Amsterdam Elsewhere)

Amsterdam Elders (Amsterdam Elsewhere)

Amsterdam Elders (Amsterdam Elsewhere) is a series of the Amsterdam local newspaper Het Parool on the 10 shared cultural heritage countries highlighting Amsterdam’s shared heritage. The series shows how 'Amsterdammers' (inhabitants of Amsterdam), with their wanderlust and mercantile spirit, have spread the cultural heritage of Amsterdam across the globe throughout the centuries. This document includes all 10 Dutch articles as well as the English translation.

This series was support by the Shared Cultural Heritage Matching Fund.

PS10 ZATERDAG 24 JANUARI 2015

Titia Bergsma vertrok in 1816 op een Amsterdams schip naar Japan. Ze was de eerste westerse vrouw in eeuwen die voet op Japans grondgebiedzette. Haar beeltenis is nu op zo’n vier miljoen Japanse voorwerpen te vinden. tekst MARIËLLE HAGEMAN De mooie krullen van Titia

Het familieportret van Ishizaki Yushi uit 1817, met Jan Cock Blomhoff in een stoel, Titia Bergsma op de sofa met de kleine Johannes aan haar rokken. Tussen hen staat de min Petronella, rechts de Javaanse bedienden. ZATERDAG 24 JANUARI 2015 PS11

Amsterdam Elders

Door de reis- en handelslust van onze voorvaderen is het Amsterdams cultureel erfgoed in de loop der eeuwen over de gehele aardbol verspreid. In Amsterdam Elders leest u maandelijks op welke plekken we ooit waren. Deze maand: Japan.

lle ogen warenophaargericht Deshima toegewezen gekregen om een handelspost te toen Titia Bergsma op 16 augustus vestigen. De shogun, die het land in naam vandekeizer 1817 vanuit de sloep de vijf treden bestuurde, weerde alle buitenlanders uit Japan, en be- naar het eilandje Deshima behalve de Chinezen warendeNederlanders de enigen klom. In haar armen hield ze haar die er zaken mochten doen. En dan alleen vanaf Deshi- zoontje Johannes, net anderhalf ma, dat ze slechts één keer per jaar mochten verlaten jaar, in haar kielzog volgde de om in Edo, nu Tokio, geschenken aan de shogunaante min Petronella. De Japanse amb- bieden. tenaren, gekleed in hun ceremo- De Verenigde Oost-Indische Compagnie bestond niële gewaden, bogendiep. sinds 1799 niet meer, maar JanCockBlomhoffwas geko- Sommigenblevenhaaraansta- men om de handelspost nieuw leveninte blazen. ren. Ze hadden nog nooit een westerse vrouw gezien. Haar houding en decolleté ATitia Bergsma wasnaarJapan gekomen met haar De enige vrouwendietoestemming hadden op Deshima man, JanCockBlomhoff,eenAmsterdammerdiealjong te komen, waren Japanse prostituees. De Hollanders het avontuur had opgezocht. De twee hadden elkaar in mochtenondergeen beding hun eigenvrouwenenkin- 1806 in Leeuwarden leren kennen, maar warenpasne- derenmeenemenenTitia wasdeeerste westerse vrouw genjaarlatergetrouwd,nadatJanzijnfortuinhadge- in eeuwen die voet op Japans grondgebied zette. De gou- maakt in Azië. In de zomer van1816warenzemethun verneur van Nagasaki had haar aan land laten gaan, baby Johannes vanuit Amsterdam vertrokken om vanaf maar om te blijvenhadTitia, net als Petronella en Johan- Texel naar Batavia te varen, en vandaar door naar Japan. nes, een verblijfsvergunning nodig. In een verzoekschrift Daar zou JanCockBlomhoffdeNederlandse handels- aan de shogunbenadrukte JanCockBlomhoffdatzijnge- post gaan leiden. Dat hij zijn gezin had meegenomen, zondheid slecht wasendatzijnvrouwwasmeegekomen druiste tegenalleJapanse regels in. om voor hem te zorgen. Ontzet kekendeJapanners toe terwijl Titia arm in Titia wasintussenhetgesprek vandedaginNagasa- arm met haar man naar haar nieuwe huis op Deshima ki. Ambtenaren penden driftig rapportenoverhaar.Voor- liep: in Japan bleef een vrouw altijd een paar passen al haar (rood)blonde krullen vielen op; Japanse vrouwen achter haar man lopen. hadden immers bijna allemaal zwart, stijl haar. Haar In 1641 had de Verenigde Oost-Indische Compagnie, neus vonden de Japanners lang, haar huid erg wit. Verder waarvan de belangrijkste afdeling in Amsterdams zat, beschreven ze haar lengte, haar rechte houding, manier vanlopen,enhaardecolleté. Op 12 september poseerde het gezin Blomhoff voor twee bekende schilders uit Nagasaki, Ishizaki Yushi en Kawahara Keiga. Titia nam plaats achter de piano. Keiga maakte aantekeningenbijzijnschets:zedroeggouden oorbellen, kammetjes in haar haar en een ketting van bloedkoraal. De schilders tekenden verder een familieta- fereeltje, met Titia op de sofa, haar zoontje aan haar rokken, Janopeenstoel,Petronella en Javaanse bedienden. Ze werkten hun schetsen later uit en hun leerlingen kopi- eerden die. De schilderingen, tekeningenenschetsen verspreidden zich snel door het hele land en inspireer- den weer andere kunstenaars. In korte tijd werd Titia meer dan vijfhonderd keer afgebeeld. Keizerlijk decreet Eind september kwam er een keizerlijk decreet: Titia mocht niet in Japan blijven. Het gerucht ging dat dat de uitkomst was vaneenpolitieke strijd, waarbij de conser- vatievenhaddengezegevierd. Hetnieuwskwamhard aan. Titia en Jan warenerallebei ziek van. Titia richtte nog een smeekbede totdegouverneur, maar het hielp niets meer. Op 6december 1817 vertrok ze met de kleine Johannes en Petronella weer naar Nederland. Titia Bergsma overleed in het voorjaar van1821.Het nieuws bereikte Blomhoff ruim een jaar later. In 1823 keerde hij zelf terug naar Nederland, met een grote verza- meling Japanse kunst en voorwerpen, waaronder het familieportret op zijde dat Ishizaki Yushi in 1817 geschilderd had. Hetbevindtzichtegenwoordig in het Rijksmu- seum. Artis kochtlaterveel vandenatuurhistorische voorwerpen die Blomhoff uit Japan had meegenomen. JanCockBlomhoffstierfin1853,hetjaardatJapan open- ging voor de rest vandewereld. TotdietijdhadTitia het beeld vandewesterse vrouw in Japan bepaald. Amsterdamse schepen brachten eeuwenlang koop- waar en kennis naar Japan, maar Titia’s invloed springt misschien wel het meest in het oog. Ze is nog altijd een bekend motief in de Japanse afbeeldingstraditie. Sinds 1817 heeft ze volgens schattingenzo’nviermiljoenJapan- se voorwerpen gesierd. Haar portretten hangeninJapan- se musea, maar ze is ook te zien op souvenirs en ansicht- Deshima kaarten, porselein en houtsnijwerk, en er zijn poppen van Titia en haar zoontje Johannes. Titia is meestal te her- Het kunstmatige, waaiervormige eilandje kennen aan haar krullen en haar ketting vanbloedko- Deshima, voor de kust van Nagasaki, had raal. zo’n beetje het formaat van de Dam in Amsterdam. Er stonden wat huizen, Deze productie is tot stand gekomen met ondersteuning pakhuizen en kantoren, er was een van het Gedeeld Cultureel Erfgoed Programma. moestuin, en er wapperde een www.sharedculturalheritage.nl Nederlandse vlag. Een smalle brug verbond het eilandje met het vasteland van Nagasaki. Meestal woonden er zo’n tien tot vijftien Hollanders op Deshima, voortdurend in de gaten gehouden door Japanse bewakers. Deshima is inmiddels opgeslokt door het almaar uitbreidende Nagasaki, en het wordt nu gerestaureerd. Ook op deze plek is Titia’s beeltenis volop te vinden. SATURDAY 24 JANUARY 2015

Titia’s Beautiful Curls

In 1816, Titia Bergsma sailed on a ship from Amsterdam to Japan. She was the first Western woman in centuries to set foot on Japanese soil. Her likeness can now be found on some 4 million Japanese objects.

By MARIËLLE HAGEMAN

All eyes were trained on Titia Bergsma as she disembarked from the sloop and climbed the five steps to the tiny island of Deshima on 16 August 1817. In her arms she held Johannes, her baby boy who had just reached the age of a year and a half, with the wet nurse, Petronella, following in her wake. The Japanese officials, dressed in their ceremonial garments, bowed deeply. Some kept staring at her, transfixed. They had never seen a Western woman before. Titia Bergsma had come to Japan with her husband, Jan Cock Blomhoff, an Amsterdammer who had sought adventure from a young age. The two had met in 1806 in Leeuwarden, but did not get married until nine years later, after Jan had made his fortune in Asia. In the summer of 1817, they left Amsterdam with their baby Johannes to sail from the Dutch island of Texel to Batavia, and from there onward to Japan, where Jan Cock Blomhoff would be heading up the Dutch trading post. The fact that he took his family with him went against all Japanese rules and norms. Appalled, the Japanese watched as Titia walked arm in arm with her husband to her new home on Deshima. In Japan, a woman always remained a few steps behind her husband. The Dutch East India Company, whose most important branch was in Amsterdam, had been assigned Deshima as the place to establish a trading post in 1641. The Shogun, who governed Japan on behalf of the Emperor, barred all foreigners from the country; and except for the Chinese, the Dutch were the only ones allowed to do business there. And then only from Deshima, which they were permitted to leave just once a year in order to present gifts to the Shogun in Edo (now Tokyo). The Dutch East India Company had ceased to exist in 1799, but Jan Cock Blomhoff had come to breathe new life into the trading post.

Her carriage and décolleté The only women who had permission to come to Deshima were Japanese prostitutes. Under no circumstances could Dutchmen take their own women and children with them, and now Titia was the first Western woman to set foot on Japanese soil in centuries. The governor of Nagasaki had allowed her to come on land, but in order to remain, Titia needed a residency permit, as did Petronella and Johannes. In a petition to the Shogun, Jan Cock Blomhoff emphasized that his health was bad and that his wife had accompanied him in order to care for him. In the meantime, Titia had become the talk of the town in Nagasaki. Officials scribbled hasty reports about her. Especially noteworthy were her strawberry blonde curls, because of course almost all Japanese women had straight black hair. The Japanese thought her nose long, her skin extremely white. They also spoke of her height, her erect carriage, her manner of walking and her décolleté. On 12 September, the Blomhoff family posed for two renowned artists from Nagasaki, Ishizaki Yushi and Kawahara Keiga. Titia seated herself at the piano. Keiga made notes for his sketch: she wore gold earrings, combs in her hair and a red coral necklace. The artists also sketched a family tableau, with Titia on the sofa, her little boy clinging to her skirts and Jan seated on a chair, accompanied by Petronella and Javanese servants. Later, they worked out their sketches in paintings, which their students copied. The paintings, drawings and sketches quickly spread throughout the entire country and inspired other artists. Soon Titia had been portrayed over 500 times.

Imperial decree At the end of September, an Imperial decree was issued: Titia could not remain in Japan. Rumour had it that this was the outcome of a political battle that the conservatives had won. The news came as a hard blow, and Titia and Jan both fell ill. Titia sent another appeal to the governor, but nothing could help anymore. On 5 December 1817, she sailed back to the Netherlands with her baby Johannes and Petronella. Titia Bergsma died in the spring of 1821. The news reached Blomhoff over a year later. In 1823, he himself returned to the Netherlands with a large collection of Japanese objects and art, including the family portrait that Ishizaki Yushi had painted in 1817. Today it is in the Rijksmuseum. The Artis Royal Zoo later bought many of the natural history objects that Blomhoff brought back with him from Japan. Jan Cock Blomhoff died in 1853, the year that Japan opened its doors to the rest of the world. Until that time, Titia had defined Japan’s image of Western women. Amsterdam’s ships had brought goods and knowledge to Japan for centuries, but Titia’s influence is perhaps what catches the eye most. She is still a familiar motif in the Japanese tradition of portraiture. Since 1817, she has graced an estimated 4 million Japanese objects. Her portraits hang in Japanese museums, but she also can be seen on souvenirs and postcards, porcelain and woodcarvings, and dolls are made in the likeness of Titia and her baby Johannes. Titia usually can be recognized by her curls and her red coral necklace.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

AMSTERDAM ELSEWHERE With their wanderlust and mercantile spirit, our ancestors have spread the cultural heritage of Amsterdam across the globe throughout the centuries. Each month, Amsterdam Elsewhere tells about various places where the Dutch once were. This month: Japan.

Second page Right-down Deshima The man-made, fan-shaped island of Deshima off the coast of Nagasaki was approximately the size of the Dam Square in Amsterdam. It had a few houses, warehouses and offices, there was a vegetable garden, and a Dutch flag flew overhead. A small bridge connected the island with the Nagasaki mainland. Usually, about 10 to 15 Dutchmen lived on Deshima, constantly watched by Japanese guards. Since that time, Deshima has been absorbed into the ever- expanding city of Nagasaki and is now being restored. Here too, a great many likenesses of Titia can be found.

