Projekt Strategii Rozwoju Gminy Lipinki Na Lata 2014

SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI ...... 2 WSTĘP ...... 3 METODOLOGIA ...... 4 WIZJA ROZWOJU GMINY LIPINKI ...... 7 MISJA GMINY LIPINKI ...... 8 KIERUNKI ROZWOJU, CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE ...... 8 ZADANIA STRATEGICZNE DO REALIZACJI W OKRESIE 2014-2020 ...... 19 SYSTEM WDRAŻANIA I FINANSOWANIA STRATEGII ...... 21 FINANSOWANIE ...... 21 SPÓJNOŚĆ SRATEGII Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI ...... 22 SYSTEM MONITORINGU, EWALUACJI I AKTUALIZACJI STRATEGII ...... 23 ZAKOŃCZENIE ...... 39 ZAŁĄCZNIKI ...... 40 SPIS TABEL ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. SPIS WYKRESÓW ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

WSTĘP

Strategia Rozwoju Gminy Lipinki to najważniejszy dokument programowy, w oparciu o który samorząd realizuje obowiązek prowadzenia polityki rozwoju lokalnego. W obliczu nowej perspektywy budżetowania środków unijnych, która generuje zmiany w możliwościach finansowania działań rozwojowych, oddajemy w Państwa ręce dokument nowej strategii rozwoju, której głównym celem jest stworzenie realnych podstaw planu rozwoju gminy Lipinki w okresie 2014–2020. Aktualna Strategia Rozwoju Gminy Lipinki została opracowana w oparciu o perspektywę wizji regionu w 2020 roku, podkreślając jego specyfikę i wskazując na indywidualne rozwiązania, odpowiednie do jego charakterystyki, wyzwań i potrzeb. Przedłożona strategia będzie zatem dokumentem pomocnym przy realizacji wyznaczonych perspektywicznych kierunków rozwoju regionu, dążeniu do osiągnięcia najważniejszych celów i kierunków działania przyjętych do realizacji w granicach gminy Lipinki w wyznaczonym okresie siedmiu lat, a także skutecznym i efektywnym zarządzaniu gminą z punktu wielopoziomowego jej rozwoju. Niemniej jednak jest to dokument programowy, który określa cele rozwoju i stwarza ramy dla przyszłych projektów, ale nie wskazuje precyzyjnie, co i z jakich środków zostanie zrealizowane. Takie podejście zgodne jest z zasadami przygotowywania dokumentów strategicznych, w których wskazuje się wyłącznie kluczowe obszary interwencji i budowania przewag. Natomiast w celu wskazania szczegółowych zadań do realizacji ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie oraz źródeł finansowania należy stworzyć właściwe dokumenty wykonawcze. Prezentowany dokument pomyślnie przeszedł proces konsultacji społecznych, które odbyły się na terenie gminy Lipinki. W zorganizowanym w tym celu spotkaniu, a także badaniach internetowych, uczestniczyli mieszkańcy gminy Lipinki, samorządowcy, przedsiębiorcy oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Doświadczenia i wnioski zdobyte podczas konsultacji miały na celu otwarcie dyskusji na temat kierunków rozwoju gminy Lipinki, wytyczenie wizji, celów, a także zaproponowanie konkretnych rozwiązań, które następnie po ich weryfikacji i analizie zostały uwzględnione w niniejszym dokumencie. Proces tworzenia zapisów strategicznych wsparty był również rzetelnymi analizami oraz wnioskami i sugestiami napływającymi od partnerów społecznych, przedstawicieli władz Gminy, a także ekspertów poszczególnych dziedzin społeczno-gospodarczych. Dzięki zaangażowaniu w proces budowy Strategii Rozwoju Gminy Lipinki społeczności lokalnej i funkcjonujących w jej granicach podmiotów, dokument ten wyraża interes publiczny postrzegany przede wszystkim z poziomu lokalnego, a sprawy regionalne rozważa w głównej mierze względem ich w zakresie stosunku nadrzędnego. Z tego też względu prezentowany dokument koresponduje ze strategicznymi dokumentami ogólnymi i sektorowymi wyższego rzędu.

METODOLOGIA

Strategia Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 powstała w wyniku kilkumiesięcznej pracy interdyscyplinarnej grupy złożonej z przedstawicieli gminy Lipinki pod przewodnictwem Wójta Gminy Lipinki oraz zewnętrznych ekspertów firmy Doradztwo i Szkolenia Krzysztof Ślusarski. Prace nad strategią obejmowały następujące etapy: 1. Opracowanie formularzy ankietowych i przeprowadzenie badania ilościowego wśród mieszkańców, przedsiębiorców oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych. 2. Opracowanie diagnozy społeczno-gospodarczej. 3. Opracowanie analiz SWOT-TOWS. 4. Organizacja spotkania warsztatowego celem wypracowania wstępnych założeń strategicznych. 5. Opracowanie kierunków rozwoju gminy Lipinki. 6. Przeprowadzenie elektronicznych konsultacji społecznych i wyłożenie projektu strategii do publicznego wglądu. 7. Uzupełnienie projektu i przyjęcie strategii. Przedstawioną ścieżkę procesu budowy niniejszej strategii rozwoju obrazuje poniższy diagram oraz umieszczony za nim opis wyjaśniający istotę przyjętej metodologii pracy nad dokumentem.

Rysunek 1 Harmonogram prac

Zgromadzenie danych i informacji

Przeprowadzenie Przygotowanie na temat ogólnej otwartych badań projektu strategii charakterystyki ankietowych regionu oraz ich analiza

gospodarczej regionu wraz z z wraz regionu gospodarczej - Organizacja Wypracowanie

spotkania mającego Weryfikacja głównych Uzupełnienie Przygotowanie na celu obowiązujących kierunków Wyłożenie projektu projektu

ankiety ramach w ijakościowych ilościowych wypracowanie

dokumentów rozwoju regionu strategii do strategii strategii wstępnych założeń strategii Przyjęcie strategicznych publicznego wglądu

–

Marzec 2014 strategii Kwiecień – Maj 2014 Czerwiec 2014 Etap IV Etap Przygotowanie Opracowanie sprawozdania i wglądu publicznego go do wyłożenie aktualnej diagnozy raportu z badań Zweryfikowanie

uwzględnieniem realizacji obowiązującej strategii obowiązującej realizacji uwzględnieniem społeczno- ankietowych oraz projektu strategii

Przeprowadzenie badań badań Przeprowadzenie oraz strategii projektu dotyczącej prezentacji Przeprowadzenie

Opracowanie diagnozy społeczno diagnozy Opracowanie

gospodarczej regionu spotkania przez organy

– –

– opiniujące

Etap I Etap

Etap II II Etap Etap III Etap

Zespół zadaniowy

Niniejszy dokument składa się z części programowej, stanowiącej najważniejszy rezultat procesu budowania Strategii Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 zawierającej wizję, misję, kierunki rozwoju, cele strategiczne i operacyjne oraz otwarty katalog kierunków działań. Część programowa zawiera również wskaźniki realizacji strategii, opis finansowania, analizę spójności strategii z innymi dokumentami strategicznymi oraz procedurę monitorowania, ewaluacji i aktualizacji strategii. Integralnym elementem strategii są załączniki: 1. Załącznik nr 1: Sytuacja społeczno-gospodarcza gminy Lipinki 2. Załącznik nr 2: Analiza SWOT Wskazane w strategii kierunki rozwoju, cele strategiczne i operacyjne oraz kierunki działań znajdują swoje odzwierciedlenie w przeprowadzonej szerokiej analizie stanu aktualnego gminy Lipinki oraz zasobów, jakimi dysponuje jej samorząd. Założenia strategii w pełni wpisują się w wizję i cele strategiczne rozwoju regionu małopolski oraz ogólne kierunki rozwoju dla Polski. Dla każdego z dwóch wypracowanych kierunków rozwoju gminy Lipinki w okresie 2014–2020 została przeprowadzona szczegółowa diagnoza obecnej sytuacji wraz ze wskazaniem istoty zachodzących procesów i zjawisk, a także ich uwarunkowań. Diagnoza ta została przeprowadzona na etapie opracowywania analizy społeczno-gospodarczej gminy Lipinki (stanowiącej załącznik nr 1 do niniejszej strategii) w oparciu o weryfikację danych zastanych (tzw. desk research), na podstawie których prowadzone było dalsze wnioskowanie na potrzeby strategii. Podsumowanie ustaleń dla każdej części diagnozy społeczno-gospodarczej stanowi analiza SWOT (która została zaprezentowana w niniejszej strategii w formie załącznika nr 2). Ocena korelacji pomiędzy silnymi i słabymi stronami oraz szansami rozwojowymi i zagrożeniami zidentyfikowanymi w danym obszarze stanowiła punkt wyjścia dla sformułowania wyzwań cząstkowych dla tego obszaru. Na tej podstawie w dalszej kolejności zostały sformułowane wyzwania rozwojowe gminy w okresie 2014–2020. Zgodnie z przyjętym porządkiem logicznym dokumentu opracowany został również system wskaźników, który pomocny będzie na etapie cyklicznej weryfikacji stopnia osiągnięcia przyjętych w strategii założeń, zgodnie z procedurą monitoringu, ewaluacji i aktualizacji, będącej integralnym elementem wdrażania niniejszej strategii. Budując Strategię Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 przyjęto zasadę, że wszystkie zidentyfikowane kierunki działania powinny odnosić się bezpośrednio do realnych możliwości funkcjonowania i kompetencji samorządu gminnego. Jest to klasyczne podejście instytucjonalne. Niemniej jednak, w wyniku konsultacji społecznych z mieszkańcami, przedsiębiorcami i przedstawicielami organizacji pozarządowych do poszczególnych celów strategicznych dodano cele operacyjne oraz kierunki działań, które mają charakter obszarowy i wykraczają poza bezpośrednie strefy kompetencji samorządu gminnego. Tym samym należy mieć na uwadze, że realizacja celów obszarowych tylko w ograniczonym stopniu zależna jest od działań gminy Lipinki.

WIZJA ROZWOJU GMINY LIPINKI

Przy określaniu wizji rozwoju gminy wzięto pod uwagę następujące czynniki:  Uwarunkowania zewnętrzne, czyli otoczenie zewnętrzne rozwoju gminy zdefiniowane w analizie SWOT jako potencjalne szanse i zagrożenia.  Uwarunkowania wewnętrzne określone w analizie SWOT jako mocne i słabe strony gminy.  Obowiązujące dokumenty strategiczne — zarówno te na poziomie gminy, jak i na poziomie województwa i kraju.  Kompetencje samorządu gminnego, które stanowią punkt wyjścia do określenia działań i kluczowych projektów dla rozwoju gminy.  Instrumenty i programy finansowe dostępne dla gminy w ramach obecnej perspektywy UE.  Konsultacje społeczne przeprowadzone w formie warsztatów i badań ankietowych. Z przeprowadzonej analizy SWOT wynika, że gmina Lipinki boryka się z wieloma poważnymi problemami rozwojowymi. Ogólnie można stwierdzić, że problemy te są typowe dla wielu gmin wiejskich w Polsce i dotyczą głównie słabo rozwiniętej podstawowej infrastruktury technicznej oraz niskiej jakości kapitału ludzkiego. Czynniki te mają decydujący wpływ na słabo funkcjonującą gospodarkę lokalną, zdominowaną w dużym stopniu przez rozdrobnione i nisko dochodowe rolnictwo oraz słabo rozwiniętą przedsiębiorczość pozarolniczą. Z kolei słabo funkcjonująca gospodarka nie jest w stanie zapewnić mieszkańcom wystarczającej ilości miejsc pracy, przez co sytuacja materialna i jakość życia wielu gospodarstw domowych uzależniona jest w zbyt dużym stopniu od dochodów socjalnych. Z drugiej strony gmina dysponuje znaczącymi atutami, które jeśli zostaną we właściwy sposób wykorzystane, mogą doprowadzić do uruchomienia pozytywnych mechanizmów rozwoju gminy. Wspomniane atuty to przede wszystkim występowanie ropy naftowej i przemysł z tym związany, czyste i różnorodne środowisko sprzyjające rozwojowi upraw ekologicznych w małych rodzinnych gospodarstwach, a także wspaniałe walory przyrodnicze i kulturowe, które powodują, że funkcja turystyczna gminy powinna pełnić pierwszorzędną rolę w gospodarce regionu oraz znaczne zasoby dobrze wykształconych ludzi do pracy m.in. dzięki podejmowaniu takich inicjatyw, jak chociażby realizacja projektu „Wioska Internetowa”, którego podstawowym założeniem jest wsparcie wiejskich społeczności lokalnych poprzez zwiększanie dostępu do edukacji oraz promowanie na terenach wiejskich idei kształcenia się przez całe życie. Wizja: „GMINA LIPINKI TO REGION PRZYJAZNY MIESZKAŃCOM I PRZEDSIĘBIORCOM.”

MISJA GMINY LIPINKI

W niniejszej strategii obowiązuje hierarchiczny układ celów strategii, składający się z 3 poziomów:  misji strategii, stanowiącej swego rodzaju cel nadrzędny działań strategicznych,  celów strategicznych, pozwalających na strategiczne ukierunkowanie działań gminy w dłuższym horyzoncie czasowym,  celów operacyjnych, uszczegóławiających cele strategiczne i będących podstawą do zaplanowanych działań realizacyjnych. Misja rozwoju gminy wskazuje na cel nadrzędny, do jakiego należy dążyć realizując poszczególne elementy strategii. Zwykle misja formułowana jest w sposób ogólny i adresowana jest do ogółu osób zamieszkujących daną gminę. W niniejszym dokumencie przyjęto następujące sformułowanie misji rozwoju dla gminy Lipinki. Misja: „STWORZENIE NAJLEPSZYCH WARUNKÓW DO ŻYCIA, ROZWOJU I INWESTOWANIA

NA TERENIE GMINY LIPINKI POPRZEZ WSZECHSTRONNY ROZWÓJ SFERY

SPOŁECZNEJ, GOSPODARCZEJ I PRZESTRZENNEJ ORAZ LEPSZĄ INTEGRACJĘ

SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ.”

KIERUNKI ROZWOJU, CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE

Kluczem do zmiany statusu ekonomicznego gminy powinno być przede wszystkim ukierunkowanie działań na poprawę efektywności lokalnej gospodarki. Powinno się to odbywać poprzez lepsze wykorzystanie zasobów wewnętrznych gminy, tkwiących chociażby w sektorze rolnym czy pozarolniczym (np. poprzez aktywne wspieranie lokalnej przedsiębiorczości). W swoich strategicznych działaniach gmina powinna również zadbać o poprawę swojej atrakcyjności w celu przyciągnięcia potencjalnych inwestorów i turystów z zewnątrz. Dlatego też należy dążyć przede wszystkim do poprawy stanu infrastruktury technicznej oraz poprawy funkcjonalności terenów inwestycyjnych do rozwoju przedsiębiorczości związanej z rekreacją i turystyką. Działaniom tym powinna towarzyszyć aktywna promocja gminy oraz poprawa efektywności zarządzania gminą, a co za tym idzie, lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich do jak najwyższej absorpcji środków unijnych skierowanych na rozwój samorządów lokalnych w Polsce. Drugim pożądanym kierunkiem rozwoju gminy powinno być doprowadzenie do większej integracji społecznej w gminie oraz poprawy jakości kapitału ludzkiego. Lepsza jakość kapitału ludzkiego i społecznego wpłynie korzystnie na ogólną atrakcyjność gminy oraz wywoła dodatkowe mechanizmy rozwojowe. Środkiem do osiągnięcia tego

8 celu powinny być nie tylko inwestycje w rozwój infrastruktury społecznej, ale również działania skierowanie na podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców oraz mobilizowanie ich do większej aktywności społecznej przy jednoczesny ograniczaniu negatywnych zjawisk ubóstwa i wykluczenia społecznego.

