 03. Het zorgen voor de registratie van gemeentelijke kabels en leidingen. 04. Het begeleiden van diverse projecten op het gebied van kabels en leidingen.

Toelichting 01. Uitvoeren van de wettelijke taak van het houden van bouwen woningtoezicht Dit jaar is een record aantal omgevingsvergunningen met een bouwcomponent verleend: 975. We hadden er 800 verwacht. De gemeente heeft er ruim 500 verleend (met name woningbouw). De OD NZKG, die aanvragen van bedrijven en de grote infrastructurele werken voor de gemeente Haarlemmermeer coödineerd heeft er een kleine 500 verleend. Deze toename heeft uiteraard te maken met positieve economische wind en zien we ook terug in toename bouwleges (geraamd € 6,5 miljoen versus opbrengst € 9,5 miljoen) waarbij met name bedrijven stevig investeren.

Alle klachten worden binnen acht weken afgehandeld.

107 02. Uitvoeren van toezicht op het gebruik van gronden en bouwwerken Op basis van klachten en milieucontroles doen we onderzoek en voeren we zo nodig handhavingsprocedures met betrekking tot het gebruik van gronden en bouwwerken die in strijd zijn met het bepaalde in de bestemmingsplannen. Tevens inventariseren we het feitelijk gebruik van gronden en bouwwerken ten behoeve van nieuwe bestemmingsplannen.

03. Het zorgen voor de registratie van gemeentelijke kabels en leidingen De Haarlemmermeerse bodem ligt vol met kabels en leidingen. Wij hebben als één van de netbeheerders de exacte positie van onze kabels en leidingen (riolering, Openbare Verlichting en Verkeersregelinstallaties) digitaal beschikbaar gesteld aan het elektronisch uitwisselingssysteem KLIC-Online (zoals wij verplicht zijn). Het proces van het doen van een graafmelding tot het ontvangen van het kaartmateriaal ging verder volledig automatisch en digitaal.

04. Het begeleiden van diverse projecten op het gebied van kabels en leidingen Wij hebben meegewerkt aan het project ‘Randstad 380 kV, de aanleg van een nieuwe hoogspanningsverbinding in de Randstad door het Rijk in samenwerking met TenneT. Dit project loopt door in 2019. Daarnaast hebben wij diverse andere projecten in de gemeente begeleid. Wij hebben gezocht naar een geschikte locatie voor de aanleg van een nieuw transformatorstation van TenneT aan de oostzijde van de gemeente. Dit heeft niet geleid tot resultaat. Wij richten ons nu op een andere locatie voor het nieuwe transformatorstation. Vanwege de keuze door het Rijk en Tennet voor Wijk aan Zee voor het realiseren van een windmolenpark was een nieuw transformatorstation bij de Spaarnwouderweg voorlopig niet nodig. Daarnaast hebben wij extra werkzaamheden voor kabels en leidingen uitgevoerd in verband met de aantrekkende woningbouw, bijvoorbeeld Quatre Bras (Badhoevedorp), woningbouw De President (Hoofddorp), Hyde Park (Hoofddorp), diverse kleine woningbouwplannen en het vraagstuk gasloos bouwen.

108 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Ruimtelijke ontwikkelingen 2018 2018 2018 Een aantrekkelijke, veilige, efficiënte, duurzame en Baten 68.625 91.425 97.206 5.781 goed functionerende ruimtelijke omgeving. Lasten 64.613 88.857 83.485 5.372 Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 4.011 2.569 13.721 11.152 Onttrekking 16.141 12.922 17.656 4.734 Storting 16.141 12.922 17.656 4.734 Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 4.011 2.569 13.721 11.152

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: De ruimtelijke omgeving is het resultaat van Baten 433 3.177 3.600 423 een zorgvuldige afweging om het welzijn van de inwoners, Lasten 3.382 4.413 5.095 -682 bedrijven, werkenden, bezoekers en recreanten te vergroten. Saldo -2.949 -1.236 -1.495 -259

Beleidsdoel B: Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke Baten 62.036 81.528 83.053 1.526 projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel. Lasten 58.545 81.757 74.988 6.768 Saldo 3.491 -229 8.065 8.294

Beleidsdoel C: Het gebruik van de openbare ruimte sturen in Baten 6.156 6.721 10.553 3.832 overeenstemming met het beleid. Lasten 2.687 2.687 3.401 -715 Saldo 3.469 4.034 7.151 3.117

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Anterieure overeenkomsten 488 RO vrijstellingen -91 Gebiedsgerichte en bestemmingsplannen 65 Overig -39 Totaal Baten 423

Lasten Anterieure overeenkomsten -545 Gebiedsgerichte plannen -350 Samenleven met de luchthaven 163 Versnelling woningbouw 86 Overig -36 Totaal Lasten -682

109 Baten Jaarlijks worden de niet afgesloten projecten van kleinschalige woningbouw en anterieure overeenkomsten overgeboekt naar de balans. Deze mutatie van € 545.000 verloopt zowel over de baten- als over de lastenzijde en is per saldo neutraal. Voor kleinschalige woningbouwprojecten wordt € 21.000 minder bijdrage aan de reserve Ruimtelijke Investering Haarlemmermeer (RIH) gestort dan begroot is. Het resultaat van afgesloten projecten kleinschalige woningbouw en anterieure overeenkomsten is € 35.000. Dit jaar zijn er meer aanvragen ingediend die direct passend waren binnen het bestemmingsplan. Hierdoor zijn er minder ruimtelijke procedures gevoerd en waren de legesopbrengsten voor RO vrijstellingen € 91.000 lager dan begroot. De bijdragen van derden in de ontwikkeling van gebiedsgerichte- en bestemmingsplannen waren niet begroot. Deze bijdragen dienen ter dekking van extra uitgaven.

Lasten Jaarlijks worden de nog niet afgesloten kleinschalige woningbouw projecten en de nog lopende anterieure overeenkomsten overgeboekt naar de balans € 545.000 (zie baten).

Bij de gebiedsgerichte plannen zijn kosten gemaakt voor het gebiedsmanagement en ondersteuning van alle processen rondom Rijsenhout (nadeel € 176.000). Deze kosten konden niet vooraf worden voorzien. Tevens zijn kosten gemaakt voor het programmamanagement van het programma Ringvaart - Ringdijk, omdat in het programma geen kosten waren geraamd voor programmamanagement (nadeel € 174.000). Met het MPI 2018 zijn deze kosten voor de jaren 2019 en verder geraamd, waarmee niet opnieuw een overschrijding zal gaan optreden. Het budget voor samenleving met de luchthaven is niet besteed. De hiermee verband houdende onttrekking aan de Algemene dekkingsreserve heeft ook niet plaatsgevonden, een verzoek tot budgetoverheveling is hiervoor ingediend). In 2018 werden voor de eerste keer middelen ingezet voor de versnelling woningbouw. Dit betrof vooral kosten voor voorbereiding, toezicht en administratie (vta). Die waren ruim ingeschat om capaciteit te garanderen en de voortgang in de belangrijke 1e fase niet in gevaar te brengen. Voor de locaties Nieuw-Vennep West en Cruquius/Bennebroekerdijk is in het voorjaar 2018 gestart met een verkenning van de (on)mogelijkheden en een inschatting van het benodigde budget voor de plankosten tot en met het opstellen van het bestemmingplan. De uitvoering zal voornamelijk vanaf 2019 plaatsvinden. Voor het in 2018 resterende budget wordt voorgesteld dit naar 2019 over te hevelen.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Grondexploitaties 1.300 Duurzaamheid 127 Beleidsontwikkeling energie 48 Overig 51 Totaal Baten 1.526

110 Lasten Grondexploitaties 6.900 Duurzaamheid -177 Beleidsontwikkeling geluid 60 Beleidsontwikkeling energie -48 Overig 33 Totaal Lasten 6.768

Baten Grondexploitaties (nadere informatie beschikbaar in MPG) - Er is meer omzet gerealiseerd, dit levert een voordeel in de baten op van € 0,9 miljoen. - Van de voorziening strategische gronden is € 0,4 miljoen vrijgevallen. In 2018 heeft de MRA subsidie toegekend voor het uitvoeren van het MRA Programma Circulaire Economie door middel van het inhuren van een grondstoffenregisseur en de financiering van enkele ondersteunende activiteiten. De totale subsidie is € 180.000 waarvan in 2018 € 127.000 aangewend is. Het restant (en nog aanvullende subsidie) zal in 2019 aangewend en verantwoord worden. Deze subsidie is in 2018 niet in de begroting verwerkt. De provincie Noord-Holland heeft in totaal € 6 miljoen subsidie verleend voor collectieve infrastructurele investeringen ten behoeve van duurzaamheid in het PrimA4a gebied. De gemeente Haarlemmermeer verleent deze subsidie aan initiatiefnemers onder dezelfde voorwaarden als de provincie de subsidie aan de gemeente heeft verleend. Na diverse vertragingen zijn de initiatiefnemers van start gegaan en was de inschatting dat in 2018 de uitgaven € 500.000 zouden zijn. Omdat het meerdere initiatiefnemers betreft en hun projecten jaaroverstijgend zijn, kunnen de werkelijke bedragen afwijken van de prognose. De lasten in 2018 van € 548.000 worden volledig gedekt door de subsidie van Provincie Noord Holland, maar overschrijden (zowel bij de baten als lasten) de begroting met € 48.000.

Lasten Grondexploitaties (zie voor nadere informatie het MPG standlijn 1 januari 2019): - Er zijn minder kosten gemaakt, hierdoor ontstaat een voordeel van € 4,7 miljoen. - De voorziening voor het Van Groningen terrein is € 0,5 miljoen lager uitgevallen. - Er is minder afgeboekt op strategische gronden dan begroot € 1,0 miljoen. - Er hoefde € 0,7 miljoen minder Vennootschapsbelasting te worden dan begroot. Het Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (kenmerk 2015.0008286) heeft de afgelopen vier jaar uitvoering gegeven aan duurzaamheid, een van de vier pijlers van het collegeprogramma “HLMR: Krachtig Samen Werken". Met het afronden van het programma zijn enkele projecten geintensiveerd zoals de uitrol van de e-laadpalen. Onder andere door het extra ondersteunen van de diverse projecten zoals de e-laadpalen is het budget met circa € 50.000 overschreden. Zie ook paragraaf Duurzaamheid. Daarnaast is € 127.000 uitgegeven voor het uitvoeren van het MRA programma Circulaire Economie, zie de toelichting bij de baten. Het opstellen van het verplichte actieplan geluid is verschoven naar 2019. Hierdoor resteert er nu € 60.000 op beleidsontwikkeling geluid.

Beleidsontwikkeling energie, zie de toelichting onder de baten.

111 Beleidsdoel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Leges omgevingsvergunningen 3.831 Overig 1 Totaal Baten 3.832

Lasten Storting in voorziening dubieuze debiteuren -728 Overig 13 Totaal Lasten -715

Baten Het aantal aanvragen voor omgevingsvergunningen is in absolute zin hoger en specifiek zijn de bedrijfsmatige aanvragen ook in aantal en grootte toegenomen. De hausse van de markt leidt tot meer en complexere aanvragen.

Lasten Storting in voorziening dubieuze debiteuren voor mogelijk oninbare vorderingen Omgevingsvergunningen en Dwangsommen. Een en ander conform het vastgestelde beleid voor de voorziening dubieuze debiteuren.

Reserves: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting Begroting Werkelijk Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Onttrekking Algemene reserve grondzaken 12.922 17.656 4.734 Totaal Onttrekking 12.922 17.656 4.734

Storting Algemene reserve grondzaken 12.922 17.656 -4.734 Totaal Storting 12.922 17.656 -4.734

Onttrekkingen en Stortingen: Voor nadere informatie verwijzen wij naar het Meerjarenperspectief Grondzaken 01-01-2019. Bij de balans is een uitgebreide toelichting opgenomen op de mutaties van deze reserve.

112 Wonen lasten in € 2.171 Portefeuillehouder: Booij % totale realisatie lasten 0,4% Maatschappelijk doel: Voor zowel onze huidige inwoners als voor mensen die in Haarlemmermeer willen gaan wonen, zijn er voldoende woningen die aansluiten bij de woonbehoeften in verschillende levensfasen. De variëteit in woonmilieus sluit daar goed bij aan. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Er is voldoende aanbod van woningen, met voldoende differentiatie in het aanbod 426 363 49% voor verschillende doelgroepen, met bijzondere aandacht voor lagere inkomensgroepen, starter en jongeren. 01. Zorgen dat bij de nieuwbouwprogrammering 30% sociale huur wordt gerealiseerd. 02. Bouwafstemming lokaal en regionaal. 03. Het verstrekken van startersleningen. 04. Het verkennen van inrichting van woonservicegebieden. 05. Het verruimen van het (tijdelijke) aanbod in de sociale huursector. 06. Uitvoeren van visie Wonen en Zorg Beleidsdoel B: Het leveren van de kaders voor de toewijzing van woningen aan verschillende 200 1.501 -1% doelgroepen, binnen regionale afspraken, waarbij een zo goed mogelijke match tussen vraag en aanbod wordt bereikt. 01. Monitoren toewijzingsprocessen. 02. Invulling lokale beleidsvrijheid bij de woonruimteverdeling in de sociale huursector. 03. Afspraken over toewijzing van vrijkomende huurwoningen aan jongeren, ouderen en kwetsbare groepen in de vorm van prestatieafspraken met corporaties. 04. Uitvoering prestatieafspraken met corporaties en gesprek met zorginstellingen over zorgwoningen, nultredenwoningen en opplussen. 05. Verdeling taakstelling verblijfsgerechtigden/vluchtelingen. 06. Aanpak onrechtmatige bewoning. 07. Woningontruimingen. Beleidsdoel C: Nieuwe en bestaande woonmilieus sluiten goed aan bij de (veranderende) 2 307 1% behoeftes van de inwoners. 01. Uitvoering prestatieafspraken Ymere duurzaam beheer en energie met corporaties. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: nvt Beleidsdoel B: nvt Beleidsdoel C: Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer BV, Energiebedrijf Haarlemmermeer BV, Zonnepanelen Haarlemmermeer BV

113 Woningbouw Tudorpark in Hoofddorp

Wonen

Voor zowel onze huidige inwoners als voor mensen die in Haarlemmermeer willen gaan wonen, zijn er voldoende woningen die aansluiten bij de woonbehoeften in verschillende levensfasen. De variëteit in woonmilieus sluit daar goed bij aan.

Doordat de economie groeit, zet op de koopmarkt het herstel door. In steden als Amsterdam is sprake van (over)verhitting met prijsstijgingen van ver boven de 10% op jaarbasis. Ook in onze gemeente zijn in 2018 huizenprijzen, afhankelijk van de locatie, flink gestegen. Het aantrekken van de woningmarkt heeft zich vertaald in nieuwe kansen om nieuwbouwprojecten van de grond te krijgen. Dit vergroot de kans op het realiseren van een versnelling van de woningbouwproductie in de komende jaren, waarover ook in regionaal verband afspraken zijn gemaakt. Hierbij is in 2018 ingezet op het realiseren van 30% sociale huur en 10% van de nieuwbouw in het derde segment, dit zijn beleggershuurwoningen in het middeldure segment.

Op de sociale huurmarkt bestaat nog steeds een grote spanning tussen vraag en aanbod. Door het lage aantal vrijkomende sociale huurwoningen, is het voor woningzoekenden een lastige opgave geworden om een woning te vinden. Wanneer zij op korte termijn onderdak nodig hebben, kan dat tot problematische situaties leiden. Daarnaast hebben we te maken met de wettelijke taakstelling om statushouders te huisvesten. In 2018 hebben we de achterstand in het plaatsen van statushouders geheel ingelopen.

114 De investeringscapaciteit van Ymere is nog steeds laag, de nieuwbouwproductie van Ymere in de sociale huursector was daarom gering. Wel investeert Ymere in onderhoud en verduurzaming van het bestaande woningbestand.

Om investeringen in sociale huurwoningen verder te stimuleren zijn er ook afspraken gemaakt met woningcorporatie Eigen Haard om op korte termijn circa 200 extra woningen te realiseren voor spoedzoekers en statushouders. Verder wordt ingezet op transformatie van bestaand vastgoed. Dankzij deze inspanningen is in 2018 vooruitgang geboekt om tegemoet te komen aan de dringende vraag naar woningen van spoedzoekers en statushouders.

Metingen Omschrijving Eenheid Bron 2015 2016 2017 2018 Gemiddelde WOZ waarde Duizend euro CBS 244 248 256 272 Nieuw gebouwde woningen Aantal per 1.000 Basisregistratie 4,3 7 n.b.1 n.b.1 woningen adressen en gebouwen (BAG) Demografische druk % CBS 67,3 68 68,6 68,9 Gemeentelijke woonlasten In Euro’s COELO 642 644 650 629 eenpersoonshuishouden Gemeentelijke woonlasten In Euro’s COELO 710 713 718 717 meerpersoonshuishouden 1 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl.

Relevant beleid • Woonvisie 2012-2015 (2011.0048213) • Woonagenda Haarlemmermeer (2015.0011692) • Ontwerp-Huisvestingsverordening 2018 (2017.0038896) • Convenant woningtoewijzing Stadsregio • Prestatieafspraken 2018 Ymere – VHH – gemeente Haarlemmermeer (2017.0070477) • Prestatieafspraken 2018 Woonzorg Nederland (2017.0070529) • Prestatieafspraken 2018 DUWO – Duwoners – gemeente Haarlemmermeer (2017.0070474) • Voorovereenkomst Eigen Haard (2017.0006457) • Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (2015.0008286) • Uitvoeringsprogramma 2016-2017 Programma Haarlemmermeer Duurzaam (2016.0018624) • Samenwerkingsagenda Energie (2016.0016067) • Visie Wonen en Zorg (2017.0026227) • Versnelling woningbouwproductie (2017.0037218) • Verordening Starterslening Haarlemmermeer 2017 (2017.0015810) • Nota Uitgangspunten binnenstedelijke nieuwbouw en transformatie (2017.0035508)

Beleidsdoel A: Er is voldoende aanbod van woningen, met voldoende differentiatie in het aanbod voor verschillende doelgroepen, met bijzondere aandacht voor lagere inkomensgroepen, starter en jongeren.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Bij de nieuwbouwprojecten die de komende jaren gerealiseerd worden, is een goede mix tussen koop en huur, goedkoop en duur en gaat het om kwalitatief goede woningen die van toegevoegde waarde zijn voor de Haarlemmermeerse woonmilieus.

115 Activiteiten 01. Zorgen dat bij de nieuwbouwprogrammering 30% sociale huur wordt gerealiseerd. 02. Bouwafstemming lokaal en regionaal. 03. Het verstrekken van startersleningen. 04. Het verkennen van inrichting van woonservicegebieden. 05. Het verruimen van het (tijdelijke) aanbod in de sociale huursector. 06. Uitvoeren van visie Wonen en Zorg

Toelichting 01. Zorgen dat de nieuwbouwprogrammering 30% sociale huur wordt gerealiseerd Om te zorgen dat op te ontwikkelen locaties zoals De Parels en De Parken, 30% van de woningen in de sociale huursector gerealiseerd worden – het doel tijdens de afgelopen bestuursperiode -, hebben wij bij alle belangrijke overleggen en onderhandelingen deze 30% regel benadrukt. Aangezien de realisatie van deze projecten enige jaren in de toekomst ligt zal pas later duidelijk worden hoeveel sociale huurwoningen daadwerkelijk gerealiseerd gaan worden.

02. Bouwafstemming lokaal en regionaal Om in onze gemeente de komende jaren 5000 extra woningen te bouwen is de grootste inzet gegaan naar de identificatie van locaties waar grootschalige woningbouw versneld kan worden. Voor een aantal locaties zijn we erin geslaagd om oplossingen te vinden voor belemmerende factoren, zoals gebrek aan ontsluitingswegen

03. Het verstrekken van startersleningen De starterslening is een belangrijk instrument op de Haarlemmermeerse woningmarkt. Bij nieuwbouwprojecten met starterswoningen maakt de starterslening woningen niet alleen bereikbaar voor de starters, maar geeft het ook een belangrijke impuls aan de verkoop. Voor de dekking van de rentelasten zetten wij een deel van de middelen in uit de Reserve Wonen. In 2018 zijn er 30 startersleningen verstrekt met een totaalwaarde van ruim € 1 miljoen.

04. Het verruimen van het aanbod in de sociale huursector Diverse projecten van sociale huurwoningen zijn afgerond in 2018, waaronder bijvoorbeeld meer dan 100 sociale huurwoningen in Nieuw Vennep en circa 20 aan de Hoofdweg in Hoofddorp. Ook is begonnen met de bouw van circa 250 nieuwe woningen die in 2019 en later beschikbaar zullen komen.

05. Bijdragen aan het verlagen van woonlasten Met Ymere zijn afspraken gemaakt om de huren voor mensen die langer dan twee jaar bijstand ontvangen te verlagen - zodat ook zij een huur hebben die passend is bij hun inkomen. Dit levert een belangrijke bijdrage aan het betaalbaar houden van het wonen.

06. Uitvoeren van Visie Wonen en Zorg In 2018 is het uitvoeringsprogramma Wonen met Zorg vastgesteld. In dit uitvoeringsprogramma zijn de ambities uit de visie Wonen met Zorg 2030 vertaald in concrete activiteiten en resultaten. De nadruk ligt hierbij op:

1. het vergroten van het aantal geschikte en beschikbare woningen voor inwoners met een woonzorgbehoefte; 2. wonen met zorg wordt vanaf de start van de planvorming meegenomen bij nieuwe gebiedsontwikkelingen; 3. waar mogelijk worden verbeteringen ten behoeve van wonen en zorg doorgevoerd in bestaande wijken;

116 4. het realiseren van de opstapregeling, gericht op zelfstandig wonen na verblijf in een instelling.

Op basis van het uitvoeringsplan is in 2018 ingezet op het op korte termijn vergroten van het aantal goedkope sociale huurwoningen, onder andere aan de Kaj Munkweg en in Lincolnpark. Daarnaast hebben we verscheidene woonzorginitiatieven binnen de gemeente begeleid. In de pilot Bornholm hebben gemeente en (zorg)partners samen gewerkt aan ‘woonzorg in de wijk’, door het doorvoeren van aanpassingen in zowel de sociale als de fysieke leefomgeving. We hebben in 2018 de checklist ‘Langer zelfstandig wonen’ ontwikkeld, waarin alle informatie over ‘Langer zelfstandig wonen’ gebundeld is voor onze (oudere) inwoners. Voor nieuwe gebiedsontwikkelingen zijn uitgangspunten ontwikkeld die meegenomen kunnen worden in de ontwikkelprogramma’s voor toekomstige wijken. Tot slot is in 2018 in samenwerking met Ymere en (zorg)organisaties de Opstapregeling om zorg en welzijn beter in te bedden in de wijken uitgewerkt. In de opstapregeling is de begeleiding geregeld van mensen die uitstromen uit intramurale instellingen.De regeling is per 1 januari 2019 gestart.

Beleidsdoel B: Het leveren van de kaders voor de toewijzing van woningen aan verschillende doelgroepen, binnen regionale afspraken, waarbij een zo goed mogelijke match tussen vraag en aanbod wordt bereikt.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan?

Het aantal vrijkomende sociale huurwoningen is sinds 2008 ongeveer gehalveerd. Dat merken niet alleen de woningzoekenden die bij Woningnet ingeschreven staan, het zet ook de huisvesting onder druk van bijzondere doelgroepen zoals de statushouders.

Activiteiten 01. Monitoren toewijzingsprocessen. 02. Invulling lokale beleidsvrijheid bij de woonruimteverdeling in de sociale huursector. 03. Afspraken over toewijzing van vrijkomende huurwoningen aan jongeren, ouderen en kwetsbare groepen in de vorm van prestatieafspraken met corporaties. 04. Uitvoering prestatieafspraken met corporaties en gesprek met zorginstellingen over zorgwoningen, nultredenwoningen en opplussen. 05. Verdeling taakstelling verblijfsgerechtigden/vluchtelingen. 06. Aanpak onrechtmatige bewoning. 07. Woningontruimingen.

Toelichting

01. Monitoring toewijzingsprocessen Jaarlijks rapporteert zowel Woningnet als Ymere over de woningtoewijzingen aan de hand waarvan wij de ontwikkelingen volgen. Deze zijn deels meegenomen in de Bestuurlijke Voortgangsrapportage Wonen.

02. Invulling lokale beleidsvrijheid bij de woonruimteverdeling in de sociale huursector Sinds juli 2015 hebben wij de ruimte om bij vrijkomende woningen voorrang aan inwoners van Haarlemmermeer te geven, maximaal 25% van de vrijkomende woningen kunnen wij als gemeente zelf toewijzen. In de huisvestingsverordening geven wij hier nadere invulling aan. Ter voorbereiding op de samenvoeging van Haarlemmermeer met Haarlemmerliede en Spaarnwoude is de huisvestingsverordening aangepast.

117 03. Afspraken over toewijzing van vrijkomende huurwoningen aan jongeren, ouderen en kwetsbare groepen in de vorm van prestatieafspraken met corporaties Door onze jaarlijkse prestatieafspraken met woningcorporatie Ymere hebben wij een evenwichtig woningaanbod aan diverse groepen gerealiseerd. Daarnaast heeft Ymere ook afspraken met (zorg)instellingen gemaakt met het oog op de uitstroom naar reguliere woningen.

05. Verdeling taakstelling verblijfsgerechtigden/vluchtelingen De achterstanden voor de plaatsing van statushouders zijn weggewerkt. Totaal Gerealiseerd 2017 2018 Achterstand 264 117 Reguliere taakstelling (jan/juni) 111 110 Reguliere taakstelling (jul/dec) 85 93 Subtotaal (achterstand + taakstelling) 458 320 Af: Gehuisveste statushouders 343 300 Resultaat nieuwe achterstand 115 20

06. Aanpak onrechtmatige bewoning Met de woningcorporaties DUWO (verhuurder van het studentencomplex aan de Opaallaan) en Ymere is samengewerkt om onrechtmatige bewoning en woonfraude aan te pakken.

Beleidsdoel C: Nieuwe en bestaande woonmilieus sluiten goed aan bij de (veranderende) behoeftes van de inwoners.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Met Ymere en Vereniging Huurders Haarlemmermeer (VHH) zijn afspraken gemaakt over investeringen in nieuwe woningen en duurzaamheid. Voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw blijven we de afspraken richten op lage woonlasten en zo hoog mogelijk energierendement en duurzaamheidswinst.

Voor de gemeentelijke locatie Lincolnpark is het uitgangspunt circulaire gebiedsontwikkeling. Hier liggen kansen voor het creëren van de 'wijk van de toekomst'. Aan de hand van de inhoudelijke thema's, water, energie en grondstoffen uit het Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 en de thema's financiële en sociale duurzaamheid wordt een en ander uitgewerkt. Financiële duurzaamheid gaat om een toekomstbestendige en ook op lange termijn betaalbare inrichting van de openbare ruimte. Sociale duurzaamheid draait om het realiseren van een leefbare wijk waarin alle inwoners verbonden en verantwoordelijk zijn. Wonen met zorg speelt hierbij een belangrijke rol.

Activiteiten 01. Uitvoering prestatieafspraken Ymere duurzaam beheer en energie met corporaties.

Toelichting 01. Uitvoering prestatieafspraken Ymere over duurzaam beheer en energie met corporaties Zoals elk voorjaar vond met Ymere het overleg plaats waarbij het behalen van de doelen die zijn afgesproken in de prestatieafspraken van 2018 centraal staat. Ook is in het najaar een nieuwe reeks prestatieafspraken vastgelegd die in 2019 door Ymere moeten worden nageleefd. In de prestatieafspraken benadrukken wij zaken als woonruimtetoedeling aan speciale groepen, duurzaamheid, etc.

118 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Wonen 2018 2018 2018 Voor zowel onze huidige inwoners als voor mensen die in Baten 199 199 202 3 Haarlemmermeer willen gaan wonen, zijn er voldoende woningen die aansluiten bij de woonbehoeften in verschillende Lasten 3.469 2.456 2.124 332 levensfasen. De variëteit in woonmilieus sluit daar goed bij aan. Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 3.270 2.257 1.922 335 Onttrekking 1.530 737 426 311 Storting 48 48 48 - Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 1.788 1.568 1.544 24

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Er is voldoende aanbod van woningen, met Baten 0 0 0 0 voldoende differentiatie in het aanbod voor verschillende Lasten 1.454 661 315 346 doelgroepen, met bijzondere aandacht voor lagere inkomensgroepen, starter en jongeren. Saldo -1.454 -661 -315 346

Beleidsdoel B: Het leveren van de kaders voor de toewijzing Baten 199 199 200 1 van woningen aan verschillende doelgroepen, binnen Lasten 1.663 1.483 1.501 -18 regionale afspraken, waarbij een zo goed mogelijke match tussen vraag en aanbod wordt bereikt. Saldo -1.464 -1.284 -1.301 -17

Beleidsdoel C: Nieuwe en bestaande woonmilieus sluiten Baten 0 0 2 2 goed aan bij de (veranderende) behoeftes van de inwoners. Lasten 352 312 307 5 Saldo -352 -312 -305 7

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Lasten Voorbereiding woningbouwplannen 346 Overig 0 Totaal Lasten 346

Lasten Door een wijziging in bestaande woningbouwplannen is er een bedrag van € 155.000 niet besteed. Daarnaast is er € 191.000 minder uitgegeven aan de ontwikkeling van sociale woonprojecten omdat bij de uitgevoerde projecten een bijdrage niet nodig was.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 1 Totaal Baten 1

119 Lasten Overig -18 Totaal Lasten -18

Beleidsdoel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 2 Totaal Baten 2

Lasten Overig 5 Totaal Lasten 5

Reserves: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting Begroting Werkelijk Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Onttrekking Wonen 737 426 -311 Totaal Onttrekking 737 426 -311

Storting Wonen 48 48 0 Totaal Storting 48 48 0

Onttrekkingen: De onttrekking uit de reserve Wonen is lager doordat door een wijziging in bestaande woningbouwplannen een bedrag van € 155.000 niet is besteed. Daarnaast is er minder uitgegeven aan de ontwikkeling van sociale woonprojecten hierdoor wordt ook een bedrag van € 156.000 niet uit de reserve onttrokken.

120 Kwaliteit fysieke omgeving lasten in € 57.550 Portefeuillehouder: Ruigrok, Sedee-Schuitemaker, Steffens-van de Water % totale realisatie lasten 11,7% Maatschappelijk doel: Een schone, duurzame, hele en veilige openbare ruimte. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Goed onderhouden openbaar groen en bomen, die bijdragen aan een positieve 1.221 8.226 -5% beleving van de openbare ruimte. 01. Het duurzaam onderhouden van openbaar groen en bomen. 02. Het vergroten van de betrokkenheid van de gebruikers van openbaar groen en bomen. 03. Het duurzaam en klantgericht beheren van de gemeentelijke begraafplaatsen. Beleidsdoel B: Het sturen van afvalstromen naar maximaal hergebruik. 17.278 13.738 -2% 01. Het communiceren met inwoners over hergebruik van grondstoffen en afvalpreventie. 02. Het inzamelen van huishoudelijk afval, grof huishoudelijk afval en gesorteerde grondstoffen. 03. De extra inzet zwerfafval. 04. Het toezicht op de naleving inzake illegale stort en zwerfvuil. Beleidsdoel C: Zorgen voor een adequaat beheer in de openbare ruimte van grondwater, 8.829 5.683 0% hemelwater en afvalwater. 01. Het verstrekken van advies en voorlichting aan inwoners, instellingen en bedrijven over (grond)waterbeleid. 02. De aanleg en het onderhoud van drainage en de monitoring van grondwater ter verbetering van het grondwaterbeheer. 03. Het klimaatbestendig maken van de leefomgeving voor wat betreft water. 04. Het duurzaam beheren en onderhouden van afvalwaterstelsels en oppervlaktewater (kolken, riolering, en gemalen). 05. Het duurzaam beheren van de watergangen en waterbodembeheer. Beleidsdoel D: Gemeentelijke wegen, straten en pleinen zijn goed begaanbaar, schoon en veilig. 1.270 21.160 -1% 01. Het op duurzame wijze beheren en onderhouden van wegen, straten, pleinen. 02. Het beheren, onderhouden en verder verduurzamen van de civieltechnische kunstwerken. 03. Het schoonhouden van straten. 04. Het beheren, onderhouden en verduurzamen van openbare verlichting. 05. Het duurzaam beheren en onderhouden van de VRI’s. 06. Het op duurzame en efficiënte wijze bestrijden van gladheid. Beleidsdoel E: Haarlemmermeer biedt een gezond leefklimaat. 84 8.743 -1% 01. Zorgdragen dat bedrijven op de hoogte zijn van de geldende regels uit het omgevingsrecht, zodat zij in staat zijn deze spontaan na te leven. 02. Zorgdragen dat initiatieven van bedrijven worden getoetst aan (plannen,) beleid en weten regelgeving, zodat vooraf bekend wordt of deze passen binnen een gezond leefklimaat. 03. Zorgdragen dat juiste- en actuele voorschriften uit het omgevingsrecht gelden voor bedrijven, zodat de belangen, waarvoor deze gesteld zijn ook handhaafbaar zijn. 04. Het houden van toezicht en het handhaven op naleving van omgevingsvoorschriften, zodat het belang van een gezond leefklimaat voor inwoners is gewaarborgd. 05. Het voorbereiden van de komst van de Omgevingswet. 06. Het saneren van bodemverontreiniging. 07. Het toepassen van een duurzaam bodembeheer. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: De Waterwolf Dienstverlening Buitenruimte BV Beleidsdoel B: Meerlanden Holding NV Beleidsdoel C: De Waterwolf Dienstverlening Buitenruimte BV Beleidsdoel D: Meerlanden Holding NV, De Waterwolf Dienstverlening Buitenruimte BV Beleidsdoel E: Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied

121 Kwaliteit fysieke omgeving

Een schone, duurzame, hele en veilige openbare ruimte. Onze doelstelling voor de fysieke leefomgeving is een schone, duurzame, hele en veilige openbare ruimte. Wij streven ernaar de kwaliteit van de fysieke leefomgeving op duurzame wijze, meerjarig in stand te houden en deze waar nodig te verbeteren. Dit alles tegen zo laag mogelijke en maatschappelijk acceptabele kosten en binnen de kaders van de wettelijke bepalingen.

Het gebruik van de openbare ruimte is niet los te zien van de maatschappelijke context.

Daarom richten wij ons bij het beheer ervan zoveel mogelijk op de belevingswereld van inwoners en ondernemers, door beeldkwaliteit te hanteren, inwoner- en gebiedsgericht te werken en maatwerk te leveren. Daarnaast streven wij ernaar voor gegevensbeheer onze basis verder op orde te krijgen. Hiermee verbeteren wij onze dienstverlening verder en kunnen wij de openbare buitenruimte efficiënter beheren.

Wij voegen onze areaalgegevens en gegevens over de kwaliteit van de openbare ruimte samen met die van Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Het doel hiervan is in 2019 de wijze van beheren in de nieuwe gemeente te uniformeren.

122 Omschrijving Kengetallen1 2016 2017 2018 2 Bomen3 95.536 92.062 92.650 Groenvlakken (gazon, heesters, hagen, bosplantsoen, enz.) 4 9.5 km2 9.5 km2 10.5 km2 Kunstwerken (bruggen, tunnels, kademuur, enz.) 645 stuks 645 stuks 649 stuks Duikers 658 stuks 658 stuks 658 stuks Fonteinen 12 stuks 12 stuks 12 stuks Openbare Verlichting (lichtpunten) 37.814 stuks 38.000 stuks 40.458 stuks Riolering lengte vrijverval riool 5 818 km 838 km 831,1 km Riolering lengte mechanisch riool , 77 km 64 km 148,4 km Riolering aantal pompunits 785 stuks 785 stuks 796 stuks Verharding Totaal 8,2 km2 8,3 km2 8.5 km2 Verharding gesloten 3,6 km2 3,6 km2 3.8 km2 Verharding open 4,6 km2 4,7 km2 4.7 km2 Speelplekken 6 678 652 651 Speelelementen 2764 3.200 3313 Verkeersregelinstallaties 70 stuks 70 stuks 69 stuks Zebrapad beveiligingsinstallaties 11 11 11 1 De kengetallen betrffen uitsluitend het areaal van de oude gemeente Haarlemmermeer. 2 De transformatie van het oude beheersysteem DgDialog naar het nieuwe beheersysteem Gisib heeft tot gevolg gehad dat de beheergegevens zijn geactualiseerd 3 Bomen in beheer gemeente, inclusief recreatiegebieden, begraafplaatsen, parkmanagement. 4 Groenvakken (gazon, heesters, hagen, bosplantsoen, etc.) in beheer gemeente, inclusief recreatiegebieden, begraafplaatsen, parkmanagement. 5 Areaal inclusief drainage 6 Conform het Speelruimtebeleidsplan zijn speelplekken en speelelementen verwijderd omdat deze niet meer voldeden vanwege de leeftijdsopbouw van de wijk waarin deze lagen. Tevens zijn speelplekken verwijderd omdat deze onveilig waren. Het aantal speelelementen is toegenomen omdat de manier van registratie is gewijzigd en gegevens voor het nieuwe beheersysteem zijn gecontroleerd en waar nodig aangevuld.

Verbonden partijen De verbonden partijen voor het programma Kwaliteit Fysieke omgeving zijn de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, Meerlanden Holding NV en De Waterwolf Dienstverlening Buitenruimte BV.

Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied De uitvoering van de aan de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG) opgedragen taken op het gebied van bouw, milieu en bodem betreffen: Vergunningverlening, Toezicht en handhaving en Advies en uitvoeringsbeleid. Hiervoor wordt sinds 2017 jaarlijks een Uitvoeringsovereenkomst afgesloten en een uitvoeringsprogramma vastgesteld. De kwaliteit van de uitvoering is vastgelegd in een verordening. Sinds 1 januari 2017 vindt financiering van de OD NZKG plaats op grond van de ontwikkelde methode prestatiegerichte financiering (PGF). In de actualisatie van de Kaderbrief 2017-2021 heeft de OD NZKG haar vijf ambities voor de komende jaren concreet gemaakt en aangescherpt. De ambities zijn: “de OD NZKG is eigenstandig, gezaghebbend en professioneel. Haar financiële en procesmatige sturing is helder en transparant. De OD NZKG is een landelijke speler en expertisecentrum op verschillende thema’s. Ze past een informatie en risico gerichte werkwijze toe en bepaalt aan de hand daarvan, in overleg met de opdrachtgever, hoe het werk te prioriteren. De OD NZKG heeft het accountmanagement op orde”. Bij de aanscherping gaat het om: “een externe focus door ‘Anticiperen en communiceren’, ‘Inspelen op externe ontwikkelingen’ en ‘Transparante financiering en sturing”. De bekende risico’s zijn door de OD NZKG in beeld gebracht en passende maatregelen zijn opgenomen in hun begroting. Belangrijke inhoudelijke ontwikkelingen waar de OD NZKG mee te maken heeft, zijn de voorbereidingen op de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen en de Omgevingswet (die beiden, naar verwachting, in 2021 in werking treden).

Meerlanden Meerlanden heeft werkzaamheden uitgevoerd die vooral betrekking hebben op een schone en veilige openbare ruimte (afvalverwijdering, straatreiniging, ongediertebestrijding en zwerfafvalverwijdering). De door Meerlanden uitgevoerde gladheidbestrijding was mede gericht op het veilig kunnen gebruiken van de openbare ruimte. Bij de uitvoering van de werkzaamheden heeft Meerlanden veel aandacht besteed aan duurzaamheid, aan de hand van het Programma Circulaire Economie 2016-2020. Het doel hiervan is een toonaangevende bijdrage te leveren aan duurzaam afval- en grondstoffenbeheer.

123 Vanuit de positie van Meerlanden in de keten betekent dit het gescheiden inzamelen van potentiële grondstofstromen en het zo duurzaam mogelijk organiseren van de verwerking met maximaal hergebruik als doel. In juni is het Regionaal Sorteercentrum Schiphol officieel geopend. Dit sorteercentrum is een samenwerking tussen Wecycle en Meerlanden. Hier worden door re-integratie medewerkers afgedankte elektrische apparaten gesorteerd en gedemonteerd waardoor grondstoffen worden gewonnen uit oude apparaten. Dit stimuleert zowel de circulaire als de sociale economie. Daarnaast heeft Meerlanden via Social Return mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt deel laten nemen aan het arbeidsproces. Uit een onderzoek naar de effecten van Social Return blijkt dat Meerlanden in de afgelopen vijf jaar het aantal banen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt heeft uitgebreid naar 120. Tevens blijkt uit dit onderzoek dat investeren in sociale arbeidsparticpatie loont doordat welvaart en welzijn van de deelnemers toenemen en de kosten voor gemeenten dalen. De aangesloten gemeenten en Meerlanden hebben de mogelijkheid onderzocht om te komen tot meer transparantie en uniformiteit in de tariefstelling door Meerlanden. De uitkomsten van dit onderzoek leiden tot uniforme tarieven voor afvalverwijdering, vastgelegd in een dienstverleningsovereenkomst, die Meerlanden en de deelnemende gemeenten begin 2019 aan zullen gaan.

De Waterwolf De Waterwolf heeft gezorgd voor het heel en veilig houden van de openbare ruimte door het uitvoeren van diverse onderhoudswerkzaamheden. Dit omvatte voornamelijk het groenonderhoud en het afhandelen van meldingen over de openbare ruimte. Vanuit een integrale raamovereenkomst, waarin zowel het klein- en regulier civieltechnisch onderhoud is opgenomen, hebben wij De Waterwolf gebiedsgericht ingezet. Daarnaast hebben zij het beheer en onderhoud van de gemeentelijke begraafplaatsen verricht, de beweegbare bruggen bediend en de pontverbinding tussen Rijsenhout en Aalsmeer verzorgd. De Waterwolf heeft naast een reguliere werkplek voor de uitvoering van het beheer en onderhoud van de openbare buitenruimte, mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een leerwerkplek of (tijdelijke) baan geboden (Social Return). Voor het groenonderhoud heeft een inbestedingstrajact plaatsgevonden. Dit traject was dermate intensief dat wij een nader onderzoek instellen naar de Waterwolf. Daarnaast is het onderhoud voor gebied midden voor 2019 gegund. Voor financiële informatie en eventuele risico’s over de verbonden partij, zie de paragraaf Verbonden Partijen.

Relevant beleid • Nota B&W Beheerkwaliteitplan 2009 (B&W 2009.0019558) • Nota B&W Actualisering Beheerkwaliteitplan Openbare Ruimte (BKP) (2016.0069196) • Nota B&W Leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte (DIOR) 2014 (2014.0004100) • Raadsvoorstel Beheerplannen Fysieke Leefomgeving (2015.0027513) • Raadsvoorstel Visie Boombeleid 2015 (2014.0056392) • Raadsvoorstel Kadernota Beheer Monumentale en Waardevolle Toekomstbomen 2013 (2013/0000130) • Raadsvoorstel Kadernota Vervanging en Herplant 2015 (2014.0056392) • Raadsvoorstel Kadernota Boomveiligheid en Zorgplicht 2015 (2014.0056392) • Raadsvoorstel Kadernota Beheer en Overlast van bomen 2015 (2015.0053367) • Groenstructuurplannen (diverse jaren) • Nota’s B&W Groenbeheerplannen (Badhoevedorp, MEERGroen) (diverse jaren) • Structuurvisies (Hoofdvaart, IJweg, etc) (diverse jaren) • Raadsvoorstel Beheersverordening gemeentelijke begraafplaatsen Haarlemmermeer (2011) (2011.0035034) en eerste wijziging (2016.0053740)

124 • Raadsvoorstel Verordening op de heffing en invordering van rechten voor het gebruik van de gemeentelijke begraafplaatsen in de Haarlemmermeer (2015) (2014.0042883) • Raadsvoorstel Uitvoeringsregeling Beheersverordening gemeentelijke begraafplaatsen 2016 (2016.0053740) • Raadsvoorstel Uitbreiding inzameling kunststof verpakkingsmateriaal (2013) (2013.0082521) • Nota B&W Extra inzet zwerfafval 2017-2023 (2016.0069291) • Nota B&W Startnotitie Huishoudelijk Grondstoffenplan 2016-2021 (2016) (2016.0004672) • Raadsvoorstel Afvalstoffenverordening gemeente Haarlemmermeer 2006 (2006/692096) • Nota B&W Overeenkomsten 'Afvalverwijdering, Straatreiniging, Markten, Zwerfafval en Volksgezondheid' en 'Gladheidbestrijding' 2016-2020 (2016.0055146) • Nota B&W Gladheidsbestrijdingsplan 2017-2020 (2017.0058479) • Raadsvoorstel Strategische Samenwerkingsagenda Haarlemmermeer-Rijnland 2015-2030, inclusief het Waterplan Haarlemmermeer 2015-2030 (2015.0008009) • Raadsvoorstel Gemeentelijk Rioleringsplan 2015 tot en met 2019 (2015.0040910) • Convenant onderhoud stedelijk oppervlaktewater, gemeente Haarlemmermeer en Hoogheemraadschap van Rijnland • Raadsvoorstel Duurzame Openbare Verlichting (2012.0011763) • Raadsvoorstel Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (2015.0008286) • Nota B&W Uitvoeringsprogramma 2016-2017 Programma Haarlemmermeer Duurzaam (2016.0018624) • Nota B&W Samenwerkingsagenda Energie (2016.0016067) • Raadsvoorstel Aanpak ‘Van afval- naar grondstofinzameling (2018.0030093) • Raadsvoorstel ‘Nota Bodembeheer gemeente Haarlemmermeer, beleidskader voor grondverzet’ (2018.0014079) • Nota B&W Actualisatie Beleidsregel PFOS en PFOA gemeente Haarlemmermeer (2018.0014073)

Beleidsdoel A: Goed onderhouden openbaar groen en bomen, die bijdragen aan een positieve beleving van de openbare ruimte.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan?

Openbaar groen en bomen Openbaar groen en bomen zijn, naast een waardevol kapitaalgoed, van belang voor de leefbaarheid in de openbare ruimte, de gezondheid van inwoners en het milieu. Zij dragen in belangrijke mate bij aan de kwaliteit van woon-, werken leefklimaat en het aanzien van de openbare buitenruimte. Wij hebben doelgericht en zo (kosten) efficiënt mogelijk gewerkt aan de duurzame instandhouding van het bomenareaal en het openbaar groen. Waar nodig hebben wij de kwaliteit ervan verbeterd. Hierbij stonden het waarborgen van de veiligheid en het voldoen aan de wettelijke zorgplicht voorop, maar wij hebben tevens gestreefd naar een gevarieerd areaal, met instandhouding en bescherming van de ecologische waarden. De betrokkenheid van inwoners, ondernemers en belangengroepen hebben wij vergroot door inwoner- en gebiedsgericht werken en participatie.

Begraafplaatsen Op onze gemeentelijke begraafplaatsen bieden wij onze inwoners plekken voor het herdenken van dierbaren, maar ook ontmoetingsplaatsen, waar de natuur- en cultuurhistorische waarden van de begraafplaatsen kunnen worden beleefd. Ons doel is dat onze begraafplaatsen worden gezien als unieke gedenkparken. Vanuit onze primaire rol als beheerder van de begraafplaatsen hield dit in dat wij streefden naar goed onderhouden en goed toegankelijke begraafplaatsen, waarbij wij rekening hebben gehouden met persoonlijke wensen van nabestaanden en veranderingen in de samenleving.

125 Activiteiten 01. Het duurzaam onderhouden van openbaar groen en bomen. 02. Het vergroten van de betrokkenheid van de gebruikers van openbaar groen en bomen. 03. Het duurzaam en klantgericht beheren van de gemeentelijke begraafplaatsen.

Toelichting 01. Het duurzaam onderhouden van openbaar groen en bomen Het duurzaam onderhouden van openbaar groen en bomen houdt in: een duurzame instandhouding van het areaal (levensduur), tegen zo beperkt mogelijke middelen. Optimale groeiomstandigheden, goed onderhoud en bescherming dragen hieraan bij. Het Beheerkwaliteitplan (BKP) was de basis voor het onderhoud. Wij hebben vanuit de Vernieuwing Openbare Ruimte fase 3 (VOR 3) (2018-2022) bomen en beplanting vervangen. In de paragraaf 'Onderhoud Kapitaalgoederen' gaan wij nader in op het onderhoud en de vervanging van openbaar groen en bomen. In overleg met dorps- en wijkraden hebben wij als vervolg op het aangepaste maairegime gebiedsgericht en vraaggericht extra onderhoud uitgevoerd aan beplanting in de woonomgeving.

02. Het vergroten van de betrokkenheid van gebruikers van openbaar groen en bomen Door participatie hebben wij de betrokkenheid van de gebruikers bij de fysieke leefomgeving vergroot. Wij hebben inwoners waar mogelijk betrokken door inrichting en soortkeuze aan hen voor te leggen en een assortiment te gebruiken dat is afgestemd op het gebruik en de locatie. Wij hebben informatieavonden gehouden op locaties waar het openbaar groen werd vervangen, zodat inwoners konden meedenken en meebeslissen over soorten bomen en beplanting. Voorbeelden hiervan zijn het vervangen van beplantingen rond de appartementencomplexen in het Ridderburgpark in Hoofddorp en het vervangen van de zieke kastanjebomen rond de busbaan door de wijk Overbos in Hoofddorp. Daarnaast zijn wij erkend als bijvriendelijke gemeente. Samen met de Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO) stimuleren wij dat boeren op eigen terrein stroken beplanten met bijvriendelijke gewassen. Tevens hebben wij fruitbomen geplant in Lisserbroek (Magnoliastraat), in Nieuw-Vennep (rond het Remmersteinpark) en in Hoofddorp (De Fruittuinen). Wij hebben de mogelijkheden tot zelfbeheer gestimuleerd, zoals het overdragen van het beheer op zeven bedrijventerreinen aan parkmanagementorganisaties. Deze organisatie kan ervoor kiezen het gebied te onderhouden op een hoger niveau dan het door de gemeenteraad vastgestelde onderhoudsniveau. Wij hebben een parkmanagementovereenkomst voorbereid voor bedrijventerrein Spoorzicht in Nieuw-Vennep.

03. Het duurzaam en klantgericht beheren van de gemeentelijke begraafplaatsen Wij hebben de begraafplaatsen op niveau Basis+ van het Beheerkwaliteitplan (BKP) beheerd, om recht te doen aan deze bijzondere beheercategorie en de doelgroep. Hierbij hebben wij oog gehad voor de flora en fauna op de begraafplaatsen en hebben wij de aanwezige groen- en natuurwaarden versterkt. Door het toepassen van sinusbeheer, slingerende maaipaden waar gefaseerd wordt gemaaid, en het planten van inheemse struiken is meer biodiversiteit ontstaan met ruimte voor vlinders, bijen en vogels. Bij het beheer hebben wij ons zoveel mogelijk op de wensen van de nabestaanden gericht en hebben wij ontwikkelingen in het uitvaartwezen en de samenleving gevolgd, die van belang zijn voor onze rol als beheerder. Samen met rechthebbenden en vrijwilligers hebben wij publieksactiviteiten op de begraafplaatsen georganiseerd, zoals de Wereldlichtjesdag en Allerzielen. Daarnaast hebben wij informatie over (cultuur)historie van de begraafplaatsen verstrekt door bij graven van bekende personen een beschrijving te plaatsen. Wij zijn gestart met een onderzoek naar de mogelijkheid om de exploitatie van begraafplaats Meerterpen in handen van een marktpartij te leggen en zo de kostendekkendheid van de

126 begraafplaatsen te verbeteren. In 2019 voltooien wij het onderzoek. De resultaten hiervan leggen wij vast in een beheerplan voor de begraafplaatsen.

Beleidsdoel B: Het sturen van afvalstromen naar maximaal hergebruik.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Ons doel was een 'circulaire economie', waarin producten en materialen zo lang mogelijk worden gebruikt. Momenteel verkeren wij in een transitie van afvalinzameling naar grondstofinzameling. Door het betrekken van inwoners bij het ontwikkelen van een inzamelmethodiek wilden wij de inzameling van grondstoffen stimuleren en de hoeveelheid restafval laten dalen. In plaats van grondstoffen te vernietigen door deze als restafval te verbranden, zamelden wij grondstoffen in en zorgden wij ervoor dat deze opnieuw konden worden gebruikt. Het inzamelen van grondstoffen en het verminderen van restafval waren een integraal onderdeel van het Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018. Hergebruik van grondstoffen betekent een verbetering van het milieu en lagere kosten voor de verwerking van restafval. Wij willen de hoeveelheid restafval laten afnemen tot slechts 24 kilo per inwoner per jaar in 2021. Dat is 5% van de totale hoeveelheid afval in 2014. Daarnaast wilden wij het ontstaan van afval voorkomen (afvalpreventie).

Metingen Effectindicatoren BBV Eenheid Bron 2016 2016 2017 2018 Omvang huishoudelijk restafval Kg/inwoner CBS 195 191 n.b.1 n.b.1 Aantal meldingen illegale stort stuks Filemaker/MOB 1.225 1.301 1.345 n.b.1 1 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl.

Activiteiten 01. Het communiceren met inwoners over hergebruik van grondstoffen en afvalpreventie. 02. Het inzamelen van huishoudelijk afval, grof huishoudelijk afval en gesorteerde grondstoffen. 03. De extra inzet zwerfafval. 04. Het toezicht op de naleving inzake illegale stort en zwerfvuil.

Toelichting 01. Het communiceren met inwoners over hergebruik van grondstoffen en afvalpreventie Door inwoners te betrekken bij het ontwerp van het inzamelsysteem hebben wij gewerkt aan bewustwording op het gebied van grondstoffeninzameling en afvalpreventie. Op basis van drie proefopstellingen en verschillende scenario's hebben wij samen met inwoners een keuze gemaakt voor een nieuw inzamelsysteem. Via de inzamelproeven kregen wij draagvlak onder inwoners voor de nieuwe manier van inzamelen. De communicatie heeft plaatsgevonden via filmpjes, nieuwsartikelen, online communicatie en een zogenaamde e-community. Het doel hiervan was via onze communicatie- uitingen een andere denkwijze uit te dragen over het inzamelen van grondstoffen, om uiteindelijk een gedragsverandering te bereiken. Daarnaast hebben wij informatie aan inwoners gegeven via de afvalkalender. Ook hebben wij informatieavonden voor inwoners van de proefwijken georganiseerd om kennis te delen en om in gesprek te komen. Wij hebben bij 6 afvalcontainerlocaties in Hoofddorp, Nieuw-Vennep, Badhoevedorp en Lijnden als proef 16 zogenaamde ContainerCoats toegepast. Een ContainerCoat is een op maat gemaakte kunststof mat rondom de container. Deze actie wordt ondersteund door instructie over afvalinzameling op het trottoir en een informerende brief aan omwonenden. Het doel hiervan is afvalbijplaatsing bij de containers te voorkomen. Uit de proef blijkt dat ContainerCoats bij containers met een lokaal gebruik, zoals restafval en GFT, een positief resultaat opleveren. Bij de brengparkjes voor glas, papier en plastic, waarvoor een grotere maximale loopafstand tot woningen geldt, zijn de resultaten echter minder merkbaar. In 2019 willen wij het aantal ContainerCoats uitbreiden en deze inzetten als middel voor afvalpreventie.

127 02. Het inzamelen van huishoudelijk afval, grof huishoudelijk afval en gesorteerde grondstoffen Wij hebben alle huishoudelijke afvalstoffen ingezameld, waarop de Wet milieubeheer van toepassing is. Ons doel hierbij was de hoeveelheid restafval te verminderen en de hoeveelheid ingezamelde, gesorteerde grondstoffen uit te breiden. Om dit doel te bereiken hebben wij het uitvoeringsprogramma 'Aanpak van afval- naar grondstofinzameling' aan de raad voorgelegd. Op 15 november 2018 heeft de raad de nieuwe wijze van inzamelen voor laagbouwwijken met rolemmerinzameling en hoogbouw met ondergrondse inzameling vastgesteld. De basis hiervoor waren de evaluatie van de inzamelproeven, verschillende scenario's inclusief doorrekening van de kosten, onderzoeken naar een vergroenende prijsprikkel en een afweging van bron- en nascheiding van de verschillende inzamelstromen. Omdat de voorbereiding van de nieuwe wijze van inzamelen en de doorrekening van de verschillende scenario's meer tijd in beslag nam dan verwacht, starten wij in 2019 met het gefaseerd implementeren van het nieuwe inzamelsysteem over de gemeente en het actualiseren van de Afvalstoffenverordening.

03. De extra inzet zwerfafval Tot 2023 kunnen wij jaarlijks een vergoeding vanuit het Afvalfonds Verpakkingen aanvragen voor een extra inzet bij de bestrijding van zwerfafval. Deze jaarlijkse vergoeding hebben wij besteed op basis van de speerpunten bewustwording, preventie, gedragsverandering, schoonmaken, voorlichting en educatie. Om draagvlak te creëren voor de zwerfvuilaanpak en de betrokkenheid van inwoners, ondernemers en belangengroepen te vergroten hebben wij intensief en interactief met deze groepen samengewerkt. Wij hebben op basisscholen lessen verzorgd om de impact van zwerfafval onder de aandacht te brengen. Vervolgens zijn acties bedacht en uitgevoerd om zwerfafval tegen te gaan. In de wijken is dat gebeurd door vrijwilligers die samen met de 'Zwerfinator' het zwerfafval in kaart hebben gebracht met de App 'Litterati'. Vervolgens is met gebruikers van de openbare ruimte daarover een dialoog aangegaan en is onderzocht wat inwoners tegen zwerfafval kunnen doen, om zo weer 'prachtplekken' te maken met minder zwerfafval. Deze aanpak is uitgevoerd bij de Toolenburgerplas, bij de spoortunnel in Graan voor Visch en bij het openbaar vervoer P&R in Nieuw-Vennep. Het publiek was vooral verbaasd dat er zoveel zwerfafval ligt en ook dat het zo lang duurt voordat het zwerfafval is afgebroken. Inwoners vinden het lastig om te bedenken wat zij kunnen doen om de hoeveelheid zwerfafval te verminderen. In 2019 gaan wij extra aandacht geven aan het bevorderen van handelingsperspectieven om zwerfafval te voorkomen en tegen te gaan. Daarnaast is tijdens de Avondvierdaagse aandacht besteed aan zwerfvuil. Tijdens het wandelen haalden kinderen zwerfvuil op. Verschillende buurten hebben op Nieuwjaarsdag het aangename met het nuttige gecombineerd door samen vuurwerkafval op te ruimen. Wij hebben schoonmaakinitiatieven in de wijk warm ontvangen met publiciteit, faciliteiten en eventuele ondersteuning. Er is geïnvesteerd in een extra Gluton (een zuigapparaat voor klein zwerfafval). Winkelcentrum Hoofddorp Centrum hebben wij zichtbaar schoon gehouden. Tevens is hier samen met de winkeliersvereniging kauwgum verwijderd en heeft een bewustwordingsactie plaatsgevonden om kauwgom in de prullenbak te gooien (en niet op straat). Ook is de gemeente lid geworden van de Statiegeldalliantie om zo producenten te bewegen om ook in de afdankfase verantwoordelijkheid te nemen voor hun producten.

Beleidsdoel C: Zorgen voor een adequaat beheer in de openbare ruimte van grondwater, hemelwater en afvalwater.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Door een adequaat en duurzaam beheer van grondwater, hemelwater en afvalwater in de openbare ruimte beschermen wij de volksgezondheid, de natuur, het milieu en handhaven wij een goede

128 leefomgeving. Hiervoor streefden wij naar een robuust, duurzaam en klimaatbestendig watersysteem, waarbij het water van goede kwaliteit is en de ruimte krijgt. Daarnaast streefden wij naar een duurzaam, goed beheerbaar afvalwaterstelsel, waarbij wateroverlast door overtollig regenwater en/of grondwater wordt tegengegaan en zoveel mogelijk wordt voorkomen dat verontreinigd afvalwater in de bodem of in het oppervlaktewater terecht komt. Voor een goed waterbeheer is het van belang dat alle sloten, tochten en vaarten (watergangen) goed worden onderhouden. Hiermee hebben wij de waterkwaliteit en waterkwantiteit op voldoende niveau gehouden.

Metingen Streefwaarden Effectindicatoren Bron 2016 2017 2018 2018 Aantal meldingen van riooloverlast Meldingen Openbare Buitenruimte 1496 1.522 1.7461 <1.500 1 De verhoging van het aantal meldingen riooloverlast heft te maken met de lange droge (zomer) periode, gevolgd door een periode met veel regen. Dit levert extra wateroverlast op. Daarnaast zijn in dit aantal meldingen vanwege de ambtelijke fusie met Haarlemmerliede en Spaarnwoude eveneens de meldingen riooloverlast in Haarlemmerliede en Spaarnwoude opgenomen.

Activiteiten 01. Het verstrekken van advies en voorlichting aan inwoners, instellingen en bedrijven over (grond)waterbeleid. 02. De aanleg en het onderhoud van drainage en de monitoring van grondwater ter verbetering van het grondwaterbeheer. 03. Het klimaatbestendig maken van de leefomgeving voor wat betreft water. 04. Het duurzaam beheren en onderhouden van afvalwaterstelsels en oppervlaktewater (kolken, riolering, en gemalen). 05. Het duurzaam beheren van de watergangen en waterbodembeheer.

Toelichting 01. Het verstrekken van advies en voorlichting aan inwoners, instellingen en bedrijven over (grond)waterbeleid Naast via de reguliere communicatiekanalen, zoals de gemeentelijke website en folders, hebben wij inwoners via de campagne Haarlemmermeer Waterproof over water en (grond)waterbeleid geïnformeerd. Wij hebben met omliggende gemeenten gewerkt aan een gezamenlijke aansluiting op het centrale overheidsloket Ons Water. Hiermee kunnen wij onze informatieverstrekking efficienter en eenduidiger maken.

02. De aanleg en het onderhoud van drainage en de monitoring van grondwater ter verbetering van het grondwaterbeheer Om nadelige gevolgen van de grondwaterstand (wateroverlast) zoveel mogelijk structureel te voorkomen of te beperken, hebben wij maatregelen getroffen in het openbare gemeentelijke gebied. Een daarvan is de aanleg en het onderhoud van drainage en de monitoring van grondwater. Wij hebben de aanleg van drainage in delen van de wijk Linquenda in Nieuw-Vennep, in delen van de wijken Graan voor Visch en in Zwanenburg (Kinheim en Seevanck) voorbereid. Wij hebben de mogelijkheden onderzocht om bij de toekomstige aanleg van drainagestelsels een zogenaamde ‘drainage transport riool’ (DT-riool) te realiseren. DT-riool zorgt ervoor dat de grondwaterstand structureel wordt verlaagd en regenwater van daken en straten tevens via dit DT- riool kan worden afgevoerd naar het oppervlaktewater. Hierdoor wordt minder water aangeboden aan de waterzuivering en wordt de kwaliteit van het oppervlaktewater verbeterd (een betere doorspoeling en minder verzilting). De uitvoering van de geplande drainageprojecten kon nog niet starten, omdat de uitkomsten van het onderzoek naar DT-riool op de juiste wijze verwerkt moesten worden in geplande maatregelen. Daarnaast zijn wij gestart met de voorbereiding van het monitoren van grondwaterstanden om de grondwaterproblematiek beter in beeld te brengen.

129 03. Het klimaatbestendig maken van de leefomgeving voor wat betreft water Wij hebben onderzocht welke maatregelen voor klimaatbestendigheid meegenomen kunnen worden bij integrale projecten, bijvoorbeeld het onderzoek naar DT-riool. Een ander voorbeeld is de realisering van een klimaatbestendige speeltuin aan de Schweitzerstraat in Hoofddorp, waarbij aandacht is besteed aan waterberging via het openbaar groen. Tevens hebben wij kaders voor klimaatbestendigheid voorbereid voor de nieuwbouwontwikkeling (versnelling woningbouw). Voor integrale samenwerking op het gebied van klimaatbestendigheid hebben wij een samenwerkingsovereenkomst met externe partijen voorbereid (stedelijk programmeren). Dit betekent dat partijen gebiedsgericht hun uitvoeringsplanningen op elkaar afstemmen, met als doel de wijk klimaatbestendiger te maken en de werkzaamheden af te stemmen op de energietransitie.

Wij hebben samen met het Hoogheemraadschap van Rijnland een uitvoeringsprogramma voor 2019 opgesteld. Voor het nieuwe uitvoeringsprogramma hebben wij rekening gehouden met nieuwe klimaatscenario’s en de afspraken uit het landelijke Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Dit houdt in dat wij het beleid voor klimaatbestendigheid uiterlijk in 2020 moeten verankeren in de Strategische Samenwerkingsagenda met het Hoogheemraadschap van Rijnland. Wij hebben het nieuwe uitvoeringsprogramma daarom meer gericht op klimaatadaptatie en onderzoeken om inzicht te krijgen in de problematiek van klimaatstress.