Description picture Family portrait from 1817 by Ishizaki Yushi, with Jan Cock Blomhoff seated on a chair, Titia Bergsma on the sofa with baby Johannes clinging to her skirts. Standing between them is the wet nurse, Petronella; to the right, Javanese servants. PS10 ZATERDAG 21 FEBRUARI 2015

De beroemde Amsterdamse architectH.P. Berlage bracht in 1923 drie maanden door in Nederlands-Indië, het huidige Indonesië.Eerderhad hij twee nogal Nederlandse gebouwen voor Indië ontworpen, maar tijdens zijn reis raakte hij ergonder de indruk van de eigenIndischecultuur. tekst MARIËLLE HAGEMAN Berlage in Batavia

De Willemskade in Soerabaja rond 1915, met het door H.P. Berlage ontworpen kantoor van verzekeringsmaatschappij De Algemeene. ZATERDAG 21 FEBRUARI 2015 PS11

Amsterdam Elders

Door de reis- en handelslust van onze voorvaderen is het Amsterdamse cultureel erfgoed in de loop der eeuwen over de gehele aardbol verspreid. In Amsterdam Elders leest u maandelijks op welke plekken we ooit waren. Deze maand: Nederlands-Indië

iet alle journalisten herkenden de Een bezoek aan Indië waseenlanggekoesterde droom, befaamde architect meteen bij zijn bekende de architect. Hij wasindeeerste plaats geko- aankomst in Nederlands-Indië, men om er een reeks lezingen te geven. Maar, vroegende maar dat kwam door het witte journalisten, had hij niet ook een opdracht vandeNeder- pak, speciaal voor de tropen, en landse overheid? Daar wilde Berlage niets over kwijt. misschien ook wel door de tropen- helm. Want met zijn kleine pos- Ventilatie tuur en zijn korte witte baardje Op 23 maart kwam Berlage aan in de haven Tandjong was Hendrik Petrus Berlage – Priok van Batavia, het huidige Jakarta. Al gauw voelde hij Hein voor vrienden – een bekende zich thuis in de stad. Hij legde er bezoeken af en leerde er verschijning, zelfs overzees. De de weg kennen, bekeek de belangrijkste gebouwenen Amsterdamse architect, 67 jaar maakte schetsen. Met wat jonge collega-architecten on- oud, wasdegrootmeestervandemoderneNederlandse dernam hij een paar uitstapjesineenauto. Nbouwkunst en stedenbouw, beroemd om bijvoorbeeld Berlage verbaasde zich erover hoe het oude zeven- zijn Beurs en zijn uitbreidingsplan voor de zuidkant van tiende-eeuwse Batavia hem aan Amsterdam deed den- Amsterdam. ken: de straten, de huizen, het koepeltje op het stadhuis, De journalisten mochten Berlage in maart 1923 inter- zelfs iets vandePortugese synagoge zag hij er terug. En viewenindehaven van BelawanopSumatra, op het bo- nu was Batavia hard op wegeenmodernestadte worden, vendek vanhetschipGrotiusvandeMaatschappijNeder- met steeds meer Nederlanders en met moderne Neder- land. Daarmee was Berlage in drie weken vanuit Genua landse gebouwen. en via het Suezkanaal naar Nederlands-Indië gereisd. Voor het eerstzagBerlage het kantoorgebouw dat hij zelf ruim tien jaar eerder had ontworpen voor de verzekeringsmaatschappij De Nederlanden van1845.Voor die maatschappij had hij ook in Nederland verschillende kantoren gebouwd,zoalsdataanhetMuntpleininAm- sterdam, op de hoek met de Kalverstraat. Het gebouw in Batavia had helemaal Berlageseigenstijl.Hetoogde vrij gesloten, met twee stompe torentjes en weinig versiering. Al met al had het ook in Nederland kunnen staan. In ver- band met het klimaat had Berlage alleen gezorgd voor meer ventilatie, en een groot overstek bood bescherming tegenfellezonentropischeregenbuien. Aanmatigende lelijkheid Vanuit Batavia maakte Berlage een tournee over Java, naar onder andere Bandoeng, Djokja – nu Yogyakarta– en de oostelijke havenstad Soerabaja, waar ook al een gebouw vanzijnhandstond:hetkantoor van verzekeringsmaatschappij De Algemeene, dat intussen al ruim twintig jaar oud was. Berlage bracht twee wekenopBali door en maakte een zesdaagse tochtperauto over Sumatra. Over- al werd de beroemde architect enthousiast ontvangen. Berlages waardering voor de Indische cultuur en voor de inheemse bouwkunst groeide met de dag. Hij wason- der de indruk vandeharmonischerelatie tussen de in- landers en de natuur – die overal wasenwaardoor bijna alle plaatsen automatisch tuinsteden waren–envande sierlijkheid vandemensen,dieterugkwamindeverfijn- de Javaanse dans. Als je dan de Europeanen in de balzaal vanhunsociëteitdefoxtrotzagdansen…Endangeloof- den de Hollanders ook nog eens in de superioriteit van hun eigenbeschaving. Berlage vermoedde dat vooral daarin de irritatie vandeIndiërs tegenover de Nederlan- ders lag, die hij soms dacht te proeven. Want een mens kan vanallesverdragen, maar toch niet zo’n aanmatigende lelijkheid. Het eigene DagenzwierfBerlage tussen de resten vandeeeuwen- oude tempelcomplexenopJava. Nu werd duidelijk welke taak hij vanuit Nederland had meegekregen. De overheid had hem gevraagd advies uit te brengenoverderestaura- tie vandeveelal vervallen tempels. Moesten die alleen worden behoed voor verder verval, of ook herbouwd? Berlage maakte een grondige studie vanonderandere het hindoeheiligdom van Prambanan, waar de restaura- tie al in volle gang was, en kochtgrotehoeveelheden fo- to’s vandemonumenten.Zijn oordeel wasuiteindelijk helder: het wasbelangrijkdetempels zo goed mogelijk te behouden, maar niet te ver te gaan met reconstrueren, zekernietmetnieuwmateriaal.Hetgrootseverleden waarvan de tempels getuigden, kon toch niet met kunst- Dagboek grepen worden teruggehaald. Ook over de moderne architectuur in Nederlands- In juni 1923 was Berlage terug in Indië had Berlage intussen een duidelijke mening. Niet Batavia. Op de valreep verzochten de langermoestendeNederlanders er zomaar hun eigen gemeentebestuurders hem zijn licht te gebouwenimporteren. In plaats daarvan moesten ze laten schijnen over stedenbouwkundige rekening gaan houden met het eigene vanhetland.De vraagstukken van het snel uitbreidende bouwkunst hoorde de hoogstaande cultuur vanIndiëte Batavia. PastweejaarlaterzouBerlage weerspiegelen. En dat konalleenalsdeJavanen er zelf zijn plannen naar Batavia sturen – aan bijdroegen. plannen waar trouwens niets van terechtkwam. Deze productie is tot stand gekomen met ondersteuning van het Op 17 juni verliet Berlage Nederlands- Gedeeld Cultureel Erfgoed Programma. Indië. Terug in Nederland bleven zijn www.sharedculturalheritage.nl indrukken van Indië hem nog jaren bezighouden. Hij gaf lezingen over de Europese bouwkunst op Java, orga- niseerde tentoonstellingen van de tekeningen die hij van het land had gemaakt en nog in 1931 publiceerde FOTO TROPENMUSEUM hij zijn dagboek: Mijn Indische reis. SATURDAY 21 FEBRUARY 2015

Berlage in Batavia

In 1923, the renowned Amsterdam architect H.P. Berlage spent three months in the Dutch East Indies, now called Indonesia. He had designed two rather Dutch-looking buildings for the East Indies prior to that, but during his journey he became fascinated by the country’s own culture.

By MARIËLLE HAGEMA

Not all of the journalists immediately recognized the famous architect when he arrived in the Dutch East Indies, but that was because of his white suit, specially bought for the tropics, and perhaps the tropical helmet as well. For with his small stature and short white beard, Hendrik Petrus Berlage – Hein to his friends – was a familiar figure, even overseas. At the age of 67, the Amsterdam architect was the undisputed master of modern Dutch architecture and urban planning, famed for his Bourse, for instance, and his urban design for the southern part of Amsterdam. The journalists had been granted permission to interview Berlage in March of 1923 on the upper deck of the Grotius, a ship owned by Maatschappij Nederland anchored in the harbour of Belawan on the island of Sumatra. Berlage had sailed with the ship from Genoa through the Suez Canal to the Dutch East Indies, a journey lasting three weeks. A visit to the East Indies had been a long cherished dream of his, the architect admitted. His main reason for coming was to give a series of lectures. But, asked the journalists, didn’t he also have an assignment from the Dutch government? Berlage chose not to say anything about that.

Ventilation On 23 March, Berlage entered the port of Tanjung Priok in Batavia, currently known as Jakarta. He soon felt at home in the city. He visited people and learned his way around, saw the most important buildings and made sketches of them. With some young architect colleagues, he went on a couple of excursions by car. Berlage was surprised at how the old, 17th century city of Batavia reminded him of Amsterdam: the streets, the houses, the cupola on the city hall; he even saw some structures vaguely reminiscent of the Portuguese synagogue in Amsterdam. And now Batavia was well on its way to becoming a modern city, with more and more Dutch people and modern Dutch buildings. For the first time, Berlage saw the office building he had designed more than ten years previously for the insurance company ‘De Nederlanden van 1845’. He had also designed various offices for that company in the Netherlands, such as the one in Amsterdam on the corner of the Muntplein and the Kalverstraat. The building in Batavia had been designed in Berlage’s signature style: rather closed, with two truncated towers and very little decoration. All in all, it could have been standing in the Netherlands. Because of the climate, Berlage had simply provided extra ventilation, and a large overhang that offered protection against the blazing sun and tropical showers.

Arrogant Ugliness After Batavia, Berlage toured the island of Java, going to Bandung, Djokja (now Yogyakarta) and the eastern port city of Surabaya, where another of his buildings stood, the office of the insurance company De Algemeene, which by then was over 20 years old. Berlage spent two weeks on Bali and made a six- day excursion across Sumatra by car. Everywhere he went, the famous architect was received enthusiastically. Berlage’s appreciation for the culture of the East Indies and for its native architecture grew by the day. He was impressed by the harmonic relation between the native people and nature – which was everywhere and automatically turned almost every city into a garden – and by the gracefulness of the people, which was reflected in the sophisticated Javanese dance. When you compared that with how the Europeans danced the foxtrot in the ballrooms of their societies… And on top of that, the Dutch considered their own civilization superior. Berlage suspected that this was especially what aroused the irritation toward the Dutch that he sensed at times among East Indians. For a person can endure just about anything, but not such arrogant ugliness.

Typical Characteristics of the Country For days, Berlage wandered amongst the ruins of the ancient temple complexes on Java. His assignment from the Netherlands was now out in the open. The Dutch government had asked him for advice on restoration of the temples, most of which were in considerable disrepair. Should they just be protected from further damage or should they also be rebuilt? Among other things, Berlage made a thorough study of the Hindu shrine of Prambanan, where restoration was already well underway, and he bought a lot of photographs of the monuments. His final opinion was clear: it was important to preserve the temples as well as possible, but not to go too far with reconstructing them, certainly not with new materials. After all, no amount of artifice could bring back the glorious past that the temples represented. By now, Berlage also had a decided opinion about modern architecture in the Dutch East Indies. No longer should the Dutch simply import their own buildings. Instead, they should take into account the typical characteristics of the country. The architecture should reflect the edifying culture of the East Indies, and that could only be done when the Javanese themselves had a hand in it.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

AMSTERDAM ELSEWHERE With their wanderlust and mercantile spirit, our ancestors have spread the cultural heritage of Amsterdam across the globe throughout the centuries. Each month, Amsterdam Elsewhere tells you about a different place where the Dutch once were. This month: The Dutch East Indies.

Second page Right-Down Diary In June, Berlage returned to Batavia. At the last moment, the city authorities asked him to turn his attention to urban design for the rapidly expanding city. It would take two years before Berlage sent his plans to Batavia – plans that came to nothing in the end. On 17 June 1923, Berlage left the Dutch East Indies. Back in the Netherlands, his impressions of the East Indies would occupy him for years. He gave lectures about European architecture on Java, organized exhibitions of drawings he had made of the country and in 1931 published his diary: My East Indian Journey.

Description Picture. The Willemskade in Surabaya around 1915, with the office building of De Algemeene insurance company designed by H.P. Berlage.

PHOTO: TROPENMUSEUM PS10 ZATERDAG 21 MAART 2015

In de zeventiendeeeuwtrokkenhonderden joden uitAmsterdamnaarde Nederlandse kolonie in Brazilië. Daar bouwden ze de eerste synagoge vanheel Amerika. Isaac Aboab da Fonseca werd er in 1642 hun rabbijn. tekst MARIËLLE HAGEMAN Rabbijn vande Nieuwe Wereld

Aan de Jodenstraat van Recife bouwden de Amsterdamse joden de synagoge Zur Israel, oftewel Rots van Israël. De synagoge had een mikwe – een ritueel reinigingsbad – en een school. ZATERDAG 21 MAART 2015 PS11

Amsterdam Elders

Door de reis- en handelslust van onze voorvaderen is het Amsterdams cultureel erfgoed in de loop der eeuwen over de gehele aardbol verspreid. Deze maand: Amsterdam in Brazilië.

e jonge Amsterdamse opperrab- zette Isaac Aboab da Fonseca voet aan wal in Recife. bijn Isaac Aboab da Fonseca Daar trof hij een bruisende handelsstad aan. Recife, hoefde niet lang na te denken in de provincie Pernambuco, wasdebelangrijkstestad over de vraag of hij de spirituele vandekolonie Nieuw Holland in het noordoosten van leiding over de joodse gemeen- Brazilië, dat de Nederlanders in 1630 hadden veroverd op schap in Brazilië op zich wilde de Portugezen. De West-Indische Compagnie haalde er nemen. En niet alleen vanwege suiker, hout en tabak en handelde er in Afrikaanse slaven het enorme salaris van1600gul- voor op de plantages. De eerste brug van Latijns-Amerika den per jaar. In de Nederlandse verbond Recife met een eilandje waarop een nieuwe stad kolonie wasergodsdienstvrij- was verrezen: Mauritsstad, genoemd naar de innemende heid voor iedereen, en de joden gouverneur Johan Maurits van Nassau. Die wassinds mochtenerberoepenuitoefenen 1637 de bindende factor vandekolonie, waar behalve die zelfs in het tolerante Amsterdam voor hen verbo- Hollanders nog steeds veel Portugezen woonden, en Bra- Dden waren: winkelier, bijvoorbeeld, en ambachtsman. ziliaanse indianen, en steeds meer Afrikanen. Aboab da Fonseca zou er de eerste rabbijn vandeNieu- we Wereld worden. In Amsterdam smeekten de Portu- Jodenstraat gese joden hem te blijven, want Aboab waseencharis- In Recife zag rabbijn Aboab da Fonseca honderden Am- matische spreker en een inspirerende leraar, geleerde sterdamse joden terug die eerder naar Brazilië waren geen dichter. Maar begin 1642, rond zijn 37ste verjaardag, reisd. Mozes Navarro wasalin1630alsadelborstnaarRe- cife gekomen. Hij had er slim gebruikgemaakt vanzijn kennis vanzowelhetNederlands als het Portugees, en vanhetjoodse internationale netwerk, en wasmakelaar in suiker en tabak geworden. Nu was Mozes Navarro één vanderijkstemannenvanBrazilië.Hijhadeeneigensui- kerplantage en suikermolen en werkte bovendien als be- lastinginner. Zo telde de joodse gemeenschap in Recife heel wat geslaagde zakenmannen. De Hollandse koop- lieden konden de concurrentie vandejoden maar moei- lijk verkroppen, en dat leidde weleens totspanningen. AandeJodenstraat van Recife bouwden de Amster- damse joden de eerste synagoge vanheelAmerika,Zur Is- rael, oftewel Rots van Israël. De synagoge had een mikwe –eenritueelreinigingsbad – en een school. Rabbijn Abo- ab da Fonseca leidde er de gebeden en ceremonieën. Ook in Mauritsstad waseensynagoge en buitendestadlageen joodse begraafplaats. Bij de joden uit Amsterdam voeg- den zich veel andere oorspronkelijk uit Portugal afkomsti- ge joden die zich onder dwang vandePortugese inquisitie tot christenen hadden moeten laten dopen, maar in Nieuw Holland tothetjodendom konden terugkeren. In 1644 vertrok gouverneur Johan Maurits uit Brazilië en het jaar daarop kwamen Portugezen en Brazilianen in opstand tegendeHollandse overheersers. De opstande- lingenbelegerden Recife en Mauritsstad. Rabbijn Aboab wasbangdatzeerallejoden – mannen, vrouwenenkin- deren–inééndagwildenuitroeien. In de omsingelde stad raakten het voedsel en drink- watersnelop.Aboab da Fonseca zag hoe joden die voor- heen delicatessen aten blij warenalszehunhongermet watdroogbroodkonden stillen. Zelfs joden vanaanzien moesten nu vanaalmoezenleven. Veel Amsterdamse joden sneuvelden in gevechtenmetdePortugezen. Anderen stiervendehongerdood. Alles leek verloren. Toen, op 23 juni 1646, verschenen ineens twee Hollandse schepen in de haven van Recife. Een grote vloot met proviand en soldaten wasonderweg. Aboab da Fonseca dankte Godin een aangrijpend gedicht. Terug naar Amsterdam De Portugese dreiging verdween echter nooit helemaal, en veel joden verlietenBrazilië.Mozes Navarro bleef. Ook Aboab da Fonseca bleef zijn mensen bijstaan. Pas in 1654 gavendeHollanders zich gewonnen – op voorwaarde dat de Portugezen de levens vandejoden zouden sparen. Sommige joden trokken naar andere Nederlandse kolo- niën in Amerika,maardemeestenkeerden terug naar Amsterdam, vaak totaal berooid. In de synagoge van Re- cife werden Portugese soldaten ondergebracht. Aboab da Fonseca bleef tothetallerlaatstinRecife. Drie maanden na de verovering vertrok hij, na ruim Maurits de twaalf jaar, terug naar Amsterdam. Daar werd hij weer opperrabbijn. Hij zou één vandedrijvende krachten zijn Braziliaan achter de bouw vandePortugese synagoge. Zijn naam is verwerkt in de Hebreeuwse inscriptie boven de ingang. De herinnering aan de Nederlanders leeft Op de plek vandeoudesynagoge van Recife is tegen- nog altijd voort in Recife. Gouverneur woordig een museum. Archeologenhebben er de water- Johan Maurits ‘de Braziliaan’, die met zijn put vandemikweopgegraven, een deel vanhetplaveisel grote diplomatieke inzicht de sterk ver- en ook wataardewerk. Op het naambordje vandestraat deelde bevolking wist te verenigen, staat staat behalve de officiële naam, RuadoBom Jesus, ook er symbool voor vrijheid en tolerantie. Een RuadosJudeus: Jodenstraat. brug in Recife draagt nog zijn naam: Ponte Mauricio de Nassau. Deze productie is tot stand gekomen met ondersteuning Sinds 2000 werken Nederland en Brazilië van het Gedeeld Cultureel Erfgoed Programma. samen aan het behoud van het gedeelde www.sharedculturalheritage.nl cultureel erfgoed. Onderzoekers van de universiteiten van Pernambuco en Am- sterdam vonden onder andere resten van het oorspronkelijke Nederlandse Fort Oranje, op het eiland Itamaracá, van waar- uit Johan Maurits het gebied ten noorden FOTO SHUTTERSTOCK van Recife veroverde. SATURDAY 21 MARCH 2015

