e Spreer e Spreer e otre  e otre 

e Spreer e otre  Ic str, e oer-oor ee 1 t/ 9 et ee e ee 1 t/ 9  ees oers et ee e  ees oers Henk Sprenger De avonturen van Kick Wilstra, de wonder-midvoor

Deel 1 t/m 9 met een inleiding van Kees Volkers

1 Kees Volkers is historicus, strip- en voetballiefhebber en oud supporter van Fortuna Vlaardingen. Voor de Nederlandse Sportbibliotheek (deel 14, uitg. Thomas Rap) schreef hij eerder Het Verzwegen Oranje – Nederlandse internationals in oorlogstijd.

2 Kick Wilstra, held van zijn tijd

‘Dat wordt een reuze voetballer!’ 4

Drie idolen in één – Kick, Faas en Abe 8

Kick Wilstra – De avonturen van een wonder-midvoor 16

Kick Wilstra kan alles! 24

Het Nederlands voetbal in de tijd van Kick Wilstra 38

‘Lelijke prof !’ – Perikelen rond het professionalisme 46

Kick Wilstra – De jaren gaan tellen 54

Henk Sprenger – Een passie voor tekenen 60

N0ten • Bronnen • Illustraties 79 ‘Dat wordt een reuze voetballer!’

Als Kick Wilstra in het Friese Veendorp wordt geboren, zit vader Fabe Wilstra net op de tribune naar een voetbalwedstrijd te kijken. ‘Dat ’t nou juist vandaag gebeuren moest!’, verzucht Fabe, terwijl hij zijn hoed vasthoudt en naar huis holt. Eén plaatje later tilt de kersverse vader zijn zoon uit de wieg, het blijkt een energiek ventje. ‘Wat een kerel!’ roept vader trots uit, ‘Dat wordt een reuze voetballer!’ Het mannetje schopt al voortdurend zijn dekentjes weg. ‘En daarom zullen wij jou Kick noemen!’, besluit vader lachend. Aanvankelijk lijkt er van Fabe’s voorspelling weinig terecht te komen. Kick gaat liever vissen. Maar als hij eenmaal de smaak te pak- ken krijgt gaat het hard: Kick begint er steeds meer zin in te krijgen. Zodra hij de leeftijd heeft, wordt Kick lid van de Veendorpse V.V., waar de kenners zijn buitengewone aanleg onmiddellijk in de gaten hebben.

Tienduizenden jongens dromen ervan om een beroemde voetballer te worden. En tienduizenden vaders en opa’s die ooit jongens waren, droomden ervan om een beroemde voetballer te worden. En al die jongens en ex-jongens weten precies hoe die droom er uit ziet: je zit als junior te kijken naar een belangrijke wedstrijd van ‘het eerste’, dat plotseling een mannetje tekort komt. Door omstandigheden zijn er geen invallers, dus word jij van de tribune geplukt! De stand is 3-3. En dan scoor jij in de laatste minuut het winnende doelpunt, met een omhaal in de kruising! Het stadion kolkt van vreugde en je wordt op de schouders van je medespelers van het veld gedragen. En dan word je wakker: het was maar een droom… Er is tot nu toe maar één voetballer bekend die dit daadwerkelijk overkwam: Kick Wilstra, de wonder-midvoor! 4 Boven • Advertentie voor Kick Wilstra in Kapitein Rob’s vrienden, 15-11-1949. Links • Omslag voor het eerste nummer van het vernieuwde weekblad Robs Vrienden.

Ook blijft het boeiend om naar de strip te kijken als historisch feno- meen: wat zegt het over zijn tijd, over de toen geldende moraal, die ook in de voetbalwereld onder druk lag? Denk vooral aan de felle discussies die oplaaiden tussen voor- en tegenstanders van oprecht amateurisme en ‘Betaald Voetbal’. Het is een steeds terugkerend thema bij Kick Wil- stra, die aanvankelijk hardnekkig amateur blijft, maar uiteindelijk toch zwicht voor het profcontract. Historische feiten husselt Sprenger graag door elkaar, maar door de vele verwijzingen naar ware gebeurtenissen en de sfeer die Sprenger weet op te roepen blijft de strip ook nu de moeite waard. Daarnaast zullen liefhebbers de techniek van Henk Sprenger nog steeds weten te waarderen. Het pure handwerk is soms van een grote schoonheid. Niet altijd, want je kunt ook wel zien wanneer hij wat meer haast had, maar als hij er voor ging zitten kon Sprenger prachtig voetballers tekenen! Henk Sprenger is een tekenaar die past in een nieuwe, op Ameri- 6 Drie idolen in één – Kick, Faas en Abe

Toen Henk Sprenger werd gevraagd om een voetbal- strip te maken, was zijn eerste zorg een hoofdfiguur te bedenken. Sprenger ruim 35 jaar later: ‘Ik wilde niet dat er één bestaande voetballer model stond. Mijn held moest in ieder geval een aanvaller zijn. Een keeper kan een strafschop stoppen, maar daar- mee houden zijn heldendaden wel op. Mijn figuur moest veel doelpunten maken. Ik zocht een goed klinkende naam, maar geen bestaande. Kick Wilstra is inderdaad een samenvoeging van de namen van Kick Smit, en .’ Een gelukkige greep, vond Sprenger zelf ook: een naam met een verhaal, die klonk als een klok.

8 Drie idolen in één – Kick, Faas en Abe

Links • Kick Smit (tweede van links) staat klaar voor interland tegen België, 31 maart 1935 (4-2). Midden • Het debuut van Kick Wilstra tegen Frankrijk (4-1). Rechts • Het befaamde binnentrio Faas Wilkes, Abe Lenstra en , de opvolger van Kick Smit. Onder • Kick Wilstra traint zijn zonen.

Met ‘de koptechniek van Kick Smit, de sierlijke Luxemburg. Maar Smit, die aanvoerder zou stijl van Faas Wilkes en het spelinzicht (en de zijn, moest zich op het laatste moment ziek kuif) van Abe Lenstra’, aldus Erik Janssens op afmelden. zijn Wilstra-website, ‘was Kick Wilstra de beste Toch is er één wedstrijd geweest waarin voetballer die Nederland ooit heeft gehad’. 1 het drietal gezamenlijk optrad. In de voor- Kick Smit (1911-1974, 29 interlands) was toen bereiding voor de interland tegen Luxemburg overigens al op zijn retour. Faas Wilkes (1923- speelde het Nederlands Bondselftal een 2006, 38 interlands) en Abe Lenstra (1920-1985, oefenwedstrijd tegen het Zwaluwen-elftal 47 interlands) behoorden tot een jongere (een soort Jong Oranje) in het Sparta-stadion generatie Nederlandse voetbalhelden. Ze (27-2-1946). Daar vormde het illustere drietal hebben ook nooit met zijn drieën tegelijk in het meest gevreesde ‘binnentrio’ ooit. Neder- het Nederlands Elftal gespeeld. In 1946 had land won met 4-3, het trio scoorde drie keer dit kunnen gebeuren in de wedstrijd tegen (2 x Lenstra, 1 x Wilkes). 9 De drie ‘virtuozen’ naast elkaar in Nieuwe Voetbalglorie van Aad van Leeuwen uit 1947. 10 Hij werkt als trainer bij verschillende clubs Maar Abe was ook goed in dammen! (Haarlem, RCH, HBC, Alkmaar ‘54, Aalsmeer en Abe speelt zijn eerste interland in maart 1940 Wijk aan Zee) en zestien jaar lang is hij docent in . Hij scoort, maar tegen Luxem- op het CIOS. Kick verdient verder de kost burg wordt een blamerende 4-5 nederlaag als melkboer, ijsventer, sigarenwinkelier en geleden. Zijn laatste interland is tegen de kioskhouder aan de Krocht in Haarlem, waar Belgen, in maart 1959 (2-2). Ook hier scoort Abe. hij onder meer voor zestig cent per stuk In totaal speelde Abe Lenstra 47 interlands, Kick Wilstra-boekjes verkoopt. waarin hij 33 doelpunten maakte. Dat hadden er veel meer kunnen zijn, als het interland- Abe Lenstra voetbal geen zes jaar op zijn gat had gelegen Abe Lenstra, het ‘grillige genie’ uit Heeren- vanwege de oorlog. Of als Abe wat minder veen, wordt algemeen beschouwd als een van recalcitrant was geweest. Hij ligt regelmatig de beste Nederlandse voetballers ooit. Zijn overhoop met de bonzen van de voetbalbond, populariteit had hij niet alleen te danken aan die hem een slechte instelling verwijten en zijn weergaloze schijnbewegingen, maar zeker hem daarom regelmatig passeren. Tot het volk ook aan zijn grillige persoonlijkheid, waarbij weer om Abe begint te roepen en ze hem toch hij soms opzichtig lak had aan de autoritaire maar weer opstellen. heren van de keuzecommissie van de KNVB. Hij speelde vaak briljant, maar soms leek het of hij er weinig zin in had en raakte hij geen bal. Een grote handicap was zijn vliegangst; Abe ging dan liever met de auto. In dat opzicht Boven • Abe Lenstra. had Abe niets met Kick Wilstra gemeen. De Rechts • Het team van in 1950 met Abe overeenkomsten moeten we zoeken in het Lenstra (staand tweede van rechts). Ook de broer van voetbalgenie, zijn populariteit en natuurlijk Abe, Jan Lenstra (staand geheel links), speelt op het de haarlok. Ook blonk Abe net als Kick Wilstra hoogste niveau. uit in verschillende sporten; hij behoorde tot de top in het kortebaanschaatsen, waarmee hij menige geldprijs binnenhaalde. Dat schoot heren van de voetbalbond, die de amateur- dan weer in het verkeerde keelgat van de bepalingen nauwlettend in het oog hielden. 12 Ondertussen speelt Abe vooral met Heeren- veen de sterren van de hemel. Abe had voor veel geld in het buitenland kunnen spelen, maar hij is er nooit op in gegaan. Eén keer scheelt het weinig. Het Italiaanse Fiorentina biedt hem 100.000 gulden, exclusief maand- salaris en premies! Dat zijn ongehoorde bedra- gen in 1950. Uiteindelijk besluit Abe toch maar in Heerenveen te blijven, want, legt mevrouw Lenstra uit: ‘Abe heeft een vaste betrekking. Er is pensioen aan verbonden. Dat gaat verloren als we weggaan. Abe is naar de burgemeester geweest om te vragen of hij na die twee jaar weer terug kon komen op de secretarie. Maar die garantie kon niet worden gegeven. Het is erg veel geld dat men ons aanbiedt, maar zoals we het nu hebben is het best naar onze zin…’ ‘Abe gaat niet!’ kopt de krant. ‘Opluchting in Heerenveen’. Na de invoering van het ‘Betaald Voetbal’ vertrekt Abe in 1955 voor 25.000 gulden naar , waar hij nog een aantal goede jaren meemaakt. Boven • Faas Wilkes vertrekt naar Italië met zijn gezin. Faas Wilkes Links • Wim van Wieringen tekent in het blad Sportief Faas (Servaas) Wilkes debuteerde op 17-jarige in 1949. De Munck laat Lotsy zweten en Wilkes gaat leeftijd bij de Rotterdamse club Xerxes . Hij naar Italië. Lenstra krijgt een voorwaardelijke schor- was een van de eerste Nederlandse voetbal- sing omdat hij in een advertentie ‘aanbevelingen’ lers die voor groot geld naar het buitenland zou hebben gedaan voor een bepaald merk schoe- vertrok. Hij is een van de meest stijlvolle nen, hetgeen in strijd is met de amateurbepalingen. 13 spelen is hij weg. Na drie jaar verhuist hij naar Torino en daarna naar Valencia, waar hij onder meer samen speelt met Alfredo di Stefano. Wilkes is de eerste Nederlandse voetballer die in het buitenland de absolute sterrenstatus bereikt. Het was Wilkes die model stond voor de Kick Wilstra die naar het Italiaanse Titan verhuist om profvoetballer te worden. In 1956 keert Wilkes terug naar Nederland waar in- middels ook ‘betaald voetbal’ wordt gespeeld. Voor 50.000 gulden per jaar gaat hij bij VVV voetballen, in Venlo. Hij komt inmiddels weer uit voor het Nederlands Elftal. Daarna speelt Wilkes nog voor Fortuna ’54 en zijn oude club Xerxes, waar hij op 40-jarige leeftijd zijn actieve voetballoopbaan afsluit. Hierna opent hij een modezaak in Rotterdam. Kick Wilstra kende hij nog wel, van vroeger, uit de krant. Maar meer ook niet. ‘Ik heb me nooit echt met die figuur ge- identificeerd. Maar dat ze gevreten werden, die strips, dat is wel zeker. Vroeger tenminste. Nu zou dat, denk ik, niet meer kunnen. In mijn tijd was je veel sneller een held.’