04. Het duurzaam beheren en onderhouden van afvalwaterstelsels en oppervlaktewater (kolken, riolering, en gemalen) Wij hebben de afvalwaterstelsels en het oppervlaktewater (kolken, riolering en gemalen) beheerd en onderhouden zoals omschreven in het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) 2015 tot en met 2019. Hiermee hebben wij stedelijk afvalwater dat vrijkomt bij de binnen het grondgebied van de gemeente gelegen percelen ingezameld en getransporteerd. Wij hebben het GRP tussentijds geëvalueerd. Hieruit is naar voren gekomen dat uit de inspectieresultaten blijkt dat het rioolstelsel er beter voorstaat dan aanvankelijk gedacht. Om de daadwerkelijk benodigde vervangingen van het rioolstelsel te kunnen bepalen en de maatregelen voor rioolbeheer (bijvoorbeeld maatregelen tegen vuilemissie, water op straat en grondwateroverlast) te kunnen prioriteren zijn wij gestart met een onderzoek naar de mogelijkheden van risicogestuurd beheer. Een onderdeel hiervan is het onderzoeken van een mogelijke verlenging van de levensduur van de verschillende onderdelen van het rioolstelsel. De resultaten van deze onderzoeken nemen wij in 2021 op in de gemeentelijke plannen rond riolering, die worden afgestemd op de Omgevingswet. Met de invoering van de Omgevingswet vervalt de verplichting om een GRP op te stellen, maar gemeenten worden geadviseerd wel hun rioleringsbeleid en de wijze waarop zij voldoen aan hun zorgplicht op te nemen in een plan. In de paragraaf Onderhoud Kapitaalgoederen gaan wij nader in op het onderhoud en de vervanging van het rioolstelsel.

05. Het duurzaam beheren van de watergangen en waterbodembeheer Wij hebben het dagelijks onderhoud van de watergangen structureel uitgevoerd op basis van de legger en de keur (beleidsregels) van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Hierbij hebben wij de watergangen doorstroombaar en vrij van planten gehouden. Om bagger in de nabijheid duurzaam te kunnen verwerken in weilanddepots was het nodig om gebiedsspecifiek beleid in de Nota Bodembeheer op te nemen. De Nota Bodembeheer is in 2018 vastgesteld. Wij hebben daarna voorbereidingen getroffen om in 2019 het baggeronderhoud te kunnen hervatten, zoals onderzoek en afstemming op de werkzaamheden van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Wij hebben samengewerkt met het Hoogheemraadschap van Rijnland bij het onderhoud van gemeentelijke sloten en vaarten, om onderhoud te combineren, zodat beide partijen kosten kunnen besparen. In de paragraaf 'Onderhoud Kapitaalgoederen' gaan wij nader in op het onderhoud en de vervanging van beschoeiing, duikers en stuwen.

130 Beleidsdoel D: Gemeentelijke wegen, straten en pleinen zijn goed begaanbaar, schoon en veilig.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Voor gemeentelijke wegen, straten en pleinen streefden wij ernaar dat deze goed begaanbaar, heel, schoon en veilig zijn. Hieronder vallen ook civieltechnische kunstwerken, openbare verlichting en verkeersregelinstallaties (VRI’s). Het streven hierbij was dat de staat van onderhoud, de netheid en de veiligheid van het hele areaal op niveau bleven. Hierbij was sprake van een integrale en vraaggestuurde benadering van beheren en onderhouden. Niet alleen technische gegevens (inspectiegegevens) speelden hierbij een rol, maar ook de waardering van gebruikers via het Meldingensysteem Openbare Ruimte (MOB).

Daarnaast is gebruik gemaakt van duurzame materialen en het toepassen van energiebesparende, innovatieve technieken en werkwijzen die leiden tot een CO2-reductie.

Goed begaanbare wegen betekende ook het toepassen van gladheidbestrijding in de winter. Hierbij zochten wij naar een evenwicht tussen kwaliteit, veiligheid en kosten, waarbij het zoutgebruik en de belasting van het milieu door zout zoveel mogelijk beperkt bleven.

Metingen1 Streefwaarden Effectindicatoren Bron 2016 2016 2018 2020 2022 2024 Kwaliteit van de alle verharding Gisib 81,51% 72,20% 70,1% >72% >74% 76% CROW normering goed tot goed tot goed tot goed tot zeer goed zeer goed zeer goed zeer goed Kwaliteit van de gesloten verharding Gisib 79% 83% 80,1% >85% >85% 85% (asfaltwegen), CROW normering goed tot goed tot goed tot goed tot zeer goed zeer goed zeer goed zeer goed Kwaliteit van de open verharding Gisib 87% 64% 62,2% >64% >66% 68% (klinkerverharding, trottoirs) CROW goed tot goed tot goed tot goed tot normering zeer goed zeer goed zeer goed zeer goed 1 Metingen vinden vanaf 2014 tweejaarlijks plaats. Dit is het door de CROW gestelde minimum

Activiteiten 01. Het op duurzame wijze beheren en onderhouden van wegen, straten, pleinen. 02. Het beheren, onderhouden en verder verduurzamen van de civieltechnische kunstwerken. 03. Het schoonhouden van straten. 04. Het beheren, onderhouden en verduurzamen van openbare verlichting. 05. Het duurzaam beheren en onderhouden van de VRI’s. 06. Het op duurzame en efficiënte wijze bestrijden van gladheid.

Toelichting 01. Het op duurzame wijze beheren en onderhouden van wegen, straten, pleinen Wij hebben de gemeentelijke wegen, straten en pleinen onderhouden aan de hand van inspectiegegevens en meldingen vanuit het MOB-systeem. De belangrijkste criteria die wij hierbij hebben gehanteerd zijn veiligheid en het voorkomen van kapitaalvernietiging. In 2018 hebben wij de tweejaarlijkse inspectie uitgevoerd. De resultaten laten zien dat met name de kwaliteit van open verhardingen achterblijft. In de geactualiseerde beheerplannen in 2019 komen wij erop terug hoe wij omgaan met de kwaliteit van de verhardingen. Voor het reguliere onderhoud hebben wij gebruik gemaakt van meerjarige onderhoudscontracten. Hierin is een verplichting opgenomen voor de aannemer voor wat betreft de vermindering van de uitstoot van CO2. Voor de beoordeling wordt gebruik gemaakt van de CO2 prestatieladder. Voor al onze lopende raamovereenkomsten geldt dat aannemers in hebben geschreven met de hoogste trede

131 op deze ladder (trede 5). Dit houdt in dat zij binnen de eigen sector continu bezig zijn met verbeteren en dat zij invloed uitoefenen buiten hun eigen keten. De vernieuwing van verhardingen heeft plaatsgevonden vanuit de Vernieuwing Openbare Ruimte fase 3 (2018 - 2022) (VOR). Bij het aanbesteden van reconstructies hebben wij tevens duurzaamheidsfactoren meegewogen, zoals de toepassing van levensduur verlengende en onderhoudskosten besparende maatregelen en de vermindering van de uitstoot van CO2. In de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen gaan wij nader in op het onderhoud en het vernieuwen van wegen.

02. Het beheren, onderhouden en verder verduurzamen van de civieltechnische kunstwerken Voor het onderhouden van civieltechnische kunstwerken hanteerden wij op basis van inspectieresultaten deels een conditiegestuurde benadering en deels een risicogestuurde aanpak. Dit houdt in dat wij de beschikbare middelen hebben ingezet daar waar deze nodig zijn op basis van de onderhoudstoestand. Wij hebben gekeken naar toekomstige ontwikkelingen om onderhoudswerkzaamheden te combineren met integrale projecten, bijvoorbeeld de vernieuwing van winkelcentrum Pax en bouwproject Hyde Park, waar wij samen met de ontwikkelaar kijken hoe wij de openbare ruimte willen inrichten en hier het onderhoud aan de kunstwerken op afstemmen. Wij zijn gestart met de inspectie van het areaal kunstwerken met het oog op de actualisering van het beheerplan Kunstwerken. Wij hebben de kunstwerken verder verduurzaamd door het toepassen van onderhoudsarme, levensduur verlengende, innovatieve materialen, zoals composiet. In 2018 hebben wij een aantal kunstwerken vanuit VOR 2 en 3 vernieuwd. In de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen gaan wij nader in op het onderhoud en de vernieuwing van kunstwerken.

03. Het schoonhouden van straten Op basis van een gemeentebrede proef hebben wij ervaring opgedaan met niet-chemische onkruidbestrijding op verhardingen. Deze proef bestond uit het hanteren van een combinatie van methodes (mechanisch, thermisch en handmatig). Deze methode volstaat over het algemeen om de beeldkwaliteit te waarborgen. Uit het onderzoek naar het eventuele gebruik van zwembadwater bij onkruidbeheersing is naar voren gekomen dat dit geen winst oplevert ten aanzien van duurzaamheid.

04. Het beheren, onderhouden en verduurzamen van openbare verlichting Bij het beheer van openbare verlichting waren het verder verduurzamen van de installatie en het slim omgaan met energie onze uitgangspunten. Zo dimmen wij bijvoorbeeld ’s nachts in woonwijken en op de hoofdontsluitingswegen de straatverlichting, waarbij wij rekening houden met de sociale veiligheid en het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Bij vervangingen hebben wij energiezuinige armaturen toegepast, voorzien van een LED-lichtbron. Hierdoor kunnen wij in 2020 voldoen aan het landelijke Energieakkoord voor duurzame groei (2013), met daarin onder andere afspraken over de verbetering van de emissie van CO2. Daarnaast hebben wij oplossingen gezocht om de installatie energieneutraal te maken door bijvoorbeeld het toepassen van zonnecellen in het wegdek of windturbines. Wij zijn gestart met een proef op het dr. Heijepad in Abbenes, om te onderzoeken hoeveel energiebesparing kan worden bereikt door het toepassen van gelijkspanning in combinatie met dynamisch dimmen. Hierbij maken wij een vergelijking met de conventionele verlichting op het Buitenkaagpad.

05. Het duurzaam beheren en onderhouden van de VRI’s Het duurzaam beheren en onderhouden van VRI’s houdt in dat alle VRI’s zijn uitgerust met energiezuinige LED-verlichting en dat bij het beheer innovatieve technieken worden toegepast. Bij vervanging van VRI's onderzoeken wij hoe de VRI nog efficienter kan worden. Wij hebben meer voetgangersoversteekplaatsen van thermische camera’s voorzien. Deze registreren of de voetganger blijft wachten op het groene licht of niet. Autoverkeer hoeft hierdoor niet onnodig te stoppen voor rood licht. Dit vermindert de uitstoot van CO2 .

132 Ook het aantal VRI’s op fietspaden met wachttijdvoorspellers is uitgebreid, met wachttijdvoorspellers op een beter zichtbare plaats. Hierdoor wordt door rood rijden voorkomen. De proef met zonnepanelen (op water) op de kruising Hoofdwegen/N201 is niet doorgegaan omdat het Hoogheemraadschap van Rijnland hiervoor geen toestemming gaf. In 2019 onderzoeken wij deze methode op een andere locatie (Bennebroekerweg/Spoorlaan). Het doel hiervan is VRI's meer energieneutraal te maken.

06. Het op duurzame en efficiënte wijze bestrijden van gladheid Op grond van het Gladheidsbestrijdingsplan 2017-2020 en Uitvoeringsplan (Strooiplan) 2017/2018 hebben wij gladheid bestreden op basis van prioritering afhankelijk van de functie van de weg. De prioritering is in het gemeentelijk beheersysteem opgenomen. Meerlanden heeft het areaal van Haarlemmerliede en Spaarnwoude verwerkt in het routeoptimalisatiesysteem. Bij het bestrijden van gladheid hebben wij gebruik gemaakt van kostenbesparende methoden, die beter zijn voor het milieu. Zo zijn wij terughoudend omgegaan met het gebruik van zout en hebben wij eigen meetpunten, waardoor wij het starten van strooiacties beter kunnen bepalen. Tevens hebben wij gebruik gemaakt van bio-zout, een 100% biologisch en duurzaam wegenzout. Wederom was de winter onvoldoende streng om conclusies te kunnen trekken uit het onderzoek naar de toepasbaarheid van sproeien op wegen.

Beleidsdoel E: Haarlemmermeer biedt een gezond leefklimaat.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? De gemeente Haarlemmermeer streeft naar een gezond leefklimaat voor haar inwoners. Milieubeheer, bodembescherming en bodembeheer zijn hiervan belangrijke onderdelen. Ons doel was dat milieurelevante activiteiten door bedrijven binnen de wettelijke kaders werden uitgevoerd, zodat de effecten daarvan op een gezond leefklimaat binnen een acceptabel niveau blijven. Ook wilden wij de bodemkwaliteit in stand houden en verbeteren, zodanig dat deze geschikt is voor zowel de gebruikers als voor het milieu. Waar bodemverontreiniging leidde tot ongewenste risico’s voor mens, dier en plant, is de bodem gesaneerd. Daarnaast hebben wij duurzaam bodembeheer toegepast, onder andere door vrijgekomen grond zoveel mogelijk opnieuw te gebruiken.

Activiteiten 01. Zorgdragen dat bedrijven op de hoogte zijn van de geldende regels uit het omgevingsrecht, zodat zij in staat zijn deze spontaan na te leven. 02. Zorgdragen dat initiatieven van bedrijven worden getoetst aan (plannen,) beleid en weten regelgeving, zodat vooraf bekend wordt of deze passen binnen een gezond leefklimaat. 03. Zorgdragen dat juiste- en actuele voorschriften uit het omgevingsrecht gelden voor bedrijven, zodat de belangen, waarvoor deze gesteld zijn ook handhaafbaar zijn. 04. Het houden van toezicht en het handhaven op naleving van omgevingsvoorschriften, zodat het belang van een gezond leefklimaat voor inwoners is gewaarborgd. 05. Het voorbereiden van de komst van de Omgevingswet. 06. Het saneren van bodemverontreiniging. 07. Het toepassen van een duurzaam bodembeheer.

Toelichting 01. Zorgdragen dat bedrijven op de hoogte zijn van de geldende regels uit het omgevingsrecht, zodat zij in staat zijn deze spontaan na te leven. De OD NZKG heeft via haar website, nieuwsbrieven en door vooroverleg proactief informatie gedeeld over de regels voor vergunningen, toezicht en handhaving en de komende ontwikkelingen op het gebied van wetgeving, duurzaamheid etc.

133 02. Zorgdragen dat initiatieven van bedrijven worden getoetst aan (plannen,) beleid en weten regelgeving, zodat vooraf bekend wordt of deze passen binnen een gezond leefklimaat. Via het vooroverleg zijn de meer concrete initiatieven besproken met initiatiefnemers. In dit overleg is onder andere gekeken of het desbetreffende initiatief past binnen de weten regelgeving en is voorafgaand aan het starten van de vergunningprocedure ook een zo goed mogelijk verwachtingsbeeld gegeven richting initiatiefnemer met betrekking tot de stappen in de procedure, aan te leveren stukken en het verwachte tijdsverloop. Een goede invulling van het vooroverleg aan de voorkant heeft geleid tot een meer complete vergunningaanvraag, waardoor aanvraagprocedures sneller zijn doorlopen.

03. Zorgdragen dat juiste en actuele voorschriften uit het omgevingsrecht gelden voor bedrijven, zodat de belangen, waarvoor deze gesteld zijn, ook handhaafbaar zijn. Het vergunningenbestand moet altijd voldoende actueel zijn. In 2017, met doorloop in 2018, heeft extra inzet plaatsgevonden om achterstanden die er nog bestonden of die door nieuwe regelgeving zijn ontstaan in kaart te brengen. In 2018 is een apart programma ‘programmatisch actualiseren’ gestart om het vergunningenbestand te actualiseren, waarbij de meest risicovolle en/of maatschappelijke achterstanden eerst worden geactualiseerd. Na afronding van het programma volgt een beheerfase waarin het gewenste actualisatiepeil wordt bijgehouden.

04. Het houden van toezicht op en het handhaven van omgevingsvoorschriften, zodat het belang van een gezond leefklimaat voor inwoners is gewaarborgd. De OD NZKG voert in hoofdzaak toezicht en handhaving uit bij milieu-inrichtingen. Het totale bedrijvenbestand in Haarlemmermeer is per branche gewaardeerd op negen milieuthema’s (zoals externe veiligheid, brandveiligheid, energiebesparing) en gerangschikt op risicoprofiel. Vervolgens is een bijhorend uitvoeringsniveau toegekend. Het uitvoeringsniveau geeft op vier niveaus aan hoe intensief het werk uitgevoerd wordt.

05. Het voorbereiden van de komst van de Omgevingswet De Omgevingswet en de daarbij behorende aanvullingswet bodem treden in 2021 in werking. De wet houdt in dat bij de planvorming milieu-, gezondheids- en ruimtethema’s in de fysieke leefomgeving integraal worden afgewogen. Wij hebben de invoering van deze gewijzigde wetgeving voorbereid. Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet gaat de bodemkwaliteitszorgtaak over van de provincie naar de gemeenten. Wij zijn overleg gestart met de provincie Noord-Holland over de overdracht van deze taak.

06. Het saneren van bodemverontreinigingen Wij hebben de uitgaven in het kader van het bodemprogramma van het Ontwikkelingsprogramma Stedelijke Vernieuwing 2010-2014 (verlengd tot 2018) verantwoord aan de provincie Noord-Holland. De bodemsanering aan de IJtochtkade in Zwanenburg is voortgezet. Begin 2019 wordt bekend wat nodig is om tot een afronding van de sanering te komen. Samen met de provincie is de bodemsanering van de verontreiniging in de omgeving van de Hanepoel/Waltmanstraat in Zwaanshoek verder voorbereid. Nadat in 2017 de asbestverontreiniging ter plaatse van de speelplaats aan de Vuurbaak in Weteringbrug is gesaneerd, hebben wij in 2018 het speelterrein weer gereed gemaakt voor gebruik.

07. Het toepassen van duurzaam bodembeheer Wij hebben grond vrijgekomen bij gemeentelijke werken zoveel mogelijk hergebruikt, omdat dit leidt tot kostenbesparing en een vermindering van de uitstoot van CO2 door minder transportbewegingen. Wij hebben ons bodembeleid vastgelegd in de Nota Bodembeheer. Hierbij hebben wij ons gericht op de volgende twee sporen.

134 1. Om de bodem schoon te houden hebben wij vanuit onze zorgplicht voor bepaalde stoffen in ons beleid specifieke eisen of strengere normen bepaald dan het landelijke beleid. Het gaat om chloride, Organochloor-bestrijdingsmiddelen (OCB’s), asbest en de hoeveelheid bodemvreemd materiaal in toe te passen grond en bagger. 2. Vanuit het maatschappelijk belang, en om voor de toekomst duurzaam bodembeheer beter mogelijk te maken, hebben wij waar dit verantwoord is de normen door het opstellen van gebiedsspecifiek beleid in enkele deelgebieden verruimd, te weten Schiphol Trade Park, PARK21 en weilanddepots bagger. Dit maakt duurzaam hergebruik van grond beter mogelijk en zorgt voor de voortgang van deze projecten. Voor hergebruik binnen onze gemeente van grond en bagger die de stoffen PFOS en PFOA bevatten, hebben wij een geactualiseerde beleidsregel PFOS en PFOA vastgesteld. Met de andere gemeenten binnen het gebied van de OD NZKG werken wij samen om hergebruik van deze grond ook bij andere gemeenten mogelijk te maken.

135 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Kwaliteit fysieke omgeving 2018 2018 2018 Baten 27.817 27.624 28.383 759 Een schone, duurzame, hele en veilige openbare ruimte. Lasten 56.899 56.533 57.550 1.018 Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 29.082 28.909 29.168 259 Onttrekking 267 267 299 32 Storting - - - - Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 28.815 28.641 28.868 227

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Goed onderhouden openbaar groen en bomen, Baten 876 746 1.090 344 die bijdragen aan een positieve beleving van de openbare Lasten 7.696 7.822 8.226 -405 ruimte. Saldo -6.820 -7.076 -7.136 -60

Beleidsdoel B: Het sturen van afvalstromen naar maximaal Baten 16.535 16.860 17.278 418 hergebruik. Lasten 13.067 13.442 13.738 -296 Saldo 3.469 3.418 3.540 121

Beleidsdoel C: Zorgen voor een adequaat beheer in de Baten 9.632 9.178 8.829 -349 openbare ruimte van grondwater, hemelwater en afvalwater. Lasten 6.422 5.677 5.683 -6 Saldo 3.210 3.501 3.146 -355

Beleidsdoel D: Gemeentelijke wegen, straten en pleinen zijn Baten 734 734 1.102 367 goed begaanbaar, schoon en veilig. Lasten 21.795 20.953 21.160 -207 Saldo -21.061 -20.218 -20.058 160

Beleidsdoel E: Haarlemmermeer biedt een gezond Baten 40 106 84 -21 leefklimaat. Lasten 7.920 8.639 8.743 -104 Saldo -7.880 -8.534 -8.659 -125

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Claim groenaannemer 368 Overig -24 Totaal Baten 344

Lasten Claim -474 Overig 69 Totaal Lasten -405

136 Baten Er is een claim ingediend bij een groenaannemer voor het niet naar behoren uitvoeren van werkzaamheden.

Lasten Als gevolg van een dispuut met de aannemer is er sprake van aanvullende lasten. Hier tegenover staat een claim bij de baten.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Voorziening tariefegalisatie afvalstoffenheffing 616 Nedvang inkomsten -247 Overig 49 Totaal Baten 418

Lasten Verwerkingskosten afval -457 Uitvoeringskosten aanpak grondstofinzameling 325 Communicatie- en beleidskosten grondstofinzameling -196 Voorziening tariefegalisatie afvalstoffenheffing 106 Illegaal gestort afval -57 Overig -17 Totaal Lasten -296

Baten De mutatie op de voorziening tariefegalisatie afvalstoffenheffing (onttrekking of storting) wordt aan het einde van het jaar bepaald door de relatie tussen de baten en de lasten te leggen. Op basis van de gerealiseerde baten en lasten wordt in totaal € 941.000 onttrokken in plaats van de begrote onttrekking van € 325.000. Als gevolg van een lager inzamelresultaat is de vergoeding van Nedvang voor het gescheiden inzamelen van kunststof afval € 247.000 lager.

137 Lasten De overschrijding op de verwerking van afval- en grondstoffen is het gevolg van zowel hogere tarieven voor de verwerking van afval en een hoger aanbod van afval-/grondstoffen. Daarnaast zijn de inzamelproeven langer voortgezet vanwege de latere besluitvorming over het traject ‘Aanpak van afval- naar grondstofinzameling’, met extra verwerkingskosten tot gevolg. De omzetting van afvalinzameling naar grondstofinzameling is later gestart en dit heeft geleid tot lagere eenmalige kosten in het uitvoeringstraject aanpak grondstofinzameling. Hierop zal worden teruggekomen bij de voorjaarsrapportage 2019.

Als gevolg van de uitgestelde besluitvorming over 'Aanpak van afval- naar grondstofinzameling' zijn gedurende het beleidstraject voorafgaand aan het uitvoeringstraject hogere communicatie- en beleidskosten gemaakt. De mutatie op de voorziening tariefegalisatie afvalstoffenheffing (onttrekking of storting) wordt aan het einde van het jaar bepaald door de relatie tussen de inkomsten en uitgaven te leggen. Op basis van de begrote baten en lasten was geprognosticeerd om € 106.000 te doteren aan de voorziening. De gerealiseerde baten en lasten hebben daarentegen geleid tot een onttrekking. Tot slot, is er sprake van aanvullende kosten voor het verwijderen van bijplaatsingen bij brengparkjes en illegale stort.

Beleidsdoel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Voorziening rioolstoffenheffing -237 Heffing rioolrecht -82 Rioolaansluiting particulieren -30 Overig 0 Totaal Baten -349

Lasten Overig -6 Totaal Lasten -6

Baten De mutatie op de voorziening tariefsegalisatie onderhoud rioleringen (onttrekking of storting) wordt aan het einde van het jaar bepaald door de relatie tussen de inkomsten en uitgaven te leggen. Aanvankelijk was sprake van een begrote onttrekking van € 237.000, de gerealiseerde baten en lasten hebben uiteindelijk geleid tot een storting. De opbrengst van de rioolheffing is deels gebaseerd op het waterverbruik. Bij een verbruik van meer dan 250 m³ wordt de gebruiker van een perceel aangeslagen. Over 2018 was dit zogenaamde 'oververbruik' lager dan op basis van ervaringscijfers geraamd. De aanslagen worden gebaseerd op informatie van PWN die in de loop van het jaar ontvangen wordt. Er zijn in 2018 geen aanvragen ontvangen voor de aanleg van rioolaansluitingen particulieren.

138 Beleidsdoel D: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Vergoeding zwerfafvalbestrijding 192 Inkomsten kabels en leidingen 175 Overig 0 Totaal Baten 367

Lasten Schades objecten openbare ruimte -84 Gladheidsbestrijding -48 Extra inzet bestrijding zwerfafval -28 Overig -47 Totaal Lasten -207

Baten De definitieve afrekening vergoeding zwerfafvalbestrijding 2013-2017 heeft geleid tot extra inkomsten. Er zijn dit jaar meer inkomsten als dekking voor de beheerkosten van kabels en leidingen ontvangen van externe partijen als gevolg van de aantrekkende economie.

Lasten Er is sprake van € 84.000 aan schades aan door ons beheerde objecten in de openbare ruimte. Inkomsten en uitgaven met betrekking tot schades lopen van jaar tot jaar uiteen, afhankelijk van het aantal veroorzaakte en verhaalbare schades.

Voor gladheidsbestrijding is sprake van € 48.000 aan variabele kosten in de periode november- december 2018. Vanuit het Afvalfonds Verpakkingen krijgen gemeenten, afhankelijk van het aantal inwoners, een jaarlijkse bijdrage voor de bestrijding van zwerfafval. Er is extra inzet gepleegd op een schone avondvierdaagse.

Beleidsdoel E: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig -21 Totaal Baten -21

Lasten Storting voorziening bodemsanering -240 Omgevingsdienst 157 Overig -21 Totaal Lasten -104

139 Lasten In 2016 is een ernstige bodemvervuiling van met name het grondwater ontdekt op de ten behoeve van de bouw van circa 80 woningen te ontwikkelen percelen van de gemeente nabij de Waltmanstraat te Zwaanshoek. De bron van de vervuiling blijkt te liggen bij bedrijvenunits aan de Hanepoel. De totale kosten van de sanering wordrn over drie partijen (Provincie, de eigenaar en de gemeente)verdeeld waarbij onze bijdrage in de kosten € 240.000 is. Conform het BBV is hier een voorziening voor gevormd en een bedrag van € 240.000 gestort. De voorlopige eindafrekening van de OD NZKG over 2018 geeft een voordeel. De belangrijkste oorzaak van deze lagere kosten is dat de Omgevingsdienst het werk efficiënter heeft kunnen doen.

Reserves: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting Begroting Werkelijk Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Onttrekking Calatravabruggen 136 168 32 Leidraad Inr. Openb. Ruimte (LIOR) 132 131 0 Totaal Onttrekking 267 299 32

140 Economische zaken lasten in € 7.864 Portefeuillehouder: Reinders, Ruigrok, Steffens-van de Water % totale realisatie lasten 1,6% Maatschappelijk doel: De gemeente Haarlemmermeer streeft naar een duurzame economische groei op zowel lokaal als regionaal niveau met inachtneming van de kwaliteit van de leefomgeving. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Beleidsdoel A: Haarlemmermeer is een aantrekkelijke, duurzame en veilige vestigingsplaats voor 2.783 6.460 0% kleine en (middel)grote ondernemingen. 01. Het ondersteunen, faciliteren en stimuleren van het startend ondernemerschap en MKB om zich krachtig te ontwikkelen. 02. Invulling geven aan korte en lange termijn arbeidsmarktbeleid. Verbeteren kwaliteit werklocaties en de aansluiting van het aanbod op de veranderde vraag. 03. Het ondersteunen en faciliteren van ontwikkelingen in het aanbod van commerciële voorzieningen. 04. Economische research en gegevensbeheer. 05. Beheren en onderhouden van gebouwen niet voor openbare dienst. Beleidsdoel B: Het versterken van onze strategische positie door samenwerking in de regio, met 40 1.403 7% een focus op de logistiek, kennisintensieve en (inter)nationale dienstensectoren en op de maatschappelijke inpassing van de luchtvaart. 01. Het sturen op een kwalitatief sterke regionale hotelmarkt. 02. Een leidende rol spelen binnen de regionale logistieke sector. 03. Het stimuleren van regionale en Europese samenwerking in de transitie naar een circulaire economie. 04. Het maken van nieuwe Plabeka afspraken. 05. Gezamenlijke internationale marketing en acquisitie. 06. Het regionaal monitoren van commerciële voorzieningen. 07. Het positief ontwikkelen van de verwevenheid tussen luchthaven en samenleving. Verbonden partijen

Beleidsdoel A: nvt Beleidsdoel B: nvt

141 Vrijmarkt in het centrum van Hoofddorp

Economische zaken

De gemeente Haarlemmermeer streeft naar een duurzame economische groei op zowel lokaal als regionaal niveau met inachtneming van de kwaliteit van de leefomgeving. Haarlemmermeer heeft een stevig economisch fundament met relatief veel ondernemers, een hoge arbeidsparticipatie en een historische 'drive' voor ondernemerschap. Haarlemmermeer is de tweede economie in de Metropoolregio Amsterdam, die op haar beurt de sterkste economische regio van ons land is. De luchthaven is daarin een belangrijke economische motor naast de hoge bevolkingsconcentratie. Deze positie willen we graag behouden. Onze activiteiten sluiten daarop aan. Een belangrijke onderliggende vraag daarbij is waar we op kunnen sturen, stimuleren en faciliteren. Wij nemen onze verantwoordelijkheid binnen onze beleidsruimte en stimuleren en inspireren anderen hetzelfde te doen.

Met het Economisch Perspectief 2030 (2016.0020280, 31 mei 2016) hebben we de opgaven en handelingsperspectieven geformuleerd waarvoor de gemeente Haarlemmermeer zich samen met partners inzet om haar economische positie verder uit te bouwen. Het Economisch Perspectief 2030 biedt als strategisch denkkader een belangrijke basis om een krachtige bijdrage aan onze ambities te leveren waaronder:

• De transitie naar een circulaire economie. • Het stimuleren en faciliteren van innovatie.

142 • Het stimuleren van diversificatie van de economie. • Het versterken van ondernemerschap • Het positief ontwikkelen van de verwevenheid van de luchthaven en de samenleving.

Intensieve samenwerking met andere overheden, ondernemers en bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en onderwijs- en kennisinstellingen is en blijft cruciaal voor een gemeenschappelijke en samenhangende economische agenda en strategie voor Haarlemmermeer. Ook het periodiek verkennen, herkennen en erkennen van de trends en ontwikkelingen waar Haarlemmermeer mee te maken heeft, vergroot ons omgevingsbewustzijn. Hierdoor is de gemeente beter in staat om richting te geven aan de rol en de ruimte voor handelen in te vullen.

Samengevat zijn de volgende zes opgaven geformuleerd die met het Economisch Perspectief richtinggevend zijn voor ons (economisch) handelen:

• Vergroten weerbaarheid • Vergroten ondernemingskracht • Verbeteren toekomstbestendig vermogen • Benutten stedelijke dynamiek • Vergroten en benutten innovatiekracht • Bevorderen de sociale cohesie

Metingen BBV-indicator Eenheid Bron 2015 2016 2017 2018 Functiemenging % LISA 68,5 68,6 69,2 n.b.1 Vestigingen (van bedrijven) Aantal per 1,000 inwoners van 15 LISA 100,9 106,5 116,1 113,9 t/m 64 jaar 1 Per peildatum 22/4/2019 zijn deze cijfers nog niet bekend. Zodra dit wel het geval is, zal dit zichtbaar worden op www.waarstaatjegemeente.nl.

Relevant beleid • Beleidskader “De agrarische sector in perspectief” (2013.0015671) • Uitvoeringsprogramma herstructurering werklocaties 2014 (2014.0010773). • Kadernota herstructurering werklocaties Haarlemmermeer (2009.0023450) • Nota commerciële voorzieningen (2015.0056233) • Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (2015.0008286) • Aanpassing verordening Winkeltijden gemeente Haarlemmermeer 2013 (2013.0042619) • Kleuring bedrijventerreinen: flexibilisering van bestemmingen 2014 (2014.0009011) • Economisch Perspectief 2030 (2016.0020280) • Snoeien om te kunnen bloeien, Uitvoeringsstrategie Plabeka 2010-2040 (2011) • Kantoren en Bedrijvenstrategie Haarlemmermeer (2012.0020744) • Ontwikkelingstrategie Ruimtelijk Economische Visie Schipholregio (REVS) (2009) • Clusterprogramma logistiek van de cluster logistiek in het kader van de Amsterdam Economic Board (2012) • Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (2015.0008286) • Nota commerciële voorzieningen (2015.0056233) • Regionale Hotelstrategie 2016-2022 (2013)

Beleidsdoel A: Haarlemmermeer is een aantrekkelijke, duurzame en veilige vestigingsplaats voor kleine en (middel)grote ondernemingen.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? De huidige en toekomstige economische dynamiek in de gemeente en omliggende metropoolregio levert nieuwe en andersoortige kansen en uitdagingen op dan voorheen. Het gemeentelijk beleid moet flexibel en adaptief zijn om goed aan te sluiten op de ontwikkeling van de wensen van zowel ondernemers als hun klanten.

We richten ons zowel op het duurzaam ontwikkelen van nieuwe werklocaties als op het herstructureren en transformeren van verouderde locaties die niet meer in lijn zijn met de behoefte en

143 ontwikkelingen van deze tijd. Nog meer dan in het verleden worden de functies werken, wonen en de gewenste voorzieningen in samenhang ontwikkeld met als doel een goede werken verblijfsomgeving te bieden. Ook zetten we ons in om (beginnend) ondernemerschap in Haarlemmermeer zoveel mogelijk te stimuleren en te faciliteren. Dit doen wij door verbinding met anderen te organiseren en aanvaardbare ruimte in de regels te betrachten ("Ja het kan" - mentaliteit).

Wij streven naar een duurzame economische ontwikkeling en zetten in op de transitie naar een circulaire samenleving. Grondstoffen raken op en we merken dat onze huidige manier van consumeren en produceren op den duur niet meer houdbaar is. Om onze welvaart en welzijn op het gewenste peil te houden zullen we anders moeten omgaan met de middelen die onze welvaart tot stand brengt.

Dit betekent: • dat we verantwoord willen omgaan met alle middelen (grondstoffen, sociaal kapitaal, natuurlijk kapitaal, financiën, kennis) die we gebruiken en tot onze beschikking hebben; • dat we deze middelen inzetten en blijven hergebruiken zodat ze langdurig waardevol blijven voor economie, sociale omgeving en ecologie, en daarbij het herstellend vermogen van de bronnen ondersteunen en de diversiteit ervan vergroten.

Dit alles vraagt een integrale aanpak samen met alle betrokkenen: inwoners, ondernemers waaronder ook projectontwikkelaars en vastgoedeigenaren, overheid en kennis- en onderwijsinstellingen.

Kengetallen Bron 2015 2016 2017 2018 Aantal bedrijven & instellingen dat zich vestigt BIR 919 1.125 1.124 2.371 Aantal vertrekkende bedrijven & instellingen (inclusief opheffingen) BIR 311 317 181 817 Aantal starters BIR 844 823 1.025 1.426

Activiteiten 01. Het ondersteunen, faciliteren en stimuleren van het startend ondernemerschap en MKB om zich krachtig te ontwikkelen. 02. Invulling geven aan korte en lange termijn arbeidsmarktbeleid. Verbeteren kwaliteit werklocaties en de aansluiting van het aanbod op de veranderde vraag. 03. Het ondersteunen en faciliteren van ontwikkelingen in het aanbod van commerciële voorzieningen. 04. Economische research en gegevensbeheer. 05. Beheren en onderhouden van gebouwen niet voor openbare dienst.

Toelichting 01. Het ondersteunen, faciliteren en stimuleren van het startend ondernemerschap en MKB om zich krachtig te ontwikkelen en te innoveren Voor het thema ondernemerschap zijn we gestart met de uitwerking “strategie ondernemerschap”. Onderdeel daarvan is de integrale aanpak voor het stimuleren van ondernemerschap. Ondernemerschap in al zijn facetten wordt daar waar mogelijk gefaciliteerd. Het gaat niet alleen om grote internationale bedrijven, maar ook om het midden- en kleinbedrijf (mkb), starters en zelfstandig professionals. Dit doen wij met het programma Zaai, het Startersplatform en het initiatief 155 Help een bedrijf. In het stedennetwerk G40 delen we actief kennis over ondernemerschap en lobbyen indien nodig richting rijksoverheid. Afgelopen periode was onze bestuurder voorzitter van de themagroep Ondernemerschap van de G40. Deze themagroep lobbyde over herziening van de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie (DBA) en onderzocht de positie van zelfstandige professionals in de steden. De thema’s waaraan gewerkt werd en wordt zijn innovatieve MKB-ecosystemen en het verder handen en voeten geven aan het MKB-actieplan vanuit het Rijk.

144 Bedrijveninvesteringszones (BIZ) dragen bij aan de kwalitatieve verbetering in het gebied, vergroten de eigen verantwoordelijkheid van ondernemers en zorgen voor onderlinge samenhang en binding. Daardoor neemt de concurrentiekracht van het bedrijventerrein of winkelgebied toe. Daar waar gewenst en kansrijk stimuleren wij het opzetten van een BIZ. De reeds bestaande Bedrijveninvesteringszones op bedrijventerrein Spoorzicht in Nieuw-Vennep, het centrumgebied Hoofddorp Centrum, bedrijventerrein De Hoek en in Cruquius zijn in 2018 gecontinueerd. Op bedrijventerrein De Pionier is een BIZ-vereniging opgericht en maken ondernemers plannen voor het opzetten van een BIZ.

Haarlemmermeer hecht aan een goede afstemming en samenwerking met ondernemers via onder meer de verschillende ondernemers- en winkeliersverenigingen en het Haarlemmermeers Ondernemersplatform (HOP). Ook vindt met regelmaat afstemming en overleg plaats met MKB Nederland, regio Amsterdam-Schiphol en VNONCW-west. Onder meer via deze platforms en netwerken verzamelen wij waardevolle informatie om onze dienstverlening aan het bedrijfsleven verder te verbeteren.

In 2018 is het besluit genomen (2018.0066643) om met publieke en private partners Stichting C- Creators op te richten en voor een periode van drie jaar bij te dragen aan circulair bouwen en gebiedsontwikkeling door kennis te bundelen, deze collectief te maken en proactief toe te passen. C- Creators heeft C-Beta in Hoofddorp als thuisbasis. C-Beta, een fysieke circulaire experimentenlocatie met werkplekken voor (circulaire) ondernemers, is in mei 2018 geopend. Het maakt onderdeel uit van het centrale innovatiegebied op Schiphol Trade Park (Valley). Het is opgezet als nationale en internationale etalage voor de transitie naar een circulaire economie. Een unieke plek waar circulaire ideeën, technologieën en financieringsconstructies en verdienmodellen worden ontwikkeld. Een circulaire R&D werkomgeving met een community of practice die de transitie naar de circulaire economie significant versnelt.

C-Creators is opgericht om de transitie naar een circulaire economie in de MRA te versnellen en deze op te schalen. Er is een grote bouwopgave te realiseren (woningbouw, infrastructuur en utiliteitsbouw), we willen onze economische positie versterken en tegelijkertijd streven we naar een toekomstbestendige, circulaire en klimaattneutrale gebouwde omgeving en economische ontwikkeling. Hier ligt een kans én ook een noodzaak om de circulaire economie en innovatie in Haarlemmermeer en regio een flinke impuls te geven. De markt voor circulair bouwen is in ontwikkeling en voor de nodige innovaties is gezamenlijke kennisontwikkelling én realisatie nodig. Ondernemerschap en de maatschappelijke doelstelling verbinden vanuit publiek-private samenwerking past bij Haarlemmermeer. De initiatiefnemers van C-Creators zijn de gemeente Haarlemmermeer, de gemeente Amsterdam, Schiphol Group en Rabobank.

02. Invulling geven aan korte en lange termijn arbeidsmarktbeleid. Verbeteren kwaliteit werklocaties en de aansluiting van het aanbod op de veranderde vraag De arbeidsmarkt is volop in beweging. Technologische ontwikkelingen en nieuwe maatschappelijke uitdagingen veranderen het werk voortdurend. Daardoor verdwijnen en veranderen banen, maar komt er ook nieuw werk bij. Deze veranderingen vragen om een flexibele beroepsbevolking die zich een leven lang blijft ontwikkelen en het belang daarvan inziet. Niet alleen in de vorm van het halen van diploma’s, maar ook in het aanleren en ontwikkelen van (nieuwe) skills. En, werkgevers die deze ontwikkeling stimuleren.

Activiteiten die we, samen met partners, in 2018 organiseerden zijn de Alliantie Arbeidsmarkt en Onderwijs (waarin overheid, onderwijsinstellingen en bedrijfsleven samen werken aan ‘hoe het beter kan’), de jaarlijkse Banen-en Scholingsmarkt voor jongeren tussen 16 en 27 jaar, de jaarlijkse Techniekdag voor mbo-leerlingen, de Bliksem-stages voor leerlingen uit groep 8 en de

145 sollicitatietrainingen voor VMBO-ers. Eind 2018 zijn de voorbereidingen gestart van een Makathon in 2019 voor MBO-leerlingen over ‘Smart Solutions voor Water & Recreatie in Park21’.

Naast deze activiteiten werken we met andere gemeenten uit de Metropoolregio Amsterdam samen in het House of Skills. Hierin wordt gewerkt aan een arbeidsmarkt die, naast de gebruikelijk CV’s, ook is ingericht op skills (vaardigheden). Het Regionale Skills akkoord werd in december 2018 door ruim 200 vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, het onderwijs, overheden en brancheorganisaties ondertekend.

In 2018 startte VBZ-Kam het regionaal Actieplan Zorgt Werkt, waarmee de tekorten in de Zorg & Welzijn sector worden aangepakt. Als gemeente dragen we hierin bij door de inzet van het LeerWerkLoket, PlusWorks, het Werkgeversservicepunt (WSP) en AM match.

Net als in 2017 stimuleerden we ook in 2018 het Sociaal ondernemerschap in Haarlemmermeer. We richtten ons hierbij op Sociaal ondernemerschap (ofwel: werk voor mensen met een arbeidsbeperking), social return (ofwel: de aanzet tot sociaal ondernemerschap via aanbestedingen) en social inkoop (inkopen bij sociaal ondernemers).

We zetten in op het op peil houden van de bedrijven- en kantorenterreinen (de werklocaties) in Haarlemmermeer en het beter aan laten sluiten op de wensen en eisen van nu en de toekomst.Hiertoe hebben we onze aanpak van het herstructureren en (re)vitaliseren van werklocaties gecontinueerd. De kadernota herstructurering uit 2010 stelt dat wij gedragen initiatieven op bestaande bedrijventerreinen faciliteren. Waar nodig en mogelijk vragen wij samen met betrokken partijen Provinciale HIRB-subsidie (Herstructurering en Intelligent Ruimtegebruik Bedrijventerreinen) aan. We stimuleren en faciliteren organisatievormen zoals parkmanagement en BIZ, omdat ondernemers zo samen de verantwoordelijkheid nemen het terrein schoon, heel en veilig te houden. Er is een jaarlijks herstructureringsbudget.

De energietransitie, de concrete invulling van duurzame maatregelen en de stappen die al gezet zijn op bedrijvenparken in Haarlemmermeer leidden tot het momentum om verder in te zetten op een collectieve en structurele aanpak van duurzame, toekomstbestendige, werklocaties in de gemeente. Het traject Duurzame Werklocaties is in oktober 2018 gestart in samenwerking met BIZ Spoorzicht, Interglobe vastgoedmanagement, Tegenstroom, NMCX, Meerlanden en SADC op de georganiseerde werklocaties in Haarlemmermeer om gebruikmakend van de organisatiestructuur (parkmanagement, BIZ) concrete stappen te zetten op diverse thema's (energie, afval & recycling, inrichting buitenruimte en mobiliteit). 11 Werklocaties en 2 kleinere “samenlevingen van bedrijven” in Haarlemmermeer hebben bij de kick-off op de Dag van de Duurzaamheid, 10 oktober 2018, hun handtekening op de kaart gezet als teken van hun commitment om hier het komende jaar samen aan te werken. Het gaat onder andere om de werklocaties Spoorzicht, Haarlemmermeer Zuid, Airport Businessparken Lijnden en De Hoek. Ook het Haarlemmermeers Ondernemers Platform (HOP) is aangehaakt.

De Amstelland-Meerlanden (AM) gemeenten hebben de ambitie uitgesproken om hun samenwerking inhoudelijk te intensiveren. De daarvoor opgestelde Economische Agenda Amstelland-Meerlanden helpt deze samenwerking op het gebied van economische zaken beter te organiseren en intensiveert de interactie met de Metropoolregio Amsterdam (MRA). Om de uitvoering van deze agenda te coördineren, is er een secretaris Economische Zaken/Ruimte/Duurzaamheid aangesteld voor de Amstelland-Meerlanden regio. Afgelopen jaar is in MRA-verband besloten om de huidige uitvoeringsstrategie, Plabeka 3.0, te actualiseren gezien de veranderende economische context. De vraag naar werklocaties overstijgt steeds vaker het aanbod (zie verder onder nieuwe Plabeka- afspraken).

146 03. Het ondersteunen en faciliteren van ontwikkelingen in het aanbod van commerciële voorzieningen Door het uitvoeringsprogramma Commerciële Voorzieningen hebben wij een gezamenlijke handelingsstrategie per centrum. Samen met het programma Retail versterken we zo de toekomstbestendige commerciële voorzieningen in Haarlemmermeer. We richten ons hierbij op het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van de voorzieningencentra en functiemenging waarmee innovatie en ondernemerschap wordt bevorderd. Het programma verloopt volgens planning en wij hebben het beleid voor commerciële voorzieningen geëvalueerd in gezamenlijkheid met betrokkenen. Voor de komende actualisatie van het beleid voor commerciële voorzieningen zijn hier doelstellingen en prioriteiten uit gekomen. Wij hebben zitting in de Regionale Adviescommissies Noord-Holland Zuid (ADZ) waar we met de gemeenten in de regio initiatieven afstemmen en nemen deel aan de MRA- werkgroep voor detailhandel en centrumontwikkelingen.

Op verzoek van een aantal ondernemers is de winkeltijdenverordening aangepast. Op zondag kunnen de winkels nu langer open zijn.

04. Economische research en gegevensbeheer Dit betreft onderzoek, analyse en publicatie van werkgelegenheidsstatistieken. De mutaties in werkgelegenheid en leegstand bij bedrijven, kantoren en winkels worden gemonitord en geanalyseerd om beleid te toetsen. De rapportage werkgelegenheid Haarlemmermeer 2018 geeft aan dat de doelstellingen om de economische groei en werkgelegenheid te bevorderen zijn gehaald. Het aantal banen is toegenomen met 5%. Het totaal komt hiermee op 162.600 banen (peildatum 1 mei 2018).

De werkgelegenheid in Haarlemmermeer is in geen jaren zo hoog geweest. Dat is ook gunstig voor de regio, want drie van de vier werknemers wonen niet in onze gemeente. Tevens is de werkloosheid in Haarlemmermeer afgenomen tot 3,2% van de beroepsbevolking tegenover 3,8% landelijk (CBS 2018).

Beleidsdoel B: Het versterken van onze strategische positie door samenwerking in de regio, met een focus op de logistiek, kennisintensieve en (inter)nationale dienstensectoren en op de maatschappelijke inpassing van de luchtvaart.

Wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan? Er is een gedeeld belang binnen de Schipholregio en de Metropoolregio Amsterdam om de economische positie van de regio te versterken en onze samenwerking als metropool voort te zetten en verder te ontwikkelen. Internationale concurrentiestrijd gaat steeds meer over metropolen en deze beïnvloeden ook steeds meer de nationale economie. Ook vraagstukken zoals diversificatie van de economie, circulaire economie, een internationaal aantrekkelijk voorzieningenniveau en voldoende aanbod van goed geschoold personeel met de juiste kennis en vaardigheden zijn van regionaal belang en vragen om schaalgrootte voor een effectieve en optimale aanpak. Wij hebben in het afgelopen jaar de samenwerking met aangrenzende gemeenten, provincies, Rijksoverheid, private partijen en kennisinstellingen voortgezet op voor ons belangrijke vraagstukken. Wij zijn goed vertegenwoordigd in de verschillende regionale samenwerkingsstructuren. Vanuit de aanwezige krachtige sectoren stimuleren we de diversificatie voor het verder ontwikkelen van de economische structuur.

De Metropoolregio Amsterdam (MRA) is het informele samenwerkingsverband van 32 gemeenten, de provincies Noord-Holland en Flevoland. In deze regio bestaat er een aantal aan elkaar gekoppelde samenwerkingsverbanden waarin gewerkt wordt aan het vergroten van de gezamenlijke economische kracht: • In het Platform Economie van de MRA werken we met de regionale overheden samen. Het gaat om uitdagingen die voortvloeien uit veranderingen in de regionale economische structuur. Binnen dit platform vindt regionale afstemming plaats over onder andere de thema’s hotels, vraag en aanbod

147 van werklocaties (Plabeka), onderwijs en arbeidsmarkt, toerisme, vastgoed marketing, economische verkenningen, Europese samenwerking en commerciële voorzieningen. • De Amsterdam Economic Board (AEB) heeft als missie de welvaart en het welzijn in de Metropoolregio Amsterdam duurzaam te versterken. Dit gebeurt door samen met bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen in te zetten op samenwerking, innovatie en economische groei. De board richt zich op vijf, onderling samenhangende, grootstedelijke uitdagingen. Deze uitdagingen zijn ‘Circulaire Economie’, ‘Digitale Connectiviteit’, ‘Gezondheid’, ‘Mobiliteit’ en ‘Talent voor de toekomst’. Deze uitdagingen zijn relevant voor alle grootstedelijke regio’s in de wereld. • Amsterdam InBusiness (AIB) is een samenwerkingsverband tussen de gemeenten Amstelveen, Amsterdam, Almere en Haarlemmermeer dat zich richt op acquisitie en relatiebeheer van internationale investeerders in de metropoolregio Amsterdam.

Schiphol en Haarlemmermeer zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en dit is een essentieel onderdeel van de positie van Haarlemmermeer binnen de regio. Wij willen samen met andere partijen in de regio de verwevenheid en wisselwerking tussen de luchthaven Schiphol, de economie en de kwaliteit van de leefomgeving verder ontwikkelen. Een internationaal sterke luchthaven heeft een sterke regio en daarmee ook een sterke gemeente nodig. Haarlemmermeer neemt met dit doel deel aan de besluitvormingstrajecten rondom de ontwikkeling van Schiphol. Daarmee zijn wij in staat mede richting te bepalen.

Activiteiten 01. Het sturen op een kwalitatief sterke regionale hotelmarkt. 02. Een leidende rol spelen binnen de regionale logistieke sector. 03. Het stimuleren van regionale en Europese samenwerking in de transitie naar een circulaire economie. 04. Het maken van nieuwe Plabeka afspraken. 05. Gezamenlijke internationale marketing en acquisitie. 06. Het regionaal monitoren van commerciële voorzieningen. 07. Het positief ontwikkelen van de verwevenheid tussen luchthaven en samenleving.

01. Het sturen op een kwalitatief sterke regionale hotelmarkt. In 2018 is in de MRA gestart met het opstellen van een accommodatiestrategie. Deze vervangt de regionale hotelstrategie met als titel “van hotelbeleid naar overnachtingsbeleid” van juni 2016. In afwachting van vaststelling van de regionale accommodatiestrategie is eind 2018 afgesproken om, voor zover dat kan en wenselijk is, hotelinitiatieven voorlopig niet in behandeling te nemen.

02. Een leidende rol spelen binnen de regionale logistieke sector Voor Haarlemmermeer is de logistieke sector van groot belang. We vervullen daarom traditioneel een belangrijke rol binnen het regionale cluster logistiek, niet alleen door de ligging nabij de luchthaven Schiphol, de Haven van Amsterdam, Dataport Amsterdam en Greenport Aalsmeer, maar ook als voorwaarde voor de transitie naar een circulaire economie (grondstoffen, energie, logistiek en data/ informatie). Binnen het regionale cluster logistiek werken bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid samen aan gemeenschappelijke speerpunten voor een bloeiende, innovatieve logistiek in de Metropoolregio Amsterdam. Afgelopen jaar is de Amsterdam Logistics Board niet bij elkaar geweest. Wel is binnen de tafel Ruimte en Infra (onder leiding van SADC) gewerkt aan projecten binnen het logistiek cluster. Een belangrijk project voor Haarlemmermeer binnen deze tafel is het project HST Cargo. In 2011 is besloten de rijksbijdrage ter hoogte van € 11 miljoen voor het project HST Cargo (Hoge Snelheidstrein Cargo) als gedecentraliseerde middelen over te dragen aan de gemeente ten behoeve van de financiering van dit project. In 2016 is geconcludeerd dat vasthouden aan het oorspronkelijke concept voor de HST Cargo niet zinvol meer is omdat er geen HST Cargotrein zal gaan rijden. In 2017

148 is onderzocht hoe deze middelen, indachtig het doel van het project HST Cargo, het beste te besteden zijn. Op 10 juli 2018 is door het college van B&W besloten om een deel van deze middelen te besteden aan de cofinanciering van het Smart Cargo Mainport Program (SCMP). Vooruitlopend op de uitwerking van deze cofinancieringsoptie is door Schiphol een aanvraag gedaan ter hoogte van € 0,3 miljoen voor de eerste fase van het SCMP.

Het hergebruiken van goederen-, materialen-, afval- en retourstromen is een logistieke uitdaging en een distributievraagstuk. Logistiek en distributie concentreert zich rond de Westas van de MRA. In de strategische agenda van de Amsterdam Logistics Board heeft de Westas een centrale plek ingenomen als toplocatie voor kansrijke verbindingen tussen de logistiek en de circulaire/biobased economie. De MRA heeft de doelstelling om de internationale concurrentiepositie te behouden. Die doelstelling is niet nieuw, maar de samenwerking op regionaal niveau is versterkt om haar te realiseren. Bij de vaststelling van de Ruimtelijk economische verkenning Westas (REVW) in 2017 is besloten om een viertal onderzoek sporen op te pakken:

• Onderzoek naar bouwlogistieke stromen • Onderzoek naar circulaire warmteprojecten • Onderzoek voor een afwegingskader circulaire gronduitgifte en werklocaties • Ruimtelijk economische strategie/ eindrapportage

De onderzoeken zijn in 2018 afgerond. De Stuurgroep Westas heeft met bespreking van de resultaten in november 2018 het Westas-programma afgesloten en een aantal beleidsaanbevelingen in een 'slotverklaring Westas' opgenomen. In het verlengde daarvan is voorgesteld om de verdere ontwikkeling van de Westas (projecten en aanbevelingen) in te passen in het bestaande programma Circulaire Economie van de MRA. De inpassing van de Westas binnen MRA is vanuit de MRA-agenda en het regionale schaalniveau een logische vervolgstap. Over de inpassing en de wijze waarop de Westas resultaten gelinkt kunnen worden aan lopende trajecten binnen de MRA, waaronder de deelprogramma’s van de MRA-grondstoffenregisseur en afspraken binnen Plabeka zullen in 2019 nadere voorstellen worden voorgelegd.

03. Het stimuleren van regionale en Europese samenwerking in de transitie naar een circulaire economie Haarlemmermeer geeft invulling aan het regionale (ruimtelijk) economische beleid door bestuurlijke deelname aan het Platform Economie van de MRA. Haarlemmermeer is actief betrokken bij de Amsterdam Economic Board. De wethouder duurzame economische ontwikkeling en bestuurlijk trekker van het MRA-programma Circulaire Economie was lid van de Economic Board. Wij hebben, mede door het bestuurlijk trekkerschap voor de regionale circulaire economie een belangrijke bijdrage geleverd aan het innovatievermogen van de MRA en de totstandkoming van het MRA- ontwikkelprogramma Circulaire Economie.

Netwerken zijn en worden benut om de circulaire vraagstukken van de MRA in te brengen. Daarin speelt (internationale) samenwerking, kennisontwikkeling en innovatie een belangrijke rol. Haarlemmermeer heeft een goede participatie in de MRA door de Europastrategie van de MRA te verbinden met de MRA agenda, MRA duurzaamheid en de thema’s vanuit de Board. Het voorzitterschap van de gemeente Amsterdam van het Environmental Forum van Eurocities heeft de gemeente Haarlemmermeer vanuit een krachtige samenwerking binnen de regio tegelijkertijd een internationaal podium gegeven om relevante opschaalbare circulaire thema’s in te brengen. Ook heeft Haarlemmermeer in de Ellen MacArthur Foundation (EMF) ingezet op een sterkere publiek-private partnership en de MRA als circulaire regio en ‘living lab’ gepositioneerd. Het lidmaatschap van EMF is in 2018 beëindigd. De verbinding met de kennis en kunde binnen EMF en met name de verbonden bedrijven, overheden en kennisinstellingen is gelegd en versterkt. De kennisontwikkeling en de stap naar implementatie van circulaire economische innovaties en handelingsperspectieven is doorgezet in

149 het leggen van de verbinding met het Platform Holland Circular Hotspot en de samenwerking vanuit C-Beta (Hoofddorp) en met de eerdergenoemde C-creators. Een aantal private partijen die ook deel uitmaken van EMF zijn betrokken bij het Regionaal Bouwprogramma, dat in het teken staat van opschaling naar een circulaire bouwindustrie. Holland Circular Hotspot, die ook deel uit maakt van C- Beta, draagt bij aan het creëren en versterken van circulaire export- en investeringskansen voor het Nederlandse bedrijfsleven en het realiseren van internationale uitwisseling van kennis en innovatie met betrekking tot circulaire ontwikkelingen. Kennisontwikkeling heeft de gemeente ook versterkt met het partnerschap van de City Deal Circulaire Stad (in samenwerking met Rijk en acht andere stedelijke koplopers) en het themapartnerschap van de Nationale DenkTank over de circulaire metropool van de toekomst.

04. Het maken van nieuwe Plabeka afspraken Ons doel is voldoende aanbod van kwalitatief passende werkmilieus. Daaronder verstaan wij voor een economisch krachtige Metropoolregio Amsterdam niet alleen formele kantorenlocaties en bedrijventerreinen maar ook informele werkmilieus. Deelregionaal is er onderzoek gedaan naar de kwantiteit en kwaliteit van onze werklocaties (zowel bestaand als planvoorraad). Met andere woorden, zijn wij voldoende ingespeeld op de huidige economische markt en kunnen wij daar voldoende flexibel op inspelen. De uitkomsten van dit deelregionale onderzoek worden eveneens ingebracht bij de actualisatie van de uitvoeringsstrategie Plabeka 3.0, om zodoende te komen tot nieuwe doelen en prioriteiten alsook om de huidige marktvraag voldoende te kunnen faciliteren. Omdat binnen Plabeka (deel)regionale afstemming noodzakelijk is, is niet zeker welke wensen worden gehonoreerd.

05. Gezamenlijke internationale marketing en acquisitie Wij hebben ons gericht op het etaleren en vermarkten van ons vestigingsklimaat voor internationale bedrijven en investeerders. Wij verbinden daarbij het gevestigde bedrijfsleven met koplopers uit diverse clusters en sectoren en stimuleren diversificatie van bedrijfsactiviteiten. (Inter)nationale bedrijven bieden wij de gelegenheid om te experimenteren op het gebied van circulaire economie, duurzaamheid en innovatie. We profileren ons internationaal nadrukkelijk als Airport City en we concentreren ons op ‘sterke merken’ (bedrijven met goed imago). Afgelopen jaar zijn de voorbereidingen getroffen voor een nieuwe portal waarin wij onze kantoren- en bedrijvenlocaties etaleren voor de internationale markt waardoor wij onze kracht beter benutten namelijk de economische motor en de luchthaven.

Haarlemmermeer zet niet alleen in op het aantrekken van nieuwe bedrijven maar ook natuurlijk op het behoud van de bestaande bedrijvigheid. Hiertoe hebben afgelopen jaar onder meer verschillende bedrijfsbezoeken plaatsgevonden aan grote (internationale) bedrijven die al enige tijd in onze gemeente zijn gevestigd. Naast het investeren in de relatie met deze bedrijven hebben deze bedrijfsbezoeken ook als doel in een vroeg tijdig stadium te kunnen anticiperen op veranderende vestigingswensen en behoeften, zoals uitbreidingsplannen.

We werken vanuit een krachtige, gezamenlijke concurrentiepositie met regionale overheden en relevante marktpartijen samen in Amsterdam in Business (AiB) en Amsterdam Airport Area (AAA). Door middel van deze samenwerkingsverbanden wordt uitvoering gegeven aan verschillende activiteiten voor het aantrekken van internationale bedrijvigheid door onder meer gezamenlijke buitenlandse handelsmissies. Verder dragen we via deze samenwerkingsverbanden bij aan de presentatie van Haarlemmermeer en de regio tijdens (inter)nationale evenementen PROVADA, Expo Real en MIPIM.

06. Het regionaal monitoren van commerciële voorzieningen We hebben deelgenomen aan het Randstad Koopstromenonderzoek 2018 onder regie van de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. Dit koopstromenonderzoek biedt essentiële informatie voor overheid, markt en consumenten over veranderingen in vraag en aanbod in de

150 detailhandel in de Randstad. De uitkomsten worden begin 2019 gedeeld met belanghebbenden. Daarnaast leveren we input voor de jaarlijkse provinciale detailhandelsmonitor van de provincie Noord-Holland. In deze monitor worden alle feiten rondom de detailhandel in Noord-Holland opgenomen op het gebied van winkelaanbod, werkgelegenheid in de detailhandel, leegstand, draagvlak, plannen en initiatieven. De verzamelde gegevens gebruikt de provincie voor het uitvoeren van het provinciale detailhandelsbeleid en deze worden daarnaast gebruikt door de regionale adviescommissie detailhandel Noord-Holland Zuid (ADZ). Wij hebben zitting in de ADZ waar we met de gemeenten in de regio initiatieven afstemmen en nemen deel aan de MRA werkgroep voor detailhandel en centrumontwikkelingen.

07. Het positief ontwikkelen van de verwevenheid tussen luchthaven en samenleving Ons beleidsdoel is het versterken van onze strategische positie door samenwerking in de regio, met een focus op de logistiek, kennisintensieve en (inter)nationale dienstensectoren en op de maatschappelijke inpassing van de luchtvaart. Wij zetten in op het positief ontwikkelen van de verwevenheid tussen luchthaven en samenleving.

In november 2018 is de Milieueffectrapportage (MER) Schiphol opgeleverd als onderdeel van de wettelijke verankering van het Nieuwe Normen en Handhavingstelsel (NNHS) in het Luchthavenverkeersbesluit (LVB). Na het advies van de Omgevingsraad Schiphol (ORS) aan de minister zal naar verwachting een nieuw LVB in 2019 ingaan.

De regels van het Luchthavenindelingbesluit Schiphol (LIB) zijn per 1 januari 2018 aangepast op basis van bestuurlijke afspraken. Uitvoering van deze afspraken wordt mogelijk bemoeilijkt door de manier waarop het begrip bestaand stedelijk gebied (BSG) in de nota van toelichting van het LIB wordt uitgelegd. Dit is onder aandacht gebracht bij het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. (IenW)

In het regeerakkoord 2017 – 2021 is een nieuwe luchtvaartnota aangekondigd. De minister van IenW wil de Luchtvaartnota in 2019 aanbieden aan de Tweede Kamer. In het kader van de luchtvaartnota vonden diverse bijeenkomsten plaats waar Haarlemmermeer ook vertegenwoordigd was die door het ministerie van IenW waren georganiseerd omtrent de luchtvaartnota. De bijeenkomsten zijn nu afgerond. Hierbij zijn verslagen gemaakt en die worden momenteel geanalyseerd. Deze analyses en verslagen worden begin 2019 gepubliceerd en naar de Tweede Kamer gestuurd.

De huidige afspraken over de ontwikkeling van Schiphol gelden tot 2020. Er moeten nieuwe afspraken worden gemaakt voor de periode na 2020. In dit kader vonden in 2018 gesprekken plaats tussen de verschillende delegaties van het College van Advies (CvA) van de ORS. Gemeente Haarlemmermeer heeft met de Bestuurlijke Regie Schiphol (BRS)-leden de gezamenlijke lijn voor deze gesprekken vastgesteld. Die lijn past binnen de kaders van de gemaakte afspraken in het Aldersakkoord.

Binnen de huidige Aldersafspraken zijn wij met een groot aantal vraagstukken en dilemma’s aan de slag gegaan over de toekomst van de luchtvaart in Nederland (ontwikkeling luchtvaart en afweging milieu en economie na 2020, veiligheid, gezondheid, klimaatopgave, ruimtelijke ordening, bereikbaarheid zowel op de grond als in de lucht, ontwikkeling Lelystad, selectiviteit/ verkeerverdeelregel, schaarste capaciteit Schiphol, regel vierde baan en verhogen piekuurcapaciteit ten behoeve van de hubfunctie, problemen bij Air France - KLM). In de komende jaren moeten hier knopen over worden doorgehakt op bestuurlijk niveau.