Rabbi of the New World

In the 17th century, hundreds of Jews left Amsterdam for the Dutch colony in Brazil, where they built the first synagogue in the Americas. Isaac Aboab da Fonseca became their Rabbi in 1642.

By MARIËLLE HAGEMAN

Isaac Aboab da Fonseca, the young Chief Rabbi of Amsterdam, did not have to think long about whether to accept the post of spiritual leader of the Jewish community in Brazil – and not just because of the huge salary of 1600 guilders a year. In the Dutch colony, freedom of religion applied to everybody and Jews could even have occupations forbidden to them in the tolerant city of Amsterdam, such as shopkeeper or artisan. Aboab da Fonseca would be the first Rabbi of the New World. The Portuguese Jews in Amsterdam had begged him to stay, for Aboab was a charismatic speaker and an inspiring teacher, scholar and poet. But in early 1642, around his 37th birthday, Isaac Aboab da Fonseca landed in Recife. There he encountered a bustling trade centre. Recife, in the province of Pernambuco, was the most important town in the colony of New Holland in northeastern Brazil, which the Dutch had seized from the Portuguese in 1630. The Dutch West India Company took sugar, wood and tobacco from it and traded in African slaves for the plantations. The first bridge in Latin America connected Recife with a small island on which a new town had risen: Mauritsstad, named after the engaging governor Johan Maurits of Nassau. Since 1637, he had been the binding factor in the colony, where many Portuguese still lived in addition to the Dutch, as well as Brazilian Indians and increasing numbers of Africans.

Street of the Jews In Recife, Rabbi Aboab da Fonseca encountered hundreds of Amsterdam Jews who had made the trip to Brazil earlier. Mozes Navarro had come to Recife back in 1630 as a midshipman. He had made clever use of his knowledge of both Dutch and Portuguese, and of the Jewish international network, and had become a sugar and tobacco dealer. Mozes Navarro was now one of the richest men in Brazil. He had his own sugar plantation and sugar mills and additionally worked as a tax collector. The Jewish community in Recife had a good many successful businessmen like him. The Dutch merchants had a hard time stomaching competition from the Jews, however, and that sometimes led to tensions. On Recife’s Street of the Jews, Amsterdam Jews built the first synagogue in the New World, called Zur Israel, ‘Rock of Israel’. The synagogue had a mikwe (a bath for ritual purification) and a school. Rabbi Aboab da Fonseca led the prayers and ceremonies. There was also a synagogue in Mauritsstad, and a Jewish cemetery outside of town. The Jews from Amsterdam were joined by many Jews from Portugal who had been forced by the Portuguese Inquisition to become baptized as Christians, but could return to Judaism in New Holland. Governor Johan Maurits left Brazil in 1644, and the following year the Portuguese and Brazilians rose up in rebellion against their Dutch oppressors. The rebels laid siege to Recife and Mauritsstad. Rabbi Aboab worried that they were out to exterminate all of the Jews in a single day, men women and children. The beleaguered town soon ran out of food and drinking water. Aboab da Fonseca saw Jews accustomed to eating delicacies glad to alleviate their hunger with a piece of dry bread. Even Jews of distinction now had to live on charity. Many Amsterdam Jews were killed fighting the Portuguese. Others died of starvation. Everything seemed hopeless. Then, on 23 June 1646, two Dutch ships suddenly appeared in the harbour of Recife. A big fleet with provisions and soldiers was on its way. Aboab da Fonseca thanked God in a moving poem.

Back to Amsterdam The Portuguese threat never entirely disappeared, however, and many Jews left Brazil. Mozes Navarro stayed. So did Aboab da Fonseca, who stood by his people. The Dutch finally admitted defeat in 1654 – on condition that the Portuguese spare the lives of the Jews. Some migrated to other Dutch colonies in America, but most of the Jewish people there returned to Amsterdam, often completely destitute. Portuguese soldiers were now garrisoned in the synagogue of Recife. Isaac Aboab da Fonseca remained in Recife until the very end. Three months after the conquest, after having been in the colony for over 12 years, he sailed back to Amsterdam, where he again became Chief Rabbi. He would be one of the driving forces behind the construction of the Portuguese synagogue. His name is worked into the Hebrew inscription above the entrance. Nowadays, a museum stands on the former site of Recife’s old synagogue. Archaeologists have dug up the well of the mikwe, a section of paving and also some pottery. The street sign not only says ‘Rua do BomJesus’, the official name, but also ‘Rua dos Judeus’: Street of the Jews.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

AMSTERDAM ELSEWHERE With their wanderlust and mercantile spirit, our ancestors have spread the cultural heritage of Amsterdam across the globe throughout the centuries. This month: Amsterdam in Brazil.

Second Page – Right Down Maurits the Brazilian Memories of the Dutch are still alive in Recife. Governor Johan Maurits, ‘the Brazilian’, who with his great diplomatic insight managed to unite the divided population, is a symbol of liberty and tolerance there. A bridge in Recife still bears his name: Ponte Mauricio de Nassau. Since 2000, the Netherlands and Brazil have collaborated to preserve their shared cultural heritage. Among other things, researchers from the universities of Pernambuco and Amsterdam have found the remains of the original Dutch Fort Oranje on the island of Itamaracá, the point from which Johan Maurits conquered the area north of Recife.

Description Picture On the Street of the Jews in Recife, Amsterdam Jews built a synagogue called Zur Israel, or ‘Rock of Israel’. The synagogue had a mikwe (a bath for ritual purification) and a school.

PHOTO: SHUTTERSTOCK PS6 ZATERDAG 25 APRIL 2015

Amsterdam rekent tolerantie en vrijheid maar watgraagtot zijn exportproducten. Maar ook de belangrijkste vormgever van de Zuid-Afrikaanse apartheid werd in Amsterdam geboren: Hendrik Verwoerd. tekst MARIËLLE HAGEMAN Architect van de apartheid

Op een berg aan de rand van het dorp Orania, een nederzetting ‘voor blanken’ waar zo’n negenhonderd Afrikaners wonen, is Hendrik Verwoerd begraven. Bij zijn graf is een standbeeld opgericht. ZATERDAG 25 APRIL 2015 PS7

Amsterdam Elders

Door de reis- en handelslust van onze voorvaderen is het Amsterdams cultureel erfgoed in de loop der eeuwen over de gehele aardbol verspreid. Deze maand: Amsterdam in Zuid-Afrika

remier Hendrik Verwoerd had juist Hendrik Verwoerd wasin1901 geboren aan de Jacob van zijn plek ingenomen in het parlement Lennepkade 16. Zijn vader waskruidenier,maarzagzich- in Kaapstad, die zesde september zelf als zendeling. Zoals zoveel Amsterdammers in die 1966, net na kwart over twee, toen tijd washijvol van Zuid-Afrika, waar de Afrikaners – met een bode zich over hem heen boog. hun Hollandse voorvaderen–stredentegendeEngelsen, Verwoerd keek op en zag hoe de man die er een zelfstandige staat binnen het Britse Gemene- – een kleurling – een mes trok en dat best zouden vestigen. Laat in 1903 stapte het gezin Ver- hoog in de luchthief.Hijstakdepre- woerd op de boot. mier vier keer in de borst. Hettapijt kleurde rood vanhetbloed.Eenstel Een echte Afrikaner parlementsleden werkte de bode te- Het gezin ging eerst in de buurt van Kaapstad wonen, gendegrond.Anderenprobeerden de waar de Hollanders in het midden vandezeventiende premier te reanimeren. Zijn vrouw Betsie kwam vande eeuw een verversingspost hadden opgezet voor schepen Pvrouwengalerij naar beneden rennen. De premier werd vandeVerenigde Oost-Indische Compagnie. Nadat de naar het ziekenhuis gebracht, maar het was te laat. Hen- Brittenindenegentiende eeuw het bewind over de drik Verwoerd wasoptweedagenna65 jaar geworden. Kaap hadden overgenomen, waren duizenden nazaten Het waseendaadvan verzet tegenhetapartheids- vandeNederlanders de binnenlanden ingetrokken, waar beleid, waarvan Verwoerd de belangrijkste ontwerper ze de republieken Transvaal en Oranje Vrijstaat hadden was, zei de moordenaar. Maar hij zei ook dat een reuzen- gesticht. Daar, in Oranje Vrijstaat, kwam het Amsterdam- lintworm, die zich langzaam een wegdoorzijnbinnenste se gezin uiteindelijk terecht. En daar werd Hendrik baande, hem de opdracht had gegeven. Hij werd voor de Verwoerd een echte Afrikaner, in de ban vanhetAfrika- rest vanzijnlevenopgesloten. ner nationalisme. Een scherpe en intelligente jongeman, met een fotografisch geheugen, innemend en vriendelijk bovendien – en volledig onbuigzaam in zijn ideeën. Als jonge student psychologie en filosofie aan de Univer- siteit Stellenbosch wandelde Hendrik Verwoerd eens door een vandearmewijkenvan Kaapstad. Hij schrok van wathijeraantrof:nietalleenzwarten, maar ook veel verarmde blanke Afrikaners, soms zelfs samen in één huis. Als zwarte en blanke kinderen samen speelden, zagenzeerlaternatuurlijkookgeen probleem in om on- derling te trouwen, concludeerde Verwoerd. Zo mengden blank en zwart bloed zich, en dat betekende een bedrei- ging voor het voortbestaan vanhetAfrikanervolk. Mislukte na-aapblanke Op verzoek vandenationalistischeNasionale Party ging Hendrik Verwoerd in de jaren dertig als hoogleraar socio- logie van Zuid-Afrika op zoek naar een methode om de ar- moede en werkloosheid onder de blanke Afrikaners te be- strijden. Scheiding vanblankenzwartwasdeoplossing: alle rassen hun eigenplekenhuneigen werk. In reserva- tenzoudendezwarten kunnen bouwenaanhuneigensa- menleving en zelfrespect, en hoefden ze niet te leveninde vernederende rol van‘mislukte na-aapblanke’. In 1950 werd Hendrik Verwoerd minister vanInheem- se Zakeninderegering vandeNasionale Party, en in 1958 washijpremier: de enige Zuid-Afrikaanse premier die niet in Zuid-Afrika was geboren. Meteengrotegedrevenheid zette hij zijn ideeën om blanken, zwartenenkleurlingen vanelkaar te scheiden om in beleid, wathemdebijnaam ‘architect vandeapartheid’ zou opleveren. Zelf had hij het lieverover‘goednabuurschap’.Dezwarte Zuid-Afrikanen kregen thuislanden – de nieuwe naam voor reservaten – toegewezen, met een zekere mate vanzelfbestuur.Inblan- ke gebieden hadden ze nog maar nauwelijks rechten; zonder pasje mochten ze er niet komen. Nelson Mandela Demonstraties tegenhetbeleidwerden hardhandig neer- geslagen. In maart 1960 schoten politieagenten in Shar- peville 69 zwarte betogers dood. Overal ter wereld groeide daarna het protest tegendeapartheid. Verwoerd lag er niet wakker van: “Ik hoef me immers geen zorgen te ma- kenofikhetmisschienbijhetverkeerde eind heb.” Eind april 1961 ontving Hendrik Verwoerd een brief vandezwarte verzetsleider Nelson Mandela. Verwoerd wasbezig van Zuid-Afrika een republiek te maken, onaf- hankelijk vanGroot-Brittannië.Mandelaeisteeenbijeen- komst met vertegenwoordigers vanálleZuid-Afrikanen, Amsterdam om samen een democratische grondwetopte stellen. In 1963 verdween Mandela de gevangenis in, om er pas 27 tegen jaar later weer uit te komen. Als eerste zwarte president van Zuid-Afrika bracht apartheid Mandela in 1995 een bezoek aan de toen 94-jarige weduwe van Hendrik Verwoerd, in de blanke nederzetting Orania. Vooral in de jaren zeventig en tachtig Hij riep er op tot verzoening. Na de dood van Betsie Ver- waren in Nederland veel protesten tegen woerd in 2000 kwam in het huis in Orania een museum de apartheid. Hoogtepunt was een voor Hendrik Verwoerd. HettapijtmetVerwoerds bloed demonstratie op het Amsterdamse werd in 2004 verwijderd uit het parlement in Kaapstad. Museumplein op 11 juni 1988, met meer dan vijftigduizend betogers. Deze productie is tot stand gekomen met ondersteuning van het Burgemeester Ed van Thijn sprak de Gedeeld Cultureel Erfgoed Programma. demonstranten toe en karakteriseerde www.sharedculturalheritage.nl Amsterdam als antiapartheidsstad. Hij vergeleek de apartheid met de Jodenvervolging onder de nazi’s. ‘Niemand kan onze gemeente stoppen in ons protest tegen apartheid,’ riep hij. Nelson Mandela bedankte Nederland na zijn vrijlating in 1990 vanaf het balkon van de Amsterdamse Stadsschouwburg voor de steun in de strijd tegen de FOTO SEBASTIAN RICH/CORBIS apartheid. SATURDAY 25 APRIL 2015

Architect of Apartheid

Amsterdam likes to boast that tolerance and freedom are among its export products. But the most important architect of South African apartheid was born in Amsterdam: Hendrik Verwoerd.