Tabela 1 Matryca kierunków rozwoju oraz celów strategicznych i operacyjnych

KIERUNEK ROZWOJU CELE STRATEGICZNE CELE OPERACYJNE

CO.1.1. Rozwój infrastruktury poprawiającej atrakcyjność inwestycyjną gminy

CO.1.2. Poprawa dochodowości gospodarstw rolnych CS.1. Wzrost efektywności lokalnej gospodarki

CO.1.3. Rozwój lokalnej przedsiębiorczości i turystyki Wzrost atrakcyjności gminy fundamentem zintegrowanego rozwoju w sferze społecznej, CO.1.4. Zrównoważone gospodarczej i przestrzennej. gospodarowanie zasobami środowiska naturalnego przy zwiększonym udziale korzystania z odnawialnych źródeł energii.

CO.2.1. Poprawa poziomu i jakości wykształcenia mieszkańców CS.2. Integracja społeczna oraz poprawa jakości kapitału społecznego w gminie CO.2.2. Rozwój kultury i kapitału społecznego w gminie

Źródło: Opracowanie własne

Należy oczekiwać, że pozytywne zmiany, jakie zajdą w wyniku realizacji szeregu działań nakierowanych na rozwój gospodarki i zasobów ludzkich, przyczynią się w dłuższej perspektywie do poprawy jakości życia mieszkańców, co jest celem nadrzędnym niniejszej strategii. Zakłada się, że w wyniku wdrożenia działań zaproponowanych w niniejszej strategii, nastąpi zauważalna poprawa sytuacji społeczno-gospodarczej w gminie. Poniżej dokonano krótkiej projekcji pożądanego stanu rozwoju gminy, do jakiego należy dążyć wdrażając poszczególne elementy strategii. Oczekuje się, że gmina Lipinki w 2020 roku, będzie:  miejscem bardziej atrakcyjnym do zamieszkania i prowadzenia działalności gospodarczej,  dysponowała lepiej rozwiniętą gospodarką lokalną, charakteryzującą się większą ilością

miejsc pracy i bardziej efektywnym rolnictwem,  szerszą ofertą turystyczno-rekreacyjną,  gminą z lepiej wykształconymi i bardziej aktywnymi społecznie mieszkańcami,  gminą zintegrowaną społecznie i zarządzaną zgodnie z zasadami partnerstwa. Misja będzie możliwa do spełnienia dzięki realizacji następujących celów strategicznych (CS):  CS.1. Wzrost efektywności lokalnej gospodarki.  CS.2. Integracja społeczna oraz poprawa jakości kapitału ludzkiego w gminie. Jak już wcześniej wskazano, niezbędnym warunkiem poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej w gminie jest lepiej funkcjonująca gospodarka lokalna. Od jej rozwoju zależą w dużym stopniu źródła dochodów mieszkańców. Obecnie efektywność lokalnej gospodarki jest bardzo ograniczona, czego przejawem są stosunkowo niskie dochody mieszkańców oraz znaczny poziom bezrobocia, również tego ukrytego. Brak możliwości zatrudnienia na miejscu powoduje, że wiele osób znajduje pracę poza terenem gminy, pozostała część osób korzysta z różnych form pomocy społecznej. Niskie lub brak stałych źródeł utrzymania wpływa negatywnie na ogólne warunki życia mieszkańców, a także często prowadzi do licznych zjawisk patologii i wykluczenia społecznego. Niestety nie da się zbudować podstaw dobrze funkcjonującej gospodarki bez poprawy jakości kapitału ludzkiego i większej integracji społecznej w gminie. Wyżej wymienione słabości i bariery będą mogły być w znacznym stopniu ograniczone poprzez działania operacyjne zaproponowane w ramach przyjętych celów strategicznych. W strategii przewidziano realizację następujących celów operacyjnych (CO), w ramach poszczególnych celów strategicznych: CS.1. Wzrost efektywności lokalnej gospodarki. CO 1.1: Rozwój infrastruktury poprawiającej atrakcyjność inwestycyjną gminy CO 1.2: Poprawa dochodowości gospodarstw rolnych CO 1.3: Rozwój lokalnej przedsiębiorczości i turystyki CO.1.4: Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska naturalnego przy zwiększonym udziale korzystania z odnawialnych źródeł energii. CS.2. Integracja społeczna oraz poprawa jakości kapitału ludzkiego w gminie CO 2.1: Poprawa poziomu i jakości wykształcenia mieszkańców CO 2.2: Rozwój kultury i kapitału społecznego w gminie Cele operacyjne nie mają układu hierarchicznego i będą realizowane równocześnie — w zależności od dostępnych źródeł finansowania oraz zaangażowania się poszczególnych instytucji i podmiotów we wdrażanie strategii. Zaproponowane cele operacyjne będą wdrażane poprzez zestaw działań i kluczowych projektów, zidentyfikowanych i zaakceptowanych przez Radę Gminy w Wieloletnim Planie Finansowym, będącym nieodłącznym elementem systemu wdrażania strategii. Poniżej

10 dokonano krótkiej charakterystyki celów operacyjnych, wskazując jednocześnie na główne kierunki działań w obrębie poszczególnych celów oraz typy projektów, możliwych do sfinansowania ze źródeł krajowych i zagranicznych. Z uwagi na fakt, że nie wszystkie zidentyfikowane zadania inwestycyjne będą mogły być sfinansowane z budżetu gminy lub źródeł zewnętrznych, dla niektórych rodzajów inwestycji podano strategiczne kryteria jakimi należy się kierować dokonując wyboru projektów do realizacji.

CS.1. WZROST EFEKTYWNOŚCI LOKALNEJ GOSPODARKI. Interwencje w procesy sfery gospodarczej w przypadku gmin, realizowane są pod postacią lokalnej polityki gospodarczej, której celem jest zmniejszenie wad lokalnych rynków oraz modyfikacja ich więzi z rynkami ponadlokalnymi, a także korygowanie negatywnych dostosowań strukturalnych na lokalnych rynkach tak, aby wprowadzić gminę na długofalową ścieżkę rozwoju.

1.1. ROZWÓJ INFRASTRUKTURY POPRAWIAJĄCEJ ATRAKCYJNOŚĆ INWESTYCYJNĄ GMINY. Podstawą do poprawy konkurencyjności i efektywności lokalnej gospodarki jest dobry stan infrastruktury technicznej. Z przeprowadzonych analiz wynika, że poziom wyposażenia gminy w podstawową infrastrukturę techniczną jest niski. Szczególnie dotyczy to infrastruktury wodociągowej, której sieci brak w całej gminie oraz kanalizacyjnej, której wskaźnik jest na niskim poziomie. Brak lub niska jakość tej infrastruktury wpływa negatywnie nie tylko na jakość życia mieszkańców, ale również skutecznie ogranicza funkcjonowanie lokalnej gospodarki oraz obniża atrakcyjność inwestycyjną i turystyczną gminy.

W RAMACH POWYŻSZEGO CELU OPERACYJNEGO BĘDĄ REALIZOWANE NASTĘPUJĄCE DZIAŁANIA/TYPY PROJEKTÓW:  modernizacja wybranych elementów infrastruktury drogowej wraz z infrastrukturą około drogową — oświetlenie, chodniki, ścieżki pieszo-rowerowe, parkingi, przystanki (gminnej, powiatowej oraz wojewódzkiej), która możliwa będzie na podstawie odpowiedniej umowy pomiędzy gminą a powiatem czy województwem,  inwestycje w zakresie infrastruktury wodno-kanalizacyjnej,  inwestycje i działania w zakresie uporządkowania gospodarki odpadami,  dalsza informatyzacja gminy (budowa infrastruktury dostępu do internetu oraz wspieranie rozwoju usług elektronicznych),  zwiększenie intensyfikacji kursowania autobusowych połączeń komunikacyjnych,  przygotowanie terenów inwestycyjnych (głównie na cele turystyczne i rekreacyjne oraz pod budownictwo mieszkaniowe),  zabezpieczenie przeciwpowodziowe gminy (regulacja i udrożnienie rowów i potoków oraz budowa rowów odwadniających),  inne.

1.2. POPRAWA DOCHODOWOŚCI GOSPODARSTW ROLNYCH. Lipinki są gminą rolniczą, w której część mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa. Sektor ten cechuje się jednak małymi dochodami w gospodarstwach niskotowarowych, gdzie głównym źródłem dochodów są dopłaty bezpośrednie, renty bądź emerytury rolnicze, a także dużymi dochodami w produkcji wysoko towarowej. Zróżnicowanie to jest spowodowane brakiem możliwości rozwoju małych gospodarstw i znaczną ekspansją rolników posiadających duże gospodarstwa. Tendencja ta pokazuje potrzebę zmian na rynku pracy w obszarach wiejskich w kierunku różnicowania działalności dla osób odchodzących z rolnictwa. Poprawa dochodowości gospodarstw rolnych będzie jednym z podstawowych warunków zwiększenia efektywności lokalnej gospodarki. Z jednej strony rynek i konkurencja będzie wymuszała zaprzestanie działalności wielu gospodarstw rolnych, z drugiej zaś będzie następował powolny proces konsolidacji i specjalizacji sektora rolnego w gminie. Ważne jest, aby działania wynikające z niniejszej strategii mogły nie tylko łagodzić trudne procesy restrukturyzacyjne zachodzące w rolnictwie, ale również przyczyniać się do zwiększenia konkurencyjności i specjalizacji gospodarstw większych, zdolnych utrzymać się na rynku i dostosować się do wymogów Wspólnej Polityki Rolnej. Należy również zadbać o rozwój gospodarstw mniejszych, szukając dla nich szans przetrwania w takich niszach jak rolnictwo ekologiczne czy agroturystyka.

W RAMACH POWYŻSZEGO CELU OPERACYJNEGO BĘDĄ REALIZOWANE NASTĘPUJĄCE DZIAŁANIA/TYPY PROJEKTÓW:  podnoszenie wiedzy i kwalifikacji rolników w zakresie prowadzenia gospodarstwa i jego modernizacji,  wspieranie procesu zwiększania powierzchni gospodarstw rolnych (scalanie gruntów, przekazywanie gospodarstw za renty strukturalne),  wspieranie procesu różnicowania działalności gospodarstw (szkolenia przekwalifikowujące, agroturystyka, produkcja energetyczna, drobne przetwórstwo produktów rolnych i zalesianie gruntów rolnych),  rozwój rolnictwa ekologicznego (zmiana metody upraw, certyfikacja produkcji, promocja),  wspieranie instytucji otoczenia rolnictwa (zrzeszanie się rolników, grupy producenckie, infrastruktura skupu i przetwórstwa produktów rolnych),  inne. Nie wszystkie działania realizowane w ramach tego celu operacyjnego są w kompetencjach samorządu gminnego. Strategia jednak stara się uwzględniać wszelkie działania, które kompleksowo przyczyniają się do realizacji jej celów.

1.3. ROZWÓJ LOKALNEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I TURYSTYKI. Z przeprowadzonych analiz wynika, że poziom rozwoju przedsiębiorczości w gminie jest dosyć niski. Wpływa to negatywnie na niskie wskaźniki zatrudnienia w sektorze pozarolniczym i w konsekwencji

12 prowadzi do coraz większego ubożenia mieszkańców. Z drugiej strony istnieją realne szanse na rozwój sektora małej i średniej przedsiębiorczości, szczególnie w takich obszarach jak: turystyka i rekreacja, usługi na rzecz rolnictwa i leśnictwa oraz rzemiosło i mała przetwórczość. Gmina posiada znaczny potencjał do rozwoju tych sektorów i będzie miała dostęp do różnego rodzaju instrumentów wspierania małej i średniej przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. W ramach niniejszego celu operacyjnego szczególny nacisk planuje się na zaakcentowanie funkcji turystycznej gminy, która z uwagi na potencjał w tym zakresie powinna pełnić pierwszorzędną rolę w gospodarce regionu. Dlatego też należy w tym celu wykorzystać wszystkie możliwości związane z walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi (NATURA 2000) oraz tradycjami sportowymi gminy Lipinki. Szansą dla gminy może być rozwój turystyki religijnej rozwijającej się w oparciu o istniejące sanktuarium maryjne w Lipinkach z łaskami słynącą figurą Matki Bożej i zabytkowe obiekty sakralne w Wójtowej, Rozdzielu i Bednarce, czy chociażby wykorzystanie potencjału istniejącej infrastruktury wokół dawnego zabytkowego kościoła w Lipinkach, tj. diecezjalnego ośrodka profilaktyki i wychowania. Tradycje sportowe gminy, w tym coroczny bieg im. Kazimierza Świerzowskiego i istniejąca nowoczesna infrastruktura sportowa mogły by być motorem do stworzenia na terenie gminy wioski tematycznej o charakterze sportowo-rekreacyjnym. Ocenia się, że zasoby o potencjale turystycznym zlokalizowane na terenie gminy, predestynują teren ten do rozwoju turystyki weekendowej, głównie aktywnej, ale także kulturowej. Istotną rolę w wykorzystaniu niniejszych walorów mógłby pełnić rozwój agroturystyki w regionie.

W RAMACH POWYŻSZEGO CELU OPERACYJNEGO BĘDĄ REALIZOWANE NASTĘPUJĄCE DZIAŁANIA/TYPY PROJEKTÓW:  aktywne wspieranie istniejących i potencjalnych przedsiębiorców w pozyskiwaniu środków na rozwój,  rozwój instytucji zrzeszających i działających na rzecz przedsiębiorców (w tym tworzenie sieci kooperacyjnych przedsiębiorstw),  wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej (w tym bazy noclegowo-gastronomicznej, szlaków turystycznych i ścieżek rowerowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą, odnowa obiektów zabytkowych wraz z ich otoczeniem oraz lokalnych pomników historii, itd.),  rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (w tym budowa stadionu lekkoatletycznego, boisk sportowych i małej architektury rekreacyjnej w centrach wsi),  rozwój lokalnych produktów turystycznych (potrawy regionalne, tradycyjne produkty rękodzielnicze),  aktywna promocja gminy na forum krajowym i międzynarodowym,  inne.

