NOWA WIEŚ TRZCIANNE Szkic Historyczny
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NOWA WIEŚ TRZCIANNE szkic historyczny Agnieszka Pisanko - Borowik, Przemysław Borowik Niniejsza książka jest szóstą z kolei publikacją dotyczącą dziejów zie- mi Trzciańskiej. Uważamy, że ta piękna tradycja, odkrywania historii poszczegól- nych miejscowości, powinna być kultywowana. Z wielką więc radością przekazujemy Państwu książkę pt. „Nowa Wieś Trzcianne” - ciekawą, potrzebną i wartościową pozycję. Jej popularnonaukowy charakter, z jednej strony ograniczył dobór i wykorzystanie materiału źródłowego, ale zamysłem autorów było przygotowanie publikacji przede wszystkim dla miesz- kańców tych ziem. Mamy wiec nadzieję, że będzie służyła ona starszemu i młod- szemu pokoleniu do głębszego poznania historii swojej małej ojczyzny. Naszą narodową, polską historię tworzą dzieje poszczególnych dzielnic, miejscowości, rodzin, każdego człowieka, który wnosi wkład w kształtowanie dziejów ojczystych. Poznanie przeszłości należy zacząć więc, od zapoznania się z faktami dotyczącymi najbliższej okolicy, gdyż nasi przodkowie i ich losy - to na- sza historia. Jesteśmy świadomi, że jest to doprawdy ostatni moment, by dotrzeć, porozmawiać i utrwalić wspomnienia najstarszych mieszkańców wsi - żywych świadków historii, którzy przeżyli II wojnę światową. Książkę tę dedykujemy wszystkim tym, szczególnie mieszkańcom Nowej Wsi, którzy pragną poznać i zrozumieć siebie, odnaleźć swoje miejsce w porząd- ku rzeczy, których nie podano na tacy. Mamy nadzieję, że ta publikacja stanie się źródłem informacji dla tych, którzy poszukują konkretnych faktów, dla innych zaś okaże się ciekawą lekturą. Piękno naszych okolic, cudowna przyroda, ciekawa hi- storia - to atuty naszej gminy. Ten, kto przyjechał tu raz, albo wróci…, a na pew- no zatęskni. Życzymy miłej i owocnej lektury. Wójt Gminy Trzcianne - Marek Krzysztof Szydłowski Agnieszka Pisanko-Borowik, Przemysław Borowik NOWA WIEŚ TRZCIANNE Szkic historyczny Trzcianne 2018 ©Copyright by: Spis treści Gmina Trzcianne, 2018 r. Autorzy: LOKALIZACJA Agnieszka Pisanko-Borowik NOWEJ WSI ...............................................................................................................................................................................................9 Przemysław Borowik HISTORIA Fotografie: NOWEJ WSI ...........................................................................................................................................................................................12 prywatne zbiory mieszkańców Nowej Wsi Trzciana Gasztołdowska i Nowa Wieś ............................................................................................................13 Skład: Trzcianne Nowa Wieś w leśnictwie tykocińskim ����������������������������������������������������������������������������16 Dawid Wappa Trzcianne Nowa Wieś w rękach Branickich herbu Gryf (1661-1808) �������������21 W I połowie XIX wieku .....................................................................................................................................................30 Korekta: Uwłaszczenie włościan Nowej Wsi .....................................................................................................................33 Przemysław Borowik Majątek Nowa Wieś w rękach hrabiów Platerów ...........................................................................35 Nowa Wieś Aleksandra Gonczarowa ...............................................................................................................38 Projekt okładki: Parcelacja majątku Nowa Wieś 1907-1913 ............................................................................................41 Dawid Wappa Emigracja do Stanów Zjednoczonych Ameryki ��������������������������������������������������������������������������������49 I wojna światowa i wojna polsko – bolszewicka ...............................................................................51 Wydawca: Majątek Nowa Wieś w XX wieku.........................................................................................................................57 Gmina Trzcianne Dwudziestolecie międzywojenne ...........................................................................................................................64 II wojna światowa .......................................................................................................................................................................67 Druk i oprawa: Szkoła Podstawowa w Nowej Wsi ........................................................................................................................76 Zakład poligraficzny ARES Publiczna Średnia Szkoła Rolnicza w Nowej Wsi ..........................................................................83 Szpital