Olimpiyat Yerleşkeleri Tasarımında Bir Girdi Olarak Sürdürülebilirlik

MAKALE / ARTICLE

Sustainability as an Input for the Design of Olympic Villages

Banu DORALP,1 Ömür BARKUL1

Olimpiyat oyunlarına ev sahipliği yapmak 1960’lardan bu yana Since the 1960s, hosting the Olympic Games has been seen bir “kentsel gelişim” fırsatı olarak görülmektedir. Kent içine inşa as an opportunity to create urban development. The post- edilen spor tesislerinin oyunlar sonrası kullanımı, olimpiyat köy- Games use of sport venues, the fulfillment of a city’s housing lerinin sosyal konut alanları olarak kentli ihtiyacına cevap vere- needs by using Olympic Village buildings and the renewal of bilmesi ve kentlinin yaşam alanları ile iş alanları, spor ve kültür transport and other infrastructure that accompanies hosting tesislerine rahatlıkla ulaşımını sağlayacak alt yapı yenilemeleri, of the Games may be considered indicators for the success of ekonomik açıdan oyunların organizasyonunun başarıyla sonuç- the International Olympic Games. But the city and its citizen lanmasının göstergelerinden sayılabilirler. Ancak tüm bu yatırım- do not benefit from these investments in the design of new ların kente ve kentliye olumlu yönde geri dönüş yapabilmesi için structures if that design is not carried out in the light of well- iyi bir kent planlaması yapmadan sadece yeni yapılaşma alanla- planned urban development projecting. Local and internation- rı tasarlamak yetmemektedir. Özellikle 1980’li yıllardan bu yana al studies on sustainability, particularly since the 1980s, have sürdürülebilirlik kavramı üzerine yapılan ulusal ve uluslararası öl- shown that sustainable urbanization is only achievable with çekteki çalışmalar göstermiştir ki, sürdürülebilir bir kentleşme, sustainable development planning. Therefore economic, social sürdürülebilir bir kalkınma planlaması ile mümkündür. Bunun and environmental development needs to be provided. If the için de ekonomik, sosyal ve çevresel kalkınmanın sağlanması ge- last Olympic cities are examined in relation to this aspect, it rekmektedir. Bu bakımdan son yıllardaki olimpiyat şehirleri ince- will be seen that an understanding of such factors is reflected lendiğinde, bu anlayışın onların gelişim planlarına nasıl yansıdığı- in their development. Throughout the history of the modern nı görülebilmektedir. Yıllar içinde sürdürülebilir kalkınma yakla- Games host cities have considered them as an opportunity for şımında elde edilen ilerlemelerle, oyunları bir tanıtım ve gelişim development, but cities are now heading towards the imple- fırsatı olarak gören ev sahibi kentlerin, gelecek nesilleri düşünen mentation of more sensitive actions for the future generation, çevreci ve sosyal değerlere karşı daha duyarlı eylemlere yönel- social and environmental values with the improvement in the dikleri sonucuna ulaşılmıştır. approach of sustainable development. Anahtar sözcükler: Olimpiyat oyunları; olimpiyat yerleşkesi, Key words: Olympic games; olympic villages; sustainability; sürdürülebilirlik; sürdürülebilir olimpiyatlar; sürdürülebilir kentleşme. sustainable olympic games; sustainable urbanization.

1Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, 1Department of Architecture, Restoration Department, Yildiz Technical University, Restorasyon Anabilim Dalı, İstanbul. Faculty of Architecture, Istanbul, Turkey.

*Bu yazı 1. yazarın YTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Anabilim Dalı’nda hazırlamış * This paper reveals some of the findings of 1st authors’ MSc research at olduğu aynı isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir. Yildiz Technical University, Department of Architecture, Istanbul, Turkey.

MEGARON 2011;6(2):123-137

Başvuru tarihi: 11 Haziran 2010 (Article arrival date: June 11, 2010) - Kabul tarihi: 14 Ocak 2011 (Accepted for publication: January 14, 2011) İletişim (Correspondence): Banu DORALP. e-posta (e-mail): [email protected]

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 123 Giriş Günümüzde Modern Olimpiyat Oyunları, oyuncula- rın sportif başarıları yanında ev sahibi ülke ve kentlerin kendinden öncekilerden “iyi” ve “farklı” olabilmek için giriştikleri bir “imaj yarışı” olarak görülmektedir. Ülkeler arasındaki bu çekişmenin temelinde, sportif etkinliğin yanı sıra, kentlerin spor karşılaşmaları ve medya aracılığıyla dünya çapında tanıtımlarının yapıl- ması olanağı yer almaktadır. Oyunlara ev sahipliği yapan kentler için ciddi bir gelir ve gelişim fırsatı olduğu- nun anlaşılması ile Olimpiyatlar, siyasi, kültürel, bilimsel, ekonomik pek çok etki unsurunun bir arada kulla- nıldığı farklı bir aşamaya taşınmıştır. Bu konudaki en Şekil 2. Antik Olympia haritası (Kaltsas, 2004). büyük etken ise; organizasyonun hazırlıkları için ayrı- lan bütçenin, bir kentin belki de 50 yılda tamamlaya- bileceği alt yapı, ulaşım, açık alan, yeni yapı gibi ge- sonrası dönemde kentle ilişkisi, kentin sürdürülebilirli- reksinmelerini karşılamada, kentin sosyal, ekonomik ği açısından önemi ve bu bağlamda ne tür özellikler ta- ve çevresel anlamda değerinin arttırılması için hazırla- şıması gerektiği tartışılmakta, olimpiyatlara ev sahipli- nacak bir kalkınma planına sahip olmada önemli kat- ği yapmış kentlerin yerleşkeleri ve planlama kararları kılar sağlamasıdır. incelenmektedir. Son bölümde ise, Olimpiyat Oyunları yerleşkeleri kronolojik bir tablo olarak gösterilirken dü- Diğer yandan, dünya genelinde kentsel nüfusun art- zenlendikleri dönemin önemli sosyo-ekonomik olayla- ması ve doğal kaynakların hızla tüketilmesi sonucu tüm rı ile bağlantı kurulmakta ve sürdürülebilirlik açısından ülkelerinin “sürdürülebilirlik” konusunda vatandaşları- bir değerlendirme denemesi yapılmaktadır. nı bilgilendirerek doğal çevrenin geleceği konusunda daha duyarlı davranması gerektiği yadsınamaz bir ger- Olimpiyat Oyunları ve çektir. Sağladıkları geniş iletişim olanakları ile halkı bi- Olimpiyat Oyunları Yerleşkeleri linçlendirme konusunda bir araç olarak görülen Olim- Olimpiyat Oyunlarının Tarihi piyat Oyunları aynı zamanda, sürdürülebilir kentleşme Olimpiyat Oyunları’nın, Yunanistan’da uzun yıllar sü- projelerinin geliştirilmesine ve yaygınlaştırılarak kulla- ren savaşlarla birbirinden ayrılmış şehirlerin spor ara- nılmasına olanak sağlanmaktadır. cılığıyla yeniden bir arada olmaları amacı ile düzenlen- Bu çalışmada, büyük mali yatırımlar ve uzun bir miş bir festival olarak ilk kez tüm Yunanistan’dan- at planlama sürecinden sonra gerçekleştirilerek yapıldığı letlerin katılmasıyla Peloponnese Yarımadası’ndaki dönemde kentler ve ülkeler için önemli sosyal ve eko- Olympos’ta gerçekleştirildiği bilinmektedir.1 Bu en eski nomik girdiler sağlayan Olimpiyat Oyunları yerleşke- olimpiyat oyununun tarihi olarak ise yaklaşık M.Ö. 776 lerinin, planlanması aşamasından başlanarak oyunlar verilebilir. İlk Olimpiyat Oyunları’na ev sahipliği yapan Olympia, M.Ö. 10. yüzyılın başından itibaren merkezinde Zeus ve Hera’nın görkemli tapınaklarının bulunduğu, dinsel ve politik eylemlerin yapıldığı bir yer olmuş, M.Ö. 4. yüz- yılda mevcut yapılara ek olarak konaklama ve antrenman ihtiyaçlarına hizmet eden inşaatlar yapılmıştır.2 Ar- keolojik kazılarda Olympia’nın iç içe geçmiş pek çok kat- mandan oluştuğu, ayrıca bu farklı katmanlarda değişik dönemlere ait birçok yapı ve heykelin bulunduğu ortaya çıkarılmıştır. Bulgular yerleşkeye farklı dönemlerde ek- lemeler yapıldığını işaret etmektedir.