1.4. ZRÓWNOWAŻONE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI ŚRODOWISKA NATURALNEGO PRZY ZWIĘKSZONYM UDZIALE KORZYSTANIA Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W ramach działań w zakresie zrównoważonego gospodarowania zasobami środowiska naturalnego przy zwiększonym udziale korzystania z odnawialnych źródeł energii, planuje się obranie kierunków mających na celu rozwój ochrony środowiska w całej gminie, a także promowanie regionalnych oraz naturalnych i ekologicznych wyrobów rolno-spożywczych. Ograniczenie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł konwencjonalnych przyczyni się do redukcji emisji gazów cieplarnianych, zmniejszenia stopnia degradacji środowiska naturalnego oraz globalnie przyczyni się do realizacji polskich zobowiązań akcesyjnych w zakresie zwiększania udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Korzystne warunki gminy Lipinki w zakresie możliwości wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, a także świadomość społeczności lokalnej pod kątem korzyści wynikających ze stosowania tego typu rozwiązań, stanowią szansę dla Gminy, aby partycypowała ona w stopniu znacznym w procesie budowy bezpieczeństwa energetycznego kraju. Przeszkodą na drodze do osiągnięcia tego celu mogą być jednak wysokie koszty inwestycji, które w dalszym ciągu postrzegane są jako rozwiązania innowacyjne, a nie tradycyjne. Co więcej, efektywność realizacji zielonych projektów wymaga nie tylko zaangażowania środków finansowych, ale także konieczność dalszego edukowania społeczności poprzez transfer wiedzy w zakresie wykorzystywania ekoinnowacyjnych technologii i kształtowanie postaw proekologicznych. Z tego też względu promocja wykorzystania technologii niskoemisyjnych oraz produkcji i dystrybucji OZE w gminie Lipinki została zaprogramowana dwutorowo. Planuje się wdrożenie kolejnych projektów inwestycyjnych korzystających z tego typu źródeł. Równolegle będą prowadzone działania miękkie zwiększające świadomość mieszkańców gminy w zakresie ochrony środowiska i ekologii oraz promocji lokalnego rolnictwa w zakresie działań wspierających naturalne i ekologiczne wyroby rolno-spożywcze. W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania/typy projektów:  wspieranie działań ograniczających zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, zasobów wodnych oraz gleby,  uporządkowanie gospodarki odpadami,  promowanie rozwiązań korzystających z odnawialnych źródeł energii,  podejmowanie działań zwiększających świadomość mieszkańców gminy w zakresie ochrony środowiska i ekologii.

CS.2. INTEGRACJA SPOŁECZNA ORAZ POPRAWA JAKOŚCI KAPITAŁU LUDZKIEGO W GMINIE We współczesnym świecie, w obliczu coraz silniejszej globalnej konkurencji, rozwój kapitału ludzkiego poprzez zdobywanie wysokich kompetencji i kwalifikacji dostosowanych do wyzwań zmieniającej się rzeczywistości, stanowi jeden z nieodzownych warunków szybkiego rozwoju gospodarczego i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, a co za tym idzie, sprzyja poprawie jakości życia społeczeństwa lokalnego. Konieczne jest zatem stymulowanie interakcji pomiędzy podmiotami życia społeczno- gospodarczego, przy jednoczesnym podnoszeniu efektywności ich działań. Z tego też względu gmina Lipinki, uznając kapitał społeczny za istotny czynnik rozwoju regionu, dostrzega konieczność zmian w sferze społecznej poprzez poszukiwanie dróg wzmocnienia i upodmiotowienia różnego rodzaju społeczności tak, aby stały się one zdolne do samoorganizacji, rozwoju i tworzenia dóbr wspólnych.

2.1. POPRAWA POZIOMU I JAKOŚCI WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW Poziom wykształcenia mieszkańców jest jednym z głównych czynników hamujących rozwój gminy Lipinki. Słabe wykształcenie ogranicza aktywność gospodarczą i obywatelską mieszkańców oraz często prowadzi do ubóstwa i wykluczania społecznego. Należy zatem dążyć do podniesienia wskaźników wykształcenia mieszkańców, zarówno w systemie szkolnym, jak i pozaszkolnym poprzez różne formy kształcenia ustawicznego. Podjęte działania powinny być nakierowane nie tylko na rozwój infrastruktury edukacyjnej i sportowej, ale również dotyczyć szerokiej problematyki jakości kształcenia i wsparcia młodzieży (w tym młodzieży najbardziej uzdolnionej). W tym celu nacisk w ramach niniejszego celu operacyjnego zostanie położony na realizację takich inicjatyw, jak chociażby projekt „Wioska Internetowa”, którego podstawowym założeniem jest wsparcie wiejskich społeczności lokalnych poprzez zwiększanie dostępu do edukacji oraz promowanie na terenach wiejskich idei kształcenia się przez całe życie. W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania/typy projektów: dostosowanie infrastruktury edukacyjnej i sportowej gminy do zmieniających się standardów i potrzeb (modernizacja budynków, budowanie i dostosowanie sal gimnastycznych i boisk sportowych do wymaganych standardów), podnoszenie jakości kształcenia w szkołach (doskonalenie kadr nauczycielskich, komputeryzacja i doposażenie szkół w niezbędny sprzęt, wymiana młodzieży i współpraca międzynarodowa szkół), wspieranie edukacji przedszkolnej (rozwój niezbędnej infrastruktury przedszkolnej, promocja edukacji przedszkolnej wśród mieszkańców), wyrównywanie szans edukacyjnych młodzieży (zajęcia wyrównawcze, zasiłki dla rodzin najuboższych, systemy stypendialne dla młodzieży gimnazjalnej), promocja różnych form edukacji pozaszkolnej (kształcenie ustawiczne osób starszych,

edukacja na odległość), inne.

2.2. ROZWÓJ KULTURY I KAPITAŁU SPOŁECZNEGO W GMINIE. O rozwoju gminy w coraz większym stopniu decydują również takie czynniki jak kultura i kapitał społeczny. Kultura pozwala na kształtowanie postaw i zachowań ludzkich oraz jest nieodłącznym elementem procesu kształcenia ludzi. Lokalne tradycje kulturowe i instytucje je promujące stanowią ponadto ważny zasób rozwoju sektora usług turystycznych. Z kolei kapitał społeczny to przede wszystkim związki między ludźmi, stopień zaufania między nimi, a także umiejętność i chęć współdziałania. Wysoki poziom kultury i kapitału społecznego wpływa na jakość rządzenia w gminie, wyzwala w ludziach kreatywność, a także przyczynia się do ograniczenia patologii i wykluczenia społecznego. Z przeprowadzonych analiz wynika, że gmina Lipinki posiada już znaczne zasoby kapitału społecznego. Przejawem tego jest między innymi rosnąca ilość organizacji pozarządowych aktywnie działających na terenie gminy, aktywność sportowa i kulturalna mieszkańców oraz rosnąca świadomość w zakresie dbania o rozwój swojej społeczności. Należy zatem dążyć do dalszego umacniania więzi międzyludzkich poprzez większą integrację społeczną i eliminowanie występujących zagrożeń i patologii społecznych, takich jak bezrobocie, ubóstwo czy alkoholizm. Ważną rolę w tym zakresie będą miały władze lokalne, dla których doprowadzenie do większej integracji społecznej powinno być jednym z kluczowych elementów zasad „dobrego rządzenia”. W ramach powyższego celu operacyjnego będą realizowane następujące działania/typy projektów: rozwój instytucji kultury (modernizacja niezbędnej infrastruktury, doposażenie jej w niezbędny sprzęt, wspieranie najważniejszych imprez kulturalnych), aktywne wspieranie partnerstwa i inicjatyw oddolnych na rzecz rozwoju gminy lub wsi (formalnych i nieformalnych), utworzenie Centrum Aktywnego Seniora (świadczącego dzienną opiekę i zapewniającego osobom starszym i niepełnosprawnym uczestnictwo w programach mających na celu ich aktywizację i integrację), prowadzenie efektywnej polityki społecznej (prowadzącej do integracji i aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem), zwiększanie świadomości mieszkańców wokół najważniejszych problemów rozwoju gminy (ekologia, zdrowie i bezpieczeństwo, przedsiębiorczość, integracja europejska), poprawa jakości rządzenia w gminie (doskonalenie kadr administracji lokalnej, rozwój współpracy ponad gminnej, planowanie strategiczne), inne.

ZADANIA I WSKAŹNIKI DO REALIZACJI

Wskaźniki realizacji mają na celu wspomóc proces monitoringu i ewaluacji strategii. Przyjęto metodę „0”, co oznacza, że w pierwszej kolejności badana będzie bezwzględna wartość wypracowanych produktów strategii. Następnie w stosunku do wskaźników, dla których na koniec 2014 r. możliwe będzie ustalenie wartości referencyjnych, należy dokonać porównania rok do roku. Opracowano trzy grupy wskaźników, przy czym zaznacza się, że katalog ten nie jest zamknięty i może zostać w toku monitoringu i ewaluacji rozszerzony o dodatkowe. Pierwsza grupa to wskaźniki ogólne, odnoszące się do liczby projektów zrealizowanych ze środków zewnętrznych i wartości środków zewnętrznych pozyskanych na potrzeby wdrażania uwzględnionych w strategii kierunków działania. Ponieważ tego rodzaju finansowanie będzie główną siłą napędową realizacji strategii, monitorowanie i ewaluacja wskaźników ogólnych jest niezwykle istotne z perspektywy wczesnego ostrzegania o braku postępów i możliwości reakcji on-going.

Tabela 2 Wskaźniki ogólne Rok 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Wskaźniki Wartość środków finansowych pozyskanych ze źródeł zewnętrznych przez samorząd gminny Liczba projektów zrealizowanych ze środków pozyskanych ze źródeł zewnętrznych przez samorząd gminny Wartość środków finansowych pozyskanych ze źródeł zewnętrznych przez inne podmioty niż samorząd gminny Liczba projektów zrealizowanych ze środków pozyskanych ze źródeł zewnętrznych przez inne podmioty niż samorząd gminny Źródło: Opracowanie własne

Ocena postępów we wdrażaniu strategii będzie dokonywana w cyklu rocznym i będzie oparta o zestaw wskaźników bazowych. Poniżej zaprezentowano wybrane rodzaje wskaźników, dostosowując ich charakter do rodzaju monitorowanego celu.

Tabela 3 Cele strategiczne Rok 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Wskaźniki

CS.1. Wzrost efektywności lokalnej gospodarki

Poziom dochodów własnych gminy [%] Odsetek gospodarstw domowych utrzymujących się ze źródeł zarobkowych

CS.2. Integracja społeczna oraz poprawa jakości kapitału społecznego w gminie Udział liczby bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym [%] Odsetek ludzi korzystających z pomocy publicznej [%] Liczba pracujących [szt.] Źródło: Opracowanie własne

Tabela 4 Cele operacyjne Rok 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Wskaźniki CO.1.1. Rozwój infrastruktury poprawiającej atrakcyjność inwestycyjną gminy Odsetek wyremontowanych dróg w drogach gminnych ogółem [%] Poziom zwodociągowania i skanalizowania gminy [%] Liczba działań dotyczących usprawnienia gospodarki odpadami [szt.] CO.1.2. Poprawa dochodowości gospodarstw rolnych Liczba podjętych działań wspierających lokalne rolnictwo [szt.]

Średnia wielkość gospodarstwa rolnego [h]

Odsetek gospodarstw produkujących na rynek

[%]

CO.1.3. Rozwój lokalnej przedsiębiorczości i turystyki

Liczba nowo zarejestrowanych na terenie gminy

MŚP [szt.] Liczba podjętych działań informacyjno- promocyjnych w zakresie promocji oferty turystycznej gminy [szt.] Wskaźnik zatrudnienia [%] Liczba przedsiębiorstw działających w sektorze turystyki [szt.]

CO.1.4. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska naturalnego przy zwiększonym udziale korzystania z odnawialnych źródeł energii

Ilość emisji zanieczyszczeń do środowiska

[kg/rok]

Liczba działań dotyczących usprawnienia gospodarki odpadami [szt.]

Liczba podjętych działań zwiększających świadomości mieszkańców gminy w zakresie ochrony środowiska [szt.]

CO.2.1. Poprawa poziomu i jakości wykształcenia mieszkańców

Odsetek osób z wyższym i średnim wykształceniem [%] Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym [%] Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych i gimnazjów [%] Ilość uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjum przypadających na jeden komputer z dostępem do Internetu [szt.] Ilość placówek oświatowo – wychowawczych na terenie gminy bez względu na organ prowadzący [szt.] CO.2.2. Rozwój kultury i kapitału społecznego w gminie Ilość organizacji pozarządowych działających na terenie gminy [szt.]

Liczba zorganizowanych imprez/wydarzeń kulturalnych oraz innych form integracji, aktywizujących społeczność lokalną [szt.]

Liczba nowo powstałych miejsc spędzania czasu wolnego [szt.] Źródło: Opracowanie własne

ZADANIA STRATEGICZNE DO REALIZACJI W OKRESIE 2014–2020

1. Promocja gminy — opracowanie informatora, broszur i prezentacji multimedialnej o dziedzictwie kulturowym i historycznym oraz atrakcjach turystycznych gminy, utworzenie izby pamięci w zabytkowym dworze, w której znajda się pamiątki zwiane z historią Lipinek, tradycjami wydobycia ropy naftowej, a także pamiątki i prace miejscowych twórcach ludowych. 2. Remont zabytkowych obiektów sakralnych wraz z ich otoczeniem. 3. Budowa boiska sportowego w Pagorzynie. 4. Remont potoków i rowów — poprawa bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. 5. Doposażenie OSP w specjalistyczny sprzęt ratowniczo-gaśniczy. 6. Budowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej wraz z rozbudową oczyszczalni ścieków. 7. Budowa infrastruktury turystycznej: ścieżki rowerowe i piesze, oznakowanie szlaków turystycznych, montaż ławek, koszy na śmieci, tablic informacyjnych, altanek, miejsc ogniskowych. 8. Budowa chodników przy drogach wojewódzkich, powiatowych i gminnych połączona z modernizacją istniejących dróg na terenie całej gminy. 9. Rozbudowa przedszkola w Lipinkach. 10. Budowa żłobka. 11. Budowa stadionu lekkoatletycznego w Lipinkach i modernizacja stadionu sportowego w Krygu. 12. Rewaloryzacja zespołu dworsko-parkowego w Lipinkach.

13. Rozwijanie oferty edukacyjnej dla dzieci i młodzieży poprzez zajęcia dodatkowe rozwijające zainteresowania i edukacyjno-wyrównawcze, działania doradczo-zawodowe i integracyjne, rozszerzenie oferty świetlic szkolnych. 14. Utworzenie spółdzielni socjalnej dającej zatrudnienie osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym i niepełnosprawnym zajmującej się wytwarzaniem i sprzedażą rękodzieła artystycznego, produktów lokalnych, pamiątek związanych z historią gminy oraz prezentacją dorobku kulturalnego lokalnych artystów. 15. Wymiana doświadczeń na obszarze pogranicza między gminą Lipinki a Obec Oravsky Podzamok i Obec Sverzov (spotkania przedstawicieli samorządu, wizyty studyjne, spotkania seniorów, warsztaty dla młodzieży i zawody sportowo-pożarnicze oraz remont i adaptacja części dworu w Lipinkach na potrzeby stworzenia domu polsko-słowackiego). 16. Mieszkania socjalne: zakup nowych mieszkań, adaptacja wolnych pomieszczeń w budynkach komunalnych na lokale socjalne i remont istniejących mieszkań socjalnych.

