Planowana Kopalnia Odkrywkowa Na Złożu Węgla Brunatnego „Oczkowice” Zagrożeniem Dla Gospodarki Wodnej I Środowiska Południowo-Zachodniej Wielkopolski
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017 Planowana kopalnia odkrywkowa na złożu węgla brunatnego „Oczkowice” zagrożeniem dla gospodarki wodnej i środowiska południowo-zachodniej Wielkopolski Jan Przybyłek1, Stanisław Dąbrowski2 The planned “Oczkowice” opencast brown coal mine as a threat to the environment and water management of the south-western Wielkopolska region. Prz. Geol., 65: 1000–1008. A b s t r a c t. The ‟Oczkowice” brown coal deposit composed of Neogene sediments was documented between 2011–2014 in South– West of Wielkopolska region. The lignite deposit, located between Miejska Górka and Krobia communities, occur 110–140 m below the surface. The designed open-pit mining requires the Quaternary and the Neogene–Paleogene aquifers to be drained and depleted up to the depth of 115–165 m for at least 50 years. The article is based on a hydrogeological expert report (Dąbrowski et al., 2015) and presents both analytical and model calculations as well as potential risks to the environment and water management of south-western Wielkopolska region. According to the expert estimation, the initial output resulting from draining of sector I would reach 4930 m3/h (81.7 m3/min). Thereafter, it would be reduced to 3520 m3/h (58.7 m3/min) at the end of sector I mining. The radius of depression cone of the Quaternary structures would be up to 3–10 km far away from the open-pit but it would be widespread by ca. 20–25 km in the Neogene–Paleogene basins. According to the calculations the groundwater losses caused by the ‟Oczkowice” open-pit draining would attain 59% resources of the Quaternary structures and 92% of the Neogene–Paleogene basins in the Gostyński district and 45% and 62%, respectively, in the Rawicki district. Reducing the piezometric pressure of the Neogene–Paleogene basins would result in in- creasing the chloride water ascension of the underlying basement and consequently its discharge to rivers. Keywords: lignite deposit, ‟Oczkowice” brown coal deposit, water management hazards, mathematical modeling W południowo-zachodniej Wielkopolsce udokumento- zaryS PrOblemaTyKi wano w latach 2011–2014 na obszarze gmin Miejska Gór- hyDrOgeOlOgiczneJ i śrODOWiSKOWeJ ka i Krobia złoże węgla brunatnego „Oczkowice” (ryc. 1) złOża Węgla brunaTnegO OczKOWice o zasobach oszacowanych w ilości ok. 1 miliarda ton (Pro- xima S.A., 2014) i zatwierdzonych przez Ministra Środo- Złoże węgla brunatnego Oczkowice, o udokumento- wiska decyzją z dnia 17 grudnia 2014 r. Złoże występuje wanej powierzchni 71,04 km2 (ryc. 1) występuje w utwo- w przedziale głębokości od 110 do 140 m. Rozważane są rach mioceńskich w obrębie środkowopolskiej grupy po- scenariusze jego odkrywkowej eksploatacji (Kasztelewicz kładów węglowych (Urbański, Widera, 2016), w połu- i in., 2012; Tajduś i in., 2014). PAK Górnictwo Sp. z o.o. dniowo-zachodniej części województwa wielkopolskiego w oparciu o złoże Oczkowice opracowuje plany budowy na terenie powiatów rawickiego i gostyńskiego, pomię- nowego dużego zagłębia górniczo-energetycznego w gmi- dzy miejscowościami Krobia, Pępowo, Miejska Górka, nach Miejska Górka i Krobia, położonych odpowiednio Poniec. Nadkład złoża stanowią utwory czwartorzędowe w powiatach rawickim i gostyńskim. w postaci glin zwałowych oraz piasków ze żwirami na- W pierwszym kwartale 2015 r. na zlecenie władz samo- gromadzonych w strukturach wodonośnych, a ponadto rządowych, zaniepokojonych tymi planami, zostały opraco- bezpośrednio nad węglem w serii iłów poznańskich z so- wane opinie hydrogeologiczne (Przybyłek, 2015; Górski, czewami zawodnionych piasków. W podłożu węgla do 2015), w których wykazano wady w rozpoznaniu hydro- głębokości 250–280 m zalega kompleks osadów piasz- geologicznym, przedstawionym w dokumentacji złożowej. czystych i ilastych neogenu i paleogenu, spoczywających W związku z poczynionymi uwagami krytycznymi opubli- na utworach triasowych monokliny przedsudeckiej kowano w Przeglądzie Geologicznym artykuł pt.: „Złoże (ryc. 2), której skały są silnie zaangażowane tektonicznie, węgla brunatnego Oczkowice. Głos w trosce o właściwe o czym świadczy obecność głębokich uskoków. Hydro- rozpoznanie hydrogeologiczne” (Przybyłek, Górski, 2016). graficznie złoże Oczkowice znajduje się w zlewni Bary- W niniejszym artykule przedstawiono wyniki obliczeń czy na międzyrzeczu jej dwóch większych prawobrzeż- na modelach numerycznych oraz opisano spodziewane za- nych dopływów: Orli z ciekami Dąbroczną i Masłówką grożenia dla gospodarki wodnej i środowiska południowo- oraz Rowu Polskiego. Roczne opady atmosferyczne -zachodniej Wielkopolski, ujawnione w ekspertyzie hydro- kształtują się na poziomie najniższych w Polsce: w zlew- geologicznej (Dąbrowski i in., 2015), w której w sposób ni