1 Pausanias, M.S.2 yy. 2 IOC, 2008. Şekil 1. Antik olimpiyatları resmeden bir gravür (Lambros, 1896).

124 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 Doralp ve Barkul, Olimpiyat Yerleşkeleri Tasarımında Bir Girdi Olarak Sürdürülebilirlik

Modern Olimpiyat Oyunlarının Doğuşu pılmasına karar verilmiştir.3 Uluslararası Olimpiyat Ko- mitesi IOC’yi kuran ve komiteye başkanlık eden Ba- Antik Olimpiyat Oyunları’ndan esinlenerek yapı- ron Pierre de Coubertin, o yıllarda ekonomisi oyunlara lan gerçek ilk oyunlar 1796-1798 yıllarında Fransa’daki ev sahipliğini kaldıracak kadar güçlü olmayan Atina’yı ulusal bir festival olan L’Olympiade De La Republi- I. Yaz Olimpiyatları’nı organize etmeye ve diğer ülke- que olmakla birlikte, Yunanistan, 1829’da Osman- lerden atletleri kendi imkânları ile festivale katılmaya lı İmparatorluğu’nun etkisinden kurtulup özgürlükle- ikna etmiştir. Kültürel bir spor festivali olan ve halka rini kazanmaları sonrasında oyunları yeniden canlan- atletizm kadar, görsel sanat, müzik ve edebiyat da ak- dırmak istemiş, Evangelis Zappas 1833’de bu tür bir taran Antik Olimpiyat Oyunları, bu çok yönlü yapısıy- organizasyonun yapılması teklif etmiştir. 1859’da Yu- la da Modern Olimpiyatlara örnek olurken sanat, tek- nanistan ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan gelen at- noloji ve kültür fuarları ile festivallerine yakın tarih- letler ile Atina şehir meydanında ilk Modern Olimpi- lerde düzenlenmişlerdir. Bunun örnekleri 1900’de Pa- yat Oyunları düzenlenmiştir. Gerçek anlamda bugün- ris ve 1904’de St. Louis’de Uluslararası Dünya Sergisi kü Modern Olimpiyat Oyunları’nın kurucusu ise Fran- (World’s Fairs) ile birlikte düzenlenen Olimpiyatlardır. sız tarihçi Baron Pierre De Coubertin’dir. Coubertin, gençlerin karakterlerinin şekillenmesinde sporun öne- 1900 - 1904 Olimpiyatları başta olmak üzere, oyun- mine olan inancını 1894 Haziran’ında Paris Sorbonne lara daha geniş kapsamlı bir kültür festivalinin parça- Üniversitesi’nde kurulan Modern Olimpiyatlar’ın idari sı gözüyle bakılmaktayken, 1930’ların ortalarından iti- birimi olan Uluslararası Olimpiyat Komitesi IOC’nin (In- baren olimpiyatlar ev sahibi kentin ülkesinin ve politik ternational Olympic Committee) ilk kongresinde açık- rejiminin “reklam” olanağı olarak görülmeye başlamış, lamıştır. Kongrenin son gününde oyunların iki yıl sonra örneğin 1936 Berlin Yaz Olimpiyatları’nda Almanya’nın 1886’da olimpiyatların doğduğu yer olan Atina’da ya- Hitler dönemi politik rejimi için bir gösteriye dönüşür- ken, 1964 yılında Tokyo Oyunları, II. Dünya Savaşı’ndan sonra dünyaya Japonya’nın modernleşen yüzünün ta- nıtılmasına yaramıştır.4 I. Dünya Savaşı ile beraber Olimpiyat Oyunları kesin- tiye uğramış, iki dünya savaşı arasında ciddi sıkıntılar yaşanmıştır. 1940 - 1944 yılları arasındaki Yaz Olimpi- yatları ise II. Dünya Savaşı nedeniyle iptal edilmişlerdir. Hemen üç yıl sonra 1948’de düzenlenen Londra Oyun- larında kent içinde büyük çapta yeni yapılanma olmuş- sa da bir Olimpiyat Köyü inşası yapılmamış, onun yerine sporcular okullarda, devlet yapılarında ve askeri ba- rınaklarda konaklamışlardır.5 Bu oyunlarda bir ilk olarak karşılaşmalar tüm Dünya’ya televizyondan canlı ya- yın olarak aktarılmıştır. 1950’lerden 1990’lara kadar oyunlara Rusya ve Amerika arasındaki soğuk savaşın izlerinin yansıdığı gö- rülmüş, 1980 Moskova Oyunları ve 1984 Los Angeles Oyunları bu konunun belirgin olarak yaşandığı Olimpi- yatlar olmuştur. 1960 Roma Olimpiyatları ile beraber ilk defa bir ev sahibi şehir, olimpiyatların yayın hakkını televizyon ka- nallarına satarak, ciddi bir ek gelir elde etmiş, aynı zamanda oyunlar esnasında şehrin tanıtımının televizyon aracılığıyla yapılmasını sağlamıştır. Artan gelirler bera- berinde daha büyük yatırımları yaratmış, bu sayede

3 Pausanias, M.S. 2. yy. 4 Gold ve Gold, 2007. 5 Jolly, 2006. Şekil 3. Hollanda’nın Berlin oyunlarını protesto eden posteri.

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 125 Şekil 4. Panathenian stadyumu (Atina) (Lambros, 1896). kentler önemli değişimler ve ilerlemeler kaydederken, Gold ve Margaret M. Gold6 oyunlarla kentlerin arasın- oyunların ev sahibi olmayı, hazırlık aşamasında ciddi daki ilişkiyi 1896’dan 2004’e 7 aşamada inceleyerek or- alt yapı yenilemeleri ve kentsel gelişim projelerini ger- ganizasyonları açısından oyunları dönemlere ayırmak- çekleştirmek için bir fırsat olarak görmüşlerdir. tadırlar: 1980’lerden sonra “sürdürülebilir kalkınma” kav- 1. 1896 - 1906 ramının Dünya gündemine girmesi ve sürdürülebi- “Fuar ve Festivallerin Gölgesinde Olimpiyat Oyunları” lir kentleşme modellerinin tartışılması ile birlikte IOC 1896 1. Yaz Olimpiyatları, oyunların doğduğu yer “daha iyi bir dünya” için sürdürülebilir eylem planı olan Atina’da yapılmış, hazırlıkları iki yıl süren oyunla- Gündem 21’in çağrısına uymuş, 1994 yılında Spor ve rın, toplam maliyeti 3,740,000 drahmi, bugünün para- Çevre Komisyonu’nu kurmuştur. Bu komisyon; Olimpi- sıyla ortalama 448,800 $’ı bulmuştur.7 14 ülkeden 25 yat Hareketi Gündem 21’ini oluşturarak, “Sürdürülebi- atletin 9 dalda (atletizm, bisiklet, güreş, atıcılık, yüzme, lir Kalkınma” hareketini desteklemiştir. Ev sahipliği için tenis, ağırlık kaldırma ve eskrim) yarıştığı oyunlar, mev- aday olacak kentleri de büyük ölçüde etkileyen bu ge- cut tarihi Panathenian Stadyumu ve Zappeion Binası lişme; daha önce en görkemli oyunları organize etmek ile velodrom, atıcılık ve yüzme yarışları için yapılan ya- için yarışmış, “en yeni”, “en iyi” ve “en pahalıya” yönel- pılarda gerçekleşmiştir. miş kentlerin, sürdürülebilir tasarımlara ağırlık verme- si konusunda etkili olmuştur. Böylece; Olimpiyat yer- Panathenian Stadyumu yenilenerek 50,000 kişiye çı- leşkelerinin kent içindeki konumundan, yapım malze- kartılmış, modern bir koşu zemini hazırlanmıştır. An- melerine kadar her alanda bir “sürdürülebilir kalkın- cak bu koşu parkuru, tarihi stadyumun geçmişte at ya- ma” yaklaşımı Modern Olimpiyat Oyunları yerleşkele- rışlarına uygun olarak yapılmış “U” dönüşü dolayısıyla, rini şekillendirmeye başlamıştır. sporcuları zorlamıştır.8 Modern Olimpiyat Oyunları Yerleşkeleri 1900 yılındaki Olimpiyat Oyunları Paris Evrensel Ser- gisi ile birlikte düzenlenmiş, 5 ay’a yayılan oyunlar fu- Antik Olimpiyat Oyunları, kırsal alan çıkışlı olup, arın gölgesinde kalmıştır. Müsabakalar, yerel yarışla- gelişmesi ve ihtiyaçlarının artması sonucu Olympia rı bünyesinde barındıran fuarın yarışlarıyla karışmış, Yerleşkesi’ne gereksinim duymuştur. Zaman içinde oyunlar için bir stadyum veya koşu sahası olmadığın- oyunlar; politik olaylar, yeni sporların programa alın- dan pek çok oyun zemini elverişsiz Bois de Bologne’daki ması, güvenlik sorunları, katılımcı sporcuların sayısın- bir alanda yapılmıştır. daki artış ve buna bağlı artan barınma gereksinimi gibi nedenlerle genişlemiştir. Birinci Yaz Olimpiyatlarında 5 1904 St. Louis Olimpiyatları, Louisiana Uluslar Ara- farklı ülkeden yaklaşık 300 kadar erkek katılımcı 9 spor sı Fuar’ının programı içinde organize edilmiş, olimpi- dalında 43 müsabakada yarışmışlarken, 2008’deki Bei- yatlar yine bir uluslararası festivalin yan gösterisi ola- jing Olimpiyatları 28 spor dalı ve 302 müsabaka 11208 rak kalmıştır. sporcunun katılımı ile gerçekleşmiştir. Bu sayısal veriler Olimpiyat oyunlarındaki büyüme konusunda fikir ver- 6 Gold, J.R. ve Gold, M.M., 2007. mektedir. 7 Zarnowsky, 1993. 8 Yaz Oyunları’nın gelişim sürecini inceleyen John R. Gold, J.R. ve Gold, M.M., 2007.

