jaarverslag 2012

1 jaarverslag 2012Annual report

2 eylers museum is genoemd naar Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778), een rijke Haarlemse zijdefabrikant en bankier. Levend in de tijd van de Verlichting had hij grote belangstelling voor kunst en wetenschap omdat zij de Tsamenleving verrijken. In zijn testament bepaalde hij dat zijn ver­ mogen moest worden ondergebracht in een stichting die zijn idealen zou voortzetten.

De Ovale Zaal van Teylers Museum opende in 1784 haar deuren voor het publiek als kennisinstituut voor eigentijdse kunst en wetenschap. Uitzonderlijk was dat Teylers gesticht werd door en voor burgers zonder bemoeienis van Kerk of Staat in een stad zonder universiteit.

Experimenten met instrumenten en onderzoek naar fossielen en gesteenten, speciaal aangekocht voor dit doel, waren de basis voor het opdoen van nieuwe kennis. Door het geven van demonstraties en lezingen werd de opgedane kennis verspreid in binnen- en buiten- land. De eigentijdse kunst werd gestimuleerd met het aankopen van tekeningen en schilderijen van levende kunstenaars en werk van de beroemdste oude meesters.

In de loop van de 19de en 20ste eeuw werden telkens nieuwe ruimtes aan de Ovale Zaal toegevoegd voor alle activiteiten en om de toene- mende collecties te bergen. Tegelijk werden de bestaande en inge- richte zalen niet veranderd. Voor hedendaagse bezoekers is het alsof zij terug in de tijd stappen.

In Teylers Museum zijn de grote idealen van de Verlichting op zo’n uitzonderlijk authentieke wijze bewaard gebleven, dat Nederland het monumentale gebouwencomplex op de Voorlopige Lijst Wereld­ erfgoed van unesco heeft geplaatst. eylers Museum is named after Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) a rich Haarlem silk maker and banker. As a true exponent of the Enlightenment, he was greatly interested in the power of the arts and sciences to enrich Tsociety. In his Will, he laid down that his wealth should be invested in a foundation that would promote his ideals.

In 1784, the Oval Room of Teylers Museum opened to the public as a knowledge institute for contemporary art and science. Quite exceptionally, Teylers was founded by and for the inhabitants of Haarlem, a town without a university. There was no involvement by Church or State.

The basis for establishing new knowledge was provided by experi- ments with instruments and by research on fossils and minerals purchased specially for the purpose. In demonstrations and lectures, the knowledge this generated was disseminated at home and abroad. Contemporary art was stimulated through purchases not only of drawings and paintings by living artists, but also of work by the most celebrated old masters.

To house the growing collections and to accommodate all the muse- um’s activities, new galleries were added to the Oval Room during the nineteenth and twentieth centuries. But no changes were made to the existing rooms or their fittings. For modern visitors, it is like stepping back in time.

In Teylers Museum, the great ideals of the Enlightenment have been preserved with such authenticity that the Netherlands has placed this historic complex of buildings on the Tentative unesco World Heritage List. Inhoudsopgave

Introductie 9 Missie 9 Mission 10 Subsidiënten en begunstigers 2012 12 Woord vooraf 18 Foreword

Jessica Durlacher 24 Kunst en techniek, techniek en kunst 30 Art and Technology, Technology and Art

Publiek 41 Tentoonstellingen 48 Bezoekcijfers 50 Bezoekers educatie en publieksactiviteiten 51 Educatie in 2012: een gezonde groei 53 Digitale bezoekers Teylers Museum 54 2012 in beeld

Financieel verslag 67 Verslag van de Raad van Toezicht 68 Toelichting op de jaarrekening 2012 69 Financieel overzicht

Bijlagen 71 Aanwinsten 74 Bruiklenen 76 Stichtingen 79 Lezingen en presentaties i.s.m. Teylers Museum 80 Personeel 84 Externe activiteiten en publicaties

88 Colofon Missie

Teylers Museum wil conform de idealen uit de Verlichting dienst- baar zijn aan de samenleving door mensen aan te moedigen zélf de wereld te ontdekken en plezier te beleven aan kunst en wetenschap.

Daartoe wil het museum het publiek prikkelen een bezoek te brengen aan het best bewaard gebleven openbare kennisinstituut voor kunst en wetenschap uit de 18de eeuw ter wereld.

In het monumentale pand zijn de inrichting en de presentatie van voorwerpen gericht op historische beleving en op kennisoverdracht. Introductie Mission

In perpetuation of the ideals of the Englightenment, Teylers Museum wishes to serve society by stimulating people to discover the world for themselves and to find pleasure in art and science.

To do so, the museum wishes to encourage the public to visit what is the world’s best-preserved eighteenth-century public knowledge institute for the arts and sciences.

The fittings and presentation of objects in the historic buildings are designed to provide a historically accurate experience, and also to transfer knowledge.

9 Subsidiënten en begunstigers 2012

Subsidiënten Ten behoeve van de restauratie van Ten behoeve van de collecties Ten behoeve van de restauratie Ministerie van Onderwijs, Cultuur de Eerste en Tweede Schilderijenzaal BankGiro Loterij van de Mont Blanc maquette en Wetenschap ABN AMRO Brook Foundation Brook Foundation Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed AEGON NV M. de Clercq Vele particulieren, fondsen APG T.B. Hagendoorn en bedrijven Begunstigers BankGiro Loterij Livingstone gallery Teylers Stichting IMC W. Mantje - Hollanders Hiernaast ontving het museum ook Stichting Vrienden van Teylers Museum ING J. Marcus schenkingen van particulieren en instel- Teylers Museum Fonds / De Sterren­ Parcom Capital R. Maulwurf lingen die liever anoniem willen blijven. wachtleden­ PON Mondriaan Fonds Het museum eert alle schenkers graag American Friends of Teylers Museum Rabobank De heer en mevrouw Mosler-Reiss op deze wijze. UPC Business Vereniging Rembrandt Ten behoeve van het Fundatiehuis Stichting Teylers Museum Fonds W. Roelants BankGiro Loterij Stichting Vrienden van Teylers Museum Ph. Rümke F.W.A. Beelaerts van Blokland (legaat) K. Schaafsma K. van der Lee Ten behoeve van de tentoonstellingen I. van der Scheer Stichting Monumentenbehoud Haarlem AON R.W. Scheller Stichting TBI Fundatie BankGiro Loterij A. Staden Bijdragen van particulieren of instellingen Gemeente Haarlem G.L.B. van Swieten die anoniem wensen te blijven Mondriaan Fonds J. van der Veen Prins Bernhard Cultuurfonds J.C. Vlotman SNS Reaal Fonds De heer en mevrouw van Vrede - Stichting Zabawas van der Hoeven Turing Foundation Stichting Vrienden van Teylers Museum VSBfonds C. de Wit - In ‘t Veld J.C. Zadoks

10 11 Woord vooraf

n 2012 ontving Teylers Museum het Bij het uitvoeren van alle mooie plannen met vele Nederlandse musea. Door de de bibliotheek zijn nu overal en altijd recordaantal van 147.500 bezoekers. werken we met veel plezier samen met andere penningen in de context van de cultuur te raadplegen. Bovendien werden dit INog nooit eerder zijn er zoveel men- partijen. Dat kunnen andere musea zijn, in de 17de eeuw te presenteren, werd dit jaar de vijftig mooist geïllustreerde sen in één jaar verwelkomd in het gebouw. maar ook scholen, overheden, bedrijven, specialistische onderwerp voor een breed boeken digitaal doorbladerbaar gemaakt. Zij kwamen kijken naar de tentoonstel­ fondsen en de vele mensen die het museum publiek toegankelijk gemaakt. De bege­ De verzame­lingen mineralen en fossielen lingen of naar het gebouw en de collectie, een warm hart toedragen. Samen is veel leidende publicatie bevatte artikelen van komen nog aan de beurt. om een lezing of een rondleiding bij te meer te bereiken. Het eindresultaat geeft mede­werkers uit vier verschillende musea. Het verder verbeteren van de digitale wonen, om te experimenteren in Het Lab meer voldoening wanneer het succes met Andersom leende Teylers Museum toegang tot de collecties blijft de komende of fossielen te hakken, om te dineren of te velen gedeeld kan worden. werken uit aan musea in binnen- en bui- jaren hoog op de prioriteitenlijst staan. lunchen, om een trouwpartij of een jubi­ tenland. Van De Appel Arts Centre in Het delen van kennis was vanaf de op- leum te vieren, om te vergaderen of een Bij het organiseren van tentoonstellingen Amster­dam tot de Hunterian Art Gallery richting in de 18de eeuw een belangrijk workshop bij te wonen. Voor velen is zo’n wordt met vele collega-instellingen samen­ in Glasgow waren kunstwerken uit de streven van de instelling en daarom past bezoek memorabel omdat het niet vaak gewerkt. Het jaar 2012 was een hoogtepunt collectie van Teylers in een tijdelijke nieu- deze eigen­tijdse toepassing voortreffelijk voorkomt dat je zó wordt ondergedom- voor wat betreft de internationale samen­ we context te bekijken. Uit principe zegt in de traditie van Teylers Museum. peld in een andere wereld, een andere werking. het museum altijd ja tegen bruikleenver- Een andere traditie die in lijn is met tijd. De magie van Teylers tijdmachine De zeer succesvolle Rafaël tentoonstelling zoeken, tenzij er werkelijk zwaarwegende het delen van kennis is educatie. Op alle is onweerstaanbaar en inspirerend kwam tot stand dankzij intensieve samenwer- redenen zijn om een werk niet uit te lenen. mogelijke manieren doet het museum aan voor alle generaties. king met het Albertina Museum te Wenen. Meestal is het object dan te fragiel om informatieoverdracht voor elke leeftijds- Teylers Museum is ook bij de tijd. Dit Zonder een groot bruikleen van het expedi- te reizen of – in geval van tekeningen – groep. Vanaf groep twee van de basis- jaar werden vele tienduizenden pagina’s tiemateriaal van de eerste wetenschappelijke te vaak aan licht blootgesteld. school tot Hoger Onderwijs Voor Ouderen aan de digitale collecties op het internet expeditie naar de top van de Mont Blanc uit (hovo), voor elke leeftijdsgroep is een toegevoegd, kreeg de Twitter account het Musée d’Histoire des Sciences te Genève Gelukkig worden de collecties van het passend aanbod. Een bijzonder project, bijna vijfduizend volgers, en werd er had de familietentoonstelling Naar de Top. museum in toenemende mate toeganke- dat in samenwerking met alle culturele samengewerkt met Wikipedia, resulterend Expeditie Mont Blanc niet tot stand kunnen lijk gemaakt voor het publiek via internet. instel­lingen van Haarlem tot stand kwam, in zeshonderd nieuwe verwijzingen en komen. Datzelfde gold eveneens voor het Dit gebeurt op de eigen website, via de is Stappen in de Stad, een wandeling waar- beschrijvingen in twaalf talen. De verschil- bruikleen van het Koninklijk Belgisch nationale website DiMCoN (Digitale in leerlingen van het voortgezet onderwijs lende websites van het museum werden Instituut voor Natuurwetenschappen te Museale Collectie Nederland) en van met een smartphone historische kennis door 220.000 unieke bezoekers bekeken. Brussel, dat prachtige mineralen uitleende. daaruit naar Europeana, het digitale opdoen. Samenwerking met de lokale Deze geweldige resultaten zijn te dan- Voor de tentoonstelling Hulde! Verering portal van Europese cultuur. Vele duizen- vmbo scholen zal in 2013 leiden tot een ken aan de grote inspanningen van alle in de Gouden Eeuw, waarin de verschillende den objecten uit de kunstverzamelingen, nieuw educatief project, speciaal ten medewerkers, die in 2012 meer inzet functies van penningkunst in de Gouden de collectie munten en penningen, behoeve van het vak techniek. dan ooit hebben getoond. Eeuw werden belicht, werd samengewerkt de natuurkundige instrumenten en

12 13 Het nominatiedossier voor het aanvragen Terugkijkend kan de conclusie alleen maar Door verhoging van de eigen inkomsten Teylers Museum Gala, georganiseerd door van de Werelderfgoedstatus, gemaakt in zijn dat Teylers Museum bijzonder succes- en bezuiniging op de uitgaven zal Teylers Teylers Museum Fonds, ten behoeve van samenwerking met de Rijksdienst voor het vol heeft kunnen opereren. Alle met het Museum proberen het niveau van de de restauratie van de Schilde­rijenzalen. En Cultureel Erfgoed van het Ministerie van Ministerie van ocw afgesproken doelstel- activiteiten op peil te houden en liefst het blijkt uit andere schenkingen en legaten. ocw en de Gemeente Haarlem, werd eind lingen, onder andere op het gebied van nog verder uit te breiden. Daarbij kunnen Heel bijzonder is dat Teylers Museum in januari ingediend bij unesco te Parijs. bezoekcijfers, digitale toegankelijkheid, nieuwe vormen van samenwerking helpen. 2012 het huis van de heren Van Aggelen Vooralsnog is het dossier aangehouden aantal tentoonstellingen en percentages Dat kan zijn op praktisch niveau, zoals bij- en De Haas aan de Bakenessergracht erfde. omdat er onduidelijkheden zijn gerezen eigen inkomsten, zijn ruimschoots gehaald. voorbeeld bij ict, educatie of marketing. over de inhoud. Het proces van het denken Zo werd in 2012 voor het eerst samen­ De Rafaël tentoonstelling had niet tot over de betekenis van de instelling, begon- Aan het eind van 2012 trad de voorzitter gewerkt met Amsterdam Marketing voor stand kunnen komen zonder de ruimharti- nen als kenniscentrum voor en door bur- van de Raad van Toezicht, mr. Jan Maarten de promotie van de Rafaël tentoonstelling. ge ondersteuning van AON, BankGiro gers in 1784 en nu bovenal actief als muse- Boll, statutair af. Hij werd opgevolgd door Binnenkort haakt Teylers Museum aan Loterij, Gemeente Haarlem, Mondriaan um, was bijzonder inspirerend en heeft tal prof. dr. Klaas Knot. Teylers Museum is bij de ict ondersteuning van de andere Fonds, Prins Bernard Cultuurfonds, van nieuwe inzichten opgeleverd. Zo weten Jan Maarten Boll bijzonder grote dank ver- culturele instellingen in Haarlem. Andere SNS Reaal Fonds, Stichting Zabawas, we nu over de enorme ontwikkeling die schuldigd voor de vele jaren van toegewijd mogelijkeden waardoor samenwerking Turing Foundation en VSBfonds. de betekenis van het woord museum voorzitterschap, zijn betrokkenheid en al tot meer efficiency en meer plezier leidt Bijzonder daarin was ook de samen­ heeft doorgemaakt vanaf de 18de eeuw zijn activiteiten ten bate van het museum. voor alle partijen worden op dit moment werking met de BankGiro Loterij. In tot heden. En raakten we goed bekend Een even groot woord van dank is op zijn onderzocht. het najaar kregen 20.000 winnaars van met het beleid van Teylers Stichting om plaats aan Robbert Dijkgraaf, die aftrad in Op meer inhoudelijk niveau, zoals bij de BankGiro Loterij de mogelijkheid Nobelprijswinnaar Hendrik Lorentz als verband met zijn verhuizing naar Princeton de ontwikkeling van tentoonstellingen of de tentoonstelling Rafaël te bezoeken. onderzoeker aan de instelling te verbinden en aan Madelon Kruijff, die een functie bui- publicaties, wordt al veel met andere musea De loterij stelde de kaarten ter beschik- door het bouwen van een gloednieuw labo- ten het Haarlemse onderwijs aanvaardde. samen­gewerkt. Dit zal naar verwachting king. Dankzij de steun van de cultuur­ ratorium en het aankopen­ van de nieuwste alleen maar verder toenemen. loterij kon het café uitgebreid worden met apparatuur. Dergelijke nieuwe gegevens In 2012 moest staatssecretaris Halbe een speciaal BankGiro Loterij Paviljoen zullen helpen om het gecompliceerde ver- Zijlstra besluiten over zeer grote bezuini- Dit jaarverslag bevat voor de tweede keer dat voor alle bezoekers toegankelijk was. haal van de instelling, de gebouwen, de gingen in de culturele sector vanaf 2013, de neerslag van een bijzondere samenwer- Dankzij al deze bijzondere bijdragen kan collecties en de mensen die er werkten op zoals afgesproken in het regeerakkoord. king tussen een schrijver en een fotograaf. het museum goed blijven functioneren een meer samenhangende manier aan het Ook de musea moesten een bijdrage leve- Jessica Durlacher en Koos Breukel bieden en zijn dromen waarmaken. publiek te gaan vertellen. Gedurende dit ren, al werden zij relatief ontzien. Over de ieder een uniek perspectief op het muse- proces van onderzoek heeft het museum mate van bezuinigingen vanaf 2013 werd um in woord en beeld. Het wordt een nieuwe tijd met nieuwe tal van nieuwe gesprekspartners gevonden, geadviseerd door de Raad voor Cultuur. kansen en nieuwe mogelijkheden. Bij die bereid waren hun waardevolle gedach- Uiteindelijk adviseerde de Raad tot een Teylers Museum mag zich gelukkig prijzen al deze activiteiten blijft de onmisbare ten en expertise te delen. Daarvoor is grote korting van 6,6% voor Teylers Museum met een grote groep vrienden en begunsti- steun van fondsen en particulieren van erkentelijkheid op zijn plaats. bovenop de door het Ministerie van ocw gers die het museum een warm hart toe­ grote bete­kenis. Samen gaan we verder. aan alle cultuurinstellingen opgelegde kor- dragen. Dit bleek eens te meer bij de eerste Teylers Museum gaat vol vertrouwen De subsidieverlening door de Rijks­over­ ting van 5%. Samen met de kortingen uit succesvolle crowdfundingactie van het deze spannende toekomst tegemoet. heid vindt plaats voor periodes van telkens de voorafgaande jaren betekent dit, dat het museum ten behoeve van de restauratie vier jaar. Aan het eind van 2012 was de museum over aanzienlijk minder subsidie van de maquette van de Mont Blanc. Het Marjan Scharloo Cultuurplanperiode 2009-2012 voltooid. kan beschikken dan enkele jaren geleden. blijkt ook uit de opbrengsten van het Vierde Directeur Teylers Museum