Orli – 564 mm, w zlewni Rowu Polskiego – 560 mm kompleksowy przeprowadzono analizę skutków prowa- w warunkach klimatu sprzyjającego suszom (Kępińska- dzenia głębokiego, regionalnego odwodnienia górniczego, -Kasprzak, 2015), przy powtarzalności deficytów w bi- związanego z odkrywkową eksploatacją złoża węgla bru- lansie wodnym na terenie powiatów gostyńskiego i ra- natnego Oczkowice o powierzchni 70 km2 przez okres co wickiego o wysokim zapotrzebowaniu na wodę dla rol- najmniej 50 lat. nictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego. 1 Instytut Geologii, Uniwersytet im Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Bogumiła Krygowskiego 12, 61-680 Poznań; janex@amu. edu.pl. 2 Hydroconsult Sp. z o.o., ul. Smardzewska 15, 60-161 Poznań; [email protected]. 1000 Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017 granica szczegółowego rozpoznania dla gmin w sąsiedztwie złoża węgla range of detailed study within the municipalities adjacent to the “Oczkowice” brown coal deposit granice gmin / boundaries of municipalities pole bilansowe złoża węgla brunatnego / identified economic lignite recources wkop otwierający złoże / open-pit forehead zwałowisko zewnętrzne / over banking yard obszar zajęty pod skarpy pomiędzy dolną i górną krawędzią wyrobiska docelowego slopes between the lower and upper edge of the target excavation ryc. 1. Zamiary odkrywkowej eksploatacji złoża węgla brunatnego Oczkowice w jego aktualnych granicach Fig. 1. The plans for the “Oczkowice” open-pit mine in its actual boundaries W granicach złoża i w jego sąsiedztwie występują bar- migrujące z utworów wodonośnych piętra mezozoicznego dzo cenne dla zaopatrzenia w wodę do picia i na potrzeby (Bojarski, 1996) oraz wody głębinowe (solanki) z jeszcze gospodarcze lokalne zbiorniki wód podziemnych w formie głębszego podłoża (Łaszcz-Filakowa, 1978). pasmowych struktur hydrogeologicznych w obrębie czwar- Analiza występowania zbiorników wód podziemnych, torzędowego piętra wodonośnego (ryc. 2). ich zasilania oraz drenażu w dolinach rzecznych i lokalnie Zaledwie w odległości 6,6 km od granic złoża znajduje przez ujęcia wykazuje istnienie systemów lokalnego, przej- się GZWP (Główny Zbiornik Wód Podziemnych) nr 308, ściowego nad pokładem węgla brunatnego i regionalnego Zbiornik międzymorenowy rzeki Kania o powierzchni systemu krążenia wód podziemnych pod pokładem węglo- 140 km2 o znaczeniu strategicznym dla bardzo deficytowego wym (ryc. 2). Systemy lokalnego krążenia są uformowane w wodę regionu gostyńskiego. O gospodarowaniu zasobami w strukturach wodonośnych poziomu gruntowego i między- wodnymi w obszarze gmin powiatu gostyńskiego i powiatu glinowego górnego czwartorzędu, występujących do głębo- rawickiego decydują obecnie i będą decydować w przyszło- kości 20–30 m ze swobodnym lub słabo naporowym zwier- ści zasoby zwykłych wód podziemnych o mineralizacji po- ciadłem wody (ryc. 4). Dla potrzeb zbiorowego zaopatrzenia niżej 1g/dm3, występujące w użytkowych piętrach wodono- są wykorzystywane zbiorniki dolin i pradolin oraz sandrów, śnych czwartorzędu i neogenu. Zagrożeniem dla jakości w których miąższości warstw wodonośnych przekraczają tych wód są wody wgłębne o wysokim zasoleniu (ryc. 3), 10 m. Systemy przejściowego krążenia występują w struktu- 1001 Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017 opady odkrywka opady rainfall Oczkowice rainfall “Oczkowice” exposure system krążenia Q PMG lokalnego ciek Q local PG circulation system PMD N 2 system N 2 krążenia PMD PMD przejściowego transitional circulation system ordinary water systems MPG system N 1 krążenia regionalnego N 1 MPD regional systemy wód zwykłych / circulation system Pg POL system wód głębinowych Tk Tm deep-water system stratygrafia: Q – czwartorzęd, N (1–2) – neogen, Pg – paleogen, Tk – trias (kajper), Tm – trias (wapień muszlowy) stratygraphy: Q – Quaternary; N (1–2) – Neogene, Pg – Paleogene, Tk – Triassic (Keuper), Tm – Triassic (Muschelkalk) poziomy wodonośne / aquifer levels poziomy czwartorzędowe: PG – poziom gruntowy, PMG – poziom międzyglinowy górny, PMD – poziom międzyglinowy dolny Quaternary: PG – unconfined quifer, PMG – upper intertill aquifer, PMD – lower intertill aquifer poziomy neogenu-paleogenu: MPG – warstwa górna poziomu mioceńskiego (poziom podwęglowy), MPD – warstwa dolna poziomu mioceńskiego, POL – poziom oligoceński Neogene–Paleogene: MPG – Miocene aquifer – upper layer (sub-lignite aquifer), MPD – Miocene aquifer – lower layer, POL – Oligocene aquifer warstwy wodonośne / water-bearing horizons piaszczyste szczelinowe sandy fissured warstwy słabo i bardzo słabo przepuszczalne / aquitards and confining beds gliny / tills iły / clays muły / muds węgle brunatne / lignites kierunki przepływu wód / flow direction kierunki przesączania wód / seepage direction 1 1 warunki naturalne / under natural conditions 1 2 1 warunki naturalne / under natural conditions 2