By MARIËLLE HAGEMAN

Prime Minister Hendrik Verwoerd had just taken his seat in Parliament in Cape Town on 6 September 1966, shortly after quarter past two, when a messenger bent over him. Verwoerd looked up and saw the man – a coloured person – draw a knife and raise it high in the air. He stabbed the Prime Minister four times in the chest. The carpet turned red with blood. A couple of parliamentarians wrestled the messenger to the ground. Others tried to reanimate the prime minister. His wife Betsie came running down from the women’s gallery. The prime minister was brought to hospital, but it was too late. Hendrik Verwoerd would have turned 65 in two days’ time. It was an act of protest against the apartheid policy and Verwoerd was its mastermind, said the assassin. But he also said that a giant tapeworm was slowly working its way through his innards and that it had given him the order. He was locked up for the rest of his life. Hendrik Verwoerd was born in 1901 at 16 Jacob van Lennepkade in Amsterdam. His father was a grocer, but saw himself as a missionary. Like so many Amsterdammers at the time, he was fascinated by South Africa, where the Afrikaners – being of Dutch descent – fought against the English, who wanted to establish an independent state within the British Commonwealth. Toward the end of 1903, the Verwoerd family boarded their ship.

A real Afrikaner At first the family lived near Cape Town, where in the middle of the 17th century the Dutch had set up a supply post for the ships of the Dutch East India Company. After the British assumed control of the Cape in the 19th century, thousands of Dutch descendants moved to the interior of Africa, where they founded the republics of Transvaal and the Orange Free State. The Orange Free State is where the family from Amsterdam eventually ended up. And that is where Hendrik Verwoerd fell under the spell of Afrikaner nationalism and became a real Afrikaner. A keenly intelligent young man with a photographic memory, Hendrik was ingratiating and friendly – and completely uncompromising in his ideas. As a young psychology and philosophy student at Stellenbosch University, Verwoerd sometimes walked through the poor districts of Cape Town. He was shocked at what he saw: not only blacks but also many impoverished white Afrikaners, sometimes even in the same house. If blacks and whites played together as children, they naturally would not think twice about marrying later on, Verwoerd concluded. The blood of whites and blacks would then mix, and that constituted a threat to the continued existence of the Afrikaner people.

Unsuccessful imitators In the 1930s, the nationalistic Nasionale Party requested Hendrik Verwoerd to search for a method of combating poverty and unemployment amongst white Afrikaners in his capacity as South African Sociology Professor. Separation of all races was the solution: whites and blacks each would have their own place and their own work. In reservations, blacks could build their own society and develop self-respect, and would not have to fulfil the humiliating role of ‘unsuccessful imitators’ of whites. In 1950, Hendrik Verwoerd became Minister of Native Affairs under the Nasionale Party government and in 1958, he became Prime Minister – the only South African Prime Minister not born in South Africa. With great enthusiasm, he turned his ideas about separating whites, blacks and coloureds into policy, which earned him the nickname ‘Architect of Apartheid’. He himself preferred the term ‘good neighbourliness’. The black South Africans were allocated ‘homelands’ – the new name for reservations – with a certain degree of self-government. They had hardly any rights at all in white areas, which they were not allowed to enter without a pass.

Nelson Mandela Demonstrations against the policy were quashed with a heavy hand. In March 1960, police in Sharpeville shot to death 69 black demonstrators. After that, protests against apartheid increased all over the world. Verwoerd did not lay awake at night, though: ‘It’s not as if I have to worry about the possibility of being wrong.’ At the end of April 1961, Hendrik Verwoerd received a letter from the black resistance leader Nelson Mandela. Verwoerd was occupied with turning South Africa into a republic, independent from Great Britain. Mandela demanded that he set up a meeting with representatives of all South Africans in order to frame a democratic constitution. In 1963, Mandela disappeared into prison and would not come out until 27 years later. In 1995, as the first black president of South Africa, Mandela paid a visit to Hendrik Verwoerd’s 94-year-old widow in the white settlement of Orania, where he called for reconciliation. After Betsie Verwoerd’s death in 2000, the house in Orania became a museum for Hendrik Verwoerd. The carpet stained with Verwoerd’s blood was removed from the Parliament in Cape Town in 2004.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

Second Page – Right Down Amsterdam against apartheid Particularly in the 1970s and 80s, there were many protests against apartheid in the Netherlands. The high point was a demonstration by over 50,000 people on the Museumplein in Amsterdam on 11 June 1988. Mayor Ed van Thijn spoke to the demonstrators, calling Amsterdam an anti-apartheid city. He compared apartheid to the persecution of the Jews by the Nazis. ‘Nobody can stop our city from protesting against apartheid,’ he cried. After his release from prison in 1990, Nelson Mandela stood on the balcony of Amsterdam’s Stadsschouwburg and thanked the Netherlands for its support in the fight against apartheid.

Description Photo Hendrik Verwoerd is buried on a hill overlooking the village of Orania, a settlement ‘for whites’ in which some 900 Afrikaners live. A statue has been placed on his gravestone.

PHOTO: SEBASTIAN RICH/CORBIS PS6 ZATERDAG 23 MEI 2015

De Amsterdamse veldheer Gerard Hulft vochtin1656 voor de verovering van Colombo. De herinnering aan Hulft leeft voort in de naam vanhetjuridische centrum vanSriLanka. tekst MARIËLLE HAGEMAN foto BRETT DAVIES/GETTY In de aanval voor

De vorst van Kandy, die op deze ets een penning en lint aanbiedt, was onder de indruk van Gerard Hulfts heldenmoed. Als eerbetoon aan de veldheer is het dorp op diens oude hoofdkwartier Hulftsdorp gedoopt, later verbasterd tot Hultsdorf. ZATERDAG 23 MEI 2015 PS7

Amsterdam Elders

Door de reis- en handelslust van onze voorvaderen is het Amsterdams cultureel erfgoed in de loop der eeuwen over de gehele aardbol verspreid. Deze maand: Amsterdam in Sri Lanka. Colombo

lifantenentrompettersbege- iedereen zich in rouwgewaad te hullen. Hij stuurde af- leidden de stoet waarmee de gezantennaardeplekwaar Hulft gesneuveld was; ze Amsterdammer Gerard Hulft op kropen er op hun knieën naartoe en namen een handvol 8 april 1656 naar het paleis van aarde mee. Drie afgezanten weeklaagden over het lijk, koning Rajasinga van Kandy dat de Hollanders met bloemen en vruchten hadden kwam, in Reygamwatte, ten opgetuigd. Hetlichaamwerd in een plechtige stoet naar zuidoosten vanColombo. Galle vervoerd om daar begraven te worden. Precies een Hulft boog diep voor de vorst maand na de dood van Gerard Hulft capituleerden de op zijn hoge troon, die was Portugezen en kregen de Nederlanders Colombo in behangenmetkostbare stoffen. handen. Rajasinga wenkte hem dichter- Op de plek waar Gerard Hulft zijn hoofdkwartier had, bij. Twee uurlangsprakGerard dicht bij de zuidelijke vestingwal vanColombo,kwam Hulft de koning daarna toe. een dorp dat de Nederlanders naar hem noemden. ODe Nederlanders warenbondgenoten vanRajasinga. Hulftsdorp, verbasterd tot Hultsdorf, is tegenwoordig het Hun gezamenlijke vijand warendePortugezen, die delen juridische centrum vanColombo,bekendalsdewijk vanCeylon – het huidige Sri Lanka – in handen hadden. waar de gerechtshoven en advocaten gevestigd zijn. Het Als de Nederlanders hen zouden verdrijven, zouden ze Sri Lankaanse rechtbevattrouwens nog veel vanhet het monopolie op de handel met het eiland krijgen. Daar Romeins-Nederlandse rechtdatdeHollanders er introdu- waren vooral veel kaneel te halen, en parels, katoen en ceerden. olifanten. HetzuidelijkeGallewasalvandeNederlan- ders, en nu wilden ze ook Colombo innemen, in naam Deze productie is tot stand gekomen met ondersteuning van het van koning Rajasinga én vandeVerenigde Oost-Indische Gedeeld Cultureel Erfgoed Programma. Compagnie. Gerard Hulft leidde de veldtocht. De koning wasonderdeindrukvan Hulfts welspre- www.sharedculturalheritage.nl kendheid, zijn hoffelijke houding en zijn heldenmoed. Hij liet hem zijn hand kussen en hing daarna zijn eigen gouden halsketting om Hulfts nek. Hij gafhemookeen vanzijnringeneneengouden kousenband die zijn zoon gedragen had. Hulft bood de vorstnamensdeVOCprach- tige geschenken aan – Perzische paarden, jachthonden, sandelhout, een zilverenschaalengoudlaken – en bovendien vijftien vaandels die hij veroverd had op de Por- tugezen en die hij demonstratief door het stof liet slepen. Daarna haastte hij zich terug naar het legerkamp. Gerard Hulft waseengeboren en getogen Amster- dammer. Hij waseind1621gedoopt in de Oude Kerk, de jongste zoon vaneenbierbrouweraandeGeldersekade. Hulft wasopgeleid tot jurist en wassecretarisvandestad geworden, maar daarvoor bleek hij zowel te integer als te avontuurlijk te zijn. Hij had gevochtenindeoorlogtegen de Engelsen en wasdaarnanaardeOostvertrokken. Vlak daarvoor had zijn vriend Govert Flinck nog zijn portret geschilderd. Hulft wasnietlanginBatavia of hij had zich al opgeworpen om de verovering vanColombote leiden. Aanhethoofdvaneenvloot vanelfschepenwas Gerard Hulft half september 1655 op Ceylon aangekomen. In november deed hij een poging de vesting Colombo in te nemen, over land en vanaf zee. Hetmislukte jammerlijk. Een vandeschepenverging, en aan land vlogen de Portu- gese kogels de mannen die de stormladders tegendemu- renmoestenplaatsen,omdeoren.Ervielenhonderden doden en gewonden, en de mannen die erin slaagden Colombo binnen te dringen, werden gevangengenomen. Toen Hulft wilde helpen bij de inmiddels verlaten stormladders,trofeenmusketkogel hem in zijn linkerdij. Er volgde een maandenlange belegering. De Hollan- ders groevenzichinrondom Colombo, en hun schepen zorgden voor een barricade op zee. De Portugezen stuur- den alle Singalezen de stad uit om de beperkte voedsel- Nederlands voorraad te sparen, maar Hulft liet ze terugdrijven. Ko- ning Rajasinga stuurde hem intussen de ene uitnodiging fort na de andere en in april ging Hulft bij hem op audiëntie. Tussen 1658 en 1796 beheersten de Rechterschouder Nederlanders de kustprovincies van Sri De dag na zijn terugkomst, op 10 april 1656, inspecteerde Lanka. Daar zijn nog veel Nederlandse Gerard Hulft ’s avonds de belegeringswerken. Vanuit een sporen te vinden. Vooral in Galle, de houten stellage hakten zijn mannen in op de vesting- belangrijkste havenstad, waar een muur, en Hulft hielp mee. Toen de Portugezen vanaf de Nederlands fort is, en Hollandse muur brandend hout en pek op de stellage gooiden, vatte gebouwen en de Groote Kerk. In die kerk die al snel vlam. Bij een poging het vuur te doven waagde werd Gerard Hulft begraven, totdat hij in Hulft zich even bovendestellage. Meteen schreeuwde hij 1658 een nieuwe rustplaats kreeg in het uit. Hij was geraakt door een kogel en zat onder het Colombo. In Colombo staat nog de bloed. Zijn mannen hielpen hem naar een veldbed, waar Wolvendaalse Kerk die de VOC in 1749 hij nog één zuchtslaakte en stierf. liet bouwen. Toen Hulft daar begin Toen het nieuws koning Rajasinga bereikte,lietdie negentiende eeuw zou worden zijn kamers met donkere stoffen bekleden en beval hij herbegraven, is zijn graf kwijtgeraakt. SATURDAY 23 MAY 2015 The Siege of Colombo

The Amsterdam general Gerard Hulft fought in 1656 to seize Colombo from the Portuguese. Hulft’s memory lives on in the name of Sri Lanka’s legal district.

By MARIËLLE HAGEMAN, photograph BRETT DAVIES/GETTY

Elephants and trumpets led the procession that brought the Amsterdammer Gerard Hulft to the palace of King Rajasinga of Kandy in Reygamwatte, southeast of Colombo, on 8 April 1656. Hulft bowed deeply before the monarch on his high throne, which was draped with costly fabrics. Rajasinga beckoned him closer. Then for two hours, Gerard Hulft addressed the king. The Dutch were Rajasinga’s allies. Their common enemy was the Portuguese, who held parts of Ceylon – the present-day Sri Lanka. If the Dutch could oust the Portuguese, they would have a monopoly on trade with the island, which was a particularly rich source of cinnamon, plus pearls, cotton and elephants. The Dutch already held the southern city of Galle, and now they wanted to take Colombo in the name of both King Rajasinga and the Dutch East India Company. Gerard Hulft was leading the campaign. The King was impressed by Hulft’s eloquence, his courteous demeanour and his valour. He gave him his hand to kiss, and then placed a gold chain around Hulft’s neck. He also gave him one of his rings and a golden garter that his son had worn. In turn, Hulft offered the monarch splendid gifts on behalf of the Dutch East India company – Persian horses, hunting dogs, sandalwood, a silver plate and cloth of gold – and on top of that, 15 flags that he had captured from the Portuguese and demonstratively let be dragged through the dust. After which he hastily made his way back to the army camp. Gerard Hulft had been born and bred in Amsterdam. Baptized in late 1621 in the Oude Kerk, he was the youngest son of a beer brewer on the Gelderskade. Hulft studied law and had become Secretary to the City Council, but he proved to be both too honest and too adventurous for that. After fighting in the war against the English, he went to the East. Right before he left, his friend Govert Flinck painted his portrait. Upon arriving in Batavia, Hulft lost no time in appointing himself to lead the conquest of Colombo. In mid-September 1655, Gerard Hulft arrived on Ceylon at the head of a fleet of 11 ships. That November, he made an attempt to take the stronghold of Colombo, by land and by sea. It failed miserably. One of the ships was lost, and on land, Portuguese bullets whizzed past the ears of the men ordered to place the ladders for scaling the walls. Hundreds of men died and were wounded, and those who succeeded in penetrating Colombo were taken prisoner. When Hulft attempted to help at the by-now abandoned ladders, a musket bullet hit his left thigh. The ensuing siege lasted for months. The Dutch dug themselves in around Colombo, whilst their ships formed a barricade on the sea. The Portuguese sent all of the Singhalese out of the city in order to economize on the limited supply of food, but Hulft drove them all back. Meanwhile, King Rajasinga sent him one invitation after the other, and Hulft finally had an audience with the monarch in April.

Right shoulder The night after his return to camp, on 10 April 1656, Gerard Hulft inspected the structures for the siege. From a wooden scaffold on the fortress wall, his men were letting fly at the enemy and Hulft joined in. When the Portuguese threw burning wood and pitch on the scaffold, it quickly burst into flame. In an attempt to douse the fire, Hulft momentarily rose above the scaffolding. A split second later, he uttered a cry. He had been hit by a bullet in his right shoulder and was bleeding heavily. His men helped him to a field bed, where he heaved a last sigh and died. When the news reached King Rajasinga, he had his rooms covered with dark cloth and ordered everyone to wear mourning. He sent envoys to the spot where Hulft had perished; they crawled to it on their knees and took a handful of the earth from there. Three envoys lamented over the body, which the Dutch had bedecked with flowers and fruit. Then the body was transported in a solemn procession to the city of Galle, where it was buried. Exactly one month after Gerard Hulft’s death, the Portuguese capitulated and the Dutch took possession of Colombo. On the place where Hulft’s headquarters had been, close to the south wall of Colombo’s fortress, there arose a village that the Dutch named after him. Nowadays, Hulftsdorp, which has sin been corrupted to Hultsdorf, is Colombo’s centre of legal activity, the district where the law courts and lawyers are located. Sri Lankan law still contains much of the Roman-Dutch law that the Dutch introduced.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. www.sharedculturalheritage.nl

Amsterdam Elsewhere With their wanderlust and mercantile spirit, our ancestors have spread Amsterdam’s cultural heritage across the globe throughout the centuries. This month: Amsterdam in Sri Lanka.