151 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Economische zaken 2018 2018 2018 De gemeente Haarlemmermeer streeft naar een duurzame Baten 1.660 2.642 2.823 181 economische groei op zowel lokaal als regionaal niveau met Lasten 5.459 7.703 7.403 300 inachtneming van de kwaliteit van de leefomgeving. Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 3.798 5.061 4.580 481 Onttrekking 100 100 - 100 Storting 248 248 460 213 Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 3.946 5.209 5.041 168

Uitsplitsing per beleidsdoel Beleidsdoel A: Haarlemmermeer is een aantrekkelijke, Baten 1.660 2.642 2.783 141 duurzame en veilige vestigingsplaats voor kleine en Lasten 4.140 6.201 6.000 201 (middel)grote ondernemingen. Saldo -2.480 -3.558 -3.217 342

Beleidsdoel B: Het versterken van onze strategische positie Baten 0 0 40 40 door samenwerking in de regio, met een focus op de logistiek, Lasten 1.319 1.503 1.403 99 kennisintensieve en (inter)nationale dienstensectoren en op de maatschappelijke inpassing van de luchtvaart. Saldo -1.319 -1.503 -1.364 139

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Beleidsdoel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Subsidie bedrijventerreinen 72 Leges vergunningen evenementen 43 Overig 26 Totaal Baten 141

Lasten Herstructurering bedrijventerreinen 246 Elektravoorziening markten -48 Beleidsuitvoering en bestuursondersteuning EZ 40 Verzekeringsuitkering -31 Overig -6 Totaal Lasten 201

Baten Er zijn in 2018 twee subsidies ontvangen. Het betreft de subsidie ten bedrage van € 26.000 voor het bedrijventerrein "de Weeren" en € 46.000 voor herstructurering Hoofddorp-Noord. Deze subsidies waren niet begroot. De hogere legesinkomsten voor evenementen van € 43.000 zijn het gevolg van een grotere toename van het aantal middelgrote en grote evenementen dan oorspronkelijk voorzien. De toetsingscriteria zijn scherper aangehouden waardoor meer evenementen in een andere legescategorie vielen met als gevolg een toename van de legesinkomsten.

152 Lasten De kosten van herstructurering bedrijventerreinen variëren van jaar tot jaar en zijn afhankelijk van initiatieven van lokale ondernemers- en winkeliersverenigingen. Dit jaar zijn de lasten € 246.000 lager. Als gevolg van storingen aan de elektravoorziening voor markten heeft zich een overschrijding voorgedaan van € 48.000. De kosten betreffen de inzet van een aggregaat, onderzoek naar storingen, het verhelpen van storingen en het vragen van advies over het aanpassen van de installatie. De gereserveerde budgetten van voor de beleidstaken Sociaal ondernemen, Toerisme en Circulaire Werklocaties zijn in 2018 niet volledig benut. Deze beleidstaken worden vervolgd in 2019.

In 2014 is als gevolg van een plofkraak een verzekeringsuitkering ontvangen. Echter is verzuimd het restantbedrag bij oplevering te voldoen aan de verkoper. Dit levert een nadeel op van € 31.000.

Beleidsdoel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 40 Totaal Baten 40

Lasten Smart mobility voor logistiek 50 Luchthavenactiviteiten 26 Overig 23 Totaal Lasten 99

Lasten Het project Smart mobility voor logistiek van de Tafel Ruimte & Infra begint niet in 2018, maar in 2019. Het benodigde en gereserveerde budget ad € 50.000 is daarom in 2018 niet ingezet.

Afgelopen jaren is er contributie betaald aan de bestuursvorm Schiphol. Vanaf 2018 is vanwege het einde van de bestuursvorm deze contributie komen te vervallen en resteert en nu een bedrag van € 26.000.

Reserves: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting Begroting Werkelijk Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Onttrekking HST Cargo 100 0 -100 Totaal Onttrekking 100 0 -100

Storting HST Cargo 248 143 105 Herstructurering bedrijventerreinen 0 318 -318 Totaal Storting 248 460 -213

Onttrekkingen In 2018 is middels B&W nota 2018.0042219 besloten om voor de HST-Cargo-gelden andere bestedingsmogelijkheden te zoeken. Een van de oplossingsrichtingen is de cofinanciering van het Smart Cargo Mainport Program (SCMP). Dit heeft in 2018 nog niet geleid tot concrete uitgaven. Derhalve heeft er geen onttrekking van uit de reserve HST Cargo plaatsgevonden.

153 Stortingen De toevoeging aan de reserve HST Cargo betreft de rente, als gevolg van marktontwikkelingen van de rente is de toevoeging lager.

Het restantbudget van de herstructurering wordt conform de bestendige gedragslijn gestort in de reserve Herstructurering Bedrijventerreinen.

154 Overzicht algemene dekkingsmiddelen lasten in € 31.498 Portefeuillehouder: Nobel % totale realisatie lasten 6,4% Maatschappelijk doel: Haarlemmermeer is een financieel gezonde gemeente tegen een aanvaardbaar lastenniveau. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Onderdeel A: Belastingen (OZB, parkeren, toeristenbelasting, precariobelasting). 88.697 3.408 -5% . Onderdeel B: Gemeentefonds 166.556 - - . Onderdeel C: Financiering/bespaarde rente/dividend. 12.349 1.020 1% . Onderdeel D: Onvoorzien/saldo kostenplaatsen. 22.222 26.433 -29% . Onderdeel E: Vennootschapsbelasting. - 637 46% . Onderdeel F: Resultaat. - - 100% . Verbonden partijen

Beleidsdoel A: Cocensus Beleidsdoel B: nvt Beleidsdoel C: NV Bank Nederlandse Gemeenten Beleidsdoel D: nvt Beleidsdoel E: nvt Beleidsdoel F: nvt

155 Geniedijk met op de achtergrond graanmolen Eersteling

Overzicht algemene dekkingsmiddelen

Haarlemmermeer is een financieel gezonde gemeente tegen een aanvaardbaar lastenniveau.

De programma’s worden afgesloten met de overzichten algemene dekkingsmiddelen en overhead. Algemene dekkingsmiddelen zijn middelen die geen vooraf bepaald bestedingsdoel hebben. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de rioolheffing waar baten en lasten direct aan elkaar zijn gekoppeld of specifieke uitkeringen vanuit de rijksoverheid. De omvang van de algemene dekkingsmiddelen en de toelichting daarop worden in dit hoofdstuk gepresenteerd. Ook zijn hierin de posten voor onvoorziene uitgaven en vennootschapsbelasting opgenomen. De volgende algemene dekkingsmiddelen zijn te onderscheiden:

• belastingen (lokale heffingen) waarvan de besteding niet gebonden is; • uitkeringen uit het gemeentefonds; • financiering, bespaarde rente en dividend.

Verbonden partijen De verbonden partijen voor het overzicht Algemene dekkingsmiddelen zijn Cocensus en de NV Bank Nederlandse Gemeenten (BNG Bank).

156 Cocensus Aan de gemeenschappelijke regeling Cocensus zijn de volgende taken opgedragen:

• heffing en de invordering van gemeentelijke belastingen, heffingen en rechten; • uitvoering van kwijtschelding; • uitvoering van de Wet waardering onroerende zaken.

De werkzaamheden moeten zo doelmatig mogelijk worden uitgevoerd.

Bank Nederlandse Gemeenten Deelname in de BNG draagt bij aan de realisering van de doelstellingen van het treasurybeleid. Met name gaat het dan om het beschikbaar hebben van voldoende liquiditeiten en het minimaliseren van de kosten van geldleningen.

157 Specificatie behorend bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Overzicht algemene dekkingsmiddelen 2018 2018 2018 Haarlemmermeer is een financieel gezonde gemeente Baten 255.977 264.500 267.946 3.446 tegen een aanvaardbaar lastenniveau. Lasten 6.933 8.845 9.979 1.134 Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 249.044 255.656 257.968 2.312 Onttrekking 7.447 24.451 21.878 2.573 Storting 3.037 17.158 21.519 4.361 Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 253.453 262.948 258.326 4.622

Uitsplitsing per onderdeel Onderdeel A: Belastingen (OZB, parkeren, toeristenbelasting, Baten 83.750 87.713 88.697 984 precariobelasting). Lasten 3.151 3.260 3.408 -148 Saldo 80.599 84.453 85.289 837

Onderdeel B: Gemeentefonds Baten 160.222 164.917 166.556 1.639 Lasten 0 0 0 0 Saldo 160.222 164.917 166.556 1.639

Onderdeel C: Financiering/bespaarde rente/dividend. Baten 12.005 12.396 12.349 -47 Lasten 154 1.027 1.020 8 Saldo 11.851 11.369 11.329 -39

Onderdeel D: Onvoorzien/saldo kostenplaatsen. Baten 0 -526 345 870 Lasten 2.626 3.385 4.915 -1.529 Saldo -2.626 -3.911 -4.570 -659

Onderdeel E: Vennootschapsbelasting. Baten 0 0 0 0 Lasten 1.003 1.172 637 535 Saldo -1.003 -1.172 -637 535

Onderdeel F: Bestemmingen. Baten 0 0 0 0 Lasten 0 0 0 0 Saldo 0 0 0 0

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Onderdeel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Parkeergelden 372 Onroerendezaakbelastingen niet-woningen 286 Dwanginvordering 222 Toeristenbelasting 106 Overig -2 Totaal Baten 984

158 Lasten Dubieuze belastingdebiteuren -87 Dwanginvordering -47 Overig -14 Totaal Lasten -148

Baten Er is meer gebruik gemaakt van de parkeergarage P&R (Beukenhorst) dan het gemiddelde gebruik over de voorgaande jaren. Daarnaast is ook meer geparkeerd in de gebieden waar betaald parkeren van toepassing is. De hogere inkomsten worden mede veroorzaakt door de aantrekkende economie. Voor de onroerendezaakbelastingen niet-woningen zijn eind dit jaar nog aanslagen opgelegd voor objecten waarvan de waarde in het laatste kwartaal is vastgesteld. Bij vier objecten was de waarde hoger dan geprognosticeerd. Verder is sprake van minder leegstand dan ingeschat. Als de opgelegde belastingaanslagen niet binnen de wettelijke termijnen voldaan worden, wordt overgegaan tot dwanginvordering door het verzenden van aanmaningen en dwangbevelen. Hiervoor worden de wettelijk voorgeschreven kosten en invorderingsrente in rekening gebracht. Er waren meer invorderingsmaatregelen nodig. Bij het uitvoeren van de volledigheidscontroles van aangiftes voor de toeristenbelasting over 2017 bleek dat enkele (nieuwe) hotels nog aangifte moesten doen. De resultaten van deze controles zijn in het laatste kwartaal bekend geworden.

Lasten De noodzakelijke hoogte van de voorziening dubieuze belastingdebiteuren wordt berekend aan de hand van een ouderdomsanalyse met een collectieve statistische methode. Op basis van de uitkomst van deze berekening was een hogere toevoeging aan de voorziening noodzakelijk. Doordat er meer invorderingsmaatregelen nodig waren (zie onder de baten) zijn ook de kosten van dwanginvordering hoger.

Onderdeel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Algemene uitkering 2018, decembercirculaire 1.489 Algemene uitkering 2017, afrekening 184 Algemene uitkering 2018, Woz-waarden en afronding -94 Algemene uitkering 2016, afrekening 60 Overig 0 Totaal Baten 1.639

Baten Op 7 december 2018 is de decembercirculaire van het gemeentefonds gepubliceerd. Over de uitkomsten is de raad geïnformeerd per brief van 30 januari 2019 (kenmerk X.2018.13852). Over het uitkeringsjaar 2018 is een voordeel toegelicht van € 1,489 miljoen. Van dit voordeel heeft € 1,076 miljoen betrekking op taakmutaties die elders in de jaarrekening hogere lasten geven. Er resteert een voordeel voor de algemene middelen van € 0,413 miljoen. De decembercirculaire gaf verder een voordeel voor de uitkeringsjaren 2016 en 2017. Dit wordt veroorzaakt door de doorwerking van landelijke ontwikkelingen. De algemene uitkering wordt negatief beïnvloed door de hoogte van de Woz-waarden van de woningen en niet-woningen in de gemeente. Begin 2019 is van Cocensus een rapportage ontvangen waaruit bleek dat de Woz-waarden voor 2018 hoger zijn dan eerder geschat. Met het nadelig effect is nu rekening gehouden.

159 Onderdeel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig -47 Totaal Baten -47

Lasten Overig 8 Totaal Lasten 8

Onderdeel D: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 870 Totaal Baten 870

Lasten Resultaat interne doorbelastingen -1.579 Overig 50 Totaal Lasten -1.529

Lasten De lasten van het personeel dat niet onder het Overzicht overhead valt, worden op basis van inschattingen bij het opstellen van de programmabegroting doorbelast aan de programma's. De in de begroting geraamde bedragen worden ook in de realisatie verantwoord. Er wordt geen nacalculatie uitgevoerd. Door deze werkwijze worden niet de werkelijke personeelskosten doorbelast, maar alleen de geraamde. Het verschil tussen de geraamde en de werkelijke kosten wordt verantwoord in het Overzicht algemene dekkingsmiddelen.

Onderdeel E: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Lasten Vennootschapsbelasting grondexploitaties 2017 918 Vennootschapsbelasting grondexploitaties 2018 -228 Vennootschapsbelasting parkeren 2016 t/m 2018 -155 Overig 0 Totaal Lasten 535

Lasten De ontwikkelingen op het gebied van vennootschapsbelasting zijn groot. In overleg met de Belastingdienst wordt nog steeds gekeken over welke posten en hoeveel er betaald moet gaan worden. Door een aangepaste berekening in 2018, is ook het te betalen bedrag voor 2017 aangepast. Voor de grondexploitaties voor 2018 is de last bepaald op € 1,4 miljoen. Dit is € 0,228 miljoen meer dan geraamd en komt omdat er hogere winsten zijn behaald dan geraamd. Een van de ontwikkelingen was dat in 2018 is bepaald dat ook over de parkeergarage belasting betaald moest worden. Voor de jaren 2016 tot en met 2018 bedraagt dit in totaal € 0,155 miljoen. Daar was in de raming nog geen rekening mee gehouden.

160 Reserves: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting Begroting Werkelijk Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Onttrekking Algemene behoedzaamheidsreserve 13.365 13.365 0 Algemene dekkingsreserve 8.554 5.981 -2.573 BTW compensatiefonds 671 671 0 Financiële egalisatiereserve 1.860 1.860 0 Totaal Onttrekking 24.451 21.878 -2.573

Storting Algemene dekkingsreserve 17.068 21.429 -4.361 Financiële egalisatiereserve 90 90 0 Totaal Storting 17.158 21.519 -4.361

Onttrekkingen: Algemene behoedzaamheidsreserve Zoals in de Voorjaarsrapportage 2018 is aangekondigd houdt de behoedzaamheidsreserve op te bestaan. Tot en met 2018 konden de tekorten nog opgevangen worden binnen deze reserve. Het restantsaldo van 0,730 miljoen per ultimo 2018 is gestort in de Algemene dekkingsreserve.

Algemene dekkingsreserve Ten behoeve van de voorfinanciering van de voorbereidings- en frictiekosten van de herindeling met Haarlemmerliede en Spaarnwoude is € 1,049 miljoen minder onttrokken. De betreffende uitgaven, die verantwoord zijn bij het overzicht Overhead, zijn dit jaar niet gemaakt. In 2019 wordt het budget voor dit project afgerekend. Van de budgetoverhevelingen van 2017 naar 2018 is circa € 1,1 miljoen niet tot uitvoering gebracht. De bijbehorende onttrekking heeft daarmee niet plaatsgevonden. De kosten van het ruimen van Niet gesprongen explosieven (NGE's) worden voor 70% via een suppletie-uitkering uit het gemeentefonds vergoed door het rijk. Deze uitkering wordt in het jaar volgend op het jaar dat de uitgaven zijn gedaan ontvangen. De gemeente financiert de kosten voor. Om een zuiver beeld te houden van de baten en lasten, wordt de voorfinanciering gedekt uit de algemene dekkingsreserve. De voorfinanciering is circa € 0,2 miljoen lager dan voorzien.

Stortingen: Algemene dekkingsreserve De behoedzaamheidsreserve is eind 2018 opgeheven, de middelen zijn opgegaan in de Algemene dekkingsreserve, hiervan is € 3,2 miljoen minder gestort dan begroot, omdat er minder overgebleven is in de behoedzaamheidsreserve. Vanuit de reserve grondzaken is € 7,3 miljoen meer gestort dan geraamd, omdat het resultaat hoger was dan voorzein (zie voor een nadere toelichting het MPG standlijn 1 januari 2019).

161 Overzicht overhead lasten in € 50.691 Portefeuillehouder: Booij, Nobel, Reinders % totale realisatie lasten 10,3% Maatschappelijk doel: Haarlemmermeer realiseert haar doelen met aanvaardbare overhead. (bedragen × € 1.000) Rekening 2018 Rekening 2018 % verschil baten lasten lasten t.o.v. begroting Onderdeel A: Directie, bestuursondersteuning, corporate control, communicatie, personeel en 3.977 26.519 2% organisatie, financiën, inkoop en juridische zaken. . Onderdeel B: Management en managementondersteuning primair proces. 81 8.566 2% . Onderdeel C: Informatievoorziening en automatisering. - 14.079 4% . Onderdeel D: Facilitaire zaken en huisvesting. 75 11.768 8% . Onderdeel E: Interne doorbelastingen. 30 -10.241 -7% .

162 Dienstauto voorzien van logo in nieuwe huisstijl van de gemeente

Overzicht overhead

Haarlemmermeer realiseert haar doelen met aanvaardbare overhead. Met de vernieuwing van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is bepaald dat gemeenten de uitgaven aan overhead met ingang van 2017 in een apart overzicht moeten tonen. De voorgestelde wijzigingen zijn doorgevoerd in een Overzicht overhead. In het BBV is bepaald welke uitgaven hieronder vallen. Het uitgangspunt hiervan is de vergelijkbaarheid met andere gemeenten te vergroten. Het gevolg hiervan is dat in de programma’s alleen baten en lasten worden opgenomen die betrekking hebben op het primaire proces, wat wil zeggen dat in de programma’s alleen de kosten van de bedrijfsvoering worden verantwoord die direct voor de uitvoering van de desbetreffende taken en activiteiten worden ingezet.

Naar aanleiding van de raadssessie op 15 juni 2017 over het Vervolgonderzoek Rekenkamercommissie inzake Overhead en in het kader van de doorontwikkeling van het Overzicht overhead is het overzicht vanaf de Programmabegroting 2018-2021 onderverdeeld in vijf onderdelen. Hierdoor ontstaat een beter inzicht in de lasten van overhead. De verschillen in de lasten per jaar van elk onderdeel worden hieronder kort toegelicht. Verder is voor de wettelijk voorgeschreven BBV- kengetallen een tabel opgenomen met de vergelijkende cijfers 2017 van vier gemeenten.

Wij hebben in reactie op de aanbevelingen van de Rekenkamercommissie met betrekking tot overhead de visie op de bedrijfsvoering en de vervolgacties met betrekking tot het rekenkameronderzoek via brief X2017.51355 en de daaropvolgende informatieve bijeenkomst van oktober 2017 gedeeld. Wij voldoen daarmee aan de toezeggingen die zijn gedaan.

163 Globaal bestaat de overhead volgens de definitie van de BBV uit de volgende onderwerpen:

• bestuursondersteuning en beleidsadvisering; • financiën; • personeelszaken en organisatie; • juridische zaken (exclusief bezwaar en beroep); • informatievoorziening, automatisering van systemen ten behoeve van de gemeentebrede bedrijfsvoering, documentmanagement en informatie voorziening (DIV); • facilitaire zaken en huisvesting (inclusief beveiliging); • interne en externe communicatie met uitzondering van klantcommunicatie; • verzekeringen; • hiërarchisch leidinggevenden, controllers en managementondersteuning werkzaam in het primaire proces.

De definitie voor overhead die is vastgesteld door de commissie BBV creëert een nieuwe discussie over de kosten van de gemeentebrede bedrijfsvoering en de toerekening hiervan. Een voorbeeld hiervan is dat de gemeente Haarlemmermeer afgelopen jaren uit het oogpunt van efficiency meer heeft gecentraliseerd op ICT-gebied. Eén van de keuzes die daarbij is gemaakt is om ICT-software meer generiek (voor ieder organisatieonderdeel hetzelfde) aan te bieden, waardoor schaalgrootte en efficiency wordt bereikt doordat het aantal aanwezige pakketten vermindert en daarmee ook het totaal aantal applicatiebeheerders. Voorbeelden hiervan zijn de invoering van een zaaksysteem, documentcreatie- en workflow systemen. Generieke systemen vallen op basis van de BBV-definitie eerder onder bedrijfsvoering waardoor dit voor de overhead verhogend werkt. Dit maakt een discussie over de overhead complex.

We voeren benchmarks uit met andere gemeenten. Voorbeelden hiervan zijn de benchmark van Vensters voor Bedrijfsvoering die diverse aspecten van de bedrijfsvoering belicht en de benchmark van M&I/Partners die zich specifiek richt op de automatiseringstak van de gemeente. Door verdiepende vervolgonderzoeken vergelijken we onze bedrijfsvoering op een meer kwalitatief niveau en leggen wij de relatie met onze ambities.

De commissie BBV beoogt met het vaststellen van de definitie van overhead dat de vergelijkbaarheid tussen gemeenten wordt vergroot. Het onderling vergelijken van gemeenten wordt echter bemoeilijkt doordat gemeenten fundamenteel van elkaar verschillen op zowel fysiek, sociaal als organisatorisch terrein. Het vergelijken van plattelandsgemeenten met de meer stedelijke gemeenten of het vergelijken van de zogenaamde regiegemeenten met gemeenten die veel taken in eigen beheer uitvoeren leidt tot grote verschillen. Gemeente Haarlemmermeer is een gemeente die veel taken heeft ondergebracht bij verbonden partijen zoals de afvalinzameling en het innen van lokale heffingen, en is daarmee regiegemeente. Dit leidt tot relatief meer overhead, aangezien het aantal medewerkers in het primaire proces lager is dan bij gemeenten die de taken in eigen beheer uitvoeren. De hoeveelheid werk die verricht wordt binnen de overhead is echter gelijk in beide vormen. Hierbij valt te denken aan het opstellen van begroting en verantwoording, welke in beide vormen van dezelfde omvang is.

In de onderstaande tabel worden de verplichte kengetallen BBV-kengetallen weergegeven in relatie tot de overhead.

164 Beleidsindicatoren Metingen Raming BBV Eenheid 2016 2017 2018 2018 Formatie Fte per 1.000 inwoners 6,1 6,2 6,61 6,3 Bezetting Fte per 1.000 inwoners 5,9 6,0 6,41 5,9 Apparaatskosten Kosten per inwoner € 556 € 587 € 6381 € 609 Externe inhuur Kosten als % van totale loonsom + totale 5,8% 15,63% 18,2% 5,6%2 kosten inhuur externen Overhead % van totale lasten (exclusief mutaties n.b. 10,79% 11,8%1 11,22% reserves) 1 Doordat de formatie van HenS al in 2018 is overgegaan naar Haarlemmermeer heeft dit invloed op de uitkomsten. 2 De externe inhuur ten opzichte van de basisbegroting is hoger doordat voor € 6,0 mln via de p&c cyclus aan de begroting is toegevoegd en ook besteed. Tevens zijn de onderbesteding op en het verhaal van vaste lonen besteed aan inhuur voor een bedrag van € 6,1 mln.

De bovenstaande kengetallen moeten door alle gemeenten in hun programmabegroting opgenomen worden. Hierdoor is het mogelijk een vergelijking met andere gemeenten te maken. Over 2017 is het beeld als volgt:

Haarlemmermeer Zaanstad Haarlem Arnhem Begroting Begroting Begroting Omschrijving Eenheid Begroting 2018 2018 2018 2018 Formatie Fte per 1.000 inwoners 6,3 7,91 6,5 6,0 Bezetting Fte per 1.000 inwoners 6,0 7,32 6,4 5,9 Apparaatskosten Kosten per inwoner in euro's € 587 € 617 € 767 € 590 Externe inhuur Kosten als % van totale loonsom 15,63 6,8 13 2 + totale kosten inhuur externen Overhead % van totale inkomsten 10,79 29,6 n.n.b. 10

165 Specificatie horende bij de jaarrekening

Wat heeft het gekost? Er kunnen afrondingsverschillen optreden. Begroting Begroting Rekening Verschil (bedragen × € 1.000; min = nadeel) origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd Overzicht overhead 2018 2018 2018 Haarlemmermeer realiseert haar doelen met aanvaardbare Baten 251 3.601 4.164 562 overhead. Lasten 45.725 53.765 50.691 3.074 Resultaat voor bestemming (B-L) Saldo 45.474 50.163 46.527 3.636 Onttrekking - - - - Storting - - - - Resultaat na bestemming (Saldo +O-S) Saldo 45.474 50.163 46.527 3.636

Uitsplitsing per onderdeel Onderdeel A: Directie, bestuursondersteuning, corporate Baten 178 3.580 3.977 397 control, communicatie, personeel en organisatie, financiën, Lasten 21.566 26.996 26.519 477 inkoop en juridische zaken. Saldo -21.388 -23.416 -22.542 874

Onderdeel B: Management en managementondersteuning Baten 0 0 81 81 primair proces. Lasten 7.896 8.736 8.566 170 Saldo -7.896 -8.736 -8.485 251

Onderdeel C: Informatievoorziening en automatisering. Lasten 13.544 14.701 14.079 621 Saldo -13.544 -14.701 -14.079 621

Onderdeel D: Facilitaire zaken en huisvesting. Baten 73 21 75 54 Lasten 12.331 12.859 11.768 1.091 Saldo -12.258 -12.838 -11.693 1.145

Onderdeel E: Interne doorbelastingen. Baten 0 0 30 30 Lasten -9.612 -9.527 -10.241 714 Saldo 9.612 9.527 10.271 744

Toelichting gewijzigde begroting 2018 - jaarrekening 2018

Onderdeel A: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Detachering 395 Overig 2 Totaal Baten 397

Lasten voorbereidings- en frictiekosten herindeling 1.049 Inhuur personeel -584 Overig 12 Totaal Lasten 477

Baten Detachering van personeel heeft een voordeel opgeleverd van € 395.000.

166 Lasten Van het fusiebudget zijn nog niet alle onderdelen afgewikkeld en daarom is € 1,049 miljoen nog niet besteed, afronding vind in 2019 plaats. Als gevolg van deze onderbesteding is ook een lager bedrag onttrokken aan de Algemene dekkingsreserve (zie overzicht algemene dekkingsmiddelen). Er is € 584.000 meer besteed aan inhuur om onder andere detachering van eigen personeel op te kunnen vangen en tevens om extra opdrachten uit te voeren. De inkomsten daarvan zijn verantwoord onder de baten voor € 395.000.

Onderdeel B: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Detachering 81 Overig 0 Totaal Baten 81

Lasten Personeel 242 Overig -72 Totaal Lasten 170

Baten Detachering van een werknemer heeft een voordeel opgeleverd van € 81.000.

Lasten Door kritisch om te gaan met de inzet van vast personeel en inhuurpersoneel is een incidenteel voordeel ontstaan van € 242.000.

Onderdeel C: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Lasten Digitaliseringsprojecten 462 Telefonie 275 ICT Sociaal domein -193 Microsoftlicenties 64 Overig 13 Totaal Lasten 621

167 Lasten Een aantal digitaliseringsprojecten ter verbetering van de gemeentelijke dienstverlening kunnen pas in 2019 volledig afgerond worden. Met name geldt dit voor een nieuw burgerzakensysteem: in het realisatietraject moest worden overgestapt naar de nummer 2 uit de aanbesteding. Daardoor is het beschikbare bedrag in 2018 niet volledig besteed. In totaal is € 462.000 minder uitgegeven. Daartoe is een budgetoverheveling aangevraagd. De kosten voor de telefonie zijn € 275.000 lager. Dit is het gevolg van een terughoudend vervangingsbeleid van de toestellen. Ook kwam er een onverwachte software-update voor een ouder type telefoon uit, waardoor vervanging nog niet noodzakelijk was. Tevens zijn de lopende abonnementen kritisch geëvalueerd en indien mogelijk beëindigd. Bij de najaarsrapportage is een deel van de beschikbaar gestelde middelen voor de digitalisering van het Sociaal Domein overgeheveld naar 2019. In werkelijkheid is in 2018 meer aan het project besteed dan voorzien bij de najaarsrapportage. De hogere lasten worden gedekt uit de Behoedzaamheidsreserve. De verkoop van herbruikbare Microsoftlicenties gaf een incidenteel voordeel.

Onderdeel D: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 54 Totaal Baten 54

Lasten Flexibele schil 485 Stadcentrum Hoofddorp 325 Energie 124 Kantoorbenodigdheden 106 Overig 51 Totaal Lasten 1.091

Lasten De flexibele schil is niet volledig benut, deze is beschikbaar gehouden voor nog niet doorgevoerde organisatorische ontwikkelingen. Als gevolg daarvan is op de loon-en inhuurkosten bij Document en Record Management een incidenteel overschot van € 485.000. Door een aangepaste fasering in het project Stadscentrum Hoofddorp zijn de eenmalige kosten van € 700.000 voor de voorbereidings- en begeleidingskosten van het Gemeentekantoor nog niet volledig besteed. Het restantbudget zal in 2019 worden besteed aan de begeleiding en voorbereiding van dit project.

Doordat er begin 2018 een nieuw en gunstiger contract voor stroomafname is afgesloten en als gevolg van meevallende afrekeningen van het verbruik is er een voordeel ontstaan van € 124.000. Als gevolg van de steeds verdergaande digitalisering neemt de behoefte aan kantoorbenodigdheden, fotokopiën en drukwerk af. Dit leidt tot een overschot van € 106.000.

Onderdeel E: Afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting (bedragen × € 1.000; min = nadeel ) Baten Overig 30 Totaal Baten 30

168 Lasten Resultaat interne opdrachtensystematiek 714 Overig 0 Totaal Lasten 714

Lasten Het resultaat op de Interne opdrachtensystematiek (IOS) is hoger. De aan projecten en investeringen bestede uren worden doorbelast op basis van marktconforme tarieven. Het verschil tussen de personeelslasten (in - en extern personeel) en de marktconforme tarieven wordt gebruikt ter dekking van de overheadkosten. Er is meer gebruik gemaakt van extern personeel (inhuur), waardoor er meer dekking voor overhead is gerealiseerd (€ 170.000 heeft betrekking op Communicatie en Externe Betrekkingen zie ook de toelichting bij onderdeel A).

169 Paragrafen

Het BBV bepaalt dat in de programmabegroting paragrafen worden opgenomen, waarin de beleidslijnen worden vastgelegd met betrekking tot beheersmatige aspecten en lokale heffingen. Doel van de paragrafen is dat onderwerpen die versnipperd in de begroting staan worden gebundeld in een kort overzicht, zodat we u voldoende inzicht bieden. De paragrafen geven een dwarsdoorsnede van de begroting en leveren daarmee extra informatie voor het beoordelen van de financiële positie.

Naast de volgens het BBV verplichte paragrafen hebben we de vrijwillige paragraaf ‘Duurzaamheid, kennis en innovatie’ toegevoegd.

Een korte toelichting op de paragrafen:

• Duurzaamheid, kennis en innovatie: de uitvoering het programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015 – 2018 wordt in een afzonderlijke paragraaf beschreven. • Lokale heffingen: hierin worden de beleidsvoornemens voor de lokale lasten en een overzicht van de diverse belastingen en heffingen opgenomen. • Weerstandsvermogen: hierin worden de risico's gerelateerd aan de weerstandscapaciteit. Ook zijn in deze paragraaf vijf financiële kengetallen opgenomen. • Onderhoud kapitaalgoederen: aan de orde komen de onderhoudstoestand en de kosten van tien kapitaalgoederen. • Vastgoed: in deze paragraaf wordt ingegaan op het beheer van de vastgoedportefeuille.

170 • Financiering: hierin wordt het uitvoeren van de treasuryfunctie beschreven en inzicht gegeven in de rentelasten. • Bedrijfsvoering: deze paragraaf beschrijft de ontwikkelingen op het terrein van sturing en beheersing van de organisatie. • Verbonden partijen: een beschrijving van onze participaties in rechtspersonen waarin bestuurlijke invloed wordt uitgeoefend en waarmee financiële belangen zijn gemoeid. • Grondbeleid: in deze paragraaf worden de hoofdlijnen van het grondbeleid verwoord.

171 Duurzaamheid, kennis en innovatie

Inleiding De gemeente wil het hoge welvaartsniveau en de economische kracht van de regio behouden en versterken. Om dat doel te bereiken, staan we voor een aantal uitdagingen. Zo moeten we de welvaart met steeds meer mensen delen, verandert het klimaat, beginnen grondstoffen op te raken en zijn er sterke opkomende economieën die met onze regio concurreren.

Om onze welvaart en ons welzijn betaalbaar op peil te houden, zullen we anders moeten omgaan met de middelen die onze welvaart tot stand brengen. Innovatie in onze economie, in de maatschappij en in ons handelen zijn nodig om tot een circulaire samenleving te komen. Een samenleving waarin we verantwoord omgaan met grondstoffen, water en energie en waarin we onszelf weerbaar maken voor externe factoren. Omdat de externe factoren zullen blijven veranderen zal ons innovatie- en verandervermogen ook een continu proces moeten zijn. Door dat goed te faciliteren kan een duurzaam Haarlemmermeer worden gerealiseerd. Daarbij speelt de factor duurzaamheid in de woon-, werken leefomgeving in toenemende mate een rol en draagt het bij aan de aantrekkingskracht van onze gemeente.

Ambities Het Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 (kenmerk 2015.0008286) heeft de afgelopen vier jaar uitvoering gegeven aan duurzaamheid, een van de vier pijlers van het collegeprogramma “HLMR: Krachtig Samen Werken”. De hoofdambitie van het programma is te streven naar een circulaire samenleving. Dit hebben wij gedaan middels projecten op de thema’s water, grondstoffen, energie en kennis & innovatie in relatie tot de domeinen woon-, werk-, leer- en leefomgeving van Haarlemmermeer. Per thema zijn doelen gesteld voor de hele gemeente Haarlemmermeer. Zo willen we als gemeente energieleverend worden, houden we grondstoffen zo lang mogelijk in de kringloop en maken we het watersysteem klimaatbestendig. Samen met inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties is hier invulling aan gegeven en zijn mooie resultaten geboekt. In 2018 is het programma afgerond en is de Eindrapportage Programma Duurzaam (kenmerk 2018.0044401) inclusief monitor vastgesteld.

Conclusies eindrapportage Samen met een groot aantal enthousiaste en gedreven inwoners, bedrijven en organisaties zijn binnen het programma en de vier thema’s in totaal 125 projecten uitgevoerd. Deze projecten liepen sterk uiteen in schaalniveau en in de rol die de gemeente innam. Door na de Uitwerking motie Focus op Duurzaamheidsdoelstellingen (kenmerk 2018.0014191) tien focusprojecten te benoemen hebben zo’n veertig projecten een vervolg gekregen of zijn nieuw gestart. Een vijfde van deze projecten hebben direct effect op de ambities en doelstellingen van het Programma Duurzaam. Bijna 60% schept de juiste condities om inwoners, ondernemers en de gemeentelijke organisatie in staat te stellen om aan de doelstellingen bij te dragen. De overige projecten zijn pilotprojecten of dragen bij aan de bewustwording. Deze aanpak heeft ervoor gezorgd dat veel inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties betrokken zijn geweest bij duurzaamheid. Bijvoorbeeld via projecten als Haarlemmermeer Waterproof, Winst uit je Woning, Winst uit je Afval, en de vele projecten die door inwoners zijn opgezet zoals de ENERGY Battle en Zonnecentrale Lisserbroek.

Concrete resultaten: • De verzilting van het oppervlaktewater is niet verder toegenomen. • De hoeveelheid natuurvriendelijke oevers is fors toegenomen, ten opzichte van 2016 al met ruim 11%. • De bronscheiding van huishoudelijk restafval is één van de sterkste in de provincie Noord-Holland. Met name scheiding van kunststofverpakkingen is in Haarlemmermeer vijf keer meer dan het gemiddelde van Nederland.

172 • Haarlemmermeer is een koploper in het vaststellen van duurzaam en circulair inkoopbeleid. • In Haarlemmermeer is de hoeveelheid opgewekte zonne-energie met bijna 900% toegenomen sinds 2013, met in 2017 de sterkste groei van alle Nederlandse gemeenten. • Haarlemmermeer heeft de sterkst ontwikkelde openbare laadpaalinfrastructuur van Nederland met ruim 1 oplaadpunt per 170 inwoners. • In Haarlemmermeer is 9% van de banen toe te schrijven aan de circulaire economie. Dat is ruim 7,1% meer dan in Nederland.

Conclusies monitor 2017 De doelen van de thema’s worden verder uitgewerkt in kwalitatieve en kwantitatieve doelstellingen die jaarlijks gemeten worden in de gemeentelijke monitor. Uit de monitor voor 2017 blijkt dat de tussendoelstellingen voor 2018 voor het verminderen van het energiegebruik van maatschappelijk vastgoed zijn gehaald. De uitdagingen liggen nog voornamelijk in het energiegebruik van zakelijk, particulier en mobiliteit. Op het thema water zijn de verzilting en de chemische waterkwaliteit verbeterd. Voor de chemische waterkwaliteit zitten we echter nog wel boven de norm. Voor grondstoffen zien we dat tegen de landelijke en provinciale trend in, dat in Haarlemmermeer de hoeveelheid gescheiden kunststoffenverpakkingsmateriaal verder is toegenomen.

Borging duurzaamheid Het coalitieakkoord “Samen bouwen aan een nieuw krachtig Haarlemmermeer” vermeldt dat duurzaamheid inmiddels is verankerd in het beleid van onze gemeente. Duurzaamheid is van een specifiek aandachtspunt geworden tot een regulier onderwerp dat betrokken wordt bij elk beleidsterrein. Dit betekent dat duurzaamheid vanaf heden in de Planning- en Controlcyclus bij elk programma wordt betrokken en niet meer een separate paragraaf vereist. Deze paragraaf komt dan ook in de volgende P*&C-producten te vervallen.

Relevant beleid • Monitor Haarlemmermeer Duurzaam 2015 Monitor Haarlemmermeer Duurzaam 2015 Algemeen • 2018.0044401 Eindrapportage Programma Duurzaam • 2018.0014191 Uitwerking motie Focus op Duurzaamheidsdoelstellingen • 2016.0018624 Uitvoeringsprogramma 2016-2017 Programma Haarlemmermeer Duurzaam • 2016.0048835 Monitor Haarlemmermeer Duurzaam 2015 • 2015.0008286 Programma Haarlemmermeer Duurzaam 2015-2018 • 2017.0006917 Kredietaanvraag uitvoering maatregelen Gemeentelijk Rioleringsplan 2017 en Waterplan • 2017 2015.0008009 Strategische Samenwerkingsagenda Haarlemmermeer-Rijnland 2015-2030, inclusief het Waterplan Haarlemmermeer 2015-2030 • 2015.0040910 Gemeentelijk Rioleringsplan • 2017.0004050 Ondertekening Nationaal Grondstoffenakkoord • 2016.0004673 Startnotitie huishoudelijk grondstoffenplan 2017-2021 • 2014.0000733 Greendeal Grassen & Gewassen Amsterdam Economic Board • 2013.0004905 Middellange termijnvisie greenport Aalsmeer • 2013.0016956 Invoering maatlat duurzaam bouwen • 2018.04294 Ruimtelijke Verkenning Energietransitie Haarlemmermeer • 2018.02193 Notitie Energietransitie • 2017.0018877 Uitvoeringsstrategie laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer • 2016.0016067 Samenwerkingsagenda Energie • 2015.0019780 Samenwerkingsovereenkomst duurzame warmte en koude Metropoolregio Amsterdam • 2014.0057122 Beleidsregels Ruimtelijke inpassing zonnepanelen parken • 2013.0080843 Overeenkomsten en aanvullende randvoorwaarden voor laadpalen voor elektrisch rijden

173 • 2012.11763 Duurzame openbare verlichting • 2012.0068452 Windpark Haarlemmermeer-Zuid • 2016.0067694 Manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2016-2020 • 2015.0015443 Aanpassing rekenmethodiek Gemeentelijke Prestatie Richtlijn (GPR)-Gebouw • 2014.0004100 Leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte (DIOR) • 2014.0053761 Lidmaatschap Ellen MacArthur Foundation • 2013.0016956 Invoering Maatlat Duurzaam Bouwen • 2013.29308 Natuur en Milieucentrum Haarlemmermeer • 2011.0041171 Oprichting Duurzaam Bedrijf • 2017.0014402 Bestuurlijke reactie op het rapport van de rekenkamercommissie over Duurzaamheid • 2016.0009176 Integraal Huisvestingsplan • 2016.0009176 Uitgangspuntennotitie Integraal Huisvestingsplan Onderwijs Rekenkamercommissie - Genoeg energie voor versnelling? • 2012.0033712 Structuurvisie Haarlemmermeer

174 Lokale heffingen

Deze paragraaf omvat op hoofdlijnen de verantwoording over de gemeentelijke belastingen en heffingen. De gemeentelijke belastingen en heffingen maakten in 2018 voor circa 30% deel uit van de gemeentelijke inkomsten.

Haarlemmermeer kent de volgende heffingen:

• Belastingen: Tot deze groep behoren onroerendezaakbelastingen, hondenbelasting, toeristenbelasting, parkeerbelasting, precariobelasting en het liggeld voor woonschepen. • Retributies: Tot deze groep behoren de rioolheffing, afvalstoffenheffing, begraafrechten en leges.

Beleidsuitgangspunten en ontwikkelingen Het beleid is er op gericht dat de belastingen voor inwoners en ondernemers niet méér stijgen dan de inflatiestijging. Voor de gemeentelijke belastingen en heffingen betekent dit dat de tarieven jaarlijks worden geïndexeerd met de verwachte inflatie. Voor 2018 was dit vastgesteld op 1,5%. De afvalstoffenheffing daalde met € 8,00 door iets lagere kosten en een ruime voorziening. De tarieven van de rioolheffing stegen met 2% op basis van het gemeentelijk rioleringsplan (GRP). De WOZ- waarden worden jaarlijks vastgesteld op basis van de Wet waardering onroerende zaken (WOZ). Voor het belastingjaar 2018 is het prijspeil 1 januari 2017 gehanteerd. De lokale belastingdruk is voor een éénpersoonshuishouden € 629 en voor een meerpersoonshuishouden € 717.

175 Overzicht gemeentelijke belastingen en heffingen De navolgende tabel geeft een overzicht van alle gemeentelijke belastingen en heffingen in Haarlemmermeer met de daarbij gerealiseerde opbrengsten.

Soort belasting (bedragen × € 1.000; min = nadeel) Gewijzigde Realisatie Verschil begroting Onroerendezaakbelastingen 65.641 65.934 293 Afvalstoffenheffing 15.576 15.625 49 Rioolheffing 8.911 8.829 -82 Hondenbelasting 660 655 -5 Liggelden voor woonschepen 3 0 -3 Parkeerbelasting 3.415 3.787 372 Precariobelasting 5.654 5.651 -3 Toeristenbelasting 12.088 12.194 106 Graf- en begraafrechten 719 705 -15 Leges burgerzaken 4.458 4.292 -165 Leges omgevingsvergunningen 6.507 10.342 3.835 BIZ heffingen 810 776 -34 Overige leges 733 875 142 Totaal aan opbrengsten 125.176 129.666 4.490 Kwijtschelding 569 571 -3 Nettoresultaat 124.607 129.095 4.488

De toelichting van de verschillen van € 75.000 en hoger staan in de programma's.

Kostendekkendheid Afvalstoffenheffing Bij het bepalen van de tarieven voor de afvalstoffenheffing is het uitgangspunt dat de netto lasten voor 100% worden gedekt uit de heffing. Volgens de Financiële verordening Haarlemmermeer 2016 wordt bij het bepalen van de te dekken lasten rekening gehouden met de compensabele BTW. Tevens wordt rekening gehouden met de toe te rekenen lasten van overhead.

Kostendekkendheid Afvalstoffenheffing begroting rekening verschil (bedragen x € 1.000; - = voordeel) 2018 2018 Lasten taakveld incl. rente 13.367 13.754 -386 Baten taakveld , excl. heffingen -959 -712 -247 Netto lasten taakveld 12.408 13.042 -633 Toe te rekenen lasten: Overhead 202 202 0 Kwijtschelding 536 507 29 Compensabele BTW 2.685 2.815 -130 Totale te dekken lasten 15.831 16.566 -734 Opbrengst Afvalstoffenheffing -15.576 -15.625 49 Saldo van baten en lasten 255 941 -685 Ten laste van egalisatievoorziening -219 -941 -722 Saldo 36 0 36 Kostendekkendheid exclusief vrijval voorziening 98% 94% % Kostendekkendheid inclusief vrijval voorziening 100% 100

176 Rioolheffing De mate van kostendekkendheid van de riolering wordt in onderstaande tabel weergegeven. Volgens de financiële verordening wordt bij het bepalen van de te dekken lasten rekening gehouden met de compensabele BTW en de toe te rekenen lasten van overhead. In het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) is opgenomen dat de tarieven van de rioolheffing geleidelijk stijgen. Het tekort dat hierdoor ontstaat wordt opgevangen door een vrijval van de Voorziening tariefsegalisatie onderhoud rioleringen.

Kostendekkendheid Rioolheffing begroting rekening verschil (bedragen x € 1.000: - = voordeel) 2018 2018 Lasten taakveld incl. rente 7.171 7.129 42 Baten taakveld, excl. heffingen -30 0 -30 Netto lasten taakveld 7.141 7.129 12 Toe te rekenen lasten: Overhead 537 537 0 Compensabele BTW 1.114 1.085 29 Totale te dekken lasten 8.792 8.751 41 Opbrengst Rioolheffing -8.912 -8.830 -82 Saldo van baten en lasten -120 -79 -41 Ten laste van de egalisatievoorziening -237 78 -315 Saldo -357 -1 -356 Kostendekkendheid exclusief vrijval voorziening 101% 101% 0% Kostendekkendheid inclusief vrijval voorziening 104% 100% 4%

Begraven De mate van kostendekkendheid van begraven wordt in onderstaande tabel weergegeven. In de lasten is de kostprijsverhogende BTW inbegrepen. Conform de Financiële verordening Haarlemmermeer 2016 wordt rekening gehouden met de toe te rekenen lasten van overhead.

Kostendekkendheid Begraven begroting rekening Verschil (bedragen x € 1.000; - = voordeel) 2018 2018 2018 Lasten taakveld incl. rente 1.192 1.168 24 Baten taakveld, excl. heffingen Netto lasten taakveld 1.192 1.168 24 Toe te rekenen lasten: Overhead 87 87 0 Totale te dekken lasten 1.279 1.255 24 Opbrengst Begraven -719 -705 -14 Saldo van baten en lasten 560 550 10 Kostendekkendheid 56% 56% 0%

177 Leges In de onderstaande tabel staat de kostendekkendheid van de belangrijkste hoofdstukken per titel van de legesverordening. Bij de berekening is, comform de financiële verordening, bij het bepalen van de toe te rekenen lasten rekening gehouden met de compensabele BTW en de overhead.

Lasten Kosten- taak- Over- Totale dekkend- geraamd in Omschrijving (bedragen x € 1.000) velden head BCF lasten Leges heid begroting Titel 1: Algemene dienstverlening Burgerlijke stand 128 103 231 153 66% 95% Reisdocumenten 1.841 1.001 2.842 1.593 56% 53% Rijbewijzen 690 493 1.183 723 61% 40% Verstrekkingen uit de 142 156 298 132 44% 39% Basisregistratiepersonen Overige publiekszaken 86 98 184 121 66% 64% Verkeer en vervoer 224 203 8 435 226 52% 46% In deze titel niet benoemde 454 571 5 1.030 252 24% 3% vergunningen, ontheffingen, beschikkingen of andere diensten Totaal titel 1 3.565 2.625 13 6.203 3.200 52% 42% Titel 2: Dienstverlening vallend onder fysieke leefomgeving/ omgevingsvergunning Omgevingsvergunning 4.503 3.229 531 8.263 9.986 121% 99% Totaal titel 2 4.503 3.229 531 8.263 9.986 121% 99% Titel 3 Dienstverlening vallend onder Europese dienstenrichtlijn Horeca 101 120 221 59 27% 20% Organiseren evenementen 134 160 294 89 30% 22% Kinderopvang 10 8 18 11 62% 59% Totaal titel 3 245 288 533 159 30% 24%

Uitgangspunten toerekening overhead Voor het berekenen van kostendekkende tarieven wordt rekening gehouden met de lasten van overhead, zoals deze verantwoord zijn in het overzicht overhead. De lasten van overhead worden via een extra-comptabele opslag op de salariskosten die worden toegerekend aan de betreffende taak meegenomen in de berekening van de via de retributies te dekken lasten. Om de toerekening zo zuiver mogelijk te doen wordt gewerkt met twee opslagen:

1. Cluster specifieke overhead. Met deze procentuele opslag worden de kosten van het management en de managementondersteuning van een specifiek cluster toegerekend. 2. Overhead PIOFACH-taken. Met deze opslag worden de kosten van de ondersteunende taken toegerekend. PIOFACH staat voor: Personeel, Informatievoorziening, Organisatie, Financiën, Automatisering, Communicatie en Huisvesting. In de berekening van kostendekkende tarieven mag geen rekening worden gehouden met de kosten van bestuur en bestuursondersteuning. Om deze reden zijn bij de berekening van de PIOFACH-opslag de kosten van het cluster Staf, Bestuur en Directie, het cluster Communicatie en Externe betrekkingen en de kosten van het opstellen van de P&C-producten door het cluster Financiën en Administratie niet meegenomen. De resterende lasten van overhead zijn verdeeld op basis van de productieve uren die worden toegerekend aan de programma’s (beleidsdoelen en taakvelden). De opslag bedraagt voor 2018 € 48.

178 Tarieven 2018 Onderstaande tabel geeft een overzicht van de tarieven voor 2018 in vergelijking met het voorgaande jaar:

Tarief 2017 2018 Onroerendezaakbelastingen % % Eigenaar woning 0,10600 0,10155 Eigenaar niet-woning 0,31413 0,30206 Gebruiker niet-woning 0,27298 0,26515 Afvalstoffenheffing € € 80-liter 231,00 223,68 120-liter 253,80 245,76 240-liter 322,20 312,00 Ondergronds 270,60 261,96 extra 120-liter GFT 57,60 55,80 extra 80-liter rest 231,00 223,68 extra 120-liter rest 253,80 245,76 extra 240-liter rest 322,20 312,00 Rioolheffing € € per aansluiting 124,60 127,09 per 10 m³ (bij verbruik >250 m³) 4,82 4,91 Liggeld voor woonschepen € € Eerste 15 meter 380,81 386,52 Elke volgende meter 53,42 54,22 Hondenbelasting € € Per hond 78,35 79,50 Kenneltarief 313,70 318,40

Bezwaarschriften Voor 2018 in vergeleken met 2017 zagen de cijfers er als volgt uit: 2017 2018 Ingekomen waardebezwaren 1.104 1.569 Ingekomen parkeerbelastingbezwaren 643 620 Ingekomen (overige) heffingsbezwaren 705 611

Een aantal bezwaren heeft geleid tot een beroepsprocedure (WOZ 13, heffingen 2)

Kwijtschelding Inwoners met een laag inkomen hebben mogelijk recht op kwijtschelding van heffingen en belastingen. Kwijtschelding is mogelijk voor de volgende belastingen: • Afvalstoffenheffing (niet voor extra rolemmers) • Hondenbelasting (maximaal één hond) • Liggeld voor woonschepen

179 Kwijtschelding 2017 2018 Geautomatiseerde kwijtschelding: 1.224 1.380 Aantal ingekomen verzoeken 2.133 1.846 Administratief beroep 39 40 Totaal 3.396 3.266 Resultaat behandeling: Afgewezen 665 958 Geheel toegekend 2.264 2.114 Gedeeltelijk toegekend 19 20 Overig / buiten behandeling / ingetrokken/ nog niet behandeld 448 174

Overzicht gerealiseerde lokale heffingen

1%1%1%1% 8%8%

3%3% 1%1% Onroerendezaakbelastingen (51%) Afvalstoffenheffing (12%) 9%9% Rioolheffing (7%) Hondenbelasting (1%) Parkeerbelasting (3%) 4%4% Precariobelasting (4%) 51%51% Toeristenbelasting (9%) 3%3% Graf- en begraafrechten (1%) 1%1% Leges burgerzaken (3%) Leges omgevingsvergunningen (8%) 7%7% BIZ heffingen (1%) Overige leges (1%)

12%12%

180 Kaag

Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Inleiding In de uitvoering van onze taken zijn risico's niet te vermijden, maar we moeten er rekening mee houden dat ze impact kunnen hebben op de realisatie van onze doelen. Daarom gaan we zorgvuldig om met risico's, willen we bewuste afwegingen maken het aangaan van risico's en passende beheersmaatregelen bij nemen. Indien risico’s zich toch manifesteren zorgen wij dat we dit kunnen dragen. Het weerstandsvermogen is het vermogen om financiële tegenvallers op te vangen. Het geeft een beeld van de robuustheid van onze financiële situatie. Een gezond weerstandsvermogen stelt ons in staat om financiële tegenvallers op te vangen zonder dat dit ons tot bezuinigen dwingt ten koste van het uitvoeren van bestaande taken.

In 2017 is door de raad de Notitie Risicomanagement (RV2017.47899) vastgesteld. Hierin is onder meer gedefinieerd hoe we omgaan met risico’s, wat de weerstandscapaciteit en het weerstandsvermogen zijn en hoe ze worden bepaald. In deze paragraaf rapporteren we over het weerstandsvermogen volgens de in de nota vastgelegde richtlijnen. Vanaf de Programmabegroting 2016-2019 zijn in deze paragraaf ook de vijf, in het BBV, voorgeschreven financiële kengetallen opgenomen.

Weerstandscapaciteit De weerstandscapaciteit, een indicatie voor de mogelijkheden om toekomstige niet begrote financiële tegenvallers op te vangen, kan worden gezien als een noodzakelijke buffer om de continuïteit van de bedrijfsvoering te waarborgen. Een dergelijke buffer ligt deels in de sfeer van de exploitatie (de

181 begroting van baten en lasten) en deels in de vermogenssfeer (reserves). Hieronder geven we een inschatting van deze capaciteit.

Weerstandscapaciteit in de exploitatiesfeer Posten in de exploitatiesfeer dragen bij aan de structurele weerstandscapaciteit, omdat zij na aanwending meerdere jaren een positief effect hebben. In de sfeer van de exploitatie zijn de volgende aspecten van belang voor de weerstandscapaciteit:

1. raming voor onvoorzien en een eventueel positief begrotingssaldo in het lopende jaar 2. onbenutte belastingcapaciteit 3. eventuele stelposten waarvoor nog geen verplichting is aangegaan 4. te inventariseren mogelijke ombuigingen/heroverwegingen

Achtereenvolgens lichten wij deze aspecten toe. 1. Raming onvoorzien en eventueel positief begrotingssaldo Jaarlijks nemen we in de begroting een budget voor het opvangen van incidentele onvoorziene lasten op. Dit budget is vastgesteld op € 10.000. In de nota Risicomanagement 2017 is uitgelegd dat het positieve resultaat van de begroting automatisch bijdraagt aan de incidentele weerstandscapaciteit omdat deze middelen doorgaans worden toegevoegd aan de algemene reserve.

2. Onbenutte belastingcapaciteit De onbenutte belastingcapaciteit bestaat uit de extra ruimte die de gemeente heeft, met inachtneming van de wetgeving, maximale inkomsten te genereren uit de gemeentelijke heffingen. Bij gemeente Haarlemmermeer zit deze ruimte met name in de onroerendezaakbelastingen (OZB). Als gevolg van het door de gemeente gehanteerde beleid is de opbrengst van de OZB in Haarlemmermeer de afgelopen periode slechts in beperkte mate verhoogd. In de meeste gevallen betrof dit (naast de areaaluitbreiding) alleen de inflatiecorrectie. In 2018 is de inflatiecorrectie van 1,5% toegepast. De macronorm voor 2018 bedroeg 3,20%. Als dit percentage gehanteerd zou zijn bij het vaststellen van de OZB-opbrengsten over 2018, dan zou de extra structurele opbrengst circa € 1,11 miljoen bedragen. Hierbij moet de kanttekening geplaatst worden dat de OZB-tarieven gelden per 1 januari 2018 en tussentijdse tariefsverhogingen wettelijk niet zijn toegestaan.

3. Stelposten waarvoor nog geen verplichting is aangegaan De in de begroting 2018 opgenomen stelposten zijn benut voor het onderdeel waarvoor deze gereserveerd waren.

4. Te inventariseren mogelijke bezuinigingen/heroverwegingen Gezien de in de afgelopen jaren doorgevoerde bezuinigingen en de ingevulde taakstelling op de gemeentebrede bedrijfsvoering, wordt bij de berekening van de weerstandscapaciteit geen rekening gehouden met mogelijke verdere bezuinigingen.

(bedragen x € 1.000; min is nadeel) Structureel Incidenteel Exploitatie 0 0 Raming voor onvoorzien 0 10 Onbenutte belastingcapaciteit 1.110 0 Stelposten waarvoor geen verplichting is aangegaan 0 0 Mogelijke bezuinigingen 0 0 Totaal 1.110 10

Weerstandscapaciteit in de vermogenssfeer Bij de posten in de vermogenssfeer is sprake van incidentele weerstandscapaciteit. Dit houdt in dat ze eenmalig kunnen worden aangewend en alleen in het jaar van aanwending een positief resultaat

182 opleveren. De weerstandscapaciteit in de vermogenssfeer bestaat uit de algemene reserves en de stille reserves. Beide onderdelen worden hierna toegelicht.

Algemene reserves Algemene reserves zijn reserves waarvoor geen specifieke bestemming is bepaald en die daarom vrij kunnen worden ingezet voor het afdekken van risico’s en dergelijke; dit in tegenstelling tot bestemmingsreserves waaraan wel een specifieke bestemming is gegeven en waar dus niet vrij over kan worden beschikt. De reserves hebben een inkomensfunctie en kunnen worden ingezet als eigen financieringsmiddel. De rente die hierdoor wordt bespaard, wordt structureel ingezet als dekkingsmiddel voor de begroting. Dit betekent dat inzet van de reserves structurele negatieve consequenties heeft. De algemene reserves bestaan uit vier onderdelen, namelijk de algemene dekkingsreserve, de algemene behoedzaamheidsreserve, de algemene reserve grondzaken en de financiële egalisatiereserve 2014-2018. De aard van deze reserves lichten we hierna nader toe.

(bedragen × € 1.000) Stand per Saldo Vermeerderingen Verminderingen Stand per 31-12-2017 rekening 31-12-2018 2017 Algemene dekkingsreserve 176.466 -461 29.583 5.981 199.608 Algemene reserve grondzaken 5.000 0 17.656 17.656 5.000 Algemene behoedzaamheidsreserve 13.365 0 0 13.365 0 Financiële egalisatiereserve 1.770 0 90 1.860 0 Totaal algemene reserve 196.602 -461 47.329 38.862 204.608

Algemene dekkingsreserve De Algemene dekkingsreserve is gevormd door het doteren van diverse uitkeringen en overschotten. De reserve is een buffer voor het opvangen van tegenvallers en het afdekken van risico's. Daarmee is expliciet duidelijk gemaakt dat deze reserve wordt meegerekend tot de weerstandscapaciteit.

Behoedzaamheidsreserve De Behoedzaamheidsreserve heeft als doel het zorgen voor een zachte landing van de invoering van de decentralisaties in het Sociaal Domein. Hiermee worden de volgende risico’s afgedekt: • risico’s inzake uitvoering decentralisaties • risico’s in het realiseren van de rijksbezuinigingen

Omdat de Behoedzaamheidsreserve kon worden aangewend ten behoeve van risico’s in het sociaal domein, werd deze meegenomen in de weerstandscapaciteit. De behoedszaamheidreserve is eind 2018 opgeheven. De middelen zijn vrijgevallen naar de Algmene dekkingsreserve.

Algemene reserve Grondzaken De Algemene reserve Grondzaken is een risicobuffer voor positieve en negatieve resultaten van grondexploitaties. Afhankelijk van de resultaten vindt respectievelijk een dotatie aan (bij positief resultaat) dan wel een onttrekking uit (bij negatief resultaat) de Algemene reserve Grondzaken plaats. Op grond van regels met betrekking tot de minimale en maximale stand van de Algemene reserve Grondzaken kan er aanvulling dan wel afroming van de reserve plaatsvinden. Een aanvulling wordt onttrokken uit de Algemene dekkingsreserve, een afroming wordt gedoteerd aan de Algemene dekkingsreserve. Omdat de Algemene reserve Grondzaken specifiek is bedoeld voor het opvangen van risico’s met betrekking tot grondexploitaties en omdat deze risico’s worden meegenomen in de totale risicoanalyse wordt de stand van deze reserve ook meegenomen in de bepaling van de weerstandscapaciteit.

Financiële egalisatiereserve 2014-2018 De financiële egalisatiereserve is ingesteld bij de Voorjaarsrapportage 2014 om het verwachte

183 positieve resultaat van 2014 evenwichtig over de volgende jaren te verdelen. Na de laatste onttrekking in 2018 is deze uitgeput en weegt niet meer mee in het weerstandvermogen.

Stille reserves Stille reserves zijn bezittingen van de gemeente die momenteel op de balans lager zijn gewaardeerd dan hun huidige marktwaarde. Dit betekent dat verkoop van deze bezittingen een (eenmalig) financieel voordeel voor de gemeente kan opleveren. Voorwaarde hiervoor is wel dat de verkoop op korte termijn tegen die marktwaarde kan geschieden en dat de verkoop de bedrijfsvoering van de gemeente niet beperkt. Aangezien wij onze gronden frequent taxeren, en ook voor onze overige activa er geen reden is om aan te nemen dat deze significant onder hun directe verkoopwaarde zijn gewaardeerd, worden de stille reserves op nul gesteld.

Weerstandscapaciteit geconsolideerd Een overzicht van de totale weerstandcapaciteit levert het volgende beeld op:

(bedragen x € 1.000) Structureel Incidenteel Exploitatie 0 0 Raming voor onvoorzien 0 10 Onbenutte belastingcapaciteit 1.110 0 Stelposten waarvoor geen verplichting is aangegaan 0 0 Mogelijke bezuinigingen 0 0 Vermogen 0 0 Algemene (vrij besteedbare) reserves 0 204.608 Stille reserves 0 0 Totaal 1.110 204.618

Ratio weerstandsvermogen Om inzicht te krijgen in hoeverre de beschikbare weerstandscapaciteit in staat is om zich voor doende risico’s op te vangen, wordt de ratio weerstandsvermogen bepaald. Hiervoor hanteren wij een risicosimulatie waarin aan de risico’s een bedrag en een kans percentage wordt gekoppeld. Bij de simulatie wordt een zekerheidsniveau van 90% gehanteerd. Dit betekent dat het totaalbedrag dat uit de simulatie volgt in 90% van de gevallen voldoende zal zijn om alle daadwerkelijk uitgekomen risico’s te dekken. Hiermee is vervolgens de ratio van het weerstandsvermogen te berekenen.

Voor deze ratio hanteren wij een streefwaarde van minimaal 1,4 (“Voldoende”). De risico’s die zijn meegenomen in de analyse, worden verderop in deze paragraaf beschreven.

Structurele risico’s en weerstandscapaciteit Omdat bij het berekenen van de ratio weerstandsvermogen zowel de weerstandscapaciteit als het risicobedrag bij wijze van momentopname als één bedrag wordt uitgedrukt moeten de structurele componenten geconverteerd worden naar een eenmalig bedrag. Hiervoor hanteren wij, conform de werkwijze van het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement (NAR) een factor van 2,5. Dit wil zeggen dat de structurele posten voor 2,5 maal hun waarde meetellen.

Uitkomst risicoanalyse Uit de analyse volgt dat de totale financiële impact van alle risico’s tezamen bij een zekerheidsniveau van 90% uitkomt op € 70 miljoen. Vergeleken met een totale weerstandscapaciteit van € 207 miljoen (€ 204 miljoen incidenteel plus 2,5 x € 1,1 miljoen structureel) komen we op een ratio

184 weerstandvermogen van 2,96. Dit valt onder de classificatie ‘Uitstekend’ en betekent dat er op dit moment geen corrigerende actie vereist is.

Waardering Ratio Betekenis A >2 Uitstekend B 1,4 - 2 Ruim voldoende C 1 - 1,4 Voldoende D 0,8 - 1 Matig E 0,6 - 0,8 Onvoldoende F <0,6 Ruim onvoldoende

Inzicht in de ontwikkeling van het weerstandsvermogen De ontwikkeling van het weerstandsvermogen over jaren zegt meer dan een eenmalige beoordeling, Vanaf de Programmabegroting 2018-2021 wordt ontwikkeling van het weerstandsvermogen meerjarig weergegeven in het hoofdstuk Financiële hoofdlijnen.

Risico’s De inventarisatie van risico’s heeft de financiële risico’s opgeleverd die zijn meegenomen in de analyse van het weerstandsvermogen die wij hiervoor hebben weergeven. Van alle risico’s is bepaald wat de kans is dat de gebeurtenis zich voordoet en wat de gevolgen daarvan zouden zijn zodat ze in te delen zijn in een kansen gevolgklasse.

De financiële risicokaart die hieronder is opgenomen geeft inzicht in de spreiding van de risico’s naar kans en gevolg. De getallen in de cellen geven aan hoeveel risico’s er zijn met een aan de cellen gerelateerd(e) kans en gevolg. Elke cel op de risicokaart heeft een risicoscore. Die score bestaat uit de som van de kansen de gevolgklasse (de cel rechtsboven heeft bijvoorbeeld een risicoscore van 5+5 = 10).