Linksboven • Wilkes in het elftal van Inter . Linksonder • Zijn ploeggenoot keeper Franzosi duikt op in de strip van Kick Wilstra als keeper van Titan. Rechts • Een collage over Faas Wilkes die in Valencia een legende werd (ontwerp: Paco Ruiz). 15 Kick Wilstra – de avonturen van een wonder-midvoor

Kick Wilstra maakt zo veel indruk tijdens het scholen- kampioenschap, dat hij een aanbod krijgt om in het junioren- team te spelen van eersteklasser Victoria. Het is het begin van een bliksemcarrière. Via Jong Oranje en het Nederlands Elftal brengt Kick het zelfs tot een uitverkiezing in het Europese Elftal. Ondertussen viert hij triomfen in de Nederlandse, Engelse en Italiaanse competitie, waar hij de amateurstatus verruilt voor die van profvoetballer. Omdat hij veel moet reizen komt Kick vaak in onverwachte situaties terecht, treedt hij op als redder van drenkelingen en gecrashte piloten, en krijgt hij te maken met een hele reeks boeven, schurken, omkopers en kidnappers. Tussendoor sticht hij een modelgezin en werkt hij aan een succesvolle ingenieurs- carrière.

16 Op oefencampagne Kick Wilstra – de avonturen Bij Victoria valt Kick met zijn neus in de boter, want hij mag mee op oefencampagne naar het walhalla van het voetbal: Engeland. De eerste van een wonder-midvoor wedstrijd in Londen wordt gewonnen met 3-2, dankzij een hattrick van Kick, waaronder de winnende treffer in de laatste minuut. Ook in de resterende wedstrijden laten de jongens van Victoria zien dat ze in Nederland best wel kunnen voetballen: ze verliezen maar één keer, toevallig de wedstrijd waarin Kick speelt met een splinter in zijn oog. Kick kent ook tegenslag. Zijn vriend Sproet komt onder een auto en raakt verlamd. Uiter- aard laat Kick zijn invalide vriend niet in de Cruciale momenten in Kick Wilstra’s jeugd: zijn eerste Victoriashirt en de wonderbaarlijke genezing steek en hij neemt hem in de rolstoel mee van Sproet, wanneer hij Kick redt van de verdrinkingsdood. naar de wedstrijden van Victoria.

Kicks spel valt zo op dat hij uitgenodigd wordt hij zijn makker met veel moeite in de boot: voor Jong Oranje. Bij zijn debuut wint Neder- zijn spieren doen het weer! land met 2-1 van Oostenrijk, Kick scoort beide Kick maakt niet lang daarna een droom- treffers. Dat had er één meer kunnen zijn, want debuut in het Eerste van Victoria. Hij is mee op gegeven moment haalt Kick zo hard uit, dat als supporter naar een uitwedstrijd als de de aan flarden geschoten ‘leren kick’ vlak voor auto met reservespelers in een sloot rijdt. de doellijn blijft liggen: wat een pech! Kick moet invallen! In zijn veel te ruime tenue Tijdens een zeiltochtje met zijn invalide is het even wennen voor Kick. Victoria staat vriend dreigt het noodlot toe te slaan als het bij rust met 3-0 achter. In de tweede helft gaat stormen en Kick wordt geraakt door een krijgt Kick het op zijn heupen en vlak voor giek en bewusteloos te water raakt. Zonder na tijd scoort onze jonge held met een omhaal te denken springt Sproet in het diepe en hijst het winnende doelpunt: 3-4! 17 Op Wembley speelt Kick de Cup Final tegen Preston Villa. Voor 126.000 toeschouwers win- nen de Malton Rovers met 4-3, Kick scoort ze alle vier. De winnende goal is zo fraai dat zelfs zijn directe tegenstander hem feliciteert.

Terug naar Victoria Het is gedaan met voetballen als Kick wordt opgeroepen om te gaan vechten in Afrika tegen de troepen van Rommel. Hij lijdt schip- breuk, wordt gevangen genomen en ontsnapt weer, en na vele omzwervingen komt hij uit-

‘Een zeker vervelend mannetje met een snor’ zorgt ervoor dat Kick een extra lange diensttijd moet vervullen. Dit overkwam tekenaar Sprenger zelf in werkelijkheid ook.

Naar Engeland potje voetbal wordt hij ontdekt door Tweede Kick krijgt een vaste plaats in het Eerste en divisieclub Malton Rovers. Hij kan er goed geld scoort gewoon door. Ondertussen verwaar- verdienen, maar Kick geeft er de voorkeur aan loost hij zijn studie niet. Ook in het studen- amateur te blijven. Dat weerhoudt hem er niet tenelftal blinkt hij uit. Als de oorlog uitbreekt van om Malton Rovers naar het kampioen- zit Kick in militaire dienst. Met de zeilboot schap te schieten! Ook een profcontract bij van Sproet vlucht hij naar Engeland, waar hij een topclub uit Londen slaat hij beleefd af. Met bij de Nederlandse Brigade terecht komt als Malton Rovers speelt Kick het seizoen daarop camouflage-expert. Hij raakt hier betrokken in de top van het Engelse voetbal. Hij baart bij een spionage-affaire. Bij een onderling opzien door een lat aan splinters te schieten. Kick Wilstra is niet te koop. 18 de plas aan het vissen is, ontmoet hij Jannie, gaat een luid gejuich op. In de resterende tijd de liefde van zijn leven. scoren zowel Fatton als Wilstra nog drie keer: Deze fase laat de tekenaar snel en zon- Nederland wint met 5-7. der romantisch gedoe de revue passeren. In enkele beelden treden Kick en Jannie in het Zijn sportieve zonen huwelijk en tien jaar later zijn zij de ouders In sportief opzicht doen Rudi en Robbie weinig van twee kwieke zonen: de tweeling Rudi en voor hun vader onder. Dankzij hun inbreng Robbie, beiden bedeeld met een al even met zwemmen, atletiek en voetballen, wint de pronte kuif als hun beroemde vader. Nassau-school het stedelijk kampioenschap. Uiteraard beleven de jonge Wilstra’s ook Ook de bijdrage van klasgenootje ‘Bolle’ moet allerlei spannende avonturen, tot wanhoop niet worden onderschat: die verbreekt op de van hun immer bezorgde moeder. Gelukkig is schoolwedstrijden zomaar even de nationale die er niet bij als ze voor het eerst met hun …en is een luttel aantal beelden later vader van een records discuswerpen en kogelstoten. vader mee mogen naar een interland: in en snel groeiende tweeling. Als het zoontje van een teamgenoot van hun vader ernstig ziek is, zetten Rudi en Rob- bie een inzamelingsactie op, zodat de jongen tegen Zwitserland. In de rust (3-2 voor Neder- naar een sanatorium kan om te herstellen. Ja, land, 2 x Wilstra) worden de twee jongens de jongens zijn in alle opzichten uit het goede vermist. Kick gaat onmiddellijk op onderzoek Wilstra-hout gesneden. Ze halen natuurlijk uit en krijgt hulp van de Zwitserse midvoor wel eens kwajongensstreken uit en soms zijn Fatton, die toevallig politie-inspecteur is. ze zelfs stout. Zo betrapt hun vader ze op Al snel wordt duidelijk dat Rudi en Rob zolder met een sigaret en uiteraard moeten gekidnapt zijn en vast worden gehouden ze dat bezuren! Maar in het algemeen zijn het in een oude boerderij buiten de stad. Daar gehoorzame knapen, die goed hun best doen aangekomen blijkt dat de jongens hun op school en altijd op tijd in hun bed liggen. bewaker zelf al hebben overmeesterd. Ondertussen is de wedstrijd Zwitser- Toch prof! land-Nederland na een extra lange pauze Op zekere dag vertrekt de tweeling op de fiets weer hervat, zonder beide midvoors. Als deze naar Friesland om te gaan logeren bij Pake en Kick ontmoet een aardig meisje… halverwege de tweede helft terugkomen, Beppe. Dat komt goed uit, want Kick en Jannie 20 ontwikkelingen in zijn vak goed bijgehouden! Victoria bungelt onderaan de ranglijst, maar met de teruggekeerde wonder-midvoor wint de club de eerstvolgende wedstrijd tegen ranglijstaanvoerder Rood-Wit met 7-2 (4 x Kick Wilstra). De gouden tijden keren terug. Tegen de zuidelijke kampioensploeg Glück Auf krijgt Kick weer te maken met een omkoopaffaire. Een ploeggenoot van Kick zit in geldnood omdat hij een ‘duur vrouwtje’ heeft en laat zich voor het karretje spannen. Gelukkig wordt ook dit probleem door Kick opgelost. En dan vliegt er in de richting van het huis van de familie Wilstra opeens een ooievaar over. Nieuwe ontwikkelingen kondigen zich Boven • Kick ontmoet Stanley Matthews. aan! Maar de tekenaar houdt het voor gezien: Onder • Kick leest in de krant dat in Nederland een profcompetitie is opgericht. hoe het met Kick Wilstra en zijn carrière is afgelopen blijft in nevelen gehuld. Tot groot verdriet van tienduizenden Nederlandse jongens, die zich in deze held verplaatsten en hun eigen onbereikbare dromen werkelijkheid zagen worden.

23 Kick Wilstra kan alles!

Kick Wilstra is vooral bekend als wonder-midvoor, maar heeft veel meer in zijn mars. Kick is ook fervent bestrijder van onrecht, redder in de nood, model-vader en bewaker van normen en waarden. Ook in andere sporten is hij goed: hij wint met hardlopen en boksen en hij krijgt zelfs een aanbieding om autocoureur te worden: Kick Wilstra kan alles! Maar het best kan hij toch voetballen: hij scoort aan de lopende band, uit alle standen en waar hij ook speelt. Kick is wel de eerste om de term wonder-midvoor te relativeren. Of hij in een wedstrijd nu drie, vier of vijf doelpunten scoort, hij zal er altijd op wijzen dat hij het zonder de hulp van zijn ploeggenoten niet had gekund. Kick Wilstra is sportief, correct én bescheiden. Hij eist geen vrije trappen op en maakt geen rare danspasjes als hij heeft gescoord. De ‘voetballerij’ vindt hij betrekkelijk: er zijn belangrijker zaken op de wereld! Kick krijgt veel te maken met onrecht, iets waar hij slecht tegen kan. Hij is de eerste om mensen in nood te hulp te schieten, zelfs als het een beetje hun eigen schuld is. En wee de boeven en schurken die het op hem of zijn gezin hebben voorzien: Kick neemt ze te grazen en levert ze persoonlijk over aan de politie!

24 beeld gebracht. Misschien speelt ook mee dat Sprenger zelf keeper was, al was dat dan bij waterpolo. Sprenger mag af en toe met plezier een keeper tekenen die een bal ‘klemvast’ heeft. Een heerlijk gevoel voor een keeper, en aan zijn tekeningen kan je zien dat Sprenger dat gevoel kent!

Kick scoort werkelijk overal! In het school- team, in het studententeam, bij de adspiran- ten en in het Eerste van Victoria. Daarna in Jong Oranje, het Nederlands Elftal en als prof bij Titan. En natuurlijk ook in het Europeesche

Via de zonen van Kick kon Henk Sprenger zijn liefde voor waterpolo kwijt.