Second page –Right Down Dutch fort From 1658 to 1796, the Netherlands had control of the coastal provinces of Sri Lanka. Many traces of the Dutch can still be found there, particularly in Galle, the most important seaport. It contains a Dutch fort, buildings built by the Dutch and the Groote Kerk, the church where Gerard Hulft was buried until given a new resting place in Colombo in 1658. Still standing in Colombo is the Wolvendaalse Kerk, which was built by the Dutch East India Company in 1749. When plans were made to rebury Hulft in that church at the beginning of the 19th century, his grave could not be located.

Description Photo: The sovereign of Kandy, who in this etching offers a medallion and ribbon to Gerard Hulft, was impressed by his heroism. In honour of the general, Hulft’s former headquarters was named Hulftsdorp, which later became corrupted to Hultsdorf.

PS6 ZATERDAG 5 SEPTEMBER 2015

Amsterdamse financiers hielpen in de late achttiendeeeuwmetde opbouw van de jonge Verenigde Staten. Theophile Cazenove trok namens hen naar Amerika en kocht er grote stukken land. Zijn naam duikt er nog overal op. tekst MARIËLLE HAGEMAN Nieuw land in Amerika

In Madison County, in de staat New York, is een stad vernoemd naar Theophile Cazenove: Cazenovia. ZATERDAG 5 SEPTEMBER 2015 PS7

Amsterdam Elders

anuit zijn koets, bespannen met vier dere Amsterdamse financiers had hij de jonge Verenigde paarden, zag Theophile Cazenove ze Staten gesteund. Cazenove wasslimenjoviaal, maar ook naderen: een oude man, een vrouw slordig. Eind 1788 washijfaillietgegaan. Hij wasbijna en acht kinderen staptenflinkdoor vijftig jaar oud toen hij vervolgens begin 1790 naar Ameri- naast twee zwaarbeladen huifkar- ka was gekomen, om namens een aantal Amsterdamse ren. Het wasdeherfstvan 1794 en de firma’s op zoek te gaan naar goede investeringen. Amsterdammer wasopverken- Cazenove vestigde zich in Market Street in Philadel- ningstochtinNew Jersey. De oude phia, toen tijdelijk de hoofdstad vandeVerenigde Staten, man vertelde hem dat ze op weg wa- want Washington wasnoginaanbouw. Hij gaferover- rennaarPennsylvania, waar het vloedige diners voor de belangrijkste mannen uit het land, zo hadden ze gehoord, goed Amerikaanse zakenleven en de politiek, die allemaal wel en goedkoop was. De winters waren een graantje wilden meepikken vandeAmsterdamserijk- daar niet zo streng en de bomen makkelijk te vellen. Ca- dom. Zelf leefde Cazenove vanwege zijn jicht vaak op een zenoVve maakte er een aantekening van. Hij handelde in dieet van waterengroente.Hijbegonmetinvesteren in het uitgestrekte,nogonbebouwde Amerikaanse land dat Amerikaanse staatsobligaties en in kanalen. Maar Caze- aantrekkingskracht leek uit te oefenen op iedereen die op nove kreeg ook land aangeboden, voor ongeveer een zoek wasnaareenbeterleven. honderdste van wathetinHolland kostte: vaak minder Theophile Cazenove was geboren en getogen op de dan een dollar per acre(ongeveer 0,4 hectare). Oudezijds Voorburgwal. Hij waseenzakenman.Metan- In december 1792 kochtCazenovevoor zijn Amster- damse opdrachtgevers anderhalf miljoen acres in Gene- see, in het westen vandestaatNew York, vansenatorRo- bert Morris, die in 1776 de Onafhankelijkheidsverklaring nog had ondertekend. In totaal zouden de Amsterdam- mers in twee jaar ruim vijf miljoen acres in New York en het noorden en westen van Pennsylvania kopen: 2,25 miljoen hectare,meerdandehelftvan Nederland. In oktober en november 1794 trok Cazenove, inmiddels Amerikaans staatsburger, op onderzoek uit in New Jersey en Pennsylvania. Onderweg zag hij appelboom- gaarden en sprak hij boeren die een lucratieve handel in cider dreven. Hij kochtereenvat van, dat hij voor kerst naar zijn huis in Philadelphia liet sturen. Maar hij zag ook dat veel boeren – uit Duitsland, Schotland of Ierland naar Amerika gekomen – in de pas ontgonnen gebieden een zwaar levenhadden. Er warendorpenwaar niets aan comfort te vinden was: nauwelijks meubels in de huizen, geen tuinen. De vrouwen waren lusteloos en uitgeput door de vele kinderen. Gelukkig warenzezoijdeldatzeopzondag goed gekleed naar de kerk wilden, anders zouden ze zich misschien wel nooit wassen. Hetdagboek dat Cazenove tijdens zijn reis bijhield, is nu een waardevolle bron over het levenindebeginjarenvandeVerenigde Staten. Holland Land Company In 1795 brachten de Amsterdamse bankiers het aange- kochte land onder in één bedrijf: de Holland Land Com- pany. Cazenove werd de belangrijkste zaakwaarnemer. Landmeter Joseph Ellicott stelde de grenzen vandeHol- land Land Purchase vast en deelde het land op om door- verkocht te worden. Hij ontwierp ook de plattegrond voor een stad die hij, vanwege de gunstige ligging en de haven, New Amsterdam noemde: het latere Buffalo. Ellicott werd de vertegenwoordigerophetkantoor vandeHol- land Land Company in een plaats die heel Nederlands Batavia werd gedoopt. De Amsterdammers boden de boeren gunstige voor- waarden. Als ze land kochten, hoefden ze maar een klein bedragaante betalen. Daarna kregen ze jarenkrediet,en in plaats van geld nam de Holland Land Company ook graan of vee aan. De Company zorgde verder voor de aanleg van wegenenkanalen, en openbare gebouw als scho- len, kerken, een gerechtsgebouw, en ook molens, herber- genenwinkels. Toen Cazenove in 1799 terugkeerde naar Amsterdam wasdewildernisdiehijhadaangekochtinhoogtempo bewoond en bebouwd aan het raken. Cazenove werkte nog drie jaar voor de Holland Land Company en verhuis- de toen naar Parijs, waar hij in 1811 overleed. Zijn investe- ringeninNew York blekenuiteindelijkeensucces te zijn, Lenen aan maar op het land in Pennsylvania zouden de Amsterdam- mers vooral verlies lijden. Amerika In New York herinnert de stad Cazenovia, in Madison County, nog altijd aan Cazenove. In die staat ligt ook een De Nederlandse Republiek had in het dorp met de naam Cazenovia en een Cazenovia Lake,en voorjaar van 1782 als tweede land ter een zijrivier vandeBuffaloheetnaarhemCazenovia wereld de Verenigde Staten als Creek; daaraan ligt Cazenovia Park. Boston heeft een Ca- onafhankelijke natie erkend. Net als de zenove Street. Batavia is tegenwoordig de hoofdstad van Amerikanen zelf zagen Amsterdammers Genesee County. Het Holland Land Office daar is nu een in de Amerikaanse onafhankelijkheids- museum. strijd gelijkenissen met de Nederlandse opstand tegen het Spaanse gezag, in de Deze productie is tot stand gekomen met ondersteuning van zestiende eeuw. Maar bovenal zagen ze het Gedeeld Cultureel Erfgoed Programma. kansen om zaken te doen. Amsterdamse www.sharedculturalheritage.nl bankiers werden de grootste inves- teerders in de jonge Verenigde Staten. Tot1794verstrektenAmsterdammers 11 leningen aan de Amerikanen, met een totale waarde hadden van zo’n 30 miljoen gulden; tegenwoordig zou dat FOTO SHUTTERSTOCK neerkomen op circa 22 miljard dollar. In the late 18th century, Amsterdam financiers helped develop the new United States of America. Theophile Cazenove went to America on their behalf and bought large tracts of land. His name still pops up all over the place.

New Land in America by MARIЁLLE HAGEMAN

Riding in his coach-and-four, Theophile Cazenove saw an old man, a woman and eight children coming his way, walking at a stiff pace alongside two heavily laden covered wagons. It was the autumn of 1794 and the Amsterdammer was on a scouting expedition in New Jersey. The old man told him they were going to Pennsylvania, where the land, so they had heard, was good and cheap. The winters there were not as harsh and the trees easy to chop down. Cazenove made a note of this. He dealt in the expansive, still undeveloped American land that seemed to hold such great attraction for everyone seeking a better life.

Market Street Theophile Cazenove was born and raised on the Oudezijds Voorburgwal in the centre of Amsterdam. He was a businessman. Together with other Amsterdam financiers, he had helped finance the young United States of America. Cazenove was clever and jovial, but also careless. In late 1788, he went bankrupt. He was almost 50 years old when he subsequently travelled to America in early 1790 to look for good investments on behalf of a number of Amsterdam firms. Cazenove took up residence on Market Street in Philadelphia, which at that time served as the temporary capital of the United States while Washington DC was being constructed. There he gave elaborate dinners for the most important American businessmen and politicians, all of whom, needless to say, were interested in getting a piece of the Amsterdam pie. Cazenove himself often lived on a diet of water and vegetables because of his gout. He started out by investing in American government bonds and canals. But he also was offered land, for about one hundredth the price of what it would have cost in Holland, often at less than one dollar an acre.

Never Taking a Bath In December 1792, Cazenove purchased one and a half million acres for his principals in Genesee, in the western part of the state of New York, from Senator Robert Morris, who had just signed the Declaration of Independence. In two years’ time, the Amsterdammers would buy a total of five million acres in New York and the northern and western part of Pennsylvania – all together, more than half the size of Holland. In October and November of 1794, Cazenove, by now an American citizen, went on a scouting trip in New Jersey and Pennsylvania. Along the way he saw apple orchards and spoke with farmers who did a lucrative business in cider. He bought a vat of it, which he sent to his house in Philadelphia for Christmas. But he also saw that many farmers – who had come to America from Germany, Scotland or Ireland – had a hard life in the newly developed areas. There were villages in which there were no comforts at all, hardly any furniture in the houses, no gardens. The women were listless and worn out from bearing numerous children. Luckily, they were vain enough to want to be well dressed for church on Sundays; otherwise, they might not ever take a bath. The diary that Cazenove kept during his journey is now a valuable source of information on life in the early years of the United States of America.

Holland Land Company In 1795, the Amsterdam bankers set up a special firm for the land that had been bought, the Holland Land Company. Cazenove became its most important agent. The surveyor Joseph Ellicott established the boundaries of the ‘Holland Land Purchase’ and subdivided the land in order to resell it. He also designed the ground plan for a town he called New Amsterdam because of its favourable location and harbour, later to be known as Buffalo. Ellicott became the sales representative at the office of the Holland Land Company in a place with the very Dutch name of ‘Batavia’. The Amsterdammers offered favourable terms to the American farmers. When they bought land, they only needed to make a small down payment. After that they had credit for years, and in lieu of money the Holland Land Company also accepted grain or livestock. Furthermore, the company constructed roads and canals, public buildings such as schools, churches and a courthouse, and also mills, inns and shops.

Cazenovia By the time Cazenove returned to Amsterdam in 1799, the wilderness he had bought was being occupied and developed at a fast pace. Cazenove worked for the Holland Land Company for another three years and then moved to Paris, where he died in 1811. His investments in New York ultimately turned out to be successful, but the Amsterdammers lost money on most of the land in Pennsylvania. In the state of New York, the town of Cazenovia in Madison County still keeps Cazenove’s name alive. The state also has a village with the name of Cazenovia and a Cazenovia Lake; a tributary of the Buffalo River is called Cazenovia Creek, along which lies Cazenovia Park. Boston has a Cazenove Street. Batavia is the capital of Genesee County these days. The Holland Land Office there is now a museum.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

Frame: Loaning Money to the United States of America In the spring of 1782, the Dutch Republic was the second country in the world to recognize the United States of America as an independent nation. Like the Americans themselves, Amsterdammers saw similarities between the American colonists’ war of independence and the Dutch revolt against the Spanish authorities in the 16th century. But above all, they saw business opportunities. Amsterdam bankers became the biggest investors in the young United States. By 1794, Amsterdammers had made 11 loans to the Americans totalling 30 million guilders – roughly 22 billion dollars in today’s mone

Description Photo: A town in Madison County in the state of New York is named after Theophile Cazenove: Casenovia. Photograph: Shutterstock

Dat Rusland een grootmacht kon worden, wasmede te danken aan de Amsterdammer CornelisCruys. Die legde in de achttiendeeeuw de basis voor de Russische marine en de bouw vanSint-Petersburg. tekst MARIËLLE HAGEMAN Een zeemacht voor de tsaar

Het eilandje in Sint-Petersburg waar het hout voor de bouw van de vloot en de stad werd opgeslagen, heet nog altijd Novaja Gollandia: Nieuw Holland. ZATERDAG 26 SEPTEMBER 2015 PS7