126 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 Doralp ve Barkul, Olimpiyat Yerleşkeleri Tasarımında Bir Girdi Olarak Sürdürülebilirlik

Şekil 5. White City Stadyumu (Londra).

2. 1908 - 1936 şılan Stockholm Oyunları, modern çağın en güzel olim- “Olimpiyatlar İçin Tasarım” Fikrinin Gelişmesi piyatlarından biri olmuştur.10 1908 Londra Oyunları, evrensel bir fuar olan 1908 1924 Olimpiyat Oyunlarına ev sahibi olarak ikinci Franco-British Bilim Fuarı ile beraber düşünülmüş- kez Paris seçilmiş, 44 ülkeden 3089 sporcu 17 spor da- tür. Zamanının en büyük stadyumu olan White City lında yarışmıştır. Oturarak 20,000 izleyici kapasitesiy- (Shepherd’s Bush) Stadyumu, atletizm ve bisiklet yarış- le Yves-du-Manoir Olimpiyat Stadyumu inşa edilmiş, ları için gerekli parkurlar, yüzme yarışlarının gerçekle- bu stadyum 1972’de Parc de Princes’in açılışına kadar şeceği 100m uzunluğunda bir havuz, güreş ve jimnastik ulusal futbol ve rugby maçlarının oynandığı yer olmuş- platformları, hatta okçuluk alanını içerecek şekilde ta- tur. Ayrıca sporcuların konaklamaları için ayarlanan sarlanmıştır. Tribünlerin altında, soyunma odaları, restoranlar ve acil servislerin bulunduğu stantlar yer al- mıştır. Böylece tek başına bir stadyum tüm spor tesislerini içinde barındırmıştır. 22 ülkeden 2,008 atletin 22 spor dalında yarıştığı ve açılış gününde 93,000 kişinin izlediği 1908 Yaz Olimpi- yatları başarılı bir organizasyon olmasına karşın, stadyum, 1927’deki bir atletizm yarışlarına kadar hiç kulla- nılmamış, 1933 - 1971 yılları arasında İngiliz atletlerin kullanımına açılmış olsa da, daha sonra yıkılarak ve yerine 1985’te ofis ve konut blokları inşa edilmiştir.9 1912 oyunları, öncekilere oranla küçük bir şehir olan Stockholm’de gerçekleşmiştir. Çalışma alanının küçük olması sebebiyle, Stockholm Organizasyon Ko- mitesi, stadyum ve şehir ilişkisini daha rahat kurabil- diği bir organizasyon düzenlemiştir. Kraliyet bahçesi Djirgarden’de (Zooloji Bahçesi) yer alan stadyum; 400 m koşu parkurunu çevreleyen ve 22,000 kişi kapasiteli olarak tasarlanmıştır. Stadyumda daha sonra, askeri konserler, İskandinav Sporları ve havai fişek gösterile- ri yapılmıştır. Kent içindeki temalı sokak süsleri, opera, tiyatro ve iki günlük bir su sporları festivali, bilgilendirme noktaları ve sanat yarışmaları ile Coubertin’in ha- yalindeki spor ve sanatın birlikteliği görüşünü yansıt- mayı başarmıştır. 28 ülkeden, 2407 atlet 14 dalda yarı-

9 Gold ve Gold, 2007. 10 Zarnowsky, 1993. Şekil 6. 1908 oyunları ve fuar haritası (Londra).

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 127 Şekil 7. Amsterdam olimpiyat kompleksi hava fotosu (Gouda). Şekil 8. Los Angeles olimpiyat köyü.

Rocquencourt’taki birimler kısıtlı olanaklarına karşın yum; yüzme ve dalma havuzları (18,000 kişi), çim te- Olimpiyat Köyü fikrinin doğmasını sağlamıştır. Ancak, nisi, hokey, binicilik tesisleri, boks, eskrim, ağırlık kal- ilk kez bir ev sahibi şehir kent içinde geniş alanda ya- dırma, güreş müsabakalarının yapıldığı Alman Spor Evi yılmış olmanın yarattığı olumsuzlukları yaşamış, spor- (Deutschland Halle), bayan yarışmacıların konakladı- cular tesisler arasında uzun yolculuklar yapmak zorun- ğı Kraliyet Beden Eğitimi Akademisi ve Maifeld Göste- da kalmışlardır. ri Alanı ile daha sonra dünyanın en büyük spor yerleş- kesi olacak Reichsportsfeld’de yer almıştır. Berlin’in dış 1928 Olimpiyat Oyunları Amsterdam’da gerçekleş- çeperindeki alanın kent merkeziyle bağlantısı U-Bahn miştir. Bu oyunlarda, sporcular inşa edilmiş köyler yeri- raylı sistemi ile sağlanmış, oyunlar, Alman Organizas- ne yüzen botlarda konaklamışlardır. Yeni stadyum 970 yon Komitesi’nin filme çekmesiyle, ilk kez sinemalar- m² iç saha ve 40,000 kişi, diğer tesisler 30,000 kişi ka- dan izlenebilmiştir. pasiteli tasarlanmışlardır. 3. 1948-1956 1932 Oyunları’nın düzenlendiği Los Angeles ken- “Olimpiyatlarda Tasarruf ve Sadelik” ti özel sektörden ve film yapımcılarından destek alarak II. Dünya Savaşı sonrası 1948’de, Olimpiyat güçlü bir bütçe oluşturmuş, oyunlara katılımın artma- Oyunları’nın ikinci kez Londra’da oynanmasına karar sı amacıyla sporcuların barınacakları ilk Olimpiyat Köyü verilmiştir. İki yıl gibi kısa sürede Olimpiyatlara hazır- inşa edilmiş ve tesisler arası ulaşım sağlanmıştır. Ye- lanması gereken Londra, 1924 British Empire Exhibiti- mek ve konaklama ihtiyaçlarının karşılanması sayesinde on için tasarlanmış Wembley’deki Stadyum’u (the Em- 1932 Oyunlarına; 34 ülkeden 1500 atlet, 14 dalda yarış- pire Stadium) Olimpiyat Stadyumu olarak kullanmış, mak üzere katılmıştır. Kapalı spor salonlarının dışında- 59 ülkeden 4100 atletin katıldığı oyunlarda katılımcı- ki yarışma alanları Olimpik Park’ta yer almış, U tipi son lar Olimpiyat köyü yerine, askeri lojmanlarda konakla- olimpiyat sahası olan Coliseum, genişletilerek ve yeni- tılmışlardır. Oyunlar için gerekli ekipmanlar da yine or- den donatılarak 105,000 kişi kapasiteli Memorial Stad- dudan temin etmiştir. yum yapılmıştır. Yüzme havuzu ve eskrim yarışlarının yapıldığı “The State Armoury” binası stadyumun yanı- 1952 Yaz Olimpiyatları’na ev sahipliği yapacak olan na inşa edilmiş ayrıca Olimpik Park’ın içinde 32 ülkeden Helsinki, 1940 yılında yapılması planlanmış ama savaş yü- 1100 sergiyle Olimpik Sanat Yarışması’nın düzenlendi- zünden iptal edilmiş oyunlar için bir stadyum, yüzme ve ği Los Angeles Tarih, Bilim ve Sanat Müzesi yer almıştır. dalma arenası ve sporcuların konaklaması için bir olimpiyat köyü inşa etmiştir. Oyunlar için mevcut tesisler yeni- 1936 Berlin Oyunları II. Dünya Savaşı’ndan önce- lenmiş ve genişletilmiştir. 69 ülkeden 4,900 atletin katıldı- ki son oyunlardır ve “spora politikanın karışması” ile ğı oyunlar için yeni bir havaalanı yapılırken Finlandiya ile hatırlanmıştır. 49 ülkeden 4000 atletin katıldığı ve 19 İsveç arasındaki telefon hatları yenilenmiş, yeni otoyol ve spor dalında yarıştığı oyunlar, o zamana kadar ki en bü- raylı hatların inşaatı finanse edilmiştir.11 yük katılıma sahne olmuştur. 1913’te yapılan stadyumun genişletilmesi ile 110,000 kişi kapasiteli çelik ve 11 Zarnowsky, 1993. taş kaplama strüktürlü bir stadyum yapılmıştır. Stad-