14 15

Foreword

n 2012 teylers museum received ment bodies, companies, foundations or ble to the general public. The accompany- The collections of minerals and fossils 147,500 visitors, a record-breaking the many individuals who care about this ing publication included articles by staff are next in line. Inumber. Never before had we wel- museum. Together, we can accomplish members at four different museums. Continuing improvement of digital comed so many people in a single year. so much more, and the results are much At the same time, Teylers Museum also access to our collections will remain They came for an exhibition, lecture or more satisfying when many participants lends works from its collection to muse- a high priority in the years ahead. Since guided tour, to admire the building and share in the success. ums in the Netherlands and elsewhere, the museum was founded in the 18th cen- permanent collection, to experiment in from De Appel Arts Centre in Amster­ tury, sharing knowledge has been one of the Lab or excavate fossils, to have lunch When organising exhibitions, we work dam to the Hunterian Art Gallery in its primary objectives. That makes today’s or dinner, to celebrate a wedding or anni- in partnership with many sister organi­ Glasgow. There they can temporarily be online world a perfect fit for the traditions versary, to hold a meeting or to take part sations. In the year 2012, we reached appreciated in a new context. In principle, of Teylers Museum. in a workshop. For many of them it was un­precedented heights of international the museum grants any requests for loans Another tradition that goes together a memorable visit; after all, how often cooperation. unless there are compelling reasons not with sharing knowledge is education. are you immersed in another world and The very successful exhibition Raphael to send a work out on loan – for example, The museum presents information to another time? The Teylers time machine came about through close cooperation if an object is too fragile for transport every age group in every possible way. has an irresistible charm that inspires with the Albertina Museum in Vienna. or a drawing has been exposed to light From group 2 in primary school to con- people of all ages. Without a major loan of materials from too frequently. tinuing higher education for the elderly, Teylers Museum is also in step with the first scientific expedition to the top there are suitable offerings for every age the times. This year it added tens of of Mont Blanc from the Musée d’Histoire Fortunately, more and more items in the group. One special project, the result thousands of pages to its digital collec- des Sciences in Geneva, the family exhi­ museum collections are becoming acces- of a partnership between all the cultural tions on the internet, attracted almost bition To the Summit: Expedition to Mont sible to the public on the internet. They institutions in Haarlem, is Stappen in de 5,000 Twitter followers and worked with Blanc could never have taken place. are made available on the Teylers website, Stad (Out on the Town), a smartphone Wikipedia to create almost 600 new The same could be said of the amazing on the national website DiMCoN (Digital walking tour that teaches secondary shortcuts and entries in twelve languages. minerals on loan from the Royal Belgian Museum Collection Netherlands) and students about history. In cooperation The museum’s websites were viewed by Institute of Natural Sciences in Brussels. from there on Europeana, the internet with local secondary vocational (vmbo) some 220,000 unique visitors in total. For the exhibition A Tribute! Commemo­ portal for European culture. Many thou- schools, a new educational project These fantastic results are thanks in ration in the Golden Age, which shed light sands of items from the Teylers collec- will be unveiled in 2013 on the subject part to the enormous efforts of all our on the many purposes of the art of the tions of art, scientific instruments, and of engineering and technology. staff members, who showed more dedica- medal in the Dutch Golden Age, we coins and medals, as well as from the tion than ever in 2012. We are always glad worked together with many Dutch muse- museum library, can be consulted any- The application for World Heritage to work with other parties to carry out all ums. By presenting medals in the 17th- where at any time. Furthermore, our status for the Teylers Museum, prepared of our exciting plans. Besides other muse- century cultural context, the exhibition fifty most beautiful illustrated books in cooperation with the Cultural Heritage ums, that can also mean schools, govern- made this specialist subject comprehensi- were made digitally browsable this year. Agency of the Netherlands (part of the

18 19 education ministry) and the City of been not merely achieved, but significant- New forms of cooperation may aid us on Bakenessergracht in Haarlem which Haarlem, was submitted to unesco ly exceeded. That includes such areas in this effort. This includes practical part- the museum inherited from Mr Van in Paris in late January. This process was as visitor numbers, digital access, the nerships in such areas as information and Aggelen and Mr De Haas in 2012. put on hold because of substantive issues number of exhibitions and percentages communication technology (ict), educa- in need of clarification. The process of of non-grant income. tion or marketing. For example, the muse- The Raphael exhibition was generously thinking about the significance of this um worked with Amsterdam Marketing supported by AON, BankGiro Loterij, institution, which was founded as a centre At the end of 2012, the prescribed term for the first time in 2012, on promotional Gemeente Haarlem, Mondriaan Fonds, of expertise by and for members of the of the Board of Trustees chairman, activities for the exhibition Raphael. Prins Bernard Cultuurfonds, SNS Reaal public in 1784 and now serves mainly as Jan Maarten Boll, came to an end. His Teylers Museum will soon begin sharing Fonds, Stichting Zabawas, Turing a museum, was profoundly inspiring and successor is Professor Klaas Knot. Teylers its ict services with the other cultural Foundation and VSBfonds. The collabo- provided many new insights. For exam- Museum owes Jan Maarten Boll a pro- institutions in Haarlem. And we are now ration with BankGiro Loterij for this ple, we learned about the fundamental found debt of gratitude for his many years in search of other areas where coopera- exhibition was very special. transformations in the meaning of the of dedication as chairman, his commit- tion can lead to greater efficiency and In the autumn of 2012, as many as term ‘museum’ between the 18th century ment to the museum and all his work make life more fun for all parties. We 20.000 winners of the Dutch BankGiro and today. And we found out what steps to promote our interests. already work together with other muse- Loterij were given the opportunity to the Teylers Foundation took to persuade ums very frequently on the content of our visit the Raphael exhibition. The lottery Hendrik Lorentz to perform his research In 2012 State Secretary Halbe Zijlstra had core educational and museum activities, made the tickets available. Thanks to under its auspices, building a brand-new to make the final decisions about the mas- and we expect that this cooperation this cultural lottery, the museum was able laboratory and purchasing the very latest sive spending cuts in the cultural sector, will only increase over time. to build an extension to the restaurant: equipment. Findings like these will help with effect from 2013 onwards, that are the BankGiro Loterij Pavillion which us to explain the complicated story of the part of this government’s coalition agree- For the second time, this annual report could be accessed by all visitors. Thanks institution, the buildings, the collections ment. Although museums were not as hard includes the result of a joint project by a to all these contributions, the museum and the people who have worked here to hit as some organisations, they do have to writer and a photographer. Dutch novelist can continue to function well and realise the public in a clearer way. During these make sacrifices. The Council for Culture Jessica Durlacher and photographer Koos its dreams. research activities, the museum made issued an advisory report on the levels of Breukel offer their unique perspective many new contacts with people who were the budget cuts from 2013 onwards. Their on the museum; in words and images. A new chapter in our history has begun, willing to share their valuable thoughts ultimate recommendation for the Teylers with new opportunities and new possibili- and expertise. We are deeply grateful Museum was a cut of 6.6%, in addition Teylers Museum is very fortunate to have ties. For all these activities, support from for their assistance. to the general 5% reduction in funding a large group of friends and benefactors foundations and private donors is crucial. for all cultural institutions imposed by who support the museum wholehearted- Together, we will move forward. Teylers The operating grant from the national the Ministry of Education, Culture, and ly. For example, the first crowdfunding Museum is full of confidence as it ventures government has a four-year term. One Science. In combination with other cuts in event the museum organised to restore into this exciting future. such term (2009-2012) was completed at recent years, that means that the museum the 18th century Mont Blanc model was the end of the year under review. Looking now has a considerably smaller operating a major success. Another example: the Marjan Scharloo back, we can only conclude that Teylers grant than it did a few years ago. Fourth Teylers Museum Gala organised Director, Teylers Museum Museum has been remarkably success­- By increasing its non-grant income and by the Teylers Museum Fund generated ful in its choices and activities. All the reducing spending, Teylers Museum will substantial funds. And the museum objectives agreed with the Ministry of try to keep its activities at their present receives many other donations and inher- Education, Culture and Science have level and, where possible, to expand them. itances. A recent example is the house

20 21

Kunst en techniek, techniek en kunst Jessica Durlacher

eylers museum associeer ik en hij, de arme, geloofde hen. Ik hou ervan met twee schrijvers wier manier dat er een briefje is bewaard uit 1911 van Tvan kijken allebei op hun eigen H. Lorentz, conservator van het Fysisch manier grote indruk op me maakten: Kabinet en Nobelprijswinnaar van de Rudy Kous­broek en W.F. Hermans. Natuurkunde in 1902, aan de toenmalige Kousbroek door zijn essays, vooral over kastelein J. F. Hulk, waarin hij aankondigt techniek en machines, Hermans met na de koffie met de heer en mevrouw name door het verhaal: ‘De elektriseer­ Einstein naar het museum te komen machine van Wimshurst’. Ik hou in en hem vraagt hen dan het een en ander Teylers vooral van de fantastische Instru­ te laten zien. men­tenzaal en van de Ovale Zaal, waar- mee ik de andere zalen vol zeldzame teke- Beide schrijvers zijn nu dood, ningen en schilderijen en munten in dit en wanneer ik hen herlees mis unieke museum even buiten beschouwing laat. Of het binnenplaatsje met zijn krank- ik hen en hun fantastische, joreme trompe l’oeil-ramen, erop geschil- heldere rationaliteit enorm. derd ten behoeve van de ‘broodnodige’ symmetrie. Ik ben geen groot liefhebber Maar van de instrumenten hou ik het van mineralen, maar ze liggen schitterend meest. En dat komt vooral door bijeen in die Ovale Zaal met zijn hoge Kousbroek en Hermans. Beide schrijvers koepelplafond. Wanneer je die zaal bin- zijn nu dood, en wanneer ik hen herlees nenkomt, ben je meteen bedwelmd door mis ik hen en hun fantas­tische, heldere de ruimte zelf, het verstilde licht, en die rationaliteit enorm. Die bijna bozige rati- gigantische, krankzinnige ovale vitrine onaliteit, briljant, spitsvondig, geestig, met zijn tientallen raampjes met mine­ en hevig in het geweer tegen de domheid ralen erachter. Ik geniet van grapjes zoals die ze om zich heen waarnamen, is van de tentoongestelde Würzburger Lügen­ een categorie die inmiddels bijna van een steine in de Tweede Fossielenzaal, waar- ander tijdperk lijkt. Wat eigenlijk heel erg mee een aantal gemene studenten uit is. Ik beweer niet dat de rationaliteit die begin 18de eeuw hun hoogleraar voor uit al hun verhalen en betogen spreekt, de gek hielden. Ze maakten hem wijs dat op enigerlei wijze ouderwets is geworden, ze oeroude fossielen gevonden hadden dat zeer zeker niet. Daar is rationaliteit uit

25 zijn aard veel te absoluut voor – en alleen Het klinkt lekker exact, dat woordje goed opgeschreven) dan hoe dingen Hughes kon hiermee een vlieg horen wanneer, god verhoede, rede en logica ‘priemgetallen’, maar daar blijft het in precies in elkaar zitten. Of om ernaar te lopen die in het metaalgazen kooitje op voortaan door duistere (irrationele) dit boek wel bij. kijken. Dat is van een grote schoonheid. de microfoon geplaatst, gevangen zat.’ machten als verboden zouden worden Kunst en wetenschap liggen nog altijd Ik kan toch niet de enige zijn die uren Wat zichtbaar is in de vitrine: een cilinder bestempeld, zou er reden zijn tot echte niet dicht bij elkaar, maar juist Rudy gebiologeerd kan zitten staren naar hoe van metaalgaas op een soort standaardje. zorg. Wat ik beweer is dat deze (alleen Kousbroek wist me er in zijn essays (vooral iemand met verstand van zaken een kastje Wat een ongelooflijke uitvinding! Stel schijnbaar hilarische) uit woede en in de Anathema’s) door zijn aansteke­lijke timmert, laat staan een auto in elkaar zet? je zoiets eens voor, dat je ontdekt dat de onmacht geboren wens om rationaliteit, manier van argumenteren altijd weer van In Teylers Museum is aandacht voor galmende hoefslag die je teweeg brengt logica, techniek en wetenschap te verde­ te overtuigen hoe mooi functionaliteit is, juist die schoonheid, de schoonheid van in werkelijkheid versterkte stapjes van digen tegen het Kwaad (bijgeloof, gods- niet ‘goed’ mooi, maar ‘mooi’ mooi, esthe- het apparaat, het goed werkende mecha- vliegenvoetjes zijn! dienst, zweverigheden)­ zoals zij beiden tisch mooi dus. Techniek vindt hij een niek dat de vertolking is van een principe, deden (opnieuw, ieder op hun eigen unie- veronachtzaamde bron van esthetiek. zo transparant en eenvoudig als op het In Teylers Museum is aandacht ke manier) nu niet meer de prioriteit van Uitzonderingen bevestigen de regel: een moment van vervaardiging de kennis voor juist die schoonheid, veel schrijvers lijkt te zijn. Niettegen­ van de weinige boeken, een roman nog over het betreffende principe reikte. In de staande de inspanningen van Kousbroek wel, mede door Kousbroek op de kaart grote glazen vitrines staan de prachtigste de schoonheid van het apparaat, (en van Hermans, zij het in iets mindere gezet in Nederland (maar over de hele machines, bedoeld om de wereld te laten het goed werkende mechaniek dat mate) lijken de meeste schrijvers (kunste- wereld een enorme bestseller) die de tech- delen in natuurkundige vondsten die uit- de vertolking is van een principe, naars in het algemeen eigenlijk), sowieso niek werkelijk tot onderwerp verheft, en eindelijk niet anders dan wonderbaarlijk weinig hartstocht te kunnen opbrengen schoonheid toedicht, dat is natuurlijk het te noemen zijn. In de 18de eeuw, bij de zo transparant en eenvoudig als voor techniek of exacte wetenschappen. boek van Robert Pirsig, Zen en de Kunst wording van het museum, was het aan- op het moment van vervaardiging Er zijn er ook maar weinigen die daar, hoe van het Motoronderhoud, uit 1974. Dat vankelijk ook de bedoeling al die vindin- de kennis over het betreffende bescheiden ook, in hun werk gebruik van boek was lange tijd het handboek voor ons gen ter lering aan het publiek te tonen, via maken. Niet zoals Primo Levi indertijd, allen hoe wij ons met de bestaande tech- demonstraties en openbare lessen, maar principe reikte. zelf scheikundige, die in een van zijn niek en uitvindingen, met alles waar wij langzamerhand, zo rond 1900 weltever- indrukwekkendste boeken (Het periodiek dagelijks mee bezig zijn, op een kundiger staan, werd het van laboratorium steeds De opvolger ervan is niet minder specta- systeem) de veilige overzichtelijkheid van en natuurlijker manier zouden moeten meer museum, ook doordat de bezoekers- culair, en aldus werd hij beschreven: het systeem dat de scheikunde gebruikt verhouden. Het was een schitterende aantallen groeiden. Daarmee werden ‘Koolstaaf-microfoon voor een telefoon, om zijn elementen te categoriseren en aanklacht tegen het dedain, nee de afkeer, alle instrumenten tot zwijgen gebracht, naar Varley, na 1882. In 1882 bedacht de te beschrijven, inzette om de chaos van van mensen tegen alles wat naar techniek ook de, en ik las er het eerst over bij Kous­ Engelsman Cromwell Fleet­wood Varley zijn ervaringen in de kampen tijdens de zweemt ten faveure van alles wat met broek: ‘... microfoon, zo gevoelig dat men 1828-1883) een verbeterde versie voor de Tweede Wereldoorlog te ordenen (en te gevoel, geest, natuur te maken heeft. er een vlieg mee kan horen lopen’, de microfoon, waarvan dit een voorbeeld vertellen). Parallelle werkelijkheden: het Wanneer men met een motor door de microfoon naar Hughes: ‘een aan weers- is. Het stemgeluid brengt een membraan tastbare, wetenschappe­lijke, als metafoor Verenigde Staten reist, dient men te weten zijden spits toelopend gaskoolstaafje in trilling waaraan een koolstofstaafje voor de karakters van mensen en de aard hoe hij werkt, en moet men in staat zijn dat met beide uiteinden in een uitgehold bevestigd zit. Dit trillende staafje wekt van situaties. Hierbij vergeleken speelt de te begrijpen hoe hij moet worden gerepa- stukje kool geplaatst is, evenwijdig­ aan in een spoel een inductiestroom op die via wiskunde in de bestseller met de veelbelo- reerd als hij kapot is – dat is de teneur een vertikaal staande klankbodem. Bij de een draad naar de ontvanger wordt geleid. vende titel De eenzaamheid van de priem­ van het verhaal, en gelijk heeft Pirsig. geringste trilling verandert de druk en Een omgekeerd proces brengt daar een getallen van Paolo Giordano maar een Eigenlijk zijn er weinig dingen heer­ de weerstand in de contacten waardoor membraan in trilling die het opgenomen verwaarloosbaar (oppervlakkig) rol­letje. lijker en rustgevender om te lezen (mits veranderingen in de stroom ontstaan. geluid weergeeft. Varleys ontwerp voor

26 27 deze elektromag­netische microfoon Wat je hier ziet is de weg Zaal was er dan ook een van gigantisch uitsluitend uit vrolijke megalomanie voort, werd daarna door Bell in al zijn toestellen naar het ontstaan van ontzag voor de uitvinders van al deze prin- van Marum moet indertijd gehoopt heb- toegepast. Varley heeft ook bekendheid cipes en voor de bouwers van de machines. ben beter meetbare resultaten te verkrijgen gekregen door zijn spiritistische onder- onze kennis van de wereld Met het angstaanjagend besef dat we bij zo’n groot instrument. Wie verder iets zoekingen naar het bestaan van geesten, en de veelsoortige toepassingen tegenwoordig verder weg dan ooit staan over de principes van de elektriseermachi- die hij met elektrische apparaten hoopte ervan, vooral van elektriciteit, van een directe band met onze levenslij- ne te weten wil komen, leze het verhaal van op te sporen.’ nen: de apparaten in wier tentakels we ons W.F. Hermans: De elektriseermachine van Van die laatste toevoeging ga ik echt actueler kan haast niet. lot en leven hebben gelegd. De brille van Wimshurst (gepubliceerd in zijn boek Een zo’n beetje zingen. Elektrische appara- Steve Jobs en zijn discipelen is misschien wonderkind of een total loss (1967) en raakt tuur, en de telefoon als hulpmiddel bij Je kunt je over alle apparaten en instru- vergelijkbaar met die van een Hughes of ontroerd door de onschuld van de weten- het opsporen van geesten! Ik moet denken menten in Teylers immens verbazen, en ze een Bell of een Volta, maar eigenlijk vind schap, een onschuldige, bezeten opwin- aan een oude fantasie van mijzelf: het bewonderen om hun robuuste schoonheid ik die oude geesten groter, omdat ze hun ding en verbazing, in een kleine jongen. oude telefoonnummer van het huis waar omdat de meeste apparaten zijn gemaakt dromen en gedachten van zoveel verder In Parijs staat een museum dat verwant ik als kind woonde, op te bellen en dan van hout, staal, koper, soms van bakeliet weg, tot voorbij het rijk der geesten en is aan Teylers; het Musée des Arts et mijzelf aan de lijn te krijgen, veertig jaar – de schoonheid van het verleden – maar spoken, moesten zien te halen. Ontzag, Métiers. Daar ben ik ooit heen geweest jonger. Is dat dezelfde categorie? Nee, de verleiding om ze daarom vooral koddig en geen zoet geglimlach en vertederd met Kousbroek, in het licht van een tele­ dat is dit niet. Spiritisme was in die tijd te vinden, aangezien de tijd zoveel geavan- hoofdschudden dus om al die mooie voor- visieprogramma van de rvu. Ik zag van een diepe, diepe ernst, zeker geen ceerder apparatuur heeft voort­gebracht, werpen die ons nu zo omslachtig lijken. Kousbroek er blij als zo’n zelfde jongen virtu­aliteit. Varley dacht dat hij een zoals computers en iPhones, auto’s en Alleen bij de grootste elektriseerma­chine van kast naar kast rennen. Hij wist van ingang daartoe had gevonden. De weten- vliegtuigen, is volstrekt misplaatst. Wat ter wereld, die hier sinds 1784 staat opge- elk object waarom het er stond, hoe het schap als handvat bij het opsporen van je hier ziet is de weg naar het ontstaan van steld, en speciaal voor dit museum was werkte en hoe het evolueerde in appara- het niet stoffelijke, het lijkt een totale onze kennis van de wereld en de veelsoor- besteld door museumdirecteur Martinus tuur die we nog steeds gebruiken. Die paradox, maar het fantastische en ontroe- tige toepassingen ervan, vooral van elektri- van Marum, mogen we misschien een blijdschap valt moeilijk te vergeten. Hij is rende, toen, maar ook achteraf bezien, citeit, actueler kan haast niet. En wanneer beetje glimlachen. Dit monster ter demon- essentieel. Teylers Museum is niet alleen is nu juist dat kennelijk de wereld van je zoals ik onlangs de Thalys naar Brussel stratie van de geleiding van elektriciteit, ouder, maar wat Teylers bovendien zo het spiritisme in die tijd nog in dezelfde nam en te horen krijgt dat hij niet rijdt die dat het bewijs wist te leveren dat elektrici- bijzonder maakt is dat er zowel kunst categorie viel als de prille wetenschap: dag omdat de elektriciteit is uitgevallen, teit water kon ontleden in zuurstof en (tekeningen van Rafaël en Rembrandt, even onbekend, spannend en vol gehei- dan weet je weer dat we die oude stroom waterstof, is vooral een spektakelmachine schilderijen), boeken, mineralen, fossie- men. Het toont aan hoe verwant het nog steeds niet allemaal onder controle – al wordt hij al meer dan een eeuw niet len, botten en schedels, als instrumenten wetenschappelijke nog was aan het fan- hebben. Wanneer Kousbroek mijmert dat meer gedemonstreerd. Napoleon heeft tentoongesteld zijn. Met die democrati- tastische, hoe groot de openheid van de het is alsof de natuur en de elektriciteit in hem nog in werking gezien in 1811 maar sche opstelling lijkt Kousbroeks pleidooi geest, de honger naar nieuwe werelden. Teylers geconserveerd zijn, en zo op een toen deed hij het niet zo best, want de beslecht: de functionaliteit van techniek Hoe ernstig, optimistisch en creatief totaal andere natuur, en een andere elektri- machine werkt pas echt als de lucht knispe- is net zo mooi als kunst... het bedrijven van wetenschap was, en citeit lijken, eentje van een antieke soort rend droog is, en dat was de lucht de dag is. Dat er meer brood in elektriciteit zat die zich alleen thuis voelde in enorme bui- van het keizerlijk bezoek niet. Zijn broer, Die blijdschap valt dan in geesten zou pas later blijken, maar zen en stangen van messing... is hij roman- de koning Lode­wijk Napoleon had meer hoe oneindig de mogelijkheden geacht tischer dan hij ons wil doen geloven dat hij geluk, toen wist de machine met een gigan- moeilijk te vergeten. werden, wordt door deze toevoeging is. Het gevoel dat me overviel bij het bezoe- tische vonk in een keer een koe te vellen. Hij is essentieel. ontroerend mooi gedemonstreerd. ken van de Instrumen­ten­zaal en de Ovale Dat hij zo groot was, kwam overigens niet