GŁÓWNE INSTYTUCJE I PODMIOTY ZAANGAŻOWANE WE WDRAŻANIE STRATEGII

Poniżej zidentyfikowano najważniejsze instytucje i podmioty zaangażowane w proces wdrażania strategii gminy Lipinki. Główną instytucją odpowiedzialną za wdrożenie strategii jest Wójt wraz z podległym mu Urzędem Gminy. Wójt odpowiada za ogólną koordynację procesu wdrażania i monitorowania strategii. W szczególności odpowiedzialny jest za przygotowanie i wdrożenie projektów wynikających z Wieloletniego Planu Inwestycyjnego. Instytucjami wspomagającymi Urząd Gminy w procesie wdrażania strategii są Instytucje partnerskie, zarządzające określonymi instrumentami i programami, w ramach których będą finansowane niektóre działania wynikające ze strategii, w tym: . Urząd Marszałkowski (jako instytucja zarządzająca MRPO oraz częścią działań w ramach PROW), . Starostwo Powiatowe w Gorlicach, . Wojewódzki i Powiatowy Urząd Pracy w Gorlicach, . Małopolski Oddział Regionalny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, . Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego, . inne. Do ważnych pomiotów, które w istotny sposób będą przyczyniać się do realizacji celów strategii, należy również zaliczyć docelowe grupy beneficjentów pomocy, w tym przede wszystkim: . przedsiębiorcy i ich związki, . rolnicy i ich związki, . koła gospodyń wiejskich,

. bezrobotni, . osoby podnoszące swoje kwalifikacje.

SYSTEM WDRAŻANIA I FINANSOWANIA STRATEGII

Przyjęty system wdrażania zakłada realizację całego szeregu działań i projektów, przewidzianych do realizacji w ramach poszczególnych celów operacyjnych strategii. Część projektów została zidentyfikowana i ujęta w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym. Są to najważniejsze projekty inwestycyjne gminy, dla których zaplanowano dofinansowanie z budżetu gminy. Za wdrożenie tych projektów będzie odpowiadał głównie samorząd gminy, bądź jednostki mu podległe (np. placówki edukacyjne). Proces przygotowania i realizacji tych projektów będzie na bieżąco monitorowany przez Urząd Gminy, zarówno od strony finansowej, jak i technicznej. Zakłada się, że zdecydowana większość projektów pozostanie poza ramami Wieloletniego Planu Inwestycyjnego i będzie wdrażana przez uprawnione do tego instytucje i podmioty. Zatem głównym zadaniem władz gminnych w tym zakresie będzie zidentyfikowanie i zmobilizowanie wszystkich potencjalnych projektodawców i wsparcie ich od strony szkoleniowo-informacyjnej w realizacji określonych typów projektów.

FINANSOWANIE

Niniejsza strategia określa podstawowe cele i kierunki działania gminy Lipinki w okresie 2014–2020. Przed samorządem stoi więc perspektywa pozyskiwania odpowiednich środków finansowych na realizację zamierzonych, zaplanowanych we wskazanym czasie działań. Budżet Gminy (z uwagi na stale rosnącą ilość zadań własnych) niejednokrotnie nie wystarcza na realizację wszystkim zakładanych celów i osiągnięcie zamierzonych standardów. W związku z tym koniecznością staje się sięgnięcie do innych, zewnętrznych źródeł finansowania. Podstawowe źródła finansowania kierunków działań przewidzianych w ramach Strategii Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 to:  środki własne budżetowe na realizację zadań własnych gminy;  krajowe i zagraniczne mechanizmy finansowe, w tym: środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej w ramach Perspektywy Finansowej na lata 2014–2020 (m.in. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Fundusz Spójności), środki finansowe transferowane w ramach Mechanizmów Finansowych Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, inne zagraniczne środki finansowe, krajowe środki finansowe, inne źródła finansowania;

 komercyjne instrumenty finansowe, w tym pożyczki i kredyty bankowe, leasing finansowy;  fundusze innych uczestników procesu wdrażania strategii, w tym sektora prywatnego. Jednym z najważniejszych źródeł pozyskiwania środków finansowania działań strategicznych będą środki z funduszy unijnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności). Ocenia się, że samorządy województwa małopolskiego oraz inne obiekty gospodarcze i organizacje pozarządowe w latach 2014–2020 będą mogły otrzymać w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020 kwotę 2 875,45 mln euro z funduszy europejskich, w tym: 2 073,52 mln ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz 801,93 mln ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Program składa się z 13 jednofunduszowych osi priorytetowych, spośród których największe środki zaplanowano na infrastrukturę transportową, politykę energetyczną i przedsiębiorczość.

SPÓJNOŚĆ SRATEGII Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI

Potrzeba aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Lipinki oparta była o wiele istotnych przesłanek. Wśród nich na pierwszy plan wysuwa się wymóg dostosowania zapisów dokumentu do nowej sytuacji społeczno-gospodarczej, w której gmina, a także jej makrootoczenie (powiat gorlicki, województwo małopolskie i Polska) znalazły się na początku drugiej dekady XXI wieku. Ponadto niebagatelne znaczenie dla rozwoju polskich regionów ma funkcjonowanie Polski w strukturach Unii Europejskiej i wynikające z tego korzyści (m.in. możliwości pozyskiwania funduszy strukturalnych na rozwój lokalny), ale także zobowiązania, których spełnienie scedowano ze szczebla centralnego na jednostki samorządu terytorialnego. Czas, który upłynął od uchwalenia poprzedniej Strategii Rozwoju Gminy Lipinki charakteryzuje także diametralna zmiana sposobu prowadzenia polityki rozwoju regionalnego na szczeblu centralnym. Tym samym Strategia Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 jest nie tylko dokumentem spójnym wewnętrznie, ale również wykazuje wysoki poziom spójności ze strategicznymi dokumentami ogólnymi i sektorowymi wyższego rzędu. Okres realizacji Strategii Rozwoju Gminy Lipinki przyjęto na siedem lat (2014–2020), adekwatnie do czasu obowiązywania Strategii Rozwoju Kraju 2020, Strategii Sprawne Państwo 2020 czy Strategii Rozwoju Małopolski na lata 2014–2020. Zatem strategia dla gminy Lipinki została sformułowana w ścisłej korelacji zarówno z nimi, jak i z pozostałymi aktualnie obowiązującymi dokumentami o charakterze planistycznym szczebla regionalnego, krajowego i międzynarodowego.

STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020 Strategia Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 w pełni koresponduje z logiką interwencji Strategii Rozwoju Kraju 2020 na poziomie celu strategicznego oraz obszarów strategicznych i celów operacyjnych. W Strategii Rozwoju Gminy Lipinki zaakcentowano konieczność zrównoważonego

22 rozwoju, uwzględniono rozwój narzędzi podnoszących jakość i bezpieczeństwo życia mieszkańców oraz bardzo mocno podkreślono znaczenie endogenicznych potencjałów, w tym rolniczego i turystycznego. Powyższe główne zmienne strategiczne Strategii Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 czynią programowane działania rozwojowe dla gminy koherentnymi ze Strategią Rozwoju Kraju 2020.

STRATEGIA SPRAWNE PAŃSTWO 2020 Strategia Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 w pełni koresponduje z logiką interwencji Strategii Sprawne Państwo 2020. Jednym z głównych dążeń Strategii Rozwoju Gminy Lipinki jest zwiększenie udziału mechanizmów kooperacyjnych, które pozwoliłby odejść od sztywnego i hierarchicznego modelu zarządzania w samorządzie w kierunku współzarządzania, tj. sieciowego świadczenia usług przez administrację publiczną i podmioty zewnętrzne (NGO). Mechanizmy ewaluacji zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Lipinki pozwolą na wprowadzenie rozwiązań zwiększających partycypację społeczności lokalnej w procesie realizacji strategicznych działań gminy. Powyższe główne zmienne strategiczne Strategii Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 czynią programowane działania rozwojowe dla gminy koherentnymi ze Strategią Sprawne Państwo 2020.

STRATEGIA ROZWOJU MAŁOPOLSKI NA LATA 2014–2020 W Strategii Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 duży nacisk położono na rozwój narzędzi dostosowujących edukację do potrzeb rynku pracy, promocję kształcenia ustawicznego, podjęcie działań mających na celu zagospodarowanie czasu wolnego, rozwój infrastruktury komunikacyjnej, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, przeciwdziałanie skutkom negatywnych zmian demograficznych i wykluczeniu społecznemu, zainicjowanie mechanizmów współpracy, a także wsparcie informatyzacji i cyfryzacji. Tym samym Strategia Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 w pełni koresponduje z logiką interwencji Strategii Rozwoju Małopolski na lata 2014–2020 na poziomie wizji, obszarów, zadań strategicznych oraz kierunków polityki rozwoju zawartych w dokumencie regionalnym, wykazują wysoką spójność ze wszystkimi siedmioma obszarami uwzględnionymi w Strategii Rozwoju Małopolski na lata 2014–2020.

SYSTEM MONITORINGU, EWALUACJI I AKTUALIZACJI STRATEGII

CEL SYSTEMU

Celem niniejszego systemu jest określenie sposobu funkcjonowania procesu monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju jednostki samorządu terytorialnego. System opisuje zatem schemat i tryb postępowania, wskazuje konkretne narzędzia monitoringu i ewaluacji oraz sposób pozyskiwania za ich pomocą danych, wprowadza zestaw wskaźników monitorowania, a także określa

23 strukturę organizacyjną wraz z podziałem obowiązków pomiędzy uczestników procesu i harmonogramem pracy. Prawidłowo skonstruowany system monitorowania i ewaluacji wdrażania strategii rozwoju daje szansę na realizację uwzględnionych w niej założeń w formie procesu ciągłego i dynamicznego.

PODSTAWOWE ZASADY

Podstawą skutecznego wdrażania założeń strategii rozwoju jest system informacji o zjawiskach i procesach społeczno-gospodarczych zachodzących na obejmowanym przez nią terenie. Inicjując działania mające na celu osiągnięcie wytyczonych w strategii celów, należy systematycznie gromadzić informacje o efektach ich realizacji i skuteczności zastosowanych instrumentów. Głównymi obszarami monitorowania, ewaluacji i aktualizacji strategii są zatem wyznaczone cele jej realizacji oraz przypisane im wskaźniki, a dalej zadania. Istotą prowadzenia monitoringu tychże obszarów jest wyciąganie wniosków z tego, co zostało i nie zostało zrealizowane. Jest nią również modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładane cele w przyszłości. Dlatego też kluczowym elementem monitorowania, ewaluacji i aktualizacji jest wypracowanie takich technik zbierania informacji, które będą jak najbardziej miarodajnie odzwierciedlały efektywność prowadzonych działań. Zatem monitoring, ewaluacja i aktualizacja będzie skutecznym systemem wdrażania założeń strategicznych tylko wówczas, gdy będzie kierował się następującymi zasadami:

a) ZASADA WIARYGODNOŚCI — informacja musi być wiarygodna i musi opierać się na niepodważalnych danych; niedokładne dane w systemie monitorowania oznaczają powstanie ryzyka podjęcia niewłaściwych działań korygujących;

b) ZASADA AKTUALNOŚCI — informacje powinny być gromadzone, przekazywane i oceniane w sposób ciągły, który umożliwia podjęcie na czas działań korygujących oraz stosownych korekt w momencie aktualizacji strategii;

c) ZASADA OBIEKTYWNOŚCI — monitorowanie prowadzone w oparciu o analizę wskaźników porównawczych daje możliwość prowadzenia obiektywnej oceny niezakłóconej subiektywnością wynikającą z przywiązania do własnych pomysłów i dążeń;

d) ZASADA KONCENTRACJI NA PUNKTACH STRATEGICZNYCH — monitorowanie powinno skupiać się przede wszystkim na tych obszarach życia społeczno-gospodarczego, w których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia największych odchyleń, mogących wywoływać zahamowania w realizacji założeń strategii lub ich zatrzymanie;

e) ZASADA REALIZMU — monitorowanie musi być zgodne z realiami realizowanych zadań; dana jednostka wdrażając strategię powinna dostrzegać przede wszystkim te elementy procesu, które świadczą o wydajności i jakości dostarczanych produktów;

f) ZASADA KOORDYNACJI INFORMACJI — monitorowanie musi być prowadzone w taki sposób, aby było skoordynowane z tokiem prowadzonych prac i jednocześnie nie wpływało na ich zahamowanie oraz nie przeszkadzało w realizacji podejmowanych działań; informacje płynące z prowadzonego monitoringu powinny docierać do wszystkich zainteresowanych tak, aby umożliwić im właściwe podejmowanie decyzji mających znaczenie strategiczne;

g) ZASADA ELASTYCZNOŚCI — proces monitorowania musi być bardzo elastyczny i zapewniający szybkie reagowanie na zachodzące zmiany; także w przypadku zmian i korekt należy modyfikować system oceny w sposób dostosowany do zmieniających się oczekiwań w przyszłości.

RÓŻNICE MIĘDZY MONITORINGIEM A EWALUACJĄ

Integralną częścią strategii jest monitorowanie i ewaluacja efektów jej realizacji (wdrażania). Sformułowanej raz strategii nie należy traktować jako zamkniętego dokumentu, który ma obowiązywać cały czas w niezmienionym kształcie, gdyż funkcjonująca jej postać została ukształtowana w określonych warunkach społecznych, ekonomicznych oraz politycznych, które są stanami dynamicznymi. Dlatego też osiąganie założonych celów wymaga systematycznego monitorowania zmian wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań rozwoju danej jednostki, ciągłej obserwacji oraz oceny pozytywnych i negatywnych doświadczeń przy wdrażaniu strategii i opracowywania, a także wdrażania programów korygujących odstępstwa od uprzednio przyjętych planów. Monitorowanie można zdefiniować jako proces systematycznego zbierania i analizowania ilościowych i jakościowych informacji na temat wdrażanych w ramach strategii zadań oraz samej strategii, mający na celu zapewnienie zgodności realizacji zadań i strategii z wcześniej zatwierdzonymi jej założeniami i celami. Terminem ewaluacja nazywamy natomiast ocenę realizacji strategii rozwoju pod względem skuteczności, efektywności, użyteczności i trwałości zaplanowanych oraz wdrażanych działań zgodnych z celami zapisanymi w dokumencie. Ewaluacja jest zatem funkcjonalnie powiązana z monitoringiem, gdyż jest on podstawowym źródłem informacji (danych wtórnych) bardzo istotnych z punktu widzenia wykonujących ewaluację danej strategii. Efektywność i skuteczność funkcjonowania systemu monitoringu w dużej mierze determinuje jakość i rzetelność oraz koszt przeprowadzonych badań ewaluacyjnych. Podobieństw między monitorowaniem a ewaluacją należy się dopatrywać w tym, że oba procesy bazują na analizie informacji, której podstawą są wskaźniki. Podstawową różnicą jest to, że monitoring jest narzucony i obowiązkowy. Ponadto jest to proces współbieżny z harmonogramem. Ewaluacja natomiast może występować punktowo, w postaci: ex ante — oceny szacunkowej przed rozpoczęciem realizacji, mid term — przeprowadzenia nie później niż w ciągu roku następującego po

25 zakończeniu połowy okresu realizacji oraz ex post — pełnej, przeprowadzanej najpóźniej w rok po zakończeniu realizacji. Krótkie porównanie procesu monitoringu z ewaluacją przedstawia się w następujący sposób: monitorowanie: rejestrowanie postępów z prowadzonych działań, bieżące weryfikowanie zarówno tempa, jak i kierunku, w którym zmierza strategia; ewaluacja — szersze spojrzenie na strategię oraz sposób jej realizacji. Zidentyfikowanie i ocena: celów przedsięwzięcia, sposobów realizacji, zamierzonych i niezamierzonych efektów wybiegających poza czas i miejsce wdrażania strategii.