128 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 Doralp ve Barkul, Olimpiyat Yerleşkeleri Tasarımında Bir Girdi Olarak Sürdürülebilirlik

1956 Melbourne Yaz Oyunları, güney yarım küre- de gerçekleşen ilk oyunlardır. Yarra Irmağı’nın yanında- ki Melbourne Kriket Sahası yeniden düzenlenerek, velodrom ve yüzme havuzu için yeni tesisler inşa edilmiş- tir. Kentteki üniversite, müze, sanat okulu ve halk kü- tüphanesi sanat etkinlikleri için kullanılmıştır. Olimpi- yat köyü, Heidelberg’in bir banliyösünde ucuz bir konut projesi olarak yapılmış ancak binalar daha sonra sosyal problemlerin doğmasına neden olmuşlardır. 4. 1960-1976 “Olimpiyatlar’ın Katalizör Etkileri” 1960 Roma Oyunları ile olimpiyatlarda sadelik dö- nemi bitmiş, modern dönem başlamıştır. Kentin kuze- yindeki Foro İtalico’da mevcut iki saha oyunlar için kul- lanılmıştır. Bunlar 1932’de inşa edilmiş Stadio dei Mar- mi ile 1936’da inşa edilmiş Stadio Olimpico’dur. Bunun yanında iptal edilen 1942 Roma Evrensel Fuarı için ta- sarlanmış EUR bölgesi oyunlar için hazırlanmıştır. Bu bölge şehrin güneyinde, II. Dünya Savaşı’ndan hemen önce geliştirilmiş, anıtsal ve mekânsal özellikleri nedeniyle Olimpiyatlar için uygun bulunmuştur. Bu alan, Şekil 9. 1960 Roma Oyunlarındaki tesislerin dağılımı. Spor Sarayı (Palazzo dello Sport), velodrom, Piscana della Rose (yüzme havuzu) ve Fontane Spor Bölgesi tak bir görünüme sahip olacakları şekilde tasarlamış- antrenman alanlarını içermektedir. Campo Paroli’deki lardır. Oyunlara 112 ülkeden 5500 atlet katılmıştır. köy, konut alanlarına ayrılırken olimpiyat köyü ve tesislere ulaşım için yeni yol ve köprü inşaa edilmiş, hava 1972 Olimpiyat Oyunları; 1970’lerde hızlı bir ekono- alanı yenilenmiş, telefon, telgraf ve radyo ağıları geliş- mik ve demografik büyüme gösteren Münih kentinde tirilmiş, otel konaklama olanakları arttırılmıştır. Televiz- düzenlenmiş ve olimpiyatlar kentin tarihi merkezinin yonlara ilk defa oyunların gösterilmesi hakkı satılarak restore edilmesi ve yayalaştırılması, toplu taşımacılığın ciddi gelirler elde dilmiştir. iyileştirilmesi, 233 km otoyol ve yeraltı otoparklarının yapımı ve yeni otel konaklamalarının inşaatı için de bir 1964 Tokyo Oyunları, Roma örneğini izleyerek kent için 10 yıllık bir kalkınma planı hazırlamış ve böylece fırsat olarak kullanmıştır. Tokyo’nun 2000 yılına kadar faydalanabileceği alt yapı Kentin kuzeyinde yer alan Olimpiyat Parkı, düz bir yenilikleri, konaklama alanları, oteller, liman düzenle- arazi üzerine kurulmuştur. Ancak peyzaj düzenlemesi mesi, raylı ulaşım sistemi, su ve atık dönüşüm sistemi içinde tepeler ve Nymphenburg Kanalı’nın şekillendir- ile kamu sağlığı programı içeren bir plan gerçekleşti- diği bir suni göl yapılmış, bu gölün etrafına sporcuların rilmiştir. Şehrin 30 Olimpik alanı, 13 büyük tesisle üç ısınma ve antrenman alanları, yüzme havuzu, birçok ana bölgede yoğunlaştırılmıştır: Olimpiyat stadyumu- küçük spor tesisi, restoranlar, bir tiyatro yapısı, basın nun yer aldığı Meiji Olimpiyat Parkı, yüzme yarışları- binası ile olimpik stadyum yerleştirilmiştir. Gunter Beh- nın yapıldığı Yoyogi Spor Merkezi ve Komazawa Spor nisch ve Frei Otto tarafından tasarlanan 80,000 koltuk Parkı. Katılımcıların altı ayrı olimpiyat köyünde konak- kapasiteli stadyum, yeni bir teknoloji ürünü olan üst lanmaları sağlanarak, yarışmacıların ve çalışanların te- örtü tasarımı ile dikkat çekmiştir. 10,000 atleti barındı- sislere gitmek için 40 dakikadan daha fazla vakit kay- ran olimpiyat köyü, olimpiyatlar sonrası şehir içinde ev betmemeleri düşünülmüştür. Ayrıca, Tokyo limanında- bulmakta zorlanan bekâr, alt ve orta gelir grupları tara- ki gemilerde 1600 ziyaretçi konaklamıştır. 93 ülkeden fından kullanılmıştır. Tramvay ve metro hatlarıyla olim- 5000 sporcunun katıldığı oyunlar o zamana kadar ki en piyat parkı ile şehir merkezi arasında ulaşım sağlanmış- pahalı ve iyi oyunlar olmuştur. tır. 5 Eylül’de bir terör eylemine sahne olan Olimpiyat- 1968 Meksika Oyunları ile Olimpiyatlar ilk defa La- lar bundan sonraki oyunlarda şehirlerin ve organiza- tin Amerika’da gerçekleşmiştir. Organizatörler mevcut törlerin güvenlik önlemlerini arttırmalarına neden ol- spor tesislerini yenileyerek, yeni yapılacak tesisleri or- muştur.

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 129 Şekil 10. Münih olimpiyat parkı.

1976 Montreal Oyunları’nda, Olimpiyat Komplek- şuluk ilişkisi içinde tasarlanmıştır. Yeni yapılan medya si içinde tüm yıl boyunca kullanılabilecek bir açık hava merkezleri ve kentin üç havaalanının yenilenmesi ha- Olimpiyat Stadyumu tasarımı amaçlanmış, Fransız mi- zırlıklar için gerçekleştirilen yapısal gelişmelerdendir. mar Roger Taillibert’in tasarımı olan yapının üstünün Ayrıca tarihi binalar yenilenmiş, ağaçlandırma yapıl- kapanması için düşünülen hareketli üst örtü Oyunlar mış, yeni otel, cafe ve restoranlar açılmıştır.12 Yönetim, için ayrılan bütçeyi fazlasıyla aşmıştır. Sovyetlerin bilimsel çalışmaları sonucu geliştirdikleri teknolojilerinin yeni yapılarda kullanılmasını istemiş, 6. 1980 - 1984 dünyanın en büyük kapalı spor salonu Moskova’nın ku- “İdeolojik Olimpiyatlar” zeyinde basketbol ve boks müsabakaları için tasarlan- 1980 Moskova Olimpiyatlarında, Sovyet Halkı’nın mıştır. 45,000 kişi kapasitesiyle salon gerektiğinde bö- yararı için verimli tesislerin tasarlanması istenmiş, bu lünerek iki ayrı salon olarak kullanılabilmektedir. amaçla olabildiğince mevcut yapıların geliştirilerek 1984 yılında Los Angeles Olimpiyatlarında, kentte- oyunlar için kullanımına çalışılmış, bununla birlikte ge- ki tüm tesislerin oyunların organizasyonunda kullanımı çici stantlar ve çok amaçlı hizmet edebilecek tesisle- sağlanmıştır. Los Angeles Memorial Coliseum’u olimpik rin tasarımına yönelinmiştir. Oyunlara hazırlık aşama- stadyum olarak düzenlenmiş, sadece kürek, bisiklet, sında bir kent planlaması (1971 - 1990 Moskova Ge- yüzme ve atıcılık için dört yeni tesis eklenmiştir. Yüz- nel Kalkınma Planı) ile Beş Yıllık Ekonomik ve Sosyal me Stadyumunun Southern California Üniversitesi’nin Kalkınma Planı uygulanmıştır. Planlama modeli olarak Olimpiyat Parkı’nda inşa edilmesinde olduğu gibi “merkezileşmeme”ye özen gösterilerek Moskova sekiz üç olimpiyat köyü, üç ayrı üniversitenin yerleşkesin- ayrı bölgeye ayrılmıştır. Nüfusları 600.000 ile 1,2 mil- de yapılarak köylerin oyunlar sonrasında öğrencile- yon kişi arasında değişen bu bölgelerin kendi kent mer- rin kullanımına açılması planlanmıştır.13 Los Angeles kezleri ve ufak merkezcikleri olması öngörülürken böl- Oyunları’nın en büyük başarısı oyunlardan elde edilen gelerde yaşayan halkın oyunlardan sonra spor tesislerini kullanabilmeleri istenmiştir. 6 konut alanı ve bir olimpiyat köyünden oluşan Olimpiyat köyü, kendi için- 12 Gold ve Gold, 2007. 13 de spor ve kültür hizmetlerinin düşünüldüğü bir kom- Gold ve Gold, 2007

130 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 Doralp ve Barkul, Olimpiyat Yerleşkeleri Tasarımında Bir Girdi Olarak Sürdürülebilirlik

Şekil 11. Olympiysky Spor Kompleksi (Moskova).