28 29 Art and Technology, Technology and Art Jessica Durlacher

eylers museum always puts that a note is preserved, written by direc- defend rationality, logic, technology and senting the case in his essays (especially me in mind of two writers, tor H. Lorentz in 1911 to his concierge science against Evil (superstition, religi- his Anathemas) into seeing the attractive Tboth of whom had a way of look- J. F. Hulk, informing him that he will be on, mystification) which both penmen quality of functionality: not morally ing at things that made a tremendous visiting the museum with Mr and Mrs evinced (each in their own inimitable attractive, but attractive aesthetically. impression on me: Rudy Kousbroek Einstein after the coffee break, and asking way) and born (in apparent hilarity) of The aesthetics of technology is a neglect- and W.F. Hermans. Kousbroek with him to show them a few things. anger and frustration, seems no longer ed terrain. Exceptions prove the rule: one his essays, especially about technology to be a priority among writers. Despite of the few books which really did turn and machines, Hermans above all with Both writers are no longer with us, Kousbroek’s best endeavours (and technology into a subject and treat it as his story: ‘Wimshurst’s Electrostatic and when I reread them I miss Hermans, though perhaps less concer- beautiful, in fact a novel that Kousbroek Machine’. My favourite part of Teylers is ted), most writers (artists in general actu- helped to promote in Holland (indeed the fantastic Instrument Room and Oval them both, with their fantastic, ally) seem to have little passion for tech- it was a worldwide bestseller), is of Room – leaving aside for the moment this crystal-clear rationalism. nology or the exact sciences. Few use any course Robert Pirsig’s Zen and the Art unique museum’s other galleries with of these, however modestly, in their work. of Motorcycle Maintenance of 1974. For their rare paintings and coins. Or indeed Yet it is the scientific instruments that Unlike Primo Levi who, himself a che- years, it was our guide, helping us relate the courtyard with its crazy trompe l’oeil I love most. And that is due above all to mist, once found refuge in chemistry’s more proficiently and naturally to the windows, added to provide apparently Kousbroek and Hermans. Both writers structural arrangement and description technology and inventions that confront unmissable symmetry. And while I am no are no longer with us, and when I reread of the elements in that most compelling us in everyday life. It was a superb indict- great fan of minerals, they are certainly them I miss them both, with their fantas- of books (The Periodical System) to catalo- ment against the scorn, the contempt magnificently displayed. But as you enter tic, crystal-clear rationalism. That volatile gue (and retell) the chaos of his experien- indeed, that people show for anything the Oval Room with its souring domed rationalism – brilliant, contrived, amusing ces in the camps during the Second World that smacks of technology in favour of ceiling, it has an ambience that is instantly and magnificent in its contempt for the War. Parallel realities: the tangibly scien- everything that tends towards emotion, overwhelming: the hushed lighting, and stupidity they perceived around them – tific as a metaphor for people’s characters spirit, nature. When riding a motorbike that massive, stupendous oval showcase of a quality that seems now almost of and the nature of situations. By compari- across the United States it is vital to full of all manner of minerals under an another age. Which is actually quite sad. son, in Paolo Giordano’s bestseller­ tanta- understand how the machine works, and endless circuit of glass panes. I love the Not that I am arguing that the rationalism lisingly titled The Solitude of Prime to know how to repair it if it breaks down humour too, like the Würzburger Lügen­ of their stories and polemics has in any Numbers, arithmetic plays a minor (super- – that is the message of the story, and of steinen in the Second Fossil Room, with way become old-fashioned, certainly not. ficial) role. It sounds so deliciously exact, course Pirsig is right. which a class of mischievous students Rationalism is in itself an absolute – and the word ‘prime number’, and yet that is Actually, few things are more delightful fooled their professor back in the early only if, God forbid, some dark (irrational) as far as it goes in the book. and soothing to read (if well written at 18th century. They persuaded him that force were ever to mark reason and logic Art and science may lie poles apart, least) than precisely how things work. they had found prehistoric fossils, and out as forbidden would there be cause for yet Rudy Kousbroek was always able to Or indeed to watch. That is true beauty. he, poor man, believed them. I love also genuine alarm. It is just that this desire to coax me with his infectious way of pre- Surely I am not alone when I say that

30 31 I could sit for hours watching someone, At Teylers Museum, the spotlight was deeply, deeply serious. Not virtual of electricity. It could hardly be more someone with expertise, building a cup- is on that beauty, the beauty of at all. Varley thought he had found a con- modern. And if, like me, you were hoping board, not to mention assembling a car? nection. Science as a way of detecting the to get the Thalys to Brussels the other day, At Teylers Museum, the spotlight is machines, mechanisms that work, ephemeral: a paradox perhaps, yet what when the announcer informed us that it on that beauty, the beauty of machines, that demonstrate a principle, was so fantastic and poignant then, and would not be running because there was mechanisms that work, that demonstrate as transparent and simple as still is in retrospect, is that the world of a power cut somewhere on the line, then a principle, as transparent and simple spiritual research ranked alongside that you will also know that electricity is some- as the knowledge of that principle when the knowledge of that principle of pristine science: equally uncharted, thing that we have yet to master complete- that apparatus was made. The large glass when that apparatus was made. exciting and full of secrets. It shows how ly. When Kousbroek muses that Teylers showcases contain the most marvelous close the scientific stood to the fantastic, seems to have nature and electricity con- machines, designed to share scientific dis- This machine’s successor was no less how openminded these people were, how served and preserved so that it seems like coveries with the world which are nothing spectacular, and is described as follows: they hungered for new worlds. How seri- a quite different kind of nature and a dif- short of miraculous. In the 18th century, ‘Carbon microphone for a telephone, after ous, optimistic and creative science was, ferent electricity, like an antique version when the museum started, it was originally­ Varley, post-1882. In 1882, Englishman and is. That electricity would offer more that belongs in huge pipes and poles of intended that these inventions be demon- Cromwell Fleetwood Varley (1828-1883) material reward than spiritual became brass... he is being a little more romantic strated in lectures for the edification of the invented an improved version of the apparent only with time; for the moment, than he wants us to believe he is. public, yet gradually, by the turn of the cen- microphone, of which this is an example. the infinite possibilities they envisioned What strikes me most as I look around tury, around 1900 that is, the gallery chan- The sound of the voice vibrates a mem- are eloquently demonstrated by that the Instrument Room and the Oval Room ged from a laboratory to a museum, due brane to which a carbon rod is attached. touching postscript. is a sense of immense respect for the dis- not least to the deluge of visitors. And so all The vibrating rod generates an induction coverers of these principles and for the the instruments fell into idle repose, even, current in a coil that is transmitted to What you see here is the journey that inventors of these machines. And a terrify- which I first read about in Kousbroek, that the receiver by wire. There by a reverse led to today’s knowledge of the world ing realisation that today we are further ‘microphone, so sensitive that it can hear process, a membrane is vibrated thus than ever from any direct contact with our a fly walking’, the Hughes microphone: reproducing the recorded sound. Varley’s and the countless applications of that lifeline, with all the instruments in whose ‘a piece of charcoal pointed at both ends design for this electromagnetic micro- knowledge, especially of electricity. hands we entrust our fate and our life. and held at either extremity in a hollow phone was subsequently adapted by Bell Steve Job’s and his disciples may view piece of carbon equidistant from the verti- in all his appliances. Varley also became One apparatus after another, and instru- things from the same perspective as cal soundboard. The slightest vibration famous for his spiritualist research into ment after instrument, each one more a Hughes or a Bell or a Volta, but really alters the pressure and the resistance in the the existence of ghosts which he hoped surprising than the last, not least for I consider yesterday’s greats so much great- contacts, which changes the electric cur- to detect with electronic instruments.’ their robust beauty, since most were er if only because they had to reach out rent. With this, Hughes was able to hear That final flourish is enough to make made of wood, steel, copper, sometimes to their dreams and visions from so much a fly as it walked in the metal gauze cage in me burst into song. Electronic instru- of bakelite – the beauty of a bygone era – further away, beyond the realm of ghosts which it was trapped over the microphone.’ ments, and the telephone as an implement yet the temptation to find them comical and spirits. Respect, not just an amused Which is exactly what we see in the show- for detecting spirits! It reminds me of in today’s advanced age which has given grin and a condescending nod of the head case: a metal gauze cylinder on a kind of a fantasy I once had: calling the phone us computers and iPhones, cars and aero- is what all these beautiful objects that seem standard. What an incredible invention! number of the house I lived in as a child planes is totally misplaced. What you so cumbersome to us today deserve. Just imagine it, discovering that the foot­ and hearing myself answering, forty years see here is the journey that led to today’s Only the world’s biggest electrostatic steps that reverberate from the machine younger. Is it in the same category? No, knowledge of the world and the countless generator, assembled here in 1784 and are actually the amplified tiptoeing of a fly! not in the least. In those days, spiritualism applications of that knowledge, especially specially commissioned for the museum

32 33 by Museum director Martinus van is that its collection includes art (drawings Marum, should permit us a smile. This by Raphael and Rembrandt, paintings), monster demonstration of the conduction books, minerals, fossils, bones and skulls, of electricity, which was able to illustrate as well as instruments. This democratic how electricity could separate water into presentation is perhaps the ultimate dem- oxygen and hydrogen, is above all for onstration of Kousbroek’s proposition: show – although the mechanism has not the functionality of technology is as been tried in over a century. Napoleon beautiful as art... saw it in action back in 1811, although it was not a particularly successful trial since the machine only works if the air is crisp and dry, and the air was definitely not that on the day of the emperor’s visit. His brother, King Louis Bonaparte, had Such unforgettable joy. slightly more luck: the machine managed Essential even. to fell a cow with a single gigantic spark. That it was built so large was not just from idle megalomania; Van Marum apparently hoped to achieve more meas- urable results with a larger instrument. For those who wish to learn more about the technology of the electrostatic gener­ ator, read that W.F. Hermans story: ‘Wimshurst’s Electrostatic Machine’, and experience the touching innocence of science, the innocent, compulsive excitement and wonder of a young boy. In Paris there is a museum which is similar to Teylers; the Musée des Arts et Metiers. I once visited it with Kousbroek for a television programme we were mak- ing for rvu. I watched Kousbroek there, running from cabinet to cabinet, as happy as a young boy. He knew each object and why it was there, how it worked and how it had evolved into the apparatus we still use today. Such unforgettable joy. Essential even. Teylers Museum is not just older; what makes Teylers such an amazing place

34 35

Tentoonstellingen

Hulde! Verering in de Gouden Eeuw

29 januari t/m 6 mei 2012

Meester van het Adie Lambertsz. Portret, Portret van Anna van Popma op driejarige leeftijd, 1618, Collectie Fries Museum, Leeuwarden Ontwerp: Studio Berry Slok, Amsterdam Druk: StyleMathôt, Haarlem www.teylersmuseum.nl Publiek 29 januari t/m 6 mei Hulde! Verering in de Gouden Eeuw

Teylers Museum bracht de rijke cultuur van de Aantal bezoekers 25.827 Gouden Eeuw tot leven in de tentoonstelling Hulde! Verering in de Gouden Eeuw. In de tentoonstelling Waarderingscijfer 8 kwamen belangrijke personen en opmerkelijke Aantal objecten 218 verhalen uit deze tijd aan bod. Uniek was dat de Aantal bruiklenen 68 geschiedenis bekeken werd vanuit de 17de-eeuwse penningen, waarvan vele uit de verzameling van Pieter Teyler, de stichter van het museum. Deze miniatuur- kunstwerken van kostbare materialen doen vaak in Monumenten passen artistiek opzicht niet onder voor de schilderijen uit in een handpalm die tijd. Centraal stond de functie van de penning Wilma Klaver, Haarlems Dagblad, 8 februari 2012 als eeuwig eerbewijs of herinnering. In de sfeer van de Gouden Eeuw konden de bezoekers een persoon­ lijke penning ontwerpen en mee naar huis nemen. De objecten uit de collectie van Teylers werden **** aan­gevuld met een aantal bijzondere schilderijen Bram de Klerck, nrc Handelsblad, 8 februari 2012 en voorwerpen uit andere Nederlandse musea. A real old-fashioned museum. Lovely. Christine & Keith, Washington uk, gastenboek, 21 januari 2012 41 Op zondag 20 mei werd de tentoonstelling geopend door voormalig profwielrenner Peter Winnen, hier voor het panorama van de Mont Blanc.

Teylers Museum laat bezoekers meereizen. Carolien Vlietstra, De Telegraaf, 5 juli 2012

www.teylersmuseum.nl

Ontwerp: Studio Berry Slok, Amsterdam Illustratie: naar Henry Reb Druk: StyleMathôt, Haarlem

20 mei t/m 9 september Naar de top Expeditie Mont Blanc

In deze familietentoonstelling stonden de avonturiers stelling was het topje van de Mont Blanc, dat Teylers en wetenschappers centraal die aan het eind van de eerste directeur Martinus van Marum uit de nalaten- 18de eeuw op de top van de Mont Blanc een nieuwe schap van De Saussure kocht. wereld ontdekten en een nieuwe wetenschap creëer- den: de geologie. Op de tentoonstelling blonken de Aantal bezoekers 25.198 mooiste en meest bijzondere kristallen en konden bezoekers met eigen ogen zien hoe ze ontstaan en Waarderingscijfer 8,3 groeien. In een speciale vitrine was de originele uitrus- Aantal objecten 745 ting te bewonderen van Horace-Bénédict de Saussure, Aantal bruiklenen 66 de eerste wetenschapper die de ‘reus van Europa’ in 1787 wist te bedwingen. Met behulp van proefjes met luchtdruk, elektriciteit en magnetisme konden jonge bezoekers zich hoog in de bergen wanen. Een van de Het hoogtepunt van Europa pronkstukken was de historische maquette van de ligt gewoon hier in Haarlem! Mont Blanc, die al sinds 1799 in Teylers Museum staat. De maquette uit 1787 was voor de tentoonstelling Wie had dat gedacht. gerestaureerd dankzij giften van het publiek en enkele Nederland en zijn berg. organisaties. Een ander hoogtepunt op de tentoon­ gastenboek, 15 juni 2012

42 Molto interessante e ben organizzata! Bravi. Dene, Rome, gastenboek, 15 december 2012

Rafaël bezielt boterzachte lijven. Sandra Smets, nrc Handelsblad, 27 september 2012

28 september 2012 t/m 6 januari 2013 Rafaël

Teylers Museum presenteerde in samenwerking met 47% vond de argumentatie wél goed genoeg om de teke- het Albertina Museum in Wenen de eerste tentoon­ ning tot een nieuwe Rafaël te verklaren. Het idee was om stelling in Nederland over Rafaël (1483-1520). Meer hiermee het publiek te laten zien dat men in musea ver- dan 90 tekeningen van de meester en zijn leerlingen schillend kan denken over toeschrijvingen. Spectaculair en assistenten waren ruim drie maanden in Haarlem was de aanwezigheid van twee schilde­rijen uit de Uffizi te zien. In 1791 kocht het museum tekeningen aan van in Florence en de Gemäldegalerie in Berlijn. Samen met onder anderen Rafaël en Michelangelo, waarvan een levensgrote reproducties van Rafaëls fresco’s lieten zij groot deel afkomstig was uit de collectie van koningin zien waar zijn tekeningen toe leidden. Nooit eerder waren Christina van Zweden. Voor de tentoonstelling werd schilderijen van Rafaël in Nederland tentoongesteld. uitvoerig onderzoek verricht. Een van de uitkomsten De kunstwerken boden samen een prachtig overzicht van daarvan was dat Teylers Museum niet negen maar zijn glansrijke car­rière en toonden het creatieve proces twaalf tekeningen van Rafaël bleek te bezitten; drie en de werkwijze van de ster van de Italiaanse Renaissance. tekeningen bleken ten onrechte aan zijn leerlingen toe- Dankzij de 87.000 bezoekers voor Rafaël werd 2012 een geschreven. Over één tekening bleven de kenners het absoluut recordjaar voor Teylers. echter oneens met elkaar. Bezoekers werd in het onder- deel Rafaël Ontrafeld gevraagd te stemmen over de Aantal bezoekers 87.000 echtheid van de tekening: is dit werk van Rafaël of niet? De bezoekers bleken deze presentatie zeer te waarde- Waarderingscijfer 8,5 ren. Maar liefst 27.250 mensen brachten hun stem uit, Aantal objecten 114 vaak met afgewogen toelichting. 53% van de stemmen Aantal bruiklenen 64 was niet overtuigd van de nieuwe toeschrijving en 44 C’etait magnifique! Nicolas Picco, Avignon, France, gastenboek, 30 september 2012 Zo’n klein museum en dan zo’n indrukwekkende kwaliteit. Een tentoonstelling die in alle opzichten van internationale proporties is. Wieteke van Zeil, De Volkskrant, 28 september 2012