Amsterdam Elders

n de winter van 1715 ondernam Cornelis Cruys de De tsaar wasnaarAmsterdamgekomen om steun te vra- barre tocht terug vanzijnballingsoord Kazan, door gen voor zijn militaire plannen, maar ook omdat hij alles de steppen vanhetverre Tatarije, naar het bedrijvi- wilde lerenoverhetbouwen vanschepen,hetopzetten ge Sint-Petersburg in aanbouw. Hij kreeg er zijn de- vaneenvloot en het aanleggen vanhavens. Hij wilde gen terug, en zijn titels. Toen hij boog voor tsaar Rusland maken toteenmodernlandeneenechtezee- PeterdeGrote,namdieheminzijnarmen.“Ikben macht, die de Turken op de Zwarte Zee en de Zweden op niet boos meer,” zei de tsaar. “Ik ook niet meer,” de Oostzee de baas zou zijn. PetervroegCornelisCruys zei Cruys. En ze wisten allebei dat PeterdeGrote hem daarbij te helpen. Er wasnogheelwatoverredings- niet zonder de Amsterdammer kon. kracht voor nodig om de Amsterdammer zover te krijgen, De Noor Cornelis Cruys (1655-1727) wasalsjon- maar in april 1698 tekende hij een contract met de tsaar. geman zijn geluk komen beproeveninwereldstad Metzesschepentrokhijdaarnametzijnvrouwenkinde- Amsterdam. Hij wasopeenNederlands schip gaan renen626andere Hollanders – scheepslieden, ingeni- varen, in 1681 getrouwd met een Amsterdamse kapiteins- eurs,bouwers – naar Rusland. Idochter en vervolgens poorter–officiëleburger–van Half oktober wasCruys in Moskou. Vandaar reisde hij Amsterdam geworden. Toen tsaar PeterdeGrote(1672- met de tsaar naar het plaatsje Voronezj, bij de rivier de 1725) Amsterdam in 1697 bezocht, werkte Cruys inmid- Don, waar hij de leiding kreeg over de werf die schepen dels als equipagemeester voor de Amsterdamse admirali- bouwde voor de Zee vanAzov,aandenoordoostkantvan teit, de marine, en zag hij toe op het uitrusten vanoor- de Zwarte Zee. Hij werd meteen ook viceadmiraal vande logsschepen. vloot die hij zelf liet bouwenenburgemeester vande plaats Taganrog, waar de eerste marinebasis van Rusland kwam. Cruys creëerde een wendbare vloot waarmee de Russen een wapenstilstand met de Turken wisten af te dwingen. Tsaar Peterdroomdeintussenvaneenmodernenieu- we havenstad aan de Oostzee. Maar de kust wasinhan- den vandeZweden.In1703 wist de Russische vloot het gebied rond de monding vanderivierdeNeva te verove- ren. De tsaar begonerdirectmetdebouwvanzijnstad: Sint-Petersburg, dat naar Amsterdams voorbeeld een grachtenstelsel moest krijgen. Cruys adviseerde over de bouw vanhetfortKroonslotopheteilandKotlin, waar- door geen vijandige vloot de nieuwe stad nog konnade- ren, en over de aanleg vandehaven. In Sint-Petersburg kreeg Cruyshetbevel over de Oost- zeevloot in aanbouw. Hij stuurde Russen naar Amster- dam om het matrozenvak te leren en haalde ervaren Hol- landse zeelieden en scheepsbouwers naar Sint-Peters- burg. De buurt met de scheepswerven waar de vele Hol- landers werkten kreeg de bijnaam ‘Holland’ en het kunstmatige eilandje waar het hout voor de bouw vandevloot en de stad werd opgeslagenheetnogaltijdNovaja Gol- landia: Nieuw Holland. De Zweden vielen keer op keer aan, maar viceadmiraal Cruyswistzesteedshethoofdte bieden, zodat de bouw vanSint-Petersburg gewoon kon doorgaan. PeterdeGroteenCornelisCruys raakten intussen zo goed bevriend dat de Amsterdammer in 1712 getui- ge wasbijhethuwelijk vandetsaar. Sjtoerman Maar toen Cruys tottweemaaltoe een paar Zweedse schepen liet ontkomen, keerde de tsaar zich tegenhem.Infe- bruari 1714 werd hij zelfs terdoodveroordeeld. Peterzette de doodstraf om in verbanning naar Kazan. “Alles wat uwe majesteit belieft,” zei Cruys, met een diepe buiging, maar in een brief naar Nederland noemde hij het het al- lermoeilijkste en verdrietigste moment vanzijnzestien jaar in dienst vandetsaar.HetjaareroplietPeterhemal- weer terughalen. Cornelis Cruys begonoudte worden, te oud om nog op zee te dienen, vond hij zelf. Hij smeekte de tsaar om ontslag en een paspoort om terug te kerennaarAmster- dam. Maar Peterwildehemnietlatengaan. In 1718 maakte hij Cruys vicepresident vanhetadmiraliteitscollege en drie jaar later, toen er eindelijk een einde kwam aan de oorlog met Zweden, benoemde hij hem totadmiraal.Pe- terdeGroteoverleedin1725. In mei 1727 mochtCornelis Cruys van Peters weduwe,tsarinaCatharinaI,eindelijk met pensioen. Hij overleed een paar wekenlater.Zijn li- chaam werd naar Amsterdam gebrachtenbegraven in de Aan de Nevski Oude Kerk. Rusland had toen mede dankzij Cruyseenbloeiende Prospekt havenstad aan de Oostzeekust en waseensterkezee- macht geworden. Veel Russische scheepvaarttermen her- inneren nog aan de Nederlandse invloed: werf, ankor, Op het erf van zijn huis aan de Neva liet mast, sjtoerman, sjkiper, kabeltow. Cornelis Cruys (portret hierboven) een houten kerkje bouwen voor de vele Nederlanders in Sint-Petersburg, maar ook voor andere buitenlandse protestanten. De classis Amsterdam stuurde daarvoor een predikant naar Sint-Petersburg. In 1732 bouwde de Nederlandse gemeente een eenvoudige nieuwe kerk aan het begin van de Nevski Prospekt. Een eeuw later werd die vervangen door een monumentaal gebouw: een kerkzaal met een ronde koepel, met twee zijvleugels met winkels, ateliers en koffiehuizen. Dat imposante kerkgebouw is nog steeds een blikvanger FOTO SHAMUKOV RUSLAN/ITAR-TASS aan de chique Nevski Prospekt. Saturday 26 September 2015

The fact that Russia could develop into a superpower was partly thanks to the Amsterdammer Cornelis Cruys. In the 18th century, he laid the groundwork for the Russian Navy and the construction of St. Petersburg.

Maritime Power for the Czar by MARIËLLE HAGEMAN

In the winter of 1715, Cornelis Cruys set out on a harsh journey from his place of exile in Kazan through the steppes of remote Tatarstan to a bustling city under construction: St. Petersburg. There, he was given back his sword, and his titles. When he bowed before Peter the Great, the Czar embraced him. “I’m not angry anymore,” said the Czar. “Neither am I,” said Cruys. They both knew that Peter the Great could not do without the Amsterdammer. The Norwegian-born Cornelis Cruys (1655-1727) had gone as a young man to the worldly city of Amsterdam to try his luck. He became a sailor on a Dutch ship, married the daughter of a local captain and subsequently was registered as an official citizen of Amsterdam. By the time Czar Peter the Great (1672-1725) visited Amsterdam in 1697, Cruys was working as equipagemeester at the naval dockyard of the Amsterdam Admiralty, overseeing the equipping of warships. The Czar had come to Amsterdam to ask for support for his military plans, but also because he wished to learn everything he could about building ships, setting up a fleet and constructing harbours. He wanted to turn Russia into a modern country and a true maritime power that could rule over the Turks on the Black Sea and the Swedes on the Baltic. Peter asked Cornelis Cruys to help him with this. It took a good deal of persuasion to convince the Amsterdammer, but in April 1698, he signed a contract with the Czar. After that, he set out with his wife and children and 626 other Dutch people – sailors, engineers, builders – for Russia. In mid-October, Cruys arrived in Moscow. From there he travelled with the Czar to the little town of Voronezh on the Don River, where he was put in charge of the dockyard that built ships for the Sea of Azov, directly to the northeast of the Black Sea. He also immediately became vice admiral of the fleet that he himself built and mayor of the town of Taganrog, which became Russia’s first Navy base. Cruys created a manoeuvrable fleet that enabled the Russians to exact a truce from the Turks. In the meantime, Czar Peter was dreaming of a modern new seaport on the Baltic. But the coast was in the hands of the Swedes. In 1703, the Russian fleet conquered the area around the mouth of the river Neva. The Czar immediately began building his city, St. Petersburg, which was to have a system of canals like that of Amsterdam. Cruys masterminded the construction of the Kroonslot Fort on the island of Kotlin, which prevented enemy fleets from bombarding the new town, and oversaw the building of the harbour. In St. Petersburg, Cruys was made commander of the fledgling Baltic Fleet. He sent Russians to Amsterdam to learn the sailors’ profession and brought experienced Dutch sailors and shipbuilders to St. Petersburg. The neighbourhood with the shipyards where many of the Dutch worked was nicknamed ‘Holland’, and the artificial island on which wood for building the fleet was stored was called Novaya Gollandiya, ‘New Holland’, a name it still bears. The Swedes attacked time after time, but Vice Admiral Cruys always managed to fend them off, allowing the construction of St. Petersburg to continue undisturbed. By now, Peter the Great and Cornelis Cruys had become such good friends that the Amsterdammer was appointed best man at the Czar’s wedding in 1712.

Helmsman But when Cruys twice let some Swedish ships escape, the Czar turned against him. In 1714, Peter even condemned him to death. But then he commuted the death sentence to banishment to Kazan. “As your Majesty wishes,” said Cruys with a deep bow, but in a letter to the Netherlands, he called this the most difficult and sorrowful moment of his 16 years of service to the Czar. The following year, Peter summoned him back again. Cornelis Cruys started to get old – too old, he felt, to continue serving at sea. He begged the Czar to discharge him and give him a passport so that he could return to Amsterdam. But Peter did not want to let him go. In 1718, he made Cruys Vice President of the Admiralty and three years later, when the war with Sweden finally ended, he made him Admiral of the Imperial Russian Navy. Peter the Great died in 1725. In May of 1727, Peter’s widow, Czarina Catherine I, finally allowed Cornelius Cruys to retire. He died a few weeks later. His body was brought to Amsterdam and buried in the Oude Kerk (Old Church). By then, partly thanks to Cruys, Russia had a flourishing seaport on the Baltic coast and had become a strong naval power. Many Russian seafaring terms still show their Dutch influence: verf, jakor, machta, shtoerman, shkiper, tros (shipyard, anchor, mast, helmsman, skipper, hawser).

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

Amsterdam Elsewhere With their wanderlust and mercantile spirit, our ancestors spread Amsterdam’s cultural heritage across the globe throughout the centuries. Each month in Amsterdam Elsewhere, you can read about places where Amsterdammers have been. This time: Russia.

Second Page – Right down On the Nevsky Prospekt On the grounds of his house on the Neva River, Cornelis Cruys (see above portrait) built a wooden church for the many Dutch people in St. Petersburg, but also for other foreign Protestants. The Amsterdam Presbytery sent a pastor to St. Petersburg for this purpose. In 1732, the Dutch community built a simple new church on the beginning of the Nevsky Prospekt. A century later, it was replaced by a monumental building: a church with a round dome, flanked by two wings with shops, studios and coffeehouses. This imposing church building is still an eye-catcher on the chique Nevsky Prospekt.

Description Picture The little island in St. Petersburg where wood was stored for the construction of the fleet and of the city is still called Novaya Gollandiya – ‘New Holland’. PHOTO: SHAMUKOV RUSLAN/ITAR-TASS

PS6 ZATERDAG 24 OKTOBER 2015

Amsterdammer Hendrik van Reede veroverdeenbestuurde namens de Verenigde Oost-Indische Compagnie de zuidwestkust van India. Hij publiceerde ook een baanbrekend botanisch werk over de streek. tekst MARIËLLE HAGEMAN Ook Kochi kreeg een Kalverstraat

Sommige moderne straatnamen in Kochi stammen rechtstreeks af van die van de oude Nederlandse, waaronder Princess Street. ZATERDAG 24 OKTOBER 2015 PS7

Amsterdam Elders

endrik van Reede baande zich den geproduceerd. Begin 1663 verdreven de Hollanders een wegdoorhetstrijdgewoel de Portugezen definitief uit het winstgevende Malabar en rond het paleis van Kochi. Het vestigden ze er hun handelspost. De rani wees een door was1662endeHollanders voch- de Hollanders gesteunde troonopvolgeraan.Van Reede tenmetmanenmachtomdeIn- werd adviseur vandekoning en bestuurder vanMalabar. diase stad te veroverenopde Hendrik Adriaan van Reede wasin1636inAmster- Portugezen en hun bondgenoot, dam geboren als zoon vaneenwel heel voorname fami- de koning van Kochi. Maar Van lie; zijn vader was raad vandeAmsterdamseadmiraliteit Reede had een speciale open heer vanDrakestein.Maarzijnoudersoverledentoen dracht. Hij zocht de rani, de ko- hij nog klein wasenopzijnveertiende was Hendrik al ningin. Hij vond haar op het dak vanhuisvertrokken. Als jongeman washijsoldaatge- vaneentempel, een oude vrouw, worden bij de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Hij vol gouden sieraden die fonkelden tegenhaardonkere waseengoede vechter, maar ook een diplomaat en hij huid.HVan Reede gafbevel en zijn begeleider slingerde de maakte snel carrière. rani over zijn schouder. De koning en zijn zoons overleef- In 1670 werd Hendrik van Reede in Kochiofficieel den de strijd niet, maar de koningin was veilig. commandeur vanMalabar.Kochi, omgevendoorwater- De koningen van Kochibehoordentotdebelangrijk- rijk laagland, wasintusseneenbijnaHollands ogende ste heersers in Malabar, de streek langs de zuidwestkust stad. De Nederlanders hadden het oude Portugese fort vanIndia,waar grote hoeveelheden kostbare peper wer- aangepast en bouwden Hollandse huizen, met luiken voor de ramen, voordeuren met een onder- en een boven- deur, en vaak met een bankje voor het huis. Naar Amster- dams voorbeeld kreeg KochieenHerengracht, een Prin- sengracht en een Kalverstraat. En net als in Amsterdam plantten de Hollanders er bomen langs de straten. Botanicus Maar Van Reede keek verder dan Kochi. Hij zag de uitgestrekte bossen vanMalabarmetbomendietotaandehe- mel leken te reiken, terwijl andere planten vol bloemen en vruchten zich om hun stammen wikkelden. De bossen leken hem wel immense, elegant opgetrokken bouwwer- ken. Dit stukje India moest wel het rijkste en vruchtbaar- ste deel vandehelewereld zijn, dacht hij. En de inwo- ners, die leken alles te wetenoverdeplantenenoverde medicijnen die ervan gemaakt konden worden. Van Reede wilde graag aan zijn bazen bij de VOC–en aan de rest vandewereld – laten zien hoe waardevol Ma- labar was. Hij ging planten onderzoekenenkwekendie vaneconomischofmedischnutzoudenkunnen zijn en begonmethetsamenstellenvaneenboek.Het werd een enorm samenwerkingsverband. Indiërs zochten planten en brachten ze naar Kochi, waar ze heel nauwkeurig werden geschetst en beschreven. Van Reede kreeg hulp van de beroemde traditionele geneesheer Itty Achudan en tal vanandere Indiase artsen en geleerden. Tekst en illustraties –enhonderden zorgvuldig ver- pakte voorbeelden vanplanten–stuurde Van Reede naar Amsterdam, waar ze werden beoordeeld door Europese medici, botanisten en andere wetenschappers. Uiteinde- lijk werkten er zo’n honderd mensen aan het boek dat tussen 1678 en 1693 in twaalf delen in Amsterdam ver- scheen onder de titel Hortus Indicus Malabaricus, in het Nederlands vertaald als Malabaarse Kruydhof. Hetbevat- te beschrijvingenenafbeeldingen van 742 planten. Het washeteerste complete werk over de flora vaneenge- bied in Azië en maakte grote indruk. Corruptie In 1684 kreeg Van Reede vandeVOC-bestuurders de opdracht een eind te maken aan corruptie en fraude onder het personeel in India. De Compagnie had overal langs de Indiase kust handelsposten en Van Reede reisde naar Bengalen en de kust vanCoromandel–dezuidoostkust– en via Sri Lanka weer naar Malabar. Hij trad hard op en ontsloeg iedereen die zich schuldig had gemaakt aan cor- rupte praktijken, of die hij er zelfs maar van verdacht. Eind november 1691 zette hij vanuit Kochi koers richting het welvarende Suratinhetnoordwesten, bekend Hendrik van Reede om zijn textiel, indigo en specerijen, waar de Nederlan- ders net als de plaatselijke bestuurders in luxe paleizen leefden als vorsten. Voor de kust vanMumbaioverleed Van Reede plotseling. Vergiftigd door werknemers vande Imposante VOC, werd er gefluisterd. Hij werd met veel vertoon begraven in SuratineengrootmausoleumopdeNeder- mausolea landse begraafplaats, dat onlangs gerestaureerd is. Van Reedes boek geldt nog altijd als een standaard- Terwijl de Nederlanders in de kerk van werk vandebotanie.EenIndiasewetenschapper vertaal- Kochi werden begraven onder Hollands de het in 2003 in het Engels. Kochiisnogsteedsdemeest ogende grafstenen, lieten zij in de Nederlandse plek in India, met Hollandse huizen en een noordelijke deelstaat Gujarat imposante Nederlands stratenpatroon. Sommige moderne straat- mausolea bouwen, naar voorbeeld van de namen stammen rechtstreeks af vandievandeoude lokale heersers. In 1678 wezen de Nederlandse straten: Princess Street van Prinsenstraat, bestuurders van de VOC hun werknemers Burgher Street vanBurgerstraat, Lilly Street van Lelie- erop dat hun graven op de rustplaatsen straat. KochiheeftookeenkleinNederlands museum. van christenen moesten lijken, niet op heidense tempels, en dat ze niet exorbitant veel mochten kosten. Het had weinig effect. Op de Nederlandse begraafplaats in Ahmedabad, in Gujarat, zijn nog 49 grafstenen en imposante FOTO RICHARD SOWERSBY/HH tombes te vinden. Saturday 24 October 2015

The Amsterdammer Hendrik van Reede conquered and governed the southwestern coast of India on behalf of the Dutch East India Company. He also published a pioneering botanical work on the region.