225 milyon $’lık gelirin Amerikan spor programların- muştur. Olimpiyat Parkı’nın dışında, tarihi yapıların ye- da kullanılması olmuştur. Bu sayede yerel üniversiteler nilenmesi, ağaçlandırma düzenlemeleri ile sokak, dre- yeni spor tesislerine ve yurtlara kavuşmuştur. naj ve enerji sisteminde yenileme çalışmaları yapılmış, havaalanı ile şehri bağlayan metro hattı inşa edilmiştir. 7. 1988 - 1996 Ancak Seoul Olimpiyat Oyunları; kentsel alanların yük- “Olimpiyatların Ufku Genişliyor” sek yoğunluklu dar sokak ve pasajlarından oluşan gele- 1988 Yaz Olimpiyatları Kore, Seoul’de gerçekleşmiş- neksel yaya alanları ticari dönüşümler için yok edilmiş, tir. Çevresel, ekonomik ve demografik problemler ya- varoşlarda yaşayanların çıkartılarak yerlerinin olimpik şayan Güney Kore için oyunlar, yeniden planlama ve tesislere ve yüksek gelir grupları için konut ve ticaret yapılandırma sürecini hızlandıran bir faktör olarak gö- alanlarına dönüştürüldüğünden sosyal yönünün zayıf rülmüştür. Oyunlar için Seoul’un merkezinin 13 km gü- olması ile eleştirilmiştir. neyindeki Han Nehri’nin kıyısındaki Chamshil bölge- 1992’de, Barselona; tüm Olimpiyat şehirlerinin ör- sinde Olimpiyat Parkı kurulmuştur. 1977 yılında Asya nek alacağı bir yenilenme projesini uygulayarak, yapı- Oyunları için inşa edilen Seoul Spor Kompleksi, olimpi- lacak planlamada oyunları bir araç olarak görmüştür. yatlar için 100,000 kişilik bir stadyum ile 50,000 kişilik Adaylığı sırasında olimpiyatlar için gerekecek tesislerin bir baseball stadyumuna dönüştürülmüştür. Olimpiyat %88’inin mevcut olduğunu belirten Barselona, Olimpi- Köyü, farklı yüksekliklerdeki blokların gruplaşarak, or- yat Stadyum için, 1929’daki Montjuic Uluslararası Fu- tak alanlar oluşturdukları bir düzenleme olup, oyunlar arı için kullanılan stadyumu yenilemiş ve geliştirmiştir. sonrasında üst-orta gelir ailelerin kullanımına sunul- Mevcut yapıların yenilenmesiyle 10 tesis oyunlar için

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 131 kılarak 47,000 oturma kapasiteli olarak küçültülmüş- tür. Ayrıca, yıkılan Fulton County Stadyumunun yeri de otopark alanına dönüştürülmüştür.15 Olimpiyat yerle- şimlerine komşu mahalleler, şehir merkezindeki sokak- ların iyileştirilmesi ve tesislerin 12 yaya koridoru ile bir- leştirilmesi gibi projelerle güzelleştirilmişler, kaldırım- ların genişletilmesi, yeni kent mobilyalarının konulma- sı, ağaçlandırma, tarihi bilgilendirme panellerinin ve sinyallerinin konulması ile beş park ve meydanın yeniden düzenlenmesi de bu projelere ek olarak uygulan- mıştır. Ancak Atlanta oyunları; merkezde fazla tesis ba- rındırması nedeniyle kent içi ulaşımı zorlamış, her ne- kadar tesislerin birbirinden yürüme mesafesinde oldu- ğu savunulsa da trafik tıkanıklığı ve servis otobüslerinin Şekil 12. Barselona Montjuic Olympiyat Parkı planı. önünde uzayan kuyruklar nedeni ile oyuncular ve gö- revliler için ulaşımda güçlüklere neden olmuştur. Olimpiyatlar ve Sürdürülebilirlik Bilinci; hazırlanmış, 43 tesis ise olduğu gibi kullanılmıştır. Bu “Çevreci Olimpiyatlar” tesislere ek olarak yalnızca 15 yeni tesis yapılmış, tesislere yapılan harcamalar, 1992 Oyunları’nın bütçesinin 2000 Olimpiyat Oyunları’na ev sahipliği yapmış olan sadece %20’sini oluşturmuştur. Sydney, 1972 ve 1988 oyunları için geliştirmiş olduğu fizibilite planlarına göre Olimpiyat Parkı’nı şehir mer- Barselona’da şehir plancıları, kent merkezi etrafında kezinden 14 km uzaklıktaki Homebush Bay’de tasarla- yeni bir ring oluşturan dört bölge üzerinde çalışmışlar- mıştır. 1930’lardan itibaren endüstri alanı olarak kulla- dır. Bunlar kuzeyde Vall d’Hebron (bisiklet, okçuluk ve nılarak atıklarla kirletilmiş bölgenin 1980’lerde temiz- konaklama alanları); Diagonal (futbol, polo ve tenis); lenmesine çalışılmış, ancak bu çalışma arkasına Olim- Montjuic (60,000 koltuk kapasiteli Olimpiyat Stadyu- piyat Oyunlarının gücünü alınca hızlanmış ve bu sa- mu, Sant Jordi Spor Sarayı ile yüzme ve dalma havuz- yede çeşitli çevresel sorunların aşılması kolaylaşmış- ları); ve Parc de Mar (Olimpiyat Köyü) bölgeleridir. Ha- tır.16 1993’de adaylık yarışında aralarında İstanbul’un vaalanı ve kent ilişkisini sağlayan metro sistemi kurul- da bulunduğu rakiplerini elemesinde, tüm olimpik te- muş, havaalanı yeniden tasarlanmış ve telekomünikas- sislerin merkezi bir parkta yoğunlaştırılacağı vaadinde yon sistemleri yenilenmiştir. Ekonomik açıdan Olimpi- bulunması etkili olmuştur. Avustralya Stadyumu ola- 14 yatlar kenti, 3,8 milyon $ zarara uğratmış, ancak yapı- rak adlandırılan ana olimpiyat tesisi Olimpiyatlar es- lan yatırımlar uzun vadede geliştirilerek kullanıldığın- nasında 110,000 oturma kapasiteli olarak kullanılmış, dan Barselona, Olimpiyat Yerleşkelerinde “sürdürüle- sonrasında rugby ve futbol maçları için kullanılmak bilir” planlama yaklaşımının iyi bir örneği olmuştur. üzere 80,000 kişilik kapasiteye düşürülmüştür. Bun- 1996 Atlanta Oyunları’nda öncekilerden farklı ola- dan başka Homebush Bay’de; hockey merkezi, super- rak, özel bir şirketler birliği oyunların organizasyonu- dome (basket ve artistik jimnastik), uluslararası atle- nu üstlenmiştir. Oyunlar için yapılan 25 tesisin 16 tane- tizm merkezi (antreman tesisleri), tenis merkezi, aqua- si Atlanta merkezinde 5 km çapındaki Olimpiyat Çem- tik merkezi ve okçuluk parkı yer almıştır. Sdyney’de ilk beri içinde yer alırken çoğunlukla Georgia Dome, Omni kez tüm katılımcılar tek bir Olimpiyat Köyü’nde toplan- Arena gibi mevcut tesisler kullanılmıştır. Olimpiyat mışlar, apartmanla ile kent evlerinin karma bir tasarı- Çemberi’nin güney bölgesinde yer alan Summerhill’de mı olan köy ekolojik kriterler gözetilerek tasarlanmış- geçici kullanım için inşaa edilen Olimpiyat Stadyumu, tır. Planmada bir okul ve alışveriş merkezi de düşünü- kentte uzun vadede baseball oyunun geliştirilmesi pla- lerek bölgenin oyunlar sonrasında Sydney’in bir konut nının bir parçası olmuştur. 85,000 oturma kapasiteli ta- alanı olması öngörülmüştür. Oyunlara, “tüm Avustral- sarlanmış olan stadyum, oyunlar sonrasında kısmen yı- ya Kıtası’nı” organizasyona dahil eden, ev sahibi şeh- rin sınırlarını aşan ulusal bir proje olarak bakılmıştır. Avustralya Turizm Komitesi Amerikalıların %75’nin 14 Gold ve Gold, 2007. oyunlardan sonra Avustralya tarihi ile daha çok ilgilen- 15 Larson ve Staley, 1998, p. 281. diklerini ve Avustralya’ya tatil amacıyla gitmeyi arzu- 16 WWF Greece, 2004. ladıklarını belirtmiştir. Evsizlerin uzaklaştırılışı, aborjin-