Tijdloze schoonheid, wat een rijkdom, echt voedsel voor de ziel. Roberto & Patricia, gastenboek, Vaut le voyage! 24 november 2012 De Standaard Bezoekcijfers

Bezoekers per maand in 2012 (x 1000) Bezoekers per jaar vanaf 2007 (x 1000)

25 150

140 In 2012 bezocht een recordaantal mensen Teylers Museum: 130 20 120 147,500. Ruim 16% meer dan het jaar ervoor. Het publiek 110 waardeerde het museum als geheel met een 8,3 100 15 In dagbladen en tijdschriften verschenen artikelen over het 90 80 museum en de tentoonstellingen met een advertentiewaarde 70 van in totaal 1.539.198,06 euro. Dat is ruim 40% meer 10 60 ten opzichte van het voorgaande jaar. 50 40

5 30

20

10

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 2007 2008 2009 2010 2011 2012 48 49 Bezoekers educatie en publieksactiviteiten Educatie in 2012: een gezonde groei

Bezoekers 2012 2011 Veel onderwijsinstellingen en bezoekers in diverse Voortgezet onderwijs Educatie groepsverbanden wisten in 2012 de weg naar Teylers In 2012 is het aantal leerlingen uit het voortgezet onder- Museum te vinden. Over de gehele linie laten de educa- wijs voor een algemene rondleiding constant gebleven. Basisschoolleerlingen 2.709 2.048 tieve cijfers een gezonde groei zien ten opzichte van De groei van 50% komt volledig op het conto van het Kinderen 6-12 jaar Kunst & Vliegwerk regulier en verjaarspartijtjes 504 483 2011. Dat geldt zowel voor het onderwijsaanbod als educatieve aanbod rond Rafaël. Circa 1200 leerlingen Kinderen 6-12 jaar vakantieworkshops 1.071 896 voor de rondleidingen en de overige publieksactiviteiten. kwamen uit heel Nederland en België om zelfstandig Met name de druk bezochte tentoonstelling Rafaël trok met de Kijkwijzer de kunst van de Italiaanse meester Kinderen 6-12 jaar educatieve speurtochten 3.861 4.349 veel belangstelling. te bestuderen, of om deel te nemen aan de frescowork- Leerlingen voortgezet onderwijs 3.184 2.093 shop waarvoor een speciale ruimte was ingericht aan Studenten hoger onderwijs en volwasseneneducatie 1.401 1.364 Basisschoolleerlingen de Bakenessergracht. Totaal 12.730 11.233 Basisscholen maakten vooral gebruik van het vaste edu­catieve aanbod van Teylers. De Blitstour is daarbij Overige publieksactiviteiten onverminderd populair en werd alleen nog overtroffen De overige educatieve activiteiten bestonden uit een Overige activiteiten door Wie Wat Bewaart Heeft Wat, een programma divers aanbod aan lezingen, inleidingen bij tentoonstel- Lezingen, inleidingen, evenementen 2.614 2.586 waarvoor nauw met het Frans Hals Museum wordt lingen, rondleidingen en diverse evenementen. In 2012 samen­gewerkt. Vermeldenswaard zijn twee opnames vonden drie Winterlezingen plaats, over Lucas van Bezoekers Museumweekend 2.373 1.492 die in 2012 ten behoeve van het basisonderwijs zijn Leyden, de brieven van Johannes en over religieus libe- Bezoekers in groepsverband voor diverse rondleidingen 5.820 3.772 gemaakt voor ntr-Schooltv. Op 5 april kwam weer- ralisme. De Winterlezingen worden al sinds de oprich- Totaal 10.807 7.850 vrouw Willemijn Hoebert langs voor uitleg over ting georganiseerd door de leden van Teylers Stichting Donder & bliksem voor het programma Huisje Boompje die binnen hun vakgebied spreken over kunst, weten- Beestje; op 17 februari zijn opnames gemaakt voor het schap of godsdienst. Totaal bezoekers educatie / publieksactiviteiten 23.537 19.083 programma Vroeger was alles anders, voor het canon­ In de herfstvakantie vond tijdens Rafaël de tweede editie venster ‘Pruiken en Revoluties’. van de Campaign for Drawing plaats, een initiatief om mensen door middel van diverse tekenoefeningen beter De belangstelling voor de Kunst & Vliegwerk workshops naar kunst te laten kijken. De Campaign (met als thema (voor kinderen van 6 tot 12) is al een aantal jaren stabiel. het menselijk lichaam) trok veel belangstelling; behalve Opvallend is dat steeds meer k&v-workshops worden een snel volgeboekte cursus ‘naaktmodel tekenen’ lever- afgenomen als verjaarspartijtje, blijkbaar mogen feestjes de de Campaign ook een 70 meter lange tekening op behalve leuk ook steeds leerzamer zijn. De vakantie­ die door honderden bezoekers was gemaakt. Het aantal workshops in het Lab hebben meer kinderen getrokken bezoekers in groepsverband bleef het hele jaar stabiel Supperdupper kuppermupper dan in 2011, ondanks het dichtblijven van het Lab in de maar kende een spectaculaire groei door – uiteraard – Herfst- en Kerstvakantie vanwege Rafaël. De daling bij Rafaël. In november vond de eerste editie plaats van schupperleuk! de educatieve speurtochten is ook toe te schrijven aan de Teylers Ontmoet, een reeks maandelijks interviews R v. Ben, gastenboek, 4 mei 2012 drukte bij Rafaël: het speuren naar objecten en verhalen met auteurs van recent verschenen boeken over natuur- was vaak moeilijk te combineren met de massa’s bezoe- wetenschap, natuurhistorie en reisverslagen. kers in de zalen.

50 51 Digitale bezoekers Teylers Museum

WEBSITE www.teylersmuseum.nl 2012 2011 Websites Teylers Museum Bezoeken 312.626 223.623 www.teylersmuseum.nl

Unieke bezoekers 219.541 162.783 http://instrumenten.teylersmuseum.nl Het Fysisch Kabinet van Teylers Museum Paginaweergaves 1.238.997 1.015.836 gedigitaliseerd met een databank van Pagina’s per bezoek 3,96 4,54 meer dan 750 instrumenten. Gem. bezoekduur 00:02:37 00:02:40 www.teylersuniversum.nl Digitale con- Nieuwe bezoeken 67,44% 67,77% structie van de dwars­verbanden tussen de collecties, de hoofdrolspelers, het gebouw en de bezoekers van Teylers TEYLER NET (BLOG) 2012 2011 Museum. Bezoeken 17.125 15.414 www.circusmuseum.nl Beeldbank met Unieke bezoekers 11.968 9.925 posters, foto's en prenten uit de verzame- Paginaweergaves 46.944 44.628 ling van Jaap Best, één van de grootste online circuscollecties ter wereld, in Pagina’s per bezoek 2,73 2,90 beheer bij Teylers Museum. Gem. bezoekduur 00:02:07 00:01:45 www.rafael2012.nl In het kader van de Nieuwe bezoeken 46,66% 63,03% tentoonstelling Rafaël van 28 september 2012 t/m 6 januari 2013 TWITTER 2012 2011 www.claudelorrain.nl In het kader van Followers 4.842 2500 de tentoonstelling Claude Lorrain van Tweets 3.564 3000 29 september 2011 t/m 8 januari 2012 www.vogelsxxl.nl In het kader van de tentoonstelling Vogels van formaat. FACEBOOK 2012 2011 Het meesterwerk van Audubon van Nieuwe vind-ik-leuks 730 313 3 november 2007 t/m 20 januari 2008 Totaal vind-ik-leuks 1161 432 www.michelangelo.nl In het kader van Vanaf de website en de tentoonstelling Michelangelo van binnenkomst al veelbelovend! Teylers museum Haarlem is 6 oktober 2005 t/m 8 januari 2006 We zijn benieuwd. really amazing and inspiring! www.piercingplek.nl In het kader van de tentoonstelling Piercing, de versierde Zeinstra, Almere, gastenboek, 1 juli 2012 Rafaël rules!! mens II van 22 februari t/m 1 juni 2003 @wibisoerjadi, Twitter, 14 november 2012

53 2012 in beeld

Ottomaans Turkije door westerse ogen Tentoonstelling Boekenkabinet 24 februari t/m 2 september 2012

Januari Februari Maart

• Tijdens de Kerstvakantie was • Op 21 januari bezochten • Op zaterdag 28 januari werd • Het jaarlijkse Goed Geld Gala • Bij herstelwerkzaamheden werd de • Op 6 maart spraken Robbert het museum op maandag 2 januari 135 Wikipedians en belangstellenden de tentoonstelling Hulde! Verering van de BankGiro Loterij vond plaats voorgevel een aantal weken aan het Dijkgraaf, Ton Wiechmann en con- extra geopend. Volwassenen kregen het museum. Met een schrijfwed- in de Gouden Eeuw geopend door in het Rijksmuseum Amsterdam oog onttrokken door grote doeken. servator Marijn van Hoorn in Teylers de laatste kans de tentoonstelling strijd, de Teylers Challenge, werden Halbe Zijlstra, Staatssecretaris op 6 februari. Naast het bedrag van • Op 22 februari overleed Jan van Museum over de eerste directeur, Claude Lorrain te bezichtigen vrijwilligers gestimuleerd in samen- van Onderwijs, Cultuur en Weten- 200.000 euro voor Teylers Museum, Borssum Buisman, de laatste kaste- Martinus Van Marum. Het gesprek terwijl kinderen zich vermaakten werking met de conservatoren schap. Prof. Maarten Prak (Univer­ ontving het Fundatiehuis een bedrag leyn van Teylers Museum. In 1952 is opgenomen in het boek Reuzen in Het Lab. verhalen over het museum online siteit Utrecht) gaf een historische van 600.000 euro voor de restaura- volgde hij zijn vader op. Hij werkte van de lage landen dat verscheen • Op 12 januari werd de traditionele te zetten. In 2012 werkten Teylers inleiding. tie en opening van het oude woon- in deze functie tot 1983. naar aanleiding van het vertrek van Nieuwjaarsborrel georganiseerd Museum en Wikimedia Nederland • Op zondag 29 januari vond de huis van Pieter Teyler. • Van 24 februari t/m 2 september Dijkgraaf als president van de knaw. voor medewerkers, vrijwilligers samen om informatie over de rijke eerste Winterlezing van 2012 plaats, • Op 11 februari werd de eerste was in het Boekenkabinet de exposi- • Nieuwe Vrienden konden op en rondleiders. collecties en de geschiedenis van De brieven van Johannes: reconstructie Jaap van der Veen / Teylers Museum tie Ottomaans Turkije door westerse 7 maart kennismaken met het • Ter ere van de lange vriendschap Teylers Museum in meerdere talen van een vroegchristelijk conflict, geor- Prize for the Contemporary Art Medal ogen te zien n.a.v. de viering van Vriendenbestuur en medewerkers tussen Teylers Museum en het beschikbaar te maken op Wikipedia. ganiseerd door Teylers Stichting. uitgereikt. De Tsjechische kunste- 400 jaar diplomatieke betrekkingen van Teylers Museum. Daarnaast verzamelaarsechtpaar Marieke en Het was de eerste keer dat een • Tijdens de opening van Hulde! naar Otakar Duˇsek (1974) werd tussen Nederland en Turkije. Een kregen ze de kans om de tentoon­ Pieter Sanders opende op 19 januari Nederlands museum en Wikipedia kreeg staatssecretaris Zijlstra het unaniem tot winnaar ver­kozen. centrale plaats was ingeruimd voor stelling Hulde! Verering in de Gouden de tentoonstelling Met andere ogen. op deze manier samenwerken. complete Werelderfgoed dossier Het is de grootste internationale de Voyage Pittoresque van Antoine Eeuw uitvoerig te bekijken en kennis Tekeningen uit de collectie Sanders overhandigd en op maandag prijs voor hedendaagse penning- Ignace Melling, één van de meest met elkaar te maken. in het Prentenkabinet. 30 januari werd het bijna 10 kilo kunst en wordt eens in de vijf jaar gedetailleerde en invloedrijke • Kunst & Vliegwerk, het educatieve zware dossier in Parijs overhandigd uitgereikt aan een kunstenaar wiens publicaties over de Ottomaanse programma met kinderworkshops aan de directeur van het World werk een belofte vormt voor de cultuur. De publicatie is digitaal op de woensdagmiddag, bestond Heritage Centre van unesco. toekomst. Duˇseks werk was van toegankelijk gemaakt op de website op 14 maart 15 jaar. Dat werd samen 11 februari t/m 9 september te zien van Teylers Museum. met de jonge deelnemers gevierd. in de Penningvitrine. 54 55 In Teylers Museum kun je deze zomer zonder te verregenen of in te sneeuwen in de voetsporen treden van De Saussure, die al in 1787 de Mont Blanc beklom. Nuel Gieles, Haarlems Dagblad, 21 mei 2012

April Mei

• Op 16 maart werd de eerste editie • In de lezing Penningen en huwelijks­ • Op 28 april organiseerden het • Nelleke Noordervliet gaf op • Op 13 mei vond de eerste opname • Op 22 mei vond een private view van de Haarlemse Lente in Teylers portretten op 15 april stond em. hoog- museum en Wikimedia Nederland 6 mei een lezing over haar histori- plaats van het radioprogramma plaats van Naar de top. Expeditie Museum geopend door Joop Daal- leraar Kunstgeschiedenis (Universi- een studiedag in Teylers. Na een sche roman Vrij man. De lezing Mag Het Ergens Over Gaan? in Mont Blanc voor Vrienden en meijer, voorzitter van de Raad voor teit Utrecht) Eddy de Jongh stil bij inspirerende rondleiding achter vond plaats in het kader van de samenwerking met de lokale begunstigers van Teylers Museum. Cultuur. Tijdens dit evenement de vraag wat 17de eeuwse huwelijks­ de schermen in het depot Paleon­ tentoonstelling Hulde! Verering omroep Haarlem105 rtv. In dit • Op 26 mei opende in Het Prenten- openden alle Haarlemse heden- portretten en penningen over de tologie-Mineralogie konden in de Gouden Eeuw. radioprogramma interviewde Ziggy kabinet de tentoon­stelling Eet Sma­ daagse kunstinstellingen ’s avonds toenmalige werkelijkheid vertellen geïn­teresseerden samen met • Personen en instellingen die de Klazes iedere week een belangrijke kelijk!, een selectie van tekeningen hun deuren. (en wat niet). conser­vatoren van het museum restauratie mogelijk maakten van gast in het museum in het kader van en prenten uit eigen collectie • Museumdirecteur Marjan • Op 19 april kregen oud-leden aan de aanvulling van Wikipedia- de historische Mont Blanc maquet- duurzaamheid. Journalist Willem bestaande uit vijf gangen: Bijbel en Scharloo gaf op 18 maart de lezing van de Eerste en Tweede Kamer artikelen werken. te werden op 9 mei feestelijk ont- Middelkoop beet het spits af. mythologie, de dagelijkse maaltijd, Majesteitsschennis in metaal? in het een rondleiding door het museum. • Tijdens de Meivakantie van vangen in het museum. Zij hadden • Vlak voor de opening van Naar de het feestmaal, honger en stillevens. kader van de tentoonstelling Hulde! • Het jaarlijkse symposium van 28 april t/m 6 mei werden er extra meegedaan aan de crowdfundings- top. Expeditie Mont Blanc werden de • Dr. Debora Meijers nam op de European Botanical and Horti­ Kunst & Vliegwerk workshops actie ‘Adopteer een Berg’ en kregen gasten verrast door abseilers. Onder 30 maart afscheid van de Opleiding cultural Libraries Group vond georganiseerd en was Het Lab de gerestaureerde maquette als andere museumdirecteur Marjan Kunstgeschiedenis van de Univer­ op 27 april plaats in Teylers Museum. speciaal geopend voor jonge eersten te zien. Scharloo seilde ab van de monu- siteit van Amsterdam met een sym- bezoekers om te experimenteren mentale gevel. posium in Teylers Museum. Meijers met licht, kracht, geluid en is gespecialiseerd in de geschiedenis elektriciteit. van het verzamelen, ordenen en presenteren van kunstvoorwerpen vanaf de 18de eeuw.

56 57 Jan Hendrik Weissenbruch, (1824-1903), Gezicht op een stad bij zonsopkomst, ca. 1895-1900. Deze acquarel werd in 2012 aan­gekocht met steun van de BankGiro Loterij.

