Koło Historii
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Koło Historii Czasopismo afiliowane z Instytutem Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Redakcja Rafał Borowiec (redaktor naczelny), Aleksandra Cyfrowicz (redaktor tematyczny), Marcin Petrynko (redaktor tematyczny), Izabela Puchala (redaktor językowy) Rada Naukowa Arkadiusz Adamczyk (UJK – Kielce), Alžbeta Bojková (Uniwersytet Pavla Jozefa Šafárika w Koszycach – Słowacja), Cristina González Caizán (UW – Warszawa), Jörn Happel (Uniwersytet w Bazylei – Szwajcaria), Patrycja Jakóbczyk-Adamczyk (UJK – Kielce), Krzysztof Kania (UMK – Toruń), Janusz Mierzwa (UJ – Kraków), Imre Molnár (Instytut Węgierski w Bratysławie – Słowacja), Ivan Monolatij (Narodowy Uniwersytet Przykarpacki w Iwanofrankiwsku – Ukraina), Xavier Móreno Juliá (Uniwersytet Rovira i Virgili Tarragona – Hiszpania), Jacek Piotrowski (UWr – Wrocław), Andrej Tóth (Uniwersytet Ekonomiczny w Pradze – Czechy) Czasopismo notowane w części B Wykazu czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 grudnia 2016 r. Pozycja 804 – 3 punkty Czasopismo indeksowane w Index Copernicus International ICV 2017 – 46,99 Adres Redakcji Koło Naukowe Historyków Studentów UMCS w Lublinie Instytut Historii pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4a 20-031 Lublin www.knhs.umcs.lublin.pl/kh.php Koło Historii numer 22 Lublin 2018 Recenzenci numeru dr hab. Mariusz Bartnicki (UMCS), dr hab. Tomasz Ciesielski, prof. UO, dr hab. Joanna Dufrat (UWr), dr hab. Krzysztof Gładkowski, prof. UWM, dr hab. Artur Górak (UMCS), dr hab. Paweł Grata, prof. URz, dr Paweł Jusiak (UMCS), dr hab. Krzysztof Kania (UMK), prof. dr hab. Antoni F. Komorowski (AMW), dr hab. Waldemar Kozyra, prof. UMCS, dr hab. Marcin Kruszyński (IPN Lublin), dr hab. Mariusz Mazur, prof. UMCS, dr hab. Małgorzata Nossowska (UMCS), dr hab. Jacek Pielas, prof. UJK, prof. dr hab. Jacek Piotrowski (UWr), dr hab. Marek Sioma, prof. UMCS, prof. dr hab. Stanisław Sroka (UJ), dr hab. Michał Tomaszek (UMCS), dr hab. Piotr Wróbel (UJ), dr hab. Roman Wysocki (UMCS), dr Svitlana Zymnytska (Narodowy Techniczny Uniwersytet „Politechnika Dniprovska”) © Copyright by Koło Naukowe Historyków Studentów UMCS ISSN 1505-8530 Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa http://www.knhs.umcs.lublin.pl/kh.php Skład i okładka AZKO Anna Kowalczyk Druk – „Elpil”, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce Nakład – 100 egzemplarzy Spis treści Artykuły Andrzej Jurkun Jaćwingowie – przejawy zainteresowania kulturą i poszukiwania korzeni etnicznych na Suwalszczyźnie . 11 Kinga Joanna Trzcińska Polityka Jana bez Ziemi a przyczyny wydania „Wielkiej Karty Swobód” . 25 Grzegorz Kuziel Wojskowe listy „odpowiednie” pisane językiem polskim i polsko-czeskim z przełomu XV i XVI wieku. 35 Юлія Романенко Skład osobowy sądu ziemskiego powiatu czehryńskiego w latach 1805–1831. 47 Agnieszka Przelor Portret Karoliny Rozalii Tekli Sobańskiej z domu Rzewuskiej według powieści Stanisława Wasylewskiego oraz listów i pamiętników osób z jej otoczenia . 61 МАРІЯ ШЕВЧЕНКО Дослідження польської промисловості в науковій спадщині Костянтина Григоровича Воблого Badaniа przemysłu polskiego w dziedzictwie naukowym Konstantego Voblego. 