132 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 Doralp ve Barkul, Olimpiyat Yerleşkeleri Tasarımında Bir Girdi Olarak Sürdürülebilirlik lerin durumu, kamusal fonların kötüye kullanımı gibi kadar az olmuştur. Olimpiyat oyunlarının organizasyo- olumsuz eleştirilere rağmen oyunlar başarılı olarak ni- nunda iyileşme, ölçeğinde büyüme ve tesislerin tasar- telendirilmiştir. Bu oyunlar ile Sydney; endüstriyel bir lanması süreci 1908-1932 yılları arasında görülmekte- bölgeyi kente kazandırmış, altyapısında ciddi atılımlar dir. yapmış, turist kazanmış ve dünya klasında spor tesis- 1908 Londra Oyunları için inşa edilen büyük ölçekli lerine kavuşmuş olmasına karşın oyunlar sonrasında stadyum (White City Stadium), tüm spor müsabakala- yerleşkenin kullanımı konusunda pek çok güçlükle kar- rını tek bir noktada toplarken, fuar ve olimpiyatlar için şılaşmıştır. gelecek kalabalığın ulaşımını kolaylaştırmak için bölge- Benzer problemler 2004 Atina Oyunları’nda da ya- ye yeni bir metro istasyonu inşa edilmiştir. White City şanmıştır. Yarışlar ve antrenmanlar için gerekli birçok Stadyumu, o zaman için dünyanın en güzel stadyumu tesisin, 1982’deki Avrupa Atletizm Şampiyonası için kabul edilmiş, gelecek Olimpiyat kentleri için örnek bir inşa edilmiş Olimpiyat Stadyumu ve Parkı içinde mev- tesis olarak görülmüştür. Tesisin oyunlar sonrası fark- cut olduğu belirtilerek kazanılan ev sahipliği, karşılaşı- lı etkinlikler için uyarlanmasında zorluklar yaşanmış- lan birçok problem sonrasında organizasyonu zor duru- sa da Londra’daki fuar ve olimpiyat alanı yıkılana kadar ma sokmuştur. Maroussi’deki Olimpik Spor Komplek- uzun yıllar başka sergi ve fuarlar yanında atletizm ve si, stadyumda yer alan futbol maçlarının dışında kulla- köpek yarışları için kullanılmıştır.20 Londra’yı takip eden nışsız ve halka kapalı kalmış, Faliro ve Helleniki Komp- 1912 Stockholm ve 1920 Antwerp oyunlarında da ben- leksleri de alternatif kullanımlar bulmakta zorlanmış- zer stadyum tasarımları görülmektedir. 17 lardır. 1924 Paris’te ilk kez sporcular bir bölgede konakla- Olimpiyat Oyunlarının Kentsel Kazanımları mışlar ve bu gelecek oyunlar için Olimpiyat Köyü fikri- Olimpiyatların günümüzde kentsel açıdan en büyük ni ortaya çıkarmış, Amsterdam’da ise ilk kez ana stad- etkisi ekonomik koşulların değişkenliğiyle kent gelişi- yum ve ilişkili diğer tesisler birarada düşünülerek, mine katalizörlük yapmasıdır. Temel olarak amacı; yerel ilk Olimpiyat Kompleksi inşa edilmiştir. Los Angeles yönetimin gücünü kullanılarak var olan kaynaklardan Oyunları’nda; ilk kez oyunlar sonrası kullanımı da göz daha fazla faydalanmak ve yeni yatırım ya da iş alanları önünde bulundurularak bir Olimpiyat Köyü inşa edil- yaratmak yanında sporu; turizm rekreasyon, medya ve miştir. 1936 Berlin Olimpiyatları ise organizasyonun ha- zırlığına yapılan harcamaların yüksekliği anlamında bir yaratıcı tasarımı içeren kültürel bir sektöre taşımaktır. 21 Bu tip organizasyonlar bugün mega-events (büyük et- ilk olmuştur. kinlikler) olarak adlandırılmakta ve ülke, kıta veya dün- Olimpiyat Oyunları tarihinde kentsel dönüşüm an- ya genelinde düzenlenmektedir. Ev sahibi kentin adeta lamında bir dönüm noktası olan 1960 Roma Olimpiyat “sahne”ye çıktığı oyunlar sonrası kullanıma (post-use) Oyunları’dır. Organizasyona ayrılan bütçenin oyunların yönelik politikaların geliştirildiği ve “ölçek” büyüdük- yayın haklarının televizyonlara satılması ile artması ve çe, gelişen çalışma alanları, teknoloji ve yenilikçi yak- mevcut tesislerin varlığına güvenilerek, kentsel dönü- laşımlar ile her seferinde daha büyük, daha dikkat çe- şüm projesine yatırılması tüm dünyada planlamacılar kici ve daha pahalı tasarımlar yapıldığı gözlenmiştir.18 için ilham verci olmuştur. Roma’nın oyunlara hazırlığını Barselona’nın 1992 yılında uygulamış olduğu planının, kendilerine model gören kent planlamacılarının kent- kent ekonomisine, küresel turist pazarındaki yerine, sel dönüşümlere ağırlık vererek kentlerde yenilenme kentsel dönüşüm olanaklarına, ulaşım ve servis altya- ve canlanma yaratmak yanında çevrecilerin kentlerde- pısının yenilenmesine, kültür alanları yaratılmasına bü- ki bu gelişmeleri dikkate alarak söylemler geliştirme- yük faydası olmuştur. Bunun yanında, Sydney 2000 ve leri Dünya’da sürdürülebilir kentleşmenin ortaya çıkışı- Atina 2004 Olimpiyatları başarılı organizasyonlar ola- nın habercisi olmuştur. rak kabul edilmelerine karşın finansal ve yapısal prob- Tokyo 1964’de Olimpiyat Oyunlarına ev sahipliği ya- lemler, idari kesintiler, terör saldırısı korkusunun yara- parken olimpiyat köyünün tasarlanmasında Roma’dan tılması ile başarıları gölgelenmiştir. Olimpiyat Oyunları esinlenirken, toplu taşımacılık ve alt yapı sistemlerine gibi bir büyük-etkinliğin kente ve sakinlerine etkisi bi- yapılan yatırımlar yanında tesislerin, yenilikçi ve mo- linmekle birlikte, oyunların hazırlıklarında sürdürülebi- dern bir anlayışla tasarlamasına dikkat etmiştir. Kent- lirlik en az düşünülen kriter olmuştur.19 İlk Modern Olimpiyat Oyunları; kentlerdeki mevcut fuar, sergi ve festivallerin parçası olarak düzenlendiğin- 17 WWF Greece, 2004. 20 Coaffee, 2007. den, hatta oyunlar için bu etkinliklerin geçici tesisleri 18 Gold ve Gold, 2007. 21 Coaffee, 2007. 19 kullanıldığından, kentsel etkileri önemsiz denebilecek Furrer, 2002.