Jan Hendrik Weissenbruch was een van de belangrijkste kunste- naars van de Haagse School. Vooral zijn latere aquarellen zijn vermaard vanwege de manier waarop hij daarin het licht en de atmosfeer van vluchtige momen- ten wist te vangen. Met deze aqua- rel voegt Teylers Museum hiervan een bijzonder krachtig voorbeeld toe aan de collectie. Met slechts enkele sobere kleuren verbeeldde Weissenbruch een bijna abstracte, maar zeer stemmingsrijke zonsop- gang aan een haven. Juni Juli/Augustus September Oktober

• Op 2 juni 2012 bezochten de voor- • Lodewijk Gelauff kreeg op • Tijdens de tentoonstelling • Journalist en historicus Mark • Op 2 en 3 oktober inspecteerde • Maar liefst 300 Vrienden van malige ministers en staatssecreta- 16 juni de eerste prijs uitgereikt Naar de top konden mensen elke van Hattem vertelde op 2 september David Adshead, conservator van Teylers Museum kwamen op rissen van het kabinet Balkenende voor zijn bijdrage aan de Teylers zondag van de zomervakantie over het ontstaan van het alpinisme de National Trust in opdracht van 9 oktober naar de speciale avond­ I en II met partners het museum Challange, het samenwerkings­ – wanneer het weer het toeliet – in zijn lezing De beklimming als unesco het gebouwencomplex in ver- openstelling. voor een uitgebreide rondleiding project tussen Teylers Museum via een avontuurlijke klim de ontdekkingstocht. Het ontstaan van band met de Werelderfgoednominatie. • Van 12 t/m 16 oktober reisden de door directeur Scharloo en de staf- en Wikipedia. Sterrenwacht op het dak van de het alpinisme in de 19de eeuw. • De museumwinkel van Teylers Muse- Sterrenwachtleden, de vaste schen- leden Plomp, Hommel en Voogd. • Op 21 juni leidde conservator Bert Ovale Zaal bezoeken. 372 bezoe- • Op 25 september werd de binnen- um bestond in oktober tien jaar en kers binnen het Teylers Museum • Beroepsavonturier Bernice Sliggers een groep wetenschaps- kers in totaal beklommen de top landse en Belgische pers uitgeno- wordt al die jaren door trouwe vrij­ Fonds, in het voetspoor van Rafaël Notenboom gaf op zondag 3 juni journalisten rond in het museum van het museum. digd voor een speciale perspreview willigers gerund. Sinds de opening naar Urbino, Perugia en Rome. de lezing Tegenpolen. Een persoon­ in het kader van een excursiedag • Op 31 augustus vond op een van Rafaël. Ruim 40 journalisten in 2002 bezochten bijna een miljoen • Op 15 oktober leerden de leer­ lijke reis op smeltend ijs. De presenta- van de Vereniging voor Weten- stralende vrijdag de huwelijksvol- waren aanwezig. mensen de winkel! Er werden veel cata- lingen van Scholengemeenschap tie vond plaats in het kader van de schapsjournalisten in Nederland. trekking plaats van Evelien Klop • De directeur van het Albertina logi en boeken verkocht, naast helio- Willem Blaeu fresco’s maken nadat tentoonstelling over de Mont Blanc. • Op 27 juni werd de rijke collectie en Hugo Franck in de historische Museum in Wenen, dr. Klaus gravures van de Rembrandtetsen uit ze eerst kennis hadden gemaakt met • Op 10 juni organiseerden Teylers vogelboeken uit de bibliotheek van Gehoorzaal van Teylers Museum. Albrecht Schröder, opende op de collectie, bollen van de Teylertulp het werk van Rafaël. Hierna volg- en Athenaeum Boekhandel de Teylers Museum als webtentoon- In totaal vonden er 5 huwelijken woensdag 26 september onder grote en originele fossielen en mineralen – den nog vele scholen hun voorbeeld. interviewmiddag Op ontdekkings­ stelling opgenomen op Europeana, in het museum plaats in 2012. belangstelling de tentoonstelling de grote favorieten in het assortiment. • In de Herfstvakantie organiseerde reis met Redmond O’Hanlon en het Europese erfgoedportal onder Rafaël. • Op 8 oktober zat de Gehoorzaal het museum in het kader van de Reimar Schefold. De auteurs wer- de naam Birds from the Library • De dag na de opening werden de vol met Rafaël-belangstellenden. Campaign for Drawing tal van teken- den geïnterviewd door Tijs Gold- of Teylers Museum. Leuke rondleiding naar medewerkers en hun familieleden De hele dag spraken experts op activiteiten, waaronder vier ver- schmidt en Alexander Reeuwijk. de top van Teylers! uitgenodigd voor een exclusieve het symposium over de ster van de schillende workshops naakt­model bezichtiging van de tentoonstelling. Italiaanse Renaissance. tekenen. Rafaël vormde de grote Bedankt. inspiratiebron. Marianne & Gerrit, gastenboek, 13 juli 2012 60 61 Wetenschap ontmoet kunst! Falco B, Tripadvisor, 12 december 2012

November December

• De Kunstcollectie van Teylers • Op woensdag 7 november mocht • Teylers Stichting reikte op Museum werd met afbeeldingen van het museum zijn 100.000ste bezoeker 12 december in een volle Gehoorzaal nagenoeg alle objecten opgenomen verwelkomen. Maria Margraf werd de Gouden penning van het Tweede in de gekoppelde nationale collectie- deze dag bij binnenkomst verrast met Genootschap uit aan Annette Hem- database Digitale Collectie Neder- bloemen en een tas vol cadeautjes, mes-Hoogstadt en Greet Kuulkers- land (DiMCoN) en van daaruit naar waaronder de catalogus van Rafaël. Jungman. Zij hadden de prijsvraag Europeana, het digitale portal van • De feestelijke jubileumbijeenkomst van Teylers Tweede Genootschap Europese cultuur op 25 oktober. van de Nederlandse Fede­ratie van gewonnen met hun inzending over • 50 topstukken uit de bibliotheek- Vrienden­verenigingen vond plaats Middelnederlandse­ rijmspreuken. collectie van Teylers Museum wor- op 10 november­ in Haarlem in Teylers • Vanwege de grote belangstelling den sinds 30 oktober online gepre- Museum en het Frans Hals Museum. voor Rafaël golden er tijdens de senteerd in de collectiedatabase. • Het tweejaarlijks fundraising Teylers Kerstvakantie ruimere openings­ De titels, waaronder de mooiste Museum Gala, georganiseerd door tijden. De wachtenden buiten kregen Nederlandse atlas uit de 18de eeuw Teylers Museum Fonds, stond op warme chocolademelk en de bezoe- en Audubons beroemde Birds of 16 november in het teken van het Funda- kers binnen werden geamuseerd America, zijn als digitaal boek tiehuis. Begunstigers konden tijdens met verhalen over het museum en integraal door te bladeren via de deze avond o.a. een zaklantaarnrond­ de collecties. website van het museum. In totaal leiding door het Fundatiehuis volgen, • Op 31 december verwelkomde Maarten van Heemskerck (1498-1574), Van Heemskerck maakte deze tekening in de Stanze van gaat het om 140 banden en meer genieten van een optreden van Wende Teylers Museum zijn 147.500ste Vier engelen met emblemen van Paus Leo X, 1532 Rafaël naar een fresco van Rafaëls beroemdste leerling dan 47.000 pagina’s. Snijders en dineren in de Tweede bezoeker van het jaar 2012, een Giulio Romano. In de collectie bevindt zich een tekening Schilderijenzaal. Mieke van der Weij absoluut record in de geschiedenis Deze tekening is in 2012 aangekocht met steun van van Rafaël zelf voor diezelfde Stanze (maar dan voor een presenteerde de geslaagde avond. van het museum. het Mondriaan Fonds, de Vereniging Rembrandt ander vertrek), waarop een vergelijkbaar motief te zien is: en de heer Matthijs de Clercq in New York. een staande putto met een embleem van paus Leo X. 62 > In 2012 is veel bouwtechnisch en bouwhistorisch onderzoek verricht aan het Fundatiehuis. Onderzoeken naar de fundering wezen uit dat de verschillende bouwdelen (Fundatiehuis, Kaste­ leinswoning, Laboratorium) een wisselende ondergrond hebben. In overleg met de architecten, de monumentenexperts van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en van de Gemeente Haarlem, en de betrokken bureaus, is het plan ontworpen om onder de bestaande vloer een betonplaat te leggen van ongeveer 25 cm dik, die de hele oppervlakte van het pand beslaat, zodat in de volgende eeuwen het pand gelijkmatig zal verzakken en scheuren in muren en stuc­­- werk zoveel mogelijk vermeden worden.

< In mei 2012 werd de restauratie van het Het hoogtepunt van de restauratie van de Ovale Zaal was de nieuwe exterieur van de Ovale Zaal afgerond. houten trap, die gemaakt is van duurzaam Accoyahout. De trap kwam De zaal is weer wind- en waterdicht, in de zomer meteen goed van pas toen bezoekers van de tentoon­ de houtconstructie is hersteld, hang- stelling Naar de top de Sterrenwacht konden ‘beklimmen’. en sluitwerk is gerestaureerd en de gevel is voorzien van nieuw potdeksel-werk. Verslag van de Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht is verheugd over de resultaten Door onvoorziene omstandigheden ontstonden die het museum in 2012 wist te realiseren. Belangrijke in 2012 twee extra vacatures in de Raad, in plaats van tentoonstellingen en het hoogste aantal bezoekers ooit één. Zoals vastgelegd in de statuten en in het Reglement zijn enkele zichtbare wapenfeiten. De medewerkers van de Raad van Toezicht zijn de drie nieuwe leden van het museum verzetten eveneens veel werk in het aan de hand van de profielschetsen en na zorgvuldige digitale domein, waardoor grote delen van de collecties consultatie van alle betrokken partijen in de loop van online voor het publiek beschikbaar zijn gekomen. 2012 benoemd. Jan Maarten Boll droeg in de laatste vergadering De Raad van Toezicht kwam in 2012 zeven keer bij van het jaar de voorzittershamer over aan Klaas Knot, elkaar. Dat is ruimschoots meer dan in andere jaren. president van De Nederlandsche Bank. Mevrouw Het Activiteitenplan ten behoeve van de subsidieaan- Zoë Kwint, werkzaam als rector van het Stedelijk vraag bij het Ministerie van ocw, het oordeel daarover Gymnasium Haarlem, nam de plaats in van Madelon Financieel verslag van de Raad voor Cultuur, en het Nominatiedossier Kruijff, die een functie buiten het Haarlemse onderwijs voor het aanvragen van de Werelderfgoed status vorm- aanvaardde. Wim van Saarloos nam de plek in van den daarvoor voldoende aanleiding. De visie van de Robbert Dijkgraaf, die directeur werd van het Institute Raad voor Cultuur op Teylers Museum als een monu- for Advanced Study in Princeton. De heer van Saarloos ment met een museale waarde werd door de Raad van is werkzaam als directeur van de Stichting voor Toezicht niet gedeeld. Gelukkig heeft de Raad voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (fom). De Raad Cultuur het subsidieadvies na bezwaar bijgesteld, van Toezicht is bijzonder veel dank verschuldigd aan waardoor de oorspronkelijk voorgestelde bezuiniging de vertrekkende leden die zich allen op een geweldig bijna werd gehalveerd. betrokken manier voor Teylers Museum hebben ingezet.

De Raad van Toezicht heeft de regels van de Code De samenstelling van de Raad van Toezicht Cultural Governance omtrent goed bestuur nageleefd was per 31 december 2012 als volgt: volgens de statuten van de stichting en in het Regle­ment Prof. dr. K.H.W. Knot, voorzitter van de Raad van Toezicht. De Raad stelde de jaarreke- (opvolger mr. J.M. Boll per 11 december 2012) ning over 2011 in het voorjaar van 2012 vast en de begro- Mevr. drs. Z. Kwint, lid ting voor 2013 in het najaar. Het museum zal vanaf 2013 (opvolger van mevr. A.M.M. Kruijff per 28 juni 2012) kunnen beschikken over minder subsidie dan de jaren Prof. dr. ir. W. van Saarloos, lid ervoor. Het zal een echte uitdaging zijn om het bestaan- (opvolger prof. dr. R.H. Dijkgraaf per 21 september 2012) de niveau van de activiteiten zo goed mogelijk in stand Drs. F. Waller, penningmeester te houden door enerzijds de eigen inkomsten te ver­ hogen en anderzijds bezuinigingen door te voeren. Namens Teylers Stichting De Raad heeft er veel vertrouwen in, dat de medewer- Mr. J.J. van Es, vice-voorzitter kers van het museum zullen slagen een nieuw begro- Mr. J.E. Trip, lid tingsevenwicht te vinden gezien de vele mogelijkheden voor het genereren van extra inkomsten. 67 Toelichting op de jaarrekening 2012 Financieel overzicht

Het exploitatieresultaat over 2012 is het gevolg van Het jaar 2012 kon worden afge­sloten met een positief saldo EXPLOITATIEREKENING 2012 2011 BALANS PER 31-12-12 31-12-11 A enerzijds de opgelegde bezuinigingen door het Ministe- van 6.061. In 2011 is met de Raad van Toezicht afgespro- Baten E E Debet E E rie van ocw en anderzijds de grote inspanningen die ken het eigen vermogen te laten groeien tot A 600.000 per Teylers Museum zich heeft getroost om deze bezuini- 31 december 2013 zodat er enige weerstand beschikbaar is Subsidies ocw 2.926.024 2.962.571 Vaste activa 4.529.899 4.117.606 gingen op te vangen door het trekken van meer bezoe- om de financiële gevolgen van een onverhoopte calamiteit Overige subsisdies1 248.334 128.333 Vlottende activa 170.117 206.970 kers en het verwerven van extra inkomsten bij fondsen op te vangen indien er tijdelijk geen publieksinkomsten Eigen inkomsten 4.198.726 1.982.550 Vorderingen 744.175 845.370 en sponsors. Vergeleken met 2011 vertoonde het exploi- zouden zijn. De financiële positie van het museum is per tatievolume in 2012 een grote stijging. Deze stijging is 31 december 2012 volgens plan versterkt door de toevoe- 7.373.084 5.073.454 Liquide middelen 2.445.576 2.220.385 toe te schrijven aan de extra inkomsten en uitgaven ten ging van A 100.000. In totaal had het eigen vermogen per 7.889.767 7.390.331 behoeve van de Rafaël tentoonstelling en aan een legaat. 31 december 2012 een omvang van A 520.073. Lasten E E

Personeelskosten 2.302.940 1.988.117 Credit E E Verhouding eigen inkomsten 2012 Uitgave naar functie 2012 Afschrijvingen 92.517 -51.355 ten opzichte van totale inkomsten* Eigen Vermogen 520.073 416.417 8% Huur/beveiliging 201.229 191.968 16% Bestemmingsfonds ocw 11.721 9.316 Aankopen 392.915 374.675 Bestemmingsfonds 1.384.122 800.000 Overige lasten2 4.354.867 2.596.745 instandhouding/restauratie

4 40% 7.344.468 5.100.150 Egalisatiereserve 3.668.483 3.386.248 Voorzieningen 524.301 636.233

31% Diverse baten/lasten3 - 22.554- 28.548 Langlopende schulden - 133.742 Kortlopende schulden 1.781.069 2.008.223

Resultaat 6.062 1.852 ­7.889.769 ­7.390.331 60% ­­­­­­­­­­­ 40%

5% Dit verkort financieel verslag is ontleend aan het 1) Dit zijn subsidies uit publieke middelen. 2) In de overige lasten zijn o.a. de kosten van de Rafaël tentoonstelling en toevoegingen financieel jaarverslag 2012 van de Stichting tot aan bestemmingsreserves opgenomen. Ministerie van ocw Vaste Presentatie Beheer en Instandhouding van Teylers Museum. 3) In deze post zijn rentebaten, storting in de continuiteitsreserve en een vrijval van Bij dit financieel jaarverslag is een goedkeurende een reservering van vorig jaar opgenomen. Eigen inkomsten Tijdelijke Presentatie 4) Dit bedrag heeft betrekking op o.a. de in 1996 afgeronde verbouwing en nieuwbouw Onderzoek Registratie controleverklaring van de accountant verstrekt. van het museum. Elk jaar worden de afschrijvingen hierop in mindering gebracht. * Het Ministerie van ocw hanteert een afwijkende berekeningswijze. Conserveren en Restaureren ocw drukt de eigen inkomsten uit in een percentage van de gegeven subsidie. Het eigen inkomstenpercentage is dan 143,5%. Verwerven

68 69 Aanwinsten

kunstverzamelingen Schenking Livingstone gallery Legaten & kunstenaar Schenkingen Raquel Maulwurf (1975), Seascape XII, Legaat M.P. de Haas tekening, 2012 Chiel Braat (1962), Gezicht op de Lange Schenking mevr. J.C. van Vrede- Begijnestraat te Haarlem, tekening, van der Hoeven Schenking Johannes Marcus 2000; Gezicht op de Lange Begijnestraat, Gerrit Malleyn (1753-1816), Ruiter Carel Nicolaas Storm van ‘s-Gravesande Begijnhof en de Korte Begijnstraat te met koets en honden, schilderij, 1811 (1841-1924), Havenhoofd bij Vlissingen, Haarlem, tekening, 2000; Gezicht op de Johannes Elisa Criellaert (1816-1898), prent, 1861 Nauwe Appelaarsteeg en de Damstraat Jagers met hond, tekening, 1839; te Haarlem, tekening, 2001 Paard, tekening, 1839 Schenking van de heer en mevrouw Jan Caspar Philips (ca. 1700-1775), Alexander Henri Robert van Maasdijk Mosler-Reiss Jungit concordia mentes, prent, 1759 (1856-1931), Schetsboekje, 1907; Jean Claude Richard Saint-Non (1730- Jan Caspar Philips (ca. 1700-1775), Schetsboekje, 1905; Pronkbed van 1792), Recueil de Griffonis, de Vues, Jungit concordia mentes, etsplaat, 1759 Lodewijk XIV, tekening, 1876; Ruiter Paysages, fragments antiques et Sujets Anoniem, Portret van Theo de Haas Bijlagen in harnas, tekening, 1876; De très haut, historiques, gravés tant a’ l’eau-forte tekening, 1876; Point de vue du haut qu’au lavis par l’abbé de Saint-non Aankopen terasse Orange, tekening, 1876; 1/2 assis d’apres differents maitres des ecoles sur plage, tekening, 1876; Vent venu de italiennes et de l’ecole francaise, Aangekocht met steun van de la mer, tekening, 1906; Soleil, tekening, Album met ca. 290 prenten, 1780 BankGiro Loterij 1876; On sent la lumière, tekening, 1876 Henriëtte Ronner-Knip (1821-1909), Gerrit Malleyn (1753-1816), Album met Schenking mevr. A.E. Roodenburgh- De pianoles, schilderij, 1890 62 paardentekeningen, 1773; Vier losse van Looy Geer van Velde (1898-1977), Compositie, tekeningen van staande paarden, 1773 Jacobus van Looij (1855-1930), In ‘t café, tekening, 1947; Compositie, tekening, Sungua (jaartallen onbekend), Gezicht prent, 1875 1950 op de baai/haven van Macao, tekening, Jacobus van Looij (1855-1930), Jan Hendrik Weissenbruch, 1850; Head-quarters Canton, tekening, Nieuwjaarsdag, boek, 1916 (1824-1903), Gezicht op een stad 1850; Voormalige factorijen te Canton, bij zonsopkomst, acquarel, tekening, 1850; Gouverneurs Paleis Schenking prof. dr. Robert W. Scheller ca. 1985-1900 te Canton, tekening, 1850, Pagode H. Alken, The progress of motor car, prent, Willem Arnold Witsen, (1860-1923), te Canton, tekening, 1850, Shanghai, 1828; H. Alken, The progress of motor Gezicht op Ede in de winter, tekening, 1850 steam, prent; Josiah Allen, Dr. Church’s tekening, 1895 Joannes Bemme Adrz., (1775-1841), London & Birmingham Motor Car, Vignet met paardenkop en zadel, prent; C. Hunt, Mr. Hancock’s London Aangekocht met steun van de heer prent, 1800 & Paddington Motor Car ‘Enterprise’, Matthijs de Clercq, Mondriaanfonds Gerrit Malleyn (1753-1816), Vignet prent, 1833; Henry Pyall (1795-1833), en de Vereniging Rembrandt voor meester zadelmaker J.C. Dolk The New Steam Carriage, prent, 1828 Maarten van Heemskerck (1498-1574), te Rotterdam, prent, 1773; Serie van 11 Vier engelen met emblemen van losse prenten van paardenkoppen, 1773 Paus Leo X, tekening, 1532 William Nicholson, An Alphabet, boek, 1898; Schilderskistje, mahonie- hout, ca. 1800