75 Milena Kredzińska Pochodzenie społeczne i poziom wykształcenia małżonek prezydentów i premierów Drugiej Rzeczypospolitej . 87 Aleksandra Pietraszek Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Lublinie (1944) 1945–1949. Działalność badawcza i dokumentacyjna . 115 Gabriela Winiarczyk Życie codzienne w gminie Zaleszany po II wojnie światowej na podstawie relacji. 131 Konrad Majchrzyk Zamek w Chęcinach – kiedyś i dziś . 153 Joanna Drosik Order Imperium Brytyjskiego jako szczególne wyróżnienie w Wielkiej Brytanii . 163 Miscellanea Bartłomiej Gryta Walki na froncie wschodnim podczas II wojny światowej we wspomnieniach żołnierzy Wehrmachtu wydanych w języku polskim. 177 Marika Sokół O uniwersalności zasad sztuki wojennej według Stanisława Roli-Arciszewskiego w Sztuce dowodzenia na Zachodzie Europy . 201 Recenzje Herman Lindqvist, Wazowie. Historia burzliwa i brutalna, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2018, ss. 494 – Iwona Górnicka . 215 Robert Gerwarth, Pokonani. Dlaczego pierwsza wojna światowa się nie zakończyła (1917–1923), Wydawnictwo Rebis, Poznań 2017, ss. 467, il. – Krystian Kazimierczuk . 220 Andrzej Zasieczny, Sowieckie krety. Jak agenci Stalina przejęli władzę nad Polską 1939–1945, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2016, ss. 291 – Katarzyna Sienkiel . 222 Henrik Eberle, Wojny Hitlera. Od gefreitra do Führera, Wydawnictwo Prószyński Media, Warszawa 2017, ss. 384 – Paulina Gałat . 225 Gestapo po roku 1945. Kariery, konfl ikty, konteksty, red. Klaus-Michael Mallmann, Andrej Angrick, Wydawnictwo Replika, Zakrzewo 2018, ss. 458 – Wojciech Kuriata . 229 Arlette Farge, Jean Christophe-Marti, Quel Bruit Ferons-Nous?, Wydawnictwo Les Prairies Ordinaries, Paris 2005, ss. 219 – Łukasz Hajdrych . 232 Sprawozdania Sprawozdanie z ogólnopolskiej konferencji naukowej pt. „Monarchia – historia i perspektywy”, Kraków 25 listopada 2017 r. – Marcin Śrama. 237 Sprawozdanie z konferencji naukowej „IV Lubelska Wiosna Historyczna”, Lublin 25 maja 2018 r. – Rafał Borowiec . 239 Noty biograficzne autorów artykułów i miscellanea . .243 Artykuły Andrzej Jurkun Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie [email protected] Jaćwingowie – przejawy zainteresowania kulturą i poszukiwania korzeni etnicznych na Suwalszczyźnie Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie historii Jaćwingów należących do grupy lu- dów bałtyckich, którzy zamieszkiwali tereny Jaćwieży. Byli oni uznawani za lud waleczny, znany ze swoich łupieżczych wypraw na sąsiednie tereny m.in. Rusi i Polski. Jaćwingowie zostali osta- tecznie podbici, wysiedleni i po części zasymilowani przez Krzyżaków w XIII wieku. Ich dalsze losy budzą kontrowersje wśród wielu badaczy. Niniejszy tekst prezentuje wyniki analizy działalności społeczno-kulturalnej mieszkańców re- gionów historycznej Sudowi, kultywującej dawne tradycje i obrzędy Jaćwingów. „Stowarzysze- nie Osada Jaćwiesko-Pruska w Oszkiniach” jest przedmiotem studium przypadku. Literatura dotycząca historii Jaćwingów jest obecnie szczątkowa. Wymaga ona uzupełnie- nia i usystematyzowania. Do opracowania prezentowanego zagadnienia wykorzystano meto- dy: historyczną oraz analizy i krytyki piśmiennictwa. Źródła wywołane, które pozyskano w czasie badań empirycznych, gdzie głównymi