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 133 te birçok yeni otoyol, metro hattı, havalimanı ve liman bir görünüş kazandırmıştır. Ayrıca yapılan yeni yatırım- tesisleri inşa edilmiş, su rezerv sistemleri ve atık idare lar arasında; Stadyumun yenilenmesi, Spor Sarayı’nın sistemleri geliştirilmiştir. inşası, bir ring ve 35 km otoban yol inşası, Olimpiyat Köyü olarak 4,500 adet yeni konut, iki komünikasyon Kısa Dönem Kentsel Büyüme ve kulesi, beş yeni ofis bölgesi, yeni havaalanı ve spor te- Olimpiyat Yerleşkeleri sislerinin genel olarak geliştirilmesi, kültürel sektöre Roma ve Tokyo’daki kentsel yenilenmelerin benzer- yapılan (özellikle müzeler) yatırımlar, 5000 yeni otel lerini, Münih (1972) ve Montreal (1976) de gerçekleş- odası ve Barselona’yı denize kavuşturan 5 km’lik yeni tirmek istemiş ancak başaramamışlardır. Ancak, Mü- plajlara kamunun ulaşımının sağlanması gibi geniş çap- nich Olimpiyat Parkı, 1972’den bu yana çeşitli eğlence lı projeler gerçekleştirilmiştir.25 ve gösterilere imkan sağlayan yapısı, spor alanları ve Barselona’nın bu uzun listesi, kendisini takip eden dinlenme alanları ile milyonlarca ziyaretçi için bir din- kentlerin yapmak istediklerini belirlemelerinde yol gös- lence ve eğlence alanına dönüşmüştür. Hafif yapıları ve terici olmuştur. Oyunlar bittiğinde, yapılan harcamala- yenilikçi üst tenteli terasları ile çağdaş bir tasarıma sa- rın, oyunlardan elde edilen gelirden çok daha yüksek hip park, bugün sürdürülebilir olimpiyatların en önem- kalmış olmasından finansal açıdan kenti zarara soktu- li amaçlarından biri olan oyunlar sonrası kullanım şartı- ğu düşünülmüş olmakla birlikte hem akıllıca yapılan ya- nı yerine getirmektedir.22 tırımlar hem de oyunlar esnasında kentin başarılı tanı- 1980 Moskova Oyunları’nda sporun dışında kentsel tımı, uzun vadede çok büyük kazançlar getirmiştir. -Bar yatırımlara rastlanmış, hava limanı terminali, medya selona ile birlikte önceki Yaz Oyunlarında rastlanan par- merkezleri ve oteller inşaa edilmiştir. Ayrıca, kent için- çacı ve bölgesel kentsel yatırımların yerini, uzun süreçli de Olimpiyat tesisleri ile ilişki kurabilen çok merkezli gelişebilir kentsel yatırım modelleri almaya başlamıştır. konut bölgeleri oluşturulmuştur. Mevcut tesisler yeni- Barselona’nın başarılarından biri de kenti bir bütün lenirken, yeni yapılan salonların bölünebilen ve daha olarak ele almış olması ve farklı yerleşim bölgelerinin küçük etkinlikler için kullanılabilen esnek tasarımlara ortak bir kimlik altında birleşip, büyük bir kentsel iyileş- sahip olmaları istenmiştir. Bu anlamda tasarlanan Oly- menin parçası olarak hissetmelerini sağlamak olmuştur. mpijsky Kompleksi’nin arenası 80,000 kişi kapasiteli ol- Yenilenen bölgelerin ve inşa edilen yapıların karma kul- masına karşın, 16,000 kişilik daha küçük bir salona bö- lanıma olanak sağlayan tasarımlar olmaları hedeflen- lünerek, aynı anda iki ayrı etkinliğe olanak vermekte- miştir. Barselona’da organizasyon; yenilikçi mimari tasa- dir.23 Oyunların finansmanında sinema sektörünün rımlar yanında nitelikli kamusal alan tasarımları ve do- önemli desteğini alan 1984 Los Angeles Oyunları’nda, natılar ile önemli tarihi yapılar ve anıtların korunması mevcut tesislerin yeniden kullanılması ve altyapılarının için düşünce üretmişlerdir. Buna bağlı olarak, morfolojik geliştirilmesi amaçlanmıştır.24 yapının değişikliği kadar sosyal programlara da odaklan- 1988 Seoul Olimpiyatlarını incelendiğinde, çevreye mışlar, fakir bölgelerdeki zayıf eğitim, yüksek suç ora- duyarlı kentleşme kavramlarının ortaya çıkışı ve Olim- nı, sağlık problemleri, işsizlik sıkıntıları, sosyal tesislerin piyat yerleşkeleri üzerlerindeki etkisi de görülebilmek- eksikliği gibi sorunlara eğilmişlerdir.26 Barselona ekono- tedir. Seoul’de başta ulaşım olmak üzere benzer kent- mik, çevresel ve özellikle de sosyal kalkınma anlamında- sel altyapı gelişimleri için oyunlar katalizör olarak gö- ki başarısı ile bugün dahi tüm kent planlamacılarının uy- rülmüştür. Olimpiyat Raporu’nda çevresel güzelleştir- gulamayı arzuladıkları bir kent modeli olmuştur. me programları, sağlık standartlarındaki iyileştirme, trafik sistemlerinin düzenlenmesi, turistik tanıtımın ya- Çevresel Sürdürülebilirlik ve pılması ve kültürel etkinliklerin artışındaki hükümet Olimpiyat Yerleşkeleri desteği ile katılımcı olunmasına dikkat çekilmektedir. Sydney 2000 ve Atina 2004 Olimpiyatları, Atlan- ta ve Los Angeles Oyunları’nın organizasyon konusun- Barselona Modeli da kullandıkları özel ve kamusal ortaklıkları kendileri- Barselona Olimpiyatları, planlamada kısa vadede kar getirecek yatırımlardan çok, kentin çevre yenileme- si ve dönüşümünün daha anlamlı olduğunu kanıtlamış- 22 Synadinos, 2001. 23 Official website of the Olympiisky Sports Complex. (tarih yok). tır. Oyunlar için ayrılan bütçenin %83’ü, artan işsizlik http://www.olimpik.ru/ sorununa ve yoksul mahallelerdeki alt yapı yatırımları- 24 Coaffee, 2007. na ayrılmış, bununla birlikte yeni tasarlanan Calatrava 25 Coaffee, 2007. 26 Kulesi ve Barselona sahil alanı dönüşümü, kente yeni Coaffee, 2007.

134 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 Doralp ve Barkul, Olimpiyat Yerleşkeleri Tasarımında Bir Girdi Olarak Sürdürülebilirlik ne örnek alırken sürdürülebilir kent modeli bağlamın- dan ders çıkartarak daha kapsamlı bir program oluştur- da Barselona’dan esinlenmişlerdir. Sdyney’de genç ta- duğu görülmektedir. Başlangıçta Olimpiyat köyü ya da sarımcıların ortak çalışmaları sonucu adaylık kitapçık- Kompleksi, olarak adlandırılabilecek bir düzenden söz larına giren “eko-köy” fikri geliştirilmiştir. Eko-köy gü- edilemezken, daha sonraları ulaşım, güvenlik, denetim neş enerjisinden azami derecede faydalanırken, kirlilik gibi nedenlerle oyunlar için yerleşkeler tasarlanmıştır. yaratmamak adına su, sulak araziden süzdürülerek geri Tokyo, Moskova, Barselona gibi, Olimpiyatları kent için dönüştürülecektir ve köy toplu taşıma ulaşım ağlarına bir yenilenme ve dönüşüm olanağı sayarak, gerekli ta- bağlanacaktır. Ancak, eko-köy inşa edilmemiş olsa da, sarımları kentin yenilenme ya da dönüşüme gereksi- alınan bazı kararlar diğer yapıların tasarıma yansımış- nim duyulan alanlarında, konut ihtiyacına yönelik ola- tır. Sydney 2000 Oyunları, çevreci oyunlar olarak genel- rak düşünenler yanında, Moskova ve Barselona gibi de başarılı bulunmuş ancak oyunlar sonrasındaki kulla- planlamanın olimpiyatlar sonrasında kent halkının en nımının yeterince verimli olamamasından ve büyüklü- verimli şekilde nasıl kullanacağı konusunda çalışanlar ğünden dolayı, Olimpiyat Parkı bugün “Sydney Jurassic olduğu da görülmektedir. 27 Parkı” olarak anılmaktadır. Sürdürülebilir kalkınmanın amaçları arasında sıra- Atina 2004’de Olimpiyatlardan, ulaşım hatlarında lanan; “Mekânın ve doğal kaynakların tüketimini en modernleşme ve şehir için kentsel dönüşüm gibi ka- aza indirmek, kentsel akışları etkin biçimde yönetmek, lıcı projeler üreterek yararlanmak istemiş, %100 yeşil kentsel nüfusun sağlığını korumak, kaynaklara ve hiz- enerji kullanımının olacağı ilk Olimpiyatlar sloganı ile metlere eşit erişimi sağlamak, kültürel ve sosyal çeşit- çalışmalara başlamıştır. Mimarlar ve plancılar şehir öl- liliği sürdürmek ve gelecekteki her insanın daha kali- çeğinde çalışmaya yönlendirilmişler, ulaşım ağlarını ge- teli bir yaşam sürmesi gibi öncelikler ile de örtüşen bu nişletmek ve sportif altyapıyı kuvvetlendirmek yanın- planlama anlayışı”,29 1990’lardan itibaren hayatın her da büyük ölçekli konut bölgelerinin yapımını düşün- alanı gibi Olimpiyatları da etkilemiştir. müşlerdir. Olimpiyat köyü olarak, sonradan konut ih- Sydney ve Atina’da, yeşil Olimpiyatlar olarak nitele- tiyacını karşılamak üzere kullanılacak, düşük yoğun- nen bir hareket başlatılmış, çevre dostu malzemeler- lukta, Atina’nın geleneksel konut peyzajına uyan, açık den yapılan, doğayı koruyan, enerji tüketimini azaltan, alanları, güvenliği ve otopark alanları bulunan bir ta- ekolojik tasarımların kullanımı amaçlanmıştır. Sydney sarım yapılmıştır. Greenpeace ise raporunda; Olimpi- “Sürdürülebilir Olimpiyatlar”, Atina “Yeşil Olimpiyat- yat köyü’nün yapımı esnasında, tüm çevreci önerilerin lar” konseptlerini geliştirerek sunmuşlardır. Her ikisi de göz ardı edildiğini, enerji tasarrufu, geri dönüşüm, gü- tasarımlarında ekolojik, çevre dostu çözümler üretme- neş enerjisinin kullanımı ve doğal soğutma sistemleri- ye çalışmışlardır. nin sonuç planlardan çıkartıldığını belirtmiştir.28 Barse- lona ve Sydney’deki örnekleri takiben Faliro Sahil Böl- Çalışmada ayrıca, 1960 Roma Oyunları’ndan itiba- gesinin düzenlemesi projesi yapılmış ise de kentin ya- şadığı değişikliklerin çok yeni olması, oyunlar sonrası kullanım sürecinde kent adına ne derece faydalı, uzun Tablo 2. Olimpiyat Oyunları Yerleşkelerinin ekonomik, sosyal, vadeli sorunlara cevap verebilir nitelikte olup olmadığı çevresel ve sonraki kullanım açısından durumuna ilişkin kişisel bir henüz anlaşılamamıştır. değerlendirme Ekonomik Sosyal Çevresel Post use Sonuç MELBOURNE 1 1 1 1 Bu çalışmadan elde edilen veriler Tablo 1’de özet- ROMA 3 2 2 3 lenmiştir. Bu tabloda modern Olimpiyat Oyunları süre- TOKYO 3 2 3 3 since ev sahibi kentlerin yerleşke tasarımının; savaşlar, MEXICO CITY 2 1 2 2 doğal afetler gibi küresel olaylar, değişen kentsel po- MÜNİH 2 2 2 3 litikalar ve son 20 yılda artan sürdürülebilir kalkınma MOSKOVA 3 3 2 3 hareketlerinin etkisinde nasıl geliştiğini ve şekillendiği- LOS ANGELES 3 2 1 3 ni, irdelenmektedir. Bu tablo incelendiğinde her olim- SEUL 2 1 2 1 piyat kentinin bir öncekinin başarı ve başarısızlıkların- BARSELONA 3 3 3 3 ATLANTA 2 2 2 2 DYNEY 2 2 3 2 27 Cashman, 2002. ATİNA 1 2 3 2 28 WWF Greece, 2004. 29 European Environment Agency, 1995. 3 – iyi, 2 – orta, 1 – zayıf.