71 Aangekocht met steun van de Stichting Johann von Goethe, porselein, circa 1922 Schenking mevr. mr. C. de Wit-In’t Veld, Opening van het Energie Bedrijf Herinnering aan het afscheid van de Deniz Seyda Tunca, vijf euro, Vrienden van Teylers Museum Friedrich von Schiller, porselein, circa 1922 uit de nalatenschap van haar man Amsterdam Museum, aluminium, 1987 gulden, zilver, 2001 Vierhonderd jaar diplomatieke Jonathan Seville Bragdon (1944), honderd jaar Noordzeekanaal, blik, 1976 dhr. drs. R.J. de Wit, oud commissaris Etstoel van Drenthe, zilver, 1987 Otto Jonkermann, Orlando, the city betrekkingen Nederland-Turkijë, Duinen bij Wijk aan Zee, tekening, 2010 Lello Scorzelli, Giovanni Montini, paus van de koningin in Noord-Holland Onthulling van het monument voor beautiful & international airport, eerste slag, zilver, 2012 David Haines (1969), Sketch (Boys in Paulus VI (1963-1978), brons, 1965 Anoniem, penningen: het Joodsch Werkdorp Nieuwe Sluis, brons, circa 1990 a field), tekening, 2010 Hendrik Walter, dubbele stuiver uit Vijftig jaar genootschap ‘Natura Artis brons, 1989 Paul Kramer, Vijftig jaar schutters­ Aankopen Rens Krikhaar (1982), Zonder titel (Vlot), Gelderland, zilver, 1785 Magistra’ (het latere Artis) te Amster­ Natuurmonumenten, vertind brons, vereniging Willem Tell te Roermond, tekening, 2012 dam, brons, 1888 Zegel van Alkmaar circa 1990 messing, 1973 Eddy Gheress (1944), De parel, Robert Nicol, Estuary, 2011, Scaffold, Schenking dhr. W. Roelants als papiergewicht, brons en steen, 1970 Firma Orfèvrerie Christofle te Parijs, Willem Vis (1936-2007), Hembrug en jaar­penning van de Vereniging tekening, 2011 Anoniem, penning, inwijding van Erepenning van de stad Troyes, verzilverd gespecialiseerd in galvanotechniek, Hemtunnel, zilver, 1983; 200 jaar haven­ voor Penningkunst, brons, 2012 Renie Spoelstra (1974), Archive: Forest#15, het universiteitsgebouw te Utrecht, brons, 1973 verzilverd, circa 1990 stad Den Helder, messing, 1988; Pieter Malcolm Appleby (1946), Congres tekening, 2011 in originele verpakking, brons, 1894 Erepenning van de stad Troyes, verzilverd Sleutel van Orlando, verbronsd, van Foreest (1521-1597), brons, 1997 fidem xxxii te Glasgow, brons, brons, 1976 circa 1990 Jacobus Westerik (1924), Van Gogh 1890- 2012 Schenking dhr. A. Staden Honderd jaar Noordzeekanaal aangebo­ Zegel van Muiderberg, brons, circa 1990 1990, met inscriptie van de Kamer van numismatisch kabinet Anoniem, taler uit 1780 van Maria den door de Kamer van Koophandel, Vierhonderd jaar Zijpe, symposium Koophandel, brons, 1990 Theresia, naslag, zilver, circa 2000 brons, 1976 Samenwerkingsorgaan voor toekomstige kustontwikkeling, natuurwetenschappelijke Schenkingen West-Friesland, brons, 1979 zilver, 1997 Schenking dhr. J.C. Zadoks bibliotheek Schenking dhr. J. van der Veen Erepenning van Darmstadt, goud, Vijfentwintigjarig bestaan van de Horlogesleutel met de buste van burgemees­ Schenking mevr. W. Mantje-Hollanders Otakar Duˇsek (1974), penningen: slag circa 1980 Bijzondere Bijstands Eenheden (bbe), ter Hooft Danielszoon, verguld brons, Schenking dhr. T.B. Hagendoorn Anoniem, Staatliche Porzellan-Manufactur bij Stalingrad, zilver, 2002; Václav Havel, zegel van San Francisco als papiergewicht, Justitie, vertind brons, 1998 zilver, 1788. J.A. Uilkens, Katechismus der natuur, te Meissen, porselein, 1922 zilver, 2005; eerbetoon aan politieke brons en marmer, circa 1980 Tweehonderdste herdenking van de slag Piet Esser (1914-2004), Jan Bronner door J.F. Martinet, verkort en naar 20 mark, noodmunt uit Leipzig, porselein, gevangenen, beton, ijzer, brood, 2006; Nationale Visserijdagen te Den Helder, bij Castricum 1999, wit metaal, 1999 zeventig jaar, brons, 1952 den tegenwoordigen staat der natuur­ 1922 slag bij Kursk 1943, zilver, 2008 zilver, 1986 Reinier Arondeaux (1655-1727)?, André Galtie (1908-1984), Jean-Henri kennis verbeterd, Amsterdam 1809 100 mark, noodmunt, verguld porselein, 1922 Vroedschapspenning van Alkmaar, Fabre, brons, 1952; Carl Linnaeus, zilver, zonder jaar (1692-1778) brons, 1985 Schenking dhr. Ph. Rümke Henk van Bommel (1938), Verplaatsing Hans Helldörfer (1928-2008), Beloning G.L.B. van Swieten, Commentaria van korenmolen ‘De Eersteling’ in de voor sprekers bij de Numismatische in Hermanni Boerhaave aphorismos gemeente Haarlemmermeer, brons, 1977 Kring Oost Nederland aan mw Zadoks- de cognoscendis et curandis morbis, Katinka Bruyn-Van Rood (1913-2000), Josephus Jitta, brons, 1975 5 delen en supplement, Leiden inhuldigingsmedaille, kroning van Niilo Kalervo Kallio (1909-1969), 1755-1776 koningin Beatrix, zilver en lint, 1980 Universiteit Helsinki, brons, 1967 Maria Carmela Colaneri (1963), H.J. Meijer en F. Hazekamp, Tien jaar Italiaanse Staatsarchieven, zilver, 1990 Numismatische Kring Groningen, fysisch kabinet Gustaaf Hellegers (1937), gepatineerd zink?, 1961 Honderdvijfentwintig jaar gemeente Guy Charles Revol (1912-1991), Schenking dhr. K. Schaafsma Haarlemmermeer, brons, 1980 Bruno Honoré de Balzac, brons, 1949 Precisiebalans, type gangbaar tot Ninaber van Eyben (1950), gulden, circa 1950 Overige schenkingen < Henriëtte Ronner-Knip (1821- Helmut Andexlinger (1973), twee euro, paleontologisch- 1909), De pianoles, ca. 1890, olie- Tien jaar muntunie, eerste slag, bime- mineralogisch kabinet verf op paneel. Aangekocht met taal 2012 steun van de BankGiro Loterij. Willehad Eilers (1981), vijf euro, Vijftig Schenking mevr. I van der Scheer, Dit schilderij werd 1897 aangekocht. jaar Wereld Natuur Fonds, eerste slag, firma La Donna In 1966 werd het doek ech­ter uit zilver, 2011 Amethistgeode, overlangs door­ Luc Luyckx, 50 eurocent, Instempeling midden gezaagd geldnood verkocht, zodat sindsdien voor het 40-jarig bestaan van de Twee reusachtige amethist­geodes die een kenmerkend schilderij van Numismatische Kring Lisse, eerste slag, voor de Mont Blanc tentoonstelling deze eind 19de eeuw zeer populaire noords goud, 2012 in bruikleen waren ontvangen, poezenschilderes ontbrak­ in de Tine Melzer, vijf euro, Nederlands werden na afloop van de expositie collectie. Dankzij de steun van Werelderfgoed: Grachtengordel van aan het museum geschonken. De Amsterdam, eerste slag, zilver, 2012 meer dan twee meter lange geode is de BankGiro Loterij heeft het Mirjam en Hester Mieras, vijf euro, overlangs doormidden gezaagd en museum het schilderij in 2012 Beeldhouwkunst, eerste slag, geeft zo een blik op de kristallisatie kunnen terugkopen. zilver, 2012 van het paarse amethist.

72 73 Bruiklenen Wat een wonderbaarlijk mooie schilderijen. Om heel zuinig op te wezen! Jelle Brouwer, gastenboek, 12 juni 2012

uitgaande kortlopende Utrecht, Museum Catharijneconvent, Naar de Top. Expeditie Mont Blanc langdurige bruiklenen J. Slikker, Voltana Wimshurst elektri- bruiklenen Vrouwen voor het voetlicht Genève, Musée d’histoire des sciences, aan teylers museum seermachine 1 schilderij van Wybrand Hendriks, 10 meetinstrumenten, 5 objecten, Vereeniging Haerlem, 1 gouden penning Nederland 1 tekening van Jan Mankes en 1 tekening 1 paar schoenen, 1 hamer, 1 wandel- Mr. J.M. Boll, 1 tekening van Avery van Elias Voet junior, 1912, inclusief Amsterdam, De Appel arts centre, van Gerke Henkes stok, 1 jas met pop, 1 bril, 1 comfoor, Preesman, Zonder titel, 1988 bruin leren doosje. Topsyturvy: de tegenwereld in kunst 2 lithos, 2 gravures Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Universiteit Leiden / Geldmuseum, en carnaval Amsterdam, Bijbels Museum, Brussel, Koninklijk Belgisch Instituut 1 tekening van Jacques de Gheyn II, 83 munten en 144 penningen 2 prenten van Jacques de Gheyn II, J.J. Scheuchzer, Geestelijke natuurkunde, voor Natuurwetenschappen, Studie van een boomstronk en een Stichting Roodenburg van Looy, 1 prent van Jacob Gole en 1 prent band 1 31 mineralen en 1 gipsen object plant op een muur, 1585; 52 boeken, munten uit de nalatenschap van de van Cornelis Dusart Leiden, Museum Boerhaave, 1 reliëf 6 penningen, 5 werken op papier en heer Roodenburg, aangevuld met Buitenland Almere, Ladonna, 2 amethistgeodes 23 parafernalia uit de nalatenschap diverse nieuwe aankopen, in totaal Amsterdam, Bijbels Museum, Glasgow, Hunterian Art Gallery, Woerden, Robin Baks, directeur van Boudewijn Büch 1.328 stuks Geloof in Natuur Rembrandt and the Passion Koninklijke Nederlandse Klim- en Diverse particuliere collecties, 1 prent van Karel van Mander 1 tekening van Rembrandt Harmensz. Bergsport Vereniging, 1 gravure, 6 schilderijen: van Rijn 1 oorkonde Charles Howard Hodges, Portret langdurige bruiklenen Den Haag, Haags Historisch Museum, Heemstede, Jaap Reesink, 3 pikkels, van Anthony Luden aan derden Fantasie en werkelijkheid. De stadsgezichten 1 prikstok, 1 prent Jan Adam Kruseman, Portret van van Bartholomeus Johannes van Hove inkomende kortlopende Haarlem, Soellaert, diverse bergsport­ Anna Catharina Luden-Duker Hollandsche Maatschappij te Haarlem, 1 schilderij van Bartholomeus Johannes bruiklenen attributen —, Portret van Jacob Hendrik Luden 1 schilderij, van Hove August Allebé, Portret van Johannes G. van de Sande Bakhuyzen, Rozen Hulde! Verering in de Gouden Eeuw Met andere ogen Luden, (met de op dit portret afgebeelde Museum Slager, Den Bosch 1 schilderij, Enschede, Rijksmuseum Twenthe, Amsterdam, Amsterdam Museum, Aerdenhout, 20 tekeningen uit de collec- wandelstok) P. Slager, Portret F. Slager High above ground 3 schilderijen, 1 Begrafenisschild, tie van Marieke en Pieter Sanders Jacob Buys (toegeschreven), Museum Het Rembrandthuis, drie 1 tekening van Koen Vermeule 1 grootzegel, 2 matrijzen en 4 stempels Groepsportret van de familie Heshuyzen prenten: 1 prent van Rembrandt Amsterdam, Rijksmuseum, 3 schilde­ Rafaël Lukas Kilian, Cecilia aan het orgel en 2 prenten van Jan Lievens Haarlem, Frans Halsmuseum (De Hallen), rijen, 3 penningen, 1 kan, 1 schaal, Wenen, Graphische Sammlung (sinds 1984) Naar zee. De zee in de Nederlandse kunst 1 haardplaat, 1 gildebus, 1 knottedoos, Albertina, 57 tekeningen en 1 prent Stichting Reinhold De Wilde, Sloten, sinds 1850 1 Hansje-in-de-kelder, 1 bierpul, Berlijn, Gemäldegalerie, 1 schilderij droeg in 2012 aan Teylers Museum 1 schilderij van Andreas Schelfhout 4 prenten en 1 miskelk Florence, Galleria degli Uffizi, de volgende objecten over: Antoni Dordrecht, Huis Van Gijn, 3 penningen, 1 schilderij Tàpies & Edmond Jabès, Ça suit son Haarlem, Frans Halsmuseum, 1 schilderij en 1 gravure Rotterdam, Museum Boijmans cours, geïllustreerde tekst, 1975; Allan Cornelis van Haarlem (1562-1638) Leeuwarden, Fries Museum, 1 schilderij Van Beuningen, 1 tekening Kaprow, A Calendar of happenings, 1 schilderij van Cornelis Cornelisz. Utrecht, Geldmuseum, 21 penningen, Amsterdam, Rijksmuseum, 1 tekening kalender, 1970; Hans van Hoek, (1947), Van Haarlem 1 handboek en 5 ontwerptekeningen Delft, Museum Tetar van Elven, Waterfall, tekening in inkt, 1998. 2 particuliere verzamelingen, 1 schilderij, 2 schilderijtjes De eerder in bruikleengegeven gege- Haarlem, Historisch Museum Haarlem, 3 stuks porselein ven werken van de Stiching Reinhold Geen cent te makken De Wilde staan vermeld in de voor- 1 schilderij van Wybrand Hendriks gaande jaarverslagen.

74 75 Stichtingen Hier leerde ik van mijn grootvader dat schoonheid een product van functionaliteit was. Bernlef, gastenboek, 2 februari 2012

teylers stichting rijmspreuken. De twee genootschappen Mevr. prof. dr. L.E.M. Vet, directeur malige schenkingen van particulieren Om trouwe leden die 10 of 15 jaar lid zijn De Stichting Vrienden van Teylers bestaan al sinds 1778. Nog altijd schrijven Nederlands Instituut voor Ecologie en erfstellingen zoals legaten en erfenis- speciaal te bedanken, werd op 7 decem- Museum ondersteunt de activiteiten De door Pieter Teyler van der Hulst zij prijsvragen uit en organiseren zij (nioo-knaw) en buitengewoon sen. Het grootste deel van dit kapitaal ber een speciale kunstbeschouwing van het museum door: (1702-1778) bij testament in het leven lezingen om de wetenschap te stimuleren. hoog­leraar evolutionaire ecologie, wordt beheerd als een endowment fund; georganiseerd in de Grote Herenkamer • Het ontwikkelen en onderhouden geroepen Teylers Stichting, ter onder- Wageningen Universiteit uit de opbrengst worden projecten van van het Fundatiehuis. van een actieve en enthousiaste steuning van behoeftigen en ter aan­ Teylers Godgeleerd Genootschap Prof. dr. N.C.F. van Sas, hoogleraar Teylers Museum ondersteund. Het Fonds Vriendenkring, moediging van godsdienst, wetenschap bestond in 2012 uit de volgende leden: geschiedenis na 1750, Universiteit heeft de culturele anbi status. Het Bestuur kwam in het verslagjaar • Grote afname van het kwartaalblad en kunst, is eigenaar van de gebouwen Prof. dr. M.J.J. Menken, hoogleraar van Amsterdam 4 maal in een reguliere bestuursverga­ Teylers Magazijn, en de collecties van Teylers Museum. Nieuwe Testament, Faculteit Katholieke Prof. dr. W. van Anrooij, Hoogleraar In totaal zijn er bijna 80 Sterrenwachters­ dering bijeen. Een belangrijk thema was • Een jaarlijkse donatie aan het museum. Theologie, Universiteit van Tilburg, Nederlandse letterkunde tot de die bijdragen aan dit fonds; tweederde de gedachtevorming over de fondswer- Teylers Stichting heeft sinds 1981 – het voorzitter tot 2 november 2012 Romantiek, Universiteit Leiden van hen doet dat door een periodieke vende taken van het Fonds, op basis van Voor de Vrienden werden in 2012 ver- jaar waarin Teylers Museum structurele Prof. dr. E. Noort, Honorair hoogleraar Dr. ir. W. van Saarloos, directeur Stichting schenking in termen van lijfrente gedu- een door bureau Van Dooren Advies uit- scheidene evenementen georganiseerd. overheidssubsidie toegekend kreeg – Oude Testament, Rijksuniversiteit fom te Utrecht rende vijf jaar, anderen schenken een­ gebracht rapport. Daarnaast is in een Op 7 maart was er een speciale wel­ het beheer van het museum door middel Groningen, voorzitter per 2 november Prof. dr. F.H. van Lunteren, hoogleraar malig een groot bedrag of schenken in aparte commissie geregeld vergaderd komstavond voor de nieuwe Vrienden van een convenant overgedragen aan de 2012 geschiedenis van de Natuurweten­ natura. In 2012 hernieuwden 2 leden hun over de organisatie van het Gala. uit het voorgaande kalenderjaar. Op Stichting tot Beheer en Instandhouding Mevr. prof. dr. E.G.E. van der Wall, schappen aan de Universiteit Leiden en schenkingsakte en kwamen er 15 nieuwe 14 april kwamen 110 vrienden naar de van Teylers Museum. hoogleraar geschiedenis van het aan de vrije Universiteit te Amsterdam leden bij. Het bestuur van Teylers Museum Fonds Voor­jaarsdag met gastspreker, dr. René christendom, Universiteit Leiden was als volgt samengesteld: van Stipriaan, over ‘Ooggetuigen van Teylers Stichting is verantwoordelijk Prof. dr. H.L. Beck, hoogleraar gods­ Dankzij een zorgvuldig beleggings­- Mevr. mr. P.W.M. Borghouts- de Gouden eeuw’. Op 22 mei volgde voor de twee reeds in Teylers testament dienstwetenschap, in het bijzonder van de Teylers Stichting wordt, zoals in het beheer waren de resultaten dit jaar ruim De Wolf msm, voorzitter een Private View van de tentoonstelling genoemde genootschappen, te weten het islam, Faculteit Geesteswetenschappen, testament bepaald, bestuurd door A 300.000. Aan Teylers Museum werd Ir. C. van Bladeren, vice voorzitter Naar de top! Expeditie Mont Blanc, waar Godgeleerd Genootschap en het Tweede Universiteit van Tilburg een college van vijf Directeuren. een bedrag toegezegd van A 50.000, ten A. Boogaarts, penningmeester ruim 70 Vrienden gebruik van maakten Genootschap, en voor de Teyler Leer­ Dr. V. Kal, Universitair hoofddocent In 2012 hadden hierin zitting: behoeve van de restauratie van de Eerste Mevr. mr. A.M. Davina, bestuurslid maakten. De jaarlijkse excursie ging stoel aan de Universiteit Leiden. De leer- wijsbegeerte aan de Faculteit der Mr. C.G.A. van Wijk, presiderend Schilderijenzaal. Mr. J.J. van Es, namens Teylers Stichting dit jaar naar het Werelderfgoed stoel wordt sinds 1 september 2007 door Geesteswetenschappen Universiteit directeur Mr. Th. W. van Grafhorst, bestuurslid Droogmakerij De Beemster. prof. dr. Frans van Lunteren bezet. Hij van Amsterdam Mevr. R.A.M. van Voorst van Beest- Om het jaar wordt door Teylers Museum Mevr. G.A. Lindenbergh-Sluis, richt zijn onderzoek op de geschiedenis Prof. dr. M. Barnard, hoogleraar Gunst, secretaris Fonds een Fundraising Gala georgani- bestuurslid Op 9 oktober was een bijzondere Najaars­ van de Nederlandse Natuurwetenschap­ Praktische Theologie aan de Protestantse Mr. J.E. Trip, penningmeester seerd, ten behoeve van de financiering Mr. M.J. Wesseling, bestuurslid bijeenkomst tijdens een besloten avond, pen tussen 1815 en 1940 en op Teylers Theologische Universiteit te Amsterdam. Mr. J.J. van Es van bijzondere restauratieprojecten. geheel in het teken van de tentoonstelling Museum in het bijzonder. Binnen de Bijzonder hoogleraar Liturgiewetenschap Mevr. drs. J.R. Beets-Hehewerth In 2012 was de opbrengst van dit vierde Rafaël met een lezing door Michiel Plomp, leerstoel is Martin Weiss als promoven- aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Teylers Museum Gala A 120.000 die ten Stichting Vrienden van hoofdconservator, over Rafaël als kunste­ dus werkzaam. Weiss houdt zich bezig Buitengewoon Hoogleraar Praktische goede zal komen aan het Fundatiehuis­ Teylers Museum naar van heilige Madonna’s én womanizer’. met de geschiedenis van Teylers Museum Theologie aan de Universiteit van gelieerde stichtingen project. Een fantastisch resultaat! De Stichting Vrienden van Teylers Hier kwamen ruim 300 Vrienden naartoe. in de 19de eeuw. Stellenbosch, Zuid Afrika Museum is opgericht in 1975 en wil de Teylers Museum Fonds Tijdens de Rafaël tentoonstelling werd bloei van Teylers Museum versterken Tot slot werd op 10 november in samen- In 2012 reikte het Tweede Genootschap Teylers Tweede Genootschap bestond Teylers Museum Fonds heeft als doel een bijzondere Sterrenwachtavond door het wekken en stimuleren van werking met de Vrienden van het Frans de gouden penning uit aan dr. A.C. in 2012 uit de volgende leden: bij te dragen aan het zelfstandig voort­ georganiseerd. Ook nam een aantal belangstelling voor het museum en door Hals Museum een ledendag verzorgd voor Hemmes-Hoogstadt en drs. M.E.M. Mevr. prof. dr. I.M. Veldman, bestaan van het museum en doet dat Sterrenwachters deel aan een speciaal het ter beschikking stellen van geldmid- de landelijke Federatie van Vrienden van Kuulkers-Jungman voor hun inzending emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis, door het bijeenbrengen en beheren van voor hen georganiseerde reis naar Italië, delen. De Stichting heeft de culturele musea, die zijn 30-jarig jubileum vierde. ‘Tes beter versint eermen beghint’ Over­ Vrije Universiteit, voorzitter een kapitaal. Dit kapitaal wordt voorna- In de voetsporen van Rafaël, in aanwezig- anbi-status. wegingen bij het opzetten en realiseren van Drs. A. Pol, oud-conservator Geldmuseum, melijk gevormd door periodieke of een- heid van de directeur en de hoofd­ een reperto­rium van Middelnederlandse Utrecht conservator.