Risicokaart financiële netto risico’s Financieel gevolgklasse x > € 5.000.000 (5) 1 1 1 1 1 € 1.000.000 < x <= € 5.000.000 (4) 1 1 1 € 400.000 < x < € 1.000.000 (3) 1 1 2 € 100.000 < x < € 400.000 (2) 1 2 2 1 € 0 < x < € 100.000 (1) 1 3 1

Kansklasse 10% (1) 30% (2) 50% (3) 70% (4) 90% (5)

Conform het beleidskader dat uiteen is gezet in de notitie Risicomanagement rapporteren wij in de P&C producten over de voornaamste risico's met financiële gevolgen (risico's met een gevolgklasse vanaf 4 aangevuld met de risico's met financiële gevolgklasse 3 met kansklasse 4 of 5). Alleen deze risico’s worden hieronder toegelicht. De wijze van sturen, beheersen en rapporteren van onze risico’s is nader uitgewerkt in de notitie Risicomanagement 2017.

In de volgende opsomming van de risico’s wordt inzicht gegeven in de kans en het gevolg. Naast de kans en gevolgklassen geven wij ook aan of een risico structurele (S) of incidentele (I) gevolgen heeft. Indien een risico structureel is, laten wij het meerjarige financiële gevolg zien. De informatie hierover vindt u in de koptekst van de risico’s (Kans (K); Gevolg (G); S of I). Aan de hand van deze informatie heeft u per risico inzicht in de plek van risico’s op de risicokaart.

In gevallen waarbij dit de belangen van de gemeente kan schaden (zoals juridische geschillen) doen wij in deze paragraaf geen uitspraak over de kans en/of de financiële gevolgen.

185 Toelichting mutaties ten opzichte van de Programmabegroting 2019-2022 Het totaal aantal voornaamste risico’s is gelijk gebleven ten opzichte van de Programmabegroting 2019-2022. Bij de bestaande risico’s die aan de raad gerapporteerd worden is het risico 'Bodemverontreiniging Waltmanstraat' komen te vervallen.

Risico's boven de rapportagegrens Complex omleggen A9 Badhoevedorp (R7) Overzicht Algemene dekkingsmiddelen (G5, K5, I) In 2005 hebben het Rijk, provincie Noord-Holland, stadsregio Amsterdam, gemeente Amsterdam, Schiphol Group en gemeente Haarlemmermeer de Bestuursovereenkomst Omlegging A9 te Badhoevedorp getekend. Met de uitvoering van deze overeenkomst wordt de A9 door het Rijk omgelegd ten zuiden van Badhoevedorp en wordt het vrijkomende oude tracé van de A9 door de gemeente en verbonden partijen herontwikkeld. De kosten van de omlegging bedragen in totaal circa € 300 miljoen. Wij dragen € 107,4 miljoen (prijspeil 1-1-2005) bij aan de omlegging. Tot 1-1-2017 hebben we een bedrag van € 19,6 miljoen betaald. Daarnaast is met het Rijk overeengekomen dat onze te ontvangen restitutie als gevolg van een aanbestedingsvoordeel verrekend wordt met de te betalen bijdragen. De aldus resterende bijdragen ad € 86,3 miljoen (prijspeil 2018) worden onder meer gedekt met bijdragen uit de gebiedsontwikkelingen Badhoevedorp-Centrum en Badhoevedorp-Zuid.

In 2018 is conform afspraak een bijdrage van € 18,6 miljoen gedaan. Naast de afdracht zelf zijn er ook nog begeleidingskosten, vergoedingen voor de waarde van te verwijderen opstallen en een HOV- bijdrage. Aangezien een deel van de dekking gevormd wordt door nog te realiseren gebiedsontwikkelingen, die deels nog juridisch-planologisch moeten worden bepaald en/of vastgesteld, bestaat het risico dat deze niet volledig of pas veel later gerealiseerd kunnen worden. Dit zorgt voor een risico in de dekking van onze bijdrage aan de omlegging.

Beheersmaatregel: verminderen De Omlegging A9 is geen actieve grondexploitatie, maar hiervoor is wel een gedetailleerde kansen en risicoanalyse opgesteld met als doel verminderen van de opgave of vergroten van de dekking. Een onderdeel van de dekking is Badhoevedorp Centrum en dit is een actieve grondexploitatie. Onderdeel van deze exploitatie is een register van risico's en kansen. Daarin zijn voor alle onderliggende risico’s en kansen waar mogelijk de beheersmaatregelen aangegeven, met als doel het zeker stellen van de dekking.

Richting Rijkswaterstaat en de bestuurspartners blijven wij inzetten op het verder verlagen van de opgave en/of vergroten van de dekking.

Badhoevedorp Zuid (R219) Ruimtelijke ontwikkelingen (G, K, I) De gemeente wordt verweten onrechtmatig gehandeld te hebben omdat de gemeente zich niet of onvoldoende zou hebben ingespannen mee te werken aan ontwikkelingsmogelijkheden in Badhoevedorp Zuid. Er is een uitspraak van de rechtbank Amsterdam (zaaknummer C13/636457), hiertegen is de gemeente Haarlemmermeer in hoger beroep gegaan. Tegelijkertijd loopt er een schadestaat procedure waarbij de tegenpartij de schade heeft opgemaakt.Tot op het moment dat hier duidelijkheid over is, kan er nog geen redelijke inschatting gemaakt worden van (de omvang van) een eventuele uitstroom van financiële middelen, en is er derhalve onvoldoende grondslag voor het vormen van een voorziening. Vanwege de grote onzekerheid over de uitkomst van de procedure is deze hier onder de risico’s verwerkt. Ten tijde van het opstellen van dit P&C product, hebben de ontwikkelingen nog niet geleid tot een aanpassing van de risico-inschatting. De risico’s zijn wel onderdeel van de berekening die gemaakt wordt ten behoeve van het weerstandsvermogen. Als reactie op de schadestaatprocedure wordt een reactie voorbereid waarin we worden bijgestaan door

186 gespecialiseerde bureaus. Overigens heeft de gemeente vertrouwen in een gunstige afwikkeling van de lopende procedures voor de gemeente Haarlemmermeer.

Beheersmaatregel: Verminderen Het bepalen van effectieve beheersmaatregelen wordt in de risicoanalyse meegenomen zodat dit risico in de toekomst goed beheerst kan worden.

Openeinderegelingen Sociaal Domein (R6) Zorg en werk (G5, K4, S) Wij zijn vanuit diverse soorten weten regelgeving verplicht om hulp of assistentie te verlenen aan onze inwoners. De middelen die gemeente Haarlemmermeer voor deze zogenoemde openeinderegelingen beschikbaar heeft, kunnen slechts beperkt worden vergroot als de werkelijke vraag de verwachting overstijgt (mede door maatschappelijke ontwikkelingen zoals de toename van statushouders in de gemeente door een verhoogde taakstelling). Dit is bijvoorbeeld het geval bij het minimabeleid (waaronder de bijzondere bijstand), de gemeentelijke schuldhulpverlening, Wmo- verstrekkingen (zoals woningaanpassingen) en bijstandsuitkeringen, maar ook voor de gemeentelijke taken voor de uitvoering van de Jeugdwet en de nieuwe Wmo. Zo kan het voorkomen dat er, bijvoorbeeld op last van de Kinderrechter, hulp nodig is die niet onder contract staat. Wij houden de budgetten en vraagontwikkeling nauwlettend in de gaten, maar overschrijdingen zijn door kortingen op rijksbijdrage, fluctuaties in hulpvragen en gevraagde voorzieningen niet uit te sluiten. In 2017 hebben we dit voor het eerst niet kunnen opvangen binnen de beschikbare budgetten en hebben een beroep gedaan op de Behoedzaamheidsreserve. Deze trend heeft zich doorgezet in 2018.

Beheersmaatregel: verminderen Ons sturingsmodel (onder andere categoriemanagement, monitoring budgetuitputting, sturing op de bedrijfsvoering) is een continu proces. Met dit sturingsmodel monitoren wij in feite dagelijks. Indien wij signalen krijgen dat zaken (waar onder financieel) uit de pas dreigen te lopen zijn er verschillende instrumenten die we in kunnen zetten.

Actieve grondexploitaties (R20) Ruimtelijke ontwikkelingen (G5, K2, I) Door middel van grondexploitaties ontwikkelen wij gronden die in ons bezit zijn. Daaraan zijn financiële risico’s verbonden: het risico dat de prijzen niet of minder stijgen dan waarmee gerekend is, het risico dat het beoogde programma niet (geheel) kan worden uitgevoerd en het risico dat de grondverkopen niet volgens het geplande tempo verlopen. Om de kans van optreden op deze risico’s te verlagen voeren wij de nodige beheersmaatregelen uit. Voor alle grondexploitaties geldt dat zowel de strategie als het uitgiftetempo aangepast zijn aan de economische omstandigheden. Ook zijn op de standlijn van 1 januari 2019 alle grondexploitaties en bijbehorende risicobeoordelingen geactualiseerd. Het risicobedrag is het ongewogen risicobedrag van de negatieve grondexploitaties per 1 januari 2019.

Beheersmaatregel: verminderen Voor alle actieve grondexploitaties wordt een register van risico's (en kansen) bijgehouden en daarin zijn voor alle onderliggende risico's waar mogelijk de beheersmaatregelen aangegeven.

Strategische gronden GEM A4 Zone West en De President (R41) Ruimtelijke ontwikkelingen (G5, K1, I) Er moeten nog gronden in de gemeenschappelijke exploitatiemaatschappijen (GEM's) worden ingebracht. Een risico is dat deze gronden niet ingebracht kunnen worden, als de GEM’s niet succesvol zijn. De gemeente heeft gezamenlijk met en voor rekening van partijen in de A4 Zone West grond verworven en voor eigen rekening grond verworven voor de ontwikkeling van de President 2.0.

187 Als de gronden niet ingebracht kunnen worden, bestaat het risico dat de gronden afgewaardeerd moeten worden of dat een alternatieve ontwikkeling gevonden moet worden.

Beheersmaatregel: verminderen In de grondexploitatie van de GEM A4 Zone West C.V. wordt rekening gehouden met de inbreng van de waarde van de gronden, welke gemeente Haarlemmermeer op haar balans heeft staan. Voor de gronden President 2.0 is er een algemene afspraak om deze gronden op gelijke wijze als de President 1.2 te ontwikkelen. Vanwege regionale afspraken kunnen deze laatst genoemde gronden pas na 2030 worden ontwikkeld. Er wordt onderzocht of de gronden voor de A4 Zone West mogelijk eerder kunnen worden ingebracht in de GEM A4 Zone West C.V., waardoor het risico van niet-inbrengen zich niet/in mindere mate voordoet. Met betrekking tot de inbreng gronden President 2.0 is het risico afgenomen doordat een aanzienlijk gedeelte van het terrein door de gemeente wordt ontwikkeld voor woningbouw. Het nog in te brengen deel beslaat circa 25% van de oorspronkelijke kavel.

Inroepen garantie Stallingsbedrijf Glastuinbouw Ruimtelijke ontwikkelingen (G, K, I) In het jaar 2005/2006 heeft de gemeente afspraken gemaakt met het Stallingsbedrijf Glastuinbouw Nederland (SGN) in verband met de voorbereiding van de ontwikkeling van de glastuinbouw in Rijsenhout. In 2013 is besloten tot het afgeven van een garantie voor een kredietfaciliteit die SGN is aangegaan met de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). De faciliteit was in eerste instantie € 20 miljoen en is daarna verlaagd naar maximaal € 15 miljoen. Ultimo 2018 is hier € 11 miljoen van opgenomen. De lening tussen BNG en SGN is afgelopen per 31 december 2018. Met SGN zijn wij inmiddels een nieuwe garantstellingsovereenkomst overeengekomen voor de periode van één jaar, tot 31 december 2019, met een maximum van € 13,5 miljoen. Hierbij hebben wij tevens onze zekerheidspositie verbeterd (aanvullende hypothecaire zekerheid op gronden van SGN), waarbij het tekort aan zekerheden kleiner is geworden ten opzichte van de vorige garantstellingsovereenkomst. BNG heeft een verlengingsofferte voor de financiering van € 13,5 miljoen klaarliggen. Met de BNG zijn wij momenteel nog in gesprek over de formulering van de borgtocht.

Dit jaar zal verder overleg volgen met SGN over de ontwikkeling van het gebied na 2019 en of wij dan ook garant blijven staan. De insteek is dat het project uiterlijk in 2022 moet zijn beëindigd. Indien wij het in de loop van 2019 niet eens worden met SGN over de ontwikkeling van het gebied na 2019 dan wordt hoogst waarschijnlijk ultimo 2019 de borgtocht door BNG ingeroepen. De in 2018 genomen maatregelen en de aanvullende verkregen zekerheden hebben tot gevolg dat wij dan een kleiner tekort verwachten dan per ultimo 2018 het geval was. Op dit moment kan echter nog geen inschatting worden gemaakt van de kans en het gevolg van het niet verlengen na 2019. Bij toekomstige P&C- producten zal over de stand van zaken worden gerapporteerd.

Beheersmaatregel: verminderen Het bepalen van effectieve beheersmaatregelen gebeurt in de komende tijd.

BTW Binnensport (R193) Overzicht Algemene dekkingsmiddelen (G4, K3, I&S) Begin februari 2015 hebben we de Belastingdienst een brief gestuurd met betrekking tot de fiscale kwalificatie van de dienstverlening door gemeente Haarlemmermeer ten aanzien van de binnensportaccommodaties, met uitzondering van het Sportcomplex Koning Willem-Alexander (SKWA). Het is niet zeker of de Belastingdienst instemt met de door ons voorgestelde fiscale kwalificatie voor de binnensportaccommodaties. Dit kan een structureel financieel nadelig effect hebben op de exploitatie van die accommodaties en kan ook van betekenis zijn voor de exploitatie van het SKWA. Als gevolg hiervan lopen we risico op een structureel exploitatienadeel tot circa € 500.000 per jaar.

188 Ook is er een risico dat er met betrekking tot recente investeringen in binnensportaccommodaties nog btw terugbetaald moet worden. Dit zou met name voor het SKWA en de Estafette een groot effect hebben. Gevolg incidenteel mogelijk tot € 2 miljoen verhoging investeringsbedrag.

Beheersmaatregel: verminderen Er zijn overleggen gevoerd met Belastingdienst en Sportfondsen Haarlemmermeer. Vooralsnog blijkt duidelijk dat de Belastingdienst niet instemt met btw-aftrek gerelateerd aan het bewegingsonderwijs voor primair onderwijs. Eind 2017 hebben wij, na afstemming met Sportfondsen de casus binnensport opnieuw voorgelegd aan de Belastingdienst. Daarbij rekenen wij met kostenverhogende btw voor de kosten gerelateerd aan het bewegingsonderwijs voor primair onderwijs.

De casus van het SKWA hebben we al in 2014 voorgelegd aan de Belastingdienst. Hier is nog geen reactie op ontvangen van de Belastingdienst, ondanks herhaalde toezeggingen. Na ontvangst van de reactie van de Belastingdienst zullen wij in overleg treden met Sportfondsen. Uiteraard stemmen we deze zaak indien vereist inhoudelijk af met onze externe fiscaal adviseur.

Grootschalige investeringsprojecten (R90) Ruimtelijke ontwikkelingen (G4, K2, I) Dit zijn de projecten die zijn opgenomen in het Investeringsplan. Het risico bestaat onder andere uit mogelijke kredietoverschrijdingen bij de realisatie als gevolg van nieuwe (bouw)eisen, vertraging, wegvallen van subsidies of andere onvoorziene omstandigheden.

Beheersmaatregel: Divers, afhankelijk van het investeringsproject In 2016 is het Meerjarenperspectief Investeringen (MPI) ingevoerd. Hierin zijn alle investeringsprojecten opgenomen. Grote investeringen (van € 2,0 miljoen en hoger) worden nader toegelicht met aandacht voor actualiteiten, risico’s, faseringen en over- en onderschrijdingen. Het MPI is verankerd in de nieuwe financiële verordening, waarin ook de regels omtrent investeringen zijn vernieuwd. Hiermee wordt de kwaliteit van de control verder aangescherpt. De beheersing van risico's zal daardoor ook verder verbeteren en de kans op afwijkingen naar alle waarschijnlijkheid verminderen.

Gemeentelijke kosten A4 Zone West (R201) Ruimtelijke ontwikkelingen (G4, K1, I) Momenteel staat circa € 1,4 miljoen aan gemeentelijke kosten op de balans die zijn gemaakt in relatie tot de A4 Zone West (inmiddels STP: Schiphol Trade Park). Hiervan is de bedoeling dat we deze dekken uit het te behalen resultaat op de grondexploitatie van STP (uitgevoerd door de GEM A4 Zone West). Momenteel is het verwachte resultaat positief. Gezien het resultaat is het onzeker of het volledig dekken van deze kosten daadwerkelijk mogelijk zal zijn.

Beheersmaatregel: Verminderen Wij treden regelmatig in overleg met de GEM A4 Zone West en denken mee over mogelijkheden om het resultaat van STP te verbeteren. De gemeente gaat de grondverkopen in de A4 Zone West nauwgezet volgen. Indien deze de komende tijd van een voldoende niveau zijn, is er geen reden tot verdere maatregelen. Vallen de verkopen tegen, dan geeft dit aanleiding de huidige omvang van de kosten eventueel te herzien.

Nieuw Er zijn geen nieuwe risico's.

Gewijzigde risico’s Er zijn geen gewijzigde risico's.

189 Vervallen risico’s Bodemverontreiniging Waltmanstraat (R206) Kwaliteit fysieke omgeving (G2, K5, I) In 2016 is een ernstige bodemvervuiling van met name het grondwater ontdekt op de ten behoeve van de bouw van circa 80 woningen te ontwikkelen percelen van de gemeente nabij de Waltmanstraat te Zwaanshoek. De bron van de vervuiling blijkt te liggen bij bedrijvenunits aan de Hanepoel. De vervuiling is in juni 2017 door de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG) bestempeld als zijnde 'ernstig en spoedeisend' aangezien de vervuiling zich over een groot gebied heeft verspreid tot onder de bestaande woningen aan de Waltmanstraat en nabij de basisschool. Vanuit spoedeisendheid is het noodzakelijk dat de bronzone aangepakt wordt. De kosten voor sanering van de bronzone liggen in de basis bij de Provincie en de eigenaar van de vervuiling. De pluim van de vervuiling loopt vanaf de grens van het plangebied voor de woningbouwontwikkeling tot en met de Waltmanstraat. Vanuit spoedeisendheid is het niet noodzakelijk om de pluim actief te saneren. Vanuit maatschappelijk oogpunt is het wel gewenst om over te gaan tot een actieve sanering, mede met als doel het plangebied eerder geschikt te maken voor woningbouw. De totale kosten worden daarom verdeeld over drie partijen (Provincie, de eigenaar en de gemeente) waarbij onze bijdrage in de kosten € 240.000 is

Beheersmaatregel: Delen van het risico met (een) andere partij(en) (met inbegrip van contracten en risicofinanciering) (overdragen) Door middel van onderzoeken zijn de omvang van het probleem en het risico in beeld gebracht. Er is een saneringsmethode gekozen en een partij geselecteerd voor de uitvoering van de sanering. Gezien deze verplichting nu betrouwbaar te schatten uitstroom van middelen veroorzaakt, is hiervoor bij deze jaarstukken een voorziening voor ingesteld. Daarom komt het risico te vervallen.

Kengetallen financiële positie Om tot een beter inzicht te komen van de financiële positie van de gemeente is in het BBV een standaard set van financiële kengetallen voorgeschreven. De kengetallen geven gezamenlijk op eenvoudige wijze inzicht in de financiële positie van de gemeente.

Kengetallen in percentage: % % % Rekening Rekening Begroting Omschrijving: 31-12-2017 31-12-2018 31-12-2018 Netto schuldquote 102,2 143,8 90,4 Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle leningen 87,9 123,0 81,3 Solvabiliteitsratio 33,3 25,2 36,0 Grondexploitatie 28,5 31,0 22,0

Structurele exploitatieruimte 4,6 2,9 5,0 Belastingcapaciteit 99,3 98,8 99,2

Bovenstaande kengetallen geven een globaal inzicht in de financiële ontwikkelingen van de gemeente Haarlemmermeer. Om het door de raad vastgestelde beleid te kunnen uitvoeren moeten financieringsmiddelen worden aangetrokken. Hierdoor stijgt de schuldpositie van de gemeente de komende jaren, wat gevolgen heeft voor de ontwikkeling van de netto schuldquote, de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen en het solvabiliteitsratio.

Gezien de ontwikkeling van de schuldpositie zijn er voorstellen gedaan om de schuldontwikkeling te beheersen. Een nadere toelichting op de schuldpositie wordt gegeven in de paragraaf Financiering. Daarbij wordt ingegaan op het onderwerp schuldbeheersing en de indicatoren, inclusief normering, waarmee wij de schuld monitoren.

190 Netto schuldquote De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de gemeentelijke schuldenlasten ten opzichte van de eigen middelen en is dus een indicatie van de mate waarin de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie drukken. De schuldquote is afgenomen als gevolg van meer grondverkopen en een lager investeringensniveau.

Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen Omdat bij leningen onzekerheid kan bestaan of deze allemaal worden terugbetaald, wordt dit kengetal zowel berekend inclusief als exclusief de door de gemeente verstrekte leningen. Zo wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en wat dit betekent voor de schuldenlast. De schuldquote is afgenomen als gevolg van meer grondverkopen en een lager investeringensniveau.

Solvabiliteitsratio De solvabiliteit geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Een hoger percentage duidt op een hogere financiële weerbaarheid van de gemeente.

Grondexploitatie De boekwaarde van de voorraden grond moet worden terugverdiend bij de verkoop. Kenmerkend voor grondexploitaties is dat de looptijd meerdere jaren is. Naarmate de inkomsten verder in de toekomst liggen, brengt dit meer rentekosten en risico's met zich mee. Het kengetal Grondexploitatie drukt de geactiveerde waarde van in exploitatie genomen bouwgronden uit in een percentage van het totaal van de baten. De waarde van de gronden worden in het (t)MPG goed onderbouwd en is daarom reëel. De verkoop van de gronden zal bijdragen aan het verbeteren van de schuldquote en het solvabiliteitsratio. Voor dit kengetal is geen norm vastgesteld. Dit is niet noodzakelijk gezien de onderbouwing in het (t)MPG.

Structurele exploitatieruimte Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting wordt onderscheid gemaakt in de structurele en incidentele baten en lasten. In alle jaren is het percentage positief, dat betekent dat er lagere structurele lasten dan baten zijn. Dit geeft aan dat sprake is van een structureel en reëel sluitende begroting.

Belastingcapaciteit Het kengetal Belastingcapaciteit geeft inzicht in hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Voor de bepaling van de hoogte van de belastingdruk is het landelijk gemiddelde niet maatgevend. Haarlemmermeer heeft zijn eigen beleid vastgesteld. Hiervoor wordt verwezen naar de paragraaf Lokale heffingen.

191 Schoonmaakbeurt straatverlichting Burgemeester van Stamplein

Onderhoud kapitaalgoederen

Een substantieel deel van de begroting heeft betrekking op onderhoud van kapitaalgoederen zoals gebouwen, wegen, openbaar groen, riolering en openbare verlichting. De onderhoudslasten zijn verspreid over diverse programma’s en gebaseerd op de door de raad gemaakte keuze(s) van het onderhoud‑ en kwaliteitsniveau.

Deze paragraaf gaat in op de staat van onderhoud en de onderhoudslasten van de kapitaalgoederen. Per soort kapitaalgoed is beschreven:

• het beleidskader waarop het onderhoud van de kapitaalgoederen is gebaseerd staat opgenomen in de desbetreffende programma’s; • het door de raad gewenste kwaliteitsniveau van onderhoud; • de actuele staat van onderhoud; • de in de begroting opgenomen onderhoudslasten.

Voor wat betreft grond-, wegen waterbouw constateren wij een aantal marktontwikkelingen die van invloed zijn op prijsontwikkeling en capaciteit. Door de crisis zijn diverse bedrijven failliet gegaan en zijn veel vakmensen ontslagen en/of hebben werk buiten de sector Grond-, wegen waterbouw (GWW-sector) gevonden. Dit zet druk op de overgebleven bedrijven en op de arbeidsmarkt voor vakbekwaam personeel. De arbeidsproductiviteit in de bouw is redelijk stabiel en een snelle toename wordt niet verwacht. Ook voor wat betreft aanbestedingen is sprake van veranderingen. Aannemers moeten de laatste jaren, door toepassing van UAV-gc contracten meer (grote) tenders doorlopen, voordat men een aanneemsom mag indienen. Opdrachtgevers zetten meer integrale projecten, met

192 meer activiteiten, in de markt. Daarom moeten aannemers specialistische kennis inkopen van bijvoorbeeld ingenieursbureaus en moeten ze onderling samenwerken. De kosten die marktpartijen moeten maken voor inschrijvingen nemen daardoor sterk toe. Er staan wel vergoedingen tegenover, maar over het algemeen staan deze niet in verhouding tot de kosten die marktpartijen moeten maken om aan het gevraagde van de opdrachtgever te voldoen. Resultaat is dat partijen eerder in het aanbestedingsproces een afweging maken wat de kansen zijn om als beste uit de aanbesteding te komen, en dus niet inschrijven als de kans op een gezonde marge te laag wordt geacht. Het aantal inschrijvers op projecten is daardoor soms lager dan ten tijde van de crisis. Wat betreft de marktontwikkeling kan geconcludeerd worden dat de marktsituatie na de crisis anders is dan voor en tijdens de crisis. Samengevat: gelijk bouwvolume met gelijkblijvende arbeidsproductiviteit, complexere opdrachten maar een kleinere en kritischer groep aanbieders en werknemers zet druk op de markt en leidt tot schaarste.

De volgende kapitaalgoederen komen aan de orde:

1. Sportterreinen 2. Openbare speel-, sporten ontmoetingsvoorzieningen 3. Wegen en (civieltechnische) kunstwerken 4. Riolering 5. Openbaar groen 6. Openbare verlichting 7. Verkeersregelinstallaties (VRI's) 8. Watergangen 9. Begraafplaatsen

1. Sportterreinen Onder de noemer “sportterreinen” valt een veelheid van voorzieningen, die alle een zekere mate van onderhoud verlangen. Het beschikbare budget is besteed aan het periodiek maaien of vegen, dichten van slidings, rollen, doorspuiten van drains, groot onderhoud tijdens de periode dat de sportvelden niet gebruikt werden, onkruidbestrijding, repareren van hekwerken en ballenvangers, in stand houden van verhardingen en beplantingen en toezicht op het gebruik.

Uit onderzoek is gebleken dat een aantal kunstgrasvelden niet (meer) voldoet aan de geldende normen en dat op deze velden aanvullende en meer ingrijpende maatregelen nodig zijn. Daarnaast voldoen ook diverse natuurgrasvelden vanwege de levensduur niet meer aan de sporttechnische eisen van de NOCF-KNVB 2b. Vanuit de Vernieuwing Openbare Ruimte (VOR) 3 hebben wij zowel kunstgrasvelden als natuurgrasvelden vervangen op de sportvelden Schuilhoeve, De Deugd/Uno, Overbos, de IJvelden en Kagia.

Vanwege de berichtgeving over mogelijke gevaren die kleven aan het gebruik van rubber in de ondergrond van de kunstgrasvelden, hebben wij de afgelopen jaren bij de vervanging van kunstgrasvelden verschillende alternatieven toegepast, waaronder kurk.

2. Openbare speel-, sporten ontmoetingsvoorzieningen Dit betreft in beheer zijnde openbare speel- sport- en ontmoetingsplekken in de buitenruimte voor de Haarlemmermeerse jeugd, tot circa 18 jaar. Wij hebben het regulier beheer, onderhoud en vervanging uitgevoerd. Daarnaast hebben wij de veiligheid van speeltoestellen gewaarborgd conform de wettelijke veiligheidseisen. Op basis van onder andere demografische gegevens hebben wij hierbij bepaald of er meer speelruimte nodig was, of een speelplek moest worden behouden, anders moest worden ingericht of kon worden opgeheven. Uit het Beheerplan Spelen 2016-2019 is naar voren gekomen dat een groot deel van het areaal ouder

193 is dan de technische levensduur (12 tot 15 jaar). Uit een veiligheidsinspectie in 2017 is gebleken dat op verschillende locaties speelplekken op korte termijn vervangen moesten worden. Op deze locaties moesten meerdere toestellen op basis van technische kwaliteit (einde technische levensduur) worden vervangen. Daarnaast kwam uit de veiligheidsinspectie naar voren welke speelplekken tot de 2% slechtste speelplekken in de gemeente behoorden. Voor de vervanging van deze speelplekken is bij de Voorjaarsrapportage 2018 budget beschikbaar gesteld. Wij hebben speelplekken en -toestellen vervangen in Norholm, Rosenholm, Clingenburg, Oksholm, Stepelerveld, Graan voor Visch, Lettenburg, Carolineburg, Alholm en Schoutenhof (Hoofddorp), Beethovenlaan, Ploegstraat, Pinksterbloemstraat (Nieuw-Vennep) en Rietkraag (Beinsdorp).

Het beheer van recreatiegebieden betrof het Haarlemmermeerse Bos (115 ha), de Toolenburgerplas (85 ha) en PARK21 (1e deelgebied, 28 ha). Voor PARK21 was regulier onderhoud en beheer vooral gericht op het doen ‘volgroeien’ van dit jonge recreatieareaal. Geconstateerd is dat een aantal bomen van slechte kwaliteit zijn. Voor de vervanging van deze bomen zoeken wij een oplossing.

Wij hebben het beheer van de oudere recreatiegebieden, het Haarlemmermeerse Bos en de Toolenburgerplas, gericht op de duurzame functievervulling van de gebieden voor dagrecreatie, inclusief sport, spel en evenementen. Naast het toezicht door de bos-/parkwachters op recreanten en organisatoren van evenementen en activiteiten heeft regulier beheer en onderhoud plaatsgevonden aan verhardingen, beplantingen, oeverinrichting en terreinmeubilair. Wij hebben daarbij bijzondere aandacht gegeven aan de verschillende kleine en grote zwemgelegenheden in de gebieden, aan de hoogwaardige inrichting van het voormalige Floriadegedeelte in het Haarlemmermeerse Bos en aan de bijzondere parkinrichting in de noordrand van de Toolenburgerplas. Vanwege de leeftijd van het Haarlemmermeerse Bos hebben wij onderdelen in de openbare ruimte vervangen. Het betrof technisch noodzakelijke vervangingen om de waterkwaliteit te verbeteren, de veiligheid te borgen door zieke bomen of bomen aan het einde van de levensduur te vervangen en het vervangen van versleten wegverhardingen. Het vervangen van beplanting in het Haarlemmermeerse Bos na het verwijderen van hoogspanningsmasten van TenneT is doorgeschoven naar volgend jaar omdat de werkzaamheden van TenneT zijn uitgesteld.

In het recreatiegebied Toolenburgerplas hebben wij de vervanging van een aantal fietsen wandelpaden voorbereid. De uitvoering kon pas starten na het recreatieseizoen en kon daarom dit jaar niet meer worden voltooid. De reconstructie van de spartelvijver en het herstel van oevers en aanbrengen van beschoeiing kon nog niet worden uitgevoerd vanwege het benodigde overleg met de waterkwaliteitsbeheerder (het Hoogheemraadschap van Rijnland). Daarnaast hebben wij borden geplaatst met locatiebepalingen zodat hulpverleners van drenkelingen beter hun locatie door kunnen geven.

3. Wegen en civieltechnische kunstwerken Wegen is een verzamelnaam voor alle verhardingen die worden aangetroffen binnen het wegprofiel: rijbaan, parkeervak, bushalte, fietspad, trottoir, voetpad et cetera. Kunstwerken zijn onder andere vaste en beweegbare bruggen, viaducten, tunnels, lichte fietsen voetgangersbruggen en kademuren.

Verhardingen Maatregelen voor het in stand houden van de gemeentelijke verhardingen hebben wij gebaseerd op onder andere inspectieresultaten. Relatief kleine maatregelen hebben wij bekostigd wij uit het onderhoudsbudget. In 2018 hebben wij de tweejaarlijkse inspectie uitgevoerd. De resultaten laten zien dat de kwaliteit van met name open verhardingen achterblijft. Daarom zijn wij in 2018 al gestart met extra investeringen in het vernieuwen van straten en trottoirs in de woonomgeving. In 2019 zetten wij dit voort. Bij de actualisering van het beheerplan Wegen in 2019 komen wij terug op de kwaliteit van

194 de verhardingen.

In 2018 hebben wij vanuit de Vernieuwing Openbare Ruimte (VOR) onder andere de volgende wegvakken vervangen of zijn wij gestart met de voorbereiding of uitvoering hiervan:

Wegvak Kern Rijnlanderweg (uitgevoerd) Nieuw-Vennep Buitenkaagpad (uitgevoerd) Buitenkaag Voorbereiding klinkerweg naast N205 Vijfhuizen Voorbereiding Parklaan/Draverslaan Hoofddorp Lisserpad (uitgevoerd) Lisserbroek Sparresholm (inclusief trottoirs) (gestart) Hoofddorp Talmastraat (inclusief trottoirs) (uitgevoerd) Zwanenburg Pascalstraat, Stevinstraat, Leeuwerikstraat (inclusief trottoirs) (gestart) Badhoevedorp Nauerna (inclusief trottoirs) (gestart) Zwanenburg Rietstraat (inclusief trottoirs) (uitgevoerd) Lisserbroek Voorbereiding Berkenlaan, Platanenlaan, Essenlaan, Olmenlaan (inclusief trottoirs) Zwanenburg Voorbereiding Kruislaan, Fortweg, Raadhuislaan (inclusief trottoirs) Hoofddorp Voorbereiding Lijnderdijk (inclusief trottoirs) Lijnden Vierambachten (utigevoerd) Zwanenburg Lichterstaat (utigevoerd) Nieuw-Vennep Grote Poellaan en Kleine Poellaan (uitgevoerd) Rijsenhout Nachtschadestraat (uitgevoerd) Nieuw-Vennep Wieger Bruinlaan en Van de Berghlaan (uitgevoerd) Hoofddorp Raasdorperweg (uitgevoerd) Lijnden

Het vervangen van de verhardingen aan de Kruisweg wordt gecombineerd met de realisering van een snelfietsroute. Deze is uitgesteld tot 2020, waardoor de vervanging van de verhardingen eveneens is uitgesteld. Voor de verhardingen aan de Vrijheidsstraat/Olympiastraat/Regenboogstraat in Rijsenhout kon worden volstaan met klein onderhoud.

Vanuit het reguliere onderhoudsbudget hebben wij in 2018 onder andere de volgende werkzaamheden uitgevoerd of zijn wij gestart met de voorbereiding hiervan:

Wegvak Kern Fietspad Polderbaanpad (uitgevoerd) n.v.t. Fietspad Toolenburgpad (inclusief trottoirs) (uitgevoerd) Hoofddorp Fietspad Amsterdamse baan (onderzoek is gestart) n.v.t. Nieuwe Molenaarslaan tussen de Bennebroekerweg en de Fanny Blankers-Koenlaan (uitgevoerd) Hoofddorp Noorderdreef, rijbaan (uitgevoerd) Nieuw-Vennep Hoofdweg Westzijde, tussen Maria Tesselschadelaan en Bennebroekerweg (uitgevoerd) Hoofddorp Lavendelweg (uitgevoerd) Rijsenhout Zijweg Leimuiderdijk ter hoogte van 470A (uitgevoerd) n.v.t. Diverse asfaltwerkzaamheden (uitgevoerd) diverse Diverse bestratingswerkzaamheden (uitgevoerd) diverse

Het onderhoud van het fietspad Liniepad in Vijfhuizen is uitgesteld vanwege werkzaamheden aan het groen. In Vijfhuizen was aan de Schipholweg onderhoud gepland omdat de staat van de weg op basis van inspecties als matig was beoordeeld. De achteruitgang van de onderhoudssituatie bleek na nieuwe inspecties minder dan verwacht, waardoor onderhoud in 2018 (nog) niet nodig was. Wij monitoren de situatie. Het geplande onderhoud aan de Boeingavenue in Schiphol-Rijk is vervallen in verband met de eigendomssituatie. De staat van de verhardingen van de Weerenweg en de

195 Venenweg (inclusief trottoirs) in Zwanenburg bleek zodanig te zijn dat het geplande onderhoud niet voldoende was en de wegvakken vanuit de VOR gereconstrueerd moeten worden.

Civieltechnische kunstwerken Het areaal van civieltechnische kunstwerken bestaat onder meer uit kademuren, damwanden, beweegbare en vaste bruggen, tunnels, viaducten en steigers. Bij de bruggen wordt onderscheid gemaakt in fietsen voetgangersbruggen en verkeersbruggen voor het gemengd of overig verkeer. De civieltechnische kunstwerken kunnen uitgevoerd zijn in beton, staal, hout, composiet en een combinatie van één of meerdere van deze materialen.

De prioritering van het onderhoud is bepaald op basis van de inspectiegegevens. Urgente onderhoudszaken zijn direct opgepakt. Met name hebben wij veel onderhoud uitgevoerd aan beweegbare bruggen, zoals betononderhoud, conservering en onderhoud aan slijtlagen. Om gegevens te verkrijgen voor de actualisering van het beheerplan Kunstwerken zijn wij gestart met een nieuwe inspectieronde van het areaal.

De vervanging van het kunstwerk Hoofdvaart/ Bennebroekerweg/Bennebroekertocht is gestart. Bij de voorbereiding op de aanbesteding bleek dat de benodigde procedures (wijziging van het bestemmingsplan, procedure in verband met geluidsbelasting op een aantal woningen en verkeersbesluit voor de afwikkeling van het verkeer op de brug) meer tijd in beslag nemen. Tevens was het nodig om aanvullende onderzoeken uit te voeren, onder andere naar de omlegging van een fietspad. Hierdoor zijn de werkzaamheden niet in 2018 voltooid.

Fonteinen Wij hebben de fontein aan het Dokter Van Haeringenplantsoen in Nieuw-Vennep en de fontein op het Polderplein in Hoofddorp vervangen. Voor het goed functioneren van de fonteinen hebben wij regulier klein onderhoud uitgevoerd, onder andere het periodiek inspecteren en schoonhouden.

4. Riolering In het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) 2015 tot en met 2019 komen de zorgplichten van de gemeente voor afval-, hemel- en grondwater aan de orde. Naast het beheer en onderhoud wordt in het GRP aandacht besteed aan de verbeteringsmaatregelen, de vervangingen en de werkzaamheden die daarmee verband houden. Bij calamiteiten hebben wij direct actie ondernomen. Wij hebben het riool vervangen in Schrevelsgerecht in Rijsenhout en in de Zwanenburgerdijk hebben wij een stuk persleiding van het drukrioolstelsel vervangen. In Lisserbroek en Zwanenburg hebben wij gelijktijdig met herstraatwerkzaamheden het riool onderhouden. Om minder schoon water naar de afvalwaterzuivering af te voeren zijn diverse gemalen aangepast. In Zwanenburg is op bedrijventerrein De Weeren gestart met het direct afvoeren van regenwater naar de waterpartijen, gecombineerd met de aanleg van drainage. Daarnaast hebben wij een deel van de drainage doorgespoten. Uit de tussentijdse evaluatie van het GRP blijkt dat het rioolstelsel er beter voorstaat dan aanvankelijk gedacht. Om de daadwerkelijk benodigde vervangingen van het rioolstelsel te kunnen bepalen en de maatregelen voor rioolbeheer (bijvoorbeeld maatregelen tegen vuilemissie, water-opstraat en grondwateroverlast) te kunnen prioriteren zijn wij gestart met een onderzoek naar de mogelijkheden van risicogestuurd beheer. Een onderdeel hiervan is het onderzoeken van een mogelijke verlenging van de levensduur van de verschillende onderdelen van het rioolstelsel. De resultaten van deze onderzoeken nemen wij in 2021 op in de gemeentelijke plannen rond riolering, die worden afgestemd op de Omgevingswet. Met de invoering van de Omgevingswet vervalt de verplichting om een GRP op te stellen, maar gemeenten worden geadviseerd wel hun rioleringsbeleid en de wijze waarop zij voldoen aan hun zorgplicht op te nemen in een plan.

196 5. Openbaar Groen Het openbaar groen bestaat uit bomen en groenvlakken (onder andere gazon, heesters, hagen, bosplantsoen). Wij hebben het openbaar groen onderhouden op basis van de kwaliteitskeuzes van het Beheerkwaliteitplan Openbare Ruimte (BKP). De werkzaamheden zijn aanbesteed in de vorm van overeenkomsten en op basis van de gewenste kwaliteit vertaald in beeldbestekken. De aannemer heeft zelf de werkzaamheden op kwaliteit geschouwd. Dit gaf de aannemer de mogelijkheid om snel bij te sturen. Wij hebben de kwaliteit via besteksmeldingen gecontroleerd. Dit houdt in dat een melding is gemaakt op het moment dat het onderhoudsniveau lager was dan de afgesproken beeldkwaliteit. De aannemer had in dat geval de verplichting om het areaal binnen vijf dagen weer op het gestelde kwaliteitsniveau te brengen.

Wij hebben nieuwe contracten om het onderhoud van openbaar groen (Hoofddorp) deels opnieuw bij de Waterwolf in te besteden voorbereid, de overige werkzaamheden zijn extern uitbesteed.

Voor de werkzaamheden voor het snoeien, rooien en herplanten van bomen is in een meerjarenovereenkomst gesloten met een aannemer. Dit jaar zijn niet alle werkzaamheden uitgevoerd, omdat de aannemer de werkzaamheden niet bleek te kunnen uitvoeren. Omdat de gemeente vanwege de meerjarenovereenkomst juridisch geen opdracht mag verstrekken aan een ander bedrijf is een achterstand opgelopen. De werkzaamheden worden in 2019 alsnog uitgevoerd.

Alle bomen worden minimaal eens in de vier jaar op veiligheid geïnspecteerd. Hierdoor hebben wij de kwaliteit steeds beter in beeld. Wanneer de veiligheid in het geding was, zijn maatregelen getroffen, zoals het snoeien van de boom. Bij bomen is dit jaar veel uitval geconstateerd vanwege de droogte. Bij de Voorjaarsrapportage 2018 is voor het vervangen van deze bomen extra geld beschikbaar gesteld. De nieuwe bomen zijn vanaf het najaar geplant.

Uit het beheerplan Groen en Bomen blijkt dat het kwaliteitsniveau van openbaar groen en bomen goed is, maar dat er een achterstand is in vervangingen van zowel bomen als groen. Met de vervanging van dode bomen, en bomen en groen aan het einde van de levensduur, hebben wij de leefomgeving verbeterd. Vanuit VOR 3 hebben wij bomen en beplantingen vervangen onder andere in Hoofddorp (Sparresholm, Birkholm, Puttersbos), Zwanenburg (Leeuwerikstraat), Abbenes (Dr. Heijepad), Badhoevedorp (Primulastraat) en Nieuw-Vennep (Kalslagerring). Het betrof vooral bomen die in slechte staat waren. Tevens zijn vanuit VOR 2 bomen vervangen op de Geniedijk. De vervanging van de bomen in de Reigerstraat (Badhoevedorp) vindt in 2019 plaats na de aanpak van de verhardingen. De vervanging van de bomen in de Dunantstraat en de Kellogstraat (Hoofddorp) is uitgesteld in verband met de afstemming op de aanleg van drainage in deze wijk. De vervanging van de bomen in de Lisdodde-, Riet- en Dopheidestraat (Lisserbroek) duurde langer dan gepland omdat het verkrijgen van de vereiste kapvergunning meer tijd in beslag nam dan verwacht. Na participatie hebben wij een deel van de bomen aan het Van Haeringenplantsoen niet vervangen. Deze bomen kunnen nog vijf jaar mee en wij zullen de staat van de bomen monitoren. Onveilige bomen zijn wel verwijderd.

6. Openbare verlichting Het onderhoud van Openbare Verlichting (OVL) heeft plaatsgevonden op basis van een raamovereenkomst. Naast het onderhoud hebben wij inspecties aan de kabelnetten uitgevoerd. Door het toepassen van innovatieve technieken hebben wij de OVL-installatie duurzaam beheerd, energie bespaard en de luchtkwaliteit verbeterd. Omdat het niet mogelijk was om mee te liften met een project in Rijsenhout met gelijkspanning, zijn wij in plaats hiervan een proef gestart met gelijkspanning op het dr. Heijepad in Abbenes. Door gebruik van gelijkspanning kan mogelijk energiebesparing worden bereikt. In de Verzetsheldenwijk in Hoofddorp is een proef gestart met dimbare LED-armaturen, om maatwerk richting bewoners te bereiken en lichthinder te voorkomen.

197 Vanuit VOR 3 is verspreid over de gemeente de bestaande OVL aan het einde van de levensduur vervangen door dimbare LED-verlichting, uitgevoerd met een vast dimregime, waardoor zoals opgenomen in het landelijke Energieakkoord in 2020 een extra energiebesparing van 20% ten opzichte van 2013 kan worden gerealiseerd. Omdat de voorbereiding vanwege de Europese aanbesteding en de levertijden van de armaturen meer tijd in beslag nam dan verwacht, wordt een deel van de vervangingen volgend jaar uitgevoerd. Verspreid over de gemeente zijn daarnaast lichtmasten vervangen op basis van afkeur na het uitvoeren van stabiliteitsmetingen. Daarnaast hebben wij vanuit VOR 3 kabelnet en meetverdeelkasten aan het einde van de levensduur vervangen in Linquenda in Nieuw-Vennep, de Oude Kruisweg en een gedeelte van Graan voor Visch in Hoofddorp.

7. Verkeersregelinstallaties (VRI's) Voor het onderhoud van VRI’s hebben wij een raamovereenkomst afgesloten. De automaten hebben op basis hiervan een onderhoudsbeurt gekregen, waarbij tevens de gehele installatie is geschouwd en controlemetingen op de detectielussen en aardemetingen zijn uitgevoerd. Alle VRI’s zijn aangesloten op onze verkeerscentrale. Storingen worden automatisch aan de verkeerscentrale en de onderhoudsaannemer gemeld en binnen de geldende responsetijden opgelost. Wij hebben de beheercentrale voor VRI's vervangen. Bij het beheer van de VRI’s hebben wij daarnaast innovatieve en/of energiebesparende technieken toegepast. De VRI’s zijn uitgerust met de nieuwste energiezuinige LED-verlichting. De landelijke proef C-ITS (Coöperatieve Intelligente Transportsystemen) vanuit het programma Beter Benutten van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is nog niet afgerond, zodat er nog geen resultaten beschikbaar waren. Wij voeren deze proef samen met de MRA uit. Het doel van deze proef is om via intelligente communicatie tussen VRI’s en vrachtwagens de doorstroming voor vrachtwagenverkeer te verbeteren. Het minder vaak stoppen en optrekken van vrachtwagens zorgt voor minder CO2- uitstoot. Wij hebben vanuit VOR 3 de VRI’s op de kruisingen Lisserdijk/Lisserbroekerweg, Busbaan/Klaterbos- Oost en Busbaan/Breeburgsingel volledig en Leenderbos/Bollenlaantje, Burgemeester van Stamweg/ Hoofdweg Oostzijde, Hoofdwegen/Venneperweg, Van Heuven Goedhartlaan/Parellaan, Van Heuven Goedhartlaan/Spoorlaan, Bennebroekerweg/Spoorlaan, Fokkerweg/Boeingavenue/Beechavenue, Nieuwe Meerdijk/Burg. Amersfoordtlaan en Vijfhuizerweg/Zijdewinde gedeeltelijk vervangen. De VRI Busbaan Zuidtangent HOV/LOV Spaarneziekenhuis is overgedragen aan de provincie Noord- Holland. De gedeeltelijke vervanging VRI Busbaan/Leenderbos/Puttersbos/Mastbos is naar voren gehaald en eind 2017 vervangen. Dit naar aanleiding van de vervanging van de provincale VRI op de kruising Leenderbos N201, waardoor de koppeling tussen beide VRI's om verkeershinder te voorkomen weer tot stand gebracht moest worden. De gedeeltelijke vervanging van de VRI Kruisweg/Paxlaan/Pabstlaan is eveneens naar voren gehaald. Deze is eind 2017 vervangen vanwege de slechte staat van de VRI.

8. Watergangen De gemeente heeft uitsluitend de verantwoordelijkheid voor het beheer en onderhoud van watergangen buiten de bebouwde kom en langs de polderwegen, enkele fortgrachten en een enkele vijver binnen het stedelijk gebied. Hoofdwatergangen, zoals tochten en vaarten, worden door het Hoogheemraadschap van Rijnland beheerd. Tevens beheert het hoogheemraadschap het water in stedelijk gebied op basis van het convenant Stedelijk Oppervlaktewater.

Het onderhoud van de watergangen bij de gemeente in beheer bestond uit het maaien en uithalen van de gemeentelijke watergangen, gezamenlijk met het Hoogheemraadschap van Rijnland en het verwijderen van drijfvuil in stedelijk water. Voor het baggeren van de gemeentelijke watergangen en om bagger in de nabijheid duurzaam te kunnen verwerken in weilanddepots was het nodig om gebiedsspecifiek beleid in de Nota

198 Bodembeheer op te nemen. De Nota Bodembeheer is in 2018 vastgesteld. Wij hebben daarna voorbereidingen getroffen om in 2019 het baggeronderhoud te kunnen hervatten, zoals onderzoek en afstemming op de werkzaamheden van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Vanuit de VOR hebben wij twee duikers en drie stuwen aan het einde van de levensduur vervangen. De vervanging van de duiker aan de Domineeslaan is gestart en deze wordt in februari 2019 afgerond. De vervanging van circa 700 m beschoeiing heeft niet plaatsgevonden, omdat dit in 2019 gecombineerd wordt uitgevoerd met het baggeren van watergangen.

9. Begraafplaatsen De gemeente bezit vijf gemeentelijke begraafplaatsen. Twee begraafplaatsen liggen in Nieuw-Vennep (de Taxushof en de Lindenhof), twee in Hoofddorp (de Iepenhof en de Wilgenhof) en één in Zwaanshoek (de Meerterpen). De totale oppervlakte van deze begraafplaatsen bedraagt circa 10,5 hectare. Op de gemeentelijke begraafplaatsen staat een aantal onderkomens, waaronder een aula/ condoleanceruimte op de Meerterpen (monumentale Rietveldaula) en een kleine aula/ condoleanceruimte op de Wilgenhof.

Het onderhoud omvatte de activiteiten gericht op het dagelijks onderhoud van de graven, het groen, de paden, de objecten, het gereedschap en het materieel. De uitvoerende taken op het gebied van het dagelijks onderhoud en op het gebied van begraven zijn uitbesteed aan De Waterwolf. De regie lag bij de gemeente. De nadruk lag op duurzaam en ecologisch beheer, door onder andere het planten van extra bomen en struiken, die goed zijn voor de biodiversiteit. Het onderzoek naar de inzet van zonnecollectoren om energie te besparen is nog niet afgerond. In 2019 wordt gekeken naar de toepasbaarheid.

Wij hebben de begraafplaatsen op niveau Basis+ van het Beheerkwaliteitplan (BKP) beheerd, om recht te doen aan deze bijzondere beheercategorie en de doelgroep.

Uit het beheerplan begraafplaatsen 2017-2021 is achterstallig onderhoud naar voren gekomen, dat vooral het gevolg is van het ontbreken van investeringsbudgetten voor de noodzakelijke vervangingen. Om de begraafplaatsen een waardige uitstraling te geven hebben wij achterstallig onderhoud weggewerkt aan bomen, beplanting en paden. Tevens hebben wij de bestrating rond de aula op Meerterpen vervangen vanwege de slechte toegankelijkheid en is de urnenmuur bij de ingang naar veld 1 hersteld. Wij zijn gestart met het onderzoeken van de mogelijkheid om de exploitatie van begraafplaats Meerterpen in handen van een marktpartij te leggen en zo de kostendekkendheid van de begraafplaatsen te verbeteren. Contacten hebben tot dusver niet geleid tot kansrijke opties. Dit onderzoek loopt door in 2019. De resultaten leggen wij vast in een beheerplan voor de begraafplaatsen.

199 Jaarlijkse onderhoudslasten Begroting Werkelijk Verschil Omschrijving (bedragen × € 1 mln.) 2018 2018 - = nadeel 1. Vastgoed a) Gebouwen niet voor Openbare dienst 0,51 0,37 0,14 b) Brandweerkazernes 0,19 0,22 -0.03 c) Cultuur - culturele gebouwen 0,45 0,66 -0,21 - de bibliotheken 0,11 0,01 0,10 - beeldende kunstwerken 0,04 0,13 -0,10 d) Sport - overdekte sportcomplexen 1,12 1,25 -0,12 - sporten gymzalen 0,58 0,21 0,37 e) Monumenten 0,52 0,50 0,03 f) Recreatiegebieden 0,16 0,14 0,02 g) Jongerencentra 0,02 0,00 0,02 h) Wijk- en Dorpsgebouwen (Sociaal Culturele gebouwen) 0,23 0,10 0,13 i) Kinderopvang 0,13 0,04 0,09 j) Aula`s en begraafplaatsen 0,05 0,02 0,04 k) Onderwijs 1,48 1,00 0,48 l) Huisvesting Ambtenaren 0,05 0,00 0,04 m) Parkeergarage Scorpius 0,27 0,31 -0,04 2. Sportterreinen 1,25 1,13 0,12 3. Openbare speel-, sport en ontmoetingsvoorzieningen en recreatiegebieden - openbare speel- sport- en ontmoetingsplekken 0,73 0,75 -0,02 - het Haarlemmermeerse Bos en de Toolenburger Plas 0,67 0,56 0,11 4. Wegen, (Civieltechnische) Kunstwerken 6,04 6,14 -0,10 5. Riolering 1,77 1,64 0,13 6. Openbaar groen 5,59 5,46 0,13 7. Openbare verlichting 1,06 1,04 0,02 8. Verkeerregelinstallaties (VRI) 0,41 0,26 0,15 9. Watergangen 0,29 0,24 0,05 10. Begraafplaatsen 0,89 0,85 0,04 Totaal 24,60 23,04 1,57

200 Nieuwbouw Woon en Dagcentrum Kaj Munk gezien vanaf de Paxlaan

Vastgoed

Deze paragraaf heeft tot doel inzicht te geven in het gemeentelijk vastgoed, waaronder de financiële prestaties. De primaire doelstelling van de vastgoedportefeuille is deze als doeltreffend en doelmatig instrument in te kunnen zetten voor het realiseren van verschillende beleidsdoelen van de gemeente, inclusief de accommodatie van maatschappelijke doelgroepen. Daarnaast dient een deel van de portefeuille een strategisch doel (waaronder ontwikkelgebieden). Het portefeuillemanagement als sturings- en beheersinstrument van de Vastgoedportefeuille heeft een dynamisch karakter en volgt mede de organisatieontwikkelingen met betrekking tot inzicht, transparantie en wetgeving.

Doelstellingen van de vastgoedportefeuille Het doel van gemeentelijk vastgoed is het optimaal inzetten van de gemeentelijke vastgoedportefeuille voor het uitvoeren van gemeentelijk beleid. Hierbij wordt gestreefd naar een goede balans in de samenstelling van de portefeuille, in combinatie met een verantwoorde beheersing van de risico’s van de vastgoedportefeuille. Op basis van kaders wordt de afweging gemaakt welke vastgoedobjecten de realisatie van beleidsdoelen dienen en welke voor afstoting in aanmerking komen. In 2018 zijn grote stappen gezet in het inzichtelijk maken van de gemeentelijke vastgoedportefeuille en de bijbehorende kosten en opbrengsten. Hiermee is de transparantie vergroot, kunnen afwegingen beter worden gemaakt en kunnen de risico’s binnen de vastgoedportefeuille beter worden beheerst.

201 Beleidskaders vastgoedportefeuille Voor een optimale sturing op de vastgoedportefeuille is het beleid gebaseerd op de volgende kaders:

1. Vastgoedportefeuilleplan – Beleidskader voor aanbodzijde van het vastgoed; 2. Accommodatiebeleid – Beleidskader waarin wordt uitgewerkt hoe de vastgoedportefeuille op korte, middellange en lange termijn duurzaam en efficiënt maatschappelijke activiteiten kan ondersteunen, onderdeel hiervan is de strategische agenda maatschappelijk vastgoed; 3. Kwaliteitsniveau onderhoud – Beleidskader waarin de kwaliteit/ conditie wordt beschreven waarop het vastgoed wordt onderhouden (eigenarendeel). 4. Verhuur- en verkoopbeleid

Ad 1. Vastgoedportefeuilleplan Het in 2015 door ons vastgestelde vastgoedportefeuilleplan (2015.0042753) vormt het beleidskader dat de kaders aangeeft waarop strategische beslissingen genomen worden. Het omvat de criteria waarop de portefeuille gecategoriseerd wordt: behouden, optimaliseren, afstoten en verwerven. Daarnaast omschrijft het de elementen die nodig zijn voor een actief portefeuilleplan zoals:

• huurprijsbeleid; inclusief de elementen die meegenomen worden bij een kostprijs dekkende huurberekening; • optimaliseren lopende exploitaties; • exploitatiebegrotingen per object.

Tevens geeft het vastgoedportefeuilleplan de kaders voor de inrichting tot portefeuillemanagement aan. Sturing op de portefeuille vindt op drietal niveaus plaats:

• strategisch - Portefeuillemanagement: hierbij gaat het om het integraal benaderen van vraag en aanbod en vertalen naar ontwikkelingen en risico`s; • tactisch – Assetmanagement/Accountmanagement: hierbij gaat het om onderhouden van relaties met gebruikers, huurders en verhuurders. Met als voornaamste doel dat het de huisvestingswensen en actualiteiten kent vanuit de beleidsvelden en vanuit die kennis tactisch stuurt op de portefeuille; • operationeel – Propertymanagement: hierbij gaat het om uitvoeren van het technische en administratieve beheer van vastgoedobjecten.

Ad 2. Voorzieningenkader en accommodatieplan In 2018 hebben we gewerkt aan de pilots die in het kader van de Herijking/ Optimalisatie van het Maatschappelijk Vastgoed zijn benoemd en die eind 2017 door het college zijn vastgesteld. Met deze cases doen we ervaring op met “bouwen” en opstellen van een Integraal Accommodatieplan waarvan in het eerste kwartaal van 2019 de eerste fase wordt aangeleverd. De pilots betreffen de volgende kernen.

• Burgerveen • Rijsenhout • Lijnden • Vijfhuizen • Abbenes • Nieuw-Vennep centrum

We zien dat bij de ontwikkeling van het voorzieningenkader en het daaruit af te leiden accommodatieplan twee elementen prominent aanwezig zijn die in de planvorming in samenhang nader worden uitgewerkt:

202 1. De bestaande voorzieningen in de kernen en wijken: De opdracht is het gebruik van bestaande accommodaties te optimaliseren en leegstand terug te dringen door het slim combineren van functies. Met het terugbrengen van het aantal m² door optimaal gebruik, willen we het voorzieningenniveau handhaven, de kwaliteit verbeteren en inrichten op de huidige en toekomstige behoefte. 2. Nieuwe voorzieningen in gebiedsontwikkeling: Hierbij gaat het om het uitwerken en vaststellen van de behoefte aan maatschappelijke voorzieningen en accommodaties in de uitbreidingslocaties en nieuwe woongebieden van de gemeente Haarlemmermeer. Om deze behoefte goed in beeld te krijgen is het nodig de juiste referentiekaders vast te stellen en te actualiseren. De laatste versie van deze referentiekaders dateert van 2010. In 2018 hebben we een aanzet gegeven om deze te actualiseren. De resultaten van de nieuwe doorrekening zullen in het Integraal Accommodatieplan worden opgenomen.

Het Integraal Accommodatieplan zal door middel van een cyclisch proces worden opgebouwd en geactualiseerd. Hierbij worden bestaande en nieuwe maatschappelijke accommodaties in samenhang afgestemd op het huisvesten van de maatschappelijke organisaties en activiteiten. Gemeentelijk bezit is daarbij geen voorwaarde, maatschappelijke voorzieningen kunnen ook worden ondergebracht in gehuurde accommodaties. Het Integraal Accommodatieplan ondersteunt het beleid met betrekking tot maatschappelijke voorzieningen in Haarlemmermeer.

Ad 3. Kwaliteitsniveau onderhoud Het onderhoud van de vastgoedportefeuille vindt sinds 2011 plaats op basis van conditie gestuurd onderhoud, gebaseerd op de normering (NEN2767). In hoofdlijnen houdt dit in dat we de objecten op conditieniveau 3 (basis) onderhouden. In 2018 zijn voor de objecten in eigendom van de gemeente de onderhoudsinspecties afgerond en op basis van deze inspecties zijn de meerjarenonderhoudsplannen geactualiseerd. Op basis daarvan is gebleken dat de omvang van de voorziening groot onderhoud voldoende dekking biedt uitgaande van een jaarlijkse storting van € 2,3 miljoen over een periode van tien jaar. Actualisatie van de Meerjaren Onderhoudsplanning (MJOP’s) vindt eens per vier jaar plaats. De eerstvolgende staat gepland voor 2022.

Ad 4. Verhuur- en verkoopbeleid In het vastgoedportefeuilleplan is opgenomen dat de vastgoedportefeuille wordt geoptimaliseerd door het vastgoed meer efficiënt en effectief in te zetten als instrument voor het realiseren van de gemeentelijke beleidsdoelstellingen en dat vastgoedbezit geen doel op zich is. Dit brengt met zich mee dat vastgoed dat geen gemeentelijk beleidsdoel dient verkocht kan worden. Het college heeft daartoe in december 2018 het gemeentelijk verkoopbeleid vastgesteld (collegebesluit 2018-0025174). In dit beleid zijn de spelregels voor de verkoop van het gemeentelijk vastgoed opgenomen, waarbij het uitgangspunt is dat het gemeentelijk vastgoed op een transparante, openbare en marktconforme wijze wordt verkocht. Naast de spelregels is in het verkoopbeleid ook het verkoopproces beschreven. Naast de spelregels is in het verkoopbeleid ook het verkoopproces beschreven.

Daarnaast is in november 2018 het implementatieplan van de kostprijs dekkende huur door het college vastgesteld (collegebesluit 2018-0066550). In het implementatieplan is uitgewerkt op welke wijze de kostprijs dekkende huur door ons wordt ingevoerd en welke uitgangspunten hierbij worden gehanteerd. Tevens is hier de verdeelregel voor de verlening van de subsidies op afgestemd en aangepast. De implementatie van de kostprijs dekkende huur wordt opgenomen in het huurbeleid dat in 2019 wordt opgesteld.

Samenstelling van de vastgoedportefeuille Op basis van het vastgoedportefeuilleplan is de vastgoedportefeuille onderverdeeld in kernportefeuille en niet-kernportefeuille. Dit onderscheid maakt het mogelijk om structureel te kunnen sturen op een duurzame, toekomstbestendige en betaalbare vastgoedportefeuille. Inmiddels is verdere detaillering

203 aangebracht in de labeling van de panden en wordt alle benodigde vastgoedinformatie verzameld/ geactualiseerd op pand niveau. Door deze structuur is het mogelijk om in de paragraaf Vastgoed via een tabel een overzicht te geven van het totaal aantal objecten van de vastgoedportefeuille en de omvang van de gebouwen per programma. Deze tabel wordt gevuld met gegevens uit het vastgoedregistratiesysteem, dat verder ingericht en gevuld is aan de hand van de structuur van het vastgoedportefeuilleplan. De onderstaande tabellen hebben standlijn 31 december 2018.

Kern Niet kern Verdeling naar Kern Kern Zakelijk Niet kern Niet kern Zakelijk deelportefeuile Pand Terrein Recht Pand Terrein recht Totaal Basissport 25 1 8 34 Basissport GGTS 25 36 2 63 Beeldende kunst 1 1 Begraafplaatsen 5 5 1 11 Brandweerkazernes 4 1 5 Brede Scholen 5 5 Commercieel 3 1 4 Cultuur 12 1 1 1 15 Dorpshuizen 17 1 18 Huisvesting ambtenaren 7 1 8 Jongerencentra 4 1 7 1 13 Kinderdagverblijven 4 1 9 14 Multifunctionele accomodaties 9 9 Overige gronden 7 9 171 89 276 Primair onderwijs 58 1 59 Recreatie 7 6 7 1 2 23 Speciaal onderwijs 8 8 Strategische gronden 1 1 1 58 2 63 Voortgezet onderwijs 7 7 Wonen 14 1 40 3 1 59 Wonen (beleid) 3 3

Totaal 184 48 72 50 238 106 698

Verdeling naar dorp Aalsmeerderbrug 7 Haarlemmermeer 1 Schiphol-Rijk 2 Abbenes 19 Hoofddorp 268 Vijfhuizen 24 Badhoevedorp 69 Lijnden 20 Weteringbrug 5 Beinsdorp 4 Lisserbroek 26 Zwaanshoek 19 Buitenkaag 8 Nieuw-Vennep 119 Zwanenburg 51 Burgerveen 1 Rijsenhout 29 Meerdere woonplaatsen1 16 Cruquius 8 Rozenburg 2 Totaal 698 1 Dit betreffen strategische gronden en gronden (al dan niet met ene recht van opstal) waar het bijvoorneeld (snel)wegen betreft. Deze gronden zijn óf niet toe te wijzen aan een specifieke woonplaats óf kunnen in enkele gevallen meerdere woonplaatsen betreffen.