Like Amsterdam, Kochi had a Kalverstraat by MARIËLLE HAGEMAN

Hendrik van Reede forced his way through the turmoil of the battle around the palace of Kochi. It was 1662 and the Dutch were fighting with all their might to capture this Indian city from the Portuguese and their ally, the King of Kochi. But Van Reede had a special mission. He was looking for the Rani, the Queen. On the roof of a temple he found her, an old woman bedecked in gold jewellery that sparkled against her dark skin. Van Reede gave the order and his companion slung the Rani over his shoulder. The King and his sons did not survive the battle, but the Queen was safe. The Kings of Kochi were among the most important rulers in Malabar, the region along the southwest coast of India that produced great amounts of valuable pepper. In early 1663, the Dutch definitively drove the Portuguese out of profitable Malabar and established a trading post there. The Rani appointed a Dutch-backed successor to the throne. Van Reede became advisor to the King and governor of Malabar. Hendrik Adriaan van Reede was born in 1636 in Amsterdam into a highly distinguished family; his father was Council of the Admiralty of Amsterdam and Lord of Drakestein. His parents died when he was quite young, however, and Hendrik left home at the age of 14. As a young man, he served as a soldier with the Dutch East India Company. He was a good fighter, but also a good diplomat and soon got ahead. In 1670, Hendrik van Reede became the official governor of Malabar, the gubernatorial seat being in Kochi. Surrounded by wetlands, Kochi almost looked like a Dutch city by this time. The Dutch had redesigned the old Portuguese fort and built Dutch-style houses with shuttered windows, front doors with a top half and a bottom half, and often a bench in front of the house. Like Amsterdam, Kochi had canals named ‘Herengracht’ and ‘Prinsengracht’ and a street called ‘Kalverstraat’. And just like in Amsterdam, the Dutch planted trees along the streets there.

Botanist But Van Reede looked further than Kochi (later also known as Cochin). He saw the vast forests of Malabar with trees that seemed to touch the sky, while other plants full of flowers and fruits wound entwined themselves their trunks. The forests looked like immense, elegantly erected edifices to him. This part of India must be the richest and most fertile region in the whole world, he thought. And the inhabitants seemed to know everything about the plants, and the medicines that could be made from them. Van Reede was eager to show his superiors at the East India Company – and the rest of the world too – how valuable Malabar was. He studied and cultivated plants that could be economically or medically useful and began compiling a book. It became a tremendous collaborative effort. Indians searched for plants and brought them to Kochi, where they were very painstakingly sketched and described. Van Reede received help from the famous traditional physician Itty Achudan and countless other Indian doctors and scholars. Van Reede sent the text and illustrations – and hundreds of carefully packed examples of plants – to Amsterdam, where European doctors, botanists and other scientists evaluated them. Some 100 people ultimately worked on the book, which was published in Latin in 12 volumes between 1678 and 1693 in Amsterdam under the title Hortus Indicus Malabaricus, and later translated into Dutch as Malabaarse Kruydhof. It contained descriptions and illustrations of 742 plants. It was the first complete work on the flora of an Asian region and made a huge impression.

Corruption In 1684, the directors of the Dutch East India Company ordered Van Reede to put an end to corruption and fraud among its personnel in India. The Company had trading posts everywhere along the coast of India and Van Reede travelled to Bengal and the Coromandel Coast (on the southeast of the country) and via Sri Lanka back again to Malabar. He took harsh action, firing everyone who was guilty of corrupt practices, or even only suspected of that. In late November 1691, he set out from Kochi toward the flourishing northwestern city of Surat, famous for its textiles, indigo and spices, where the Dutch lived as princes in luxurious palaces just like the local rulers. Off the coast of Mumbai, Van Reede suddenly died. Poisoned by employees of the East India Company, went the rumour. He was buried in Surat with great ostentation in a large mausoleum in the Dutch cemetery, which recently has been restored. Van Reede’s book still remains a standard work of botany. An Indian scholar recently translated it into English in 2003. Kochi is still the most Dutch place in India, with Dutch-style houses and a Dutch street plan. Some of the city’s modern street names derive directly from their former Dutch names: Princess Street comes from Prinsenstraat, Burgher Street from Burgerstraat, and Lilly Street from Leliestraat. Kochi also has a small Dutch museum.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

Second Page – Right Down Hendrik van Reede - Imposing mausoleums

Whereas in Kochi, the Dutch were buried in the church beneath Dutch-looking gravestones, in the northern state of Gujarat, they erected imposing mausoleums after the fashion of the local rulers. In 1678, the directors of the Dutch East India Company announced that the graves of their employees should resemble the resting places of Christians, not heathen temples, and that they should not cost exorbitant amounts. It had little effect. The Dutch cemetery in Ahmedabad, in Gujarat, still features 49 imposing headstones and tombs.

Description Picture Photo: Some modern street names in Kochi derive directly from their old Dutch names, including Princess Street. PHOTO: RICHARD SOWERSBY/HH PS6 ZATERDAG 14 NOVEMBER 2015

Amsterdam washeer en meesterinkoloniaal Suriname, dat eeuwen draaide op de uitbuiting van totslaafgemaakte Afrikanen. Bestuurder Jan Nepveu maakte in 1765 aantekeningenover Suriname, zwart en blank, en een bijzonder huwelijk. tekst MARIËLLE HAGEMAN Voor 450 gulden had je een slaaf

Openbare verkoping van een slavin en haar twee kinderen in Suriname in 1839. ZATERDAG 14 NOVEMBER 2015 PS7

Amsterdam Elders

Door de reis- en handelslust van onze voorvaderen is het Amsterdamse cultureel erfgoed in de loop der eeuwen over de gehele aardbol verspreid. In Amsterdam Elders leest umaandelijksopwelkeplekkenweooitwaren. Deze editie: Suriname.

eel Suriname wasinberoering, had het daarna niet breed. Terwijl zijn moeder watpro- constateerde de Amsterdamse beerde te verdienen met broodbakkenenhetverbouwen plantagehouder en bestuurder Jan vaneenlapje gehuurde grond, zwierf Jandoordestraten Nepveu in 1765. De zwarte Elisa- vanParamariboenzaghijdedansenvandezwarte sla- beth Samson wilde trouwenmet ven, ’s avonds op het Plein. een blanke man. Elisabeth waseen Die totslaafgemaakte zwarten warenonderdwang succesvolle zakenvrouw en een van uit Afrika naar Suriname gehaald om het zware werk te de rijkste mensen van Suriname, verrichten op de plantageslangs de rivieren, waar vooral maar dat maakte niet uit: zwarten suikerriet werd verbouwd,ensteedsmeerkoffie en mochten niet met blanken trouwen. cacao. 450 gulden per slaaf begrootte Jan Nepveu later, Zo’n huwelijk zou de ongelijkheid naast 400 voor een muilezel en een kostenpost voor de tussen zwart en blank in gevaar ongeveer tien overleden slavendieperjaarvervangen brengen, dacht Nepveu, en de hele Surinaamse economie moesten worden – een groot ongemak. Op de meeste van Hwas gebaseerd op de totale heerschappij vandeblanken de ongeveer vierhonderd plantages werkten rond de hon- en de onderwerping vandezwarten. derd slaven. En er warenhuizeninParamaribo,deenige Jan Nepveu wasin1719 in Amsterdam geboren en als stad, met dertig of soms wel vijftig slaven, noteerde Nep- jongetje naar Suriname gekomen. Zijn vader, een goud- veu. Bijna alle ambachtslieden warenslavenofvrije smid, overleed toen Janachtjaarwasenhetgrotegezin zwarten. Elisabeth Samson wasalsdochtervaneenvrij- gelaten slavin zelfs vrij geboren. Op iedere blanke telde Jan Nepveu zo minstens dertig zwarten. De kolonie werd beheerd door een particuliere onder- neming, de Sociëteit van Suriname, waarvan de stad Am- sterdam een derde deel in handen had. De andere aan- deelhouders warendeWest-Indische Compagnie, waarin Amsterdam ook al een grote stem had, en de schatrijke familie Van Aerssen van Sommelsdijck,diez’naandeel in 1770 aan Amsterdam zou verkopen, waarna de stad oppermachtig wasinSuriname. Amsterdammers verdienden flink aan de kolonie, want suiker en koffie warenenormpopulair.Hetfortdat tussen 1734 en 1747 verrees op de strategische plek waar de rivierendeCommewijneendeSuriname samenkwa- men, ging niet voor niets Nieuw-Amsterdam heten. Plantagehoudster Jan Nepveu begonzijnloopbaanalseenmanusje-van- alles, maar in 1742 washijsecretarisvandegouverneur. Hij maakte daarna carrière binnen het Surinaamse amb- tenarenapparaat en konzijneigenplantages kopen, waaronder koffieplantage Spieringshoek. Ook Elisabeth Samson werd plantagehoudster. Ze ging samenwonen met een Duitser en runde met hem zijn koffieplantages. Na zijn dood erfde ze een deel daarvan, een ander deel kochtze,samenmethaarzusNanette. Uiteindelijk had ze een reeks plantages: Belwaerder bijvoorbeeld, Clevia, Catharinasburg. Ze werd een vande belangrijkste koffieproducenten van Suriname en liet zelfs een eigenschipbouweninAmsterdam.Ookop Elisabeths plantages werkten zwarte slaven. Elisabeth Samson wasalbijnavijftigtoen ze besloot te trouwenmetdeblankekoster Christoph Braband. Rijk waszeal,nuwildezeookhetaanziendatzo’nhuwelijk zou brengen. Toen het bestuur in Suriname het niet toe- stond, wendde ze zich totdeNederlandse Staten-Gene- raal. Het duurde drie jaar, maar Elisabeth kreeg toestem- ming om te trouwen, want in de Nederlandse Republiek waszo’nhuwelijk niet verboden. Christoph Braband was intussen overleden. Maar op 21 december 1767 trouwde Elisabeth Samson met de dertigjarige Hermanus Zobre. Jan Nepveu trouwde dat jaar ook. Meteenkleurlinge, Elisabeth Buys. Dat mocht wel gewoon, ook al omdat er in Suriname niet zoveel blanke vrouwen waren. De vader vanzijnbruidkwamuitAmsterdam,haarmoederwas een Surinaamse. Ook deze Elisabeth bezat een aantal plantages, zoals HechtenSterk,Stolkersvlijt en Buyslust. Misdaden In 1768 werd Jan Nepveu gouverneur van Suriname. Hij verdiende toen zo’n tienduizend gulden per jaar. Hetin- tegen de komen vanElisabethSamsonschattehijoptachtig- tot honderdduizend gulden. Toen zij in april 1771 stierf, menselijkheid warenhaarbezittingeneenmiljoenwaard. Haar blanke man erfde alles. Jan Nepveu overleed in 1779. Hij bezat acht plantages Langs de Amsterdamse grachten met zo’n elfhonderd slaveneninParamaribozevenhui- woonden de bestuurders van de Sociëteit zen met tachtig slaven. Het duurde nog tot1863voor de van Suriname en de West-Indische slavernij werd afgeschaft. De voormalige slavenmoesten Compagnie, plantage-eigenaren, vervolgens nog tien jaar op de plantagesblijven werken. slavenhandelaren en anderen die Daarna werden contractarbeiders uit India en van Java profiteerden van de kolonie. Hun huizen naar Suriname gehaald. zijn soms nog te herkennen aan Fort Nieuw-Amsterdam is tegenwoordig een museum. gevelstenen die verwijzen naar de Hetoudegouverneurshuis in Paramaribo is nu het presi- slavernij of naar bijvoorbeeld koffie of dentiële paleis vandeRepubliek Suriname. Het wapen suiker. De ambtswoning van de vandeSociëteit van Suriname, met het wapen vanAm- burgemeester, Herengracht 502, was in sterdam, dat in de gevel prijkte is op 1 juli vanditjaarver- de zeventiende eeuw het huis van Paulus vangen door dat van Suriname. Godin, die als bestuurder van de West- Indische Compagnie en directeur van de Sociëteit van Suriname verantwoordelijk was voor de handel in Afrikanen. In 2004 is daar een gedenksteen aangebracht. ‘Slavernij en slavenhandel zijn misdaden FOTO SPAARNESTAD tegen de menselijkheid’ staat erop. Saturday 14 November 2015

Amsterdam held absolute sway over colonial Suriname, which for centuries derived its wealth from the exploitation of enslaved Africans. In 1765, Governor Jan Nepveu made notes about Suriname, its blacks and whites, and an exceptional marriage.

For 450 Guilders, You Had a Slave by MARIËLLE HAGEMAN

All of Suriname was in turmoil, observed the Amsterdam plantation owner and administrator Jan Nepveu in 1765. Elisabeth Samson, a black woman, wanted to marry a white man. Elisabeth was a successful businessperson, one of the wealthiest people in Suriname, but that made no difference: blacks simply could not marry whites. A marriage like that would endanger the inequality between blacks and whites, Nepveu believed, and the entire Surinamese economy was based on the total mastery of whites and subjugation of blacks. Jan Nepveu was born in Amsterdam in 1719 and had come to Suriname as a young boy. His father, a goldsmith, died when Jan was eight years old, and after that, the large family was short of money. While his mother tried to earn something by baking bread and cultivating a piece of rented land, Jan roamed through the streets of Paramaribo and saw black slaves dancing on the square in the evenings. The blacks had been enslaved and forcefully brought from Africa to Suriname to do the heavy work on plantations along the rivers, where sugarcane especially was grown, and more and more coffee and cocoa. A slave cost 450 guilders, estimated Jan Nepveu later, in addition to 400 for a mule and an extra budget item for roughly 10 dead slaves a year who had to be replaced – a great inconvenience. Most of the approximately 400 plantations had around 100 slaves working on them. And there were homes in the only city, Paramaribo, that had 30 or sometimes even 50 slaves, wrote Nepveu. Almost all of the craftspeople were slaves or free blacks. Elisabeth Samson, as the daughter of a freed slave, had even been born a free person. For every white, Jan Nepveu counted at least 30 blacks. The colony was administered by a private company, the Society of Suriname. It had three shareholders, one of which was the City of Amsterdam. The other two were the Dutch West India Company, in which Amsterdam also had a big voice, and the immensely wealthy Van Aerssen family, which would sell its share to Amsterdam in 1770, after which the city became the supreme authority in Suriname. Amsterdammers earned good money on the colony, for sugar and coffee were enormously popular. The fort built between 1734 and 1747 on the strategic spot where the Commewijne and the Suriname rivers came together was not called ‘New Amsterdam’ for nothing.