76 77 In 2012 had het museum 1257 Vrienden, Stichting Roodenburg van Looy overige stichtingen waarvan 81 nieuwe Vrienden. De dona- De stichting heeft ten doel het verkrij- Lezingen en presentaties ties van deze Vrienden, renteopbreng- gen, bewaren, beheren, uitbreiden en Stichting Circusarchief Jaap Best sten en enkele bijzondere schenkingen in stand houden van de muntenverza­ De doelstelling van deze stichting is het in samenwerking met Teylers Museum zorgden voor ruim A 63.000,- aan meling, schilderijenverzameling en bewaren, beheren, onderhouden en in inkomsten. De Stichting kon in 2012 de andere verzamelingen op het gebied stand houden, aanvullen en uitbreiden A 80.000 aan Teylers Museum uitkeren, van kunst, kunstnijverheid en boeken, en voor een breed publiek toegankelijk waarvan A 50.000 t.b.v. de restauratie bijeengebracht door de heer Willem maken van de verzameling circusaffiches van de Tweede Schilderijenzaal. Het Roodenburg Senior, de heer drs. Willem van Jaap Best. Deze collectie valt niet overige bedrag werd onder andere Roodenburg Junior en mevrouw Anna onder de primaire doelstelling van gebruikt voor de bekostiging van rond- Elisabeth Roodenburg - van Looij. Teylers Museum. Teylers Museum ont- leidingen en voor de aanschaf van eigen- De stichting tracht haar doel te bereiken vangt een vergoeding voor de opslag tijdse tekenkunst. door haar verzamelingen onder te bren- en beheer van de collectie. gen in Teylers Museum. In 2012 hadden 6 bestuursvergaderingen De collectie wordt sinds juni 2005 ge- Hulde! Verering in de Gouden Eeuw, Penningen en huwelijksportretten, lezing Tegenpolen. Een persoonlijke reis op plaats. Aan de vergaderingen nam ook In 2012 breidde de stichting haar bij presenteerd op de website www.circus­ opening van de tentoonstelling met door em. hoogleraar Kunstgeschiedenis smeltend ijs, lezing door beroeps­avon­ de directeur van Teylers Museum deel Teylers Museum beheerde collectie museum.nl en sinds dit jaar eveneens bijdrage van prof. Maarten Prak Eddy de Jongh (Universiteit Utrecht), turier Bernice Notenboom, 3 juni. om het belang van de Vrienden voor uit met de aankoop van een zilveren op www.digitalecollectienederland.nl (Universiteit Utrecht)en Halbe Zijlstra, 15 april. het museum te onderstrepen. nooddaalder van Deventer uit 1672 en van de Rijksdienst voor het Cultureel Staatsecretaris­ van Onderwijs, Cultuur Op ontdekkingsreis met Redmond twee zilveren denarii van de Romeinse Erfgoed. Met 7.359 circus­posters, en Wetenschap, 28 januari. Symposium European Botanical and Horti­ O’Hanlon en Reimar Schefold, inter­ De bestuurssamenstelling per Republiek op naam van Julius Caesar 7.931 circus­foto’s en circa 400 prenten cultural Libraries Group, met bijdragen viewmiddag door evolutiebioloog Tijs 31 december 2012: uit de periode -49/-48 en -47/-46. is deze site het grootste online circus­ De brieven van Johannes: reconstructie van Brent Elliott en Debbie Lane (Royal Goldschmidt met antropoloog Reimar Mr. Th.W. van Grafhorst, voorzitter De collectie heeft eind 2012 een omvang museum ter wereld. In 2012 werden van een vroegchristelijk conflict, winter­ Horticultural Society, uk), 27 april. Schefold en reisschrijver Alexander Mevr. M.I. Adriaanse, secretaris van 1.328 voorwerpen. 7 objecten en 46 zeldzame circusboeken lezing van Teylers Stichting door prof. Reeuwijk met avonturier Redmond Drs. J. Reesink, penningmeester aan de site toegevoegd. Deze circus­ dr M.J.J. Menken, hoogleraar Nieuwe Vrij man, lezing door auteur Nelleke O’Hanlon, 10 juni. Mevr. J.J. Bonset, evenementen Het bestuur was in 2012 als volgt boeken (3.647 spreads) zijn integraal te Testament aan de Faculteit Katholieke Noordervliet over haar historische Mevr. drs. M. Th. Naber, bestuurslid samengesteld: raadplegen met een zogenaamde boeken- Theologie (Universiteit van Tilburg), roman ‘Vrij Man’, 6 mei. Prijsuitreiking bijdrage Teylers Challenge, namens het museum Mevr. A.E. Roodenburg - van Looij, viewer die gefinancierd kon worden 29 januari. het samenwerkingsproject tussen Wiki- voorzitter dankzij een genereuze schenking van Naar de top. Expeditie Mont Blanc, media en Teylers Museum om informatie Het volledige jaarverslag is verkrijg­- Drs. J.H. Schröder, bestuurslid mevr. H.J.M. Best-Otte. Uitreiking Jaap van der Veen / Teylers opening van de tentoonstelling met over de rijke collecties en de geschiedenis baar bij de Vriendenadministratie Mr. J.E. Trip, bestuurslid Museum Prize aan de Tsjechische pen- bijdragen van Peter Winnen, o.a. winnaar van Teylers Museum in meerdere talen t 023 553 19 84 (woensdag en vrijdag Drs. C. baron van Tuyll van 12.221 bezoekers legden 21.122 bezoeken ningkunstenaar Otakar Duˇsek, met film- van de bergetappes naar Alpe d’Huez beschikbaar te maken op Wikipedia, 8.30-12.30 uur) of mailen naar Serooskerken, bestuurslid af, keken naar 221.581 webpagina’s en fragment en dankwoord van Otakar in de Tour de France van 1981 en 1983. aan Lodewijk Gelauff, 16 juni. [email protected]. bleven gemiddeld ruim 4 minuten op Duˇsek in het Nederlands en onthulling Stichting Fonds Matthijs de Clercq de site. De meeste bezoekers kwamen van de Penningvitrine door Jaap van der Mag het ergens over gaan? Wekelijks praat- De beklimming als ontdekkingstocht, Stichting Van Regteren Altena- De in 2004 opgerichte stichting heeft uit Nederland, gevolgd door Duitsland, Veen, 11 februari. programma op Radio Haarlem 105 door lezing door historicus en journalist/ Loman Fonds als doel het verlenen van financiële steun Verenigde Staten, Japan en Spanje. presentatrice en journaliste Ziggy Klazes fotograaf Mark van Hattem, 2 september. De stichting heeft als doel het verlenen aan Teylers Museum voor uitbreiding 56 % van de bezoekers bezocht de site Lucas van Leyden als wonderkind, in Teylers Museum, met bijdragen van van financiële steun aan Teylers Museum van de tekeningencollectie. Het kapitaal voor het eerst. De stichting participeert winterlezing van Teylers Stichting Willem Middelkoop (oprichter van het De Stad Als Podium, met muziekoptreden voor uitbreiding van de collecties teke- van de stichting is bijeengebracht door in het Overleg Circus Collecties Neder­ door Mevrouw prof. dr I.M. Veldman, Commodity Discovery Fund, publicist), in de Gehoorzaal van The Mount Fuji ningen en prenten, munten en pennin- de heer Matthijs de Clercq. Alleen de land (occn) met o.a. Theater­instituut em. hoogleraar Kunstgeschiedenis tot Gerben Jan Gerbrandy (Europarlementa- Doomjazz Corporation en Wooden Saints gen, fossielen en mineralen, boeken opbrengsten uit het kapitaal kunnen Nederland, Bijzondere collecties van de ca. 1800 (Vrije Universiteit), Amsterdam, rier D’66), Yoerie Albrecht (Directeur de en rondleidingen met zaklantaarns door voor de handbibliotheken en voor de worden aangewend voor de collectie­ Universiteit van Amsterdam en De Piste. 26 februari. Balie), Pepijn Vloemans (Wetenschappe- het museum en de tentoonstelling Naar Natuurwetenschappelijke Bibliotheek. vorming. In 2012 werden geen aankopen In 2012 werden er bruik­lenen beschik- lijk Bureau GroenLinks), Presley Bergen de Top. Expeditie Mont Blanc, 8, 9 sep- gedaan die gefinancierd werden door baar gesteld ten behoeve van de tentoon- Elementaire deeltjes, hovo cursus door (Beter Onderwijs Nederland), Jan van tember. Het bestuur van het Van Regteren deze stichting. stelling 125 jaar Carré in Amsterdam. J.W. van Holten, K.J.F. Gaemers, B. van Betten (oprichter Nudge), Dick Leurdijk Altena-Loman Fonds is in 2012 Eijk en M. de Jong, 13 maart t/m 24 april. (vn Deskundige), Jaap Peters (Slow Rafaël, opening van de tentoonstelling eenmaal bijeengekomen en was als Het bestuur was als volgt samengesteld: Het bestuur kwam in 2012 drie keer Management/Rijnlandse organisatie), met bijdragen van dr. David Rijser, volgt samengesteld: Mevr. drs. M. Scharloo, voorzitter bijeen en bestaat uit: Haarlemse Lente, cultureel festival in Rudolf Kampers (Global Thinking), universitair docent (Universiteit van Mevr. drs. F. van Regteren Altena, Dr. M.C. Plomp, bestuurslid Mevr. H.J.M. Best-Otte, voorzitter Haarlem met de opening in Teylers Alexander Rinnooy Kan (Voorzitter Raad Amsterdam) en publicist, dr. Klaus voorzitter Mr. J.E. Trip, bestuurslid Ir. R. Ballot, secretaris Museum door Joop Daalmeijer, voor­ van Commissarissen Nederlandse Bank), Albrecht Schröder, directeur van de Mevr. drs. M. Scharloo, penningmeester/ Mr. H.J. Voogd, penningmeester zitter van de Raad voor Cultuur en Paul Gilding en Lester Brown (The great Albertina Wenen, en een interview door secretaris Mevr. drs. M. Scharloo, bestuurslid paneldiscussie tussen Michiel Hogen- disruption/Full planet, Empty plates), Ziggy Klazes, journalist en presentator Mr. J.E. Trip, bestuurslid B.C. Sliggers, bestuurslid boom (kunstblog We Like Art!), Petra Ilco van der Linde (Masterpeace), 13, 20, met Michiel Plomp, hoofdconservator Kuipers (Motive Gallery) en Roos van 27 mei; 3, 7, 24 juni; 9, 16, 23 september; Kunstverzamelingen, 26 september. Put (Kunstbeeld), 16-18 maart. 7, 14, 28 oktober; 11, 18, 25 november en 2 december.

78 79 Personeel Fantastisch. Blij dat Teylers steeds z’n basis houdt en toch weet te vernieuwen! J. Schippers, gastenboek, 9 november 2012

Rafaël Symposium, met lezingen van Het totaal aantal fte’s in dienst van Mevr. L. IJpelaar, ma, medewerker J. Blijleven, medewerker Digitalisering Mevr. A. Planting-Haringsma, Oproepkrachten dr. M.C. Plomp, hoofdconservator het museum op 31 december 2012 was Digitalisering (t/m 31 mei), medewerker Mevr. ir. V. Bongers, hoofd Gebouwen medewerker huishoudelijke dienst W.W. van den Akker, Lab-begeleider Kunstverzamelingen Teylers Museum; 35,5 (41 personen). Wanneer de grote Publiekszaken (vanaf 1 juni) (vanaf 1 april) F.C.I. Rijkes, beveiliger Mevr. P.R. Baartmans, Publiekszaken dr. David Rijser, docent Klassieken (Uni- groep vrijwilligers en rondleiders wordt N.H. Vennik, medewerker Technische Mevr. drs. R.E. Compagner, medewerker Mevr. V.E.M. Schoots, beveiliger Mevr. M.F. van den Berg, Publiekszaken versiteit van Amsterdam); prof. dr. Jeroen meegerekend zijn er circa 120 personen Dienst Personeelsadministratie en commerciële Mevr. D. Smakman, beveiliger Mevr. S.M. Blokland, Publiekszaken Stumpel, hoogleraar Kunstgeschiedenis werkzaam in het museum. zaken J.C.F. Veldkamp, beveiliger D.R. Böing, Lab-begeleider (Universiteit Utrecht); prof. dr. Paul van Het ziekteverzuim in 2012 was 6,09 % Kabinetten en Restauratieatelier L. den Hollander, hoofd Financiële R. van der Woerdt, beveiliger (t/m 30 september) den Akker, hoogleraar Kunstgeschiedenis tegenover 6,12 % in 2011. Er was geen J. Borkent, medewerker Bibliotheek Administratie (a.i., t/m 31 augustus) Mevr. M.W. Brüggemann, Lab-begeleider (Vrije Universiteit); prof. dr. Henk van arbeidsgebonden verzuim. T. van Druten, ma, conservator tentoon­ Mevr. G.W.S. de Koning-Pater, winkel­ Rondleiders en museumdocenten Mevr. R. van Buuringen, Lab-begeleider Veen, hoogleraar Kunstgeschiedenis stellingen Kunstverzamelingen manager, vanaf 1 april ook huismeester A.J.Q. Alkemade S.C. Draijer, Lab-begeleider (Rijksuniversiteit Groningen) en dr. In 2012 waren de volgende personen E. Fens, medewerker papierrestauratieatelier Drs. W. Meyboom, systeembeheerder P. Bakker Mevr. A.E. Ebbenhorst, Lab-begeleider Bram de Klerck, docent Kunstgeschiede- werkzaam in Teylers Museum: Kunstverzamelingen P.J. Rietveld, medewerker Financiële Mevr. K. ter Beek L.A. Heeren, Lab-begeleider nis (Radboud Universiteit Nijmegen). Mevr. R.E. van Gulik, hoofd papier­ Administratie en commerciële zaken P.M. Broekens M.A.W. Helmich, Bedrijfsvoering Dagvoorzitter was prof. dr. Harald Hen- restauratieatelier Kunstverzamelingen Mevr. C.M. Stroomer, medewerker B.C. Caron (vanaf 1 december) drix, hoogleraar Italiaanse taal en cultuur bestuur en personeel Mevr. M.M. van Hoeken, medewerker Winkel Mevr. E. Cnossen Mevr. A.S. Hommel, Bedrijfsvoering (Universiteit Utrecht), 8 oktober. Bibliotheek L. van de Vrande, onderhoudsmedewerker H. Doeleman (vanaf 15 oktober) Bestuur en directie Drs. M.A.M. van Hoorn, conservator (freelance, 26 juni t/m 31 oktober) D. Geelen I. Koorn, Lab-begeleider Teylers Ontmoet, interviewavond i.s.m. Mevr. drs. M. Scharloo, directeur Fysisch Kabinet/Bibliothecaris/ Mevr. H.E. Werner, ma, Office Manager P. van Graafeiland Mevr. C.S. Korver, Lab-begeleider Atheneum Boekhandel Haarlem met bestuurder Archiefbeheerder B.N. Wolff, onderhoudsmedewerker Mevr. L. Hemelaar-van der Boom Mevr. A.H. Kramer, Publiekszaken interviews door nrc recensent Roderick Mevr. N.E. Kersten-Pampiglione, (vanaf 1 september) Mevr. B. van Heurn (vanaf 23 mei) Nieuwenhuis en reisschrijver/fotograaf Staf papierrestaurator Kunstverzamelingen M. Zegel, fotograaf Mevr. E. Hoekstra J.M. van Kuik, Lab-begeleider Alexander Reeuwijk met Marijke Barend- Drs. M.A.E. Hommel, hoofd E.M. Koek, conserveringsmedewerker R.D. Zeldenrust, projectmedewerker Mevr. L. ’t Hooft-van der Linden S.F. van Kuik, Lab-begeleider van Haeften en Hetty Plekenpol, kunst- Publiekszaken Mevr. C.S. Langedijk, medewerker Gebouwen (12 november t/m Mevr. A. Hoogland-Snackers (t/m 30 september) historica Ella Reitsma en conservator Dr. M.C. Plomp, hoofdconservator collectie Kunstverzamelingen 11 december) Mevr. A. Kodde-van Marle Mevr. M.J. van Leijden, Lab-begeleider Kees Moeliker (Natuurhistorisch Kunstverzamelingen Drs. J.E.L. Pelsdonk, conservator Ir. R.A.J.M. van Zutphen, hoofd K. van der Lee Mevr. M.H.M. Nederstigt, Lab- Museum Rotterdam), 22 november. Mr. H.J. Voogd, hoofd Bedrijfsvoering Numismatisch Kabinet Gebouwen en Installaties (freelance, Mevr. drs. D.B. Lentz begeleider J.W. Pette, restaurator Fysisch Kabinet t/m 27 maart) Mevr. A. Mense Mevr. I.M. Nieuwenhuijs, Lab-begeleider Duurzame godsdienst: pleidooien voor Fundatiehuis en Werelderfgoed (freelance) R. Middelburg P.T. Roelvink, Beveiliging (vanaf religieus liberalisme, winterlezing van Mevr. drs. M.Th. Naber, hoofd Mevr. C.G. Schollaardt, project­ Beveiliging en Facilitaire Zaken Mevr. A.M.E. Nibbering, docent 1 september) Teylers Stichting door prof. dr. Ernestine Fundatiehuis medewerker Bibliotheek (15 juni t/m J.G.P. Janssens, hoofd Beveiliging en Kunst & Vliegwerk Mevr. J.J. Scholten, Lab-begeleider van der Wall, lid Teylers Godgeleerd Drs. E. van der Spek, projectmedewerker 31 augustus) Facilitaire Zaken (vanaf 6 augustus) Mevr. L. Oostdam, docent Kunst Mevr. M. Wentink, Beveiliging Genootschap en hoogleraar Geschiede- Werelderfgoed (t/m 29 februari) B.C. Sliggers, conservator Paleonto­ W. de Jong, beveiliger & Vliegwerk Mevr. L.C. Wille, Lab-begeleider nis van het Christendom (Universiteit logisch-Mineralogisch Kabinet E.N. van Katswaarde, beveiliger Mevr. M.M. Ram Leiden), 25 november. Publiekszaken Dr. J. de Vos, ‘scientific associate’ L.J. Komduur, beveiliger Mevr. A. Schreuder Vrijwilligers Mevr. F.M. Budding, ma, medewerker Paleontologisch-Mineralogisch Kabinet Mevr. M.A.E. Lips, beveiliger Ir. B. Vernooy Mevr. A. Anspach, winkel Prijsuitreiking Gouden penning van het Communicatie & Marketing (t/m 31 december) F.M. Loerakker, beveiliger Mevr. drs. A. Wilhelmus-Koning Mevr. drs. C.A. Arnold, papier­ Tweede Genootschap van Teylers Stich- Mevr. G.F. Doorlag, medewerker Mevr. S.M. Meynaar, suppoost Mevr. E.M. de Wolf restauratieatelier­ Kunstverzamelingen ting aan dr. A.C. Hemmes-Hoogstadt Publiekszaken Bedrijfsvoering (t/m 31 juli) en archief en drs. M.E.M. Kuulkers-Jungman, G.J. Janse, ma, projectleider Digitalisering Mevr. J. Akkerman, hoofd Financiële R. Moore, hoofd Beveiliging en Facilitaire Vrienden van Teylers Museum Mevr. P.M. van Bladeren-Viëtor, archief 12 december. Mevr. drs. F.E. Kroon, medewerker Administratie (vanaf 15 augustus) Zaken (t/m 31 augustus) Mevr. J.A. Kohn, administratie Mevr. C. Bakker, winkel (vanaf Educatie O.F. Bastiaanse, onderhoudsmedewerker E.M. Mulder, beveiliger 28 september) A.E. Pelt, medewerker Tentoonstellingen (t/m 14 juni)