Tabela 6 Różnice między monitoringiem i ewaluacją

MONITORING EWALUACJA

. proces zbierania informacji . proces ciągły, systematyczne badanie . systematyczne badanie, które opiera się na wybranych elementów strategii pytaniach: czy strategia przebiega zgodnie . odpowiada na pytanie: czy i jak udało nam z planem, czy udaje się osiągać zamierzone się osiągnąć zamierzone cele oraz w jaki produkty i rezultaty? sposób udało nam się je osiągnąć? CZYM JEST? . monitoring wykonywany jest . ewaluacja wykonywana jest po wybranym w trakcie realizacji strategii, bada on jej elemencie strategii lub po całościowej trzy elementy: harmonogram działań, realizacji strategii budżet oraz zaplanowane rezultaty . osoby odpowiedzialne za ewaluację to . osoby odpowiedzialne za monitoring to osoby zarządzające strategią albo wynajęta osoby zarządzające strategią instytucja/osoba . pozwala ocenić postępy prowadzonych . pozwala pomóc w zaplanowaniu kolejnych działań, zweryfikować tempo i kierunek, działań w którym zmierza strategia . dostarcza konkretnej oceny strategii, . pozwala także na bieżącą modyfikację analizując poszczególne kryteria działań, harmonogramu, budżetu — tak by i precyzując tym samym, jakie elementy w razie potrzeby móc dostosować strategii trzeba usprawnić i jak to zrobić CZEMU strategię do zmieniających się warunków . dostarcza informacji niezbędnych do SŁUŻY? bądź do aktualnej sytuacji podjęcia decyzji . dane pochodzące z monitoringu są . ocenia, czy i jak udało się osiągnąć podstawą do ich wykorzystania zakładany cel w ewaluacji . dane pochodzące z ewaluacji pomagają w planowaniu kolejnych strategii, a nie stanowią krytycznej oceny naszej pracy

Źródło: „Co to jest monitoring projektu? Co to jest ewaluacja projektu?”, dostęp online: www.poradnik.ngo.pl/x/619933 [2014-03-20].

NARZĘDZIA MONITORINGU, EWALUACJI I AKTUALIZACJI

Dla miarodajnej oceny realizacji przyjętych założeń strategii potrzebne są konkretne dane ilościowe o charakterze statystycznym, które po przetworzeniu powinny zostać ujęte w serie wskaźników.

Dzięki tym wskaźnikom można określić poziom wyjściowy oraz stopień osiągnięcia zakładanych celów. Wyniki zapisane w postaci wskaźników czy bezwzględnych informacji statystycznych mają także ważne znaczenie w procesie uzyskiwania poparcia społecznego dla prowadzonych zmian oraz świadczenia usług. Dają one czytelny i jednoznaczny obraz sytuacji, a analiza ich wartości pozwala ocenić na ile podejmowane działania są zgodne z zakładanymi celami. Źródłem pochodzenia danych, które stanowią zobrazowanie stopnia przyjętych w strategii założeń, mogą być: jednostka własna, informacje ogólnodostępne, jak i sfera benchmarkingu. Ideą mierników opartych na danych wewnętrznych jednostki jest stworzenie narzędzia do pozyskiwania wiarygodnych i miarodajnych informacji przy minimalnym zaangażowaniu jej pracowników. W tym zakresie należy korzystać z materiałów przekazywanych obowiązkowo do GUS, Urzędu Wojewódzkiego, Ministerstwa itp. Osobną grupę danych stanowią ogólnodostępne informacje publikowane w Banku Danych Lokalnych na stronach internetowych Głównego Urzędu Statystycznego, których pozytywną stroną jest ich zakres oraz obiektywizm, natomiast negatywną jest fakt ich publikacji z rocznym opóźnieniem. Mając jednakże na uwadze fakt, że zarządzanie strategiczne jest procesem rozłożonym w czasie, należy uznać źródło GUS, jako cenny materiał do globalnej oceny podjętych działań. Kolejnym narzędziem służącym do oceny efektów realizacji strategii może być porównanie osiąganych wyników z innymi jednostkami. Taka sposobność może prowadzić do zidentyfikowania najlepszych wzorów, których wspólnym mianownikiem jest wydajność, gdyż benchmarking jest swojego rodzaju badaniem porównawczym polegającym na zestawianiu procesów i działań stosowanych przez własną jednostkę do tych, preferowanych przez inne, uważane za najlepsze w danej dziedzinie, gdzie wynik niniejszej analizy służy, jako podstawa doskonalenia. W oparciu o informacje własne jednostki oraz te ogólnodostępne możliwym jest szybkie reagowanie na negatywne efekty podejmowanych działań w ramach strategii rozwoju, co przy założeniu, że uda się pozyskać do współpracy inne jednostki z zakresu benchmarkingu, daje szansę na dostęp do kompletu informacji zarządczej umożliwiającej nie tylko ocenę wewnętrznej zmiany, ale również zobiektywizowanie pozyskanej informacji w odniesieniu do globalnej sytuacji danej jednostki.

STRUKTURA ORGANIZACJI ORAZ PODZIAŁ ODPOWIEDZIALNOŚCI

Dla prowadzenia kompleksowego i szczegółowego procesu monitoringu strategii wymagane jest powołanie przez Wójta Zespołu roboczego ds. opracowania, monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju, w którym powinni znaleźć się kierownicy wydziałów związanych z różnymi dziedzinami życia społeczno-gospodarczego danego regionu. Koordynatorem prac Zespołu roboczego powinna zostać

27 natomiast osoba znajdująca się na stanowisku, któremu instytucjonalnie powierzono kompetencje nadzorowania wdrażania i monitoringu strategii. Kierownik jednostki, powołując Zespół roboczy ds. opracowania, monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju, powinien ustalić tryb i zasady działania i nadać regulamin jego pracy. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem jest, aby wszystkie czynności związane z procesem monitoringu strategicznego były wykonywane systematycznie, zgodnie ze specyfiką przyjętych w strategii założeń, a wnioski z ich przeprowadzania były zestawiane corocznie, najlepiej w formie raportu monitoringowego. Tak przygotowane analizy i raporty powinny zostać przedłożone Radzie Gminy oraz poddane do publicznej wiadomości.

Rysunek 2. Struktura organizacyjna procesu monitoringu Strategii rozwoju lokalnego

Rada Gminy

Lider Kierownik jednostki (Wójt)

Zespół roboczy Osoba znajdująca się na stanowisku, ds. opracowania, któremu instytucjonalnie powierzono Koordynator prac monitorowania kompetencje związane z wdrażaniem,

i ewaluacji monitoringiem i ewaluacją strategii strategii rozwoju rozwoju

Kierownicy komórek organizacyjnych związanych z różnymi dziedzinami życia

Przedstawiciele komórek społeczno-gospodarczego danego organizacyjnych urzędu regionu

Mieszkańcy, przedsiębiorcy, przedstawiciel NGO, jednostek organizacyjnych

Źródło: opracowanie własne

Aby proces opracowywania, monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju przebiegał bez problemów, a jego efekt był zgodny z oczekiwaniami, oprócz opracowania struktury organizacyjnej procesu,

28 niezbędne jest określenie i opisanie modelu współpracy zawierającego dokładny opis ról, funkcji i zadań poszczególnych jego członków.

RADA 1. Opiniuje wniosek Lidera o aktualizację strategii rozwoju. 2. Uchwala aktualizację strategii rozwoju. 3. Opiniuje Raporty o stanie realizacji strategii rozwoju.

LIDER 1. Wyznacza do Zespołu roboczego ds. opracowania, monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju poszczególnych przedstawicieli komórek organizacyjnych urzędu odpowiedzialnych za realizację zadań ujętych w strategii rozwoju oraz ich systematyczny monitoring i ewaluację, zgodnie z zapisami niniejszej procedury. 2. Powołuje Zespół roboczy ds. opracowania, monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju i przewodniczy jego obradom. 3. Zatwierdza procedurę monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju. 4. Nadzoruje proces monitorowania, ewaluacji, aktualizacji strategii rozwoju. 5. Opiniuje i zatwierdza Raporty o stanie realizacji strategii rozwoju. 6. Przedstawia do publicznej wiadomości Raporty o stanie realizacji strategii rozwoju. 7. Wnioskuje do Rady o aktualizację strategii rozwoju.

KOORDYNATOR PRAC: 1. Odpowiada za obsługę administracyjną procesu monitoringu, ewaluacji i aktualizacji strategii rozwoju. 2. Koordynuje prace związane z monitoringiem, ewaluacją i aktualizacją dokumentu strategicznego. 3. Informuje Lidera o zaobserwowanych opóźnieniach i nieprawidłowościach w realizacji zadań i działań strategii rozwoju. 4. Podaje do publicznej wiadomości (poprzez zamieszczenie na stronie internetowej urzędu) analizy i raporty powstałe w toku monitorowania i ewaluacji realizacji strategii rozwoju.

PRZEDSTAWICIELE KOMÓREK ORGANIZACYJNYCH URZĘDU: 1. Opracowują procedurę monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju, w razie potrzeby dokonują aktualizacji i zmian procedury. 2. Biorą czynny udział w procesie monitorowania, ewaluacji i aktualizacji strategii rozwoju. 3. W porozumieniu z realizatorami zadań wskazanych w strategii rozwoju opracowują zestaw wskaźników monitorujących postępy w jej realizacji. 4. Informują odpowiednie komórki organizacyjne urzędu oraz jednostki organizacyjne i inne podmioty będące realizatorami zadań wskazanych w strategii rozwoju, o terminie

przekazywania danych o postępie realizacji tychże zadań oraz wartości wskaźników monitoringowych. 5. Pozyskują, gromadzą i analizują dane w zakresie monitorowania, ewaluacji i aktualizacji strategii rozwoju. 6. Przygotowują informacje i raporty służące monitorowaniu i ewaluacji postępów realizacji strategii rozwoju, przedstawiają je do zatwierdzenia Liderowi i Radzie. 7. Analizują i uwzględniają w przygotowanych opracowaniach ewentualne uzasadnione uwagi zgłaszane przez mieszkańców, przedsiębiorców, przedstawicieli NGO, jednostek organizacyjnych lub innych podmiotów, na które Strategia rozwoju lokalnego ma wpływ. Tak wyznaczony zespół zajmujący się strategią rozwoju powinien współpracować w tym zakresie ze sobą w oparciu o niżej wskazany schemat postępowania, w ramach którego szczegółowy plan działania został opisany w Szczegółowym opisie postępowania.

Rysunek 3 Schemat procesu monitoringu strategii rozwoju lokalnego

Weryfikacja Przygotowanie otrzymanych danych wnioskówPrzygotowanie o wśród komórek urzędu Regularne wniosków udostępnienie lub jego jednostek raportowanie

o udostępnienie danych

danych organizacyjnych, które

nadzorują realizację poszczególnych zadań uwzględnionych w Strategii

Wysyłka wniosków do monitoringu podmiotów realizujących Upublicznienie zadania uwzględnione informacji w Strategii ok. 2 miesiące ok. 2 miesiące

Agregacja danych

Wykorzystanie monitoringu Wykorzystanie

Przygotowanie monitoringu Przygotowanie

Prowadzenie Prowadzenie

– –

– i generowanie zestawień

Etap I Etap

Etap III Etap Etap II II Etap

Przygotowanie struktury Działania korygujące/ bazy danych Analiza i ocena stopnia aktualizacja strategii ich osiągania ok. 4 miesiące

Zespół roboczy ds. opracowania, monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju

Prawidłowo przeprowadzony proces monitoringu strategicznego w oparciu o wyżej wskazany schemat postępowania powinien przynieść korzyści w postaci: pozyskiwania danych pozwalających dokonać oceny postępu w realizacji strategii i jej wpływu na rozwój jednostki; efektywnej realizacji zadań zapisanych w strategii; osiągania założonych rezultatów; identyfikacji ewentualnych opóźnień lub nieprawidłowości w realizacji zadań i działań; podejmowania działań naprawczych; wniosków z systematycznie prowadzonego procesu monitorowania dokumentu strategicznego, które mogą być podstawą do aktualizacji obowiązującej strategii; wniosków z prowadzonego monitoringu, które mogą być również podstawą do przyjęcia założeń rozwoju strategicznego w następnym okresie. Aby było to możliwe Zespół roboczy powinien w corocznie przygotowywanych raportach monitoringowych z efektów realizacji strategii poddawać weryfikacji: efektywność wdrażania strategii rozwoju (czy nakłady czasowe, ludzkie i finansowe włożone w realizację działań są adekwatne do otrzymanych efektów), skuteczność (czy realizowane działania przyczyniają się do osiągania wyznaczonych celów), adekwatność (czy realizowane działania są adekwatne do potrzeb). Wyniki z przygotowanych, w oparciu o wyżej wskazane zasady, corocznych raportów monitoringowych powinny stanowić podstawę ewaluacji przyjętych w strategii założeń, gdyż monitorowanie to sposób mierzenia tego, co się dzieje, natomiast ewaluacja pozwala nam stwierdzić, co to oznacza. Zgodnie z podziałem według kryterium momentu przeprowadzania badania wyróżniamy następujące rodzaje ewaluacji: ewaluacja ex-ante — przeprowadzana jest w fazie wstępnej, gdy dokonywana jest analiza przyjętych rozwiązań pod kątem potencjalnej zdolności osiągnięcia efektów i poprawności konstrukcji wszystkich elementów projektu, ewaluacja mid-term — przeprowadzana jest w połowie okresu funkcjonowania, będąc narzędziem służącym podnoszeniu jakości oraz trafności programowania, z uwagi na fakt, że daje możliwość modyfikowania pewnych założeń programu w trakcie jego realizacji, w przypadku gdy okaże się, że zmiana warunków społeczno-gospodarczych spowodowała dezaktualizację diagnozy, która była punktem wyjścia dla realizowanego programu, ewaluacja ex-post — po zakończeniu wdrożenia.