Plantation owner Jan Nepveu started out as a jack-of-all-trades, but by 1742 he was secretary to the governor. After that he made a career for himself in the Surinamese civil service and could buy plantations of his own, including the Spieringshoek coffee plantation. Elisabeth Samson also became a plantation owner. She lived with a German and ran his coffee plantations as his partner. After his death, she inherited part of her holdings and bought the other part together with her sister, Nanette. She ended up with a whole series of plantations: Belwaerder, for instance, and Clevia and Catharinasburg. She became one of Suriname’s most important coffee producers and even had a ship of her own built in Amsterdam. Black slaves worked on Elisabeth’s plantations too. Elisabeth Samson was almost 50 when she decided to marry Christoph Braband, a white sexton. Wealth she already had; now she also wanted the standing that such a marriage would bring her. When the government in Suriname would not allow it, she turned to the States-General of the Netherlands. It took three years, but Elisabeth received permission to marry, for such a marriage was not forbidden in the Dutch Republic. By that time, Christoph Braband had died. But on 21 December 1767, Elisabeth Samson married the 30-year-old Hermanus Zobre. Jan Nepveu also got married that year, to Elisabeth Buys, a mulatto. This, however, was a commonly accepted practice, partly because there were not so many white women in Suriname. His bride’s father was a Dutchman from Amsterdam; her mother was Surinamese. This Elisabeth owned a number of plantations too, such as Hecht en Sterk, Stolkersvlijt and Buyslust. In 1768, Jan Nepveu became governor of Suriname. At the time, he earned about 10,000 guilders per year. He estimated the income of Elisabeth Samson to be between 80,000 and 100,000 guilders. When she died in April 1771, her estate was worth a million. Her white husband inherited all of it. Jan Nepveu died in 1779. He owned eight plantations with around 1100 slaves as well as seven houses in Paramaribo with 80 slaves. It took until 1863 for slavery to be abolished. The former slaves then had to remain working on the plantations for another 10 years. After that, contract workers were brought to Suriname from India and Java. Nowadays, Fort New Amsterdam is a museum. The old governor’s mansion in Paramaribo is now the presidential palace of the Republic of Suriname. The coats of arms of the Society of Suriname and of Amsterdam that had adorned its façade until this year were replaced on July 1 with Suriname’s own coat of arms.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

Second Page – Right Down Crimes against humanity Along the canals of Amsterdam lived the directors of the Society of Suriname and the Dutch West India Company as well as plantation owners, slave traders and others who profited from the colony. Their houses can sometimes still be recognised by a plaque referring to slavery or for instance to coffee or sugar. Today’s official mayoral residence, Herengracht 502, was in the 17th century the house of Paulus Godin, who as head of the Dutch West India Company and director of the Society of Suriname was responsible for the African slave trade. In 2004, a memorial stone was installed here, bearing the inscription: ‘Slavery and the slave trade are crimes against humanity.’

Description Picture A slave and her two children being auctioned off in Suriname in 1839. FOTO SPAARNESTAD PS6 ZATERDAG 19 DECEMBER 2015

Australië wasbeginzeventiendeeeuwnogonbekend terrein voor Europeanen. Amsterdammer Dirck Hartogsz wasin1616de eerstediedeAustralische westkust verkende. Als Dirk Hartog is hij vooral in Australië ergberoemd. tekst MARIËLLE HAGEMAN Bewijs vaneen eerste bezoek

Een van de oudste kaarten van Australië, de Caert van’t Landt van d’Eendracht uit 1627, laat goed zien hoe weinig toen nog bekend was van de westkust. ZATERDAG 19 DECEMBER 2015 PS7

Amsterdam Elders Door de reis- en handelslust van onze voorvaderen is het Amsterdamse cultureel erfgoed in de loop der eeuwen over de gehele aardbol verspreid. In de laatste editie van deze reeks: Australië.

p 25 oktober 1616 is het wasookdezeeopgegaan. Jarenlang voer hij op de Oostzee schip de Eendracht van en de Middellandse Zee. In 1616 werkte hij voor de Verenigde Amsterdam hier aange- Oost-Indische Compagnie (VOC). Dirk Hartog werd schipper komen,’ krasten scheeps- op het gloednieuwe schip de Eendracht, dat het jaar ervoor luimeteenscherpenaald op de Amsterdamse werf vandeVOC was gebouwd. Op 23 op het bord. Het waseen januari 1616 vertrok de Eendracht in een vloot vanzessche- doodgewone tinnen pen van Texel via Kaap de Goede Hoop naar Bantam, aan de schotel, eentje die ze tij- westkant van Java. dens hun maandenlange Onderweg raakte de Eendracht de andere schepen kwijt. tochtopzeehaddenge- Dirk Hartog besloot toen een pas ontdekte en snellere route bruikt, maar Dirk Hartog naar Java te nemen. In plaats vandekustlijn te volgen voer had hem plat laten slaan het schip vanaf Kaap de Goede Hoop zo’n zevenduizend om als aandenken in het lege land te plaatsen. De naam kilometer naar het oosten. Rond de veertigste breedtegraad vanschipperDirkHartog kwam op het bord,dievande stond altijd een sterke westenwind, die de schepen snel opperkoopman‘O aan boord, Gillis Miebais, en die vande vooruitdreef. Dat bespaarde de bemanning maanden van onderkoopman en de eerste stuurman. Zij warendeeer- hitte, ontberingenenscheurbuik.Hetschipmoestdanwel ste Europeanen die een tekenachterlieteninhetgeheim- op tijd koers zetten naar het noorden om uit te komen bij zinnige Zuidland, of Terra Australis, waar iedere zeevaar- Java. En het waslastigomopvolle zee te bepalen waar je je der wel vanhadgehoord, maar waar nog nooit iemand precies bevond. was geweest. Toen Dirk Hartog na een maand of twee op zee een stel Dirk Hartog wasop30oktober 1580 gedoopt in de Ou- eilanden voor zich zag opdoemen, met daarachter de kust de Kerk in Amsterdam. Zijn vader wasschipperenDirk van wateenuitgestrekt land leek, wist hij dat hij te ver was doorgevaren. Hij liet het anker vallen bij het meest westelij- ke eiland en ging aan land. Mensen zag hij nergens; alleen steile rotswanden die uit de zee verrezen, zandduinen en struiken. Na twee dagenbesloothijverder te varen. In een rotsspleet boven op een klif plaatste hij een paal, waarop hij een tinnen schotel spijkerde met daarop het bericht dat de Eendracht hier op 25 oktober 1616 wasaangekomen en op 27 oktober weer was weggevaren, richting Bantam. Dirk Hartog voer langs de kust verder naar het noorden. Hij bracht de onbekende kustlijn tussen de 26ste en 22ste graad zuiderbreedte nauwkeurig in kaart. Hetlanddathij had gevonden, noemde hij naar zijn schip ‘het Land vande Eendracht’ of ‘Eendrachtsland’. Daarna pas voer hij door naar Bantam. Maanden later dan gepland kwam hij daar aan. De bestuurders vandeVerenigde Oost-Indische Com- pagnie warenniette spreken over de omwegdiedeEen- dracht had genomen. Dirk Hartog keerde terug naar Amster- dam en zou niet meer voor de VOC varen. In plaats daarvan washijweer op de Middellandse Zee te vinden, en op de Oostzee. Hij overleed in 1621, veertig jaar oud, en werd begraven in de Nieuwe Kerk. Twee palen Eind januari 1697,ruimtachtigjaarnadeaankomstvande Eendracht in ‘Terra Australis’, arriveerde het Amsterdamse schip de Geelvinck vanschipperWillem de Vlamingh voor de westkust van Australië. In het zand vond opperstuurman Michiel Bloem het bord dat Dirk Hartog had achtergelaten. De paal stond er ook nog, maar die wasgrotendeelsver- molmd. Willem de Vlamingh kopieerde de tekst op een nieuw bord en vulde hem aan met de gegevens vanzijnei- gen reis. Hij spijkerde het op een paal, plaatste die op dezelf- de plek en nam het bord vanDirkHartog mee. Hetbevindt zich nu in het Rijksmuseum. HetbordvanDeVlamingh werd in de negentiende eeuw teruggevonden en is tegenwoordig te zien in het Western Australian Maritime Museum in Fremantle. Dirk Hartog wasdetweedeEuropeaan die Australië bereikte. Een andere Nederlander, Willem Jansz, wastienjaar eerder al op de noordkust van Australië gestoten. Maar Dirk Hartog wasdeeerste die een blijk vanzijnaanwezigheid achterliet. Zijn bord bevatdeoudstegeschreven tekst van Australië. Heteilandwaar Dirk Hartog aan land ging, in Shark Bay in West-Australië, heet nog altijd Dirk Hartog Island. Op de plek waar hij zijn tinnen schotel achterliet, Cape Inscrip- tion, staat een vuurtorenmeteenplaquette.Twee palen her- inneren aan de borden vanDirkHartog en Willem de Vla- mingh. De plek staat op de Australische National Heritage List. In 2016 vieren Nederland en Australië dat het vierhonderd jaar geleden is dat Dirk Hartog in West-Australië aan Eendrachtsland land ging. De Amsterdamse kaartenmaker Hessel Gerritsz, cartograaf van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, maakte in 1627 een kaart van het Land van de Eendracht. Het is een van de oudste kaarten van Australië. De kaart omvat meer dan 1900 kilometer van de West- Australische kust: het stuk dat Dirk Hartog ontdekt had, en ook een zuidelij- ker deel dat intussen door andere Nederlandse schepen was gevonden. Later in de zeventiende eeuw brachten Nederlandse zeevaarders, onder wie Abel Tasman, een groot deel van de rest van de kust van Australië in kaart. Vanaf 1644 noemden ze het niet meer Eendrachts- land, maar Nieuw Holland. Saturday 19 December 2015

Proof of First Visit

At the beginning of the 17th century, Australia was still terra incognita for Europeans. In 1616, the Amsterdammer Dirck Hartogsz was the first to explore its west coast. He is especially famous in Australia, where he is known as Dirk Hartog. by MARIËLLE HAGEMAN

‘The ship the Eendracht of Amsterdam arrived here on 25 October 1616,’ scratched the sailors onto a plate with a sharp nail. It was an ordinary pewter dish, one that they had used during their months-long voyage at sea, but Dirk Hartog told them to hammer it flat in order to plant it in the vacant land as proof that they had been there. The name of Captain Dirk Hartog was written on the plate, as well as that of the supercargo, Gillis Miebais, and those of the deputy supercargo and the first mate. They were the first Europeans to leave a token of themselves behind in the mysterious ‘Southern Land’, or Terra Australis, which every sailor had heard of, but none had ever gone to before. Dirk Hartog was baptized on 30 October 1580 in the Oude Kerk in Amsterdam. His father was a captain and Dirk became a seafarer too. For years, he sailed on the Baltic and the Mediterranean. In 1616, he was working for the Dutch East India Company (VOC). Dirk Hartog was made captain of the Eendracht, a brand-new ship built the year before at the VOC’s shipyard in Amsterdam. On 23 January 1616, the Eendracht set off in a fleet of six ships from Texel to Bantam, a town on Java’s west coast, by way of the Cape of Good Hope. Along the way, the Eendracht lost sight of the other ships. So Dirk Hartog decided to take a recently discovered, quicker route to Java. Instead of hugging the coastline, the ship headed east from the Cape of Good Hope for some seven thousand kilometres. At about the 40th parallel, there was always a strong westerly wind that would drive a ship speedily ahead. That would spare the crew months of heat, hardship and scurvy. In order to end up at Java, however, the ship did have to head north in a timely fashion. And on the high seas, it was difficult to determine exactly where you were. When, after a month or two at sea, Dirk Hartog saw a couple of islands looming up ahead, and behind them what looked like the coast of a vast land, he knew that he had gone too far. He dropped anchor at the most westerly island and went on land. Nowhere did he see people, only steep cliffs rising up from the sea, sand dunes and bushes. After two days, he decided to sail onward. In a crevice on the top of a cliff he placed a pole, to which he nailed a pewter plate containing the message that the Eendracht had arrived there on 25 October 1616 and continued on its way toward Bantam on 17 October. Dirk Hartog sailed along the coast to the north, carefully charting this unknown coastline between the 26th and 22nd southern latitudes. He named the land that he had discovered after his ship: ‘the Land of the Eendracht’, or ‘Eendrachtsland’. Only after he had finished charting the coast did he sail on to Bantam, arriving months later than had been planned. The directors of the Dutch East India Company were none too happy about the Eendracht’s detour. Dirk Hartog returned to Amsterdam and would never sail for the VOC again. Instead, he could be found back on the Mediterranean and the Baltic. He died in 1621, at the age of 40, and was buried in Amsterdam’s Nieuwe Kerk.

Two poles In late January 1697, more than 80 years after the Eendracht’s arrival in ‘Terra Australis’, Captain Willem de Vlamingh landed with his ship the Geelvinck of Amsterdam on the western coast of Australia. There, lying in the sand, Supercargo Michiel Bloem found the plate that Dirk Hartog had left behind. The pole was still there too, but it had mostly rotted away. Willem de Vlamingh copied the text onto a new plate and added the details of his own voyage. He nailed it to a pole, placed it on the same spot and took Dirk Hartog’s plate with him. It is now in the Rijksmuseum in Amsterdam. De Vlamingh’s plate was rediscovered in the 19th century and nowadays can be seen in the Western Australian Maritime Museum in Fremantle. Dirk Hartog was the second European to reach Australia. Another Dutchman, Willem Jansz, had already stumbled upon the northern coast of Australia 10 years earlier. But Dirk Hartog was the first to leave a mark of his presence behind. His plate contains Australia’s oldest written text. The island on which Dirk Hartog landed, in Shark Bay in West Australia, is still called Dirk Hartog Island. At Cape Inscription, the spot where he left his pewter plate, there is a lighthouse with a commemorative plaque. Two poles represent the signposts of Dirk Hartog and Willem de Vlamingh. This spot is on the Australian National Heritage List. In 2016, the Netherlands and Australia are celebrating the 400th anniversary of Dirk Hartog’s setting foot on land in West Australia.

This project has been realized with the support of the Shared Cultural Heritage Programme. http://dutchculture.nl/en/shared-cultural-heritage

Amsterdam Elsewhere With their wanderlust and mercantile spirit, our ancestors spread Amsterdam’s cultural heritage across the globe throughout the centuries. In the last edition of this series: Australia.

Second page – Right down Eendrachtsland The Amsterdammer Hessel Gerritsz, a cartographer for the Dutch East India Company, made a map of the Land of the Eendracht in 1627. One of the oldest maps of Australia, it covers more than 1900 kilometres of the West Australian coast: the area that Dirk Hartog had discovered and also a more southern part that other Dutch ships had found in the meantime. Later in the 17th century, Dutch navigators, including Abel Tasman, charted a large part of the rest of Australia’s coast. After 1644, they dropped the name ‘Eendrachtsland’ and called it ‘New Holland’.

Description Photo: One of the oldest maps of Australia, the ‘Caert van’t Landt van d’Eendracht’ (Map of the Land of the Eendracht) from 1627, clearly shows how little was known about the west coast at that time.