Overzicht lasten en baten van de vastgoedportefeuille In de onderstaande tabel is een overzicht van baten en lasten van de gehele vastgoedportefeuille weergegeven. De lasten zijn verdeeld onder beheer-, onderhouden kapitaallasten. Onder de beheerlasten vallen verzekeringen, nutslasten en heffingen. De onderhoudslasten omvatten het eigenarenonderhoud met een activiteitscyclus van twee jaar of minder. Onderhoudswerkzaamheden met een activiteitscyclus groter dan twee jaar komen ten laste van de onderhoudsvoorziening. De kapitaallasten omvatten rente- en afschrijvingslasten. De baten omvatten voornamelijk huur- en pachtinkomsten.

204 Overzicht lasten en baten van de vastgoedportefeuille

Lasten en baten per programma Begroting (bedragen × € 1.000) Lasten Baten Beheer Onderhoud Kapitaal Veiligheid 98 260 286 0 Zorg en werk 0 2 11 6 Maatschappelijke ontwikkeling 5.815 4.578 19.297 12.599 Mobiliteit 384 33 108 0 Ruimtelijke ontwikkelingen 71 0 225 259 Wonen 18 0 0 198 Kwaliteit fysieke omgeving 38 34 0 0 Economische zaken 1.044 284 2.261 2.115 Overzicht overhead 120 46 264 4 Totaal 7.589 5.237 22.452 15.182

Lasten en baten per programma Realisatie (bedragen × € 1.000) Lasten Baten Beheer Onderhoud Kapitaal Veiligheid 106 258 286 20 Zorg en werk 0 3 11 3 Maatschappelijke ontwikkeling 5.617 3.964 21.413 12.852 Mobiliteit 430 2 108 0 Ruimtelijke ontwikkelingen 78 1 225 260 Wonen 34 9 0 200 Kwaliteit fysieke omgeving 45 24 0 0 Economische zaken 1.065 306 2.261 2.127 Overzicht overhead 131 4 303 11 Totaal 7.506 4.571 24.607 15.472

Strategische sturing De groei naar professioneel vastgoedmanagement is een ontwikkelproces. In 2018 is de opzet van de rapportage en analysetool uitgewerkt en is een verdiepingsslag gemaakt op de aanwezige vastgoeddata. Daarnaast is een nieuwe opzet gemaakt van de gemeentelijke financiële vastgoedadministratie, waardoor het beter en makkelijker wordt rapportages te maken en een overzicht te geven van de kosten en baten per vastgoedobject. Al deze acties zijn nodig om de benodigde informatie voor strategische sturing beschikbaar te maken. In 2019 wordt gestreefd naar een gebruiksklare rapportage- en analysetool. Dit betekent dat we dan diverse analyses op de portefeuille kunnen maken, waaronder het in kaart brengen van leegstand, boekwaarde versus WOZ- waarde. Doordat we de analyses kunnen maken, geven we vorm aan de strategische sturing van de vastgoedportefeuille en zijn we beter in staat risicomanagement uit te voeren op de portefeuille.

Mutatieoverzicht van de vastgoedportefeuille Verkopen Spaarneweg 26 Grond (niet-kernportefeuille) Dennenlaan 114A Grond (niet-kernportefeuille) Kalslagerring 4 Bedrijfspand (niet-kernportefeuille)

205 Aankopen Staringstraat 39 Herontwikkeling van bedrijventerrein de Pionier/Bols Dennenlaan 135/137 Ruimtelijk programma Hart van Zwanenburg Vijfhuizerdijk 26 Aankoop bloot-eigendom waardoor opstalrecht vervalt Grond nabij IJweg 1456 Strategische aankoop in PARK21 A

206 Financiering

In de Financiële verordening Haarlemmermeer 2016 (2016.0024990) is in artikel 21 opgenomen dat wij jaarlijks bij de programmabegroting en de jaarstukken in de paragraaf Financiering verslag doen van de wijze waarop wij de treasuryactiviteiten uitvoeren. Hierbij komen in ieder geval de volgende punten aan de orde: • de kasgeldlimiet; • de renterisiconorm; • de rentekosten en renteopbrengsten van de financieringsfunctie; • de schulden met een looptijd korter dan een jaar en het verschuldigde rentepercentage; • de schulden met een looptijd langer dan een jaar en het verschuldigde rentepercentage; • de liquiditeitsplanning en de financieringsbehoefte; • de rentevisie.

Hiermee is deze paragraaf het instrument voor het transparant maken en daarmee het sturen, beheersen en controleren van de treasuryfunctie.

De uitgangspunten en richtlijnen voor het treasurybeleid zijn vastgelegd in de financiële verordening. De regels voor de uitvoering van de treasuryfunctie zijn opgenomen in het door het college op 9 december 2014 vastgestelde treasurybesluit (2014.0055909).

207 Ons treasurybeleid heeft de volgende doelstellingen:

• beschikbaar hebben van voldoende liquiditeiten om de door de raad vastgestelde plannen te kunnen uitvoeren; • beheersen van de risico’s die zijn verbonden aan de financieringsfunctie, zoals renterisico en debiteurenrisico; • minimaliseren van de kosten van geldleningen en het bereiken van een voldoende rendement op de uitzettingen; • beperken van de kosten bij het beheren van de geldstromen en het optimaliseren van het rendement op uitgezette gelden binnen de geldende kaders; • verkrijgen en handhaven van toegang tot de financiële markten.

Renteontwikkelingen op de geld– en kapitaalmarkt De korte termijn rente (looptijd < 1 jaar) is het afgelopen jaar ongewijzigd laag. De drie-maands rente is eind 2018 onder de 0%. Het rentepercentage voor langlopende leningen (tien jaar) ligt eind 2018 rond de 1%. De verwachting is dat dit percentage op termijn licht gaat stijgen. De gemiddelde rente over onze langlopende leningenportefeuille bedroeg begin 2018 2,27% en is eind 2018 gedaald naar 2,12%.

Renterisico kort- en langlopende financiering De door het rijk opgelegde kasgeldlimiet beperkt het risico van stijgende rentelasten voor de kortlopende financiering. De limiet beperkt de maximale omvang van de korte schuld (< 1 jaar) tot 8,5% van de totale lasten van de primaire programmabegroting. Voor 2018 bedroeg de limiet voor de gemeente Haarlemmermeer € 36,6 miljoen. In 2018 zijn wij alle kwartalen binnen de kasgeldlimiet gebleven.

Gerealiseerd saldo kortlopende schulden: Bedragen × € 1.000 Realisatie 2018 1e kwartaal 35.051 2e kwartaal 27.222 3e kwartaal 17.597 4e kwartaal 30.649

De renterisiconorm beperkt het renterisico op de langlopende financiering. De norm bevordert de spreiding van de looptijden van de kapitaalmarktleningen (looptijd lening > 1 jaar) door de omvang te beperken van de leningen waarvoor de rente in een bepaald jaar moet worden aangepast. Het rijk heeft de maximale omvang van leningen met een rente-aanpassing vastgesteld op 20% van het begrotingstotaal. In 2018 bedraagt de renterisiconorm € 86 miljoen. Wij hebben in 2018 € 42 miljoen afgelost en € 10 miljoen nieuw geleend, hiermee zijn wij ruim binnen de norm gebleven.

Financiering Om inzicht te krijgen in de financieringsbehoefte op korte en lange termijn wordt een liquiditeitsplanning gemaakt. De ruimte tot de kasgeldlimiet is zoveel mogelijk benut. Gemiddeld ontvingen wij 0,225% rente over de kort opgenomen gelden. Op basis van de planning was de verwachting dat er in 2018 voor € 40 miljoen aan leningen zou moeten worden aangetrokken. Doordat er meer inkomsten uit grondexploitaties zijn ontvangen, minder geïnvesteerd is en Ymere een lening heeft afgelost, is er in 2018 slechts één lening van € 10 miljoen tegen een rentepercentage van 0,765% aangetrokken.

208 Het onderstaande overzicht geeft een specificatie van de mutaties in de leningenportefeuille:

Bedragen × € 1 miljoen Begroting Realisatie Stand per 1 januari 2018 445 445 Nieuwe leningen 40 10 Reguliere aflossingen -42 -42 Extra aflossingen 0 0 Stand per 31 december 2018 443 413

EMU saldo Het EMU-saldo van de overheid is een in Europees verband gehanteerd en gedefinieerd macro- economisch begrip. Het EMU-saldo is het vorderingensaldo van de overheid. Het EMU-saldo van de lokale overheid telt mee voor het EMU-saldo van de totale Nederlandse overheid. Om te komen tot een beheerste ontwikkeling van het EMU-saldo van de lokale overheid zijn lokale overheden verplicht de meerjarige EMU-begrotingsgegevens in de begroting op te nemen. Daarnaast wordt de ontwikkeling van het EMU-saldo gevolgd door middel van verplichte rapportages over de uitvoering aan het CBS. Over 2018 is een EMU-saldo van € -31,7 miljoen geraamd. Het gerealiseerde EMU- saldo over 2018 is € -26,7 miljoen.

Financieringsresultaat Het financieringsresultaat bestaat uit het verschil tussen het totaal van de werkelijk betaalde en berekende rente over onze financieringsmiddelen en het totaal van de renteontvangsten en de doorberekende rente over de vaste activa. Het financieringsresultaat voor 2018 is geraamd op € 2,361 miljoen. Het gerealiseerde resultaat is € 2,322 miljoen. Het verschil van € 40.000 wordt veroorzaakt doordat er minder rente over de uitstaande leningen is ontvangen dan geraamd.

Netto-rentelasten De netto-rentelasten die de gemeente verschuldigd is voor de aangetrokken geldleningen worden via het renteomslagpercentage verdeeld over de programma's. Het rente-omslagpercentage voor 2018 is vastgesteld op 2,5%. Een deel van de rente is tegen een percentage van 1,5% doorbelast aan de bouwgrondexploitaties (grexen). Voor de financiering met eigen middelen is een percentage gehanteerd van 2,3%. De werkelijk aan de taakvelden toegerekende rente is 17% hoger dan de werkelijke rentelasten. Deze afwijking valt binnen de norm van 25% uit de notitie rente 2017 van de commissie BBV. Daarin is als stellige uitspraak opgenomen, dat een correctie van de toegerekende rente verplicht is, als de afwijking groter is dan 25%. In onderstaand overzicht wordt inzicht gegeven in de totstandkoming van het financieringsresultaat en het renteomslagpercentage.

Berekening omslagrente 2018 Primaire Bijgestelde (bedragen x € 1.000) begroting begroting Realisatie a. De externe rentelasten over de korte en lange 11.771 9.938 9.930 financiering b. De externe rentebaten -2.751 -2.554 -2.507 Totaal door te rekenen externe rente 9.020 7.384 7.423 c. De rente die aan de grondexploitatie moet -2.813 -2.743 -2.743 worden doorberekend De rente van projectfinanciering die aan het 0 betreffende taakveld moet worden toegerekend -2.813 -2.743 -2.743 Saldo door te rekenen externe rente 6.207 4.641 4.680 d1. Rente over eigen vermogen 2,30% 6.109 2,30% 6.839 2,30% 6.839

209 Berekening omslagrente 2018 Primaire Bijgestelde (bedragen x € 1.000) begroting begroting Realisatie d2. Rente over voorzieningen (gewaardeerd op 2,30% 1.911 2,30% 2.086 2,30% 2.086 contante waarde) De aan taakvelden (programma's inclusief 14.227 13.566 13.605 overzicht Overhead) toe te rekenen rente (renteomslag) e. De werkelijk aan taakvelden (programma's 3,00% 17.796 2,50% 15.927 2,50% 15.927 inclusief overzicht Overhead) toegerekende rente (renteomslag) f. Renteresultaat op het taakveld treasury 3.570 2.361 2.322 Boekwaarde gefinancierde activa per 1-1-2018 593.195 637.096 637.096 Het percentage van aan taakvelden toe te 2,40% 2,13% 2,14% rekenen rente bedraagt Verschil omslagrente en werkelijk toegerekend 0,60% 0,37% 0,36% percentage Renteresultaat ten opzichte van toe te rekenen 25% 17% 17% rente

Schuldbeheersing In de notitie Schuldbeheersing 2016 (2016.0051961) die is vastgesteld op 22 december 2016, zijn de uitgangspunten en het handelingsrepertoire voor de financieel duurzame ontwikkeling van de gemeentelijke schuldenlast vastgelegd.

Met de vaststelling van de notitie is besloten om voor het monitoren van de schuld drie indicatoren te hanteren en daarvoor normen vast te stellen. Op basis van deze door de raad vastgestelde normen kan bepaald worden of een indicator op groen, oranje of rood staat (stoplichtenmodel). Door gebruik te maken van drie indicatoren kan genuanceerd gekeken worden naar de schuldpositie. Hierbij is de volgende sturing van toepassing:

1. Eén rode indicator: verhoogde waakzaamheid, aandacht voor de schuldpositie 2. Twee rode indicatoren: sterk verhoogd waakzaamheid, focus op schuldverlaging 3. Drie rode indicatoren: direct ingrijpen noodzakelijk

De volgende indicatoren worden gebruikt: Netto schuldquote, Lasten schuldpositie en Onzekere inkomsten. Netto Schuldquote

Deze indicator is in het BBV voorgeschreven als financieel kengetal. Deze indicator geeft aan hoe hoog de netto schuld is ten opzichte van de totale baten (exclusief mutaties reserves) van de gemeente. De rationale achter deze indicator is dat er een relatie is tussen de inkomsten van een gemeente en de maximale schuldenlast, naar analogie met de relatie tussen de inkomsten van een privépersoon en de maximaal hypotheek (zie onder meer “Raadgever Gemeente, let op uw schuld!”, VNG, 2014).

De VNG geeft aan (2014) dat de netto schuldquote van een gemeente normaliter tussen 0% en 100% ligt. Als de netto schuldquote tussen 100% en 130% ligt, is de gemeenteschuld hoog (oranje). Hij moet niet verder stijgen. Als de netto schuldquote boven de 130% uitkomt, dan bevindt de gemeente in de gevarenzone (rood). Dit waren echter de richtlijnen voor de decentralisaties van het Sociaal Domein. Door deze decentralisaties zijn de baten van Haarlemmermeer met ca. 10% gestegen. Teruggerekend voor de hogere inkomsten vanuit het Sociaal Domein zouden de normen van 100 en 130 procent de VNG respectievelijk 90 en 120 procent moeten zijn.

210 De normen die de gemeente daarom vooralsnog hanteert zijn: Groen 0% - 89% Oranje 90% - 119% Rood 120% en hoger

Lasten schuldpositie

De flexibiliteit van de begroting wordt beïnvloed door de rente- en afschrijvingslasten die gedekt moeten worden. Hoe hoger dit aandeel is, hoe minder mogelijkheid er is middelen in te zetten voor andere prioriteiten. Tevens geeft de hoogte van de rentelasten aan over welk deel van de begroting een risico wordt gelopen als gevolg van grote rentefluctuaties. Als ratio wordt genomen de hoogte van de rente- en afschrijvingslasten ten opzichte van de totale baten (exclusief mutaties reserves). De normen die de gemeente vooralsnog hanteert zijn: Groen 0% - 12,4% Oranje 12,5% - 14,9% Rood 15% en hoger

Onzekere inkomsten

In de raming van de schuldenlast wordt rekening gehouden met de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen en de afschrijvingen daarop. Daarnaast wordt ook rekening gehouden met een lagere financieringsbehoefte door toekomstige inkomsten uit de grondexploitaties. Hierbij wordt uitgegaan van het saldo van de verwachte uitgaven en inkomsten zoals opgenomen in het MPG in de komende 5 jaar. Omdat deze categorie inkomsten onzeker is, vanwege de afhankelijkheid van de markt, wordt deze onzekerheid uitgedrukt in een indicator. De ratio wordt dan de netto toekomstige inkomsten volgens het MPG gedurende de periode zoals deze nu overzien kan worden ten opzichte van de totale schuldenlast aan het eind van de periode. De normen die de gemeente vooralsnog hanteert zijn: Groen 0% - 9,9% Oranje 10% - 14,9% Rood 15% en hoger

Ratio’s schuldbeheersing De hiervoor beschreven ratio's geven het volgende beeld:

Netto schuldquote

Raming 2018 Realisatie 2018 123% 90,2%

Lasten schuldpositie

Raming 2018 Realisatie 2018 9,7% 9,7 %

211 Onzekere inkomsten

Raming 2018 Realisatie 2018 11,1% 8,4%

Conclusie De netto schuldquote is aanzienlijk verbeterd ten opzichte van de ramingen. De oorzaak hiervan is dat er in 2018 minder leningen zijn aangetrokken dan er geraamd is. Dit komt doordat in 2018 maar 49% van de geraamde investeringen is gerealiseerd. Ook zijn er meer ontvangsten uit de grondexploitaties en is door woningcorporatie Ymere een geldlening van € 24 miljoen afgelost. Verder is de schuldquote lager doordat het totaal van de baten van de exploitatie hoger is. Dit is het noemereffect op de berekening.

Met twee ratio's op groen en één op oranje is de ontwikkeling van de schuldpositie positiever dan verwacht. Toch blijft er reden tot waakzaamheid en aandacht voor de schuldbeheersing. De verbetering van de netto schuldquote wordt vooral veroorzaakt door het doorschuiven van investeringen naar latere jaren. Deze investeringen zullen alsnog tot uitvoering komen, waarmee de financieringsbehoefte en daarmee de stand van de vaste schuld op termijn zal toenemen.

212 Bedrijfsvoering

Bedrijfsvoering houdt alle activiteiten in die de gemeentelijke organisatie in staat stelt duurzaam te presteren en maatschappelijke waarde te creëren. Denk aan personeelsbeleid, huisvesting, informatievoorziening, ICT, inkoop en financiën. De bedrijfsvoering staat niet op zich, maar draagt wezenlijk bij aan datgene waar wij als organisatie voor staan en voor bestaan: toegevoegde waarde creëren in het publiek domein in termen van maatschappelijk rendement en dienstverlening. Een goede bedrijfsvoering is voorwaarde voor het uitoefenen van en het ‘in control’ zijn over onze primaire taken en bedrijfsprocessen. We streven daarbij steeds naar minder kosten en een hogere kwaliteit (‘beter voor minder’).

Gemeente als werkgever De uitgestippelde organisatiekoers (het werken volgens de bedoeling) is ook in 2018 leidend geweest. Veel aandacht is uitgegaan naar het versterken van de professionele en waarden gedreven cultuur, het benaderen en aanpakken van onderwerpen van ‘buiten naar binnen’, het versterken van het strategisch vermogen en het vergroten van de wendbaarheid van de medewerkers.

Het benutten van het talent van onze eigen mensen stellen we daarbij centraal. Via strategisch personeelsmanagement (SPM) anticiperen we tijdig op veranderingen van werkaanbod en de personeelsbezetting, zowel kwalitatief als kwantitatief en we zetten dus tijdig in op een gewenste of noodzakelijke mobiliteit, trainingen, opleidingen en recruitment.

213 In 2018 hebben we veel nadruk gelegd op arbeidsmarktcommunicatie. We merken dat we een aantrekkelijke werkgever zijn. We worden gevonden en gezien het aantal reacties en de vervulde vacatures merken we dat we een interessante werkgever zijn, met een goed pakket aan arbeidsvoorwaarden en zeker ook aantrekkelijke functies met uitdagende opdrachten en een goede werkcultuur.

We geven meer aandacht aan gezondheidsmanagement. Het verzuim is licht gedaald ten opzichte van 2017 en blijft onze aandacht houden. De nadruk is komen te liggen op preventie van verzuim en het fit en vitaal zijn van onze medewerkers.

In 2018 is opnieuw een medewerkersonderzoek gedaan. Het werkplezier binnen gemeente Haarlemmermeer blijft opvallend hoog. De werkdruk echter ook. In het dit jaar gehouden formatieonderzoek wordt een relatie gelegd tussen de formatie en bezetting en de opdrachten in de organisatie. In het hiertoe opgeleverde rapport is aangegeven dat er zowel in capaciteit als in kwaliteit (structurele) investeringen nodig zijn.

Kerngegevens: Formatie en bezeting (fte en aantal)

2.000

1.0521.052 987987 950950 940940 950950 938938 995995 977977 951951 1.000 911911 895895 876876 860860 920920 848848 925925 866866 902902

0 2013 2014 2015 2016 2017 2018

formatie bezetting aantal mensen

Salarisschaalverdeling (bezetting fte)

750

502502 500 469469 474474 318318 276276 301301 250 5454 5151 5454 6767 7676 7777 0 04-06 07-09 10-12 13 en hoger

2016 2017 2018

Man Vrouw verdeling (bezetting fte)

750

480480 509509 500 442442 470470 396396 421421

250

0 man vrouw

2016 2017 2018

214 Dienstjaren (bezetting fte)

500

337337 307307 259259 265265 250 194194 155155 150150 152152 134134 107107 8181 8585 7676 5858 5757 6060 4848 3434 5555 5252 5252 0 < 1 jaar 1 jaar 2 jaar 3-4 jaar 5-9 jaar 10-24 jaar >= 25 jaar

2016 2017 2018

Leeftijdscategorie (bezetting fte)

400

279279 277277 259259 265265 254254 228228 202202 217217 200 144144 129129 127127 136136 137137

99 1111 1616 1313 1515 0 < 25 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55-64 jaar >= 65 jaar

2016 2017 2018

Ziekteverzuim (perc.)

10,0

6,06,0 5,95,9 5,55,5 5,55,5 5,45,4 4,74,7 5,0

0,0 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Percentage

In- en uitstroom (aantal)

200

114114 100 8484 6868 6969 5353 4747 4343 4747 3838 3434

0 2013 2014 2015 2016 2017

Instroom Uitstroom

Verbetering digitale dienstverlening en IT-innovatie Wij verbeteren onze dienstverlening door slimmer en digitaler te werken. Om dit te bereiken heeft de Raad in 2015 de IT-strategie vastgesteld (2015.0044120) en in 2017 ingestemd met de uitvoeringsagenda digitale dienstverlening en IT-innovatie (2017.0021302). De ontwikkeling naar een

215 digitale overheid is niet vrijblijvend. Op landelijk niveau zijn hierover bestuurlijke afspraken gemaakt, onder andere in de recent gepubliceerde Agenda Digitale overheid – NL DigiBeter. Ook weten regelgeving, technologische innovaties en de hoge verwachtingen van inwoners maken digitalisering steeds belangrijker. Toch blijven wij kiezen voor: digitaal waar het kan en persoonlijk waar dat nodig is.

Om de doelen op het gebied van digitale dienstverlening te realiseren zijn wij in januari 2018 het Programma Digitale Dienstverlening gestart. Enkele resultaten die we hebben geboekt zijn: verbeterde e-formulieren voor klachtenafhandeling in de openbare ruimte en het doen van aanvragen, de realisatie van een digitale kaart met relevante gegevens per wijk of gebied en het startklaar zijn voor de mogelijkheid om e-facturen te kunnen verwerken.

IT-governance Bij de uitvoering van de IT-innovatieagenda (2017.0021302) hanteren wij een programmatische, integrale en organisatie-brede aanpak. De les van mislukte IT-projecten elders is dat een stevige governance nodig is om grip te houden op snelle IT-ontwikkelingen. Hiervoor hebben wij een iBoard onder leiding van de Chief Information Officer (CIO). Op basis van advies uit de iBoard is een aantal kaders en richtlijnen vastgesteld voor de sturing op projecten op het gebied van automatisering en informatievoorziening.

Informatiebeveiliging Om de informatieveiligheid blijvend te verbeteren en te kunnen sturen op verbetermaatregelen, hebben we ons gemeten aan de hand van ‘best practice’-modellen, zoals de Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten (BIG).

Sinds 1 juli 2017 zijn gemeenten verplicht de BIG vragen via een speciale tool, de Eenduidige Normatiek Single Information Audit (ENSIA), in te voeren. We hebben de ENSIA-zelfevaluatie voor de tweede keer uitgevoerd. Uit de rapportage zijn geen nieuwe bevindingen en risico’s naar voren gekomen. Ondanks dat we steeds meer maatregelen nemen om de informatieveiligheid te verhogen, zal 100% beveiliging niet mogelijk zijn. Het streven is dat de maatregelen passen bij het risicoprofiel van de gemeente en bij de ambitie tot verdergaande digitalisering.

De bewustwordingsacties stonden dit jaar vooral in het teken van privacy. We hebben diverse presentaties gehouden en op intranet en met postercampagnes aandacht gevraagd voor privacy en informatieveiligheid.

Eind 2018 hebben we een nieuwe Nota Privacy, informatiebeveiliging en informatiebeheer vastgesteld (2018.0076525). Hierin geven we zeven principes aan waarmee we de privacy beschermen en hoe we de informatieveiligheid verhogen.

Op 25 mei 2018 werd de nieuwe Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van kracht. Door deze verordening is privacy wettelijk beter beschermd. Datalekken moeten verplicht gemeld worden bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Bij ieder beveiligingsincident hebben we beoordeeld of er sprake was van verlies of blootstelling van privacygevoelige gegevens. Er waren in totaal 28 data- incidenten, waarvan we er acht als data-lek hebben beoordeeld en gemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Het aantal incidenten is licht gestegen ten opzicht van 2017 (21). Dit is een indicatie dat het privacy-bewustzijn door de nieuwe AVG-wetgeving is toegenomen. Alle incidenten zijn adequaat afgehandeld. De Autoriteit Persoonsgegevens kan voor datalekken een boete opleggen, maar gezien de beperkte omvang achten wij dit risico zeer gering. In 2018 zijn geen boetes opgelegd aan Haarlemmermeer.

216 Informatiebeheer We slaan informatie van en over onze inwoners en ondernemers steeds meer centraal op in het zaak- en archiefsysteem, zodat we nog beter grip krijgen op onze informatiehuishouding, inclusief een compleet archief. We zijn gestart met geautomatiseerde registratie van webformulieren, zodat dit niet langer handmatig werk is. Daarnaast hebben we koppelingen gelegd tussen het zaak- en archiefsysteem en afhandelapplicaties. Hierdoor zijn zaakdossiers op ieder moment actueel en geautomatiseerd gearchiveerd.

Inkoop In alle reguliere aanbestedingstrajecten hebben we aandacht voor Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI). Hiermee geven we, naast het vanzelfsprekende kader van rechtmatigheid en integriteit, door middel van inkoop een bijdrage aan de ambities op de thema’s duurzaamheid, inkoop bij lokale en regionale ondernemers, social return en innovatie.

Op 26 oktober 2017 heeft de Gemeenteraad het Inkoopbeleid 2017 vastgesteld (raadsbesluit 2017.0033713). De realisatie van het actieplan is weergegeven in de tabel. De prestatie-indicatoren maken de resultaten op bovengenoemde vier thema’s inzichtelijk.

Door werkenderwijs ervaring op te doen met deze prestatie-indicatoren, verwachten we vanaf 2019 in staat te zijn onze doelstellingen aan te scherpen.

Hieronder zijn de realisatiewaarden over 2017 en 2018 weergegeven.

Streefwaarde Realisatie Realisatie Thema Nr. Indicator 2018-2019 2017 2018 1. Duurzaamheid 1.1 % van het aanbesteed inkoopvolume van werken 40% 61% 78% en (fysieke) leveringen, waarbij in de uitvraag is ingezet op de transitie naar de circulaire economie 1.2 Aantal contracten per jaar waarin is vastgelegd 2 2 4 dat de vrijgekomen materialen/ producten hoogwaardig hergebruikt en wat, na eerste gebruik, met de materiaalstroom gebeurt 1.3 % van het totaal aanbesteed volume, waarbij in de 50% 49% 30% uitvraag is ingezet op de transitie naar duurzame energie en brandstoffen. 1.4 Aantal gerealiseerde projecten per jaar met 4 1 4 minimaal een energieneutrale gebruiks- en/of exploitatiefase. • Inkoop bij lokale en 2.1 % van inkoopvolume, ingekocht bij lokale en 50% 50%* 54% regionale regionale bedrijven . ondernemers 2.2 % van onze regionale leveranciers dat 1-2 65% n.n.b n.n.b werknemers heeft • Social return 3 % van aanbesteed volume van werken en 75% 76% 66% diensten waarbij in de uitvraag social return is geëist • Innovatie 4 Aantal uitgevoerde marktconsultaties bij Europese 5 6 9 aanbestedingen

* Het kengetal voor 2017 is aangepast door correcties in het aanbestedingplichtig inkoopvolume.

Betaaldiscipline Over heel 2018 hebben we ruim 95% van de onbetwiste facturen binnen 30 dagen betaald. Hiermee hebben we de doelstelling van 95% gehaald. Landelijk gezien is de gemiddelde betaaltermijn 88%.

217 Duurzaam in Control Begin 2016 is het programma Duurzaam in Control (DinC) gestart. Waar in de beginfase van DinC een sterke focus was op het verbeteren van processen, is de focus inmiddels verschoven naar het verankeren van de verbeteringen en het creëren van de juiste randvoorwaarden zodat de organisatie optimaal duurzaam in control komt. We hebben een In Control Verklaring (ICV) afgegeven bij jaarrekening 2017. In 2018 is daarnaast een ICV specifiek voor Inkoop en Aanbesteding afgegeven.

We zijn verder gegaan met de in 2017 benoemde pijlers: Versterking controlfunctie, Versterking VIC en audit, Versterking lijnsturing, Verbetering kwaliteit bestuurlijke stukken. Bij de ICV in de jaarrekening 2018 worden de vorderingen op deze onderwerpen nader toegelicht. We zijn op de goede weg, de auditcommissie heeft namens de Raad laten weten dat zij zien dat er stappen worden gezet. Het borgen in de lijn van het gedachtengoed van DinC - duurzaam in control komen en blijven - is hierdoor naar de toekomst toe een logische stap.

Projectcontrol De financiële belangen en potentiële risico’s in het fysieke domein en in het bijzonder bij projecten zijn van een omvang van enkele tientallen tot soms honderden miljoenen euro’s. De omvang van onze belangen en risico’s vereist een versterking van onze control op projecten en het fysieke domein. De beheersing van de projecten is versterkt door verbeteringen in de periodieke voortgangsrapportages van het Meerjaren Perspectief Grondexploitaties (MPG), het Meerjaren Perspectief Investeringen (MPI) en de professionalisering van projectmanagement.

Huis van Haarlemmermeer In 2017 heeft de raad besloten over het raadsvoorstel ‘Huis van HLMRMeer; businesscase Pleinvariant’ (2017.0033803). Deze variant omvat het geschikt maken van het Raadhuis met een ingrijpende verbouwing tot bestuurscentrum, en het voor de ambtelijke organisatie realiseren van een gemeentekantoor direct naast het huidige Raadhuis. Zowel het Raadhuis als het gemeentekantoor maken onderdeel uit van ons stadscentrum. Een centrum dat we verder willen ontwikkelen tot een levendig en volwaardig centrum met het Raadhuisplein als centraal ontmoetingspunt.

Het afgelopen jaar hebben we diverse stukken uit dit voorstel nader uitgewerkt, onder andere het Stedenbouwkundig Kader Stadscentrum Hoofddorp: Raadhuisplein en omgeving, Programma’s van Eisen Raadhuis en Gemeentekantoor en Programma’s van Eisen Duurzaamheid. Deze stukken zijn als bijlagen bij het Raadsvoorstel Stadscentrum Hoofddorp: Raadhuisplein en omgeving, gemeentelijke huisvesting, bereikbaarheid en parkeren, gevoegd waarover op 20 september 2018 is besloten.

Samenvoeging Haarlemmermeer – Haarlemmerliede en Spaarnwoude Harmonisatie beleid en regelgeving In het kader van de samenvoeging met de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude moet alle beleid en regelgeving worden geharmoniseerd. Daartoe hebben we al het geldende beleid en regelgeving geïnventariseerd, een planning gemaakt welke stukken al vóór 2019 konden worden geharmoniseerd en welke stukken in de reguliere beleidscyclus mee kunnen en vóór 2021 zullen zijn geharmoniseerd. Inmiddels is, in de eerste raadsvergadering van de nieuwe gemeenteraad, via een verzamelbesluit een groot aantal stukken geldend verklaard voor het gehele grondgebied van de nieuwe gemeente.

Medewerkers Haarlemmerliede en Spaarnwoude Op 1 januari 2018 zijn alle medewerkers van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude al overgegaan naar de gemeente Haarlemmermeer. Voor alle medewerkers is een plek gevonden binnen de organisatie. Het afgelopen jaar hebben twee evaluaties plaatsgevonden waarbij alle medewerkers zijn bevraagd. De conclusie bij de tweede evaluatie was dat iedere ex medewerker van

218 Haarlemmerliede en Spaarnwoude een goede introductie heeft gehad, zij allen hun draai hebben gevonden en het merendeel goed op hun plaats zit.

ICT Ter voorbereiding op de fusie met gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, hebben we de technische ICT-voorzieningen al in 2017 vervangen door dezelfde apparatuur als in Haarlemmermeer en alle software ondergebracht in ons datacenter. In 2018 hebben we een vervolgproject uitgevoerd om in beide gemeenten gebruik te kunnen maken van dezelfde software. Hierdoor heeft de nieuwe gemeente vanaf 2019 één ICT-landschap met een gestandaardiseerde registratie en verwerking van gegevens.

219 Verbonden partijen

In deze paragraaf noemen we alle verbonden partijen en de wijze waarop de gemeente een belang heeft in de verbonden partij. Ook de financiële gegevens van de verbonden partij, zoals het eigen vermogen, vreemd vermogen en het verwachte rekeningsresultaat worden in deze paragraaf vermeld.

Voortvloeiend uit het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) worden de verbonden partijen integraal verantwoord in de programma's. Dit zorgt voor een versterking van inzicht in de bijdrage van de verbonden partij aan de maatschappelijke doelstellingen.

We hebben de keuze onze taken in eigen beheer uit te voeren, derden deze taken gesubsidieerd te laten doen of onze belangen via een verbonden partij te verwezenlijken. Een belangrijk criterium voor de wijze waarop onze taken worden uitgevoerd is doelmatigheid. Verder zijn de mate waarin we invloed hebben op het volbrengen van de taken en het risico dat ermee is gemoeid bepalend.

Een verbonden partij wordt in het BBV als volgt gedefinieerd: ‘een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin de gemeente een bestuurlijke relatie én een financieel belang heeft’.

• Van een bestuurlijk belang is sprake als wij op één of andere manier zeggenschap hebben. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om een zetel in het bestuur of stemrecht bij bestuurlijke beslissingen.

220 • Het financieel belang betekent dat wij middelen die wij aan een derde partij ter beschikking stellen niet terugontvangen in geval van faillissement, dan wel dat financiële problemen op ons verhaald kunnen worden.

Begroting- en verslaggevingsregels Voor verbonden partijen gelden de eigen van toepassing zijnde begrotingen verslaggevingsregels. Voor gemeenschappelijke regelingen met rechtspersoonlijkheid (openbaar lichaam en bedrijfsvoering- organisatie) zijn dat eveneens de regels volgens het BBV.

In het BBV is dus expliciet geregeld dat een verbonden partij een financieel belang én een bestuurlijk belang vertegenwoordigd. Indien het alleen om een financieel belang of alleen om een bestuurlijk belang gaat, dan is geen sprake van een verbonden partij.

Samenwerkingsvorm Openbaar Bedrijfsvoering- Gemeenschappelijk Centrum Lichte Wgr lichaam organisatie orgaan gemeente regeling Rechtspersoonlijkheid √ √ X X X Eigen begroting en jaarrekening √ √ √ X X Toepassing BBV √ √ √ n.v.t. n.v.t.

Voor privaatrechtelijke partijen gelden de verslaggevingsvoorschriften volgens het Burgerlijk Wetboek, waarbij voor vennootschappen een en ander is uitgewerkt in BW2 Titel 9. Daarnaast kunnen afhankelijk van de situatie internationale verslaggevingstandaarden gelden. Privaatrechtelijke organisaties kennen geen specifieke voorschriften voor begrotingen. Indien daarvoor regels gelden, dan zijn die regels in het eigen statuut (of daarvan afgeleide stukken) van de organisatie vastgelegd.

Afwegingskader verbonden partijen De visie en de beleidsvoornemens omtrent verbonden partijen zijn vastgelegd in het in 2017 vastgestelde beleidskader verbonden partijen 2017 (raadsbesluit 2017.0041198). Hierin zijn onze beleidsvoornemens beschreven om een actieve regie toe te passen op onze verbonden partijen. dit doen wij onder andere door onze deelnemingen de corporate governance na te laten leven.

Tevens is onder meer in het beleidskader opgenomen:

1. het toetsingskader verbonden partijen; 2. het proces op hoofdlijnen rond de besluitvorming over deelneming in verbonden partijen; 3. de wijze van sturing van verbonden partijen, waaronder het vastleggen van afspraken over vertegenwoordiging en informatieverstrekking aan college en raad; 4. het afwegingskader ten aanzien van de uitbreiding van bestaande samenwerkingsrelaties met nieuwe toetredende partijen.

De verbonden partijen van de Gemeente Haarlemmermeer zijn:

Nr. Overzicht verbonden partijen Eigenaarsrol Opdrachtgeversrol Type Wetten Gemeenschappelijke regelingen 1 Vervoerregio Amsterdam Verkeer en - Samenwerkingsverband Wet GR / BBV vervoer 2 A-M overleg Regionale - Samenwerkingsverband Wet GR / BBV samenwerking 3 AM match Sociale Zaken Sociale Zaken Samenwerkingsverband Wet GR / BBV 4 Veiligheidsregio Kennemerland Veiligheid Veiligheid Samenwerkingsverband Wet GR / BBV (VRK) 5 Cocensus Financiën Financiën Samenwerkingsverband Wet GR / BBV

221 Nr. Overzicht verbonden partijen Eigenaarsrol Opdrachtgeversrol Type Wetten 6 Omgevingsdienst Handhaving Vergunningen Samenwerkingsverband Wet GR / BBV Noordzeekanaalgebied 7 Recreatieschap Spaarnwoude Financiën Recreatie Samenwerkingsverband Wet GR / BBV Vennootschappen en coöperaties 8 Meerlanden Holding NV Financiën Beheer en onderhoud Naamloze vennootschap Burg. Wetboek 2 9 De Waterwolf Buitenruimte BV Financiën Beheer en onderhoud Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 10 Duurzaam Bedrijf Financiën Duurzaamheid Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 Haarlemmermeer BV 11 Energiebedrijf Haarlemmermeer Financiën Duurzaamheid Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 BV 12 Zonnepanelen Haarlemmermeer Financiën Duurzaamheid Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 BV 13 Schiphol Area Development Financiën Grondzaken Naamloze vennootschap Burg. Wetboek 2 Company NV 14 Hoofdvaart BV Financiën Grondzaken Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 15 GEM A4 Zone West CV Financiën Grondzaken Commanditair vennoot Burg. Wetboek 2 16 GEM President CV Financiën Grondzaken Commanditair vennoot Burg. Wetboek 2 17 GEM A4 Zone West Beheer BV Financiën Grondzaken Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 18 President Beheer BV Financiën Grondzaken Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 19 Recreatieplas Haarlemmermeer Financiën Recreatie Besloten vennootschap Burg. Wetboek 2 BV 20 Bank Nederlandse Gemeenten Financiën Financiën Naamloze vennootschap Burg. Wetboek 2 NV Stichtingen en verenigingen 21 VNG - Bestuur Vereniging Burg. Wetboek 2

In de begroting 2018 waren ook de Stichting Openbaar Primair Onderwijs Haarlemmermeer (Sopoh) en de Stichting Samenwerkingsbestuur Dunamare opgenomen in deze tabel. Volgens de definiëring in het BBV zijn dit geen verbonden partijen en daarom niet meer opgenomen.

Hierna staat nadere informatie beschreven per verbonden partij. Onder andere zijn hier de financiële gegevens genoemd. Het financieel belang is gebaseerd op de jaarrekening 2017 of de begroting 2018 van de verbonden partij. Het eigen vermogen, vreemd vermogen, solvabiliteit (eigen vermogen gedeeld door totaal vermogen) en het resultaat zijn gebaseerd op de jaarstukken 2017 van de verbonden partij. Als ten tijde van het opstellen van onze jaarstukken 2018, de (voorlopige) jaarstukken 2018 van de verbonden partijen nog niet beschikbaar waren, zijn de cijfers uit de begroting 2018 aangehouden of het jaarverslag 2017. Dit wordt vermeld bij de financiële gegevens.

Vervoerregio Amsterdam Naam Vervoerregio Amsterdam Algemene Vanaf 1 januari 2017 is de Stadsregio Amsterdam overgegaan naar de Vervoerregio Amsterdam. De informatie Vervoerregio Amsterdam is een samenwerkingsverband van vijftien gemeenten in de regio Amsterdam op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Het Rijk heeft de regio’s Amsterdam en Rotterdam/Den Haag bij uitzondering de wettelijke status van “vervoerregio” gegeven met behoud van de wettelijke bevoegdheden en middelen (BDU). De belangrijkste taken van de Vervoerregio Amsterdam liggen op het gebied van (regionaal) verkeer en vervoer. De vijftien gemeenten zetten zich onder andere in voor een optimale bereikbaarheid van de Amsterdamse regio. In de samenwerking binnen de Vervoerregio spelen deelregio’s een belangrijke rol. Wij maken deel uit van de regio Amstelland- Meerlanden. Programma Mobiliteit Beleidsdoelen • het behartigen van de belangen van Haarlemmermeer buiten de gemeentegrenzen en het versterken van de bestuurlijke samenwerking • een gemeente die verkeersveilig is per auto, met de fiets, te voet en het openbaar vervoer • de doorstroming van alle vormen van vervoer en de bereikbaarheid van Haarlemmermeer dient op elk moment van de dag zo optimaal mogelijk te zijn.

222 Naam Vervoerregio Amsterdam Rechtsvorm Gemeenschappelijke Regeling Eigenaarsrol Verkeer en vervoer Opdrachtgeversrol - Bestuurlijk belang Lidmaatschap Dagelijks Bestuur en deelname aan Regioraad. Het aantal leden in de Regioraad voor de gemeente staat in verhouding tot het inwoneraantal van de gemeente. Aandelenbelang De gemeenschappelijke regeling heeft geen aandelen. Elk lid van de Regioraad heeft één stem. Financieel belang Deelnemende gemeenten waarborgen de betaling van rente en aflossing van geldleningen aangegaan door de Vervoerregio voor de uitvoering van haar taak. Dit in verhouding tot het inwoneraantal van de deelnemende gemeente.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-17 Eigen vermogen € 3.216.490 € 1.164.197

Financiële Vreemd vermogen € 259.985.402 € 287.516.613 Solvabiliteit ultimo 2017 0,4 % gegevens Resultaat 2017 € -35.774

Financiële gegevens De Vervoerregio Amsterdam houdt zich bezig met Verkeer- en Vervoertaken. Reeds tot beschikking staande gelden worden aangewend voor Verkeer- en Vervoertaken.

Eventuele risico’s De financiële gegevens 2017 zijn afgeleid uit jaarverslag 2017. De Vervoerregio wordt per 1 januari 2017 direct bekostigd uit de brede doeluitkering van het rijk. Vanuit gemeente Haarlemmermeer wordt geen financiële bijdrage gedaan.

Amstelland-Meerlanden Overleg Naam Amstelland-Meerlanden Overleg Algemene Het Amstelland-Meerlanden-overleg is een samenwerking tussen de gemeenten Aalsmeer, Amstelveen, informatie De Ronde Venen, Diemen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel en Uithoorn op basis van een gemeenschappelijke regeling.

Doel is door afstemming te komen tot een effectiever regionaal beleid en gezamenlijke belangenbehartiging bij onder andere de Metropoolregio Amsterdam (MRA) en de provincie Noord- Holland. In de bestuurlijke regiegroep van de MRA zitten twee bestuurders uit het AM-overleg. Daarnaast vertegenwoordigen AM bestuurders de AM-regio in de bestuurlijke MRA platforms op het gebied van onder andere mobiliteit, economie, ruimte en duurzaamheid. Programma Bestuur, samenleving en publiekscontact Beleidsdoelen Het behartigen van de belangen van Haarlemmermeer buiten de gemeentegrenzen en het versterken van de bestuurlijke samenwerking en een goede aanhaking bij de Metropoolregio Amsterdam Rechtsvorm Gemeenschappelijke Regeling Eigenaarsrol Portefeuille Regionale Samenwerking Opdrachtgeversrol Bestuurlijk belang Lid Regiegroep AM en via de deelregio AM bestuurlijke vertegenwoordiging in diverse MRA overleggen. Aandelenbelang De gemeenschappelijke regeling heeft geen aandelen. Financieel belang De geraamde bijdrage van de gemeente Haarlemmermeer in 2018 bedraagt € 105.500 op een totaal van € 248.000

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 32.075 € 217.975

Financiële Vreemd vermogen € 0 € 0 Solvabiliteit ultimo 2017 100% gegevens Begroot resultaat 2018 € 0

223 Financiële gegevens Het jaar 2017 laat een resultaat zien van € 185.900. Het grootste deel van dit resultaat (€ 130.600) bestaat uit een verschil in de geraamde en de werkelijke ‘secretariaatskosten’. De reden voor dit verschil is dat de personeelskosten voor de regiosecretarissen over 2017 niet allemaal geboekt zijn. Niet alle gemeenten hebben hun salariskosten tijdig in rekening gebracht en er is geen voorboeking opgenomen. Daarnaast zijn in 2017 nog niet alle regiosecretarissen een volledig jaar ingezet. Door het ‘opstartjaar’ 2017 zijn ook andere kostenposten zoals organisatiekosten, communicatiekosten, etcetera niet uitgeput (advisering/ representatiekosten). Dit resultaat is gestort in de egalisatiereserve, die daarmee stijgt van € 32.075 naar € 217.975. De nog niet geboekte loonkosten over 2017 zullen in het begrotingsjaar 2018 door onttrekking uit de egalisatiereserve alsnog geboekt worden.

Eventuele risico’s Geen materiële risico's.

AM match Naam AM match Algemene Met ingang van 1 juli 2016 is AM match gestart. Het betreft een samenwerkingsverband van de informatie gemeenten Aalsmeer, Amstelveen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel en Uithoorn. Deze organisatie heeft één kerntaak: de re-integratie naar werk voor de doelgroep die onder de Participatiewet valt, voor zover zij een loonwaarde hebben die lager is dan 70% van het minimumloon. Bij de uitvoering van deze kerntaak wordt ingezet op de plaatsing bij reguliere werkgevers. Voor de doelgroep wordt ingezet op verdere ontwikkeling en blijft de focus gericht op door- en uitstroom. Programma Zorg en werk Beleidsdoelen Onze inwoners zijn economisch zelfstandig; werk boven uitkering. Rechtsvorm Gemeenschappelijke regeling Eigenaarsrol Portefeuillehouder Sociale zaken Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Sociale zaken Bestuurlijk belang Het bestuur van de GR wordt gevormd door de wethouders Sociale Zaken van de vijf deelnemende gemeenten. De voozitter van het algemeen en dagelijks bestuur is de wethouder uit gemeente Haarlemmermeer. De dagelijkse verantwoording en leiding van de organisatie ligt bij de algemeen directeur. Aandelenbelang De gemeenschappelijke regeling heeft geen aandelen. In het algemeen bestuur heeft gemeente Haarlemmermeer twee van de acht stemmen. In het dagelijks bestuur heeft ieder lid één stem. Financieel belang € 0

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 7.539.000 € 6.909.000 Vreemd vermogen € 1.949.000 € 2.123.000 Solvabiliteit ultimo 2017 76% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 96.000

Financiële gegevens Het jaar 2017 is het eerste volle jaar dat AM match de taken voor de doelgroep met een loonwaarde tot 70% van het wettelijk minimumloon uitvoert. De kosten die de uitvoering van de doelgroep tot 70% met zich meebrengt worden in het jaar 2017 gedekt uit de reserves zoals die in het uitvoeringsplan zijn vastgesteld. De uitvoering van de Wsw wordt gedekt uit het Wsw budget dat gemeenten ontvangen en dat volledig wordt doorbetaald aan de werkorganisatie.

Eventuele risico’s De grootste risicofactoren worden in het algemeen gevormd door de commerciële activiteiten binnen AM match en de ontwikkelingen in de rijksbijdrage (correctie voor loonontwikkeling en bezuinigingen, onvoorspelbaarheid landelijke ontwikkelingen etc.). AM match heeft zich aangesloten bij de brancheorganisatie Cedris. Cedris zet zich in een algemene vrijstelling voor de vennootschapsbelasting te verkrijgen voor de SW-organisaties. AM match heeft

224 formeel nog geen afspraken gemaakt met de Belastingdienst, maar heeft de stellige verwachting dat de vrijstelling aan haar zal worden verleend op grond van het aantal arbeidsgehandicapten en/of op basis van de ondernemingsvrijstelling. In het geval de Belastingdienst, onverhoopt en onverwacht, niet instemt met de werkwijze van AM match, zal AM match haar diensten btw-belast in rekening moeten gaan brengen.

Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) Naam Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) Algemene informatie Per 1 januari 2008 maakt gemeente Haarlemmermeer deel uit van de gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Kennemerland (VRK). De VRK bestaat uit de GGD Kennemerland (inclusief bureau GHOR) en de Regionale Brandweer Kennemerland. Programma • Veiligheid • Maatschappelijke ontwikkeling Beleidsdoelen • het verzekeren van de doelmatige en slagvaardige verlening op het gebied van brandweerzorg, crisisbeheersing en geneeskundige hulpverlening • inwoners ervaren zo min mogelijk sociale- en gezondheidsproblemen en ontwikkelen een verantwoorde leefstijl Rechtsvorm Gemeenschappelijke regeling Eigenaarsrol Portefeuillehouder Veiligheid Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Veiligheid Bestuurlijk belang Lid van het dagelijks bestuur en lid van het algemeen bestuur. Haarlemmermeer heeft acht van de 32 stemmen in het algemeen bestuur. Aandelenbelang De gemeenschappelijke regeling heeft geen aandelen. Financieel belang In 2019 is de bijdrage van gemeente Haarlemmeer € 15.640.000. Dit is 31,4% van het totaal van € 49.761.000.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 2.478.000 € 3.379.000 Vreemd vermogen € 35.726.000 € 39.989.000

Financiële Solvabiliteit ultimo 2017 7,8% gegevens Begroot resultaat 2018 € 12.000

Financiële gegevens De jaarrekening VRK 2018 is nog niet gereed op het moment dat de jaarrekening van de gemeente Haarlemmermeer wordt opgemaakt. Uit de 2e bestuursrapportage van september 2018 blijkt dat er voor het gehele jaar 2018 een positief resultaat wordt verwacht van € 347.000. Een verbetering ten opzichte van het oorspronkelijke positief begrotingssaldo van € 76.000. De VRK heeft een begrotingssaldo voor 2019 van € 18.000. De begroting is meerjarig sluitend. Voor de jaren 2020 en 2021 wordt uitgegaan van een verwacht verlies van respectievelijk € 20.000 en € 30.000 euro. Voor het jaar 2022 wordt een positief resultaat van € 112.000 begroot.

Eventuele risico’s Momenteel zijn de voorbereidingen gaande voor de herinrichting van het terrein aan de Zijlweg te Haarlem. Met de financiële consequenties is in de meerjarenbegroting rekening gehouden. Door de toegenomen beveiligingseisen en vooral de recente stijging van de bouwkosten bestaat het risico dat de uiteindelijke kosten voor de herinrichting van het terrein na aanbesteding hoger uitvallen dan waar nu in de begroting rekening mee is gehouden. De bouwindex is de afgelopen jaren sneller gestegen dan de prijs netto materiële overheidsconsumptie (IMOC)-index waar de VRK bij prijsindexering rekening mee houdt.

Verder is het landelijk beeld dat binnen bepaalde beroepsgroepen personeelskrapte bestaat. Ook binnen de VRK valt het op dat vacatures langer open staan en moeilijk te vervullen zijn. Dit resulteert in het risico van hogere personeelskosten doordat op cruciale functies ingehuurd zal moeten worden.

225 De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) geldt ook voor de VRK. Er zijn inmiddels stappen gezet door het aanstellen van een functionaris gegevensbescherming, een beveiligingsfunctionaris, het opstellen van een verwerkingsregister en het uitvoeren van een bewustwordingscampagne.

Daarnaast staat Informatiebeveiliging en privacy hoog op de agenda van de VRK. Er is inmiddels beleid ontwikkeld dat moet bijdragen aan het realiseren van een adequaat informatiebeveiligingsniveau. Voorts is er een beveiligingsfunctionaris (CISO) aangetrokken die verder invulling gaat geven aan het treffen van de juiste beheersmaatregelen. Aan het treffen van aanvullende beheersmaatregelen zijn mogelijk kosten verbonden, die nu nog niet voorzienbaar zijn.

Cocensus Naam Cocensus Algemene informatie Cocensus is een gemeenschappelijke regeling (GR). Deze is opgericht op 1 januari 2007 door de gemeenten Haarlemmermeer en Haarlem. In de loop van de jaren hebben de gemeenten Hillegom, Beverwijk, Oostzaan, Wormerland, Alkmaar, Heerhugowaard, Langedijk, Bergen en Den Helder zich aangesloten bij de GR. Programma Algemene dekkingsmiddelen Beleidsdoel Belastingen (OZB), parkeren, toeristenbelasting, precariobelasting Rechtsvorm Gemeenschappelijke regeling Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Financiën Bestuurlijk belang Het algemeen bestuur kent vanuit iedere gemeente één lid vanuit het college van burgemeester en wethouders. Het dagelijks wordt gevormd door een voorzitter, een plaatsvervangend voorzitter en drie leden aangewezen vanuit de leden van het algemeen bestuur. Aandelenbelang De GR heeft geen aandelen. Van de 24 stemmen heeft Haarlemmermeer vijf stemmen (20,8%) Financieel belang Begrote bijdrage in 2019 € 3.815.000

Beginstand 01-01-2018 Eindstand 31-12-2018 Eigen vermogen € 199.953 € 205.491 Vreemd vermogen € 5.587.579 € 4.175.492 Solvabiliteit ultimo 2018 4,69% Financiële gegevens Begroot resultaat 2019 € 0

Financiële gegevens De jaarrekening sluit met een positief resultaat van € 5.358. Het totale eigen vermogen komt daarmee uit op een bedrag van plus € 205.491.

Eventuele risico’s

Op 31 december 2020 eindigt het huurcontract van het kantoorpand in Hoofddorp. Met het oog op de herhuisvesting is een projectplan opgesteld. In 2019 wordt het projectplan nader uitgewerkt. Uit het projectplan komen mogelijk extra kosten.

Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied Naam Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied Algemene Per januari 2013 nemen wij deel aan de gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst informatie Noordzeekanaalgebied (OD NZKG). De oprichters van de OD zijn de gemeenten Amsterdam, Zaanstad, Haarlemmermeer en de provincie Noord-Holland.

De OD helpt het Noordzeekanaalgebied waarin de dienst opereert veiliger en gezonder te maken en te houden. De primaire doelstelling voor deelname aan de OD is verbetering van de dienstverlening voor bedrijven en uniformering van vergunningverlening en handhaving. Hiervoor is schaalvergroting onontbeerlijk. Wij geven opdracht aan de OD voor de uitvoering van taken die zijn vastgelegd in een

226 Naam Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied dienstverleningsovereenkomst. Het bestuur van de OD bestaat uit een algemeen bestuur, het dagelijks bestuur en de voorzitter. Programma • Kwaliteit fysieke omgeving • Veiligheid Beleidsdoelen • Haarlemmermeer biedt een gezond leefklimaat • Het verzekeren van de doelmatige en slagvaardige hulpverlening op het gebied van brandweerzorg, crisisbeheersing en geneeskundige hulp Rechtsvorm Gemeenschappelijke regeling Eigenaarsrol Portefeuillehouder Handhaving Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Vergunningen Bestuurlijk belang Twee leden Algemeen Bestuur, één lid Dagelijks Bestuur Aandelenbelang De GR heeft geen aandelen. Financieel belang De financiële bijdrage van Haarlemmermeer in 2018 bedraagt € 6.872.000 ( totaal van alle deelnemers € 43.252.000).

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 4.985.000 € 5.371.000 Vreemd vermogen € 16.662.000 € 17.691.000 Solvabiliteit ultimo 2017 23% Financiële gegevens Resultaat 2017 € 1.659.000

Financiële gegevens De prestatiegerichte financieringsmethodiek is ingevoerd. Het prestatie gericht financieren (PGF) kan de financiële bijdragen beïnvloeden. De omgevingsdienst verwacht een incidentieel positief resultaat van € 1,5 miljoen, dit is te verklaren door een positieve resultaat van € 1,7 miljoen op de programma’s bouw, milieu en bodem dat grotendeels wordt verklaard door een stijging van het werkelijke volume bouwaanvragen op het programma bodem (€ 1 miljoen) waardoor de baten € 1 miljoen hoger zijn dan begroot. Daarnaast is er een voordeel van € 0,7 miljoen op de capaciteitslasten bij de programma’s bouw en milieu, door niet in kunnen vullen van de benodigde capaciteit door met name het niet beschikbaar zijn van voldoende gekwalificeerd personeel. Verder is er een nadelig resultaat van € 0,9 miljoen op het programma Besluit Risico's Zware Ongevallen (BRZO). Voor € 0,7 miljoen wordt dit verklaard doordat naar verwachting de kosten voor de capaciteit niet evenredig afnemen met het verwachte lagere volume. Tevens is er een positief resultaat op het programma bedrijfsvoering van € 0,6 miljoen dat voor € 0,3 miljoen kan worden verklaard door efficiencyvoordeel op inkoop. Verder verschil wordt verklaard voor € 0,2 miljoen door lagere capaciteitskosten en voor € 0,1 miljoen lagere materiële kosten voor de bedrijfsvoering.

Eventuele risico’s De beschikbare weerstandscapaciteit is ruim voldoende voor eventuele risico’s. De aantrekkende economie heeft gezorgd voor een landelijke toename van bouwactiviteiten. Dat resulteert niet alleen in een stijging van vergunningaanvragen voor zowel nieuw- als verbouw en toezichtzaken, maar ook tot een overspannen arbeidsmarkt voor personeel werkzaam in deze sector. Daardoor is het moeilijk om voldoende geschoold personeel uit de markt te krijgen en is het lastig om alle vergunningen tegen het afgesproken uniforme kwaliteitsniveau te leveren.

Recreatieschap Spaarnwoude Naam Recreatieschap Spaarnwoude Algemene In 1971 is de Gemeenschappelijke regeling Recreatieschap Spaarnwoude (GRS) afgesloten tussen informatie gemeente Haarlemmermeer en de gemeenten Haarlem, Velsen en Amsterdam en de provincie Noord- Holland. Doel van de GRS is het bevorderen van een evenwichtige ontwikkeling van de openluchtrecreatie, het tot stand brengen en bewaren van een evenwichtig natuurlijk milieu en het tot stand brengen en onderhouden van een landschap dat hierop is afgestemd in het werkingsgebied van de regeling, gelegen tussen Amsterdam en Haarlem. De participanten dragen gezamenlijk zorg voor het beheer en ontwikkeling van dit openbare gebied dat grotendeels samenvalt met de Bufferzone

227 Naam Recreatieschap Spaarnwoude Amsterdam-Haarlem. Ook het toezicht op en handhaven van de Algemene Verordening Spaarnwoude maakt onderdeel uit van het beheer. Programma Maatschappelijke ontwikkeling Beleidsdoel Inwoners beschikken over voldoende aantrekkeljike mogelijkheden om te recreeren, bewegen actief en nemen deel aan sport. Rechtsvorm Gemeenschappelijke regeling Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Recreatie Bestuurlijk belang Alle vijf de deelnemers (provincie NH en vier gemeenten) leveren één bestuurslid. Elk bestuurslid heeft één stem. Aandelenbelang De GR heeft geen aandelen. Er is gelijke zeggenschap onder deelnemers. Financieel belang De bijdrage van de gemeente Haarlemmermeer bedraagt in 2018 € 403.256 bij in het totaal aan bijdragen van € 2.911.413

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 17.947.422 € 17.679.415 Vreemd vermogen € 1.605.729 € 1.390.314 Solvabiliteit ultimo 2017 92% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 0

Financiële gegevens Het recreatieschap is opgebouwd uit de volgende onderdelen: • Spaarnwoude SPW, het gebied dat wordt ingesloten door het Noordzeekanaal aan de noordoostzijde, Velserbroek en Haarlem aan de westzijde en de snelweg A200 aan de zuidzijde; • Spaarnwoude SGP, de uitbreidingsgebieden in Haarlemmermeer en Tuinen van West die zijn aangelegd in het kader van het Strategisch Groenproject Haarlemmerméér Groen; • Spaarnwoude SMG, de uitbreidingsgebieden rondom Schiphol die zijn aangelegd in het kader van het plan Mainport & Groen.

De geconsolideerde Jaarrekening 2017 Spaarnwoude (dus inclusief SGP en SMG) liet in 2017 een positief resultaat van € 268.000 zien. Het verschil ten opzichte van de begroting is vooral verklaarbaar door hogere incidentele opbrengsten voortvloeiend uit de eindvergoeding van vakantiepark Droompark.

Eventuele risico’s De risico's die zich kunnen voordoen bij Spaarnwoude zijn in 2017 geïnventariseerd en daarmee wordt rekening gehouden in de begroting. Voorzover er spake is van niet begrote risico's zijn de huidige reserve's voldoende om deze te dekken.

Meerlanden Holding NV Naam Meerlanden Holding NV Algemene Meerlanden Holding N.V. (MH) is onder andere werkzaam op het gebied van de inzameling, verwerking informatie en recycling van afvalstoffen, straatreiniging en gladheidbestrijding. MH is een overheid gedomineerde afval- en reinigingsorganisatie van en voor de deelnemende gemeenten: Haarlemmermeer, Aalsmeer, Heemstede, Noordwijkerhout, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Bennebroek/Bloemendaal, Diemen, Lisse en Hillegom. Programma Kwaliteit fysieke omgeving Beleidsdoelen • het sturen van afvalstromen naar maximaal hergebruik • gemeentelijke wegen, straten en pleinen zijn goed begaanbaar, schoon en veilig Rechtsvorm Naamloze vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Milieu

228 Naam Meerlanden Holding NV Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) de gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang De gemeente Haarlemmermeer bezit in 2018 92.550 van de 183.480 geplaatste en volgestorte aandelen en heeft daarmee een meerderheidsbelang van 50,44% . Financieel belang De aandelen van De Meerlanden kennen een nominale waarde van € 46. Dit resulteert in een financieel belang van € 4.257.300.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 26.140.000 € 27.049.000 Vreemd vermogen € 29.521.000 € 29.562.000 Solvabiliteit ultimo 2017 47,8% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 2.696.000

Financiële gegevens Meerlanden kent een zeer gezonde vermogensstructuur met beperkte financieringsbehoefte.

Eventuele risico’s Meerlanden stelt elk jaar een risicoanalyse op waarbij risico's worden geïdentificeerd en waarbij wordt beoordeeld of en welke maatregelen moeten worden genomen die toereikend zijn de risico's te beheersen. Risico's die momenteel in beeld zijn, zijn onder andere: het verlies van gemeenten als contractpartner, alternatieve verwerking van GFT, kwaliteit van het primaire proces, automatisering, omgeving, etcetera. Voor de geïdentificeerde risico's zijn afdoende beheermaatregelen getroffen.

De Waterwolf Dienstverlening Buitenruimte BV Naam De Waterwolf Dienstverlening Buitenruimte BV Algemene Sinds 1 januari 2009 bezit de gemeente 100% van de aandelen van de Waterwolf Dienstverlening informatie Buitenruimte BV. Met de Waterwolf nieuwe stijl is een vennootschap neergezet die zich ook als leerwerkbedrijf richt op re-integratietaken. Programma Kwaliteit fysieke omgeving Beleidsdoelen • Goed onderhouden openbaar groen en bomen, die bijdragen aan een positieve beleving van de openbare ruimte. • Zorgen voor een adequaat beheer in de openbare buitenruimte van grondwater, hemelwater en afvalwater. • Gemeentelijke wegen, straten en pleinen zijn goed begaanbaar, schoon en veilig. Rechtsvorm Besloten vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Beheer en Onderhoud Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang De gemeente bezit 100% van de aandelen. Financieel belang De aandelen van De Waterwolf zijn bij de gemeente gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs van € 1.188.000.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 2.513.312 € 2.569.037 Vreemd vermogen € 1.804.868 € 1.901.704 Solvabiliteit ultimo 2017 57 % Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 59.269

Financiële gegevens De solvabiliteit van 57% bevindt zich boven de gewenste marge van 25% - 40%. Een positief resultaat is in 2017 gerealiseerd dankzij de vrijval van een verliesvoorziening. Deze voorziening is getroffen

229 voor een drietal beeldbestekken die ook in 2018 verlieslatend zijn. Ook het begrote resultaat in 2018 is positief dankzij de vrijval van een verliesvoorziening.

Eventuele risico’s Verlieslatende beeldbestekken en te weinig opdrachten voor de dekking van de algemene kosten hebben tot gevolg dat het resultaat onder druk staat en De Waterwolf haar liquiditeitspositie ziet afnemen. Zonder verbetering is er sprake van een slecht continuïteitsperspectief.

Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer BV Naam Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer BV Algemene Het Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer, actief onder de naam Meermaker, is begin 2013 opgericht. informatie Meermaker heeft tot taak om de verduurzaming in Haarlemmermeer te versnellen en doet dit door duurzaamheidsprojecten te ondersteunen die zonder cofinanciering van Meermaker niet gerealiseerd kunnen worden. Programma Wonen en Paragraaf duurzaamheid, kennis en innovatie Beleidsdoelen Nieuwe en bestaande woonmilieus sluiten goed aan bij de (veranderende) behoeftes van de inwoners. Rechtsvorm Besloten vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Duurzaamheid Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) de gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang Gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 100%. Dit zijn alle 18.000 geplaatste en volgestorte aandelen. Financieel belang De aandelen van Meermaker kennen een nominale waarde van € 1. Dit resulteert in een financieel belang van € 18.000. Daarbij heeft de gemeente een agio gestort van € 3.300.000.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 3.304.609 € 3.310.190 Vreemd vermogen € 19.822 € 16.856 Solvabiliteit ultimo 2017 99,5% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 9.868

Financiële gegevens De raad heeft aan Meermaker een bedrag van € 3,3 miljoen beschikbaar gesteld, waarmee het in de cofinanciering kan voorzien van geselecteerde projecten. Momenteel lopen er voor twaalf projecten leningen, met een gemiddelde hoogte van € 156.000. Looptijden varieren van 1 tot 15 jaar. Er is momenteel nog circa € 1,2 miljoen beschikbaar om te financieren. Met de renteopbrengsten van de uitgezette middelen worden de bedrijfskosten van Meermaker gedekt. In 2016 is voor het eerst een positief resultaat behaald, de verwachting is dat dit de komende jaren doorzet. Meermaker is nauw verbonden met Tegenstroom en Tegenstroom voor Ymere. Gesaldeerd realiseerden deze entiteiten een positief resultaat in 2017 van € 45.000.

Eventuele risico’s Risico's zitten vooral in de uitstaande leningen die oninbaar worden geacht. Hiervoor moet zo nodig een voorziening worden gevormd. Tot op heden is daar geen sprake van.

Energiebedrijf Haarlemmermeer BV (Tegenstroom) Naam Energie Bedrijf Haarlemmermeer BV (Tegenstroom) Algemene Het Energiebedrijf Haarlemmermeer BV, actief onder de naam Tegenstroom, is begin 2014 opgericht. informatie Tegenstroom heeft tot taak om groene energie te leveren aan consumenten, bedrijven en instellingen. Tegenstroom streeft ernaar om de lokaal opgewekte groene energie ook lokaal te verbruiken. Programma Wonen Beleidsdoelen Nieuwe en bestaande woonmilieus sluiten goed aan bij de (veranderende) behoeftes van de inwoners. Rechtsvorm Besloten vennootschap

230 Naam Energie Bedrijf Haarlemmermeer BV (Tegenstroom) Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Duurzaamheid Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) de gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang De gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 99%. De resterende 1% is in handen van Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer B.V. (100% eigendom van de gemeente Haarlemmermeer). Financieel belang De aandelen kennen een nominale waarde van € 1. Er zijn 30.000 aandelen geplaatst en gestort. Dit resulteert in een financieel belang van € 29.700.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € -62.949 € -75.440 Vreemd vermogen € 79.250 € 90.146 Solvabiliteit ultimo 2017 -513% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 971

Financiële gegevens De gemeente Haarlemmermeer heeft in 2014 € 30.000 geïnvesteerd in Tegenstroom. Dat is gebruikt om het bedrijf Tegenstroom op te starten. Tegenstroom koopt groene energie in bij de Cooperatieve Duurzame Energie Unie U.A. en krijgt een vergoeding per aansluiting. Tegenstroom realiseert in 2018 naar verwachting voor het eerst een positief resultaat, mede dankzij inkomsten uit projecten als "Stroom van Jos" en Mysteryland.

Eventuele risico’s Bij onvoldoende aansluitingen kan Tegenstroom geen rendabele exploitatie realiseren. Er dient strak gestuurd te worden op kosten. De afgelopen jaren nemen de klanten langzaam toe. Het huidige eigen vermogen is echter fors negatief en Tegenstroom leunt financieel sterk op Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer B.V. en Zonnepanelen Haarlemmermeer B.V.

Zonnepanelen Haarlemmermeer BV (Tegenstroom voor Ymere) Naam Zonnepanelen Haarlemmermeer BV (Tegenstroom voor Ymere) Algemene informatie Zonnepanelen Haarlemmermeer BV, actief onder de naam Tegenstroom voor Ymere (TSY), is begin 2014 opgericht. TSY heeft tot taak om in totaal 3.000 corporatiewoningen van Ymere te voorzien van zonnepanelen, waardoor de huurders van deze woningen duurzame energie opwekken voor eigen gebruik en daarmee tevens een besparing in geld realiseren op het verbruik van energie. Programma Wonen. Beleidsdoelen Nieuwe en bestaande woonmilieus sluiten goed aan bij de (veranderende) behoeftes van de inwoners. Rechtsvorm Besloten vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Duurzaamheid Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) de gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang De gemeente Haarlemmermeer bezit 9.900 van de 10.000 geplaatste en volgestorte aandelen en heeft daarmee een meerderheidsbelang van 99%. De resterende 1% is in handen van Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer B.V. Financieel belang De aandelen kennen een nominale waarde van € 1. Dit resulteert in een financieel belang van € 9.900. Daarnaast staat de gemeente garant jegens de BNG voor de aan Zonnepanelen Haarlemmermeer B.V. verstrekte kredietfaciliteit met een maximum van € 3 miljoen.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € -67.895 € -25.052 Vreemd vermogen € 2.574.021 € 2.579.251 Financiële gegevens Solvabiliteit ultimo 2017 -0.1%

231 Begroot resultaat 2018 € 40.569

Financiële gegevens Er liggen 8.800 zonnepanelen op de daken van 1.100 huurwoningen. Deze zijn eigendom van en in exploitatie door Zonnepanelen Haarlemmermeer B.V. Elke huurder betaalt een vast lage vergoeding per maand voor de zonnepaneleninstallatie. De omzet bestaat uit incasso van € 29,95 per maand bij de 1.100 klanten. Zonnepanelen Haarlemmermeer B.V. is gefinancierd middels een kredietfaciliteit van € 3 miljoen van de BNG waarvoor de gemeente garant staat.

Eventuele risico’s • Noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen. • Voor het tussentijds vervangen van omvormers moet een voorziening worden getroffen door Zonnepanelen Haarlemmermeer B.V.

Bestuursforum Schiphol en Schiphol Area Development Company (SADC) Naam Bestuursforum Schiphol en Schiphol Area Development Company (SADC) Algemene In 1987 is door gemeente Amsterdam, provincie Noord-Holland, gemeente Haarlemmermeer en de informatie Schipholgroup SADC opgericht. De kerntaken van dit regionale ontwikkelingsbedrijf zijn gebiedsontwikkeling, (inter)nationale marketing en promotie en het verbinden van publieke en private partijen. Programma Ruimtelijke ontwikkelingen en Economische Zaken. Beleidsdoelen • Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel. • Het versterken van onze strategische positie door samenwerking in de regio, met een focus op de logistiek, kennisintensieve en (inter)nationale dienstensectoren en op de maatschappelijke inpassing van de luchtvaart. Rechtsvorm Naamloze vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Grondzaken Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang Gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 25%. Ook gemeente Amsterdam, provincie Noord-Holland en de Schipholgroup hebben ieder een aandelenbelang van 25%. Financieel belang Deze deelneming is gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs van € 26.717.000.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 102.467.000 € 105.708.000 Vreemd vermogen € 23.784.000 € 24.703.000 Solvabiliteit ultimo 2017 81% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 1.021.000

Financiële gegevens In het bedrijfsplan 2019-2023 geeft SADC haar winstprognose af. Deze is de komende jaren structureel positief en bedraagt gemiddeld voor de periode 2018-2022 circa € 2 miljoen per jaar. Hiermee kan het eigen vermogen worden versterkt en verbetert de liquiditeitspositie. SADC verwacht tot 2023 geen beroep te hoeven doen op de aandeelhouderslening van maximaal € 13,5 miljoen.

Deze lening is in 2018 in de plaats gekomen van de kredietfaciliteit van € 20 miljoen van de BNG, waarvoor alleen gemeente Haarlemmermeer garant stond. De leningovereenkomst is in mei 2018 getekend. De garantstelling van de gemeente is komen te vervallen. Ieder aandeelhouder verstrekt een gelijk deel van de lening, dus € 3.375.000 per aandeelhouder.

232 Eventuele risico’s De risico’s van SADC doen zich vooral voor in haar deelnemingen. Hierbij moet voornamelijk worden gedacht aan hoge voorinvesteringen in combinatie met tegenvallende afzetsnelheid en prijsontwikkeling op de verschillende locaties. Andere risico’s hangen samen met vraagstukken over governance, financiering en bedrijfsvoering.

Hoofdvaart B.V. Naam Hoofdvaart BV Algemene De Hoofdvaart BV is opgericht in 2010 en is een 100% gemeentelijke deelneming. Doel is het informatie participeren en optreden als commanditair vennoot in commanditaire vennootschappen zoals GEM A4 Zone West en GEM President. De Hoofdvaart BV participeert nu in de GEM A4 Zone West CV en de GEM President CV. Programma Ruimtelijke ontwikkelingen Beleidsdoelen Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel. Rechtsvorm Besloten vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Grondzaken Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) de gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang De gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 100%. Financieel belang Het door de gemeente gestorte kapitaal is € 18.000. Er is door de gemeente tevens een geldlening verstrekt welke maximaal € 60 miljoen kan bedragen.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 5.454 € 5.909 Vreemd vermogen € 36.050.796 € 37.820.846 Solvabiliteit ultimo 2017 0,02% Financiële gegevens Begroot resultaat 2017 -

Financiële gegevens De geldlening aan de Hoofdvaart BV is geformaliseerd door middel van een rekeningcourantovereenkomst. De maximale omvang van de geldlening aan de Hoofdvaart mag € 60 miljoen bedragen, € 50 miljoen voor de GEM A4 Zone West en € 10 miljoen voor de GEM President. De inschatting is dat de maximale omvang van de geldlening voldoende is voor beide ontwikkelingen. Na oplevering van een project vindt een eindafrekening plaats op basis van het werkelijk behaalde resultaat met inbegrip van rente.

Eventuele risico’s Bij een aanzienlijke verslechtering van een van de GEM’s of een faillissement kan het zijn dat (een deel) van de verstrekte lening niet terugkomt.

GEM A4 Zone West C.V. Naam GEM A4 Zone West CV Algemene Deze CV (commanditaire vennootschap) is aangegaan door de Hoofdvaart BV (33%), Schiphol Real informatie Estate Participaties BV (33%), SADC Participaties BV (33%) en GEM A4 Zone West BV (1%). In deze CV worden alle kosten en opbrengsten van de gezamenlijke grondexploitatie A4 Zone West verantwoord en vindt de volledige financiering van betreffende exploitatie plaats. Programma Ruimtelijke ontwikkelingen Beleidsdoelen Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel. Rechtsvorm Commanditaire vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Grondzaken

233 Naam GEM A4 Zone West CV Bestuurlijk belang In de Vergadering van Commandieten zijn wij vertegenwoordigd door de directeur van de Hoofdvaart BV, zijnde de gemeentesecretaris. Aandelenbelang Gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 100% in Hoofdvaart BV en Hoofdvaart BV is voor 33% eigenaar van deze CV . Financieel belang Het financieel belang voor gemeente Haarlemmermeer is indirect via Hoofdvaart BV dat deelneemt in het commanditair kapitaal voor € 34.878.078 (per 31 december 2018). Tevens indirect via SADC (25% van € 34.878.486) € 8.719.621. Daarnaast houdt de gemeente voor € 58 miljoen gronden beschikbaar voor A4 Zone West CV.

conceptcijfers 2018 Beginstand 01-01-2018 Eindstand 31-12-2018 Eigen vermogen € 100.719.878 € 104.649.000 Vreemd vermogen € 1.579.415 € 2.887.000 Solvabiliteit ultimo 2018 97,3% Financiële gegevens Begroot resultaat einde looptijd NCW 1 juli 2018 € 7,5 miljoen

Financiële gegevens Op basis van de discounted cashflow methode wordt getoetst of de grondexploitatie aan de 3% rendementseis voldoet. Berekend is dat de grondexploitatie per 1 juli 2018 aan deze eis voldoet en daarnaast een resultaat heeft van netto contante waarde (NCW) € 7,5 miljoen positief. Volgens de geprognosticeerde cashflowberekening is er de komende jaren extra kapitaal nodig voor de financiering van de activiteiten van de GEM. Het ‘dieptepunt’ van de financiering is nog niet bereikt en is in sterke mate afhankelijk van het moment van inbrengen van de restant van de gronden in de grondexploitatie van de GEM.

Eventuele risico’s De belangrijkste risico’s voor de GEM A4 Zone West CV bestaan uit: de lange looptijd, het grondprijsniveau en het uitgifte tempo. Inmiddels hebben de eerste grondverkopen in december 2018 plaatsgevonden, maar er is al wel circa € 105 miljoen geïnvesteerd. Geringe tegenvallers, negatieve afwijkingen van de aannames rondom grondprijzen en uitgiftetempo hebben daarom een aanzienlijke invloed op het resultaat.

GEM President C.V. Naam GEM President CV Algemene Deze CV is aangegaan door de Hoofdvaart BV, SADC Participaties BV, alsmede GEM President Beheer informatie BV. De activiteiten van GEM President C.V., statutair gevestigd te Luchthaven Schiphol, bestaan uit het ontwikkelen van het gebied aangemerkt als ‘President 1.2’ te Haarlemmermeer (het Plangebied) en het (doen) uitvoeren van de grondexploitatie ten aanzien van het Plangebied, alsmede, indien en voor zover daartoe door Beherende Vennoot wordt besloten, het ontwikkelen van casu quo voeren van grondexploitaties ter zake van, andere (register) goederen. Programma Ruimtelijke ontwikkelingen Beleidsdoelen Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel. Rechtsvorm Commanditaire vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Grondzaken Bestuurlijk belang In de Vergadering van Commandieten zijn wij vertegenwoordigd door de directeur van de Hoofdvaart BV, zijnde de gemeentesecretaris. Aandelenbelang Gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 100% in Hoofdvaart BV en Hoofdvaart BV is voor 20% eigenaar van deze CV . Financieel belang Het financieel belang voor gemeente Haarlemmermeer is indirect via Hoofdvaart BV dat deelneemt in het commanditair kapitaal voor € 3.219.062. Tevens indirect via SADC (25% van € 7.429.132) € 1.857.283.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 10.648.194 € 10.834.194 Financiële gegevens Vreemd vermogen € 10.615.181 € 10.704.767

234 Solvabiliteit ultimo 2017 50% Begroot resultaat einde looptijd NCW 1 juli 2017 € 0,7 miljoen

Financiële gegevens De grondexploitatie van GEM de President 1.2 is per 1 juli 2017 geactualiseerd en kent een positieve netto contante waarde (NCW) van € 0,7 miljoen positief. Er hebben nog geen grondverkopen plaatsgevonden. Deze kasstroom moet nog op gang worden gebracht. Dit is onder meer noodzakelijk voor de aflossing van de lening van € 7,5 miljoen van BNG. Daarnaast moet de komende jaren het ingebrachte kapitaal van de commandieten conform het eigendomsverhouding worden recht getrokken.

Eventuele risico’s Het belangrijkste risico voor GEM de President bestaat uit eventuele vertragingen.

GEM A4 Zone West Beheer B.V. Naam GEM A4 Zone West Beheer BV Algemene informatie GEM A4 Zone West Beheer BV is opgericht om de noodzakelijke beheeractiviteiten van betreffende projecten te initiëren dan wel uit te voeren. In de GEM A4 Zone West Beheer B.V. nemen SADC, Schiphol Real Estate en de gemeente Haarlemmermeer deel. Programma Ruimtelijke ontwikkelingen Beleidsdoelen Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel. Rechtsvorm Besloten Vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Grondzaken Bestuurlijk belang De portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) vertegenwoordigt de gemeente in de vergadering van aandeelhouders. Aandelenbelang Gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 33,3 % in GEM A4 Zone West Beheer BV, net als de overige twee aandeelhouders. Financieel belang Het financieel belang voor gemeente Haarlemmermeer bestaat uit het door haar gestorte deel op de geplaatste aandelen van € 6.000.

Beginstand 01-01-2018 Eindstand 31-12-2018 Eigen vermogen € 18.000 € 18.000 Vreemd vermogen € 214.620 € 209.000 Solvabiliteit ultimo 2018 8% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 0

Financiële gegevens Alle kosten en opbrengsten van de A4 Zone West Beheer B.V. worden vergoed door of afgedragen aan de GEM A4 Zone West C.V.

Eventuele risico’s GEM A4 Zone West Beheer B.V. is opgericht voor het beperken van de aansprakelijkheid. In beginsel is deze B.V. aansprakelijk voor de tekortkomingen van de A4 Zone West C.V.

GEM President Beheer B.V. Naam GEM President Beheer B.V. Algemene informatie Deze B.V. is opgericht om de noodzakelijke beheeractiviteiten van betreffende projecten te initiëren dan wel uit te voeren. In de GEM President Beheer B.V. nemen SADC en de gemeente Haarlemmermeer deel. Programma Ruimtelijke ontwikkelingen Beleidsdoelen Haarlemmermeer realiseert ruimtelijke projecten die bijdragen aan het maatschappelijk doel Rechtsvorm Besloten Vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën

235 Naam GEM President Beheer B.V. Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Grondzaken Bestuurlijk belang De portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) vertegenwoordigt de gemeente in de vergadering van aandeelhouders. Aandelenbelang Gemeente Haarlemmermeer heeft een aandelenbelang van 50% in GEM President Beheer B.V., net als SADC. Financieel belang Het financieel belang voor gemeente Haarlemmermeer bestaat uit het door haar gestorte deel op de geplaatste aandelen van € 9.000

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 19.743 € 20.384 Vreemd vermogen € 383 € 279 Solvabiliteit ultimo 2017 99% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 0

Financiële gegevens Alle kosten en opbrengsten van GEM President Beheer B.V. worden vergoed door of afgedragen aan de GEM President C.V.

Eventuele risico’s GEM President Beheer B.V. is opgericht voor het beperken van de aansprakelijkheid. In beginsel is de beheer BV aansprakelijk voor de tekortkomingen van GEM President C.V.

Recreatieplas Haarlemmermeer B.V. Naam Recreatieplas Haarlemmermeer B.V. Algemene De Recreatieplas Haarlemmermeer B.V. is een Publiek Privaat Samenwerkingsverband (PPS) van de informatie gemeente en Dura Vermeer B.V. en is opgericht in 1994 met als doelstellingen het winnen en verkopen van zand en het inrichten van de zandwinput bij Hoofddorp-Toolenburg tot recreatiegebied-stadspark. De zandwinning heeft voor projecten in Haarlemmermeer van korte transportafstand zandleveranties mogelijk gemaakt en heeft financiële middelen gegenereerd voor de gebiedsaanleg en om de onderhoudslasten van het gebied.

In 2011 hebben de aandeelhouders besloten om deze vennootschap in ‘slapende fase’ te houden in afwachting van besluitvorming over de mogelijke inzet bij een nieuw recreatieplasproject in PARK21. Programma Maatschappelijke ontwikkeling Beleidsdoel Inwoners beschikken over voldoende aantrekkelijke mogelijkheden om te recreeren, bewegen actief en nemen deel aan sport. Rechtsvorm Besloten vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Recreatie Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang Gemeente Haarlemmermeer bezit 49% van de geplaatste aandelen. Er zijn 100 geplaatste aandelen. Financieel belang Het geplaatst en gestort aandelenkapitaal bedraagt € 45.378. De 49 aandelen van de gemeente Haarlemmermeer vertegenwoordigen een waarde van € 22.200.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 46.448 € 46.448 Vreemd vermogen € 53.287 € 51.260 Solvabiliteit ultimo 2017 47,5% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 € 0

Financiële gegevens Er zijn door de 'slapende' vennootschap in 2018 geen activiteiten verricht en betalingen gedaan, behoudens geringe uitgaven voor administratieve kosten. De commissarissen en directeur zijn

236 onbezoldigd aan de vennootschap verbonden. De nog in de vennootschap aanwezige financiën betreffen:

• het destijds gestorte aandelenkapitaal van € 45.378 (Eigen vermogen) waarvan 49% (€ 22.235) van de gemeente; • een werkkapitaal van € 51.260 onder de post ‘Nog te ontvangen facturen’.

Ten laste van deze laatstgenoemde post worden de geringe jaarlijkse uitgaven geboekt en mogelijke toekomstige kosten voor advies, onderzoek en dergelijke.

Eventuele risico’s Geen

NV Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) Naam NV Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) Algemene De BNG is de bank van en voor overheden en instellingen voor maatschappelijk belang. De BNG draagt informatie met gespecialiseerde financiële dienstverlening bij aan zo laag mogelijke kosten van maatschappelijke voorzieningen voor de burger. Deelname in het maatschappelijk kapitaal van de NV voorziet in het (gemeenschappelijk) behartigen van de belangen in de kapitaalbehoefte van gemeenten. Programma Algemene dekkingsmiddelen Beleidsdoel Financiering/bespaarde rente/dividend. Deelname in de BNG draagt bij aan de realisering van de doelstellingen van het treasurybeleid. Met name gaat het dan om het beschikbaar hebben van voldoende liquiditeiten en het minimaliseren van de kosten van geldleningen. Rechtsvorm Naamloze vennootschap Eigenaarsrol Portefeuillehouder Financiën Opdrachtgeversrol Portefeuillehouder Financiën Bestuurlijk belang Uit hoofde van de gehouden aandelen vertegenwoordigt de portefeuillehouder deelnemingen (wethouder Financiën) gemeente Haarlemmermeer in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aandelenbelang De BNG is een structuurvennootschap. De Staat is de houder van de helft van de aandelen. De andere helft is in handen van gemeenten, provincies en waterschappen. Gemeente Haarlemmermeer (oud) bezit 60.372 aandelen (0,11% van het totaal) Financieel belang Gemeente Haarlemmermeer heeft € 151.000 beschikbaar gesteld aan gestort kapitaal. Jaarlijks wordt er dividend ontvangen.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 4.486 miljoen € 4.953 miljoen Vreemd vermogen € 149.514 miljoen € 135.072 miljoen Solvabiliteit ultimo 2017 3,5% Financiële gegevens Begroot resultaat 2018 Geen opgave

Financiële gegevens Over 2017 hebben wij € 152.741 aan dividend ontvangen, € 2,53 per aandeel (vergelijk 2016: € 1,64). Het resultaat over 2017 was € 393 miljoen (2016 € 369 miljoen). De opbrengst van het dividend wordt verantwoord in het jaar van ontvangst. Uit het halfjaarbericht 2018 blijkt dat de BNG over het eerste half jaar een resultaat van € 207 miljoen heeft behaald, een daling van € 35 miljoen ten opzichte van dezelfde periode in 2017. De belangrijkste oorzaak van deze daling is een lagere bijdrage van het resultaat financiële transacties. Het renteresultaat is met € 220 miljoen licht hoger dan gebudgetteerd en nagenoeg gelijk aan het resultaat over het eerste halfjaar 2017. Als gevolg van de onvoorspelbare bewegingen op de financiële markten acht de bank het niet verantwoord een uitspraak te doen over de verwachte nettowinst 2018.

237 Eventuele risico's De bank heeft een credit rating van AAA van Standard & Poor’s, Aaa van Moody’s en AA+ van Fitch. BNG Bank staat in de top vijf van veiligste banken ter wereld. De uitstekende kredietwaardigheid verschaft de bank een sterke inkooppositie op de internationale gelden kapitaalmarkt. De naar risico gewogen solvabiliteit van BNG Bank is in de verslagperiode toegenomen. De Tier 1- ratio van de bank steeg tot 37%. Onder invloed van de stijging van het Tier 1-vermogen en de daling van het balanstotaal is de leverage ratio van de bank ten opzichte van ultimo 2016 met 0,5% toegenomen tot 3,5% per ultimo 2017. In het eerste half jaar van 2018 is de leverage ratio verder gestegen tot 3,6%.

Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Naam Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Algemene informatie De Vereniging van Nederlandse Gemeenten zijn de 355 gemeenten (per 1 januari 2019) samen, ondersteund door de VNG-organisatie. De Vereniging heeft als ambitie een krachtige lokale overheid te zijn door het versterken en vitaliseren van de lokale democratie. Wij werken met elkaar aan maatschappelijke opgaven. Programma Bestuur, samenleving en publiekscontact Beleidsdoelen Het behartigen van de belangen van Haarlemmermeer buiten de gemeentegrenzen en het versterken van de bestuurlijke samenwerking. Rechtsvorm Vereniging Eigenaarsrol Portefeuillehouder Bestuur Opdrachtgeversrol Bestuurlijk belang Haarlemmermeer heeft 75 stemmen in de Algemene Ledenvergadering. Elke gemeente die lid is van de Vereniging, brengt door tussenkomst van haar vertegenwoordiger zoveel stemmen uit als het aantal veelvouden van 1.000 inwoners dat de bevolking van de door haar gerepresenteerde gemeente telt, met dien verstande dat zij tenminste één en ten hoogste vijfenzeventig (75) stemmen uitbrengt. Aandelenbelang De vereniging heeft geen aandelen. Financieel belang De contributie van gemeente Haarlemmermeer bedraagt € 182.376 op een totaal van € 21.429.000. Naast de contributie wordt ook bijgedragen aan het fonds Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering (GGU). Het aandeel van Haarlemmermeer is € 369.637 op een totaal van € 52,3 miljoen.

Beginstand 01-01-2017 Eindstand 31-12-2017 Eigen vermogen € 65.548.000 € 65.530.000 Vreemd vermogen € 73.004.000 € 65.111.000 Solvabiliteit ultimo 2017 50% Financiele gegevens Begroot resultaat 2018 € 0

Financiële gegevens Wij beschikken nog niet over de cijfers 2018.

Eventuele risico’s Het eigen vermogen ultimo 2017 is ruim voldoende voor het opvangen van eventuele risico's.

238 Grondbeleid

Vastgelegd grondbeleid Het huidige grondbeleid in gemeente Haarlemmermeer wordt vormgegeven middels de volgende nota’s:

• Verordening grondzaken 2014 (2014.0039546) • Beleidskader Strategisch Grondbeleid 2015-2019 (2015.0043882) • Grondprijzennota 2018 (2017.0058285) • tussentijds Meerjarenperspectief grondzaken (t)MPG) (2018.0066654) • Raadsvoorstel Reserve grondzaken 2016 (2016.0060023) • Actualisatie Ruimtelijke Investeringen Haarlemmermeer (RIH) (2016.0059756) • Nota vaststellen waardering strategische gronden (2011.0001443) • Raadsvoorstel MPG 2016, vaststellen handelingsstrategie strategische grondvoorraad (2016/0017130) afschrijvingen ten gevolge van nieuwe BBV-regelgeving. • Raadsvoorstel Strategische grondvoorraad (2013.0010280)

Daarnaast is uit de Structuurvisie Haarlemmermeer 2030 (2012.0033712) vooral hoofdstuk 7, de Ontwikkelstrategie, van belang. In dit hoofdstuk zijn de volgende onderwerpen opgenomen:

• ontwikkelen in samenwerking (noodzaak van private investeringen en de veranderende rol van de gemeente); • de verschillende financieringsmogelijkheden; • rol van het gemeentelijk grondbeleid; • het instrument van het kostenverhaal Wet ruimtelijke ordening;

239 • de reserve Ruimtelijke Investeringen Haarlemmermeer.

Beleidskader Strategisch Grondbeleid 2015-2019 De visie op grondbeleid staat beschreven in het beleidskader Strategisch Grondbeleid (hierna: het beleidskader). De raad heeft dit beleidskader vastgesteld op 12 november 2015. Op 23 oktober 2014 is de Verordening grondzaken 2014 vastgesteld door de raad. In deze verordening is onder andere opgenomen dat om de vier jaar een beleidskader moet worden opgesteld. Het beleidskader en de Verordening Grondzaken zouden in 2018 geactualiseerd moeten worden. Door de harmonisatie tussen Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude heeft het college besloten in 2018 geen financiële beleidsstukken te actualiseren, dit zal nu in 2019 gaan plaatsvinden.

In het beleidskader worden de instrumenten van grondbeleid beschreven en beleidsuitgangspunten aangegeven. In het beleidskader wordt gekozen voor situationeel grondbeleid, waarbij Haarlemmermeer daar waar dat ruimtelijk wenselijk is met gebruikmaking van de meest geëigende instrumenten de gewenste ontwikkeling mogelijk maakt.

De gemeente zal haar publiekrechtelijke instrumentarium benutten om de gewenste ruimtelijke ontwikkeling zo goed mogelijk te sturen, zowel actief als passief grondbeleid behoren tot de mogelijkheden. Bij passief grondbeleid streven we naar anterieure overeenkomsten. Financieel sturen we hierbij op de volgende punten:

• Aangaande investeringen binnen het plangebied en bovenplans streven we naar maximalisatie van het kostenverhaal. • Daarnaast spreken we een bijdrage aan ruimtelijke ontwikkelingen af (de hoogte van de bijdrage wordt gebaseerd op de tabel Bijdrage ruimtelijke ontwikkeling in bijlage 1 bij het Beleidskader).

Bijdrage ruimtelijke ontwikkelingen Het gemeentelijk beleid inzake kostenverhaal is verwoord in het Beleidskader Strategisch Grondbeleid Haarlemmermeer 2015-2019 (Rv. 2015.0043882). De hieruit volgende huidige werkwijze is als volgt: bij ruimtelijke ontwikkelingen wordt door de gemeente getracht in de onderhandelingen met ontwikkelaars die op eigen grond een bouwplan wensen te realiseren, een bijdrage contractueel (anterieur) af te spreken, de zogenaamde bijdrage ruimtelijke ontwikkeling (hierna “bijdrage RIH”), bovenop de gemeentelijke plankosten en eventuele binnen- en buitenplanse bijdragen die nodig zijn om het plan werkend op te leveren. Deze bijdrage RIH wordt gestort in de reserve Ruimtelijke Investeringen Haarlemmermeer (RIH). Naar analogie van deze werkwijze, wordt bij de projecten met eigen gemeentelijke gronden (de grondexploitaties), conform het BBV, een deel van de winst afgeroomd ten gunste van het RIH. Bij nieuwe grondexploitaties wordt een apart beslispunt opgenomen om de winst van het project ten gunste van het RIH te laten komen.

Vanuit de reserve RIH worden investeringen in openbaar groen en infrastructuur gedekt die als “bovenwijks” kunnen worden beschouwd, zoals Deltaplan Bereikbaarheid en PARK21. Bovenstaande werkwijze blijft gecontinueerd, in ieder geval tot inwerkingtreding van de Omgevingswet, naar verwachting in 2021. De werkwijze is beschreven in de nota Actualisatie Ruimtelijke Investeringen Haarlemmermeer (RIH) (2016.0059756).

Reserve Grondzaken 2016 (2016.0060023) Vanwege diverse actuele ontwikkelingen is aanpassing van de werkwijze rond de reserve grondzaken noodzakelijk. Dit betreft onder meer nieuwe richtlijnen van de Commissie BBV en de Wet modernisering vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen (hierna: Wet Vpb).

240 Grondexploitatieprojecten herzien In de verordening Grondzaken is opgenomen dat een grondexploitatie in ieder geval wordt herzien en daarmee opnieuw aan de raad ter vaststelling wordt aangeboden als de kosten en/of opbrengsten en/of programma meer dan 10% afwijken van de gestelde financiële kaders afwijken van de laatst door de raad vastgestelde exploitatie. Daarnaast geldt dat iedere grondexploitatie minimaal elke vier jaar wordt herzien. Ook wordt een grondexploitatie herzien als de gemeenteraad dit aan het college verzoekt of als het college een herziening ter besluitvorming wil aanbieden.

Sinds het MPG 2017 geldt met betrekking tot het aanpassen van de 10% afwijking (waarbij een herziening benodigd is) een staffel op basis van het afwijkingspercentage van de totale kosten en opbrengsten op Netto Contante Waarde (NCW) van het project.

• Kosten/opbrengsten tot € 30 miljoen herzien bij afwijkingen > 10% (conform huidige systematiek) • Kosten/opbrengsten tussen € 30 miljoen en 50 miljoen herzien bij afwijkingen > 5% • Kosten/opbrengsten groter dan € 50 miljoen herzien bij afwijkingen > 3%

Grondprijzen Elk jaar beslist de gemeenteraad over de hoogte van de grondprijzen in de grondprijzennota. In deze jaarlijkse nota worden de marktontwikkelingen voor de belangrijkste ruimtelijke bestemmingen in Haarlemmermeer besproken en worden voorstellen gedaan voor de grondprijzen. Zo zijn in de Grondprijzennota 2018 grondprijzen onderscheiden voor doeleinden als kantoren, bedrijven, winkels, voorzieningen en woningen (inclusief vrije kavels en particulier opdrachtgeverschap) alsmede voor andere bestemmingen als parkeren en groenvoorzieningen. De Grondprijzennota is geheim van aard en bedoeld als onderhandelingskader en naslagwerk voor degenen die namens de gemeente onderhandelen met derden over de verkoop van grond en gebouwen.

Grondzaken, vier projectcategorieën In het Meerjarenperspectief Grondzaken (MPG) wordt halfjaarlijks, per standlijn 1 januari en per standlijn 1 juli, naast de stand van de RIH, ook gerapporteerd over de financiële stand van vier projectcategorieën:

1. actieve grondexploitaties 2. projecten in voorbereiding 3. projecten met overeenkomst 4. mutaties strategische gronden

De rapportage per 1 juli wordt het tussentijds Meerjarenperspectief Grondzaken genoemd (tMPG).

In het MPG wordt primair gerapporteerd over financiën en op hoofdlijnen over de inhoudelijke voortgang van projecten. Het college geeft middels het MPG, de raad halfjaarlijks inzicht in de saldi en ontwikkeling van al die financiële mutaties in projecten, die kunnen leiden tot mutaties in de reserve grondzaken.

Reserve Grondzaken De algemene reserve Grondzaken is een risicobuffer voor resultaten van grondexploitaties en wordt waar nodig gebruikt om de voorziening negatieve resultaten plannen, verliesvoorziening overige gronden en terreinen en de voorziening voorbereidende kosten voor grondexploitaties aan te vullen. Afhankelijk van de resultaten vindt respectievelijk een dotatie aan (bij positief resultaat) dan wel een onttrekking uit (bij negatief resultaat) de algemene reserve Grondzaken plaats. Op grond van regels met betrekking tot de minimale en maximale stand van de algemene reserve Grondzaken kan er aanvulling dan wel afroming van de reserve plaatsvinden. Een aanvulling wordt onttrokken uit de Algemene dekkingsreserve, een afroming wordt gedoteerd aan de Algemene dekkingsreserve.

241 Eventuele toevoegingen aan de voorzieningen komen ook ten laste van de algemene reserve Grondzaken. Deze werkwijze is vastgelegd in het raadsvoorstel Reserve grondzaken 2016 (2016.0060023). De stand van de reserve Grondzaken per 01-01-2019 is als gevolg van de effecten over 2018 uitgekomen op € 5 miljoen.

Rapportage op standlijn 1 januari 2019 In onderstaande tabel staan de Netto Contante Waardes (NCW) van de grondexploitatieprojecten per 1 januari 2019. De waardes zijn opgebouwd uit projectresultaten en autonome effecten. Ter vergelijking is ook de stand per 1 juli 2018 opgenomen. Verschillen ontstaan door een veranderde inschatting van het verloop van een project, maar ook door het toevoegen of afsluiten van projecten.

Het BBV schrijft sinds de jaarrekening 2017 met betrekking tot de winstneming in projecten voor dat het realisatiebeginsel (Percentage of Completion (POC) gehanteerd wordt. Deze wetswijziging wordt cijfermatig gehanteerd en wordt in de actualisatie van het grondbeleid ook zodanig in het beleid opgenomen.

NCW Winst/RIH tMPG Project Stand per Autonome MPG uitname Resultaat Bedragen × € 1 miljoen 01-07-2018 resultaten 31-12-2018 wijzigingen 01-01-2019 2018 na uitname Winstgevende projecten 53,1 6,8 59,9 -0,6 59,3 17,5 41,9 Verliesgevende projecten -49,6 0,0 -49,6 0,0 -49,6 0,0 -49,6 Totaal NCW resultaat actieve 3,4 6,8 10,3 -0,6 9,7 17,5 -7,7 grex projecten

De cijfers zijn exclusief Badhoevedorp Centrum en PARK21, omdat de opbrengsten daarvan aangewend worden respectievelijk ter dekking van de bijdrage aan de omlegging van de A9 en ter storting in de reserve RIH

Het actuele geraamde resultaat van de winstgevende projecten is € 59,3 miljoen. Na winstuitname bedraagt dit € 41,9 miljoen. Het resultaat van de verliesgevende projecten van € 49,6 miljoen is al voorzien in een voorziening. In de voorziening ad € 49,6 miljoen zijn uit voorzichtigheidsoogpunt ook de zogenaamde 85%-risico’s meegeteld: risico’s waarbij de kans dat ze zich voordoen op 85% wordt ingeschat.

Nominale waarde De BBV-regels schrijven voor dat naast de NCW, ook de nominale standen van de projecten worden weergegeven. De nominale standen zijn weergegeven in onderstaande tabel.

Project Winst/RIH Resultaat tMPG resul- Stand per Autonome MPG uitname na Bedragen x € 1 miljoen 01-07-2018 taten 31-12-2018 effecten 01-01-2019 2018 uitname Winstgevende projecten 54,3 7,1 61,4 -0,6 60,7 17,5 43,3 Verliesgevende projecten -48,9 -0,2 -49,1 -1,8 -50,9 0,0 -50,9 Totaal resultaat actieve grex projecten 5,4 6,8 12,2 -2,4 9,9 17,5 -7,5

242 Voorziening toekomstige verliezen Jaarrekening Jaarrekening Bedragen x € 1.000 2017 2018 Mutaties Nieuw-Vennep Nieuwe Kom 19.932 19.894 -38 Hoofddorp Centrum 14.337 14.473 136 Boseilanden 6.449 6.313 -137 Rijsenhout Dorpscentrum 3.682 3.790 109 Lincolnpark fase 1 0 3.006 3.006 De Liede 789 1.027 238 Hart van Zwanenburg 789 888 99 Cruquius Zuid 0 -9 -9 Diverse Complexen 147 131 -16 Nieuw - Vennep Noordrand 0 89 89 Totaal 46.125 49.601 3.476

Voorziening voorbereidende kosten voor grondexploitaties Naast de voorziening Negatieve resultaten plannen voor de actieve grexen is er ook een voorziening voorbereidende kosten voor grondexploitaties ingesteld voor projecten met een ontwikkelaar op basis van een anterieure of samenwerkingsovereenkomst.

Voor voorbereidende grondexploitatieprojecten en voor projecten met ontwikkelaar op basis van een anterieure - of samenwerkingsovereenkomst gaan we volgens de onderhavige systematiek er vanuit dat de kosten zich terugverdienen. Pas bij het afsluiten van een voorbereidende grondexploitatie of bij het afsluiten van een overeenkomst brengen we een eventueel verlies ten laste van de reserve Grondzaken. Aangezien we bij grondzaken het principe hanteren ”verlies neem je op het moment dat je het verlies voorziet” worden de risico’s van de betreffende projecten in een verliesvoorziening voorzien. Op basis van de risicoanalyse is de hoogte van de benodigde voorziening bepaald.

Jaarrekening Jaarrekening Bedragen x € 1.000 2017 2018 Mutaties Voorbereidende grondexploitaties 1.443 1.530 87 Projecten met ontwikkelaar 306 840 480 Totaal 1.750 2.370 567

Sinds 2005 maken wij gebruik van uitgebreide scenario- en risicoanalyses. Dit leidt ertoe dat de grondexploitaties een voorzichtig realistisch beeld geven. Sinds de kredietcrisis 2007 zijn de grondexploitaties meerdere malen herzien waarbij winstverwachtingen zijn bijgesteld en strategie, programma's en uitgiftetempo beter zijn afgestemd op de economische omstandigheden. Ook de grondprijzen zijn realistisch geschat. Dit alles vanuit de verwachting dat in de toekomst ruimtelijke druk blijft op dit deel van de metropoolregio.

Het beeld van de algemene reserve grondzaken ziet er als volgt uit (MPG 01-01-2019):

Bedragen x € 1 miljoen Werkelijk 2017 Werkelijk 2018 Stand per 1 januari Reserve grondzaken 5,3 5,0 1. Verevening grondzaken (excl. bijdrage RIH van 0,68) 21,8 16,7 2. Overige besluiten -4,0 -9,4 Reserve grondzaken 31-12 23,1 12,3 3 Afdracht Algemene dekkingsreserve 18,1 7,3 Reserve grondzaken 31-12 5,0 5,0

243 Mutaties strategische gronden en ruilgronden (agrarisch) De gemeente verwerft strategische gronden in het kader van een actief ontwikkelbeleid. Daarmee zet zij haar privaatrechtelijke positie in om gebiedsontwikkeling te sturen. De huidige economische situatie leidt ertoe dat met nog meer aandacht vooraf beoordeeld wordt of de gewenste, toekomstige ontwikkeling een reëel financieel perspectief biedt.

Het overzicht per categorie is: Gemiddelde Boekwaarde Boekwaarde boekwaarde 31-12-2017 31-12-2018 per m2 excl. (x € 1.000) (x € 1.000) m2 voorz. Koud / Schiphol 25.631 30.063 2.681.771 10,8 Lauw 17.962 5.772 317.261 17,0 Warm 31.664 48.168 1.905.119 74,4 Opstal 0 0 0 0 Ruil 12.682 7.767 1.136.391 5,9 Totaal 87.939 91.770 6.040.542

• ‘koud/Schiphol' (exploitatieperspectief na 20 jaar, maximale waardering van € 20 m2) • ‘lauw’ (exploitatieperspectief tussen 10 en 20 jaar, maximale waardering van € 30 m2) • ‘warm’ (exploitatieperspectief binnen 10 jaar, maximale waardering van € 60 m2) • ‘opstallen’ (maximale waardering taxtatie huidig gebruik) • ‘ruil’ (maximale waardering van € 8 m2)

De bovenstaande categorisering heeft geen effect meer op de balanswaarde. Sinds de Jaarrekening 2017 zijn we namelijk verplicht de gronden tegen de waarde in de huidige bestemming op de balans te activeren.

Voor het direct afwaarderen (het definitief nemen van duurzame waardevermindering) van de strategische grondvoorraad danwel het treffen van een verliesvoorziening zijn geen bindende voorschriften meer. In 2017 is daartoe (weer) een “verliesvoorziening gronden” geopend.

De verliesvoorziening gronden bedraagt over 2018 € 17,6 miljoen.

244 Toezichtinformatie

Inleiding De Wet Revitalisering generiek toezicht (Rgt) is op 1 oktober 2012 in werking getreden. Dit mede naar aanleiding van calamiteiten zoals de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam waarin het Rijk heeft laten onderzoeken hoe het toezicht op de uitvoering van wettelijke medebewindstaken bij gemeenten kon verbeteren. Er bleek in de loop van de tijd een stroperig en bureaucratisch geheel te zijn ontstaan van divers toezicht vanuit de ene overheid op de andere. Het belangrijkste advies, dat niet alleen door het Rijk maar ook door de koepels van gemeenten en provincies werd omarmd, kwam van de commissie Oosting die in 2007 adviseerde:

• de ‘horizontale controle’ van gemeenteraden op wettelijke medebewindstaken uitgevoerd door het college van B&W moet worden versterkt; • de interbestuurlijke toezichthouders moeten uitgaan van vertrouwen en sober, integraal en proportioneel optreden; • interbestuurlijk toezicht moet in principe alleen vanuit de naast hogere overheid komen.

Wat betekent dit voor de gemeenteraad? De rol van de raad als controleur van de uitvoering van wettelijke medebewindstaken door het college is belangrijker geworden. Het uitgangspunt van de Wet Rgt is vertrouwen. Vertrouwen dat gemeenten hun taken goed uitvoeren en dat de horizontale verantwoording en controle goed werken. De provincie als toezichthouder komt pas in actie als blijkt, dat de medebewindstaken niet goed worden

245 uitgevoerd. Daar, waar de uitvoering goed verloopt, kan de provincie op afstand blijven. Daar waar dat nog niet het geval is, moet de provincie haar toezichthoudende rol vervullen.

De provincie blijft onze belangrijkste toezichthouder. Hiertoe heeft de provincie op 16 december 2013 de verordening systematische toezicht informatie vastgesteld. In deze verordening is toezicht geregeld op de archiefwet, de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO), veiligheid en wet ruimtelijke ordening. De systematische toezichtinformatie wordt jaarlijks voor 15 juli verstrekt aan de provincie. Er zijn nog geen informatie arrangementen met het rijk afgesproken. Vanaf onze jaarstukken 2014 verstrekken we deze informatie op efficiënte wijze.

Preventief toezicht wegens voorgenomen herindeling Op 13 december 2016 hebben de gemeenteraden van Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude het herindelingsontwerp ‘nieuwe gemeente Haarlemmermeer’ vastgesteld. Als gevolg van dit besluit stonden beide gemeentes in 2018 op basis van de wet Arhi automatisch onder preventief toezicht.

Het toetsingscriterium van het Arhi-toezicht is ‘het financiële belang van de nieuw te vormen gemeente’. Het doel van dit toezicht is om te voorkomen dat besluiten van de op te heffen gemeenten een zware claim leggen op de financiële positie van de nieuw te vormen gemeente. Vooraf is geconstateerd dat het hier gaat om twee financieel gezonde gemeenten die gekozen hebben voor een samenvoeging. Dit betekent dan ook dat de vorm van toezicht licht kan zijn. De belangrijkste vraag die hierbij gesteld wordt bij nieuw of gewijzigd beleid: ‘’Beïnvloedt de hoogte van de geraamde lasten en/of baten, het uitgangspunt van een gezonde financiële positie van de nieuwe gemeente?’’

Door de Provincie Noord-Holland is bij brief van 16 januari 2017, kenmerk 655966/899777, aangegeven welke besluiten goedkeuring behoeven voordat tot uitvoering overgegaan kan worden. Het betreft:

• besluiten tot vaststelling van begrotingen en begrotingswijzigingen; • besluiten tot het kopen, ruilen, vervreemden en bezwaren van onroerende zaken; • besluiten betreffende belastingverordeningen.

Binnen deze categorieën geldt de goedkeuringseis niet voor:

• besluiten betreffende onroerende zaaktransacties ter realisering van reguliere bestemmingsplannenen passend binnen rendabele exploitatieopzetten; • besluiten tot redactionele aanpassingen van belastingverordeningen.

Door regelmatig ambtelijk overleg met de provincie en de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude over voorgenomen besluiten, is bereikt dat de gemeentelijke processen zo soepel mogelijk bleven lopen in de periode dat het preventief toezicht geldt. In 2018 vielen negen raadsbesluiten en één collegebesluit van Haarlemmermeer onder het preventief toezicht. Voor al deze besluiten is de goedkeuring van Gedeputeerde Staten van Noord-Holland ontvangen.

Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en externe Veiligheid De informatie die voor de provincie nodig is om te beoordelen of de gemeente Haarlemmermeer op adequate wijze uitvoering geven aan vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) op grond van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), inclusief externe veiligheid, is vóór de uiterste datum van 15 juli 2018 aan de provincie verstrekt. Veel van deze VTH-taken waren ondergebracht bij de en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. Sinds 1 januari 2019 voert de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied deze VTH-taken uit voor de (nieuwe) gemeente Haarlemmermeer.

246 Naar aanleiding van de (positieve) beoordelingen over de voorgaande jaren heeft het college van gedeputeerde staten van Noord-Holland (GS) besloten om gemeente Haarlemmermeer, net als in 2017, onder het versoberd toezicht te plaatsen. Dit betekent dat GS de aangeleverde informatie alleen heeft beoordeeld op volledigheid en actualiteit. Bij brief van 6 december 2018 heeft GS aangegeven dat de gemeente Haarlemmermeer aan de gestelde voorwaarden voldoet.

In 2019 gaat de provincie naast het toezicht op de processen voor vergunningverlening, toezicht en handhaving omgevingsrecht, ook thematisch toezicht uitvoeren. Dit jaar staan de thema’s ‘illegaal gebruik van recreatieparken’ en ‘brandveiligheid in zorginstellingen’ centraal.

Wet ruimtelijke ordening (Wro) In 2013 waren na de inhaalslag nagenoeg alle bestemmingsplannen actueel (jonger dan 10 jaar). Sindsdien is de markt aangetrokken. Initiatiefnemers blijven zich aandienen met ontwikkelplannen. Daarom is er nu nog steeds sprake van een druk programma voor bestemmingsplannen, vooral door nieuwe ontwikkelingen die door ruimtelijke plannen worden gefaciliteerd. Bovendien hebben we, vooruitblikkend op de Omgevingswet, capaciteit besteed aan de implementatie daarvan.

In dit verband hebben wij in april 2017 besloten om in beginsel geen nieuwe actualisaties te starten van bestaande bestemmingsplannen, vooral als dat puur is om te voldoen aan de bepalingen over de tienjaarcyclus in de Wro. Dat betreft zeven grote plangebieden.

Hierna hebben wij de vorderingen getalsmatig concreet en gespecificeerd omschreven.

Uitgangssituatie Per 1 januari 2018 waren er 24 bestemmingsplannen ‘in de maak’. Daarvan waren er drie plannen ter actualisering van bestaande bestemmingsplannen of herziening op onderdelen na afloop van een bestemmingsplanprocedure (hierna: beheersplannen). Er waren 21 bestemmingsplannen voor een ontwikkeling (hierna: ontwikkelplannen). Vier van deze 21 ontwikkelplannen zijn wijzigingsplannen.

Mutaties Ten opzichte van de uitgangssituatie van 24 bestemmingsplannen ‘in de maak’ aan het begin van 2018 zijn in totaal 19 nieuwe plannen op de lijst gekomen.

Er zijn 13 plannen van de lijst af gegaan; die zijn in werking getreden, de meeste ervan zijn bovendien onherroepelijk geworden. 11 van de 13 zijn ontwikkelplannen.

Productie Er zijn in 2018 21 bestemmingsplannen vastgesteld en één beheersverordening, 16 door de raad en zes door B&W. Van die 21 plannen zijn 19 ontwikkelplannen en twee beheersplannen.

Er zijn in 2018 één beheersverordening en 15 bestemmingsplannen onherroepelijk geworden. In drie van de 15 gevallen zijn ingestelde beroepen ingetrokken, in drie andere van de 15 gevallen heeft het geleid tot een beroepsuitspraak van de Raad van State (de beroepen zijn ongegrond verklaard). Omtrent vier bestemmingplannen is eind 2018 nog beroep aanhangig. Die vier plannen zijn wel in werking en hebben dus rechtskracht.

Eindsituatie Per saldo stonden er per 31 december 2018 34 plannen op de lijst als ‘in de maak’; dit getal is inclusief de vier plannen waarover nog beroep aanhangig is.

247 Sinds 1 januari 2010 zijn overheden op grond van de Wet ruimtelijke ordening verplicht om nieuwe ruimtelijke plannen volgens wettelijke standaarden digitaal op te stellen. Wij voldoen hieraan. Alle producten van de gemeente Haarlemmermeer zijn beschikbaar via Ruimtelijkeplannen.nl.

Bestemmingsplannen dienen niet ouder te zijn dan tien jaar. Aan deze actualiseringsplicht wordt goeddeels voldaan. Waar dit niet het geval is als gevolg van uitspraken van de Raad van State waarin een (plan)deel van een actueel plan is vernietigd, zijn nieuwe bestemmingsplannen in voorbereiding. Een andere achtergrond van veroudering is gelegen in het besluit van het college uit april 2017 om geen beheersplannen meer te actualiseren. Intussen is een plan in de maak voor Buitenkaag en diverse woongebieden in Hoofddorp, als implementatie van de Omgevingswet, preluderend op een omgevingsplan.

De ‘Wet afschaffing actualiseringsplicht bestemmingsplannen’, eveneens bedoeld om op de Omgevingswet vooruit te lopen – daarin komt geen actualiseringsplicht voor een omgevingsplan voor – is op 1 juli 2018 in werking getreden. Deze versoepeling geldt alleen voor plannen die elektronisch te raadplegen zijn. Daarom is een minimaal restje geldende plannen van voor 1 januari 2010 alsnog op ruimtelijkeplannen.nl geplaatst. Het gevolg van deze wet is dat gemeenten weer legitiem leges kunnen invorderen voor de behandeling van aanvragen omgevingsvergunning, ook al betreft het gronden gelegen in een bestemmingsplan van meer dan tien jaar oud.

Toezicht op taakstelling Huisvesting Verblijfsgerechtigden Onze gemeente stond in 2017 onder verscherpt interbestuurlijk toezicht van de provincie en bleef dat enige tijd in 2018 staan. Reden was de achterstand in huisvesting van statushouders. In november 2018 is de provincie overgestapt naar regulier toezicht omdat er geen achterstand meer was in het huisvesten van statushouders. Hiermee is het verscherpte interbestuurlijk toezicht in het kader van taakverwaarlozing vervallen.

Archiefwet De gemeentearchivaris heeft voor de gemeente Haarlemmermeer een verklaring 2018 opgesteld met als oordeel dat het beheer van de archiefbescheiden die niet zijn overgebracht naar de archiefbewaarplaats voldoende compliant is aan Archiefwet- en regelgeving. Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Holland hebben vanuit het interbestuurlijk toezicht het informatie- en archiefbeheer van gemeente Haarlemmermeer over maart 2017/maart 2018 beoordeeld als ‘adequaat’.

De gemeentearchivaris van Haarlemmermeer, de directeur van het Noord-Hollands Archief, is belast met het toezicht op de naleving van de Archiefwet bij de gemeente. De Archiefverordeningen 2014 bepaalt dat de archivaris één maal per jaar verslag doet aan het college van burgemeester en wethouders betreffende de uitoefening van het toezicht en het college tenminste één maal per jaar verslag doet aan de gemeenteraad. Het college voldoet middels deze paragraaf aan de verplichting. De verslagen van de archivaris met betrekking tot het toezicht op nog niet overgebrachte (via het Historisch Archief openbaar gemaakte) informatie en het beheer van de archiefbewaarplaatsen zijn opvraagbaar.

Een goede informatiehuishouding is de basis voor accountability: De erkenning van de verantwoordelijkheid voor beleid, besluiten, producten, acties en transacties, en de verplichting om te rapporteren en verantwoording af te leggen voor de daaruit voortvloeiende gevolgen. Eventuele gebreken in compliance en accountability worden in de verslagen van de gemeentearchivaris uitgedrukt in geconstateerde risico's, waarbij aandachtpunten voor het komende jaar worden aangedragen.

248 De belangrijkste ontwikkelingen in 2018:

• het afwikkelen van de informatiehuishouding van de voormalige gemeenten Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude gaat goed: De dynamische archieven zijn per 31 december 2018 afgesloten en het (technisch) ‘inhuizen’ van alle applicaties van Haarlemmerliede en Spaarnwoude in het datacenter van Haarlemmermeer is tijdig afgerond; • bovenop de werkzaamheden die ontstonden door de ambtelijke fusie en als voorbereiding op de bestuurlijke fusie én de lopende werkzaamheden, moesten de papieren archieven van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude eerder dan gepland worden verplaatst naar het Noord-Hollands Archief (NHA, te bewaren archief) en het raadhuis in Hoofddorp (op termijn te vernietigen archief), omdat een aanbouw van het gemeentehuis in Halfweg onbruikbaar was geworden door schade aan de fundering; • voor de nieuwe gemeente Haarlemmermeer zijn de Archiefverordening 2019, het Beheerbesluit informatiebeheer 2019 en het Besluit vervanging 2019 voorbereid.

De belangrijkste aandachtspunten voor 2019:

• geef nadere invulling aan de verantwoordelijkheid van de clusters om hun informatiebeheersplannen te actualiseren en bied centrale kaders, zodat de informatiebeheersplannen eenduidig en inzichtelijk zijn; • zorg voor ontwikkeling van kwaliteitszorg informatiebeheer binnen de clusters met opzet voor een kwaliteitshandboek, procedures voor conversie en migratie van informatie, interne kwaliteitscontroles en voorwaarden aan informatiesystemen voor digitaal informatiebeheer; • leg back-up- en herstelprocedures van de bedrijfskritische informatiesystemen vast, test deze regelmatig en zorg na de eerste succesvolle test voor de vernietiging van de sinds juli 2015 gedigitaliseerde (papieren) documenten; • breng de ‘veiliggestelde’ website (archiefweb.eu) en de geluidsopnamen van de raadsvergaderingen (gemeenteoplossingen.nl) van Haarlemmerliede en Spaarnwoude over naar het e-depot van het NHA, wanneer dit hier technisch voor geschikt is; • rond de resterende overbrengingen van archieven uit de periode 1990-2006 (Haarlemmermeer) af en bereid de overbrenging van archieven uit de periode 2006-2018 (Haarlemmermeer) en 1990-2018 (Haarlemmerliede en Spaarnwoude) voor; • pak de reguliere vernietiging (2019) weer op en zorg ervoor dat de bestaande (digitale) achterstanden (2016-2018) niet groter worden.

249 Jaarrekening

250 Algemene grondslagen voor het opstellen van de jaarrekening

De jaarrekening is opgemaakt met inachtneming van de voorschriften volgens het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en de vigerende verordeningen.

Grondslagen voor consolidatie Verbonden partijen worden niet geconsolideerd.

Grondslagen voor de balans De waardering van activa en passiva en de bepaling van het resultaat vindt plaats op basis van historische kosten. De activa en passiva worden opgenomen tegen nominale waarden, tenzij hierna anders is weergegeven.

Stelsel- en schattingswijzigingen In 2018 waren er geen stelsel- en/of schattingswijzigingen.

Vaste activa Algemeen Op grond van de Financiële verordening worden alleen de vaste activa met een investeringsbedrag groter dan € 50.000 geactiveerd, uitgezonderd gronden en terreinen. Deze laatste worden altijd geactiveerd.

Immateriële vaste activa Bijdragen aan activa van derden worden geactiveerd. Dergelijke geactiveerde bijdragen zijn gewaardeerd tegen het bedrag van de verstrekte bijdragen, verminderd met afschrijvingen. De verleende bijdragen worden afgeschreven in de periode waarin het betrokken actief van de derde op basis van de door de gemeente gestelde voorwaarden moet bijdragen aan de publieke taak.

Materiële vaste activa In erfpacht uitgegeven gronden De in erfpacht uitgegeven percelen zijn gewaardeerd tegen de eerste uitgifteprijs. Dit is de waarde die bij eerste uitgifte als basis voor de canonberekening in aanmerking is genomen. Percelen waarvan de erfpacht eeuwigdurend is afgekocht, zijn tegen een geringe registratiewaarde opgenomen.

Activa met een meerjarig economisch nut Deze activa zijn opgenomen tegen de verkrijging- of vervaardigingprijs, verminderd met de gecumuleerde afschrijvingen. Bij het afschrijven wordt rekening gehouden met specifieke investeringsbijdragen van derden die op de desbetreffende investering in mindering worden gebracht. Bijdragen uit reserves worden niet rechtstreeks op de activa in mindering gebracht, maar via de afzonderlijke programmarekeningen aangewend voor dekking van de afschrijving. De overige gronden en terreinen, waaronder de “niet in exploitatie genomen gronden” zijn gewaardeerd op maximaal de marktwaarde.

Investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven. Wanneer investeringen grotendeels of meer worden gedaan voor riolering, voor het inzamelen van huishoudelijk afval of begraafplaatsen, dan worden deze investeringen op de balans opgenomen in een aparte categorie: de investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven.

Activa in de openbare ruimte met een meerjarig maatschappelijk nut Deze worden ook geactiveerd. Dit betreffen de eerste aanleg van wegen met de hierbij behorende

251 civiele kunstwerken, de niet in grondexploitaties opgenomen eerste aanleg of vervanging van grote wegen- en waterbouwkundige werken (viaducten, bruggen, verkeersregelinstallaties en openbare verlichting) en omvangrijke wegenreconstructies in het kader van een wijkverbetering of verkeersdoorstroming. Waardering vindt plaats tegen verkrijging- of vervaardigingprijs, verminderd met de gecumuleerde afschrijvingen. Bij het afschrijven wordt rekening gehouden met specifieke investeringsbijdragen van derden die allereerst op de desbetreffende investering in mindering worden gebracht. Dekking uit een reserve wordt bij investeringen met maatschappelijk nut op dezelfde manier verwerkt als bij de investeringen met economisch nut. Dit houdt in dat de reserve via de afzonderlijke programmarekeningen aangewend wordt voor dekking van de afschrijving. De ondergrond van deze werken wordt daarbij als integraal onderdeel van het werk beschouwd (en dus ook afgeschreven). Het is dus ook niet meer mogelijk om extra af te schrijven op investeringen met maatschappelijk nut.

In de toelichting op de balans is een uitsplitsing aangebracht tussen investeringen met maatschappelijk nut vanaf 2017 geactiveerd en voor 2017 geactiveerd.

Afschrijvingsmethode De berekening van de afschrijvingen geschiedt conform de lineaire afschrijvingsmethode op basis van de verwachte economische gebruiksduur per actief. De gebruiksduur wordt zowel bepaald door technische als economische slijtage.

Afschrijvingen De afschrijvingen op de materiële vaste activa die ten laste worden gebracht van de programmarekening, worden berekend op basis van de verkrijgingprijs, verminderd met eventuele investeringsbijdragen. Met een eventuele restwaarde wordt geen rekening gehouden. De afschrijvingstermijnen bij eerste aanleg of aanschaf zijn:

Categorie Aantal jaar Gronden en terreinen n.v.t. Inrichten gronden (niet) openbare dienst 10-30 Gebouwen (niet) voor openbare dienst en sportgebouwen 10-40 Inrichting gebouwen 3-20 Materieel 3-15 Openbaar groen 20-50 Wegen, straten en pleinen 10-55 Bruggen 10-30 Riolering 20-60

Financiële vaste activa De waardering van de deelnemingen vindt plaats tegen de nominale waarde van het gestorte kapitaal. Zo nodig is een voorziening voor verwachte oninbaarheid in mindering gebracht.

Participaties in het aandelenkapitaal van NV’s en BV’s (kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen in de zin van het BBV) zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs van de aandelen. Indien de waarde van de aandelen onverhoopt structureel mocht dalen tot onder de verkrijgingsprijs zal afwaardering plaatsvinden. Tot dusver is een dergelijke afwaardering niet noodzakelijk gebleken.

Van een deelneming is krachtens artikel 1 lid e BBV sprake als de gemeente participeert in het aandelenkapitaal van een NV of BV.

Vlottende activa Voorraden De voorraden worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs of lagere marktwaarde.

252 De ‘Bouwgronden in exploitatie’ zijn gewaardeerd tegen de vervaardigingsprijs, dan wel de lagere marktwaarde. De vervaardigingsprijs omvat de kosten die volgens besluit ruimtelijk ordening rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend (zoals grondaankopen en kosten van bouwen woonrijp maken), alsmede de rentekosten over het vreemde vermogen en de administratie- en beheerskosten. Genomen resultaten zijn in de waardering verdisconteerd. Dit kan bij het verwachten van toekomstige verliezen leiden tot een negatieve stand van de activa, aangezien de verliesvoorziening verwerkt wordt als een correctiepost.

Winstnemingen grondexploitaties Tussentijdse winsten worden genomen volgens het realisatie beginsel. De techniek die hiervoor toegepast moet worden is de “percentage of completion (POC) methode” (percentage gerealiseerde kosten x percentage gerealiseerde opbrengsten x geraamde winst). Van de geraamde winst worden eerst de risico’s in mindering gebracht.

Verliesnemingen grondexploitaties Verliesneming op bouwgronden in exploitatie (BIE) Bij actieve grondexploitaties met een verwacht negatief resultaat wordt een voorziening getroffen ter hoogte van dit negatieve verwachte resultaat.

Parameters grondexploitaties In de grondexploitaties wordt gerekend met langjarige gemiddelde parameters voor kosten- en opbrengstenstijging en renteontwikkelingen. Deze zijn mede de basis voor het opstellen van het (t)MPG dat halfjaarlijks aan de raad ter besluitvorming wordt voorgelegd.

Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voor verwachte oninbaarheid is een voorziening in mindering gebracht. De voorziening wordt statistisch bepaald op basis van de geschatte inningskansen.

Liquide middelen De liquide middelen worden tegen nominale waarde opgenomen.

Vaste passiva Eigen vermogen Het eigen vermogen bestaat uit de algemene- en bestemmingsreserves en het resultaat na bestemming volgens het overzicht van baten en lasten (de programmarekening).

De raad bepaalt of een bestemmingsreserve wordt opgeheven en wat er met het resterende saldo gebeurt. Op het moment dat een bestemmingsreserve bij de jaarrekening op nul staat en geen nieuwe besluiten worden genomen, wordt een voorstel tot opheffing gedaan.

Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor verplichtingen of verwachte verliezen of risico’s waarvan de omvang redelijkerwijs is in te schatten op de balansdatum. Onder voorzieningen worden ook opgenomen de van derden verkregen middelen die specifiek moeten worden besteed. Uitzondering hierop vormen de van Europese en Nederlandse overheidslichamen verkregen middelen. Deze worden gepresenteerd bij de ‘Overlopende passiva’.

De voorzieningen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde. De pensioenverplichting voor de wethouders is echter tegen de contante waarde van de (reeds opgebouwde) toekomstige uitkeringsverplichtingen gewaardeerd.