80 81 Mevr. E. Blom, winkel Mevr. C. Schoonhoven-Eschbach, ondernemingsraad organogram Mevr. I. de Boer-Kleinman, bibliotheek Kunstverzamelingen Publiekszaken, Kunst & Vliegwerk Mevr. L. Schornagel, winkel Niet alleen voor het museum, maar ook Mevr. C.H. Borkent, winkel Mevr. L. Schumm-Tensen, winkel voor de or was 2012 was een druk en Directeur Mevr. J. Bremmers, winkel Mevr. S. Stemerding, Kunstverzamelingen enerverend jaar. De or bracht een posi- P. Broekman, winkel (vanaf 1 november) tief advies uit naar aanleiding van de Projectmedewerker Hoofd M. Bueno de Mesquita, winkel Mevr. J. Stemp, winkel advies­aanvraag van de directie over de Werelderfgoed Fundatiehuis Mevr. H. Doodeman, winkel E. Verburg, winkel (vanaf 28 september) inzet van uitzendkrachten tijdens de (vanaf 15 juli) T. Voet, winkel Rafaël tentoonstelling. Ook ging de Mevr. M. Drost-Driessen, winkel Mevr. H. Wessels, Publiekszaken, Ondernemingsraad akkoord met het Hoofd Collectiebeheer Hoofd Publiekszaken Hoofd Bedrijfsvoering Mevr. H.M. Dutilh-von Schmidt Kunst & Vliegwerk instemmingsverzoek van de directie Seidlitz, winkel Mevr. L. Willems, Publiekszaken in­zake de tijdelijke verruiming van werk- Mevr. J. ten Elze, winkel Mevr. T. van Zwol, winkel (vanaf tijden tijdens de Rafaël tentoonstelling. Fysisch Kabinet Tentoonstellingen Secretariaat (t/m 31 augustus) 28 september) • Conservator • Medewerker • Officemanager Mevr. J. Emerson, winkel De raad boog zich in 2012 onder andere • Restaurator • Medewerker Technische • Medewerker Personeels­ Mevr. M. Faber, winkel Stagiaires over de volgende onderwerpen: de bezui- Dienst administratie H. Franse, winkel en bibliotheek Mevr. B.A. Bot, Fundatiehuis (t/m 5 juni) nigingen, de nieuwe vakantie­regeling, Paleontologisch- • Medewerker Vrienden­ Mevr. L. Gebing, winkel Mevr. A.H.J. van Galen, Publiekszaken ontwikkelbeleid, mobiliteitsmanagement, Mineralogisch Kabinet Communicatie & Marketing administratie Mevr. A. Groen, winkel (13 februari t/m 12 juli) de woon-werkverkeer­regeling, de over- • Conservator • Medewerker W. Groeneveld, papierrestauratieatelier Mevr. B.S. Karten, Publiekszaken gang naar het nieuwe pensioenfonds, • Scientific Associate Financiële Administratie Kunstverzamelingen (21 september t/m 31 december) veiligheidszorg en de bezetting van Educatie • Afdelingshoofd Mevr. C. Kardol, winkel (t/m 31 decem- Mevr. A.H. Kramer, Publiekszaken het dienstrooster van de suppoosten. Kabinet der • Medewerker • Medewerker • Medewerkers Commerciële ber) (31 januari t/m 18 mei) Eén or lid nam deel aan het landelijk Kunstverzamelingen Zaken Mevr. A.A.C.W. van Kesteren, archief Mevr. C.K. Mensing, Kunstverzamelingen overleg voor de nieuwe cao. • Hoofdconservator Digitalisering (vanaf 8 november) (6 februari t/m 25 mei) • Conservator • Projectleider • Medewerker Systeembeheer Mevr. J. van Keulen, winkel D. Vartija, Verlichting (t/m 24 januari) Het overleg met de directie vond 6 maal • Beheerder Mevr. B. van der Klooster, winkel Mevr. M. Watanabe, Restauratie atelier plaats, de raad vergaderde 6 maal, en Administratieve ondersteuning W. Koops, Publiekszaken (13 augustus t/m 28 september) er werd 1 maal met de voorzitter van de Papierrestauratieatelier • Medewerker Digitale Fotografie Mevr. C.S. Korver, Publiekszaken Mevr. P.D. Woudsma, Publiekszaken Raad van Toezicht vergaderd. Op 17 april • Afdelingshoofd • Fotograaf (vanaf 31 juli t/m 31 augustus) (15 februari t/m 13 mei) • Restaurator vond er een achterbanraadpleging plaats. • Medewerker digitalisering I.J.F. Kroon van Diest, Publiekszaken, • Medewerker Restauratie Rondleidingen • Museumdocent Kunst & Vliegwerk Omdat Frans Loerakker per 1 januari 2013 • Medewerker Conservering • Medewerkers Kunst & Gebouwen en installaties Mevr. H. Krijnen, Publiekszaken, aftrad als lid van de Ondernemingsraad, Vliegwerk • Afdelingshoofd Kunst & Vliegwerk werden er verkiezingen uitgeschreven. Numismatisch Kabinet • Rondleiders • Onderhoudsmedewerker Mevr. E. Kuiper, winkel Er meldde zich één kandidaat, die con- • Conservator • Lab-begeleiders Mevr. C. Kwand, winkel form artikel 9 van het Reglement van de Beveiling en Mevr. V.F. de Leeuw, winkel Ondernemingsraad van Teylers Museum, Wetenschappelijke Facilitaire Zaken P. Loomans, winkel geacht is te zijn gekozen. De medewer- Bibliotheek • Afdelingshoofd Mevr. F. Los, winkel kers van het museum, de Onder­nemings­ • Bibliothecaris • Beveiligers Mevr. H.M. de Lugt, winkel raad zelf én de directie zijn Frans bijzon- • Medewerkers Bibliotheek • Medewerkers Huishoudelijke Mevr. O. Magis, winkel der veel dank verschuldigd voor zijn Dienst Mevr. W. Mol, winkel (vanaf 1 augustus) jarenlange inzet voor de or. Archief Mevr. D. Mol-Blinxma, winkel • Beheerder Winkel Mevr. G. Negenborn, Publiekszaken, De or was in 2012 als volgt samengesteld: • Assistent • Manager Kunst & Vliegwerk Fieke Kroon, voorzitter • Medewerker Mevr. W. Odekerken-Montfoort, winkel Frans Loerakker, plaatsvervangend • Verkopers Mevr. P. Peterse (vanaf 1 september) voorzitter Mevr. C.A.P. Phan Tan Luu, Bea de Koning, secretaris Museumcafe Restauratieatelier (t/m 29 februari) • Extern Mevr. A.A.P. Poutsma, Publiekszaken en bibliotheek Kunstverzamelingen Mevr. M.M. Ram, Kunstverzamelingen (t/m 2 februari) H. Scheffer, Publiekszaken

82 83 Externe activiteiten en publicaties It feels like we travelled in time! Gastenboek, 3 juni 2012

externe activiteiten Namens Teylers Museum bijwonen Lezing Medals in Display over het Lid Benoemingsadviescommissie Teylers Lezing The German mineral trade and M. Plomp begrafenis prof. dr Gerard Turner in tentoonstellen van penningen uit de leerstoel, Verlichting en religie, Teylers Museum on the basis of 18th – Boekbespreking van A. Stefes, F.M. Budding Islip (Oxford), die op 19 juli overleed. Gouden Eeuw. Congres fidem xxxii, Universiteit Leiden century labels, 7th Inter­national ‘Die Sammlungen der Hamburger Juryvoorzitter bas Grafiekprijs 2012 Glasgow, 13 juli Lid Amsterdam Economic Board Conference on Mineralogy and Kunsthalle Kupferstichkabinett, Band F. Kroon kernteam Toerisme en Congressen Museums, Dresden, 29 augustus. 3: Niederländische Zeichnungen 1450- T. van Druten Vertegenwoordiger Teylers Museum M. Plomp Adviseur nominatiedossier werelderf- Lezing Freaks in het circus, Amsterdamse­ 1850’ in: The Burlington Magazine 154, Lid Bestuur Stichting Tubelight in de Vereniging van Science Centra Lid Keuringscommissie Tekeningen­ goed Van Nelle Fabriek, Rotterdam Museumnacht, Universiteits­ 2012, pp. 127-128 Lid Bestuur Vereniging Nederlandse (vsc) dagen, georganiseerd door Origine, Adviseur Mondriaan Fonds bibliotheek Bijzondere Collecties, ‘Acht muzen van Jan Snellinck’, in: Liber Kunsthistorici Lid enne (Educatie Netwerk Noord- Haarlem Lid Panel bij presentatie Blauwdruk Amsterdam, 3 november Amicorum Dorine van Sasse van Ysselt, Lid Raad van Advies Historisch Hollandse Erfgoedinstellingen) Lid Editorial Advisory Board Master van Nationaal Historisch Museum, rkd, Den Haag 2012, pp. 37-42 Museum Haarlem Voorzitter Werkgroep Erfgoededucatie Drawings 26 maart H.J. Voogd Boekbespreking van J. Bolten, Abraham Juryvoorzitter Jan van Gelderprijs van de Stichting Erfgoed Haarlem Lezing Rafaël in Haarlem. Inleiding College studenten Museologie Lid Raad van Toezicht Patronaat, Bloemaert c. 1565-1651. The drawings, Slotwoord afscheidssymposium op de eerste Rafaël tentoonstelling Universiteit Leiden, 6 april Haarlem i-ii, in: Oud Holland 125 (2012), van Debora Meijers bij de uva, Marijke Naber in Nederland, Rafaël symposium, Lezing Teylers Werelderfgoed pp. 215-220 Teylers Museum, 30 maart Lid Bestuur Stichting Muzenforum Teylers Museum, 8 oktober Jaarvergadering icomos, 6 juli Rafaël en zijn school, Haarlem/Zwolle Artist-talk met kunstenaar Maartje Bloemendaal Sterrenwachtreis In de voetsporen College studenten Wetenschaps­ publicaties 2012 (redactie en essay ‘De herkomst Overmars, 37pk Platform voor Lid Bestuur Luperpedia Foundation van Rafaël, Urbino, Perugia, Rome, communicatie univer­siteit Leiden, van Rafaëls tekeningen in Haarlem Kunsten Haarlem, 21 oktober 12-16 oktober 14 september J. Pelsdonk en Wenen’, pp. 31-39, en de helft J. Pelsdonk College Het aankoopbeleid van Teylers College studenten Werelderfgoed, ‘Hulde! Verering in de gouden eeuw’ van het catalogusgedeelte). Vertaald R. van Gulik Secretaris van het Koninklijk Neder­ Museum in de 19de eeuw en het huidige Erasmus Universiteit Rotterdam, De Beeldenaar 36 (2012) 29-31 als Raphael and his School, Haarlem/ Lid Bestuur Sectie Veiligheidszorg lands Genootschap voor Munt- aankoopbeleid, vu Amsterdam, 19 december Hulde! Penningkunst in de Gouden Eeuw, Zwolle 2012 en Facilitymanagement van de en Penningkunde 29 november Haarlem/Zwolle 2012 (redactie met ‘Amoureuze verwikkelingen rond een Nederlandse Museumvereniging Secretaris Stichting Nederlandse B.C. Sliggers M. Plomp ‘De geschiedenis op orde. Romeinse villa’, Kunstschrift 4 2012, Lid Stuurgroep Nationale Projectgroep Penningkabinetten M. Scharloo Lid Gemeentelijk Adviesorgaan kior Collectioneurs, netwerken en ver­ pp. 32-41 Collectie Hulpverlening Secretaris Sectie Historische Musea van Lid Raad van Toezicht Haarlem (Kunst in openbare ruimte), Haarlem zamelingen in de Gouden Eeuw’, Lid redactie rn-m@gazine de Nederlandse Museumvereniging­ Marketing Adviseur Tattoo Museum Amsterdam, pp. 51-78 en ‘Tentoongestelde werken’, M. Scharloo Lezing De geschiedenis van poederige tech­ Redacteur Tijdschrift De Beeldenaar Lid Muntadviescommissie Ministerie Henk Schiffmacher pp. 121-135) Teylers in Haarlem. Nomination by the nieken, tijdens de pastel-mid­dagen van Opening van de feestelijke bijeenkomst van Financiën (tot 1 december) Ontvangst Wikipedia-auteurs en inleiding ‘ ’s Hertogenbosch 1998: ein riesiger kingdom of The Netherlands for inscrip­ Restauratoren Nederland sectie Boek, ter gelegenheid van het veertig jarig Lid Toetsingscommissie Fonds over de geschiedenis van paleontologie niederländischer Münzfund (verbor- tion on the unesco World Heritage List, Papier en Fotografisch Materiaal, bestaan van de Numismatische Kring Ondersteuning Science Centra en mineralogie in het depot van het gen um 1305/1306) mit einigen deut- Haarlem 2012 (samen met E. van Regionaal Archief Nijmegen, 15 en 22 Bloembollenstreek, 27 oktober Penningmeester ArtTable Nederland museum, Haarlem, 21 januari schen Neuigkeiten’ Gerd Dethlefs, der Spek) november Lezing German coins in Dutch Coin Finds Lid Editorial Board The Medal Lezing Teylers Museum tijdens de Ver­ Arent Pol und Stefan Wittenbrink (red) ‘Majesteitsschennis in metaal?’ Hulde! voor het gecombineerd congres Lid Stuurgroep Meer dan Waard van lichting, Helikon, Heemstede, 13 februari Nummi docent! Münzen – Schätze – Penningkunst in de Gouden Eeuw, M. van Hoorn van de Deutsche Numismatische de Nederlandse Museum Vereniging Lezing In het spoor van de Beagle, jaar-­­ Funde. Festschrift für Peter Ilisch zum Haarlem/Zwolle, 2012, pp. 25-39. Lid Audit Committee ehbl Gesellschaft, de Verein für Münz­ Lid commissie Asscher-Vonk van de club oud-hbs leerlingen, Haarlem, 65. Geburts­tag am 28. April 2012 ‘Leren van je opa’, Boekman 92 Organisatie van de 19de meeting van freunde Westphalen und Nachbar­ Vereniging van Rijksgesubsidieerde 16 februari (Osnabrück 2012) 409-421 Cultuuroverdracht, 2012, pp. 57-63 de European Botanical and Horti­ gebiete en het Koninklijk Nederlands Musea en de Nederlandse Museum­ Voordracht Second Nature, opening ‘Loodgrijze luchten en een dode goud- cultural Libraries Group i.s.m. twee Genootschap voor Munt- en Penning­ vereniging tentoonstelling Guy Tillim, Huis vis. fidem in Glasgow’ De Beeldenaar collega’s van het Nationaal Herbarium kunde ter ere van het afscheid van Lid Jury Edgar Donckerprijs 2012 Marseille, Amsterdam, 2 maart 36 (2012) 247-250 Nederland, in Leiden en Haarlem van Peter Ilisch, Duisburg, 2 juni Lid Curatorium Teylers leerstoel 25-28 april Geschiedenis van de Natuurweten­ schappen, Universiteit Leiden

84 85

Colofon

Samenstelling en redactie Teylers Museum Froukje Budding, Femke Gerritsma, Spaarne 16, 2011 ch Haarlem Michel Hommel, Teylers Museum t 023 516 09 60 f 023 534 20 04 Ontwerp e [email protected] Studio Berry Slok, Amsterdam www.teylersmuseum.nl

Fotografie Openingstijden museum Roy Beusker, Koos Breukel (Omslag en dinsdag t/m zaterdag: 10 – 17 uur pagina 2, 5, 6, 8, 16-17, 22-23, 24, 35, 36-37, zon- en feestdagen: 12 – 17 uur 38-39, 40, 66, 70, 86-87), Bas Czerwinski, Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag Kees van de Veen, Han Vogel, Martijn gesloten. Zegel (Teylers Museum) De Natuurwetenschappelijke Biblio­ Vertaling theek, de studiezaal van de Kunst­ Vertaling Inleiding en Missie: verzamelingen en het Numismatisch David Alexander Kabinet zijn op afspraak te bezoeken. Vertaling Voorwoord: David McKay, Christy de Back Vertaling artikel Jessica Durlacher: Sam Herman

Druk StyleMathôt

Deze publicatie kwam mede tot stand dankzij drukkerij StyleMathôt.

© copyright 2013 Teylers Museum

88 5 Wat je hier ziet is de weg naar het ontstaan van onze kennis van de wereld en de veelsoortige toepassingen ervan. Jessica Durlacher

6