Raporty monitoringowe, a także opracowane na ich podstawie raporty ewaluacyjne przyjętych w strategii założeń powinny stanowić punkt wyjścia do aktualizacji strategii po zakończeniu okresu, na jaki została ona opracowana, uwzględniającej bieżącą sytuację danej jednostki oraz jej nowe potrzeby. Jednocześnie należy przy tym zaznaczyć, że każdy program realizacji strategii zawierający listę zadań do wykonania i projekty realizacyjne należy traktować, jako dokument otwarty z możliwością jego sukcesywnego uzupełniania. Tym samym, z uwagi na fakt, że raz sformułowane strategie należy systematycznie dostosowywać do stale zmieniających się uwarunkowań, zachodzi potrzeba aktualizacji ich treści i struktury, które ulegają zmianie zarówno w kontekście instytucjonalnym, jak i społeczno-gospodarczym. Zasadnicze znaczenie mają zmiany, jakie zachodzą w polityce krajowej oraz unijnej w zakresie celów, sposobu ich definiowania, a także sposobu ich operacjonalizacji. Aktualizacja strategii musi zatem następować w kontekście wydłużenia horyzontu czasowego, uaktualnienia diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej oraz analizy SWOT, poddania weryfikacji celów, wskaźników, a dalej zadań, dalszej koncentracji i bardziej adekwatnego powiązania z bieżącym ustawodawstwem krajowym i unijnym oraz polskimi i unijnymi dokumentami strategiczno-programowymi, stworzenia nowych ram finansowych czy przeglądu systemu realizacji i monitorowania strategii. Optymalny schemat procesu aktualizacji Strategii rozwoju lokalnego przedstawia poniższy diagram:

Rysunek 4 Schemat procesu aktualizacji Strategii rozwoju lokalnego

Zgromadzenie Organizacja aktualnych danych i spotkania celem informacji na temat uzyskania Przeprowadzenie ogólnej spostrzeżeń do otwartych spotkań

charakterystyki projektu gospodarczej gospodarczej - regionu oraz ich aktualizowanej analiza strategii

wglądu publicznego do go e Weryfikacja Przygotowanie Przygotowanie Przygotowanie nowej Uzupełnienie obowiązujących projektu Wyłożenie projektu ankiety analizy SWOT aktualizowanej projektu dokumentów aktualizowanej strategicznych strategii do aktualizowanej strategii publicznego wglądu ok. 3–4 miesiące strategii ok. 2–3 miesiące strategii zaktualizowanej Przyjęcie

ok. 2–3 miesiące –

Opracowanie Przeprowadzenie prezentacji dotyczącej projektu projektu dotyczącej prezentacji Przeprowadzenie aktualnej diagnozy Zweryfikowanie Wypracowanie – społeczno- projektu IV Etap

Opracowanie aktualnej diagnozy społeczno diagnozy aktualnej Opracowanie nowych głównych

Przeprowadzenie otwartych spotkań dotyczących strategii dotyczących spotkań otwartych Przeprowadzenie

– gospodarczej – kierunków rozwoju aktualizowanej

regionu III Etap strategii przez organy regionu

regionu wraz z uwzględnieniem realizacji obowiązującej strategii obowiązującej realizacji z wraz uwzględnieniem regionu opiniujące

Etap I Etap

aktualizowanej strategii oraz wyłożeni oraz strategii aktualizowanej Etap II II Etap

Zespół roboczy ds. opracowania, monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju

TERMINY

Terminy przekazywania dokumentów stanowiących narzędzia monitoringu i ewaluacji uczestnikom procesu przedstawia poniższa tabela.

Tabela 7. Terminy dotyczące przekazywania dokumentów stanowiących narzędzia monitoringu i ewaluacji uczestnikom procesu Uczestnicy procesu monitorowania, ewaluacji i aktualizacji realizacji strategii rozwoju Podanie Częstotliwość Przedstawiciele informacji do Dokument opracowywania komórek publicznej organizacyjnych Lider Rada wiadomości urzędu i Koordynator prac raport do kwietnia roku jednorazowo, każdego monitoringowy następującego po roku obowiązywania maj czerwiec czerwiec o stanie realizacji okresie strategii strategii rozwoju monitorowania śródokresowy jednorazowo, nie później raport niż w ciągu roku do października roku ewaluacyjny następującego po następującego po listopad grudzień grudzień o stanie realizacji zakończeniu połowy okresie ewaluacji strategii rozwoju okresu realizacji strategii końcowy raport jednorazowo, najpóźniej do października roku ewaluacyjny w rok po zakończeniu następującego po listopad grudzień grudzień o stanie realizacji realizacji strategii okresie ewaluacji strategii rozwoju

Źródło: opracowanie własne

Monitoring realizacji strategii rozwoju oparty jest zazwyczaj m.in. na danych publikowanych przez Urząd Statystyczny (w formie roczników statystycznych, biuletynów statystycznych ukazujących się kwartalnie oraz komunikatów o sytuacji społeczno-gospodarczej ukazujących się miesięcznie) oraz danych własnych pochodzących z poszczególnych komórek urzędu lub jego jednostek organizacyjnych. Z uwagi na prace służb statystycznych i częstotliwość ukazywania się wyników, monitoring strategii odbywa się w trybie rocznym, uwzględniającym opóźnienie wynikające z czasu publikacji danych statystycznych, gdzie ostateczny raport z jego przeprowadzenia powinien być upubliczniony w czerwcu każdego następnego roku po okresie monitoringu.

Z kolei w połowie okresu realizacji strategii powinna zostać wykonana analiza celów strategicznych oraz ewaluacja śródokresowa (mid-term), z przeprowadzenia której ostateczny raport powinien zostać upubliczniony w grudniu następnego roku po okresie realizacji niniejszej ewaluacji. Po zakończeniu okresu trwania strategii rozwoju powinna natomiast nastąpić ewaluacja końcowa (ex- post), z przeprowadzenia której ostateczny raport powinien zostać upubliczniony w grudniu następnego roku po okresie realizacji niniejszej ewaluacji, a wyniki przedstawione w niniejszym raporcie powinny stanowić podstawę aktualizacji strategii na kolejne lata.

SZCZEGÓŁOWY OPIS POSTĘPOWANIA

Szczegółowy plan postępowania przy okazji tworzenia rocznego raportu monitoringowego o stanie realizacji strategii rozwoju, powinien przedstawiać się w następujący sposób.

Tabela 8. Szczegółowy plan postępowania przy okazji przygotowania Rocznego raportu monitoringowego Lp. Realizator Opis czynności Termin Sporządzają pisemny wniosek do realizatorów zadań wskazanych w Strategii rozwoju lokalnego o przekazanie informacji o postępie rzeczowym i finansowym tychże zadań oraz wartości osiągniętych w danym roku luty każdego kolejnego Przedstawiciele komórek kalendarzowym wskaźników. 1 roku obowiązywania organizacyjnych urzędu Strategii Wniosek zawiera miejsce na wskazanie zadań oraz przypisanych im wskaźników, za nadzór nad realizacją których odpowiedzialna jest dana komórka organizacyjna urzędu lub jego jednostki organizacyjnej. 2 Koordynator prac Podpisuje wniosek. Niezwłocznie Przedstawiciele komórek Przekazują wnioski realizatorom zadań 3 Niezwłocznie organizacyjnych urzędu wskazanych w Strategii. Dodatkowo pozyskują informacje od mieszkańców, przedsiębiorców, przedstawicieli NGO, jednostek styczeń – luty każdego Przedstawiciele komórek 4 organizacyjnych lub innych podmiotów, na następnego roku organizacyjnych urzędu które Strategia rozwoju lokalnego ma wpływ, obowiązywania Strategii zgodnie ze schematem procesu monitoringu zawartym w niniejszej procedurze. 5 Podmioty realizujące Przekazują sporządzone informacje we 14 dni od daty otrzymania

zadania wskazane w wnioskach do Zespołu roboczego ds. wniosku Strategii rozwoju opracowania, monitorowania i ewaluacji lokalnego strategii rozwoju (drogą elektroniczną lub pisemnie). W przypadku wątpliwości co do pozyskanych informacji lub przekazania informacji niepełnych zwracają się z prośbą o ich uzupełnienie.

Na podstawie informacji przekazanych przez realizatorów zadań wskazanych w Strategii, a także informacji od mieszkańców, przedsiębiorców, marzec – kwiecień Przedstawiciele komórek 6 przedstawicieli NGO, jednostek każdego następnego roku organizacyjnych urzędu organizacyjnych lub innych podmiotów, na obowiązywania Strategii które Strategia rozwoju lokalnego ma wpływ, przygotowują roczny Raport o stanie realizacji Strategii zawierający informacje na temat przebiegu realizacji zadań ujętych w Strategii oraz wartości osiągniętych w danym roku wskaźników (produktu i rezultatu), zgodnie ze schematem procesu monitoringu zawartym w niniejszej procedurze. pierwszy tydzień maja Przedstawiciele komórek Przedstawiają roczny Raport o stanie realizacji 7 każdego następnego roku organizacyjnych urzędu Strategii Liderowi. obowiązywania Strategii 8 Lider Opiniuje przedłożony materiał po otrzymaniu Raportu W razie konieczności uzupełniają materiał/ Przedstawiciele komórek uwzględniają uwagi wniesione przez Lidera niezwłocznie po 9 organizacyjnych urzędu oraz ponownie przekazują do zaopiniowania otrzymaniu uwag Liderowi. po otrzymaniu uzupełnionego Raportu – Zatwierdza roczny Raport o stanie realizacji jednak nie później niż do 10 Lider Strategii końca maja każdego następnego roku obowiązywania Strategii

Przekazuje zatwierdzony przez Lidera 14 dni przed planowaną 11 Koordynator prac dokument w celu zaopiniowania przez Radę sesją Rady Gminy na sesji Opiniuje roczny Raport o stanie realizacji 12 Rada w trakcie sesji Rady Strategii niezwłocznie po sesji – jednak nie później niż do Umieszcza zatwierdzoną wersję Raportu na 13 Koordynator prac końca czerwca każdego stronie internetowej urzędu następnego roku obowiązywania Strategii wrzesień – październik Przedstawiciele komórek Sporządzają propozycję działań korygujących 14 każdego następnego roku organizacyjnych urzędu założenia Strategii obowiązywania Strategii pierwszy tydzień listopada Przedstawiciele komórek Przedstawiają propozycję działań korygujących 15 każdego następnego roku organizacyjnych urzędu założenia Strategii Liderowi obowiązywania Strategii po otrzymaniu propozycji 16 Lider Opiniuje przedłożony materiał działań korygujących W razie konieczności uzupełniają materiał/ Przedstawiciele komórek uwzględniają uwagi wniesione przez Lidera niezwłocznie po 17 organizacyjnych urzędu oraz ponownie przekazują do zaopiniowania otrzymaniu uwag Liderowi. po otrzymaniu uzupełnionych propozycji działań korygujących – Zatwierdza propozycję działań korygujących 18 Lider jednak nie później niż do założenia Strategii końca listopada każdego następnego roku obowiązywania Strategii Przekazuje zatwierdzony przez Lidera dokument w celu wprowadzenia na sesję Rady 14 dni przed planowaną 19 Koordynator prac zgodnie z ramowym planem sesji Rady na dany sesją Rady rok. Przyjmuje propozycję działań korygujących 20 Rada w trakcie sesji Rady założenia Strategii Umieszcza zatwierdzoną wersję propozycję niezwłocznie po sesji – 21 Koordynator prac działań korygujących założenia Strategii na jednak nie później niż do

stronie internetowej urzędu końca grudnia każdego następnego roku obowiązywania Strategii

Źródło: opracowanie własne

Przy okazji śródokresowego i końcowego raportu ewaluacyjnego o stanie realizacji strategii rozwoju, szczegółowy plan postępowania powinien przedstawiać się w analogiczny sposób, z zastrzeżeniem zachowania ram czasowych przedstawionych we fragmencie procedury Terminy.

ZAKOŃCZENIE

Strategia Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020 jest dokumentem długoplanowym, który określa najważniejsze priorytety i cele polityki rozwoju społeczno-gospodarczego planowanych do realizacji na obszarze jednostki. Dokument ten stanowi także odpowiedź na ustawowy wymóg prowadzenia polityki rozwoju lokalnego w oparciu o strategię, jak również skuteczną próbę dostosowania się do standardów europejskich i krajowych. Strategia rozwoju prezentuje zatem określoną propozycję pożądanych kierunków działań gminy Lipinki, realizacji założonych pól strategicznych i operacyjnych na rzecz tworzenia jak najlepszych warunków dla trwałego rozwoju gospodarczego oraz wydatnego wzrostu poziomu życia mieszkańców w okresie 2014–2020. Strategia rozwoju oprócz swojego zasadniczego celu, jakim jest wskazanie kierunków rozwoju, jest również doskonałą płaszczyzną integrującą władze i społeczność gminy Lipinki wokół jej najważniejszych problemów i szans rozwojowych jakie niesie współczesny świat. Dokument ten nie ogranicza się jednak w swych zapisach wyłącznie do zadań realizowanych bezpośrednio przez gminne władze samorządowe, proponując równolegle partycypację w wyznaczonych w strategii kierunkach działania, innym podmiotom funkcjonującym w granicach gminy Lipinki, celem rozwijania sieci powiązań publiczno- prywatnych na rzecz wdrażania wspólnej polityki rozwoju lokalnego. Tak realizowana kooperacja stanowi jeden z fundamentalnych elementów polityki strukturalnej Unii Europejskiej, zwłaszcza w kontekście nadchodzącego okresu programowania 2014–2020, gdzie nacisk położony jest na realizowanie wspólnej polityki rozwoju lokalnego w kontekście terytorialnym, mającej na celu współpracę samorządów na rzecz maksymalnego wykorzystania wspólnych atutów i rozwiązywania problemów poszczególnych obszarów danego województwa. Należy przy tym zaznaczyć, że choć samorząd gminny nie jest jedynym beneficjentem niniejszej strategii, to za wdrażanie koncepcji zawartych w jej ramach odpowiedzialna jest Rada Gminy, która w oparciu o integralny element dokumentu Strategii Rozwoju Gminy Lipinki na lata 2014–2020, jakim jest procedura monitoringu, ewaluacji i aktualizacji, powinna dokonywać okresowych przeglądów stanu realizacji przyjętych koncepcji strategicznych oraz ich korekty lub uaktualnień całości lub części

niniejszego dokumentu, celem zagwarantowania realizacji polityki rozwoju lokalnego gminy Lipinki w sposób ciągły i spójny.