253 Voor arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van een jaarlijks vergelijkbaar volume wordt geen voorziening getroffen of op andere wijze een verplichting opgenomen. De referentieperiode is dezelfde als die van de meerjarenraming, te weten vier jaar. Indien sprake is van (eenmalige) schokeffecten (bijvoorbeeld reorganisaties) dient wel een verplichting opgenomen te worden.

Vaste schulden met een rente typische looptijd van één jaar of langer Vaste schulden worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, verminderd met gedane aflossingen. De vaste schulden hebben een rente typische looptijd van één jaar of langer.

Vlottende passiva De vlottende passiva worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen Borg- en garantstellingen Voor zover leningen door de gemeente gewaarborgd zijn, is buiten de balanstelling het totaalbedrag van de geborgde schuldrestanten opgenomen.

Langlopende verplichtingen Langlopende verplichtingen zijn opgenomen indien de contractduur per contract per balansdatum groter is dan drie jaar en de contractwaarde groter is dan € 1 miljoen voor contracten gerelateerd aan de exploitatie en € 2 miljoen voor contracten gerelateerd aan investeringsprojecten.

Grondslagen voor resultaatbepaling Dit onderdeel bestaat uit de grondslagen voor resultaatbepaling bij baten en lasten, personeel, dividend, onderhoudskosten en resultaatneming grondexploitaties.

Baten en lasten De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Baten en winsten worden slechts genomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verliezen en risico's die hun oorsprong vinden voor het einde van het begrotingsjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

Personeelslasten Personeelslasten worden in principe toegerekend aan het boekjaar waarop ze betrekking hebben. Als gevolg van het formele verbod op het opnemen van voorzieningen c.q. schulden uit hoofde van jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van vergelijkbaar volume, worden sommige personele lasten echter toegerekend aan de periode waarin uitbetaling plaatsvindt; denk aan componenten zoals ziektekostenpremie voor gepensioneerden, overlopende verlofaanspraken.

Dividend Dividendopbrengsten van deelnemingen worden als baten genomen op het moment waarop het dividend betaalbaar wordt gesteld en opeisbaar is.

Onderhoudskosten Onderhoudskosten lopen via de exploitatielasten, tenzij hiervoor een voorziening is getroffen. In Haarlemmermeer geldt dit voor het onderhoud van gebouwen.

Algemene uitkering Met betrekking tot de verwerking van de algemene uitkering heeft de commissie BBV een stellige uitspraak gedaan. Deze uitspraak houdt in dat in de jaarrekening de algemene uitkering wordt opgenomen conform de in het jaar laatst gepubliceerde accresmededeling, die doorgaans is opgenomen in de septembercirculaire van het boekjaar.

254 Gebruik van schattingen Bij het opstellen van de jaarrekening doet het college van burgemeester en wethouders schattingen en veronderstellingen die medebepalend zijn voor de opgenomen bedragen. Dit gebeurt in overeenstemming met algemeen geldende grondslagen.

255 Overzicht van baten en lasten in de jaarrekening

Programma/Mutatie reserves (bedragen × Baten en Begroting Begroting Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) lasten origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd 2018 2018 2018 Bestuur, samenleving en publiekscontact Baten 5.288 4.508 4.350 -157 Lasten 15.554 15.162 15.267 -105 Saldo -10.266 -10.654 -10.917 -263 Veiligheid Baten 0 2.673 2.161 -512 Lasten 14.529 18.052 17.925 127 Saldo -14.529 -15.380 -15.764 -384 Zorg en werk Baten 27.584 30.721 31.167 446 Lasten 91.822 99.236 101.826 -2.590 Saldo -64.239 -68.515 -70.659 -2.144 Maatschappelijke ontwikkeling Baten 13.203 15.622 16.415 794 Lasten 94.775 91.209 91.537 -328 Saldo -81.572 -75.587 -75.122 466 Mobiliteit Baten 101 150 230 80 Lasten 5.628 5.590 5.502 88 Saldo -5.526 -5.440 -5.272 168 Ruimtelijke ontwikkelingen Baten 68.625 91.425 97.206 5.781 Lasten 64.613 88.857 83.485 5.372 Saldo 4.011 2.569 13.721 11.152 Wonen Baten 199 199 202 3 Lasten 3.469 2.456 2.124 332 Saldo -3.270 -2.257 -1.922 335 Kwaliteit fysieke omgeving Baten 27.817 27.624 28.383 759 Lasten 56.899 56.533 57.550 -1.018 Saldo -29.082 -28.909 -29.168 -259 Economische zaken Baten 1.660 2.642 2.823 181 Lasten 5.459 7.703 7.403 300 Saldo -3.798 -5.061 -4.580 481 Overzicht algemene dekkingsmiddelen Baten 255.977 264.500 267.946 3.446 Lasten 6.933 8.845 9.979 -1.134 Saldo 249.044 255.656 257.968 2.312 Overzicht overhead Baten 251 3.601 4.164 562 Lasten 45.725 53.765 50.691 3.074 Saldo -45.474 -50.163 -46.527 3.636 Totaal van baten excl. reservemutaties 400.704 443.664 455.046 11.382 Totaal van lasten excl. reservemutaties 405.406 447.407 443.288 4.118 Saldo van baten en lasten -4.702 -3.742 11.758 15.501

256 Programma/Mutatie reserves (bedragen × Baten en Begroting Begroting Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) lasten origineel gewijzigd rekening begroting gewijzigd 2018 2018 2018 005 Maatschappelijke ontwikkeling Onttrekking 4.570 2.030 1.677 -352 Storting 60 957 981 -24 Saldo 4.510 1.073 696 -376 008 Mobiliteit Onttrekking 868 4.726 4.532 -194 Storting 5.259 8.058 9.408 -1.350 Saldo -4.391 -3.332 -4.876 -1.544 009 Ruimtelijke ontwikkelingen Onttrekking 16.141 12.922 17.656 4.734 Storting 16.141 12.922 17.656 -4.734 Saldo 0 0 0 0 010 Wonen Onttrekking 1.530 737 426 -311 Storting 48 48 48 0 Saldo 1.482 689 378 -311 011 Kwaliteit fysieke omgeving Onttrekking 267 267 299 32 Saldo 267 267 299 32 012 Economische zaken Onttrekking 100 100 0 -100 Storting 248 248 460 -213 Saldo -148 -148 -460 -313 013 Overzicht algemene dekkingsmiddelen Onttrekking 7.447 24.451 21.878 -2.573 Storting 3.037 17.158 21.519 -4.361 Saldo 4.410 7.293 359 -6.934 Totaal van baten reservemutaties 30.923 45.232 46.468 1.236 Totaal van lasten reservemutaties 24.792 39.390 50.072 -10.682 Resultaat reservemutaties 6.130 5.842 -3.604 -9.446 Totaal van baten incl. reservemutaties 431.627 488.896 501.514 12.618 Totaal van lasten incl. reservemutaties 430.198 486.797 493.360 -6.563 Gerealiseerd resultaat 1.429 2.100 8.154 6.055

257 Budgetoverhevelingen

Omschrijving bedrag x € 1.000 Bij de Najaarsrapportage 2018 zijn de volgende budgetoverhevelingen toegekend: Participatie 80 'Naar een toekomstbestendig sociaal domein' 797 Project Sociale Alarmering 133 Sloop noodgebouwen 140 Sociaal programma statushouders 740 Stevige sociale basis 310 Digitaal Stelsel Omgevingswet 300 Invoering Omgevingswet 541 Versnelling woningbouw 100 Vrijgevallen middelen Stadsregio Amsterdam 93 Wonen met zorg 77 Snoeien en rooien bomen 318 Digitalisering Sociaal Domein 2.840 Programma digitale dienstverlening 964 Totaal najaarsrapportage 7.433 Budgetoverhevelingen bij de jaarstukken: Participatie 80 Aanpak van radicalisering 123 Transformatiefonds Jeugd (overheveling naar 2021) 333 Bestrijding van armoede 40 Innovatieprogramma aardgasvrije scholen 318 Maatschappelijke begeleiding statushouders 143 Versnelling lokale aanpak eenzaamheid 250 Versnelling woningbouw 86 Programma digitale dienstverlening 462 Samenleven met de luchthaven 163 Totaal jaarstukken 1.998 Totaal budgetoverheveling 2018 - 2019 9.098 Totaal budgetoverheveling 2018 - 2021 333 Totaal-generaal budgetoverhevelingen 9.431

Toelichting op de budgetoverhevelingen bij de jaarstukken Participatie Voor het thema participatie zijn incidentele middelen beschikbaar gesteld voor de periode 2015-2018. Bij de Najaarsrapportage 2018 is van deze middelen een bedrag van € 80.000 overgeheveld. Met de evaluatie van het participatie-onderzoek is meer tijd benut voor reflectie. Hierdoor is de uitvoering van participatietrajecten vertraagd. Van het voor 2018 nog beschikbare budget, resteert nog € 80.000 (na verwerking van de budgetoverheveling van de najaarsrapportage). Deze middelen worden in 2019 ingezet voor:

• doorontwikkeling en implementatie digitale gebiedsprogramma's; • crowdfundingsplatform Nieuwe Pioniers, hosting en doorontwikkeling website; • ondersteuning gebieds- en/of procesmanagers, bijvoorbeeld inhuren onafhankelijk voorzitter, inzet participatiehulpmiddelen (onder andere Digipanel).

258 Aanpak van radicalisering De versterkingsgelden voor de aanpak van radicalisering worden ieder jaar door de Nationaal coördinator terrorismebestrijding en veiligheid (NCTV) toegekend. Haarlemmermeer fungeert als coördinator van de gelden voor 35 gemeenten. De versterkingsgelden zijn niet geheel besteed. Een deel van de toegekende versterkingsgelden worden besteed aan taken die doorlopen tot en met maart 2019. De taken die voor 2018 gepland waren zijn uitgevoerd.

Transformatiefonds Jeugd Op 23 november 2018 is bekend geworden dat onze aanvraag uit het transformatiefonds Jeugd door het Ministerie van Volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) is gehonoreerd. Er wordt drie keer € 332.520 (2018, 2019 en 2020) beschikbaar gesteld. Bij de decembercirculaire 2018 is de eerste € 332.520 uitgekeerd. Echter in het ingediende transformatieplan is ervan uit gegaan dat de uitgaven zullen plaatsvinden in de jaren 2019, 2020 en 2021. Er zijn vijf actielijnen waar het transformatieplan aan moest voldoen en waar wij een verdieping willen bewerkstelligen:

• betere toegang tot jeugdhulp voor kinderen en gezinnen; • meer kinderen zoveel mogelijk thuis laten opgroeien; • alle kinderen de kans bieden zich te ontwikkelen; • kwetsbare jongeren beter op weg helpen zelfstandig te worden; • jeugdigen beter schermen als hun ontwikkeling gevaar loopt.

Om niet elk jaar budget te hoeven overhevelen wordt het budget van 2018 overgeheveld naar 2021.

Bestrijding van armoede In de decembercirculaire 2018 is bekend gemaakt dat de decentralisatie-uitkering Schulden en Armoede in 2018 met € 40.000 verhoogd wordt en in 2019 met € 41.000 verlaagd. Ter versterking van het gemeentelijke armoede- en schuldenbeleid, heeft het kabinet voor drie jaar middelen ter beschikking gesteld voor het voorkomen van schulden en de bestrijding van armoede, in het bijzonder onder kinderen (zie paragraaf 4.2.5 van de meicirculaire 2018). Gemeenten geven met de incidentele middelen uit het Regeerakkoord voor drie jaar een impuls aan de verbetering van de toegang tot en de effectiviteit van de gemeentelijke schuldhulpverlening en versterking van de lokale regie van het armoedebeleid. In 2018 kan het extra budget niet meer besteed worden, terwijl voor 2019 rekening is gehouden met het oorspronkelijk toegezegde budget. Daarom wordt voorgesteld het extra budget dat in 2018 ontvangen is, over te hevelen naar 2019. De raad is hierover geïnformeerd in de brief van 30 januari 2019 over de decembercirculaire 2018 (kenmerk X.2018.13852).

Innovatieprogramma aardgasvrije scholen In de decembercirculaire 2018 van het gemeentefonds is bekend gemaakt dat de gemeente een decentralisatie-uitkering verduurzaming schoolgebouwen ontvangt van € 318.182. De bestemming van deze ontvangst volgt in 2019. De raad is hierover geïnformeerd in de brief van 30 januari 2019 over de decembercirculaire 2018 (X.2018.13852).

Maatschappelijke begeleiding statushouders In december is via het gemeentefonds incidenteel budget ontvangen doordat wij meer statushouders hebben gehuisvest in 2018 dan geraamd. Door het tijdstip van de toekenning van deze middelen was besteding niet meer mogelijk. De extra middelen worden in 2019 gebruikt ter continuering van de begeleiding van statushouders. De raad is hierover geïnformeerd in de brief van 30 januari 2019 over de decembercirculaire 2018 (X.2018.13852).

259 Versnelling lokale aanpak eenzaamheid Eind 2018 is via het gemeentefonds incidenteel een rijksbijdrage ontvangen van € 250.000 voor de uitvoering van het actieprogramma ‘Een tegen eenzaamheid’. Door het tijdstip van de toekenning van deze middelen was besteding niet meer mogelijk. De raad is hierover geïnformeerd in de brief van 30 januari 2019 over de decembercirculaire 2018 (X.2018.13852).

Versnelling woningbouw De Versnelling woningbouw bestaat uit vijf deelprojecten: Algemeen, Hoofddorp-Noord, Nieuw- Vennep West, Cruquiushof/ Bennebroekerdijk en Lisserbroek Noord. Het gaat om het eerste jaar van de versnelling woningbouw en voornamelijk om kosten voor voorbereiding, toezicht en administratie (VTA). Die zijn voor de deelnemende clusters ruim ingeschat om capaciteit te garanderen en de voortgang in de belangrijke eerste fase niet in gevaar te brengen. Voor de locaties Nieuw-Vennep West en Cruquius/Bennebroekerdijk is in het voorjaar 2018 gestart met een verkenning van de (on)mogelijkheden en een inschatting van het benodigde budget voor de plankosten tot en met het opstellen van het bestemmingsplan. De uitvoering zal voornamelijk vanaf 2019 plaatsvinden.

Programma digitale dienstverlening Voor het programma digitale dienstverlening is in de Voorjaarsrapportage 2018 € 2.223.000 beschikbaar gesteld. Bij de Najaarsrapportage 2018 is hiervan € 964.000 overgeheveld naar 2019. Het resterende budget zou onder meer besteed worden aan het vernieuwen van de e-formulieren op de gemeentelijke website, een digitaal gebiedsprogramma, de voorbereidingen op een nieuw burgerzakensysteem, enkele digitale innovaties die de dienstverlening verbeteren, een onderzoek naar webtoegankelijkheid en de ontwikkeling van kaarten via een geoviewer. De implementatie van een nieuw burgerzakensysteem is in 2018 niet succesvol verlopen. In de implementatiefase bleek de winnaar van de aanbesteding niet te kunnen voldoen aan de gemeentelijke eisen. In 2019 moet met de nummer twee uit de aanbesteding de implementatie opnieuw voorbereid en uitgevoerd worden. Ook zijn de kosten voor enkele andere digitaliseringsprojecten in 2018 nog niet volledig gemaakt. Er resteert een incidenteel budget van € 462.000.

Samenleven met de luchthaven Bij de Voorjaarsrapportage 2017 is € 163.000 beschikbaar gesteld voor het project “Samenleven met de luchthaven”. In 2017 en 2018 zijn de voorbereidingen getroffen om aan de slag te kunnen gaan met verschillende onderzoeken. Het vrijgemaakte budget is echter niet gebruikt. De oorzaak is dat er moet worden samengewerkt met meerdere partijen en zo mogelijk coalities moeten worden gevormd. Dit intensieve en complexe traject kost tijd. In 2018 is het niet mogelijk gebleken om het aangevraagde budget in te zetten. Het budget blijft nodig, zodat we in de breedte de vraagstukken kunnen gaan onderzoeken, testen en de opgedane kennis in beleid verankeren zodat de praktijk van bouwen en leven rondom een luchthaven een andere, positieve impuls gaat krijgen

260 Overzicht incidentele baten en lasten

Vanuit het BBV (art. 28) is een overzicht van incidentele baten en lasten een verplicht onderdeel van de toelichting op de programmarekening. Dit betreft zowel de programma’s als de reserves. Mutaties op doorlopende baten en lasten, zoals bijvoorbeeld de Algemene Uitkering en afschrijvingen zijn niet meegenomen. Verder hebben wij ervoor gekozen om alleen incidentele baten en lasten op te nemen die groter zijn dan € 75.000.

Incidentele baten Bijgestelde Rekening begroting Rekening Omschrijving baten zijn voordelen in de exploitatie 2017 2018 2018 Bestuur, samenleving en Verkoop apparatuur aan OD 100 publiekscontact Afrekening Stadsregio Economie en wonen 622 Veiligheid Opsporing en ruiming NGE 2.833 1.680 1.147 Zorg en werk Boekwinst verkoop pand AM match 1.300 Maatschappelijke ontwikkeling Bijdrage Platform Regionaal Economische 367 150 150 Structuur t.b.v. subsidie Internationale school Maatschappelijke opvang statushouders 478 Vrijval onderhoudsvoorziening Spectrum 1.170 Nieuwbouw museum 300 300 Taalkoppels 0 93 Opbrengst grondverkopen 917 917 Haarlemmermeersebos Subsidie Groenprojecten 0 481 Ruimtelijke ontwikkelingen Kleinschalige woningbouw (KSW) 898 RIH: ruimtelijke projecten 2.319 3.558 4.233 Resultaat Grondexploitaties 37.024 12.922 17.656 Omgevingsdienst inspectie en leges tunnels 186 Leges omgevingsvergunningen 3.840 420 420 Economische zaken Herstructurering werklocaties/ 66 bedrijventerreinen Verkoop vastgoed 3.019 695 664 Verrekenbeding vastgoed AM Match 1.000 Algemene dekkingsmiddelen Gemeentefonds bijdrage opsporing en 533 2.290 2.290 ruiming NGE Gemeentefonds herindelingsbijdrage 484 476 Gemeentefonds DU: maatschappelijke 568 711 opvang statushouders Gemeentefonds organisatie referendum 256 256 Vrijval voorziening dubieuze debiteuren 1.083 Overhead Samenvoeging Haarlemmermeer en 390 44 36 Haarlemmerliede en Spaarnwoude Totaal incidentele baten 57.228 24.284 29.830 Onttrekkingen aan reserves Algemene reserves Algemene dekkingsreserve 3.181 8.554 5.982 Algemene reserve grondzaken 19.182 12.922 17.656 Reserve RIH 15.680 4.720 4.500 Behoedzaamheidsreserve 4.667 13.365 13.365 Financiële egalisatiereserve 2.390 1.860 1.860 Bestemmingsreserves opheffing reserves i.v.m. reserve dekking 28.613 afschrijvingslasten

261 Bijgestelde Rekening begroting Rekening Omschrijving baten zijn voordelen in de exploitatie 2017 2018 2018 Reserve Haarlemmermeerse bos 145 125 0 Reserve Mainport & Groen 689 188 53 Reserve monumenten 52 400 400 Reserve integraal project water 54 Reserve High Speed Terminal (HST) Cargo 100 Reserve Wonen 838 737 426 Reserve tijdelijke onderwijshuisvesting 93 0 Totaal onttrekkingen reserves 75.591 42.964 44.241 Totaal incidentele baten inclusief onttrekkingen 132.819 67.248 74.071

Incidentele lasten Bijgestelde Rekening begroting Rekening Omschrijving lasten zijn nadelen in de exploitatie 2017 2018 2018 Bestuur, samenleving en Organisatie referendum 256 208 publiekscontact Opkomst bevordering verkiezingen 100 93 Basisregistratie personenstraat justitieel 207 complex Schiphol Veiligheid Opsporing en ruiming NGE 2.851 2.800 2.735 Zorg en werk Resultaat Sociaal Domein 4.139 Huishoudelijk Hulp Toelage (HHT) 405 352 153 Integratie statushouders 42 Niet ontvangen facturen zorgverleners -1.200 Sociaal Domein 2015 Toekomstbestendig Sociaal Domein 350 1.325 1.325 Maatschappelijke ontwikkeling Huur Rietveldschool 93 0 Centrum Jeugd en gezin -175 Incidentele kosten sportaccommodaties -133 -133 (frictiekosten e.d.) Bezuiniging cultuur i.v.m. kwijtschelding -75 Meerse op locatie Cultuurgebouw i.v.m. Restaurant 555 Première Nieuwbouw museum -103 700 700 Taalkoppels 0 93 BTW sportvelden -185 Procesmatige kosten herijking subsidies 220 Internationale school bijdrage Stichting 354 150 150 Openbaar Primair Onderwijs Haarlemmermeer (SOPOH) Schade schoolaccommodaties 233 Afboeken boekwaardes 0 2.044 onderwijsleerpakketten Maatschappelijke opvang statushouders 948 608 607 Afboeken boekwaarde Spectrum 1.578 Onderhoud Nationaal Monument MH17 75 Vernieuwing Haarlemmermeersebos 145 125 0 Mainport & Groen 689 188 53 Aankoop park Zwanenburg 140 110 Saneringskosten Fort Hoofddorp 300 282

262 Bijgestelde Rekening begroting Rekening Omschrijving lasten zijn nadelen in de exploitatie 2017 2018 2018 Mobiliteit Onderzoeks- en advieskosten Verkeer & 163 0 Vervoer Ruimtelijke ontwikkelingen Kleinschalige woningbouw 1.054 Resultaat Grondexploitaties 19.182 12.922 17.656 RIH: Ruimtelijke projecten 2.319 4.720 4.500 Bijdrage voorziening Quatrebas 3.030 Planschade 115 Omgevingsdienst inspectie en leges 155 tunnels Invoering omgevingswet 323 410 383 Digitaal stelsel omgevingswet 100 100 Bijdrage omgevingsvergunningen 599 Samenleven met de luchthaven 181 Versnelling woningbouwproductie 20 850 571 Overbrugging duurzaamheid 120 120 C-Creators 100 100 Wonen Woningbouwplannen 356 52 Uitgaven wonen 617 207 166 Kwaliteit fysieke omgeving Bodemverontreiniging Vuurbaak 105 Uitdunnen wandelbos Hoofddorp-Centraal 98 Economische zaken Herstructurering werklocaties/ 166 bedrijventerreinen Bijdrage Coalition of The Willing 75 Afboeken boekwaardes vastgoed 702 702 Algemene dekkingsmiddelen Implementatiekosten ICT Sociaal Domein 1.267 2.146 1.103 Transitiekosten Sociaal Domein 820 Informatiebeveiliging 57 Kapitaallasten (eenmalige afschrijving 2.936 vastgoed) Participatie in ruimtelijke ontwikkeling 110 Overzicht overhead Afschrijving gemeentehuis (t.l.v. AR) 2.499 2.499 Afschrijving voorb. kosten Huis van 700 375 Haarlemmermeer Samenvoeging Haarlemmermeer en 1.226 3.187 2.138 Haarlemmerliede en Spaarnwoude Juridische kosten 118 370 383 Programma Digitale dienstverlening 1.260 799 Duurzaam in Control 101 80 84 Online team 102 102 Diversen Budgetoverhevelingen 3.130 2.002 Diverse kleine posten 61 Totaal incidentele lasten 45.788 41.128 42.255 Stortingen in de reserves Algemene reserves Algemene dekkingsreserve 11.725 14.765 11.760 Algemene reserve grondzaken 37.024 12.922 17.656 Algemene reserve RIH 2.319 3.558 4.233 Behoedzaamheidsreserve 3.526 Financiële egalisatiereserve 90 90 Bestemmingsreserves Reserve dekking afschrijvingslasten 47.375 Reserve Haarlemmermeerse bos 897 897

263 Bijgestelde Rekening begroting Rekening Omschrijving lasten zijn nadelen in de exploitatie 2017 2018 2018 Reserve monumenten 103 0 24 Bestemmingsreserve HST 226 0 Reserve herstructurering 249 bedrijventerreinen Reserve wonen 48 48 totaal stortingen in reserves 102.547 32.280 34.708 Totaal incidentele lasten incl. stortingen 148.335 73.408 76.963 Saldo incidentele baten en lasten -15.516 -6.160 -2.892

Het totaal van de incidentele lasten is € 2,9 miljoen hoger dan de incidentele baten. Dat betekent dat er geen stucturele lasten zijn gedekt door incidentele baten. Hiermee was er sprake van een 'materieel begrotingsevenwicht' in 2018.

264 Wet Normering Topinkomens (WNT)

Bezoldiging topfunctionarissen De heer J. van de De heer C. Brugman Rhee Functie(s) Leidinggevende topfunctionarissen Gemeentesecretaris Griffier 2018 2017 2018 2017 Duur dienstverband 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 Omvang dienstverband (in fte) 1,0 1,0 1,0 1,0 Gewezen topfunctionaris? Nee Nee Nee Nee (Fictieve) dienstbetrekking? Ja Ja Ja ja Zo niet, langer dan 6 maanden binnen 18 maanden werkzaam? n.v.t n.v.t. n.v.t n.v.t. Bezoldiging Beloning 142.542 148.092 111.058 113.846 Belastbare onkostenvergoedingen 168 382 0 0 Beloningen betaalbaar op termijn 18.722 17.502 17.905 16.692 Totaal bezoldiging 161.432 165.976 128.963 130.538 Toepasselijk WNT-maximum 189.000 181.000 189.000 181.000 Motivering indien overschrijding: n.v.t n.v.t. n.v.t n.v.t.

Uitkeringen wegens beëindiging dienstverband aan topfunctionarissen Niet van toepassing.

Overige rapportageverplichtingen op grond van WNT Naast de hierboven vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen die een bezoldiging boven het individuele WNT-maximum hebben ontvangen.

265 Onvoorzien

Op de begrote post voor onvoorziene uitgaven van € 10.000 is geen beroep gedaan.

266 Overzicht begrotings- en kredietoverschrijdingen

Bij de rechtmatigheidscontrole vormt het begrotingscriterium een belangrijk toetsingscriterium. Het begrotingscriterium is van toepassing op de lasten. Begrotingsoverschrijdingen zijn in principe onrechtmatig. Volgens het de kadernota rechtmatigheid van de commissie BBV zijn er echter situaties denkbaar waarbij de overschrijdingen binnen het door de raad uiteengezette beleid zijn gebleven, zoals compensatie van hogere kosten door direct gerelateerde hogere opbrengsten en kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen.

In volgend overzicht zijn de afwijkingen van de programma’s opgenomen (overschrijding van de lasten) met daarbij de verklaring in hoeverre de afwijking past binnen het door de raad geformuleerde beleid. Op basis van de Financiële verordening Haarlemmermeer 2016 wordt een beleidsdoel van een programma die 10% of meer van het begrotingstotaal (lasten) voor mutaties reserves omvat, apart door de raad geautoriseerd. In 2018 betrof dit het beleidsdoel A van het programma Zorg en werk en beleidsdoel B van programma Ruimtelijke ontwikkelingen. Voor deze beleidsdoelen moet de begrotingsrechtmatigheid apart worden vastgesteld. De andere beleidsdoelen van de programma's Zorg en werk en Ruimtelijke ontwikkelingen, de overige programma's, het overzicht Algemene dekkingsmiddelen en het overzicht Overhead worden in totaal beoordeeld.

Voor een nadere uiteenzetting van de verschillen wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht baten en lasten. De raad autoriseert deze kostenoverschrijdingen met het vaststellen van de jaarstukken.

267 Begrotingsoverschrijdingen (bedragen x € 1.000) Begroot Realisatie Verschil Verklaring Conclusie Programma Bestuur, samenleving en publiekscontact 15.162 15.267 105 De hogere lasten betreffen een extra storting in de voorziening Past binnen het wachtgeldverplichting wethouders. Als gevolg van de vorming van bestaande beleid een nieuw college hebben vier voormalig wethouders recht op wachtgeld. De extra storting past binnen het bestaande beleid dat het saldo van de voorzieningen voldoende moet zijn om de toekomstige verplichtingen te kunnen dekken. Programma Zorg en werk, beleidsdoel A 42.542 46.050 3.509 De overschrijding is veroorzaakt door een toename in de (j)ggz en Past binnen het een stijging van de kosten door duurdere contracten. Dit betreft bestaande beleid openeinderegelingen op basis van wetgeving. Programma Maatschappelijke ontwikkeling 91.209 91.537 328 De overschrijding wordt veroorzaakt door inhaalafschijvingen. Bij Past binnen het doorlichting van de activa is gebleken dat in het verleden niet de bestaande beleid juiste afschrijvingstermijnen zijn toegepast. Dit betreft met name 'eerste inrichting onderwijs'. Conform het activabeleid moeten deze investeringen in tien jaar worden afgeschreven. Programma Ruimtelijke ontwikkelingen, beleidsdoel A en C 7.100 8.496 1.396 De hogere lasten betreft voor € 728.000 een storting in de Past binnen het voorziening dubieuze debiteuren voor mogelijk oninbare vorderingen bestaande beleid leges Omgevingsvergunningen. De extra storting past binnen het bestaande beleid dat het saldo van de voorzieningen voldoende moet zijn om de toekomstige verplichtingen te kunnen dekken. Verder zijn er nog gesprekken gaande met Schiphol over de bijdrage aan de reserve Ruimtelijke Investeringen Haarlemmermeer (RIH). Er is daarom besloten om conform het beleid van Haarlemmermeer de uitstaande facturen ten bedrage van € 440.000 onder te brengen in de voorziening dubieuze debiteuren. Programma Kwaliteit fysieke omgeving 56.533 57.550 1.018 Voor het groenonderhoud zijn extra kosten gemaakt door een De extra lasten dispuut met een aannemer. Tegen over deze extra kosten staan worden gedekt extra inkomsten uit een ingediende claim. door hogere baten Aan de verwerking van afval- en grondstoffen is meer uitgegeven als Past binnen het gevolg van hogere tarieven voor de verwerking van afval en een bestaande beleid hoger aanbod van afval- en grondstoffen. Past binnen het In verband met een aangetroffen bodemverontreiniging is een bestaande beleid voorziening gevormd. De hoogte van de voorziening is gebaseerd op met de provincie gemaakte afspraken. Overzicht Algemene dekkingsmiddelen 8.845 9.979 1.134 Dit wordt veroorzaakt doordat de personeelslasten op basis van Past binnen het voorcalculatie worden doorbelast. Er wordt geen nacalculatie bestaande beleid uitgevoerd. Het verschil tussen de geraamde en werkelijke personeelslasten wordt verantwoord op het onderdeel Onvoorzien / saldo kostenplaatsen.

Conclusie Omdat de hogere lasten passen binnen het vastgestelde beleidof omdat ze gedekt worden door met de hogere lasten direct verband houdende hogere baten, tellen de begrotingsoverschrijdingen niet mee bij het rechtmatigheidsoordeel.

268 Kredietoverschrijdingen en Gevolg Bedrag Bedrag hogere x € 1.000 (x € 1.000) Programma Omschrijving Oorzaak exploitatie opbrengst kapitaallasten omschrijving krediet overschrijding voorzienbaar overschrijding komende jaren Compensatie Binnen beleid Overhead Datacenter 89 Om het datacentrum goed op te 20 3. leveren was meer apparatuur nodig. Tevens waren de benodigde geleverde diensten duurder dan gecalculeerd. Mobiliteit Sloterbrug 74 De overschrijding betreft de 0 2. vrijgegeven jaarschijf. De overschrijding past wel binnen het totaal krediet. Ruimtelijke Herstructurering 71 In het eerste kwartaal van 2018 is 5 1. ontwikkeling Pionier / Bols een uitgebreid bodemonderzoek en een uitgebreide verkenning gedaan naar de ontwikkelmogelijkheden van het gehele bedrijventerrein en is alsnog besloten om over te gaan tot aankoop. In dat kader zijn een aantal taxaties uitgevoerd en heeft de ambtelijke begeleiding en besluitvorming meer capaciteit gekost dan vooraf ingeschat. Bij het MPI NJR2017 was dit niet voorzien en is het krediet met een te hoog bedrag verlaagd. Ruimtelijke Inrichten plek bij 79 De overschrijding betreft de 0 2. ontwikkeling de Raad/IVG vrijgegeven jaarschijf. De park entree overschrijding past wel binnen het totaal krediet. Ruimtelijke Inrichten Kom 71 De overschrijding betreft de 0 2. ontwikkeling Eten plein vrijgegeven jaarschijf. De overschrijding past wel binnen het totaal krediet.

Conclusie kredietoverschrijdingen

1. De betreffende overschrijding is onder de rapportagegrens. 2. De betreffende overschrijdingen worden veroorzaakt doordat de werkzaamheden eerder zijn uitgevoerd dan voorzien, waardoor de voor 2018 beschikbaar gestelde jaarschijf wordt overschreden. Het in 2018 extra bestede bedrag past binnen het totaal geautoriseerde krediet. Conform artikel 6, lid 3f, van de Financiële verordening Haarlemmermeer 2016 is de overschrijding niet onrechtmatig. 3. Door deze kredietoverschrijding worden de kapitaallasten vanaf 2019 (eerste jaar van afschrijven hoger). De overschrijding is onrechtmatig, maar telt niet mee voor het oordeel, omdat de hogere lasten in latere jaren vallen.

269 Overzicht structurele toevoegingen/onttrekkingen aan reserves

Vermeer- Vermin- Reserve omschrijving deringen deringen Algemene dekkingsreserve 2.303 BTW compensatiefonds 671 Calatravabruggen 168 Wonen 48 Leidraad Inrichting Openbare Ruimte (LIOR) 131 Monumenten 84 Subtotaal 2.435 970 Reserve dekking afschrijvingslasten 1.256 Totaal reserves 2.435 2.226

270 271 Balans

Activa (bedragen × € 1.000) 31 december 2017 31 december 2018 Vaste activa Immateriële vaste activa - Kosten van onderzoek en ontwikkeling 756 2.113 - Bijdragen aan activa in eigendom van derden 3.560 11.042 Totaal immateriële vaste activa 4.316 13.155

Materiële vaste activa - Investeringen met een economisch nut • gronden uitgegeven in erfpacht 10.749 14.129 • overige investeringen met een economisch nut 418.315 411.716 - Investeringen met een economisch nut (t.b.v. heffingen) 46.007 46.300 - Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut 74.667 82.323 Totaal materiële vaste activa 549.738 554.467

Financiële vaste activa - Kapitaalverstrekkingen aan: • deelnemingen 32.436 32.436 - Leningen aan: • woningbouwcorporaties 25.693 1.496 • deelnemingen 37.817 39.061 - Overige langlopende leningen u/g 804 776 - Overige uitzettingen met rentetypische looptijd ≥ 1 jaar 38.580 36.733 Totaal financiële vaste activa 135.330 110.502 Totaal vaste activa 689.384 678.125

Vlottende activa Voorraden - Grond- en hulpstoffen: • overige gronden hulpstoffen 30 14 - Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie 128.307 100.248 - Gereed product en handelsgoederen 3.023 3.698 Totaal voorraden 131.359 103.960

Uitzettingen met een rentetypische looptijd < 1 jaar - Vorderingen op openbare lichamen 22.386 22.217 - Overige vorderingen 22.043 27.098 Totaal uitzettingen met een rentetypische looptijd < 1 jaar 44.428 49.316

Liquide middelen - Kassaldi 24 20 Totaal liquide middelen 24 20

Overlopende activa - Overige nog te ontvangen en vooruitbetaalde bedragen 26.873 28.465 Totaal overlopende activa 26.873 28.465 Totaal vlottende activa 202.684 181.761 Totaal activa 892.069 859.885

272 Passiva (bedragen × € 1.000) 31 december 2017 31 december 2018 Vaste passiva Eigen vermogen - Algemene reserve 212.267 220.006 - Bestemmingsreserves 77.405 80.964 - Saldo overzicht van baten en lasten 7.694 8.154 Totaal eigen vermogen 297.366 309.124

Voorzieningen - Voorzieningen voor verplichtingen, verliezen en risico's 8.308 8.573 - Onderhoudsegalisatievoorzieningen 8.381 8.422 - Door derden beklemde middelen 8.689 7.826 Totaal voorzieningen 25.377 24.822

Vaste schulden met rentetypische looptijd ≥ 1 jaar - Onderhandse leningen van: • binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 42.500 39.250 • binnenlandse banken en overige financiële instellingen 399.750 371.150 • binnenlandse bedrijven 3.023 3.698 Totaal vaste schulden met rentetypische looptijd ≥ 1 jaar 445.273 414.098 Totaal vaste passiva 768.016 748.045

Vlottende passiva Vlottende schulden met rentetypische looptijd < 1 jaar - Banksaldi 17.141 11.726 - Overige schulden 19.515 25.041 Totaal vlottende schulden met rentetypische looptijd < 1 jaar 36.656 36.768

Overlopende passiva - Nog te betalen bedragen 37.030 33.933 - Van overheden ontvangen, nog te besteden uitkeringen • het Rijk 218 386 • overige Nederlandse overheidslichamen 37.970 40.364 - Overige vooruitontvangen bedragen 12.178 390 Totaal overlopende passiva 87.397 75.073 Totaal vlottende passiva 124.052 111.841 Totaal passiva 892.069 859.885

Buiten de balans opgenomen borgen garantstellingen: - Garantstellingen 27.546 25.437 - Indirecte garantstellingen gemeenschappelijke regelingen 8.589 7.851 - Borgstellingen bij WSW geborgde leningen 141.476 142.560 - Nationale Hypotheek Garantie (per 31/12/2016/31-12-2017) 379.000 350.000

273 Toelichting op de Balans

In onderstaande verhandeling wordt de balans puntsgewijs toegelicht. Er kunnen kleine afrondingsverschillen optreden in de optellingen.

Vaste activa

Immateriële vaste activa (bedragen × Stand per Herrub- Vermeer- Vermin- Subsidies Afschrij- Vrijval Stand per € 1.000) 31-12-2017 ricering deringen deringen vingen 31-12-2018 Kosten van onderzoek & ontwikkeling van 2.506 646 545 0 0 53 0 3.643 een bepaald activum Voorziening voorbereidende -1.750 840 -826 0 0 0 -206 -1.530 kosten voor grondexploitaties Bijdragen aan activa in eigendom 3.560 -11.422 19.125 0 0 222 0 11.042 van derden Totaal - Immateriële vaste 4.316 -9.935 18.843 0 0 275 -206 13.155 activa

Onder 'Kosten van onderzoek & ontwikkeling van een bepaald activum' worden voorbereidende kosten van grondexploitaties geboekt. De kosten moeten aan de volgende voorwaarden voldoen:

1. de kosten passen binnen de kostensoortlijst Besluit ruimtelijke ordening (Bro); 2. de kosten blijven maximaal vijf jaar geactiveerd staan; daarna moet het een actieve grondexploitatie worden of afgeboekt worden ten laste van het jaarresultaat; 3. plannen tot ontwikkelingen van grond waarvoor voorbereidingskosten gemaakt worden, hebben bestuurlijke instemming, blijkend uit een besluit.

In 2018 heeft er een herrubricering plaatsgevonden omtrent Tudor Gardens en Hoofddorp Centraal van € 0,646 miljoen. Deze posten zijn vanuit de 'Immateriële vaste activa' overgeboekt naar de 'Overlopende passiva'.

De herrubricering van de voorziening van € 0,840 mijloen heeft betrekking op de voorziening die getroffen is voor anterieure overeenkomsten. Aangezien deze post onder de 'overlopende activa' op de balans staat, is een gedeelte van de voorziening hier ook naartoe verplaatst.

Onder 'Bijdragen aan activa in eigendom van derden' heeft een herrubricering plaatsgevonden van € 11,422 miljoen. Dit betreft de omlegging van de A9. Hiervoor is in het verleden een subsidie van Schiphol ontvangen en zijn er betalingen aan Rijkswaterstaat geweest. Maar omdat er meer geld was ontvangen dan betaald, stond deze post onder de 'Overige vooruitontvangen bedragen' aan de creditzijde van de balans. In 2018 is € 18,1 miljoen betaald aan Rijkswaterstaat, waardoor dit het eerste jaar is dat deze post hier wordt geactiveerd.

Materiële vaste activa Materiële vaste activa zijn investeringen die een meerjarig nut hebben en in meerdere jaren worden afgeschreven, zodat de lasten in de exploitatie over meerdere jaren worden verdeeld. We maken onderscheid tussen investeringen met economisch nut in gronden uitgegeven in erfpacht, overige

274 investeringen met een economische nut en investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut. Ontvangen bedragen van derden, zoals bijvoorbeeld van het Rijk of de Provincie, worden direct in mindering gebracht op de activa en staan apart in de kolom 'Subsidies' vermeld.

Een aantal investeringen worden (deels) gedekt door de reserve dekking afschrijvingslasten. Hiervoor is een onttrekking van € 1,256 miljoen gedaan.

Investeringen met een economisch nut (bedragen × € 1.000) Stand per Herrub- Vermeer- Vermin- Subsidies Afschrij- Stand per 31-12-2017 ricering deringen deringen vingen/ 31-12-2018 Afwaar- dering Gronden uitgegeven in erfpacht Gronden uitgegeven in erfpacht 10.749 0 3.380 0 0 0 14.129 Totaal gronden uitgegeven in 10.749 0 3.380 0 0 0 14.129 erfpacht

Overige investeringen met een economisch nut Bedrijfsgebouwen 281.761 0 8.398 0 266 13.790 276.103 Machines, apparaten en 12.377 0 4.767 0 0 3.578 13.567 installaties Overige gronden en terreinen 121.735 -3.262 8.272 483 852 737 124.674 Voorziening voor overige -13.619 0 -4.456 -429 0 0 -17.646 gronden en terreinen Overige materiële vaste activa 16.061 0 2.626 0 0 3.668 15.019 Totaal overige investeringen 418.315 -3.262 19.606 54 1.118 21.772 411.716 met een economisch nut Totaal investeringen met een 429.065 -3.262 22.986 54 1.118 21.772 425.845 economisch nut

Investeringen met economisch nut zijn investeringen die kunnen bijdragen aan het genereren van middelen en/of verhandelbaar zijn. Hieronder lichten we we ze per categorie toe, waarbij investeringen boven de € 250.000 apart gespecificeerd worden.

Gronden uitgegeven in erfpacht De vermeerderingen van € 3,380 miljoen staan in onderstaande tabel : bedragen x € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Benelite Hoofddorp 1.733 Kaj Munkweg 704 Klimpark 21 562 Hoofdweg Hoofddorp 352 Overige investeringen 29 Totaal 3.380

Bedrijfsgebouwen De vermeerderingen van € 8,398 miljoen zijn weergegeven in onderstaand tabel.

275 (bedragen x € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Sloop/renovatie Het Spectrum 2.138 Haarlemmermeer Lyceum 865 Dorpshuis Zwanenburg 859 Nieuwbouw Hoofdvaart College 754 Clubgebouw AV Badhoevedorp (voorheen KombijSport) 500 Uitbreiding De Flamingo 497 Vervangende nieuwbouw Herbert Vissers College 384 Huis van de Haarlemmermeer 375 Nieuwbouw De Linie 303 Nieuwbouw scholen Zwanenburg-Oost 260 Overige investeringen 1.463 Totaal 8.398

In 2018 is een subsidie van € 0,266 miljoen ontvangen ten behoeve van Sportcomplex Koning Willem Alexander.

Machines, apparaten en installaties De vermeerderingen van € 4,767 miljoen staan in onderstaand tabel

(bedragen x € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Vervanging Datacenter 1.527 Programma Duurzaamheid diverse investeringen 833 Project EOS 510 IT-Strategie Digitale Dienstverlening 309 Tweede datacenter 257 Overige investeringen 1.331 Totaal 4.767

Overige gronden en terreinen De vermeerderingen van € 8,272 miljoen staan in onderstaand tabel.

(bedragen x € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Van Groningenterrein Nieuw-Vennep 7.190 Geniepark 784 Grond PARK21 nabij IJweg 1456A 254 Overige investeringen 44 Totaal 8.272

Er heeft een herrubricering plaatsgevonden van € -3,262 miljoen betreft de grond van de Hillegondshoeve die is ingebracht in de grondexploitatie Lincolnpark. De verminderingen vanwege verkoop voor € 0,483 miljoen betreft onder andere Bennebroekerweg ter waarde van € 0,463 miljoen. Ten behoeve van het Geniepark is een subsidie verrekend van € 0,852 miljoen.

Vanwege een wijziging van het BBV uit 2016 moeten gronden afgewaardeerd worden naar lagere marktwaarde wanneer hier sprake van is. Hiertoe kan een duurzame waardevermindering

276 doorgevoerd worden óf een verliesvoorziening worden gevormd. Wij hebben een voorziening en deze is toegenomen met € 4,456 miljoen.

Overige materiële vaste activa De vermeerderingen van € 2,626 miljoen staan in onderstaand tabel.

(bedragen x € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Visie Ringvaart-Ringdijk 457 Kunstgras VVC Nieuw-Vennep veld 2 385 Atletiekbaan Badhoevedorp 339 Vervanging gras masterveld SV Hoofddorp 333 Vervanging kunstgras veld 2 SV Hoofddorp 311 Overig 801 Totaal 2.626

Investeringen met een economische, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Afschrij- Subsidies Stand per 31-12-2017 deringen deringen vingen 31-12-2018 Investeringen met een economisch nut (t.b.v. heffingen) Begraafplaatsen 342 236 0 25 0 552 Rioleringswerken 45.665 1.215 0 1.133 0 45.747 Totaal investeringen met een 46.007 1.451 0 1.158 0 46.300 economisch nut (t.b.v. heffingen)

Begraafplaatsen De vermeerderingen van € 0,236 miljoen betreffen maatregelen op diverse begraafplaatsen.

Rioleringswerken De vermeerderingen van € 1,215 miljoen staan in onderstaand tabel.

(bedragen × € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Waterplan 2016 406 GRP-maatregelen 2016 372 GRP-maatregelen 2017 247 Overige 190 Totaal 1.215

Investeringen met maatschappelijk nut (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Afschrij- Subsidies Stand per 31-12-2017 deringen deringen vingen 31-12-2018 Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut Grond-, wegen waterbouwkundige 70.405 14.339 0 4.367 2.274 78.102 werken Overige materiële vaste activa 4.262 238 0 280 0 4.221 Totaal investeringen in openbare ruimte 74.667 14.577 0 4.647 2.274 82.323 met maatschappelijk nut

Grond-, wegen waterbouwkundige werken De vermeerderingen van € 14,339 miljoen staan in onderstaand tabel.

277 (bedragen × € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Armaturen voor LED gedimd 905 Verharding Rijnlanderweg tussen Bennebroekerweg en Venneperweg 637 Vervanging bomen 2016 557 Leefbaarheidsfonds Rijsenhout 500 Verharding Leeuwerikstraat Badhoevedorp 451 Reconstructie Grote Poellaan Rijsenhout 386 Asfalteren Vierambachten Zwanenburg 382 Asfalteren Wieger Bruinlaan Hoofddorp 379 Verbinding station Hoofddorp 318 Verharding Sparresholm 313 Reconstructie Heermanszwet Rijsenhout 307 Verlichting Dr.Heijepad en Kaagpad 290 Verharding Bennebroekerweg tussen IJweg en Molenaarslaan 287 Reconstructie Hoofdweg-Westzijde 276 Vervangen armaturen voor LED 2016 253 Overig 8.098 Totaal 14.339

In 2018 is voor een bedrag aan € 2,274 miljoen subsidie ontvangen. Deze staan in onderstaand tabel gespecificeerd : bedragen x € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Bushaltes Kamerlingh Onneslaan 1.784 Projecten Deltaplan RED 340 Overige investeringen 150 Totaal 2.274

Overige materiële vaste activa maatschappelijk nut De vermeerderingen van € 0,238 miljoen bestaan met name uit investeringen in het Voorzieningengebied Badhoevedorp.

Totale vermeerderingen in 2018 van het maatschappelijk nut Vanwege de nieuwe regelgeving dat er niet meer in een keer mag worden afgeschreven op investeringen met maatschappelijk nut, maar dat hierop meerjarig moet worden afgeschreven, heeft de commissie BBV bepaald dat in de toelichting op de balans een onderscheid moet worden gemaakt tussen de investeringen voor 2017 en na 2017. In 2017 is € 12,289 miljoen en in 2018 € 14,577 miljoen geïnvesteerd, waardoor het totale bedrag van investeringen na 2017 € 26,866 miljoen betrof.

278 Financiële vaste activa (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Aflos- Stand per 31-12-2017 deringen deringen singen 31-12-2018 - Kapitaalverstrekkingen aan: • deelnemingen 32.436 0 0 0 32.436 - Leningen aan: • woningbouwcorporaties 25.693 0 0 24.197 1.496 • deelnemingen 37.817 1.994 0 750 39.061 - Overige langlopende leningen u/g 804 0 0 28 776 - Overige uitzettingen met rentetypische looptijd ≥ 1 jaar 38.580 553 0 2.400 36.733 Totaal financiële vaste activa 135.330 2.547 0 27.375 110.502

Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Stand per 31-12-2017 deringen deringen 31-12-2018 De Meerlanden 4.257 0 0 4.257 Bank Nederlandse Gemeenten Aandelen 151 0 0 151 De Waterwolf 1.188 0 0 1.188 GEM A4 zone west 6 0 0 6 GEM President 9 0 0 9 Energiebedrijf Haarlemmermeer BV 30 0 0 30 Suikerunie aandelen 9 0 0 9 Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer BV 18 0 0 18 Recreatieplas BV 22 0 0 22 Hoofdvaart BV 18 0 0 18 Schiphol Area Development Company 26.717 0 0 26.717 Zonnepanelen Haarlemmermeer BV 10 0 0 10 Totaal deelnemingen 32.436 0 0 32.436

Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen In 2018 zijn er geen wijzigingen geweest in de kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen. Er is dividend ontvangen van BNG Bank N.V. € 0,153 miljoen en van De Meerlanden Holding B.V. van € 0,764 miljoen.

Leningen aan woningcorporaties Ymere heeft voor een lening verzocht om deze in een keer af te lossen. Hierdoor is de aflossing in totaal op € 24,197 miljoen gekomen.

Leningen aan Deelnemingen De lening aan deelneming Hoofdvaart B.V. is toegenomen met € 1,994 miljoen. Dit bestaat uit een storting van € 1,4 miljoen betreft kapitaalstorting aan Gem A4 zone west Beheer B.V. en € 0,334 inbreng gronden aan Gem A4 zone west B.V. en € 0,260 rentetoevoeging. De lening is afgenomen met € 0,750 miljoen door aflossing van Gem A4 zone west B.V.

Overige langlopende geldleningen u/g De overige langlopende leningen zijn afgenomen met € 0,028 miljoen door reguliere aflossingen.

Overige uitzettingen met rentetypische looptijd > 1 jaar Overige uitzettingen zijn toegenomen met toegevoegde rente € 0,553 miljoen waarvan € 0,548 voor startersleningen en € 0,005 voor asbestleningen. De startersleningen zijn afgenomen met € 2,4 miljoen door aflossing.

279 Vlottende activa

Voorraden Grond- en hulpstoffen (bedragen × € 1.000) Stand per Herrub- Vermeer- Vermin- Subsidies Afschrij- Stand per 31-12-2017 ricering deringen deringen vingen 31-12-2018 Overige gronden hulpstoffen 30 0 60 76 0 0 14 Totaal overige gronden 30 0 60 76 0 0 14 hulpstoffen

De post 'overige gronden hulpstoffen' betreft de mutaties in de Eigen Verklaringen bij Burgerzaken gedurende het jaar.

Onderhanden werk, waaronder gronden in exploitatie (bedragen × € 1.000) Stand per Herrub- Stand per Vermeer- Vermin- Vrijval Interne Stand per 31-12-2017 ricering 01-01-2018 deringen deringen trans- 31-12-2018 acties Bouwgronden in exploitatie, excl. 168.647 14 168.661 34.445 57.938 0 3.262 148.429 voorziening Voorziening negatieve -46.125 0 -46.125 -3.710 0 -184 0 -49.651 resultaten plannen Grondzaken in exploitatie, incl. 122.521 14 122.536 30.735 57.938 -184 3.262 98.778 voorziening Overig onderhanden werk 5.785 0 5.785 320 4.636 0 0 1.470 Overig onderhanden 5.785 0 5.785 320 4.636 0 0 1.470 werk, incl. voorziening Onderhanden werk, waaronder 128.307 14 128.321 31.055 62.574 -184 3.262 100.248 bouwgronden in exploitatie

Bouwgronden in exploitatie exclusief voorziening Het verschil tussen de stand van 31 december 2017 en 1 januari 2018 wordt veroorzaakt door een herrubricering van Hoofddorp Huis van Haarlemmermeer € 0,014 miljoen.

De positie bouwgronden in exploitatie is afgenomen met € 20,2 miljoen. Deze is samengesteld uit een waardevermeerdering van de bouwgronden in exploitatie van € 34,445 miljoen, een waardevermindering van € 57,938 miljoen en interne grondtransacties van € 3,262 miljoen. De waardevermeerdering betreft reguliere projectuitgaven in de lopende projecten en een winstneming van € 17,5 miljoen. De verminderingen hebben betrekking op grondverkopen en ontvangen subsidies. De interne transactie betreft Licolnpark die is overgeboekt vanuit de strategische gronden voor € 3,261 miljoen en twee deelprojecten van Beukenhorst Zuid (Den Burg en Taurus) die zijn overgeboekt naar het hoofdproject voor € 0,35 miljoen.

Voorziening negatieve resultaten plannen De mutaties in de verliesvoorziening bedragen in totaal € 3,526 miljoen. Er zijn nieuwe voorzieningen gevormd voor Cruquius Zuid voor € 0,041 miljoen, Licolnpark Fase 1 voor € 3,006 miljoen en Nieuw- Vennep Noordrand voor € 0,089 miljoen. Zie de overige specificaties in onderstaande tabel.

De overige verschillen zijn vooral te wijten aan autonome effecten en dan met name een verschuiving in de prijspeildatum. Ook heeft er nog een vrijval plaatsgevonden van € 0,184 miljoen. Projectinhoudelijk zijn er geen materiële wijzigingen.

280 Jaarrekening Jaarrekening (bedragen x € 1.000) 2017 2018 Mutaties Nieuw-Vennep Nieuwe Kom 19.932 19.894 -38 Hoofddorp Centrum 14.337 14.472 136 Boseilanden 6.449 6.313 -137 Rijsenhout Dorpscentrum 3.682 3.790 108 De Liede 789 1.027 238 Hart van Zwanenburg 789 888 99 Diverse complexen 147 131 -16 Cruquius Zuid 0 41 41 Licolnpark Fase 1 0 3.006 3.006 Nieuw-Vennep Noordrand 0 89 89 Totaal 46.125 49.651 3.526

Overig onderhanden werk De wijzingen in het overig onderhanden werk kunnen verklaard worden door onderstaande tabel:

(bedragen x € 1.000)

Omschrijving investering Bedrag Initiatieven 236 Overige projecten (gedekt uit grondexploitaties) 15 Schiphol Logistics Park 33 Overige onderhanden werk niet projecten 36 Totale vermeerdering op overig onderhanden werk 320 Initiatieven 50 Overige projecten gedekt uit grondexploitatie 167 Schiphol Logistics Park -4.419 Totaal vermindering op overig onderhanden werk 4.636

Toelichting materiële vastgoedwaarderingen onder de huidige marktomstandigheden In het licht van de huidige marktomstandigheden zijn de materiele vastgoedwaarderingen belangrijke schattingsposten. Er bestaat een wezenlijk risico dat materiele aanpassingen zich kunnen voordoen in de waardering in het volgende boekjaar (schattingsonzekerheid) als gevolg van gewijzigde marktomstandigheden of onvoorziene omstandigheden.

Grondprijzen De jaarlijks vastgestelde Grondprijzennota dient als basis voor de opbrengsten in de grondexploitaties. Over het algemeen genomen wordt de ‘mediaan’ (de meeste voorkomende prijzen) gehanteerd. Afwijkingen die hierop kunnen plaatsvinden zijn:

• Gesloten contracten • Projecten met (extreme) duurzaamheidseisen • Transformatiegebieden • Overige bijzondere gevallen

Opbrengstenindexatie toekomstige jaren Vanaf 1 januari 2018 wordt een opbrengstparameter gehanteerd van 2,0% voor wonen en 1,5% voor de overige functies. Vanwege het unieke karakter van de Haarlemmermeer en de lokale sterke economie zien wij dit als een realistische aanname.

281 Rente waartegen grondexplotiaties contant worden gemaakt In de herziene BBV-regels, ingegaan per 1-1-2016, worden zowel de toe te rekenen rente aan de grondexploitaties als de discontovoet voorgeschreven. De rente die aan grondexploitaties toegeschreven mag worden, bedraagt voor de gemeente Haarlemmermeer 1,5 % over 2018. De discontovoet is wettelijk voorgeschreven op 2%.

Risico- en kansenanalyse Voor alle actieve grondexploitaties worden twee keer per jaar de risico’s en kansen berekend. Dit wordt financieel vertaald op basis van de kans dat iets zich voordoet, waarna deze kans wordt vermenigvuldigd met het mogelijk financiële gevolg. Dit om inzicht te verschaffen in de mogelijke impact op de NCW-berekeningen en actief te kunnen sturen op de projecten. Naast deze analyse van kansen en risico’s is een gevoeligheidsanalyse een instrument om de gevoeligheid van marktomstandigheden op de grondexploitaties weer te geven. In de gevoeligheidsanalyse worden de volgende mogelijke markteffecten doorgerekend:

1. De gehanteerde (interne) omslagrente daalt met 1%; 2. De geraamde grondprijzen vallen 10% lager uit; 3. De geraamde opbrengsten worden één jaar later gerealiseerd. Het betreft hier alle opbrengsten tot einde looptijd van het project. Er vindt hierbij geen kostensturing plaats. 4. De geraamde opbrengsten worden één jaar later gerealiseerd. Het betreft hier alle opbrengsten tot einde looptijd van het project. De kosten worden hierbij ook een jaar later gefaseerd. 5. De opbrengststijging wordt 1% lager dan nu is berekend 6. De opbrengststijging wordt 1% hoger dan nu is berekend 7. De kostenstijging wordt 1% lager dan nu is berekend 8. De kostenstijging wordt 1% hoger dan nu is

De belangrijkste effecten doen zich voor indien de grondprijzen met 10% dalen, ten opzichte van de calculatie. In de huidige grondexploitaties wordt aangaande de berekening van de grondprijzen en de opbrengstindexatie de onderstaande systematiek toegepast.

De totale cashflow van de kosten bedraagt € 677,3 miljoen. De cash flow van de opbrengsten bedraagt € 734,3 miljoen op het actuele prijspeil (01-07-2018) van alle actieve grondexploitaties. Uit de tabel is ook af te lezen dat er tot einde looptijd van de projecten nog € 162,7 miljoen aan kosten geraamd wordt en € 290,6 miljoen aan opbrengsten, waarvan € 288,3 miljoen aan grondopbrengsten

MPG 2019 tMPG 2018 Percentage Bedragen * € 1 mln. Boekwaarde Raming Totaal Totaal gerealiseerd 31-12-2018 Verwervingen 107,8 90,7 18,2 108,9 81% VTA 140,0 112,5 30,3 142,8 78% Bouwrijp maken 74,0 41,8 36,0 77,8 54% Woonrijp maken 129,8 64,6 71,3 135,9 48% Investeringen 203,9 106,4 107,3 213,7 51% Diverse kosten 54,7 43,5 7,0 50,5 79% Rente en reservering 170,9 172,6 0,0 172,6 100% Totaal kosten 677,3 525,7 162,7 688,4 76% Grondverkopen 675,1 412,5 288,3 700,9 54% Diverse opbrengsten 59,1 44,8 2,3 47,1 74% Totaal opbrengsten 734,3 457,3 290,6 748,0 56% Saldo 57,0 -68,3 127,9 59,5

282 Gereed product en handelsgoederen (bedragen × € 1.000) Stand per Herrub- Vermeer- Vermin- Subsidies Afschrij- Stand per 31-12-2017 ricering deringen deringen vingen 31-12-2018 Gereed product en 3.023 0 675 0 0 0 3.698 handelsgoederen Totaal Gereed product en 3.023 0 675 0 0 0 3.698 handelsgoederen

In 2005 is met Stallingsbedrijf Glastuinbouw Nederland (SGN) om praktische redenen afgesproken om grond via de gemeente aan te kopen, zodat dit later terug geleverd zou kunnen worden aan SGN. De betaling van SGN aan de gemeente is reeds gedaan. Dit jaar is een rentecorrectie van € 0,675 miljoen toegevoegd. Hierdoor is de post ‘gereed product en handelsgoederen’ en de post ‘vaste schulden met een rente typische looptijd groter dan 1 jaar van binnenlandse bedrijven’ met eenzelfde bedrag verhoogd.

Uitzettingen met een rentetypische looptijd < 1 jaar Vorderingen op openbare lichamen In totaal staat € 22,217 miljoen als vordering op openbare lichamen. Hiervan is € 13,967 miljoen btw en het BCF gerelateerd. De overige € 8,249 miljoen zijn vorderingen die de gemeente heeft op overheidsinstellingen.

Rekening Courant bij het Rijk De drempel voor het aanhouden van overtollig geld bij het Rijk wordt bepaald door 0,75% van het begrotingstotaal te nemen. In 2018 was het bijbehorende bedrag € 3,226 miljoen. Het gemiddelde bedrag per kwartaal dat is aangehouden buiten de schatkist was € 0,689 miljoen. Onderstaande tabel geeft aan dat we onder de drempel zijn gebleven en tijdig hebben afgestort naar de schatkist. In het vierde kwartaal is er relatief veel geld binnen gekomen en zouden we de drempel overschrijden, daarom hebben we afgestort naar de rekening courant van het Rijk voor gemiddeld € 2,734 miljoen. Hiermee hebben we ons aan de regeling Schatkistbankieren gehouden.

Bedragen x € 1.000 1e kwartaal 2018 2e kwartaal 2018 3e kwartaal 2018 4e kwartaal 2018 Buiten de Schatkist aangehouden 0 0 0 1.164 Ruimte onder de drempel 0 0 0 2.062 Drempel 3.226 3.226 3.226 3.226 In Rekening Courant bij het Rijk 0 0 0 2.734

Overige vorderingen De overige vorderingen bestaan uit de vorderingen op belastingdebiteuren, bijstandsdebiteuren en overige vorderingen. Voor elke categorie is een voorziening dubieuze debiteuren, waarin reserveringen zijn voorzien voor het gedeelte van de vordering waarvoor de kans klein is dat deze ontvangen gaat worden. Het totaal van de vorderingen bedraagt € 27,098 miljoen.

De toename van de overige vorderingen van € 15,457 miljoen naar € 20,901 miljoen is onder andere te verklaren doordat dit jaar een bedrag van het sociaal domein is meegenomen en een toename aan openstaande vorderingen met betrekking tot leges omgevingsvergunningen en doorbelasting in verband met de gemeentelijke fusie.

283 Omschrijving (bedragen × € 1.000) Belasting- Bijstands- Overige Totaal debiteuren debiteuren vorderingen Vorderingen per 31-12-2017 3.320 9.890 15.457 28.668 Voorziening oninbare vorderingen -707 -5.474 -444 -6.625 Stand per 31-12-2017 2.613 4.417 15.013 22.043 Vorderingen per 31-12-2018 4.213 9.612 20.901 34.725 Voorziening oninbare vorderingen -907 -5.111 -1.610 -7.627 Stand per 31-12-2018 3.306 4.501 19.291 27.098

Liquide middelen De liquide middelen die de gemeente heeft bedragen € 0,020 miljoen. Dit bedrag bestaat uit de bedragen die in de kas zitten bij het gemeentehuis en de servicecentra.

Overlopende activa (bedragen x € 1.000) Stand per Stand per 31-12-2017 31-12-2018 Overig nog te ontvangen bedragen 13.157 19.870 Vooruitbetaalde bedragen 13.716 8.594 Totaal overlopende activa 26.873 28.465

Overlopende activa Het totaal van de overlopende activa bedraagt € 28,465 miljoen. Dit bedrag is opgebouwd uit nog te ontvangen bedragen van € 19,870 miljoen en vooruitbetaalde bedragen van € 8,594 miljoen. Onder de post 'nog te ontvangen bedragen' is een voorziening opgenomen van € 0,840 miljoen die komt van de 'immateriële vaste activa'. Deze voorziening is gevormd om de risico's van de anterieure overeenkomsten die ook op deze balanspost staat af te dekken.

284 Vaste passiva

Eigen vermogen Algemene dekkingsreserve (bedragen × € 1.000) Stand per Saldo Vermeer- Vermin- Stand per 31-12-2017 rekening deringen deringen 31-12-2018 2017 Algemene dekkingsreserve 176.466 7.694 21.429 5.981 199.608 Algemene reserve grondzaken 5.000 0 17.656 17.656 5.000 Algemene reserve RIH 15.666 0 4.233 4.500 15.398 Algemene behoedzaamheidsreserve 13.365 0 0 13.365 0 Financiële egalisatiereserve 1.770 0 90 1.860 0 Totaal algemene reserve 212.267 7.694 43.407 43.362 220.006

Algemene dekkingsreserve De Algemene dekkingsreserve is gevormd door het doteren van diverse uitkeringen en overschotten. De reserve is een buffer voor het opvangen van tegenvallers en het afdekken van risico's. De totale stand van de algemene dekkingsreserve is € 199,608 miljoen. Het voordelig saldo van de jaarrekening 2017 is toegevoegd ter grootte van € 7,694 miljoen. De vermeerdering conform begroting van € 21,429 miljoen bestaan uit de wijzigingen in onderstaande tabel.