Wonder-midvoor tekenen. Hij heeft er zichtbaar plezier in om ‘Mijn voetbalheld moest een aanvaller zijn, hij de verschillende houdingen van de spelers, moest veel doelpunten maken’, vertelt Henk vooral die van een scorende Wilstra, zo goed Sprenger in een interview. Hij creëerde deze mogelijk tot uitdrukking te brengen. Of het nu aanvaller door de eigenschappen van de drie gaat om een striemend schot, een snoeiharde grootste Nederlandse aanvallers van zijn tijd kopbal, een sliding of een snoekduik, Sprenger te combineren. Dat werd Kick Wilstra, de man weet de verschillende poses van de voetballer die uit alle standen wist te scoren, zowel met zeer natuurlijk te laten overkomen. de voeten als met het hoofd. Toch tekent Sprenger ook graag keepers. Aan de ene kant logisch, want in een strip Sprenger heeft vaak moeite met de deadline, waar veel gescoord wordt, zijn keepers on- en soms is dat te zien. Maar als hij er echt vermijdelijk. Vooral de keeper die weet dat hij voor gaat zitten kan hij prachtig voetballers geslagen is, wordt door Sprenger veelvuldig in 25 26 27 Omkoping Een paar keer raakt Kick betrokken bij een omkoopaffaire. Bij Kick zijn ze uiteraard kans- loos, maar bij een ploeggenoot van Kick, die in geldnood zit, lijken twee dubieuze heren toch succes te hebben. In de wedstrijd tegen de zui- delijke kampioen ‘Glück Auf’ – een verwijzing naar de sterke Limburgse mijnwerkersclubs van die tijd – begaat de omgekochte ploeg- genoot een paar onbegrijpelijke fouten. Kick heeft het op tijd in de smiezen en weet het tij nog juist te keren, waarna Victoria alsnog wint (3-4). Als een paar ingehuurde dommekrachten na de wedstrijd verhaal komen halen, volgt een knokpartij, die door Kick en kornuiten Kick overmeestert zijn eerste boef. snel in hun voordeel wordt beslist.

Kick kan absoluut niet tegen onrecht; hij acht Spionage en sabotage het zijn plicht er tegen op te treden en voor Tijdens de oorlog, als hij in Engeland voor de anderen op te komen als dat maar enigszins camouflagedienst werkt, raakt hij verzeild in mogelijk is. Hij is sterk en goed getraind en een spionageaffaire en wordt Kick ontvoerd, niet snel geïntimideerd door gespierde of maar uiteindelijk weet Kick de spion te ont- gewapende booswichten, die de sympathieke maskeren en overmeesteren. Als het bedrijf voetballer steevast onderschatten. Al op jonge van zijn vriend Sproet wordt geteisterd door leeftijd – hij is net toegetreden tot de adspi- sabotage, weet Kick ook deze zaak op te ranten van de Veensche Voetbalvereniging lossen en de daders over te leveren aan de – overrompelt Kick Wilstra zijn eerste ‘schurk’, politie. Niet toevallig speelden beide affaires die daarna meteen door de politie wordt in de luchtvaartwereld, de grote interesse ingerekend. van tekenaar Sprenger. Kick voelt nattigheid. 29 Dieven Sprenger gaf zijn jonge lezers graag wat mee. Hij tekende ook voor populaire jeugdrubrieken als ‘Hoe kwam het?’ en ‘Wist je dat’, die onder meer verschenen in Ketelbinkiekrant, Tom Poes, een jeugdblad voor de Shell, etc. Sprenger gebruikte tekeningen uit deze rubrieken ook voor Kick Wilstra en andersom. Omdat Kick door het voetballen overal kwam, kreeg de tekenaar volop de gelegenheid om historische en geografische kennis op de jeugd over te dragen. Als Kick met zijn club Titan in Napels moet spelen, leren we dat Napels op het eerste In Napels krijgt Kick het aan de stok met de lokale onderwereld en droomt hij dat hij gladiator is in het gezicht een mooie stad is, die ligt aan de voet Romeinse Rijk. Dit omstreden intermezzo gaf de tekenaar de gelegenheid om de strip een vervolg te geven van de Vesuvius-vulkaan, maar ook een stad en zijn liefde voor de klassieke geschiedenis te botvieren. Zie ook p. 32-33. van sloppen, bedelaars en dieven. Als Kick met zijn ‘manager’ Gianta door de stad loopt, wordt hij dan ook beroofd van zijn portemon- nee. Ondanks de waarschuwingen van Gianta, rent Kick zijn slachtoffers achterna, de beruch- te sloppen in. Dat was natuurlijk niet verstandig. Hij wordt bewusteloos geslagen en beleeft een lange droom waarin hij triomfen viert als gladiator in het Romeinse Rijk. Die droom ein- digt bij het uitbreken van de Vesuvius, waarbij Pompeï in de as wordt gelegd. Als Kick wakker wordt, krijgt hij de dieven uiteindelijk toch te pakken, zodat het recht wederom zegeviert. 30 uitgebreid kennis met het Empire State Building – overigens fraai in beeld gebracht door Sprenger, die een groot Amerika-fan was – maar ook met de schaduwkant van New York. Zo zijn Rob en Rudi getuige van een echte bankoverval. Dankzij de hulp van de jongens weet de politie de schurken op het spoor te komen en ook de grootste boef, de maffioso Petrucci, in te rekenen.

Nevenavonturen De voetbalstrip, zoals die in die tijd wordt verbeeld, kan vooral voortbestaan dankzij de In Amerika mogen Rob en Rudi ‘meerijden’ als de politie de achtervolging inzet na een bankoverval. nevenavonturen. Ontmoetingen met de onder- wereld en tripjes naar het buitenland bieden scenarist en tekenaar nieuwe mogelijkheden Ontvoeringen verwerkingstraject bij komt kijken. Als de om het verhaal een wending te geven en De tweeling Rob en Rudi zijn uit hetzelfde boeven zijn ingerekend keren de Wilstra’s spannend te houden. hout gesneden als hun vader. In Zwitserland snel terug naar de wedstrijd, waarin vader Dat is niet alleen bij Kick Wilstra het geval. worden ze tijdens een voetbalwedstrijd van nog driemaal scoort. Ontvoerd worden is een Bij ‘Roy of the Rovers’, de Britse evenknie van Kick met het Nederlands Elftal gekidnapt. In spannend avontuur! De ontvoerder blijkt een Kick Wilstra (in Nederland uitgegeven als ‘Rob de rust krijgt Kick een anoniem briefje dat hij gokbaas, die de uitslag van de wedstrijd wilde van de Rovers’) gaat het precies hetzelfde. de wedstrijd moet verliezen als hij zijn kinde- manipuleren: ‘match fixing’ is ook dan al geen ‘During the first ten years of his playing career ren nog wil terugzien. Hoewel ze nog een kor- onbekend fenomeen. Roy was kidnapped at least five times’. Ook de te broek dragen, slagen Rob en Rudi erin hun voetbaltrip naar een exotisch land is een vast ontvoerder eigenhandig te overmeesteren, Bankoverval ingrediënt: ‘Normally South America, where alvorens ze door vader en de politie worden De oefencampagne van Titan in Amerika they would invariably be kidnapped and held gevonden. – vrouwen en kinderen mogen mee – geeft to ransom’.4 Denk niet dat zo’n kidnapping een trauma- Sprenger weer de gelegenheid om zijn tische ervaring is, waar een jarenlang jonge lezers wat bij te brengen. We maken 31 32 33 34 Met deze ‘uitstapjes’ gaat Sprenger soms wel erg ver. De zijpaden hebben een paar maal weinig met het verhaal te maken en zouden in ieder andere strip ingelast kunnen worden. Het toenemende gebrek aan inspiratie is te merken naarmate de strip vordert. Voor de jongens van toen zal dat minder bezwaarlijk zijn geweest. We moeten niet ver- geten dat de strip verscheen in een tijd dat er nog nauwelijks televisie was en het beeldver- haal een welkome manier was om de fantasie te prikkelen. De strip wordt ook niet voor niets vergeleken met de computerspelletjes van tegenwoordig: oppervlakkig vertier dat alleen maar zal leiden tot ontlezing en domheid. Maar ze zijn mateloos populair bij de jeugd.

Sprenger maakt ook uitstapjes die meer ge- schikt zijn voor volwassenen. Het wat gênante Links • Henk Sprenger had veel interesse in het tekenen van vliegtuigen, auto’s en treinen en gaf zijn lezers intermezzo over damesvoetbal is daarvan een graag wat mee over toeristische bezienswaardigheden. Tijdens het reizen houdt Kick zijn (ingenieurs)vak bij. voorbeeld. Een 12-jarige knaap zal daar des- Boven • De tweeling Rob en Rudi zijn Kicks grootste fans. tijds weinig van begrepen hebben. Het zelfde geldt voor de persiflages op de invoering van spel en correcte gedrag, zowel binnen als toegewijde vrouw Jannie en de tweeling het betaalde voetbal. Dat was veel ‘bobo’- buiten het veld. Tegelijk is hij bescheiden, hij Rob en Rudi, die hun vader adoreren. gedoe, waarmee de jonge voetballer weinig houdt er eigenlijk helemaal niet van om in Niet roken, niet drinken, op tijd naar bed en affectie had. de schijnwerpers te staan. Hij is de eerste om altijd een stropdas om, dat zijn vanzelfspre- de ‘voetballerij’ te relativeren en te stellen kende zaken. Lelijke woorden zal Kick nooit Bewaker van normen en waarden dat er belangrijkere dingen zijn in het leven; gebruiken, een verontwaardigd ‘ben je Kick Wilstra valt niet alleen op door zijn sco- een goede opleiding bij voorbeeld, zijn werk betoeterd’ is wel de ernstigste verwensing rend vermogen, maar ook door zijn sportieve als ingenieur, en natuurlijk het gezin met zijn die we van hem optekenen. 35 elleboog of scheuren ze je broek aan flarden. Dit is niet het soort voetbal dat Kick voor ogen staat. Het botst met zijn eigen idee over sport, dat nooit zo belangrijk gemaakt mag worden dat het normen en waarden over- stijgt. Sport moet juist een dienende functie hebben, je vormen als mens, waar je dan later profijt van trekt. Tekenaar Sprenger verbeeldt dit in een prent die aan het Sovjet-realisme uit de jaren vijftig doet denken. Het is een opmerkelijk standpunt, omdat het vooral door de voorstanders van de zuive- re sport werd gebezigd, terwijl Kick Wilstra dit uitspreekt als hij al prof is bij Titan.

Jofele vader Hoe leuk Kick het voetballen ook vindt, en hoe Vastberaden arbeiders en rokende schoorstenen: met deze wat vreemde, op Sovjet-propaganda lijkende hij er ook in uitblinkt, hij verwaarloost zijn tekening lijkt Henk Sprenger zich toch uit te spreken voor een sport die dienstbaar is aan de samenleving. studie niet en lucratieve aanbiedingen van voetbalclubs in Engeland legt hij aanvankelijk naast zich neer, omdat hij zijn werk belangrij- Natuurlijk halen zijn zonen wel eens katten- Binnen en buiten het veld ker vindt. Als hij naar Brazilië vertrekt voor een kwaad uit, of bakken ze iemand ‘een poets’, Kick Wilstra is altijd een heer, zowel binnen als project, voetbalt hij maanden niet. Natuurlijk maar het blijft allemaal van een Dik Trom- buiten het veld. Het gaat er soms stevig aan toe houdt hij zijn conditie op peil, maar het is achtige onschuld. De grote veranderingen die tijdens de wedstrijden, maar zelden gemeen. toch opmerkelijk dat hij onmiddellijk wordt zich in de jaren zestig zullen voltrekken zijn En na afloop complimenteer je je tegenstander opgesteld in het Nederlands Elftal, als hij daar nog ver weg, ook in die zin is Kick Wilstra een en feliciteer je de winnaar: zoals het hoort. na een lange voetballoze periode toevallig held van zijn tijd. Bij de profs in Italië gaat het er heel anders zijn neus laat zien. aan toe, merkt Kick verbaasd. Daar roepen ze ‘escusate’ en ondertussen krijg je een 36 sportveld hangen. In deel 11 (Voetbalrevo- zich vooral druk over de bloempatronen op luties) komen de vrouwen in opstand tegen de voetbalshirts en voetbalschoenen met de voetbalgekte. Gewapend met deegrollen, hoge hakken. Damesvoetbal was in de tijd mattenkloppers, pollepels en koekenpannen van Kick Wilstra nog een brug te ver, zo bestormen ze het Bondsbureau en schaffen maakt de tekenaar wel duidelijk. ze het spel af. Dit blijkt averechts te werken. Sprenger had blijkbaar veel lol in dit Thuis hangen de mannen verveeld rond of ze intermezzo. Maar er zit ook een biografisch gaan de kroeg in. Dat was niet de bedoeling! element in. Volgens dochter Marion was de Dus wordt de maatregel teruggeschroefd en vader van Henk Sprenger bij uitstek zo’n man lanceren de vrouwen een ander idee: laten we die meer op het voetbalveld (van Blauw Wit) zelf gaan voetballen! verkeerde dan bij zijn gezin, en er ook meer In het gezin ontpopt Kick zich als een jofele, Dit idee wordt daarna echter volledig in geld spendeerde dan moeder lief was.5 maar ook strenge vader. Hij straft de jongens het belachelijke getrokken: de dames maken zwaar als hij ze betrapt met een sigaret, stuurt ze elke avond vroeg naar bed en onderwerpt de tweeling nog voor het ontbijt aan zware voetbaltrainingen. Pleziertjes worden alleen in het vooruitzicht gesteld bij een goed rapport! Voor vrouw Jannie is hij een lieve en trouwe echtgenoot, zo lang ze zich maar met het huishouden bezig houdt. En dat doet Jannie met verve.