ZAŁĄCZNIKI

1. Załącznik nr 1: Sytuacja społeczno-gospodarcza gminy Lipinki 2. Załącznik nr 2: Analiza SWOT

ZAŁĄCZNIK NR 1: SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY LIPINKI

CHARAKTERYSTYKA OBSZARU

HISTORIA

Dzieje Lipinek to piękna i bogata historia. Swoje początki wieś zawdzięcza królowi Kazimierzowi Wielkiemu, który poprzez włączenie Rusi Czerwonej do Królestwa Polskiego przyspieszył proces osadnictwa Pogórza Karpackiego. Lipinki od czasu swego powstania ściśle związane były z kasztelanią biecką. Zachował się przywilej lokacyjny, wystawiony w Bieczu, z dnia 22 lutego 1363 r. Miała to być od razu wieś duża, bo lokowana na 70 łanach przez Michała z Cieszyna, na prawie magdeburskim na obszarze znanym jako Brunów Las. W roku 1498 wioska przeszła najazd Tatarów, Turków i Wołochów, którzy w owym czasie regularnie nawiedzali te tereny, doczekawszy się w następstwie przywilejów lokacyjnych z prawem do postawienia cerkwi ruskiej. W roku 1595 ukształtowały się granice Wójtowej, Harklowej, Lipinek, Bednarki, Wapiennego, Męciny i Cieklina. W wieku XVII i XVIII miała miejsce akcja kolonizacyjna, w wyniku której dużo ludzi przybyło w te okolice ze Śląska. Po tymczasowej stabilizacji nadeszły czasy rozbiorów. Po przyłączeniu części ziem Polski do zaboru austriackiego, Lipinki zostały wystawione na licytację, po której nowym właścicielem został hrabia Ewaryst Kuropatnicki. Po odzyskaniu niepodległości powstała Gmina Zbiorowa Lipinki, w skład której wchodziły: Wójtowa, Pagorzyna, Kryg, Bednarka, Rozdziele i Wapienne. Znaczne zmiany w historii wsi nastąpiły po II wojnie światowej. Ziemię z majątku dworskiego rozparcelowano, w wyniku zmian administracyjnych Urząd Gminy zmieniono na Prezydium Gminnej Rady Narodowej i zlokalizowano w dworze Byszewskich. Rozwinął się przemysł naftowy, dzięki czemu powstawały nowe miejsca pracy. Mieszkańcy mieli zapewnioną opiekę zdrowotną, oświatę. Powstał wiejski dom towarowy, przedszkole, kino w domu ludowym, dom rolnika, baza maszynowa, Gminna Spółdzielnia i Kółko Rolnicze, a w 1968 roku Bank Spółdzielczy. Zakończono elektryfikację oraz rozwiązano wiele innych bytowych problemów, nękających mieszkańców od wielu lat. W 1972 roku wskutek zwarcia instalacji elektrycznej, spaleniu uległ kościół w Lipinkach. Dzięki zorganizowanej pomocy mieszkańców parafii, okolicznych miejscowości, kurii biskupiej i zagranicznej Polonii, rozpoczęto odbudowę kościoła. Dzisiaj do Sanktuarium Maryjnego przybywają liczne pielgrzymki, aby oddać hołd i upraszać łaski przed cudowną figurą Matki Bożej Lipińskiej Łaskami Słynącej, ukoronowanej papieskimi koronami. W 1980 roku nastąpił dalszy rozwój wsi, rozbudowano Urząd Gminy i miejscowy posterunek Policji. Pięć lat później rozpoczęto budowę remizy strażackiej oraz postawiono most na rzece Lipiance. W tym samym okresie powstała plebania i fundamenty pod przyszły dom pielgrzyma.

Przemiany związane z rokiem 1989 i późniejsze lata 90-te przyniosły mieszkańcom nowe możliwości, powstało wiele prywatnych firm, wszczęto nowe programy rozwojowe związane z rolnictwem, infrastrukturą, oświatą i kulturą. Nadal rozwijał się przemysł naftowy, dzięki któremu poprawiła się jakość życia mieszkańców wsi. Okres ten to również czas ożywienia aktywności społecznej — prężnie działały liczne Komitety Społeczne: Gazyfikacji, Budowy Szkoły, Telefonizacji i Kanalizacji, które współpracowały z Gminą na rzecz społeczności lokalnej.

POŁOŻENIE I OTOCZENIE

Gmina Lipinki położona jest w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego w powiecie gorlickim. Od strony północno-zachodniej Lipniki graniczą z gminą Biecz, od strony zachodniej z gminą Gorlice, od południa z gminą Sękowa, a od strony wschodniej z gminą Dębowiec i Skołyszyn (województwo podkarpackie). Gmina Lipinki zajmuje 66,46 km2, co stanowi 6,9% powierzchni powiatu gorlickiego. W strukturze powierzchni gminy użytki rolne stanowią około 63,0%, a użytki leśne 31,0%.

Rysunek 5. Położenie gminy Lipinki w powiecie gorlickim

Źródło: http://bip.malopolska.pl

Oprócz Lipinek w skład gminy wchodzą następujące sołectwa: 1. Kryg — położony jest w południowo-zachodniej części gminy Lipinki przy trasie Gorlice – Nowy Żmigród – Dukla. Powstanie miejscowości datowane jest na rok 1363. Rozwój wsi rozpoczął się wraz z odkryciem bogatych pokładów oleju skalnego w okolicach Gorlic, w tym w Krygu i w Lipinkach. Pierwsze kopalnie w Krygu powstały w 1880 roku. W 1885 r. utworzona została w Krygu szkoła wiertaczy i kierowników kopalń. Wieś zamieszkiwana jest przez 1785

mieszkańców i posiada szkołę podstawową i gimnazjum, przedszkole, ośrodek zdrowia, bank, remizę OSP, kościół parafialny, stadion sportowy, boisko do piłki nożnej ze sztuczną trawą i 2 place zabaw. 2. Wójtowa — miejscowość lokowana była w I połowie XIV wieku w dobrach królewskich, związanych z zabytkowym Bieczem, jako wioska wójta bieckiego, stąd jej nazwa „Wójtowa Wess”, występująca w księgach sądowych miasta Biecz. Wieś została osadzona na prawie magdeburskim w 1379 roku, pierwsze wzmianki sięgają 1362 roku. Wieś zamieszkiwana jest przez 1598 mieszkańców. W Wójtowej działa gimnazjum i szkoła podstawowa wraz z oddziałem przedszkolnym, wieś posiada także Sołtysówkę, Dom Ludowy, zabytkowy, drewniany kościółek p.w. św. Bartłomieja z XVI wieku, kościół parafialny, modernizowany obecnie stadion sportowy i plac zabaw dla dzieci. 3. Pagorzyna — w drugiej połowie XIX w. na terenach gminy wykryto znaczne pokłady ropy naftowej, co przyczyniło się do powstania w owej wsi kopalni ropy naftowej, która w 1921 roku oddawała 12 cystern ropy rocznie. W 2013r. Pagorzynę zamieszkiwało 751 mieszkańców. W Pagorzynie działa Szkoła Podstawowa z oddziałem przedszkolnym. Wieś posiada remizę OSP, na której terenie mieści się Publiczne Centrum Rehabilitacji i kościół. 4. Bednarskie — Sołectwo zamieszkiwane jest przez 171 mieszkańców i posiada budynek wiejski, w którym działa klub młodzieży, organizowane są spotkania Koła Gospodyń Wiejskich, zebrania, wybory, imprezy okolicznościowe. 5. Bednarka — wzmiankowana po raz pierwszy w 1401r. była wsią lokowaną na prawie niemieckim, której sołtysem był Polak Przecław. Od 1420r. wieś została przeniesiona na prawo wołoskie, gdyż na terenach górzystych i trudnych w uprawie nie sprawdziła się wcześniejsza lokacja wsi na tzw. prawie niemieckim. Sołectwo zamieszkiwane jest przez 166 mieszkańców i posiada odnowiony budynek remizy OSP, w którym mieści się boks garażowy OSP, pomieszczenia klubu młodzieży i sale przeznaczone na zebrania i imprezy okolicznościowe. Sołectwo posiada również kościół — zabytkową odrestaurowaną cerkiew z 1900r. 6. Rozdziele — jedna z wersji pochodzenia nazwy wsi mówi, że Rozdziele powstało z południowej części Lipinek, zasiedlonej przez Wołochów. Ponieważ mieszkańcy różnych wyznań nie żyli ze sobą w zgodzie, rozdzielono wieś na dwie połowy. Historia Rozdziela jako osobnej wsi zaczęła się w 1530 roku. Wieś zamieszkiwana jest przez 266 mieszkańców i posiada budynek szkoły podstawowej, który obecnie nie jest użytkowany na cele dydaktyczne, z uwagi na zawieszenie funkcjonowania szkoły. W budynku szkoły mieści się klub młodzieży i boks garażowy OSP. Ponadto we wsi znajdują się dwie zabytkowe cerkwie: cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy i cerkiew prawosławna pod wezwaniem Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy.

UKŁAD PRZESTRZENNY

Obowiązujący Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Lipinki zawiera postanowienia dotyczące powiększenia lub wprowadzenia terenów zabudowy przemysłowej, mieszkaniowej, pensjonatowej i letniskowej, usług komercyjnych i publicznych oraz terenów parkingów i wyznaczenia terenów zieleni urządzonej i terenów pod zalesianie. Obszar gminy Lipinki podzielono na trzy obszary funkcjonalno-przestrzenne: obszar przyrodniczy o funkcji ekologicznej i ochronnej, obszar rolno-osadniczy o kierunku uprawowo-hodowlanym, obszar osadniczo-rolniczy o koncentracji osadnictwa i działalności gospodarczej. Miejscowości Kryg, Lipinki i Wójtowa charakteryzują się największą w skali gminy powierzchnią terenów przeznaczonych do zainwestowania, przy czym prawie 90% wszystkich terenów przeznaczonych ustaleniami Planu do zainwestowania to tereny dla realizacji budownictwa mieszkalno-usługowego. Inne stosunkowo duże kompleksy terenów przeznaczonych w Planie do zainwestowania to tereny do zabudowy rekreacyjno-pensjonatowej. Tereny przeznaczone dla realizacji usług publicznych, usług komercyjnych oraz działalności produkcyjnej obejmują w Planie głównie tereny już zainwestowane. Pozostałe wsie (Rozdziele, Pagorzyna i Bednarka) w większości pozostają w użytkowaniu rolno-leśnym. Kompleksy terenów predysponowanych do realizacji funkcji przemysłowej, składowej i usługowej obejmują powierzchnie terenu w różnych częściach gminy Lipinki. Aktualnie zagospodarowane są w kierunku wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego.

STRUKTURA GRUNTÓW

Grunty zajmują 43,7% powierzchni gminy Lipinki. Ponad 76% to użytki rolne w dobrej kulturze. Znaczną część gruntów zajmują łąki trwałe oraz grunty pod zasiewami. Natomiast lasy i grunty leśne stanowią niecałe 4% gruntów w gminie.

Tabela 5. Struktura użytkowania gruntów w gminie Lipinki w 2010 r. Wyszczególnienie powierzchnia [ha] grunty ogółem 2905,63 użytki rolne ogółem 2452,56 użytki rolne w dobrej kulturze 2220,11 pod zasiewami 640,37 grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi 250,15 uprawy trwałe 33,65

ogrody przydomowe 25,17

łąki trwałe 1090,15 pastwiska trwałe 180,62 pozostałe użytki rolne 232,45 lasy i grunty leśne 126,68 pozostałe grunty 326,39 Źródło: Główny Urząd Statystyczny

OFERTA INWESTYCYJNA

Gmina Lipinki ma bardzo przyjazne nastawienie do osób chętnych do inwestowania na jej terenie. Z istniejącej infrastruktury oferuje układ dróg umożliwiający sprawną komunikację z sąsiednimi drogami, dostępność do energii elektrycznej oraz gazu, sieć kanalizacyjną, rozbudowaną infrastrukturę telekomunikacyjną (telefonia stacjonarna i komórkowa, dostęp do Internetu). Każdy inwestor może liczyć na przychylność władz gminnych.

WARUNKI PRZYRODNICZE

KLIMAT

Gmina Lipinki znajduje się w małopolskim regionie klimatycznym wyróżniającym się długim latem, chłodną zimą. Z uwagi na wyniesienie nad poziom morza oraz śródkarpackie położenie, charakteryzowany obszar znajduje się w piętrze umiarkowanie ciepłym (do wysokości 500–550 m n.p.m.) oraz piętrze umiarkowanie chłodnym (powyżej 550 m n.p.m.) — klasyfikacja M. Hessa. W piętrze umiarkowanie ciepłym, czyli na przeważającej części gminy, średnia roczna temperatura wynosi około +7,6oC. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą około 17,4oC, a najzimniejszym styczeń ze średnią temperaturą -4oC. Wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza średnia temperatura roczna obniża się, tak że w najwyższych partiach gminy wynosi ona około 4–5oC. Znaczna, jak na warunki polskie, amplituda roczna temperatur jest jedną z oznak kontynentalizmu klimatu na charakteryzowanym obszarze. Niekorzystnymi zjawiskami termicznymi są gwałtowne odwilże w sezonie zimowym związane z napływem ciepłych mas powietrza z kierunku południowego oraz tworzenie się inwersji termicznych w kotlinach i dnach dolin. Długość okresu wegetacyjnego (ze średnią temperaturą dobową powyżej 5oC) waha się od 203 dni w obrębie pogórzy do 180 w najwyższych, zalesionych partiach. Roczna suma opadów także zależy od wysokości nad poziomem morza. W północnej, centralnej i zachodniej części gminy wynosi ona około 670 mm rocznie, co w zasadzie gwarantuje prawidłowe nawilgocenie gleby. W wyższych partiach

charakteryzowanego terenu może osiągać 850 mm (partie szczytowe Magury Wątkowskiej). Opady

1 nie są rozłożone równomiernie — maksimum przypada na miesiąc lipiec ( /5 sumy rocznych opadów), 1 a minimum na luty ( /24 sumy rocznych opadów). Niekorzystnym zjawiskiem zarówno z punktu widzenia przyrodniczego, jak i działalności człowieka jest występowanie opadów letnich o charakterze nawalnym. Pokrywa śnieżna zalega średnio od 74 dni w roku w części północnej gminy do prawie 100 dni w części południowej. W okresie zimowym obserwuje się gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej wywoływane napływem ciepłych mas powietrza z południa (wiatr fenowy).

WODY

Pod względem hydrograficznym gmina Lipinki położona jest w całości w prawobrzeżnej części Ropy. Głównymi potokami odwadniającymi charakteryzowany obszar są Libuszanka wraz z licznymi dopływami (około 60% powierzchni gminy) oraz Bednarka. Potoki i cieki wodne są zarządzane przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej oraz Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Z uwagi na niewielką retencyjność podłoża geologicznego, potoki charakteryzują się wysoką zmiennością wielkości przepływów. Gwałtowne przybory wód oraz krótkotrwałość wezbrań są zjawiskami typowymi dla tego regionu. Podczas intensywnych opadów deszczu potoki gwałtownie wzbierają i występują z koryt podtapiając pola, drogi i budynki mieszkalne. Silny prąd powoduje oberwania brzegów potoku i wyrwy skutkiem czego jest powstawanie 5 osuwisk zagrażających budynkom mieszkalnym i drogom. Kształt koryt rzecznych, ich budowa morfologiczna oraz praktyczny brak teras rzecznych powodują, że zjawiska o charakterze powodziowym (zalewanie i podtapianie), rejestrowane są na stosunkowo dużym obszarze sąsiadującym z potokami. Na wielkość zasięgu terenów zagrożonych ma również wpływ dotychczasowa działalność człowieka (degradacja obudowy biologicznej, zawężanie przekroju koryt potoków, realizacja przepustów o przekroju niedostosowanym do wielkości maksymalnych przepływów, realizacja licznych dróg w obrębie stoków, zwiększanie wskaźnika spływu powierzchniowego). Można przyjąć, że obszary zalewane bezpośrednio wodami powodziowymi mają mniejszą powierzchnię niż obszary objęte innymi zjawiskami powodziowymi. Charakterystycznym elementem sieci hydrograficznej obszaru są liczne rowy odwadniające, zrealizowane w celu odprowadzenia nadmiaru wód z terenów rolniczych lub przeznaczonych pod budownictwo. Na znacznej długości rowy są płytkie i zarośnięte, a przepusty zbyt małe. Niepokojącym zjawiskiem jest duże obniżenie stanu wód gruntowych i lustra wody na obszarze całej gminy, skutkiem czego jest wysychanie studni kopanych i znaczne braki wody.