Bedrag Vermeerderingen (x 1 miljoen) Afroming Algemene reserve grondzaken 7,365 Budgetoverheveling najaarsrapportage 2018 7,240 Suppletie uitkering niet gesprongen explosieven 2,290 Reservering dekking wegvallen precario 2,006 Reservering dekking saldo 2019 1,500 Vrijval Algemene behoedzaamheidsreserve 0,730 Vrijvallende afschrijvingslasten onderwijs 0,298 Totaal verminderingen 21,429

Aan deze reserve is € 5,981 miljoen onttrokken bestaande uit de onttrekking van de budgetoverhevelingen uit de Najaarsrapportage 2017 ter grootte van € 1,859 miljoen, extra afschrijving Raadhuis ter grootte van € 1,5 miljoen, huurlasten Stichting Meerwaarde voor € 0,066 miljoen, fusie met Haarlemmerliede en Spaarnwoude ter grootte van € 1,650 miljoen en de onttrekking van niet gesprongen explosieven kosten SGN ter grootte van € 0,907 miljoen

Algemene reserve grondzaken Hieronder worden de vermeerderingen en verminderingen van de Algemene reserve grondzaken weergegeven.

285 Bedrag Verminderingen (x 1 miljoen) Mutaties strategische gronden 0,555 Voorziening inzake Van Groningen 4,456 Overige Incidentele besluiten 0,448 Voorziening negatieve resultaten plannen 3,526 Initiatieven budgetten 0,093 Uren tMPG 0,200 Marketing en Acquisitie en kosten (t) MPG 0,370 Voorziening overige ruimtelijke projecten 0,140 Uren Vennootschapsbelasting 0,015 Te betalen Vennootschapsbelasting 2018 0,482 Afrominng ten gunste van Algemene dekkingsreserve 7.365 Totaal verminderingen 17,656

Bedrag Vermeerderingen (x 1 miljoen) 1,5% rente 0,692 Gerealiseerde winsten 16,772 Positief resultaat Initatieven 0,090 Overige Incidentele besluiten 0,152 Mutaties Voorziening Strategische Gronden 0,429 Mutatie Voorziening overige ruimtelijke projecten -0,479 Totaal vermeerderingen 17,656

Algemene reserve ruimtelijke investeringen Haarlemmermeer (RIH) Hieronder worden de vermeerderingen en verminderingen van de Algemene reserve ruimtelijke investeringen Haarlemmermeer weergegeven.

Bedrag Verminderingen (x 1 miljoen) Deltaplaan Bereikbaarheid naar reserve kapitaalslasten 4,5 Totaal verminderingen 4,5

Bedrag Vermeerderingen (x 1 miljoen) KSW (Kleinschalig Wonen) 2,723 Tudorpark 0,742 Nassaupark 0,040 Verkoopbare Kavels 0,024 Hoofddorp Spectrum 0,390 Hoofddorp Kruisweg 835-859 0,214 Park 21 Deelgebied 1 0,100 Totaal vermeerderingen 4,233 Per Saldo -0,267

Algemene behoedzaamheidsreserve Inleiding Ook dit jaar is het landelijk protocol geldend, waarbij het voor de instellingen de eis is dat ze uiterlijk 1 april hun gewaarmerkte productieverantwoording met accountantsverklaring aanleveren bij de gemeente. Hierdoor zat deze afstemming ook altijd aan het einde van onze jaarrekeningtraject. Deze werkwijze hebben we dan ook de afgelopen drie jaar toegepast. Lopende het jaar hebben we deze werkwijze geëvalueerd en zijn tot de conclusie gekomen dat het proces versneld kan worden door het

286 proces anders in te steken. Daarbij wordt maximaal gesteund op de uitkomsten van de Verbijzonderde Interne Controle (VIC). Uit de jaarrekeningtrajecten van de afgelopen jaren is immers aangetoond dat dit systeem goed werkt. De volgende randvoorwaarden zijn hierbij leidend geweest:

• tussentijdse afstemming met instellingen met een (verwachte) productie van > € 125.000; • administratieve last bij instellingen verlagen; • voortzetting afgesproken interne controlemaatregelen (waaronder steekproeven); • uitgebreide steekproef op het aspect prestatielevering; • verantwoording op basis van voorlopige productierapportages.

Daarnaast is gedurende 2018 wederom actief samengewerkt met onze zorgaanbieders om het versnellen van het verantwoordingsproces verder te organiseren. In dat kader zijn meerdere bijeenkomsten georganiseerd waarin we belangrijke onderwerpen met elkaar hebben besproken. Zo is de wijze waarop de zorgaanbieders voldoende zekerheden kunnen bieden, het gebruik van het elektronisch berichtenverkeer, de inhoudelijke afstemming van de definitieve werkwijze 2018 voor de jaarverantwoording en de balans tussen control en doelmatigheid onderwerp van gesprek geweest.

Op het moment van schrijven hebben we op basis van de voorlopige productieverantwoording met vrijwel al onze aanbieders overeenstemming over de productie 2018. Door het versnellen van het proces hebben wij geen rekening kunnen houden met eventuele effecten die voortkomen uit de gewaarmerkte controleverklaringen. Deze effecten worden wel in een later stadium beoordeeld en afhankelijk van de impact wordt dit separaat aan de accountant voorgelegd.

Oude taken in het sociaal domein Voor de toelichting op de oude taken verwijzen wij naar Programma Zorg en Werk, beleidsdoelen C en D.

Nieuwe taken (Jeugd en Wmo) De inzet op de nieuwe zorgtaken heeft ook in 2018 plaatsgevonden, dit geldt voor de gehele werkwijze waarbij de financiële stroom volgend is (“geld volgt cliënt”). Voor de uitvoering Jeugdwet en WMO (exclusief Persoonsgebondenbudget (PGB)) wordt gebruik gemaakt van de rolling forecast systematiek. De realisatie van de nieuwe taken is € 27,5 miljoen voor Jeugd en € 9,0 miljoen voor Wmo (incl. PGB).

Bedrag Verminderingen (x 1 miljoen) Digitale ondersteuning Sociaal Domein 2,590 Naar een toekomstbestendig Sociaal Domein 2,090 Voucherregeling huishoudelijke hulptoelage 0,152 Transitiekosten 1,405 Resultaat 2018 4,015 Voorgaande jaren 2,381 Opheffen behoedzaamheidsreserve 0,732 Totaal verminderingen 13,365

Zoals reeds in de Voorjaarsrapportage 2018 aangekondigd is, wordt de Algemene Behoedzaamheidsreserve dit jaar opgeheven. De netto (gesaldeerde) onttrekking bedraagt € 13,365 miljoen. Ten opzichte van de Najaarsrapportage 2018 zien we voor de nieuwe taken (Jeugd en Wmo) voor het eerst een tekort van € 3,4 miljoen. Zie programma Zorg en Werk beleidsdoelen A en B. Voor 2018 kunnen we dit tekort nog dekken uit de behoedzaamheidsreserve, die na dit jaar ophoudt te bestaan. Het tekort dat is ontstaan, heeft gevolgen voor de prognose in het sociaal domein. Met het opstellen

287 van de Programmabegroting 2019 was, op basis van de kennis en inzichten van dat moment, nog de verwachting dat we meerjarig uit zouden komen met ons budget. Voor het eerst ontstaat een beeld dat dit mogelijk niet meer lukt. Hoewel dit beeld congruent is met landelijke ontwikkelingen, zijn we onaangenaam verrast. De kostenstijging in 2018 (sneller en groter dan verwacht) zit hem onder andere in volume- en tariefstijgingen als gevolg van nieuwe contractafspraken (Jeugd en opvoedhulp vanaf 1 januari 2018 en Wmo vanaf 1 juli 2018). Ook factureerden enkele zorginstellingen laat als gevolg van softwareproblematiek, waardoor toen pas inzichtelijk werd dat een aantal volumes (w.o. jGGZ, begeleiding volwassen en hulp bij het huishouden) harder zijn gestegen dan dat we op basis van onze halfjaarlijkse prognose (forecast) hadden verwacht. Tot slot is in het laatste kwartaal een stijging waarneembaar van uitgaven als gevolg van een flinke toename van omzet bij relatief kleine zorgaanbieders.

Bestemmingsreserves Reserve omschrijving (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Stand per 31-12-2017 deringen deringen 31-12-2018 BTW compensatiefonds 2.211 0 671 1.540 Calatravabruggen 1.736 0 168 1.568 Expl. Winkelcentrum Nieuw Vennep 1.044 0 0 1.044 HST Cargo 11.426 143 0 11.569 Haarlemmermeerse Bos 160 897 0 1.057 Herstructurering bedrijventerreinen 796 318 0 1.114 Leidraad Inr. Openb. Ruimte (LIOR) 1.444 0 131 1.313 Monumenten 475 84 400 159 Onderwijshuisvesting 920 0 0 920 Recreatieplas Toolenburg 121 0 0 121 Stichting Mainport en Groen (SMG) 7.676 0 53 7.623 Verbetering Burg. v. Stamplein 538 0 0 538 Wonen 2.706 48 426 2.328 Subtotaal 31.254 1.489 1.850 30.894 Reserve dekking afschrijvingslasten 46.151 5.175 1.256 50.070 Totaal bestemmingsreserves 77.405 6.664 3.106 80.964

Reserve BTW compensatiefonds Evenals in voorgaande jaren is € 0,671 miljoen onttrokken om kapitaallasten te dekken van investeringen die gedaan zijn voor het in werking treden van het BTW compensatiefonds (BCF). Deze bedragen kunnen niet bij het fonds worden gedeclareerd, terwijl de gemeente wel voor deze BTW op de algemene uitkering is gekort. In 2020 kan de laatste volledige onttrekking gedaan worden. Dan blijft nog € 0,198 miljoen in de reserve om te onttrekken in 2021.

Reserve Calatravabruggen Voor het onderhoud aan de Calatravabruggen is een reserve ingesteld. Vanuit deze reserve wordt het onderhoud bekostigd. Deze onderhoudskosten variëren van jaar tot jaar, afhankelijk van de werkzaamheden. In 2018 is € 0,168 miljoen aan deze reserve onttrokken.

Reserve Exploitatie Winkelcentrum Nieuw-Vennep De reserve is ingesteld voor de eventuele aanleg van een parkeergarage wanneer het project Nieuw- Vennep Nieuwe Kom wordt gerealiseerd. De 2e fase van dit project is afhankelijk van de realisatie van de Westflank. In deze reserve hebben in 2018 geen mutaties plaatsgevonden.

288 Reserve High Speed Terminal (HST) Cargo Het doel van deze reserve is het realiseren van een HST Cargo Concept, door de aanleg van een HST Cargo Railterminal nabij Hoofddorp en het ondersteunen van de ontwikkeling van een Europese HST freight service. In deze reserve is € 0,143 miljoen gestort in verband met rentebijschrijving.

Reserve Haarlemmermeerse bos De storting in de reserve Haarlemmermeerse Bos van € 0,897 miljoen betreft de opbrengst van een grondverkoop. Aan de reserve Haarlemmermeerse Bos is in 2018 niets onttrokken. De uitvoering van enkele werkzaamheden revitalisering Haarlemmermeerse Bos is verschoven naar 2019 onder meer in verband met de latere verwijdering van oude TenneT-masten.

Reserve Herstructurering bedrijventerreinen Er wordt een restantbudget gestort van € 0,318 miljoen. Dit is conform de bestendige gedragslijn. De voorbereidingen voor de verbetering van de verouderde Weerenweg op bedrijventerreinen de Weeren zijn gemaakt in 2018. De prognose is dat er in 2019 een bijdrage nodig is van € 0,3 miljoen vanuit herstructurering.

Reserve Leidraad Inrichting Openbare Ruimte (LIOR) Deze reserve is ingesteld ter dekking van de afkoop onderhoud Floriande. In 2018 is aan deze reserve conform begroting € 0,131 miljoen onttrokken.

Reserve Monumenten Op basis van raadsvoorstel 2018.0035016: Nieuwbouw, restauratie en herinrichting Haarlemmermeermuseum De Cruquius, ontvangt De Stichting Haarlemmermeermuseum De Cruquius een eenmalige subsidie. Voor € 0,4 miljoen is dit gedekt door inzet van de reserve monumenten. Er is een restantbudget van € 24.000 gestort in de reserve monumenten. Dit conform de in B&W nota 2014.0008663 vastgelegde gedragslijn om mogelijke restgelden uit de reguliere subsidieverordening te doteren aan de bestemmingsreserve monumenten. Vanuit deze nota vindt er ook een jaarlijkse structurele storting plaats van € 0,060 miljoen vanuit het budget monumenten.

Reserve Onderwijshuisvesting De reserve onderwijshuisvesting is bedoeld voor onderwijshuisvesting en voor het saneren van asbest bij scholen. In 2018 is aan deze reserve niets onttrokken.

Reserve Recreatieplas Toolenburg De reserve recreatieplas Toolenburg is bedoeld voor het aanleggen en herinrichten van recreatieve voorzieningen en wordt gevoed uit de opbrengsten van zandverkoop. In 2018 hebben aan deze reserve geen onttrekkingen plaatsgevonden.

Reserve Mainport en groen (SMG) Aan deze reserve is € 0,053 miljoen onttrokken voor dekking kapitaallasten van het investeringsproject Groene As. Reserve verbetering Burgemeester van Stamplein Er is aan de reserve Burgemeester van Stamplein in 2018 niets onttrokken.

Reserve Wonen De reserve Wonen is ingesteld voor woonmogelijkheden voor huishoudens die daar op grond van hun inkomen niet (geheel) zelf in kunnen voorzien en om financiële knelpunten weg te nemen die de voortgang en/of realisatie van woningbouwprojecten in de weg staan. De kosten van voorbereidende woningbouwplannen zijn voor een bedrag van € 0,218 miljoen uit deze reserve gedekt. Ook is er een bedrag van € 0,208 uit de reserve onttrokken ter dekking van een deel van de rentelasten voor Startersleningen en Asbestleningen. Bij de Voorjaarsrapportage 2013 is besloten dat vanaf 2014 tot

289 en met 2028 jaarlijks € 0,048 miljoen aan de reserve toegevoegd wordt vanwege een vrijval van kapitaallasten.

Reserve dekking afschrijvingslasten De reserve dekking afschrijvingslasten is ingesteld ter dekking van de kapitaallasten van verschillende investeringen. Voorbeelden hiervan zijn Maatschappelijke voorzieningen (verzamelinvestering), Sportcomplex Koning Willem Alexander, Haarlemmermeer Lyceum, MFA Badhoevedorp, Dorpshuis Zwanenburg, Monumenten (verzamelinvestering) en RIH (verzamelinvestering).

Per saldo is er voor € 5,175 miljoen gestort (dekking afschrijvingslasten RIH en dekking afschrijvingslasten omlegging A9 Badhoevedorp) en voor € 1,256 miljoen onttrokken voor de dekking van afschrijvingslasten.

Voorzieningen Voorzieningen voor verplichtingen, verliezen en risico’s (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Vrijval Stand per 31-12-2017 deringen deringen 31-12-2018 Wachtgeldverplichting voormalig personeel 1.370 152 623 0 899 Wachtgeldverplichting wethouders 14 611 0 0 624 Pensioenverplichting wethouders 6.924 78 192 0 6.810 Bodemsanering 0 240 0 0 240 Totaal voorzieningen voor verplichtingen, verliezen 8.308 1.080 815 0 8.573 en

Voorziening wachtgeldverplichting voormalig personeel Naast wachtgeld is de gemeente eigen risico drager voor de WW-lasten. De verplichting die hieruit volgt wordt opgenomen in deze voorziening. Dat betrof een bedrag van € 0,152 miljoen. In totaal is € 0,623 miljoen uitgekeerd aan wachtgeld en WW-gelden.

Voorziening wachtgeldverplichting wethouders In 2018 zijn er vier voormalig wethouders met recht op wachtgeld tot 28 februari 2022. Hiervoor is de storting aanzienlijk verhoogd.

Voorziening pensioenverplichting wethouders De vermindering van deze voorziening is de uitbetaalde pensioenverplichting in 2018. De vermeerdering is de benodigde waarde door de jaarlijkse actuariële waardeberekening bepaald.

Voorziening Bodemsanering In 2018 is een nieuwe voorziening gevormd voor Bodemverontreiniging bij de Waltmanstraat te Zwaanshoek. De toelichting is opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Met het instellen van de voorziening is het risico komen te vervallen.

Onderhoudsegalisatievoorzieningen Reserve omschrijving (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Vrijval Stand per 31-12-2017 deringen deringen 31-12-2018 Onderhoud gebouwen 8.381 2.597 2.555 0 8.422 Totaal onderhoud gebouwen 8.381 2.597 2.555 0 8.422

Voorziening Onderhoud gebouwen Deze voorziening is gevormd voor de egalisering van de in de tijd onregelmatig gespreide kosten voor onderhoud aan gemeentelijke objecten.

290 Door derden beklemde middelen (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Vrijval Stand per 31-12-2017 deringen deringen 31-12-2018 Tariefegalisatie afvalstoffenheffing 3.708 0 0 941 2.767 Tariefegalisatie riolering 4.981 78 0 0 5.059 Totaal door derden beklemde middelen 8.689 78 0 941 7.826

Voorziening tariefegalisatie afvalstoffenheffing De mutatie op de voorziening tariefegalisatie afvalstoffenheffing (onttrekking of storting) wordt aan het einde van het jaar bepaald door de relatie tussen de inkomsten en uitgaven te leggen. Op basis van de gerealiseerde baten en lasten is er een vrijval ontstaan van € 0,941 miljoen.

Voorziening tariefegalisatie riolering De mutatie op de voorziening tariefsegalisatie onderhoud rioleringen (onttrekking of storting) wordt aan het einde van het jaar bepaald door de relatie tussen de inkomsten en uitgaven te leggen. Op basis van de gerealiseerde baten en lasten wordt € 0,078 miljoen toegevoegd.

Vaste schulden met een rentetypische looptijd ≥ 1 jaar (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Aflossingen Stand per 31-12-2017 deringen 31-12-2018 Binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 42.500 0 3.250 39.250 Binnenlandse banken en overige financiële instellingen 399.750 10.000 38.600 371.150 Binnenlandse bedrijven 3.023 675 0 3.698 Totaal vaste schulden met rentetypische looptijd >= 1 445.273 10.675 41.850 414.098

Onderhandse leningen Binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen In 2018 zijn we geen nieuwe leningen met pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen aangegaan. We hebben regulier € 3,250 miljoen afgelost.

Binnenlandse banken en overige financiële instellingen Er is een nieuwe lening afgesloten van € 10 miljoen en er is regulier afgelost voor € 38,6 miljoen.

Binnenlandse bedrijven Er is een rentecorrectie toegevoegd aan de lening met SGN van € 0,675 miljoen. Dit is ook gedaan onder de balanspost 'Gereed product en handelsgoederen' aan de activa zijde van de balans, zodat deze posten met elkaar overeen komen.

Rentelast vaste schulden Het gemiddelde rentepercentage over het totale leningensaldo aan het einde van het boekjaar bedraagt 2,1%. De rentelast over alle onderhandse leningen bedraagt € 9,714 miljoen. Vorig jaar was dit 2,3% en € 10,586 miljoen. Het totale leningensaldo is met € 31,85 miljoen afgenomen. Dit wordt grotendeels verklaard door de aflossing van een uitgezette geldlening bij Ymere voor € 24 miljoen en de winsten op de grondexploitaties.

Vlottende passiva

Netto vlottende schulden met rentetypische looptijd < 1 jaar Banksaldi We hebben per 31 december 2018 een negatief saldo bij de BNG Bank B.V. van € 11,726 miljoen. Vorig jaar was dit € 17,141 miljoen.

291 Overige schulden (bedragen × € 1.000) Stand per Stand per 31-12-2017 31-12-2018 Reserveringsbijdragen 110 80 Waarborgsommen 1.568 590 Optievergoeding 46 47 Rekening courant AM-Overleg 218 103 Crediteuren 16.407 23.158 Rekening courant Duurzaam bedrijf 1.166 1.063 Overige schulden 19.515 25.041

De reserveringsbijdragen, waarborgsommen en optievergoedingen zijn instrumenten die de gemeente gebruikt voor het nakomen van een koopovereenkomst. Deze drie bedragen zijn bij elkaar € 0,717 miljoen. Dit is bijna € 1 miljoen minder dan vorig jaar. De verklaring hiervoor is dat er in 2018 een aantal grote projecten zijn afgerond waarvoor eerder een waarborgsom betaald was, waardoor deze zijn vervallen.

Het openstaand crediteuren saldo eind 2018 verschilt ongeveer € 6,8 miljoen ten opzichte van het openstaande crediteuren saldo eind 2017. Door de aantrekkende economie en de vele projecten waaraan wordt gewerkt is het aantal ontvangen facturen met 17,6 % toegenomen. Uit de analyse blijkt dat het gemiddelde factuurbedrag hoger was dan in 2017. In totaal wordt 95% van de onbetwiste facturen binnen de termijn betaald. De gemiddelde doorlooptijd van deze facturen is 20 dagen.

Overlopende passiva Nog te betalen bedragen (bedragen × € 1.000) Stand per Stand per 31-12-2017 31-12-2018 Af te dragen premies met betrekking tot salarissen 4.990 5.525 Bedragen m.b.t. tot de uitkeringsadministratie 601 456 Overige posten 2.332 2.595 Aangegane verplichtingen/nog te betalen bedragen 29.107 25.357 Nog te betalen bedragen 37.030 33.933

De post Aangegane verplichtingen/nog te betalen bedragen zijn bedragen die na het sluiten van de crediteurenadministratie nog in het boekjaar 2018 geboekt zijn, omdat ze betrekking hebben op 2018. Een voorbeeld is de rentebetalingen op langlopende geldleningen. Ook vallen de nog te betalen bedragen met betrekking op het sociaal domein hieronder ter grootte van € 10,706 miljoen.

De overige posten wordt voor € 2,555 miljoen verklaard door de te betalen vennootschapsbelasting over de jaren 2016, 2017 en 2018. Hoewel de aangifte is gedaan en de lasten zijn verwerkt in de jaarstukken, heeft de daadwerkelijke betaling nog niet plaatsgevonden.

Van overheden ontvangen, nog te besteden uitkeringen (bedragen × € 1.000) Stand per Vermeer- Vermin- Stand per 31-12-2017 deringen deringen 31-12-2018 Omgevingslawaai 70 0 0 70 Schipholbalie BUZ 148 485 318 316

292 Het Rijk 218 485 318 386 Bijdrage PNH Shuttledienst 38 0 0 38 DRIS-bushaltes 30 0 30 0 ESF-subsidie 0 227 0 227 ISV 2014 2.367 0 209 2.158 PASO-gelden 19.630 0 400 19.230 Subs.Groene en Recr.Verbind. 92 2.338 0 2.430 Subsidie Geniepark fase 2 602 0 472 130 Subsidie MRA 180 130 127 183 Subsidie Park 21 9.303 0 0 9.303 Subsidie RMC Aanval op uitval 143 0 0 143 Subsidies Groenprojecten 481 0 481 0 Subsidies Primavera 4.814 0 548 4.266 Toegankelijk maken bushaltes 290 0 147 143 VRA subs.fietsverb.A4/A9 0 2.114 0 2.114

Overige Nederlandse overheidslichamen 37.970 4.809 2.415 40.364 Totaal van overheden ontvangen, nog te besteden 38.189 5.294 2.733 40.750 uitkeringen

Van overheden ontvangen, nog te besteden uitkeringen zijn ontvangen voorschotbedragen van overheidsinstellingen (Rijk, provincie en Vervoerregio Amsterdam) met een specifiek bestedingsdoel. In bovenstaande tabel is het verloop van deze voorschotbedragen te zien. In 2018 is een bedrag van € 5,294 miljoen ontvangen en een bedrag van € 2,733 miljoen besteed.

Overige vooruitontvangen bedragen (bedragen × € 1.000) Stand per Stand per 31-12-2017 31-12-2018 Overige vooruitontvangen bedragen 12.178 390 Totaal overige vooruit ontvangen bedragen 12.178 390

Overige vooruitontvangen bedragen Vooruitontvangen bedragen zijn bedragen die wij tot en met 2018 hebben ontvangen, maar die verantwoord moeten worden in 2019 of later. Per 31 december 2017 stond hier nog de bijdrage voor de omlegging van de A9. In 2018 is hiervan € 11,7 miljoen naar de immateriële vaste activa overgeheveld via herrubricering. Dit is de verklaring waarom deze post dit jaar fors lager is.

293 Niet in de balans tot uitdrukking komende verplichtingen en aanspraken

Contracten In deze opgaaf zijn contracten geselecteerd met een looptijd langer dan 1 jaar en een hogere waarde dan € 0,209 miljoen. Dit bedrag is de Europese aanbestedingsgrens. Voor het fysiek domein (groen, onderhoud gebouwen, wegen etc.) zijn contracten afgesloten voor een bedrag van € 36,818 miljoen. Voor ICT en beveiliging is dit € 1,334 miljoen. De overige post bedraagt nog € 8,923 miljoen.

Bijdrage omlegging A9 Badhoevedorp In 2005 hebben het Rijk, provincie Noord-Holland, stadsregio Amsterdam, gemeente Amsterdam, Schiphol Group en gemeente Haarlemmermeer de Bestuursovereenkomst Omlegging A9 te Badhoevedorp getekend. Met de uitvoering van deze overeenkomst wordt de A9 door het Rijk omgelegd te zuiden van Badhoevedorp en wordt het vrijkomende oude tracé van de A9 door de gemeente en verbonden partijen herontwikkeld. De kosten van de omlegging bedragen in totaal circa € 300 miljoen. Wij dragen € 107,4 miljoen (prijspeil 1-1-2005) bij aan de omlegging. In 2018 hebben we € 18,6 miljoen afgedragen. Met de al eerder betaalde bedragen van € 19,5 komt de totale bijdrage per 31 december 2018 op een totaal bedrag van € 38,1 miljoen. De resterende bijdragen in 2019 en 2020 bedragen € 69,2 miljoen (prijspeil 2019) en worden onder meer gefinancierd met bijdragen uit de gebiedsontwikkelingen Badhoevedorp-Centrum en Badhoevedorp-Zuid. Naast de afdracht zelf zijn er ook nog begeleidingskosten, vergoedingen voor de waarde van te verwijderen opstallen en een HOV- bijdrage. Aangezien een deel van de dekking gevormd wordt door nog te realiseren gebiedsontwikkelingen, die deels nog juridisch-planologisch moeten worden bepaald en/of vastgesteld, bestaat het risico dat deze niet volledig of pas veel later gerealiseerd kunnen worden.

Opgebouwd verlof en individueel keuzebudget Het opgebouwde aantal verlofuren ultimo 2018 is 80.426 uur met een waarde van € 3,285 miljoen.

FLO verplichtingen van de brandweer bij de VRK FLO verplichtingen zijn reguliere loonkosten die buiten de gemeenschappelijk regeling (GR) van de VRK vallen en specifiek zijn voor gemeenten met beroepsbrandweer tot en met het jaar 2045. Tot het jaar 2045 is de verwachting dat hiervoor in totaal € 12,166 miljoen betaald moet worden. De werkelijke FLO-kosten worden bij ons in rekening gebracht. Jaarlijks staat bij ons een bedrag begroot op basis van een meerjarige inschatting van de kosten. De werkelijke kosten staan echter niet vast, maar hangen af van individuele keuzes die medewerkers maken. De verplichting is dit jaar veel hoger, omdat er eind december een Akkoord Reparatie FLO-overgangsrecht is gesloten.

Garanties Oorspronkelijk Stand per Stand per (bedragen x € 1.000) bedrag 31-12-2017 31-12-2018 Bejaardenzorg en verpleeghuizen 1.502 901 863 Sportverenigingen en –instellingen 6.577 3.610 3.543 Sociaal-culturele en maatschappelijke instellingen 8.867 4.850 4.128 Lichamelijke en geestelijke gezondheidszorg 3.733 2.139 2.039 Borgstelling SGN nieuw Rijsenhout 12.500 8.519 10.350 Borgstelling SGN bestaand Rijsenhout 2.500 1.110 655 Borgstelling Zonnepanelen BV Tegenstroom van Ymere 3.000 2.545 2.551 Totaal publiek gemeentelijk belang 23.674 24.129 Borgstelling m.b.t. herfinanciering SADC 20.000 1.982 0 Borgstelling m.b.t. vergistingsinstallatie Meerlanden 5.562 1.890 1.308 Totaal regionaal strategisch karakter 25.562 3.872 1.308

294 De grens voor de garanties met een publiek gemeentelijk belang bedraagt € 36 miljoen volgens het garantiebeleid. Dat overschrijden we niet, omdat op dit moment het saldo € 24,129 miljoen is. De garanties met een regionaal strategisch karakter worden conform beleid afgebouwd. De grens was € 23,5 miljoen en heeft geen revolverend karakter.

Borgstellingen en overige garanties Betaald door Oorspronkelijk Stand per Stand per de Gemeente (bedragen x € 1.000) bedrag Borg 31-12-2017 31-12-2018 in 2018 Waarborgfonds sociale 733.871 50% en 25% 141.476 170.060 0 woningbouw Borg op hypotheek personeel 448 - 448 0 voorheen HenS Nationale hypotheekgarantie 700.000 50% 350.000 n.n.b. 0 Gemeenschappelijke 8.589 7.851 0 regelingen Totaal 500.065 150.859 0

Borgstelling Waarborgfonds Sociale Woningbouw De gemeente garandeert samen met de Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw geldleningen aan woningbouwcorporaties binnen de Haarlemmeer. Het totaal van deze gegarandeerde geldleningen bedraagt per 31 december 2018 € 734 miljoen waarvoor wij gedeeltelijk 50% en gedeeltelijk 25% borg staan wat neer komt op € 170 miljoen. De gemeente is hiervoor achtervang, dat wil zeggen dat zolang het Waarborgfonds nog geld heeft wij hierop niet worden aangesproken. In 2018 zijn wij hiervoor niet aangesproken.

Borg op hypotheken personeel voorheen Haarlemmerliede en Spaarnwoude Borgstellingen op hypotheken van personeel van voorheen Haarlemmerliede en Spaarnwoude voor een bedrag van € 0,448 miljoen. Met de ambtelijke fusie in 2018 is dit het eerste jaar dat deze regel voorkomt.

Nationale Hypotheekgarantie Tot 2011 heeft de gemeente gemeentegaranties afgegeven. Na 2011 vallen deze garanties geheel voor rekening van de Staat. Het bedrag waar de gemeente nog indirect garant voor staat ultimo 2017 is 50% van 700 miljoen, is € 350 miljoen voor 3.872 leningen binnen de gemeente. Er is geen bedrag betaald door de gemeente, wel door de NHG voor onze gemeente ter grootte van € 60.000 voor drie leningen. De stand van 2018 is pas laat in 2019 bekend.

Indirecte garantstellingen Gemeenschappelijke regelingen Indirect staat de gemeente ook garant voor alle opgenomen geldleningen door de gemeenschappelijke regelingen. Het betreffen hier geldleningen van Cocensus en VRK voor € 7,851 miljoen. Deze garanties zijn onlosmakelijk verbonden aan gemeenschappelijke regelingen en daarom ook niet opgenomen in het garantieplafond.

Badhoevedorp Zuid De gemeente wordt verweten onrechtmatig gehandeld te hebben omdat de gemeente zich niet of onvoldoende zou hebben ingespannen mee te werken aan ontwikkelingsmogelijkheden in Badhoevedorp Zuid. Er is een uitspraak van de rechtbank Amsterdam (zaaknummer C13/636457), hiertegen is de gemeente Haarlemmermeer in hoger beroep gegaan. Tegelijkertijd loopt er een schadestaat procedure waarbij de tegenpartij de schade heeft opgemaakt. Bij een schadestaat procedure moet eerst nog de causaliteit worden bewezen. Tot op het moment dat hier duidelijkheid over is, kan er nog geen redelijke inschatting gemaakt worden van (de omvang van) een eventuele uitstroom van financiële middelen, en is er derhalve onvoldoende grondslag voor het vormen van een

295 voorziening. Vanwege de grote onzekerheid over de uitkomst van de procedure is dit opgenomen als risico in de risicoparagraaf. Ten tijde van het opstellen van dit P&C product, hebben de ontwikkelingen nog niet geleid tot een aanpassing van de risico-inschatting. Als reactie op de schadestaatprocedure wordt een reactie voorbereid waarin we worden bijgestaan door gespecialiseerde bureaus. Overigens heeft de gemeente vertrouwen in een gunstige afwikkeling van de lopende procedures voor de gemeente Haarlemmermeer.

296 Na balansdatum voorgedane ontwikkelingen

Artikel 29 van het BBV schrijft voor dat inzichten van belang voor de financiële positie, dienen te worden verwerkt in de jaarrekening, ook als deze inzichten zijn verkregen na 31 december, maar vóór het vaststellen van de jaarstukken. Alle gegevens die nadere informatie geven over de feitelijke situatie per balansdatum tot de formele opmaakdatum door het college zijn verwerkt in deze jaarstukken. Gegevens die geen nadere informatie geven over de feitelijke situatie per balansdatum, maar belangrijke financiële gevolgen kunnen hebben, dienen te worden toegelicht. Indien noodzakelijk wordt dit hoofdstuk hiervoor benut. Dit kan ook om informatie gaan die na de datum van opmaken van de jaarstukken door het college en voor vaststelling door de raad beschikbaar komt. Indien dit laatste het geval is, ontvangt de raad een erratum bij de jaarstukken.

297 Restantkredieten

Inleiding In het Activabeleid Gemeente Haarlemmermeer 2015 (RV 2015.0017216) is in artikel 2.2.1 vastgelegd dat beschikbaar gestelde kredieten (restantkredieten) niet automatisch worden overgeheveld van het ene jaar naar het andere. Doelstelling van het inbouwen van deze toets is een vlotte afwikkeling van deze kredieten te bevorderen (beleidsrealisatie) en zicht te houden op de investeringen in de pijplijn. Er is een overzicht samengesteld met de "restantkredieten per 31-12-2018” per programma en taakveld. Verder wordt aangegeven wat de uitkomst is van de toetsing van deze restantkredieten aan de vastgestelde richtlijnen. Ook is bepaald welke kredieten worden doorgeschoven. Toetsing aan de richtlijnen Vorig jaar is besloten een bedrag van € 25,4 miljoen over te hevelen naar 2018. Daarnaast is in 2018 een bedrag van € 43,7 miljoen aan investeringskredieten beschikbaar gesteld. Hiermee komt het totaal aan beschikbare financiële middelen op € 69,1 miljoen. In totaal is in 2018 € 34,8 miljoen aan investeringsuitgaven gedaan. Dit betekent dat per 31 december 2018 nog een bedrag resteert van € 34,3 miljoen. Van de € 34,3 miljoen kan op basis van de vastgestelde richtlijn een bedrag van € 31,9 miljoen worden overgeheveld naar 2019. Het gaat hier om: 1. kredieten die in 2018 door de raad beschikbaar zijn gesteld, maar waarvan uitvoering nog niet volledig heeft plaatsgevonden (€ 9,2 miljoen). Deze kredieten worden op grond van de richtlijnen zonder meer overgeheveld; 2. kredieten die vóór 2018 door de raad beschikbaar zijn gesteld, waarvan de investeringen over meerdere jaren lopen of waarvan uitvoering nog niet volledig heeft plaatsgevonden, maar waarvoor inmiddels wel concrete verplichtingen zijn aangegaan (€ 21,3 miljoen); 3. voorbereidingskredieten die door de raad beschikbaar zijn gesteld, waarvan de daadwerkelijke uitvoering de komende jaren plaats vindt (€ 1,4 miljoen). Bij voorbereidingskredieten vindt op grond van de richtlijnen altijd overheveling plaats.

Kredieten die vóór 2018 zijn aangevraagd maar waarvoor nog geen verplichtingen zijn aangegaan, moeten opnieuw worden aangevraagd. Het betreft hier investeringen met betrekking tot:

1. Informatiebeveiliging € 96.000: Bestemd voor het implementeren van een mobiel device managementsysteem. De implementatie is nu gepland voor het tweede kwartaal 2019. 2. Fort bij Aalsmeer € 827.000: Onderzocht wordt of Crash verhuisd kan worden naar de zogenaamde Onderduikboerderij. In de aanvraag van het krediet zit ook de renovatie van de Genieloods. Zodra de erfpachtovereenkomst is getekend (planning tweede kwartaal 2019) wordt de renovatie van de loods ingepland.

Het verschil van € 1,4 miljoen zijn kredieten die komen te vervallen. Het betreft voornamelijk de volgende investeringen:

1. Verhuizing bibliotheek Nieuw-Vennep € 0,2 miljoen: door nieuwe berekeningen blijkt dat de investering vele malen hoger zal zijn en daarom is besloten deze niet meer uit te voeren. 2. Onderwijshuisvesting € 0,4 miljoen: verschillende verhuizingen en renovaties zijn afgerond met een voordelig resultaat. 3. Beheer en Onderhoud € 0,4 miljoen: enkele projecten met betrekking tot sportverenigingen en beplanting zijn afgerond met voordelen door goedkopere aanbestedingen.

Overzicht restantkredieten per programma ( x € 1.000):

298 omschrijving 1 2 1+2=3 4 3-4=5 6 2018 Totaal krediet krediet restant in 2018 in 2018 1/1/2018 gestelde kredieten kredieten resterend eind 2018 Krediet per na toetsing Uitgegeven beschikbaar per 1-1-2019 Bestuur, samenleving en publiekcontact 131 200 331 319 12 0 Veiligheid 0 0 0 0 0 0 Maatschappelijke ontwikkeling 13.457 12.737 26.195 10.909 15.286 13.529 Mobiliteit 4.605 5.275 9.880 1.072 8.808 8.811 Ruimtelijke Ontwikkelingen 235 1.839 2.074 1.664 410 410 Wonen 4 1.910 1.914 1.733 181 214 Kwaliteit fysieke omgeving 5.482 15.976 21.457 15.349 6.108 5.510 Economische zaken 21 0 21 92 -71 0 Algemene dekkingsmiddelen 1.419 5.791 7.210 3.687 3.523 3.442 Totaal Investeringsplan 25.354 43.728 69.082 34.826 34.256 31.916

Analyse

Het doorschuiven van de kredieten heeft de volgende oorzaken:

• voor een deel van de investeringen is het totale investeringsbedrag geautoriseerd, terwijl de uitvoering gefaseerd over meerdere jaren plaats vindt; • voor een aantal investeringen op het gebied van onderwijs geldt dat de uitvoering door derden wordt gedaan. De afrekening en de financiële afwikkeling vinden achteraf plaats; • investeringen komen later tot uitvoering dan oorspronkelijk gepland.

De financiële consequenties met betrekking tot de kapitaallasten, veroorzaakt door het verschuiven van de kredieten, zullen worden verwerkt in het meerjarenbeeld bij de Voorjaarsrapportage 2019

299 Recapitulatie op taakveld

Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Bestuur, samenleving en publiekscontact 0.1 Bestuur C 1.147 0 0 0 A 0 0 0 0 0.2 Burgerzaken E 4.141 4.508 4.349 -159 1.2 Openbare orde en veiligheid D 0 0 1 1 Baten 5.288 4.508 4.350 -157 A 5.059 5.602 6.127 -525 B 235 235 142 93 0.1 Bestuur C 1.603 851 793 57 D 248 248 244 4 A 470 752 709 43 0.2 Burgerzaken D 718 718 700 17 E 6.847 6.436 6.270 166 1.2 Openbare orde en veiligheid D 48 48 48 0 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen D 81 46 53 -8 6.5 Arbeidsparticipatie B 246 227 180 47 Lasten 15.554 15.162 15.267 -105

Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Veiligheid 1.1 Crisisbeheersing en brandweer B 0 0 20 20 A 0 993 994 1 1.2 Openbare orde en veiligheid B 0 1.680 1.147 -533 Baten 0 2.673 2.161 -512 1.1 Crisisbeheersing en brandweer B 12.915 12.606 12.412 194 A 1.420 2.452 2.587 -135 1.2 Openbare orde en veiligheid B 194 2.994 2.926 68 Lasten 14.529 18.052 17.925 127

300 Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Zorg en werk 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie A 150 307 337 30 6.3 Inkomensregelingen D 24.991 29.167 29.540 373 6.4 Begeleide participatie C 0 0 12 12 6.5 Arbeidsparticipatie C 31 31 0 -31 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO A 106 106 77 -29 A 1.623 801 909 108 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ D 0 0 -10 -10 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- A 65 0 -7 -7 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ B 618 309 309 0 Baten 27.584 30.721 31.167 446 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie A 4.255 3.536 3.593 -56 6.2 Wijkteams A 1.688 2.577 2.300 277 A 40 40 40 0 6.3 Inkomensregelingen D 32.135 38.218 38.433 -215 A 2.727 2.827 2.649 178 6.4 Begeleide participatie C 5.889 5.719 5.553 166 6.5 Arbeidsparticipatie C 1.821 2.510 2.523 -14 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO A 4.158 4.358 4.272 86 A 11.709 10.006 7.006 3.000 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ B 14 38 12 27 D 638 773 497 275 A 17.278 13.813 22.361 -8.547 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- B 5.202 9.044 8.365 678 A 164 81 157 -76 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ B 702 393 392 1 6.82 Geëscaleerde zorg 18- A 3.403 5.302 3.671 1.631 Lasten 91.822 99.236 101.826 -2.590

301 Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Maatschappelijke ontwikkeling 4.2 Onderwijshuisvesting B 255 591 415 -176 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingenzaken B 1.651 2.069 2.286 217 5.1 Sportbeleid en activering E 0 0 2 2 5.2 Sportaccomodaties E 3.901 3.824 3.985 161 5.3 Cultuurpresentie, cultuurproductie, D 3.709 5.495 5.524 30 cultuurparticipatie 5.4 Musea D 318 115 123 8 5.6 Media D 1.747 724 817 93 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie E 302 1.511 2.029 518 A 0 37 36 0 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie C 1.320 1.067 1.067 0 6.2 Wijkteams A 0 189 164 -25 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ C 0 0 -34 -34 Baten 13.203 15.622 16.415 794 1.2 Openbare orde en veiligheid C 83 83 75 8 3.4 Economische promotie E 20 20 20 0 4.2 Onderwijshuisvesting B 12.760 11.833 13.680 -1.847 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingenzaken B 9.640 10.279 9.985 294 5.1 Sportbeleid en activering E 2.265 2.265 2.228 37 5.2 Sportaccomodaties E 16.486 15.966 15.692 274 5.3 Cultuurpresentie, cultuurproductie, D 14.864 14.790 15.015 -225 cultuurparticipatie 5.4 Musea D 989 1.619 1.492 127 5.6 Media D 6.656 6.593 6.493 100 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie E 7.687 5.069 4.652 417 A 2.444 2.416 2.598 -181 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie C 11.939 11.433 11.220 214 6.2 Wijkteams A 2.231 2.319 1.881 438 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ C 966 609 607 1 6.82 Geëscaleerde zorg 18- A 65 65 65 0 7.1 Volksgezondheid A 5.679 5.848 5.833 14 Lasten 94.775 91.209 91.537 -328

302 Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Mobiliteit 2.1 Verkeer en vervoer B 42 42 119 77 A 0 0 19 19 2.5 Openbaar vervoer B 60 108 92 -16 Baten 101 150 230 80 A 1.699 1.292 1.263 29 2.1 Verkeer en vervoer B 1.985 2.101 1.882 218 A 277 525 541 -15 2.2 Parkeren B 1.217 1.253 1.162 91 A 0 0 25 -25 2.5 Openbaar vervoer B 450 418 629 -211 Lasten 5.628 5.590 5.502 88

Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Ruimtelijke ontwikkelingen 7.4 Milieubeheer B 1 501 675 175 A 433 3.177 3.600 423 8.1 Ruimtelijke ordening C 0 90 90 0 8.2 Grondexploitatie(niet bedrijventerreinen) B 62.035 81.027 82.378 1.351 8.3 Wonen en bouwen C 6.156 6.631 10.462 3.832 Baten 68.625 91.425 97.206 5.781 7.4 Milieubeheer B 1.673 2.553 2.693 -141 A 3.382 4.413 5.095 -682 8.1 Ruimtelijke ordening C 330 330 365 -36 8.2 Grondexploitatie(niet bedrijventerreinen) B 56.872 79.204 72.295 6.909 8.3 Wonen en bouwen C 2.357 2.357 3.036 -679 Lasten 64.613 88.857 83.485 5.372

Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Wonen B 199 199 200 1 8.3 Wonen en bouwen C 0 0 2 2 Baten 199 199 202 3 A 1.454 661 315 346 8.3 Wonen en bouwen B 1.663 1.483 1.501 -18 C 352 312 307 5 Lasten 3.469 2.456 2.124 332

303 Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Kwaliteit fysieke omgeving 2.1 Verkeer en vervoer D 719 719 1.102 383 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie A 26 26 382 356 7.2 Riolering C 9.632 9.178 8.829 -349 7.3 Afval B 16.535 16.860 17.278 418 D 16 16 0 -16 7.4 Milieubeheer E 40 106 84 -21 7.5 Begraafplaatsen en crematoria A 849 719 708 -12 Baten 27.817 27.624 28.383 759 1.2 Openbare orde en veiligheid D 193 193 102 91 2.1 Verkeer en vervoer D 21.602 20.760 21.058 -298 2.4 Economische havens en waterwegen C 539 518 509 9 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie A 6.722 6.630 7.059 -429 7.2 Riolering C 5.883 5.159 5.174 -15 7.3 Afval B 13.067 13.442 13.738 -296 7.4 Milieubeheer E 7.920 8.639 8.743 -104 7.5 Begraafplaatsen en crematoria A 974 1.192 1.168 24 Lasten 56.899 56.533 57.550 -1.018

Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Economische zaken 2.1 Verkeer en vervoer A 0 0 0 0 3.1 Economische ontwikkeling B 0 0 38 38 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur A 1.058 2.115 2.199 83 A 602 527 585 58 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen B 0 0 2 2 Baten 1.660 2.642 2.823 181 2.1 Verkeer en vervoer B 158 158 158 0 A 609 643 622 22 3.1 Economische ontwikkeling B 501 601 542 59 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur A 2.204 4.230 4.020 209 A 1.328 1.328 1.358 -30 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen B 377 461 447 14 8.1 Ruimtelijke ordening B 283 283 256 26 Lasten 5.459 7.703 7.403 300

304 Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Overzicht algemene dekkingsmiddelen 0.5 Treasury C 12.005 12.396 12.349 -47 0.61 OZB woningen A 16.835 16.895 17.124 229 0.62 OZB niet-woningen A 47.306 48.956 49.242 286 0.63 Parkeerbelasting A 3.420 3.415 3.787 372 0.64 Belastingen overig A 6.345 6.314 6.307 -7 0.7 Algemene uitkering en overige uitkeringen B 160.222 164.917 166.556 1.639 Gemeentefonds 0.8 Overige baten en lasten D 0 -526 345 870 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen A 14 14 14 0 3.4 Economische promotie A 9.830 12.088 12.194 106 8.3 Wonen en bouwen A 0 31 29 -2 Baten 255.977 264.500 267.946 3.446 0.1 Bestuur D 20 0 0 0 0.11 Resultaat van baten en lasten G 1.429 2.100 0 2.100 0.5 Treasury C 154 1.027 1.020 8 0.61 OZB woningen A 878 887 977 -90 0.62 OZB niet-woningen A 1.740 1.803 1.813 -11 0.63 Parkeerbelasting A 23 26 26 0 0.64 Belastingen overig A 226 211 257 -46 0.8 Overige baten en lasten D 2.606 3.385 4.915 -1.529 0.9 Vennootschapsbelasting (VPB) E 1.003 1.172 637 535 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen A 0 0 0 0 3.4 Economische promotie A 284 334 334 0 Lasten 8.362 10.944 9.979 965

Programma en taakveldomschrijving (bedragen × Beleids Originele Gewijzigde Rekening Verschil € 1.000; min = nadeel) doel begroting begroting rekening gewijzigde begroting Overzicht overhead A 178 3.580 3.977 397 B 0 0 81 81 0.4 Overhead D 73 21 75 54 E 0 0 30 30 Baten 251 3.601 4.164 562 A 21.566 26.996 26.519 477 B 7.896 8.736 8.566 170 0.4 Overhead C 13.544 14.701 14.079 621 D 12.331 12.859 11.768 1.091 E -9.612 -9.527 -10.241 714 Lasten 45.725 53.765 50.691 3.074

Samenvattend Lasten 405.406 447.407 443.288 4.118 Baten 400.704 443.664 455.046 11.382 Gerealiseerd totaal van saldo van baten en lasten -4.702 -3.742 11.758 15.501 Mutaties van de reserve 6.130 5.842 -3.604 -9.446 Gerealiseerde resultaat 1.429 2.100 8.154 6.055

305 Single information Single audit (SiSa)

De doelstelling van de Single information Single audit (SiSa) is de verantwoordings- en controlelasten voor medeoverheden (gemeenten, provincies en regio's met een gemeenschappelijke regeling) richting uitkeringsverstrekkers te verminderen. De SiSa-verantwoordingssytematiek sluit aan bij het reguliere jaarrekeningproces van de medeoverheden. De financiële verantwoording van de daarvoor aangewezen specifieke uitkeringen gebeurt via een bijlage bij de jaarrekening en valt daarmee ook onder de accountantsverklaring. De SiSa-bijlage geeft op beknopte wijze volgens de door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties voorgeschreven wijze de belangrijkste verantwoordingsinformatie over de betreffende specifieke uitkering, zoals bijvoorbeeld de juridische grondslag en de besteding ervan.

306

SiSa bijlage verantwoordingsinformatie 2018 op grond van artikel 3 van de Regeling

informatieverstrekking Sisa

Nummer Nummer

uitkering uitkering

grondslag

Specifieke Ontvanger Juridische Departement Departement I N D I C A T O R E N SZW G2 Gebundelde uitkering op Besteding (jaar T) Baten (jaar T) algemene Besteding (jaar T) IOAW Baten (jaar T) IOAW Besteding (jaar T) IOAZ grond van artikel 69 algemene bijstand bijstand (exclusief Rijk) (exclusief Rijk) Participatiewet_gemeente deel 2018 Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente

Alle gemeenten verantwoorden I.1 Participatiewet (PW) I.1 Participatiewet (PW) I.2 Wet I.2 Wet I.3 Wet hier het gemeentedeel over inkomensvoorziening inkomensvoorziening inkomensvoorziening (jaar T), ongeacht of de oudere en gedeeltelijk oudere en gedeeltelijk oudere en gedeeltelijk gemeente in (jaar T) geen, arbeidsongeschikte arbeidsongeschikte arbeidsongeschikte enkele of alle taken heeft werkloze werknemers werkloze werknemers gewezen zelfstandigen uitbesteed aan een Openbaar (IOAW) (IOAW) (IOAZ) lichaam opgericht op grond van de Wgr. Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R .

Indicatornummer: G2 / 01 Indicatornummer: G2 / 02 Indicatornummer: G2 / 03 Indicatornummer: G2 / 04 Indicatornummer: G2 / 05

€ 26.200.780 € 363.501 € 1.556.648 € 66.753 € 105.396

Baten (jaar T) IOAZ Besteding (jaar T) Bbz Baten (jaar T) Bbz 2004 Baten (jaar T) WWIK Besteding (jaar T) (exclusief Rijk) 2004 levensonderhoud levensonderhoud (exclusief Rijk) Loonkostensubsidie beginnende zelfstandigen beginnende zelfstandigen o.g.v. art. 10d Gemeente Participatiewet Gemeente Gemeente Gemeente I.3 Wet Gemeente inkomensvoorziening I.4 Besluit I.4 Besluit I.6 Wet werk en inkomen oudere en gedeeltelijk bijstandverlening bijstandverlening kunstenaars (WWIK) I.7 Participatiewet (PW) arbeidsongeschikte zelfstandigen 2004 zelfstandigen 2004 gewezen zelfstandigen (levensonderhoud (levensonderhoud (IOAZ) beginnende zelfstandigen) beginnende zelfstandigen) (Bbz 2004) (Bbz 2004)

Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R

Indicatornummer: G2 / 06 Indicatornummer: G2 / 07 Indicatornummer: G2 / 08 Indicatornummer: G2 / 09 Indicatornummer: G2 / 10

€ 76 € 392.398 € 0 € 0 € 351.228

Baten (jaar T) Volledig zelfstandige Loonkostensubsidie o.g.v. uitvoering Ja/Nee art. 10d Participatiewet (excl. Rijk)

Gemeente I.7 Participatiewet (PW)

Aard controle R Aard controle n.v.t.

Indicatornummer: G2 / 11 Indicatornummer: G2 / 12

€ 0 Ja

SZW G3 Besluit bijstandverlening Besteding (jaar T) Besteding (jaar T) Baten (jaar T) Baten (jaar T) Besteding (jaar T) aan zelfstandigen 2004 (exclusief levensonderhoud kapitaalverstrekking levensonderhoud kapitaalverstrekking onderzoek als bedoeld in levensonderhoud gevestigde zelfstandigen (exclusief Bob) gevestigde zelfstandigen (exclusief Bob) (exclusief artikel 56 Bbz 2004 beginnende (exclusief Bob) (exclusief Bob) (exclusief Rijk) (exclusief Bob) zelfstandigen)_gemeentedee Rijk) l 2018 Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R

Besluit bijstandverlening Indicatornummer: G3 / 01 Indicatornummer: G3 / 02 Indicatornummer: G3 / 03 Indicatornummer: G3 / 04 Indicatornummer: G3 / 05 zelfstandigen (Bbz) 2004

€ 147.198 € 116.549 € 19.761 € 260.501 € 45.229 Alle gemeenten verantwoorden hier het gemeentedeel over Besteding (jaar T) Bob Baten (jaar T) Bob Besteding (jaar T) aan Volledig zelfstandige (jaar T), ongeacht of de (exclusief Rijk) uitvoeringskosten Bob als uitvoering Ja/Nee gemeente in (jaar T) geen, bedoeld in artikel 56 Bbz enkele of alle taken heeft 2004 uitbesteed aan een Openbaar lichaam opgericht op grond van de Wgr. Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t

Indicatornummer: G3 / 06 Indicatornummer: G3 / 07 Indicatornummer: G3 / 08 Indicatornummer: G3 / 09

€ 0 € 0 € 0 Ja

OCW D9 Onderwijsachterstandenbele Besteding (jaar T) aan Besteding (jaar T) aan Besteding (jaar T) aan Opgebouwde reserve Hieronder per regel één id 2011-2018 (OAB) voorzieningen voor overige activiteiten (naast afspraken over voor- en ultimo (jaar T-1) gemeente(code) voorschoolse educatie die VVE) voor leerlingen met vroegschoolse educatie selecteren en in de Besluit specifieke uitkeringen voldoen aan de wettelijke een grote achterstand in met bevoegde Deze indicator is bedoeld kolommen ernaast de gemeentelijke kwaliteitseisen (conform de Nederlandse taal gezagsorganen van voor de tussentijdse verantwoordingsinformati onderwijsachterstandenbeleid artikel 166, eerste lid scholen, houders van afstemming van de e voor die gemeente 2011-2018 WPO) (conform artikel 165 kindcentra en juistheid en volledigheid invullen WPO) peuterspeelzalen (conform van de Gemeenten artikel 167 WPO) verantwoordingsinformatie

Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R

Indicatornummer: D9 / 01 Indicatornummer: D9 / 02 Indicatornummer: G3 / 03 Indicatornummer: D9 / 04 Indicatornummer: D9 / 05

€ 1.646.092 € 283.300 € 319.025 € 0 n.v.t.

307

Aan andere gemeenten in Hieronder per regel één Van andere gemeenten in Eindverantwoording (jaar T) overgeboekte gemeente(code) (jaar T) overgeboekte Ja/Nee middelen (lasten) uit de selecteren en in de middelen (lasten) uit de specifieke uitkering kolommen ernaast de specifieke uitkering Bedrag verantwoordingsinformatie Bedrag voor die gemeente invullen Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R

Indicatornummer: D9 / 06 Indicatornummer: D9 / 07 Indicatornummer: D9 / 08 Indicatornummer: D9 / 09

€ 0 n.v.t. € 0 Nee

308 Overige gegevens

309 Controleverklaring

310 311 312 313 314 315 Verklarende woordenlijst

Begrip Omschrijving

Decentralisatie-uitkering Een uitkering in het gemeente- en provinciefonds, naast de algemene uitkering, de aanvullende uitkering en de integratie-uitkering. Decentralisatie- uitkering biedt de mogelijkheid om tijdelijk beleid en beleid waarvan op voorhand de termijn van (eventuele) opname in de algemene uitkering nog niet bekend is in de systematiek van het gemeentefonds op te nemen. Doeluitkering Door een ministerie verstrekte gelden voor het uitvoeren van een specifieke taak (specifieke uitkering) (bijvoorbeeld Participatiewet (Buig) of Onderwijsachterstandenbeleid). Een doeluitkering is niet vrij besteedbaar. Effectindicatoren Effectindicatoren geven een aanwijzing over de mate waarin de doelstellingen zijn bereikt. Eigen vermogen Het eigen vermogen is het verschil tussen de activa en het vreemd vermogen. Het eigen vermogen op de balans bestaat uit het saldo van de programmarekening en de reserves. Financiering De wijze waarop wordt voorzien in de behoefte aan middelen voor de exploitatie en de investeringen. Inkomsten en uitgaven verlopen niet altijd synchroon, zodat tijdelijke overschotten of tekorten ontstaan. Deze worden gereguleerd op de geldmarkt (kort geld). Financieringsparagraaf De paragraaf financiering is een onderdeel van de programmabegroting en de jaarstukken. In de begroting wordt ingegaan op de beleidsplannen voor de treasuryfunctie voor de komende jaren en in het bijzonder voor het eerst komende jaar. In de jaarstukken wordt door middel van een analyse ingegaan op de verschillen tussen de begroting en de realisatie daarvan. Garantie Zekerheidsstelling door de gemeente ten behoeve van derden die een lening aantrekken. Derden zijn bijvoorbeeld sportverenigingen en welzijnsinstellingen. Ingeval van wanbetaling moet de gemeente de resterende schuld aflossen. Gemeentefonds Landelijk begrotingsfonds onder beheer van het ministerie van BZK, waarin een deel van de opbrengst van de rijksbelastingen wordt gestort. Uit dit fonds worden jaarlijks (algemene) uitkeringen gedaan aan de gemeenten ter dekking van een deel van hun uitgaven. Deze gelden zijn, voor zover daar geen wettelijke verplichtingen tegenover staan, vrij besteedbaar. Heroriëntatie Zie ombuiging Incidenteel Eenmalig, dat wil zeggen niet jaarlijks terugkerende lasten of baten. Integratie-uitkeringen Uitkering uit het Gemeentefonds van tijdelijke aard ter overbrugging voor gefaseerde overheveling van specifieke rijksuitkeringen. Jaarrekening Eén van de twee onderdelen van de jaarstukken. De jaarrekening geeft per programma een analyse van de afwijkingen tussen de begroting en de rekening. Tevens wordt in de jaarrekening de stand van de vermogenspositie opgemaakt. Jaarstukken In de jaarstukken wordt verantwoording afgelegd over het gevoerde beleid, de besteding van de baten en lasten en de schulden en bezittingen. De jaarstukken bestaan uit het jaarverslag en de jaarrekening. De jaarstukken zijn de tegenhanger van de programmabegroting. Jaarverslag Eén van de twee onderdelen van de jaarstukken. Het jaarverslag bevat de meer beleidsmatige onderdelen, zoals de programmaverantwoording en de paragraafverantwoording. Kapitaallasten Deze bestaan uit de componenten afschrijving en rente. Het zijn exploitatiekosten van activa, gebaseerd op de levensduur. De rentekosten ontstaan omdat beslag op vermogen wordt gelegd. Vanwege jaarlijkse afschrijving daalt de boekwaarde en daarmee de rentekosten. Kapitaalverstrekking Participatie in risicodragend (eigen) vermogen (aandelenkapitaal) en verstrekking van financieringsmiddelen aan verbonden partijen. Kasgeldlimiet Deel van het financieringstekort dat maximaal tegen kort geld mag worden geleend. Is het tekort hoger dan de limiet, dan moet financiering plaatsvinden met lang geld.

316 Kengetal Een absoluut getal of een verhoudingsgetal dat is uitgedrukt in fysieke- of in geldeenheden en dat de toestand van of de ontwikkeling op een programma in beeld brengt. Kerngegevens Opsomming van relevante gegevens met het doel in één oogopslag een indruk te geven waar het in het desbetreffende werkterrein om gaat. Kort geld Middelen die worden aangetrokken op de geldmarkt in de vorm van kortlopende leningen (termijn korter dan een jaar). Lang geld Middelen die worden aangetrokken op de kapitaalmarkt in de vorm van langlopende leningen (termijn langer dan een jaar). Leges Heffing voor een goed of een dienst op een publiekrechtelijke grondslag (bijvoorbeeld leges paspoorten, leges rijbewijzen). Het totaal van de leges mag hooguit kostendekkend zijn. Liquiditeitsplanning Een liquiditeitsplanning geeft inzicht in tijdstip, omvang en periode waarvoor financieringsmiddelen moeten worden aangetrokken. Ombuiging Verlaging van de uitgaven ten opzichte van een eerder vastgelegd ijkpunt. Onderuitputting Onderbesteding van budgetten in enig jaar. Onrendabele investering Investering die alleen mogelijk is door een bijdrage uit de algemene middelen. Openeinderegelingen Regeling op grond waarvan derden buiten de overheid recht hebben op een geldelijke bijdrage van de overheid of van de sociale fondsen. Dit ongeacht of deze overheid / fondsen hiervoor voldoende budget hebben. Deze derde moet voldoen aan in de regeling vastgelegde voorwaarden. Alleen door het aanpassen van deze voorwaarden kan de overheid het beroep op een openeinderegeling beheersen. Precarioheffing Rechten voor het gebruiken van openbare grond of water. Het recht kan worden geheven van degenen die voorwerpen onder, op of boven openbare gemeentegrond of water hebben of van degene voor wie dit gebeurt. Privatisering Die vormen van verzelfstandiging, waarbij door de overheid verrichte taken hetzij onder een minder directe vorm van overheidsinvloed worden gesteld, hetzij geheel aan die overheidsinvloed worden onttrokken. Programmabegroting Het overzicht van de geraamde (verwachte) baten en lasten in een bepaald jaar, opgesteld volgens het BBV. De begroting wordt door de raad vastgesteld. De programmabegroting geeft – op hoofdlijnen – inzicht in het door de raad voorgestane beleid ingedeeld in programma’s en de daarmee samenhangende financiële middelen voor het komend jaar en (indicatief) de daarop volgende drie jaren. Publiek-private Vormen van samenwerking tussen markt en overheid. Hierbij wordt gezocht samenwerking naar een (PPS) institutionele vormgeving waarin het bereiken van synergie- effecten en een efficiënte allocatie van schaarse middelen centraal staan. Rechten Rechten worden geheven ter dekking van de kosten van de dienstverlening (bijvoorbeeld de afvalstoffenheffing en de rioolheffing). Rechten mogen maximaal kostendekkend zijn. Rekenrente Voorgecalculeerde rente voor de doorbelasting van rentelasten aan de programma's/beleidsdoelen. Rendabele investering Een dergelijke investering wordt geheel gedekt door opbrengsten van derden, dan wel door verlaging van kosten (bijvoorbeeld energiebesparing). Reserves Dit betreft in beginsel vrij aanwendbare middelen ze behoren daarom tot het eigen vermogen. De reserves worden onderscheiden in de algemene reserves en bestemmingsreserves. Retributies Zie rechten. Risicovoorzieningen Voorzieningen die betrekking hebben op gekwantificeerde risico’s. Risico’s Risico’s zoals bekend bij het aanbieden van de programmabegroting en de jaarstukken. Specifieke uitkering Zie: doeluitkering. Stelpost Een begrotingspost waarop bedragen worden geraamd die nog niet specifiek benoemd kunnen worden of nog te verdelen zijn. Structureel Jaarlijks terugkerend. Structurele kosten moeten door structurele opbrengsten worden gedekt. Subsidie Overdrachten van gemeente aan derden, zowel instellingen als natuurlijke personen. Deze omvatten zowel de bijstandsuitgaven als subsidies in engere zin.

317 Taakveld Om de taken en activiteiten te aggregeren en te kunnen vergelijken met andere gemeenten, is in het BBV voorgeschreven dat de baten en lasten van de gemeente moeten worden ingedeeld aan de hand van uniforme eenheden: de taakvelden. De taakvelden clusteren producten, taken en activiteiten van de gemeente. Treasury Dit betreft het geheel van activiteiten in verband met de financiering. Treasurybeleid Hierin worden de uitgangspunten, doelstellingen, beleidsmatige en organisatorische kaders voor de treasuryfunctie vastgelegd. Tevens bevat deze regels over de inhoud, vorm en periodiciteit van de verantwoordingsinformatie van de ambtelijke organisatie aan het college. Van derden verkregen De nog niet bestede middelen, die onder stringente condities zijn verkregen van derden, veelal de rijks- of provinciale overheid. Verplichting Contractuele overeenkomst tot het betalen van een bedrag aan een bekende partij.

318 GEMEENTE HAARLEMMERMEER