Dolle Mina Dolle Mina is nog ver weg in de Kick Wilstra- strip. Vrouwen worden meestal afgebeeld met een schort voor, of dromend van een bontjas. Van voetbal hebben ze geen benul, ze klagen alleen maar dat ze hun echtgenoten Linksboven • Nog zo’n omstreden intermezzo in de Kick Wilstrastrip: de vrouwenopstand tegen Koning Voetbal. nooit meer zien omdat die de hele tijd op het Voor damesvoetbal was de tijd blijkbaar nog niet rijp. Rechtsonder • Voetballen op een half-hoog hakje. 37 Het Nederlands voetbal in de tijd van Kick Wilstra

In de tijd dat Kick Wilstra het licht ziet (in 1949), verkeert het Nederlandse voetbal in een moeilijke fase. In de eerste jaren na de oorlog is het spelpeil nog acceptabel. In de nationale competitie doen talenten als Faas Wilkes, Abe Lenstra en Kees Rijvers van zich spreken en ook de presta- ties van het Nederlands Elftal zijn behoorlijk. Ondertussen vertrekken steeds meer goede Nederlandse spelers naar het buitenland, met name naar Frankrijk, waar zij voor goed geld als profvoetballer aan de slag kunnen. Het logi- sche effect is dat het spelpeil in de hoogste voetbalklassen daalt. Omdat profvoetballers zijn uitgesloten van het Nederlands Elftal, wordt ook dit steeds zwakker. De roep om ‘Betaald Voetbal’ klinkt steeds luider. Het KNVB- bestuur, onder de dwingende leiding van Karel Lotsy, blijft echter halsstarrig het pure amateurisme prediken.

38 Boven • ‘Glück Auf’ verwijst naar de sterke clubs uit de Mijnstreek. Links • Tijdens de strijd om het landskampioenschap in 1950 speelt Blauw Wit in het Olympisch Stadion tegen Limburgia. De uitslag wordt 3-3. Keeper Sjra Jacobs van Limburgia laat hier de bal glippen. Uiteindelijk zal Limburgia landskampioen worden.

De Mijnstreek De parallellen met de Nederlandse competitie zijn talrijk in de Kick Wilstra-strip. Met de zui- delijke kampioen ‘Glück Auf’ verwijst Sprenger naar de vele sterke clubs uit de Mijnstreek, die dan in de hoogste klasse spelen (‘Glück 40 Auf!’ was de vaste groet waarmee mijnwerkers In de jaren 1950 kennen de steenkoolmijnen elkaar een behouden terugkeer bovengronds hun grootste bloei; de Mijnstreek behoort dan wensten). Bijna iedere mijn beschikt over een nog tot de meest welvarende gebieden van sterke voetbalclub, zoals Juliana (Kerkrade), Nederland. De clubs uit de Mijnstreek spelen Maurits (Geleen) en Limburgia (Brunssum). hun wedstrijden aan de voet van koel- en Limburgia wordt in 1950 zelfs landskampioen: schachttorens en steenkoolbergen: een alle spelers zijn werkzaam bij de mijn, waar- imposante omgeving voor bezoekende clubs. van acht ondergronds! Het symbool van de ‘Spelend op eigen terrein moet Glück Auf wel mijnwerkers – hamer en pikhouweel – prijkt als de meest geduchte tegenstander van de op hun trotse borstkassen! hoofdklasse beschouwd worden’. Na de invoering van het Betaalde Voetbal wordt deze rol overgenomen door Fortuna ’54 uit Geleen. Het is een van de eerste profclubs in Nederland en in de beginperiode misschien wel de beste. De club slaagt er in om veel Nederlandse ex-profs aan te trekken en speelt in het stadion van de mijnclub Maurits. Fortuna ’54 is in die tijd hofleverancier van het Nederlands Elftal, maar slaagt er toch niet in om kampioen van Nederland te worden.

‘Die vent is mal!’ Het aspect van ‘de moeilijke uitwedstrijd’ ver- beeldt Sprenger in de ontmoeting van Victoria Zilvermeeuwen uit: altijd lastig… tegen Zilvermeeuwen, in ‘een vissersstadje aan de Noordzee’. Hier zal Sprenger hebben gezinspeeld op IJmuiden, waar dan de sterke Na afloop wordt de spelersbus van Victoria De Limburgia-keeper Giepmans weet de Ajax-spits hoofdklasser Stormvogels speelt. Het chauvi- bekogeld met rotte vruchten en visafval! van scoren af te houden. Uitslag nistische publiek belaagt zowel de spelers als In hoeverre dit incident op waarheid berust Ajax-Limburgia: 0-1. Seizoen 1955-1956. de scheidsrechter: ‘Die vent is mal!’ doet niet zo ter zake: Sprenger speelt hier in 41 noemd. In kranten ontbrandt een heftige polemiek tussen voor- en tegenstanders van dit ‘moderne’, maar ook defensieve systeem. Een fel tegenstander van deze negatieve spelopvatting is Joris van den Bergh, die een lijvig pamflet wijdt aan het vermaledijde ‘stopperspilsysteem’: Er deugt iets niet in het Nederlandsche Voetbal. Met de na-aperij van buitenlandse oefenmeesters verloochent de Nederlander zichzelf, vindt de schrijver van Mysterieuze krachten in de Sport: ‘Het Neder- landsche voetbal heeft zijn charme verloren door de W-formatie. Het Nederlandsche karak- ter, hetwelk onze volksaard aan ons voetbal heeft geschonken, is aangerand door geado- reerde doch ons kwalijk liggende import.’ 6 Net als Abe… Dat we slecht spelen ligt dan ook niet aan het systeem, maar aan een slechte uitvoering! Waar hebben we dat meer gehoord? voor gezien: als hij niet als linksbinnen wordt Inmiddels vertrekken steeds meer spelers opgesteld, dan gaat hij liever vissen. naar het buitenland, waar ze met voetballen Kick Wilstra zou zoiets nooit doen. Toch een aardige cent kunnen verdienen. De prijs zinspeelt de tekenaar er wel op als Kick nog is dat ze niet meer kunnen uitkomen voor het piepjong is en hij liever gaat hengelen dan Volgens Joris van den Bergh was verdedigend voetbal Nederlands Elftal, dat daardoor zienderogen voetballen. Alsof Henk Sprenger wil laten een bedreiging voor de Nederlandsche Volksaard. verzwakt. En Abe kan het ook niet in zijn een- zien: ‘Iets van Abe zat er al vroeg in!’. tje af, als hij al wordt opgesteld. Er wordt met Abe ‘gesold’: de ene keer wordt hij wel opge- Dieptepunt spil die zijn verdedigers ondersteunt in plaats roepen, de andere keer niet; als hij meedoet De periode tussen 1949 en 1954 (tot de invoe- van zijn aanvallers, en met teruggetrokken wordt hij linksbuiten of rechtsbuiten gezet. ring van Betaald Voetbal in Nederland) is een binnenspelers, ook wel de W-formatie ge- Abe houdt het op gegeven moment zelf ook absoluut dieptepunt in de historie van Oranje. 43 Zelfs van de middelmatige landen wordt nu steevast verloren. Van de 28 interlands verliest Nederland er 22, slechts drie keer is er winst. Er zitten vreemde uitslagen bij, zoals een 7-5 nederlaag tegen Zwitserland, die in Fatton ook een soort wonder-midvoor in de gelederen hebben. Met Kick Wilstra erbij wordt deze wedstrijd echter met 7-5 door Nederland gewonnen. Zowel Fatton als Wilstra scoren er vrolijk op los. Met Kick Wilstra in de gelederen gaat het een stuk beter met Oranje, dat in 1950 zelfs de finale haalt op het wereldkampioenschap in Brazilië. Voor 150.000 toeschouwers speelt Nederland in de regen in het Maracanastadion 4-4 tegen het gastland (2 x Wilstra), net niet genoeg om wereldkampioen te worden. Met een wereldkampioenschap voor Nederland zou de geschiedenis wat te veel geweld aangedaan worden, moet Sprenger hebben gedacht. In werkelijkheid speelt het Nederlands Elftal in 1950 zes oefen- wedstrijden tegen middelmatige tegen- standers, die alle zes met duidelijke cijfers Benefietwedstrijd Frankrijk-Nederland. Hier de twee aanvoerders, (links) en , verloren gaan. Kick Wilstra moet een grote ploeggenoten bij . De Nederlandse profs zouden met 2-1 winnen. troost zijn geweest in deze troosteloze dagen. Dat Nederland 64 jaar later op een WK de Brazilianen in eigen huis met 0-3 van de mat zou spelen, was in die tijd volstrekt ondenkbaar: zelfs in een Kick Wilstrastrip! 44 Ommekeer amateur bij Victoria en Nederland speelt een De ommekeer komt in 1953, na de watersnood- thuiswedstrijd. Het onverwachte gebeurt: het ramp in Februari. Om geld in te zamelen voor Nederlands Elftal wint met 3-1 (2 x Wilstra): de slachtoffers besluit de KNVB een benefiet- ‘Dansend en joelend van vreugde verlieten de wedstrijd te organiseren tegen Denemarken, duizenden het stadion, het ongelooflijke was te spelen op 3 maart. Tegelijk komt er vanuit geschied! Frankrijk was geslagen. Nu was de Frankrijk een idee voor een wedstrijd tussen misère voor het Nederlands Elftal voorbij!’ Frankrijk en een Nederlands elftal bestaande Toch doelt Sprenger hier niet op de uit in Frankrijk spelende profs, aangevuld beroemde watersnoodwedstrijd. Sprenger met Frans de Munck (FC Köln) en Faas Wilkes tekende deze strip in de Ketelbinkiekrant al Nederland-Frankrijk 3-1: Kick Wilstra scoort. (Torino). De KNVB kan er weinig aan doen, zo in 1952. Het moet de wedstrijd van 1949 zijn lang de wedstrijd maar niet in Nederland zelf geweest, als Oranje in Rotterdam onverwacht gespeeld wordt en het profelftal niet in het uit zijn slof schiet tegen de Fransen, weliswaar gewonnen. Zelfs Abe Lenstra, inmiddels Oranje speelt. De wedstrijd zal daarom plaats grotendeels bestaand uit neo-profs, maar aardig op leeftijd, fleurt er van op. vinden op 12 maart in Parijs. toch! Abe Lenstra en Faas Wilkes (1 x) zijn van Ook Kick Wilstra keert na een profavon- De officiële benefietwedstrijd tegen de partij. Het is echter de wedstrijd van ADO-er tuur in Italië terug naar huis. Hij pakt zijn oude Denemarken wordt financieel een succes, Theo Timmermans, die een hattrick scoort en ingenieursbaan op en wordt semi-prof bij maar gaat wel met 2-1 verloren. Voor het daarna een profcontract in Frankrijk zal teke- zijn oude club Victoria. Met Kick Wilstra in de publiek is er maar één wedstrijd die telt: de nen. In 1953 is Timmermans daar een van de gelederen groeit Victoria van een kwakkelen- ‘Watersnoodwedstrijd’ in Parijs. initiatiefnemers van de watersnoodwedstrijd. de middenmoter weer uit tot een gevreesde Tienduizend naar successen hunkerende kampioenskandidaat. Vreemd genoeg speelt Nederlanders trekken naar de Franse hoofd- Terugkeer Kick geen interlandwedstrijden meer na zijn stad, waar ze zien hoe de Nederlandse profs Een jaar na de watersnoodwedstrijd wordt terugkeer, in tegenstelling dus tot Wilkes en het sterke Franse team met 2-1 het klop geven. in Nederland eindelijk Betaald Voetbal Lenstra. Rond dezelfde tijd speelt ook Kick Wilstra een ingevoerd. Veel Nederlandse profs keren in de wedstrijd met het Nederlands Elftal tegen loop der tijd weer terug naar Nederland, dat de onverslaanbaar geachte Fransen. Met het nu ook een representatief elftal kan opstellen. Nederlands elftal gaat het niet zo goed en Kick Met mensen als Frans de Munck, Cor van der maakt zijn rentree na een tijdje niet beschik- Hart, Faas Wilkes en Bertus de Harder weer baar te zijn geweest. Wilstra is nog steeds in de gelederen wordt er eindelijk weer eens 45 Lelijke prof!