i Ośrodek Zdrowia w Nowej Wsi ..................................................................................................84 Wszelkie prawa zastrzeżone. W ludowej Polsce.........................................................................................................................................................................85 Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą Życie religijne ....................................................................................................................................................................................90 urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych Nowa Wieś współcześnie ..................................................................................................................................................91 bez pisemnej zgody posiadaczy praw autorskich. ANEKS ŹRÓDŁOWY ..........................................................................................................................................................................................96 ISBN 978-83-950923-0-5 FOTOGRAFIE ARCHIWALNE ...............................................................................................................................................................................178 Zrealizowano ze środków Gminy Trzcianne. Serdeczne podziękowania Panu Andrzejowi Waszkiewiczowi, Sołtysowi Nowej Wsi za wkład i zaangażowanie przy wydaniu publikacji. LOKALIZACJA NOWEJ WSI Zucielec TRZCIANNE Zubole pomorskie warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie podlaskie kujawsko- Nowa Wieś -pomorskie Białystok mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie Nowa Wieś lubelskie dolnośląskie opolskie świętokrzyskie śląskie podkarpackie małopolskie 9 10 HISTORIA NOWEJ WSI 11 12 TRZCIANA GASZTOŁDOWSKA I NOWA WIEŚ jeśli odebrany teren miał nieco mniejszą powierzchnię.6 Wyznaczono tę zamianę „wój- W 1433 r. Tykocin wraz z wsiami Łopuchowo i Złotoria otrzymał możno- towi staremu Kuleszy” w Chobotkach, co odnotowali lustratorzy w 1576 roku. Stąd władca litewski Jan Gasztołd. Zygmunt Kiejstutowicz potwierdził i nadał wówczas późniejsza nazwa Kulesze - Chobotki.7 Gasztołdowi 26 wsi w różnych powiatach i jedno miasteczko.1 Była to swoista nagro- Wspomniane tu gasztołdowskie Trzcianne to tylko część tej miejscowości. da za przejście z obozu politycznego zwolenników Świdrygiełły.2 Niegdyś, zanim tereny te przeszły w ręce Gasztołdów, przez Trzcianne przechodzi- Tykocin z przyległościami należał do Gasztołdów do 1542 r., kiedy to zmarł ła granica między ziemią wiską na Mazowszu, a litewskim Goniądzem. W 1533 r. ostatni przedstawiciel tego rodu. Dobra po Gasztołdach prawem kaduka stały się komisarze królewscy, badając jej przebieg, tak opisali jej fragment: „Od mostu zaś własnością króla. Ten podarował je synowi Zygmuntowi Augustowi. Przez pewien zniszczonego [w Nieciecach przez Gasztołda] na rzece Narwi prowadziła stara droga łom- czas władała nimi jednak Zofia, wdowa po Olbrychcie Gasztołdzie, której Zygmunt żyńska pomiędzy ziemią wiską [na Mazowszu] i Litwą, przez wzniesienie zwane Prze- August zatwierdził na nich dożywocie.3 Zofia z ks. Werejskich Olbrychtowa Gasztoł- łajną Górą. I od tej wiódł stary gościniec przez środek wsi Trzcianne - po prawej stronie dowa zmarła w 1549 roku.4 środek wsi należy do Litwy, do Goniądza. I tenże środek wsi ma pani wojewodzina [Elż- 25 października 1437 r. Jan Gasztołd właściciel Tykocina potwierdził i po- bieta Radziwiłłowa], należący do dzierżawy goniądzkiej. A z lewej strony wymienionej większył uposażenia parafii w Tykocinie. Pleban tykociński zyskał wówczas pra- drogi, druga część środka tej wsi zwanej Trzcianne, należała przedtem do ziemi wiskiej, wo do wybierania dziesięciny snopowej od kmieci z Tykocina, Łopuchowa, Złotorii, lecz zajęta została przez pana Gasztołda. I jest to wieś wybrana i wielka.” Zdaniem Zdrodów (Rzędzian), Radul, Rogowa oraz Kulesz.5 Wiele wskazuje na to, że wzmian- komisarzy Gasztołd zniszczył most w Nieciecach i poprowadził drogę do Gonią- ka o tych Kuleszach, może być najstarszą informacją źródłową o gasztołdowskiej dza przez Łopuchowo i Tykocin, by zwiększyć swe dochody. Zagarnął przy tym tereny części Trzciannego, a konkretniej o uposażeniu wójta tej miejscowości. Świadczą po lewej części starej drogi, aż po Brzeziny. Na tym terenie znajdowały się trzy wsie o tym następujące fakty. Podczas pomiary włócznej w 1559 r., mierniczy Paweł Koto- Szorców (Krynice, Cibarzewo i Ruś - obecnie Szorce i Krynice) oraz Zajki. Gasztołd wicz odebrał 10 włók należących do wójta trzciańskiego Stanisława Kuleszy, na których zaś lokował tu trzy nowe wsie: Szafranki, Bajki i Pogorzelec (zaginiona).8 rozmierzył Nową Wieś Trzcianne i folwark Trzcianne (późniejszy majątek Nową Wieś). Istniał też spór graniczny