metodami były: obserwacja uczestnicząca oraz wywiad spontaniczny, są w tym wypadku ważnymi materiałami, które posłużyły do opracowania po- szczególnych problemów podjętych w tym artykule. Słowa kluczowe Prusowie, tożsamość, Suwalszczyzna, Jaćwież, ludy bałtyckie Współczesna nauka wskazuje, że Jaćwingowie należą do grupy ludów bałtyc- kich. Teoria ta została utworzona w XIX wieku i do dziś funkcjonuje w literaturze przedmiotu. Wcześniej powstało wiele koncepcji dotyczących etnicznego pocho- dzenia tej grupy. Niektóre z nich zebrał i opracował badacz Aleksander Kamiński1. Jego zdaniem pierwsza i zarazem najdłużej utrzymująca się w nauce teoria od- nosiła się do sarmackiego pochodzenia Jaćwingów, tj. od ludu Jazygotów Metana- sów. Pierwszym, który zasygnalizował taką możliwość, był pisarz Marcin Kromer. Teoria ta została następnie rozszerzona i rozpowszechniona przez takich badaczy, jak: Stanisław Sarnicki, Adam Naruszewicz, Jurgens Hening i Teodor Narbutt2. 1 A. Kamiński, Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne, Łódź 1953, s. 150. 2 Ibidem. 12 Andrzej Jurkun Inna teoria głosiła, że Jaćwingowie są spokrewnieni z plemionami germański- mi m.in.: Gotami i Gepidami. Z kolei niemiecki uczony Johann Erich Th unmann wskazywał, że Jaćwingowie należeli do ludów lettońskich i pochodzili od Finów i Słowian. A. Kamiński powołał się również na – jego zdaniem – chybioną koncep- cję Dominika Szulca, która głosiła, że lud ten pochodzi od plemiona lechickiego3. W literaturze możemy odnaleźć również legendy, które tłumaczą genezę po- chodzenia Jaćwingów. Otóż ksiądz Jan Leo4, opisując historię Prus, wskazał, że za- łożycielem (Jaćwieży) Sudowii jest Sudo – drugi syn króla pruskiego Wejdawuta. Mieszkańców tych terenów nazywano Sudzinami 5. Zgodnie z pruską legendą to właśnie Wejdawut i Bruten byli założycielami i pierwszymi przywódcami Prus. Wejdawuta uznawano za arcykapłana, pośred- nika między bogiem a ludźmi. Podzielił on ziemię Prus między swoich synów i to właśnie od ich imion miały pochodzić nazwy pruskich regionów6. Stanisław Zajączkowski jest zdania, że saski humanista Szymon Grunau, który bazował na wiedzy swojego poprzednika, rodaka Erazma Stelli stworzył legendę o pochodzeniu Jaćwingów. Została ona rozpowszechniona początkowo przez hi- storyków pruskich i niemieckich, a następnie przez polskich badaczy w drugiej połowie XVI w.7 W XIX w. zaczęła obowiązywać teoria o bałtyckim pochodzeniu Jaćwingów, zgodnie z która należeli oni do tej samej grupy ludnościowej co Litwini, Żmudzini, ludy dawnych Prus i Infl ant. W Polsce została ona ostatecznie ugruntowana przez Józefa Jaroszewicza, który jednocześnie dokonał krytyki koncepcji pochodzenia Jaćwingów od Jazygów, Gotów czy Lechitów8. Teoria ta na stałe wpisała się w hi- storiografi ę Jaćwingów. Na przestrzeni wieków zmieniała się nie tylko geneza etniczności Jaćwingów, ale i sama nazwa tego ludu. Zdaniem A. Kamińskiego terminologia Jaćwingów wywodzi się z dziejów Rusi. Pierwsze wzmianki na ich temat znajdują się w staro- ruskim latopisie – „Powieści Lat Minionych”, którego najstarszy rękopis pochodzi z 1377 r. Wynika z niego, że pierwsze informacje na temat bałtyckiego ludu są da- towane na rok 983. Autor nazywa w nim Jaćwingów mianem Jatwiagi-Jatwiazie9.