Perikelen rond het professionalisme De Kick Wilstra-strip loopt van 1949 tot 1959 , een periode die in Nederland vooral in het teken staat van de perikelen omtrent de invoering van Betaald Voetbal. Voor- en tegen- standers van profvoetbal bestrijden elkaar met een fana- tisme dat nu bijna onvoorstelbaar is. De kwestie is zonder meer het belangrijkste thema van de hele strip, waarin we Kick Wilstra een opvallende ommezwaai zien maken: aan- vankelijk is hij principieel aanhanger van het amateurisme, maar als de stemming verandert draait Kick mee en begint hij een profcarrière in Italië. Als hij in Nederland terugkeert is Betaald Voetbal hier inmiddels een feit en tekent hij een contract als semi-prof.

46 De ommezwaai Kick wil het geld niet: ‘Als u mij als amateur Het is verleidelijk om in de ommezwaai van kunt accepteren, graag!’ Uit de tekstbalk Kick Wilstra een afspiegeling te zien van de op- moeten we concluderen dat Kick dit uit vattingen van Henk Sprenger. Uit fragmenten principe doet, want ‘zoals het behoort, schonk kunnen we afleiden dat Sprenger neigt naar de lichamelijke inspanning van het spel hem het conservatieve kamp, maar erg principieel de nodige energie om zijn belangrijke werk was hij er ook weer niet in. Dit klopt wel met beter te kunnen uitvoeren!’ Het argument dat het beeld dat dochter Marion en kleinzoon sport slechts dienstbaar mag zijn aan hogere Joris van hun vader c.q. opa hebben. ‘Het was idealen, komen we bij Kick Wilstra en paar wel een man van klassieke waarden en nor- keer tegen, zelfs als hij al prof is! men, maar een principieel punt was het voor hem vermoedelijk niet. Al zou hij de bedragen Het vormende aspect van de sport was een die voetballers nu verdienen absoluut veroor- van de stokpaardjes van de voorstanders van deeld hebben’. De keuze van Sprenger om zijn het pure amateurisme. Karel Lotsy schermde held prof te laten worden was een puur prak- graag met de sport als middel voor karak- tische: hij moest stof hebben om zijn verhaal tervorming: records of een sterk Nederlands voort te kunnen zetten. Sprenger ‘verfoeide’ Elftal waren niet het belangrijkste, hoofdzaak het professionalisme niet, vertelt hij in een was dat het volk in zijn brede lagen sport ging Kick weigert een aanbod van een Londense topclub. interview, maar ‘wilde ik die strip voortzet- bedrijven, ‘Sportbeoefening door allen, tot ten, dan moest ik toch bij de tijd blijven. Dan heil van ons volk!’ en ‘dat sport slechts middel moest ik wel zeggen: ze spelen nu eenmaal mag zijn en niet doel worden; dat sport beoogt hoorde dat hem geboden werd’. Maar de nuch- voor geld…’ 7 lichamelijke en geestelijke opvoeding van tere Kick antwoordde dat hij nog niets voor de mens en het geluk der mensheid’ en ‘Bij professionalisme voelde: ‘Voetbal is niet het Een oprecht amateur professionalisme gaat het goede en het mooie hoogste ideaal in mijn leven! Mijn werk gaat Hoe graag Kick ook voetbalt, en hoe goed hij van de sport teloor’. 8 voor!’ daarin ook is, hij heeft ook andere idealen: hij wil graag ingenieur worden! Als het erop aan- Bij Malton Rovers blinkt amateur Wilstra zo Laster komt gaan studie en werk voor! In Engeland uit dat hij benaderd wordt door een Londense Een paar jaar later is Kick nog steeds over- krijgt hij al snel een aanbod om voor geld te topclub. ‘De jongen uit Veendorp knipperde tuigd amateur. Als hij terugkeert uit Brazilië komen voetballen bij Malton Rovers. Maar eens met zijn ogen toen hij ’t enorme bedrag wordt hij slachtoffer van een lastercampagne: 47 Gianta, manager van een grote Italiaanse club: Wilkes heeft het prima naar zijn zin in het ‘Titan’. Ze komen overeen dat Kick een weekje buitenland. Waar veel andere Nederlandse naar Milaan komt om een proefwedstrijd te voetballers (of hun echtgenotes) al snel spelen. ‘Weet je wel zeker dat je prof wilt wor- heimwee krijgen, heeft Wilkes juist heimwee den?’ vraagt Jannie nog. ‘Ik vind het helemaal naar Spanje, als hij weer in Nederland is geen schande’, antwoordt Kick. ‘En hoewel ik teruggekeerd. 9 momenteel vrij behoorlijk in vorm ben, nadert toch ook de tijd, dat ik mijn loopbaan als voet- Kick vraagt de voetbalbond, die fel tegen prof- baller zal moeten afsluiten. Het lijkt mij een voetbal is, of er bezwaren zijn tegen het spe- goede finale.’ len van een proefwedstrijd, maar krijgt geen antwoord. Ondertussen stellen vrienden en Het Italiaanse avontuur van Kick Wilstra bekenden hem gerust dat hij een juiste beslis- is volledig geïnspireerd op de profcarrière sing heeft genomen. De voorzitter van Victoria Aanvankelijk was ‘prof’ ook bij Kick Wilstra nog een van Faas Wilkes. Deze vertrekt in 1949 naar belooft alle medewerking: ‘Tenslotte heeft het scheldwoord… Italië om te gaan spelen voor . Nederlandse voetbal genoeg redenen om je In Milaan verdient Wilkes 60.000 gulden per dankbaar te zijn.’ Ook vriend Sproet geeft hem jaar, exclusief premies, een onvoorstelbaar groot gelijk: ‘Natuurlijk moet je het doen. Laat hij zou daar voor geld hebben gespeeld. In de bedrag in die tijd. ‘Il Tulipano’ groeit uit tot de jongens die de tribunes vol krijgen er ook wedstrijd tegen Zilvermeeuwen krijgt hij van een ster. In 1952 wordt hij gekocht door maar iets aan verdienen.’ In de pers verschij- een tegenstander een smerig scheldwoord Torino, de club die in 1949 zijn voltallige nen echter ook artikelen over ‘de zegeningen naar zijn hoofd geslingerd: ‘Lelijke prof!’ Dit selectie verloor bij een vliegramp. Het van het amateurisme en de verderfelijke in- maakt Kick ziedend en hij slaat er zelfs op los: Italiaanse elftal besloot na die ramp om vloed van beroepsvoetbal’ ‘Ik laat mij niet beledigen. Zeg op! Wat bedoel per boot naar het wereldkampioenschap in je met prof !?’ Brazilië af te reizen. De Torino-ramp komt ook In 1937 was Bep Bakhuys de eerste Neder- terug bij Kick Wilstra, die dan juist op het punt landse international die naar het buitenland Voor de bijl staat met Titan naar Amerika te vliegen. Mana- vertrok om bij FC Metz te gaan voetballen Uiteindelijk gaat Kick Wilstra toch voor de bijl. ger Gianta besluit daarop de reis per boot te voor geld! Terwijl in de omringende landen De bedragen die worden geboden blijven maar maken. Na een tegenvallend jaar bij Torino ver- het professionele voetbal al lang en breed stijgen en als zijn financiële situatie slechter kast Faas Wilkes naar Valencia, waar hij weer was geaccepteerd, werd Bakhuys in Neder- wordt, gaat hij in op een aanbod van signore een paar gouden jaren meemaakt. land neergezet als een halve misdadiger en 48 Als Kick naar Italië vertrekt laten de managers van Titan en Realo geen middel onbeproefd om de topschutter in te lijven…

een ruggengraatloze landverrader. ‘Een al te maken met een aantal schaduwkanten van het ‘Straks spelen we voor lege tribunes!’. De bereidwillige pers stond toen gereed om op de professionalisme. Er ontbrandt een felle strijd invloedrijke clubs weten het volk achter zich meest onsmakelijke wijze een lastercampagne tussen de managers Gianta van Titan en Morro te krijgen en uiteindelijk wordt de maatregel te ontketenen over den afgedankten Natio- van de rivaliserende club Realo om Kick in te ongedaan gemaakt. Kick tekent bij Titan, hoe- nalen Held’. Het werd een hele affaire met lijven, waarbij kuiperij en arglist – vooral van wel Realo aanzienlijk meer biedt. Maar geld is een heftige polemiek tussen de voor- en tegen- de kant van Realo – niet worden geschuwd. niet het belangrijkste voor Kick, die een beter standers van het ‘schijnamateurisme’ (want er Het hele avontuur lijkt echter niet door te gevoel heeft bij Titan en manager Gianta. werd onder tafel wel degelijk flink geschoven) gaan, als bekend wordt dat de Italiaanse voet- en ‘Betaald Voetbal’. De polemiek zou nog 17 balbond geen licenties meer zal verlenen aan In werkelijkheid speelde dit in Italië in de zo- jaar voortduren tot ook in Nederland ‘Betaald buitenlandse profvoetballers, ter bescherming mer van 1953. Aanleiding was onder meer een Voetbal’ werd ingevoerd.10 van de eigen voetballers. reeks slechte resultaten van het Italiaanse Hiertegen komen Gianta en Morro geza- nationale elftal, waarvan de buitenlanders de Schaduwkanten menlijk in het geweer. De maatregel zal een schuld kregen. Deze hielden er een andere In de proefweek in Italie krijgt Kick meteen te aanzienlijke kwaliteitsverarming betekenen: speelstijl op na, die het Italiaanse voetbal 49 verzuimt dan ook niet om Kick een aantal Alom wordt de ‘watersnoodwedstrijd’ op malen ‘op de rug’ te tekenen, waarbij de 10 maart 1953 in Parijs, waar de Nederlandse ‘9’ duidelijk uitkomt. 13 profs winnen van het sterke Frankrijk, als het begin gezien van de definitieve ondergang Il Canone Olandese van het amateurisme in Nederland. Het is Kick maakt kennis met allerlei aspecten van opvallend dat deze wedstrijd niet in de Kick het Italiaanse profvoetbal: hard spel, heet- Wilstra-strip voorkomt. gebakerd publiek, corrupte scheidsrechters , Nog in hetzelfde jaar, op 20 december 1953, maar heeft er toch een goede tijd. Met Titan wordt de Nederlandse Beroeps Voetbal Bond maakt hij een voetbaltrip naar Amerika en (NBVB) opgericht. In de herfst van 1954 start hij wordt uitgenodigd om met een Europees Kick Wilstra: il Canone Olandese… de competitie met tien ‘profclubs’. Spelers elftal tegen Engeland te spelen in het beroem- ronselen is geen enkel probleem, een veld om de Wembley-stadion. Met beroemde voetbal- op te spelen des te meer, want de KNVB doet lers als Kubala, Puskas, Hanappi en Cor van De Engelse legende Stanley Matthews iedere club die zijn veld ter beschikking stelt in der Hart (sic) laat het Europese sterrenteam was toen ook van de partij bij de Britten. de ban. De meeste gemeentelijke sportparken de Britten – met onder andere Billy Wright ‘Europa’ wordt met 6-1 ingemaakt. Er zat volgen de KNVB. Maar daar laten de onderne- en Stanley Matthews – kansloos: 3-7! Voor de geen verband in de Europese ploeg en mende profclubs zich niet door afschrikken. wedstrijd heeft Kick een hartelijke ontmoe- Wilkes kreeg weinig ballen. 14 Er worden ‘vrije velden’ gecreëerd, men bouwt ting met Stanley Matthews, die hij nog kent noodtribunes. De belangstelling is enorm. De uit zijn Engelse tijd. Beroepsvoetbal in Nederland profcompetitie wordt gespeeld parallel aan de In Milaan leest Kick tot zijn grote schrik in de reguliere – en nu sterk verarmde – KNVB-com- Sprenger moet bij deze wedstrijd de ontmoe- krant dat er in Nederland een beroepsvoet- petitie. De KNVB gooit de handdoek in de ring. ting tussen Groot-Brittannië en de Rest van balbond is opgericht, waaraan tien profclubs De NBVB gaat op in de KNVB, de lopende com- Europa voor ogen hebben gehad, die op 10 zullen deelnemen! Terwijl het bondsbestuur petities worden gestaakt en nog in hetzelfde mei 1947 werd gespeeld in Glasgow (Hampden in de personen van Rund, Popster en Knotsy jaar wordt een nieuwe competitie gestart Park) voor 134.000 toeschouwers. Voor deze halsstarrig het amateurisme blijft verdedigen waarin ‘Betaald Voetbal’ is toegestaan. Van dat wedstrijd was ook Faas Wilkes uitgenodigd, – en het voetbal in de Eerste klassen almaar Betaald Voetbal moeten we ons overigens geen die veel indruk had gemaakt in Huddersfield, armetieriger wordt en steeds minder mensen Italiaanse of Spaanse voorstellingen maken. ondanks de 8-2 nederlaag van Oranje. trekt – spelen de profploegen voor uitverkoch- De meeste spelers zijn semi-prof, ze verdienen te stadions. er een zakcent bij naast hun gewone baan. 51 Het bondsbestuur kan er nu niet meer om- heen: ‘Het moest immers eens spaak lopen! Herinner je slechts de scheve verhoudingen van enkele jaren geleden! Toen kon het gebeu- ren dat vlak voor een belangrijke wedstrijd de mooie meneren van de bond in grote glan- zende sleeën door de speciale ingang van het stadion reden, met vlak achter hen aan op ’n gammele, verroeste fiets, de rechtsbinnen of de spil, die samen met nog 21 jongens, voor die heren de centjes gingen binnenhalen, zonder er zelf ook maar iets wijzer van te worden! KNVB-bestuurders Brunt, Hopster en Lotsy – hier gepersifleerd door Henk Sprenger – probeerden krampachtig het amateurisme in stand te houden.