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 135 ren Olimpiyat kompleksinin kentin neresinde yer aldığı Cambridge University Press. ve kenti nasıl etkilediği ile ilgili karşılaştırma da yapıla- Furrer, I., (2002), Sustainable Olympic Games A Dream or A bilmiştir. Roma’nın en büyük şansı, oyunlar için gerek- Reality. Bollettino della Societa Geografica İtaliana, Serie li tesislerin kentte mevcut olmasıdır. Roma Oyunları’nı XII, Vol: 4. takiben, Tokyo, Moskova, Barselona gibi kentler daha Gardiner, E.N., (1930), Athletics of the Ancient World. Ox- oyunlara ev sahibi seçilmeden önce, sosyal ve ekono- ford: Clarendon Press. Gladwin, T., Kennely, J., Krause, S.T., (1995), Shifting Para- mik kalkınma planları hazırlamışlar, kentin gelecekteki digms for Sustainable Development: İmplications for 5, 10, 20 yılda doğabilecek ihtiyaçlarını karşılamak üze- Management Theory and Research. Academy of Ma- re oluşturdukları planlarda Olimpiyatların katalizör et- negement Review Vol: 20, No: 4 . kisini gözetmişlerdir. Gold, J.R., Gold, M.M., (2007), Athens to Athens: the Sum- Barselona, eski kent merkezi yerine çeperlerdeki mer Olympics, 1896-2004. J. R. Gold içinde, Olympic Cit- ies (s. chapter 2 p. 18-19). dört ayrı bölgeyi planlayarak, daha dengeli bir kent- International Olympic Committee Sport and Environment sel yoğunluk elde etmeye çalışmıştır. Yeni konut, spor, Commission., (1992), Olympic Movement’s Agenda 21 iş ve dinlenme alanları yaratarak, kentin her bölgesi- Sport for Sustainable Development. Lausanne: IOC. nin kalkınması amaçlanmıştır. Barselona’yı kendine ör- IOC., (2008), The Olympic Games of the Antiquity. Lozan, nek alan tüm kentler; ekonomik canlanma için kent- İsviçre: International Olympic Committee. sel dönüşüm projelerini desteklerlerken, kalkınmayı, Jolly, R., (2006), The Modern Olympics: an overview. www. ulaşılmak istenen bir hedeften çok, izlenmesi gereken aph.gov.au/library: Parliament of Australia Department bir süreç olarak düşünmeleri gerektiğini öğrenmişler- of Parliamentary Services. dir. Dünyada sürdürülebilir kalkınma konusunda yapı- Kaltsas, N., (2004), Olympia. Atina: Archaeological Receipts lan çalışmalar Barselona örneğinin başarısını daha da Fund Directorate of Publications. iyi anlatmıştır. Kotynsky, E.J., (2006), The Athletics of the Ancient Olympics: A Summary and Research Tool. Yapılan çeşitli çalışmalar ile görülmüştür ki, olim- Lambros, S.P., (1896), Die Olympischen Spiele. Leipzig: Cen- piyat kentleri, gerek kendilerinden önceki kentle- tral Committee in Athens. rin yaptığı çalışmalardan gerekse Dünya gündemin- Lee, H.M., (1988), The First Olympic Games of 776 B.C. W. den etkilenerek gelişmiş ve gelişmektedirler. Dünya- J. Raschke içinde, The Archaeology of the Olympics: the mızın içinde bulunduğu koşullar göz önüne alındığın- Olympics and other festivals in antiquity (s. p. 114). Mad- da ise son yıllarda gündemdeki en önemli konu olan ison, Wisconsin: Univ. of Wisconsin Press. “sürdürülebilirlik”ten etkilenmemeleri olanaksızdır. Mallon, B., (1998), The 1896 Olympics Games, Results for All Competitors in All Event, with Commentary. Jefforson, Bugün Olimpiyatlara aday kentler, organizasyonlarının North Carolina, and London: Mc Farland & Company, tanıtımını yaparken spor ve kültürel etkinliklerin yanın- Inc., Publishers. da sürdürülebilir kalkınma, sosyal adalet, esnek tasa- Museum, T.B., The Olympic Games in Ancient Greece, Infor- rımlar, oyunlar sonrası kullanıma dair çözümler, çev- mation for Teachers. London, England. re dostu tasarımlar, alt yapı yenilenmeleri, atık ve geri Owen, K., (2001), The Local Impacts of the Sydney 2000 dönüşüm sistemleri, ulaşım sistemleri gibi konulara da Olympics Games: Processes and Politics of Venue Prepa- geniş yer ayırmaktadır. Bu süreç sürdürülebilir olmanın ration. Sydney: Centre for Olympic Studies, University of yanında insana yönelik, çevre dostu ve ekolojik tasa- New South Wales. rımları içeren bir kent modeli ile hayata geçirilene ka- Pausanias. (M.S. 2 yy). Description of Greece. dar bu yönde ilerlemeye devam edecektir. Ph., W.G., (1999), Sharing the Spirit? Sociopatial Polarisation and Expressed Enthusiasm for the Olympic Games. Elms- Kaynaklar ford: Pacific Tourism Review, Vol: 3, s. 173-84. Coaffee, J., (2007), Urban Regeneration and Renewal. J. R. Roper, T., (2002), The Sydney Olympics and their İmpact on GOLD içinde, Olympic Cities. Development, Cities’ Expriences: the İmpact of Major Commission of the European Communities. (1998), Sus- Events on the Development of Large Cities. World Asso- tainable Urban Development in the European Union: A ciation of Major Metropolises, Metropolis. Framework for Action. Brüksel. Synadinos, P., (2001), Post Olympic Use: A picture of the Fu- Philemon, Politis & Anninos. Coubertin içinde, Philemon, ture. Olympic Review 27, 39-41. Politis & Anninos (s. Part 2, p. 98-99, 108-109). WWF Greece. (July 2004), Environmental assessment of the European Environment Agency, (1995), PROPOLIS Project Fi- Athens 2004 Olympic Games. WWF. nal Report. http://www1.wspgroup.fi/lt/propolis/PROP- Young, D.C., (1996), The Modern Olympics, A Struggle for OLIS_Final_100204.pdf. Revival. Johns Hopkins University Press. Flvybjerg, B., Bruzelius N., Rothengatter, W., (2003), Mega- Zarnowsky, F., (1993), A Look At The Olympic Costs. Interna- projects and Risk: An Anatomy of Ambition. Cambridge: tional Journal of Olympic History, Vol: 1, No: 2.

136 CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 Tablo 1. Olimpiyat Oyunları yerleşkelerinin dünya çevre çalışmalarına paralel sürdürülebilir gelişimi

CİLT VOL. 6 - SAYI NO. 2 137