Ja, zo was het vroeger! Maar die rollen worden ‘Afgelopen met de spaghetti en ravioli. Nu omgedraaid! De kerels die de duiten verdie- weer echte Hollandse boerenkool en hutspot!’ nen, moeten ze krijgen ook!’ Bij zijn oude club Victoria tekent hij een semi-profcontract. Gekanteld De meningen over beroepsvoetbal (bij het Kick Smit had spijt dat hij nooit is ingegaan op publiek én blijkbaar ook bij tekenaar Sprenger) de aanbiedingen uit Engeland. Daarom is niet zijn volledig gekanteld, zo is wel duidelijk. bekend hoe het hem daar vergaan zou zijn. Kick Wilstra zelf heeft overigens ook geen Maar hij liet zich wel heel gemakkelijk ompra- enkele last meer van scrupules: ‘Ik doe het ten door Karel Lotsy, die hem ervan weerhield voor mijn plezier en ik krijg nog goed betaald om het onzekere profavontuur aan te gaan. ook!’, lacht hij Jannie toe. Waarschijnlijk zou Kick Smit ook heimwee Na drie jaar keert Kick echter weer terug gekregen hebben in zo’n grauwe industriestad naar Nederland. Zijn vrouw is zwanger! En in de Midlands. Abe Lenstra zag al helemaal een klein beetje heimwee is er toch ook wel: van het avontuur af, verknocht als hij was aan 52 zijn Friese biotoop. De wereldse Faas Wilkes daarentegen voelde zich als een vis in het water in den vreemde.

Zodra Betaald Voetbal in Nederland mogelijk was, deed ook het begrip ‘transfer’ zijn intre- de. Ook menig oud-voetballer probeerde nog even een graantje mee te pikken. Kick Smit, die al lang gestopt was, maakte op zijn 43e (!) nog een korte rentree in Haarlem en scoorde nog ook. Abe Lenstra verkaste dan toch eindelijk van Heerenveen naar SC Enschede. Veel profs keerden naar Nederland terug. Faas Wilkes ging voor 50.000 gulden spelen voor VVV in Venlo.

Opvallend veel Nederlandse profs blijken met heimwee te kampen te hebben gehad in het buitenland. Waren zij het zelf niet, dan waren het wel hun echtgenotes. Het geïsoleerde bestaan, de vreemde taal en eetgewoonten, en het gemis van familie en vrienden wogen niet altijd op tegen de vorstelijke beloning.

Bestuursleden Hopster en Brunt (Lotsy was in 1953 gestopt als KNVB-bestuurder) kijken op deze spot- prent machteloos toe hoe het beroepsvoetbal tot bloei komt. Tekening in Sportief, januari 1954. 53 Kick Wilstra – De jaren gaan tellen

De populariteit van de voetbalstrip in de jaren vijftig De schooljongens van toen hadden er maling aan en is nu bijna niet meer voor te stellen. Het waren andere kunnen er nu, zelf op pensioengerechtigde leeftijd, tijden. De jaren zestig hadden de samenleving nog niet nog altijd met veel liefde over vertellen. beroerd en er was nog nauwelijks televisie. De strip was Een voetbal-avonturenstrip zoals die vroeger werd voor de jeugd van toen een bron van fantasie en avon- getekend, zou nu niet meer kunnen. Toch is de strip niet tuur. Maar in de ogen van de opvoeders van toen ook een helemaal verdwenen. Ze is wel totaal van karakter laagwaardige vorm van vermaak, die alleen maar zou veranderd. De voetbalheld is in de strip een antiheld leiden tot ontlezing en verwijdering van de ware cultuur. geworden, lichtjaren verwijderd van de klassieke normen en waarden waar Kick Wilstra voor stond. 54 reclameblaadje van Remia, dat ook bij de dorpskruidenier te verkrijgen was. Pas daarna kwamen de oblong-boekjes uit. ‘Bij de sigarenboer’, weet Derksen nog. ‘De erkende boekhandel haalde daar zijn neus voor op, omdat strips als jeugdbeder- vende lectuur werden gezien. We lazen de boekjes letterlijk en figuurlijk stuk. Ooit had ik alle 18 delen compleet, ik zou niet weten waar ze gebleven zijn. Ik weet intussen wel dat er op beurzen woekerprijzen voor betaald worden.’ 17

De voetbalstrip 65 jaar later Kick Wilstra is een Nederlandse strip, geba- seerd op Amerikaanse striptechnieken. In die zin maakt de strip deel uit van de naoorlogse jeugdcultuur die zo typerend is voor de jaren 1950. Maar de tijden veranderen. De jeugd van tegenwoordig zou de strip oubollig en veel te braaf vinden. ‘Maar in die tijd wist je niet Roel Dijkstra en Rob van de Rovers waren nog traditionele avonturenstrips. beter’, vertelt Henk Sprenger in een interview in 2000: ‘Dat was gewoon het leven, zo was je! Niet dat ik nu bezig was met een brave jongen Nederlandse voetbal glorieert, wordt hem dat het in deze tijd niet meer aanslaat’, zegt te tekenen, maar mijn eigen ervaringen die vaak gevraagd om Kick Wilstra voort te zetten. Sprenger in 1972. ‘De tekeningen en het ver- waren niet anders. Er waren wel jongens die Maar daar heeft hij weinig zin in. Hij heeft er haal zijn verouderd, maar ook past een voet- avonturen beleefden, maar dat was dan met weinig begrip voor: ‘Wie leest dat nou nog?’ balheld niet meer in deze tijd’. 18 een op hol geslagen paard of zoiets’. Sprenger heeft als een van de eersten in Sprenger heeft wel begrip voor het Henk Sprenger tekent zijn laatste Kick de gaten dat de stripheld Kick Wilstra niet jeugdsentiment dat Kick Wilstra omgeeft: Wilstra in 1959. In de jaren zeventig, als het meer past bij een nieuwe generatie. ‘Ik denk ‘Je associeert de strips met de tijd dat je 56 gelukkig en onbezorgd was.’ 19 Toch maakt Sprenger kort daarna nog een voetbalstrip, samen met Piet Keizer van Ajax en journalist Cees van Nieuwenhuizen (Het Parool): ‘Leer het van Piet Keizer’. De strip is echter geen succes.

Bloeiperiode Niettemin zijn de jaren 1970 een bloeiende tijd voor de voetbalstrip. In Nederland wordt de traditie van de avontuurlijke voetbalstrip doorgezet met ‘Roel Dijkstra’ (J. Steeman en A. Brandt, later voortgezet door anderen). Uit het Engels vertaalde strips als ‘De Wondersloffen van Sjakie’ (Billy’s Boots) en ‘Rob van de Ro- vers’ (Roy of the Rovers) doen het ook goed in de Nederlandse striptijdschriften. Enerzijds blijven deze strips het realistisch getekende avonturen-genre trouw, tegelijk gaan ze mee met de tijd, waarin bijvoorbeeld de voetballers lang haar gaan dragen. De succesvolle strips De anti-held Appie Happie (Dik Bruynesteyn) behoort duidelijk tot een andere generatie. worden steeds meer een ‘project’, waarvoor verschillende tekenaars worden ingezet. Henk Sprenger deed alles nog helemaal zelf, met de liest terrein en maakt plaats voor karikatuur ‘Kick was natuurlijk erg tijdgebonden’, vertelt hand. en humor. De ‘voetballerij’ wordt niet meer Sprenger in Het Parool in 1979. Daar plaatst de serieus genomen, helden worden antihelden. krant een tekening bij van Dik Bruynesteyn, Antihelden Appie Happie (Dik Bruynestein) en FC Knudde die de generatiekloof tussen het modelgezin Naast deze traditionele voetbalstrips ver- (Toon van Driel) zijn de bekendste voorbeel- Wilstra en de goedige uitvreter Appie Happie schijnt in Nederland in de jaren 1970 een type den. Het verhaal maakt plaats voor korte en zijn vriendin (type dom blondje met ultra- voetbalstrip die geheel anders is. De serieuze strips, van enkele beelden tot een pagina, korte rokjes) prachtig neerzet. en natuurlijk getekende avonturenstrip ver- met de ‘running gag’ als continuerende factor. 57 Voor volwassenen Waar de doelgroep van Kick Wilstra vooral bestaat uit schooljongens tot een jaar of 14-15, zijn Appie Happie en FC Knudde strips voor ‘alle leeftijden’. In de jaren daarna zet die ontwikkeling zich door en verschijnen er steeds meer strips die vooral gericht zijn op volwassenen. ‘Hoe ranziger, hoe beter’, lijkt het credo. Voorbeel- den zijn de voetbalstrips van Joop Klepzeiker (Eric Schreurs) en ‘hoelikan’ Haagse Harry (Marnix Rueb). Hoewel dit geen echte voet- balstrips zijn, maken wij hier onomwonden kennis met de hedendaagse voetbalcultuur en vooral zijn uitwassen. Tot dit genre kunnen we ook de parodieën rekenen op bekende strips, waarin brave hel- den van weleer worden neergezet als lieder- lijke seksmaniakken. Ook Kick Wilstra ont- snapt er niet aan. In 1999 verschijnt een derge- lijk stripbundeltjes van de hand van Raymond Koot (alias Typex). Stripschrift wijdt er nog een positieve recensie aan. Henk Sprenger vindt het te erg om er woorden aan te wijden.

Boven • FC Knudde (Toon van Driel). Onder • Joop Klepzeiker (Eric Schreurs). 58 Karikatuur en kurkdroge humor zijn bij uitstek de kenmerken bij FC Knudde van Toon van Driel. Grove humor (‘een bal op je zak’ blijft toch ‘de taart in het gezicht’ van het voetbal) en bijtende satire (hier op het spreekkorenverbod) voeren de boventoon bij Joop Klepzeiker (Eric Schreurs) en ADAU-hoelikan Haagse Harry (Marnix Rueb). De persi- flage van Typex (Raymond Koot) op Kick Wilstra – hier afgebeeld op pensioengerechtigde leeftijd in een luie stoel – behoort tot een genre dat zich juist afzet tegen de braafheid in de gevestigde strips. Henk Sprenger kon er weinig begrip voor opbrengen: ‘Dat kleine boekje vond ik smerig, temeer omdat daar ook liederlijke dingen in staan’. 59 Henk Sprenger – Een passie voor tekenen

De geestelijke vader van Kick Wilstra is Henk Sprenger, geboren op 3 januari 1919 in Oostknollen- dam, een dorp in de Zaanstreek. Later verhuist het gezin via Krommenie naar Amsterdam. Het is geen toeval dat we hier een parallel zien met de levens- loop van Kick Wilstra, die van een dorpje op het platteland naar ‘de grote stad’ verhuist. Sprenger stopt zijn strip vol met autobiografische elementen.

60 Henk Sprenger komt tot de conclusie dat ook hij geld verdient aan het voetbal.

Een begenadigd voetballer is Henk Sprenger Bij Kick Wilstra komen we Sprengers andere capitulatie. Hij ontkomt aan tewerkstelling in niet, waterpolo gaat hem beter af. Eerst bij interesses volop tegen. Duitsland, als hij een betrekking kan krijgen het Zaanse De Ham, later op hoog niveau als bij de net opgerichte Toonder Studio’s in Am- keeper bij het Amsterdamse DJK (De Jonge Tekenen sterdam, waar hij terecht komt bij de teken- Kampioen). Van huis uit krijgt hij een band met Het liefst was Sprenger naar de kunstacade- filmafdeling. Het blijkt een broeiplaats van het Amsterdamse Blauw Wit, waar zijn vader mie gegaan, maar zijn ouders zien daar niet Nederlands tekentalent. Als het werk afneemt, jeugdleider is. Naast sport interesseert Spren- veel in. Hij volgt wel een tijdje tekenlessen werkt Sprenger met een aantal collega’s mee ger zich voor techniek, met name de lucht- voor zijn onderwijsakte, maar als stripteke- aan het maken van het illegale blad Metro. vaart, en voor geschiedenis en prehistorie. Die naar is Sprenger autodidact. In 1938 moet Curieus is dat Toonder zelf na de oorlog interesses kan Sprenger later goed kwijt in zijn Henk Sprenger in dienst. Zijn diensttijd tijdelijk op non-actief wordt gesteld, omdat hij strips. Want zijn grootste passie is tekenen. wordt door de mobilisatie verlengd, tot na de lid was van de Kulturkammer. Maar later krijgt 61 62 George – een noodlanding maken op een onbekend eiland waar nog prehistorische dieren leven. Hier kan Sprenger zich uitleven in twee van zijn grootste hobby’s: luchtvaart en prehistorie. Uitgeverij ‘De Geïllustreerde’ wil het graag hebben en zo begint de loop- baan van Henk Sprenger als striptekenaar.

Na nog even voor Toonder gewerkt te hebben, gaat Sprenger vanaf 1947 verder als zelfstan- dig tekenaar. Uit die begintijd dateren de strips ‘Patave het holenjong’ (tekeningen) en ‘Monus, de man van de Maan’ (tekeningen en scenario). Ook hierin kan hij zijn liefde voor historie en ruimtevaart kwijt. Maar het echte hij het Verzetsherdenkingskruis, omdat zijn succes komt met een nieuwe strip over een studio een veilige haven bleek voor tekenaars piloot: Arend Stork. De naam wordt een jaar en een dekmantel was voor verzetsactivitei- later op voorstel van Toonder gewijzigd in ten. ‘Piloot Storm’. Piloot Storm wordt een populaire en Canadezen langlopende strip, die mede dankzij het Na de bevrijding krijgt Sprenger, die dan stripagentschap Swan Features Syndicate, Boven • Henk Sprenger is in de oorlogsjaren werk- inmiddels getrouwd is en in Badhoevedorp waar Henk Sprenger zich in 1953 bij aansluit, zaam bij de Toonder Studio’s. woont, inkwartiering van twee Canadese een wijde verspreiding krijgt. Voor Sprenger Links • Demoneneiland en Piloot Storm. officieren: Bill en George. De Canadese strijd- zelf is het zijn belangrijkste strip. Als hij na krachten hebben een eigen blaadje, The Maple tien jaar is uitgekeken op Kick Wilstra gaat hij Leaf, en Sprenger is geboeid door de strips die met Piloot Storm nog jaren door. Piloot Storm daarentegen zal Kick Wilstra een onuitwisbare daar in staan. Hierdoor komt hij op het idee verschijnt in vertaling in vele landen. Kick indruk achter laten op een grote groep school- zelf een strip te tekenen. Dit wordt ‘Demonen- Wilstra leent zich daar veel minder voor, daar- jongens, die in de jaren 1950 dromen van een eiland’, waarin twee vliegers – genaamd Bill en voor was de strip te ‘Hollands’. In Nederland glanzende voetbalcarrière. 63 Ketelbinkie op in dienst moet, stopt hij met de strip en In 1949 wordt Sprenger benaderd door Wim wordt Henk Sprenger gevraagd een voetbal- Meuldijk, uitgever en later ook televisie- strip op te zetten. maker (Pipo de Clown!). Meuldijk is een jaar Sprenger bedenkt een figuur die de kwa- eerder begonnen met de Ketelbinkiekrant liteiten van drie van de beste voetballers van (in Amsterdam Kapitein Robs Vrienden), een toen in zich verenigt: Kick Smit, Faas Wilkes jeugdblad gevuld met verhalen en strips. en Abe Lenstra. ‘Kick Wilstra’ is geboren! Het In die allereerste krantjes verschijnt de eerste avontuur verschijnt in 1949 in de Ketel- voetbalstrip ‘Koos’ van de toen zeventien- binkiekrant en Kapitein Robs Vrienden, vanaf jarige Piet Deunhouwer. Als die het jaar daar- 1952 in wekelijkse afleveringen. Daarnaast verschijnt de strip onder meer dagelijks in kranten in Friesland en de Zaanstreek en vanaf 1958 in Het Parool. Kick Wilstra behoorde met Kapitein Rob (Pieter Kuhn) en Eric de Noorman (Hans Kres- se) tot de populairste Nederlandse striphel- den. Met Hans Kresse was Sprenger bevriend geraakt toen ze samen werkten voor de Toon- der Studio’s. Kresse ruilde zijn ‘National Geo- graphics’ voor de tabaksbonnen van Sprenger, die zelf een enorm geografische archief op- bouwde waar hij voor zijn werk uit putte.

Fokker Boven en rechts • Sprenger tekent voor de Ketel- In 1959 stopt Sprenger met Kick Wilstra. Naast binkiekrant niet uitsluitend Kick Wilstra, maar maakt zijn werk voor Piloot Storm en ander illustratie- ook tekeningen bij onderwerpen als wielrennen. werk begint hij steeds meer moeite te krijgen Rechterpagina • In Tom Poes verzorgt Sprenger de om de strip te vullen. Vooral de druk om rubriek ‘Wist je dat?’. De reeks ‘Leer het van Piet dagelijks een strip te leveren valt hem zwaar. keizer’ is Sprengers laatste voetbalstrip. (tekst gaat verder op p. 68) 64 65 Invloed uit de Verenigde Staten

De gangbare stripverhalen in Nederland en omringende landen zijn tot ver na de Tweede Wereldoorlog ‘tekststrips’: het verhaal is een doorlopende tekst, die meestal onder de illustraties staat. Bekende voorbeelden zijn Bulletje en Bonestaak (A.M. de Jongste en G. van Raemsdonck, vanaf 1922) en Tom Poes van Marten Toonder (vanaf 1941).

Balloons Na 1945 doen vanuit Amerika de ‘balloonstrips’ hun intrede. Henk Sprenger is een van de eersten die balloonstrips maakt. Sprenger kent de strips al uit de Amerikaanse Sunday-papers: ‘Daar zaten dan die gekleurde pagina’s in, dat waren allemaal strips: Prince Valiant, Terry and the Pirates, Joe Paluka’. Een strip die Sprenger sterk heeft geïnspireerd – met name voor Piloot Storm – was Flash Gordon van Alex Raymond. En qua stijl bewonderde hij de strips van dezelfde tekenaar met in de hoofdrol Rip Kirby. Toch gaat Sprenger er pas mee aan de slag als Piloot Storm – een tekststrip – in een Engelse krant wordt gepubliceerd. ‘Die wilden hem wel hebben, maar alleen met balloons erin.’ Het vertalen van een tekststrip naar een balloonstrip valt overigens niet mee, omdat er heel anders met beeld en tekst omgesprongen moet worden. ‘Het was zo dat je de tekeningen aldoor moest overlappen of verhogen met de balloons, maar daar waren ze niet op getekend’. Sprenger blijft naast balloons toch vrij veel tekst gebruiken om het verhaal te stroomlijnen, zoals ook in Kick Wilstra duidelijk is te zien. In die zin is Sprenger toch een overgangstekenaar. Typisch voor Sprenger is dat hij de balloonteksten consequent afsluit met een uitroepteken!

66 In 1975 stopt hij om dezelfde reden helemáál teren van zijn eerste schurk zich in een hand- Zijsprongen met strips. Hij kan daarna komen werken in vol tekeningen afspelen. In deel 4 (Kick Wilstra Soms maakt Sprenger vreemde zijsprongen het archief van vliegtuigfabriek Fokker. Als ze en zijn zonen) treedt onze held vrij plotseling om het verhaal te ‘vullen’. De meest bekende daar door hebben dat hij goed kan tekenen, in het huwelijk en nog geen tien beelden later is de droom die Kick Wilstra heeft nadat hij krijgt hij opdrachten voor het maken van illus- zijn de zonen van Kick al flinke jongens van in het beruchte Napels een klap op zijn hoofd traties en wanddecoraties voor vliegtuigen. Zo een jaar of tien. Dit is dan ook een kunstgreep heeft gekregen. Hij beleeft in zijn droom aller- komt hij uiteindelijk toch terecht in de vlieg- om het verhaal nieuw leven in te blazen. Hier- lei avonturen als onoverwinnelijke gladiator wereld, zijn grote liefde. Zelf zegt Sprenger na volgen nog 14 deeltjes waarin Kick Wilstra in de tijd van de ondergang van Pompeï. Met later dat dit zijn leukste tijd was als tekenaar. al voetballend en avonturen belevend door de deze droom weet Sprenger bijna een heel geschiedenis raast, zonder een dag ouder te deeltje vol te maken (deel 10: Kick Wilstra als Opbouw worden. Zoals het een onsterfelijke stripheld Gladiator). Henk Sprenger tekent in realistische – zelf betaamt. Op het laatst komen dergelijke zijspron- noemde hij het ‘naturalistische’ – stijl. En De oorzaak van die onevenwichtigheid ligt gen vaker voor. Hoe goed soms ook getekend, hoewel hij in het begin moeite heeft met de enerzijds aan het ontstaan van de strip. Als het is duidelijk dat Sprenger meer moeite gezichten – ‘in het begin vond ik het houten Sprenger wordt gevraagd om een voetbalstrip krijgt om aan het verhaal een vervolg te geven. koppen’ – slaagt hij er in om de figuren geloof- te schrijven is dat aanvankelijk bedoeld als De druk om iedere dag twee strips te leveren waardig en natuurlijk over te laten komen. een korte strip, ‘voor vier afleveringen of zo’. – buiten het andere illustratiewerk dat hij Vooral in de anatomie en de houdingen van de Sprenger: ‘Daardoor ben ik het verhaal van doet – gaat hem steeds meer parten spelen. voetballers en de verschillende spelsituaties Kick Wilstra in rasse schreden doorgestormd. Dan bedenkt Sprenger bij voorbeeld dat zijn is Sprenger goed. Hierbij maakt Sprenger Eigenlijk in het begin begin al zei ik: ja maar zonen een opstel moeten schrijven met als overigens dankbaar gebruik van actiefoto’s dat krijg ik nooit in vier strips. Nou, zeiden ze, titel ‘Mijn vader’. Het geeft hem de gelegen- uit de krant. maak er dan nog maar vier. En toen later was heid om een paar van zijn tekeningen uit Het evenwichtig opbouwen van een het: ga maar door. Ja, toen had ik al mijn kruit eerdere delen te gebruiken: makkelijke kopij. verhaallijn is niet zijn sterkste kant. Soms verschoten.’ In 1959 houdt Sprenger het voor gezien. gaat hij met reuzenstappen door het verhaal, Daarnaast geeft Sprenger zelf toe dat hij ‘Met Kick Wilstra ben ik gestopt toen ik het om vervolgens uitgebreid in te gaan op niet sterk was in het bepalen van een verhaal: niet meer zo zag zitten en ik er trouwens ook bepaalde gebeurtenissen. Ook maakt hij ‘Soms had ik een verhaal en dan had ik het al niet zo veel zin meer in had’, verklaart hij in soms vreemde zijsprongen en ‘uitstapjes’. in 20 strips af. En ja, wat doe je dan, dan plak Stripschrift. Met Piloot Storm zal hij nog tot Veelzeggend is al het begin, waarin de je er nog een verhaaltje achteraan.’ 1975 doorgaan. jaren van Kicks geboorte tot het overmees- 68 Solex wordt door de lithograaf vervangen door een puntraster om een Een strip maken in de tijd van Kick Wilstra is geen sinecure. Het gaat grijs-effect te creëren. In latere strips probeert Sprenger steeds meer puur om handwerk; digitale hulpprogramma’s bestaan nog niet, en de grijstint te suggereren door het gebruik van arceringsstreepjes. de druktechnieken en communicatiemiddelen zijn primitief. Henk Voor de omslagen van de oblong-bookjes werkt hij met kleur. Sprenger maakt zijn werk in Oost-Indische inkt op ivoorpapier, dat De eerste 52 stroken (oftewel de latere oblong deeltjes deel 1 en 2) hij inkoopt in grote rollen. Thuis wordt dat op maat gesneden en in in de Ketelbinkiekrant en Kapitein Robs Vrienden zijn vanaf begin stroken verdeeld. Hij tekent in zwart-wit en vervolgens worden in november 1949 t/m eind 1951 uitgevoerd met een rode steunkleur. blauw delen ingepenseeld om aan te geven waar de grijstonen Sprenger levert de strips persklaar aan, meestal laat op de avond moeten komen. en op het allerlaatste nippertje. Vrouw Jannie ligt dan meestal al lang Dan brengt hij het zelf weg naar de drukkerij, waar er clichés van in bed: ‘Dan moest hij het spul wegbrengen met de Solex. Dan was je worden gemaakt. Het blauw, dat weg valt onder de reprocamera, blij als je dat geluid hoorde, dat hij weer terug kwam.’

69 ‘Persoonlijke dingen’ ‘Het leuke van Kick Wilstra was, dat je er per- soonlijke dingen in kon doen’, verklaart Henk Sprenger in 1999 in de Leeuwarder Courant. Er zitten dan ook veel autobiografische ele- menten in de strip; Sprenger haalt veel van zijn karakters en gebeurtenissen uit zijn directe omgeving. Zoals de verhuizing van Kick op jonge leeftijd van een dorp naar de ‘grote stad’, en het huwelijk van Kick Wilstra met Jannie, die hij leert kennen tijdens een zeiltrip. Zijn eigen vrouw Jannie leert Sprenger kennen in het zwembad. Sprenger krijgt een zoon Rob, Kick twee zonen: Rob en Rudi. Rob en Rudi blinken uit in waterpolo, de sport die Sprenger zelf op niveau bedrijft. Kicks vriend Sproet is getekend naar een echte vriend van Sprenger.

Boven • De Wilstra-strip eindigt met een overvliegende ooievaar, die de geboorte van een dochter aankondigt (Sprengers eigen dochter Marion werd in deze tijd geboren). Zo’n meisje zou weer aanleiding kunnen geven voor allerlei nieuwe avonturen, bekende Sprenger later. Links • Sprengers liefde voor Amerikaanse auto’s komt in Kick Wilstra ruim aan de orde.

Sprengers schoonouders komen uit Friesland, Sprengers diensttijd wordt verlengd, net als waar Sprenger graag komt. Hij heeft er jaren die van Kick Wilstra, vanwege de mobilisatie! lang een caravan staan. De fietstocht over de De reis van Kick Wilstra naar Engeland en afsluitdijk van zijn zonen naar Pake en Beppe Schotland maakte Henk Sprenger al met zijn heeft hij zelf gemaakt. waterpoloteam! De dikke Oom Ferdinand was 70 een oom van een zwemvriend van Sprenger rieur van hun vroegere huiskamer komt voor- en het gezin Wilstra woonde in dezelfde bij: ‘Kijk, die rookstoel, en die lamp met zo’n rijtjeswoning als het gezin Sprenger in Bad- kleedje er overheen, en zo’n kloostertafel, die hoevedorp. Een straat verder, op nummer 12, hadden wij ook! En dat kastje, met die radio woonden de ouders van Sprenger. Het huis- erop, dat is ons kastje!’ roept Marion uit. nummer is vereeuwigd in de strip. Zo zit de strip vol met andere kennissen en voorbijgangers, waarvan de lezer wel nimmer Voorliefdes weet zal hebben. Dochter Marion zelf komt in De voorliefde van Sprenger voor historie, de strip niet voor. Wel wordt zij aangekondigd: techniek en vliegtuigen komt in de strip overal Kick keert met Jannie en de tweeling terug uit terug: als Kick weer ergens naar toe moet, Italië omdat Jannie in verwachting is; de strip grijpt de tekenaar zijn kans om vliegtuigen, eindigt met een overvliegende ooievaar. schepen en treinen te tekenen; en als Kick in Italië gaat voetballen, laat hij Kick avonturen Op hoge leeftijd krijgt Sprenger opeens veel als gladiator in het Romeinse Rijk beleven. erkenning voor zijn werk. Een expositie in 1998 De interesses van Sprenger zijn zeer breed. in galerie Lambiek genereert veel publiciteit, ‘Hij had een enorm knipselarchief’, vertelt in 2003 eert het Stripschap hem met de fel kleinzoon Joris, ‘geordend naar onderwerp: begeerde Bulletje en Bonestaak-schaal, een van olifanten tot Amerika, de meest uiteen- jaar later krijgt hij de erepenning van de lopende dingen. Hij was gek van Amerika. gemeente Zaanstad. ‘Het was gewoon werk, hij voelde zich meer En van nieuwe techniek! Hij was de eerste Sprenger – inmiddels ver over de tachtig – ambachtsman dan kunstenaar. Hij vond het met een Amerikaanse auto in Badhoevedorp, is er zelf erg door verrast. Met name de drukte overdreven gedoe. Toen hij ouder werd vond en de eerste met televisie. Hij was ook gek op om Kick Wilstra begrijpt hij niet: in interviews hij die aandacht ook best belastend’. sport, niet eens voetbal, maar alle sporten. relativeert hij de strip sterk: ‘oubollig’, ‘niet Op 27 december 2005 overlijdt Henk Ook op latere leeftijd. Als er Olympische meer van deze tijd’, en liever komt hij er niet Sprenger, bijna 87 jaar oud. Op 3 januari 2006 Spelen waren, stond de televisie twee weken meer op terug: ‘Het sop is de kool niet waard’. – zijn verjaardag – wordt hij gecremeerd. aan: ze keken alles!’ Het lijkt alsof hij zich achteraf een beetje De kinderen lezen de strips van Kick Wil- geneert voor de strip. Volgens zijn dochter en Voor meer informatie, beeldmateriaal en stra zelf nooit. Maar als ze er later in bladeren kleinzoon was dat niet het geval, het is meer privédocumenten zie het Kick Wilstra online zien ze allerlei bekende dingen: het hele inte- de nuchterheid, die hun vader kenmerkte: archief: www.voetballegends.nl 71 73 75 76 Noten Bronnen o.a.:

1 Voor een volledige ‘bibliografie’ zie de Kick Wilstrawebsite van Kolfschooten, Frank van, Dordtse magiër, de val van volksheld Karel Lotsy, Erik Janssens: http://home.wxs.nl/~staten/home1.htm Amsterdam 2009. 2 Leeuwarder Courant, 1999. Mercuur, T., Rondom Abe – Een voetbalepisode in Friesland (z.j. ca. 1990). 3 Interview Kurvers, 2000. Wit, Jan, Nostalgie op voetbalnoppen – tentoonstelling Zaanstad 2004. 4 Roy of the Rovers-website, http://www.royoftherovers.com Krantenartikel Kick Wilstra/Faas Wilkes, 1986 (archief Sprenger). 5 Marion Sprenger, 2014. Interview met Henk Sprenger in De Typhoon (Zaanstreek), 1961. 6 Het boekje werd uitgegeven in 1943 en is een beetje dubieus, omdat Interview in Leeuwarder Courant, 27-12-1969. het vooral gericht is tegen de opvattingen van Engelse trainers, die Brendel, Carel, Interview in Het Parool, 1979. zouden indruisen tegen onze ware volksaard. Kurvers, D., Interview met Henk Sprenger, 28-01-2000 (archief Sprenger). 7 Interview Kurvers, 2000. Richard, R., Interview met J.H. Sprenger, in Stripschrift (1972). 8 Van Kolfschooten, p. 200, 238, 249. Walthaus, A., Interview met Henk Sprenger in Leeuwarder Courant, 9 Wilkes keert nog een jaar terug als speler/trainer van Levante. 26-05-2000. 10 Zie ook het eigentijdse document “De Bakhuys-affaire en ons Interview met Marion Fabel-Sprenger, Sarah Sprenger en Joris Fabel, ‘Amateurisme’ ”, een uitgave van Het Amsterdamsche Sportblad, 1937. Amsterdam september 2014. 11 Preangerbode, 14-07-1953. Website Kick Smit, www.kicksmit.com 12 Het Amsterdamsche Sportblad, 1937. Website Kick Wilstra, home.wxs.nl/-staten/home1.htm 13 Van Kolfschooten, p. 249. http://kanaalridder.blogspot.nl 14 De Tijd, 12-05-1947. 15 Jonge, Freek de, in de bundel Het Damestasje (1987); De Wonder- Lijst illustraties: midvoor, column (z.j.); Liefdesverklaring – in Vrij Nederland, 1975. 16 Mulder, Jan, CAMU, De Volkskrant, 2003. Erven Sprenger: pp. 14 (o), 22 (o), 23 (o), 24, 25, 27 (b), 28, 29, 32 (b), 33, 34, 35, 17 Derksen, Johan, Column, Voetbal International, 2012. 36, 38, 60, 62, 63 (rb), 65, 69 (lo), 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78 18 Interview met J.H. Sprenger, in Stripschrift, 1972. Cees van Nijnatten (Voetbal Legends): pp. 6, 7, 10, 13 (l), 39, 40, 41, 53 19 Interview in Leeuwarder Courant, 27-12-1969. KNVB Fotocollectie: pp. 9 (lb), 11, 64 Kees Volkers: p. 43

De publicatierechten zijn naar beste intentie geregeld. Een ieder die meent dat zijn of haar rechten zijn overtreden wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever. 79 Colofon

Met dank aan de familie Sprenger

Henk Sprenger, De avonturen van Kick Wilstra, de wonder-midvoor. Deel 1 t/m 9, met een inleiding van Kees Volkers is een uitgave van Stokerkade cultuurhistorische uitgeverij en Voetbal Legends (www.voetballegends.nl). auteur Kees Volkers ontwerp en opmaak Pim van Schaik (Stokerkade), Amsterdam druk Finidr, Tsjechië

ISBN: 9789079156009

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd bestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en uitgevers: Stokerkade cultuurhistorische uitgeverij, Stokerkade 124, 1019 XB Amsterdam, T 020 320 81 78, [email protected], www.stokerkade.nl en Voetballegends, www.voetballegends.nl, [email protected]

© 2014, Rechten op de negen stripverhalen, inclusief covers, berusten bij Voetballegends BV (i.s.m. Erven Sprenger).