RZEŹBA TERENU

Uwzględniając wysokości nad poziomem morza deniwelacje terenu oraz charakter rzeźby, cały obszar gminy można podzielić na: . tereny górskie — charakteryzujące się znacznymi wysokościami nad poziomem morza, sięgającymi od 500 do 733 m n.p.m., dużymi deniwelacjami terenu, silnym rozczłonkowaniem rzeźby i zróżnicowaniem kąta nachylenia stoków; . tereny pogórzy średnich — o zaokrąglonych stokach. Ich wierzchowiny sięgają od 350 do 500 m n.p.m., a kąt nachylenia stoków wynosi 8–15o. Obejmują one ciąg wzniesień we wschodniej części gminy pomiędzy Bednarką a Pagorzyną, wzniesienia w strefie granicznej Krygu i Męciny Wielkiej oraz wzniesienia na przedpolu Magury Wątkowskiej; . tereny pogórzy niskich — charakteryzujące się występowaniem szerokich, rozległych i spłaszczonych garbów porozdzielanych płytkimi, nieckowatymi dolinami. Ich wierzchowiny znajdują się na wysokości 330–390 m n.p.m., a deniwelacje sięgają tylko 60–100 m. Posiadają stoki łagodne (50–80o). Występują w zachodniej i północnej części gminy (Kryg, Lipinki, Wójtowa). . tereny kotlin i dolin rzecznych — zajmują prawie 30% powierzchni gminy. Rozdzielają płaskie garby pogórzy. Ich szerokość waha się od 200 do 800 m, często występują podmokłe dna, meandrujące koryta oraz bardzo słabo wykształcony poziom teras. Największą doliną jest dolina potoku Libuszanka oraz Wójtowianka (wraz z licznymi dolinkami bocznymi).

GLEBY

Istniejące warunki geologiczne i morfologiczne spowodowały znaczne zróżnicowanie warunków glebowych na obszarze gminy. Znaczne zaglinienie terenu sprzyja spełzywaniu gruntu, jego wypłukiwaniu oraz erozji gleb. W części górskiej, na stromych stokach występują gleby brunatne i bielicowe, wytworzone z glin pylastych oraz pyłów zalegających na rumoszu zwietrzelinowym. Zawartość szkieletu w tych glebach jest zróżnicowana. Zaliczone zostały do V i VI klasy bonitacyjnej o niskich walorach produkcyjnych. Posiadają jednakże wysokie walory hydrologiczne, głównie w zakresie alimentacji wód podziemnych. W części pogórskiej gminy przeważają gleby brunatne i pseudobielicowe, wytworzone z lessów i utworów lessopodobnych. Występują głównie w obrębie grzbietów i stoków. Posiadają III lub IV klasę bonitacyjną. W płaskich dolinach i kotlinach występują głównie mady (lekkie, średnie lub ciężkie), zaliczone do III i IV klasy bonitacyjnej. Z uwagi na występowanie okresowych podmokłości i znacznego nawilgocenia, wymagają drenażu. Większość gleb występujących na terenie gminy to tzw. gleby minutowe, na których stosowanie zabiegów mechanicznych jest utrudnione.

SUROWCE MINERALNE

Gmina Lipinki była niegdyś zagłębiem prężnie funkcjonującego przemysłu naftowego. Wśród pól rozsiane są charakterystyczne trojaki służące do wydobywania ropy naftowej z wielu roponośnych otworów. Najwięcej jest ich w Krygu oraz w zachodniej części Lipinek. W Lipinkach i Krygu występują udokumentowane złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, ponadto w Lipinkach występują złoża kruszywa drogowego. Piaskowiec wykorzystywany jest przy budowie dróg do wykonania podbudowy. W Bednarce zlokalizowany jest punkt eksploatacji i oczyszczania gazu. Obecnie na terenie gminy wykonywano także odwierty w celu poszukiwania gazu łupkowego.

ENERGIA ODNAWIALNA

W gminie Lipinki nie jest wykorzystywana energia odnawialna (stan na 2013 r.). W przyszłości planowane są inwestycje w tym zakresie obejmujące budowę wiatraków oraz fotoogniw dających możliwość wykorzystania energii wiatrowej i słonecznej. Ponadto zakłada się pozyskanie wód podziemnych w celu wykorzystania ich do ogrzewania.

PROCESY DEMOGRAFICZNE

LUDNOŚĆ

Gmina Lipinki w 2012 r. była zamieszkiwana przez 6802 osoby, z czego 3479 stanowiły kobiety. Liczba ludności gminy stanowi 6,2% ludności powiatu gorlickiego.

Wykres 1 Liczba ludności w gminie Lipinki w latach 2007–2012

6880

6860

6840

6820

6800

6780

6760 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Gmina Lipinki boryka się ze spadkiem ludności. W latach 2007–2008 liczba ludności delikatnie malała, natomiast w 2010 r. zauważalny był nagły spadek. W kolejnych latach liczba mieszkańców wciąż malała, jednak w sposób bardziej umiarkowany.

Tabela 6. Saldo migracji w gminie Lipinki w latach 2007–2012 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Saldo migracji wewnętrznych 26 -2 4 -15 -20 13

Saldo migracji zewnętrznych 2 -1 -5 0 1 -4

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Saldo migracji wewnętrznych zmienia się skokowo. Wartości w każdym roku przyjmują inne zmienne. Trudno określić trend panujący w tej sferze. Jest to negatywne zjawisko, gdyż trudno jest przewidzieć wyniki w przyszłości i ocenić, czy działania gminy przyczyniają się do emigracji ludzi czy też zachęcają do pozostawania w niej. Liczba osób wyjeżdżających z gminy za granicę jest mniejsza niż osób emigrujących z gminy do innych części kraju, jednak tutaj też następują zmiany w każdym roku.

Tabela 7. Gęstość zaludnienia w gminie Lipinki na tle powiatu, województwa i kraju w 2012 r. województwo gmina Lipinki powiat gorlicki Polska małopolskie

Liczba osób na 1 km2 102 113 221 123

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Pod względem gęstości zaludnienia, gmina Lipinki na tle powiatu, województwa i kraju, charakteryzuje się najmniejszą liczbą osób na 1 km2. Takie warunki mogą zachęcać do przeprowadzania się do gminy i zakładania rodziny osoby, które cenią spokój i prywatność.

Wykres 2. Przyrost naturalny w gminie Lipinki w latach 2007–2012 20 15 13 9 10 5 0 0 -5 1 2 3 4 5 6 -10 -7 -11 -15 -20 -25 -30 -31 -35 Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Przyrost naturalny w gminie Lipinki od 2007 do 2010 r. wykazywał tendencję spadkową. Mimo początkowego utrzymywania się na poziomie dodatnim, w 2009 i 2010 r. osiągał już wartości ujemne. Bardzo duży skok nastąpił w 2011 r., kiedy to przyrost naturalny wyniósł 13, z kolei w roku następnym znów spadł poniżej zera i osiągnął najniższy wynik od 6 lat (-31).

STRUKTURA WIEKOWA

Struktura wiekowa w gminie Lipinki kształtuje się analogiczne do tendencji w powiecie gorlickim, województwie małopolskim i kraju. Największą grupę wiekową stanowią osoby w wieku produkcyjnym (15–64 lata) — 62,6%. Zbliżona wartość występuje w powiecie gorlickim, natomiast w województwie małopolskim i kraju, udział osób w wieku produkcyjnym w strukturze wiekowej jest o 1 punkt procentowy większy. Grupa osób w wieku przedprodukcyjnym wynosi w gminie Lipinki 20,1% i jest to wynik lepszy niż dla województwa i Polski. Natomiast udział osób w wieku poprodukcyjnym w omawianej gminie należy ocenić jako przeciętny i umiarkowany.

Wykres 3. Struktura wiekowa w gminie Lipinki na tle powiatu, województwa i kraju

0 gm. Lipinki pow. gorlicki woj. małopolskie Polska

wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Poniższy wykres przedstawia jak kształtowała się struktura wiekowa w latach 2007–2012 w gminie Lipinki. Od 2012 r. następuje wzrost grupy w wieku produkcyjnym przy jednoczesnym spadku liczebności grupy wieku przedprodukcyjnego. Liczba osób wieku poprodukcyjnym utrzymuje się na stałym poziomie.

Wykres 4. Struktura wiekowa w gminie Lipinki w latach 2007–2012

4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012

wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Tabela 8. Wskaźnik obciążenia demograficznego w gminie Lipinki w 2012 r. powiat województwo gmina Lipinki Polska gorlicki małopolskie liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 27,8 26,5 27,3 27,9 100 osób w wieku produkcyjnym

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Wskaźnik obciążenia demograficznego, czyli liczby osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, w gminie Lipinki wynosił w 2012 r. 27,8 i był to wynik gorszy od średniej przyjętej dla powiatu gorlickiego o 1,3 osoby. Wskaźnik omawianej gminy jest też wyższy od średniej województwa małopolskiego o 0,5 osoby, natomiast jest nieco niższy od wskaźnika ogólnokrajowego.

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

EDUKACJA

GMINNE PRZEDSZKOLE W KRYGU Powstało w latach 1949–1950, a jako gminne przedszkole funkcjonuje od 1990 roku. Od września 2004 roku w przedszkolu oddział 6-latków realizuje obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego. Placówka nawiązała współpracę z Samorządowym Przedszkolem w Dominikowicach i rozwinęła współpracę ze Szkołą Podstawową w Krygu. Obie placówki współorganizują imprezy środowiskowe dla społeczności lokalnej (Dzień Seniora, zabawy). W tradycje przedszkola wpisały się

uroczystości przedszkolne, podczas których dzieci mogą zaprezentować swoje osiągnięcia i umiejętności. W roku szkolnym 2004/2005 przygotowano i przyjęto logo Gminnego Przedszkola w Krygu. Placówka umożliwia chętnym dzieciom udział w zajęciach dodatkowych zgodnie z zainteresowaniami: naukę języka obcego i rytmikę. Dzieci biorą również udział w konkursach piosenki, ekologicznych, recytatorskich oraz plastycznych. Obecnie do Gminnego Przedszkola w Krygu uczęszcza 75 dzieci. Przedszkole dysponuje trzema salami zajęć, a funkcjonują w nim 3 oddziały przedszkolne, tj. odział 6-latków, oddział 5-latków i oddział 3–4-latków. Dzieci korzystają z gminnego placu zabaw.

GMINNE PRZEDSZKOLE W LIPINKACH Gminne Przedszkole w Lipinkach jest przedszkolem publicznym prowadzonym przez Gminę Lipinki. W przedszkolu funkcjonują trzy grupy, do których uczęszczają dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Dzieci mają możliwość korzystania z trzech posiłków przygotowanych przez firmę cateringową. Sale zabaw i zajęć są estetyczne, wyposażone w różnego rodzaju sprzęty, materiały, pomoce dydaktyczne i zabawki. Przedszkole dysponuje ogrodem przedszkolnym wyposażonym w urządzenia do zabaw i rekreacji. Głównym celem podejmowanych w przedszkolu działań jest wielokierunkowy rozwój dzieci, wszechstronne wychowanie oraz pomoc w nabywaniu wiedzy i umiejętności niezbędnych do osiągnięcia dojrzałości szkolnej. W tym celu przedszkole organizuje także zajęcia dodatkowe rozwijające uzdolnienia oraz wspomagające rozwój dzieci: zajęcia rytmiczno-taneczne, język angielski, logorytmikę, a ponadto realizowane są programy i projekty edukacyjne związane z ekologią, bezpieczeństwem i edukacją zdrowotną. Przedszkole nawiązuje ciągłą współpracę z placówkami oświatowymi oraz instytucjami gminnymi. Organizuje wiele uroczystości przedszkolnych oraz środowiskowych. Placówka organizuje spotkania z przedstawicielami różnych zawodów, występy, wyjazdy i wycieczki, które umożliwiają poznanie najbliższej okolicy, zwyczajów, tradycji i historii regionalnej i narodowej.

PUBLICZNA SZKOŁA PODSTAWOWA W LIPINKACH Szkoła w Lipinkach została założona w 1850 roku. Szkoła dysponuje 7 salami lekcyjnymi, salą komputerową i salką do ćwiczeń. Trzy sale lekcyjne wyposażone są w zestawy interaktywne. Nauczyciele dysponują dużą ilością pomocy dydaktycznych. Sala gimnastyczna, biblioteka, stołówka, bieżnia, boisko do koszykówki są wspólne dla uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum. Szkoła posiada również nowy plac zabaw. Szkoła oferuje uczniom możliwość uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych: koło plastyczne, muzyczne, matematyczne, informatyczne, przyrodnicze, polonistyczne, koło sportowe, Eucharystyczny Ruch Młodych, gimnastyka korekcyjna, zespoły wyrównawcze. W szkole działa Harcerstwo, Samorząd Uczniowski, PCK, LOP i Uczniowski Ludowy Klub Sportowy. Działalność szkoły opiera się na Programie Wychowanym i Profilaktycznym, w ramach

którego szkoła realizuje Projekt Ekologiczny „Czysta Małopolska”, Międzyprzedmiotowy Projekt Edukacji Zdrowotnej, Projekt „Już pływam” oraz program pn. „Mam kota na punkcie mleka”. Uczniowie biorą udział w licznych akcjach charytatywnych i ekologicznych oraz w projektach podnoszących kompetencje uczniów finansowanych ze środków UE. Szkoła czynnie włącza się w organizację imprez sportowych o zasięgu gminnym i powiatowym. Uczniowie odnoszą liczne sukcesy w olimpiadach i konkursach oraz w zawodach sportowych. Na wyróżnienie zasługuje uzyskany tytuł finalisty Małopolskiego Konkursu Przyrodniczego i Humanistycznego.

Tabela 9. Liczba uczniów w Publicznej Szkole Podstawowej w Lipinkach rok szkolny 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 liczba uczniów 162 150 146 144 135 135 Źródło: urząd Gminy Lipinki

SZKOŁA PODSTAWOWA W WÓJTOWEJ Szkoła Podstawowa w Wójtowej została założona w 1894 roku. W 2001 roku oddano do użytku nowo wybudowaną salę gimnastyczną z zapleczem sanitarnym. Obecnie SP dysponuje 7 salami lekcyjnymi (w tym 3 sale oddano do dyspozycji Publicznego Gimnazjum w Wójtowej) wyposażonymi w pomoce dydaktyczne, pracownię komputerową z dostępem do internetu, bibliotekę z Internetowym Centrum Informacji Multimedialnej, salę gimnastyczną z zapleczem, ponadto w szkole działa kuchnia wraz ze stołówką. Dla uczniów z rodzin o trudnej sytuacji materialnej odpłatność za ciepły posiłek refunduje GOPS w Lipinkach. W szkole aktywnie działa Samorząd Uczniowski, Szkolne Koło PCK, Szkolne Koło Ligi Ochrony Przyrody. Corocznie przygotowywane są imprezy środowiskowe dla społeczności lokalnej. Od roku 2008/2009 do chwili obecnej uczniowie objęci są Programem „Szklanka mleka”, ponadto od roku szkolnego 2009/2010 uczniowie klas I – III uczestniczą w programie „Owoce w szkole”. Programy te realizowane są przy współpracy z Agencją Ryku Rolnego. Ofertę edukacyjną szkoły wzbogacają projekty realizowane ze środków EFS. Uczniowie uczestniczą w zawodach sportowych i licznych konkursach. Od 1993 roku przy Szkole Podstawowej funkcjonuje Odział Przedszkolny, do którego uczęszczają dzieci objęte obowiązkowym wychowaniem przedszkolnym, a w miarę wolnych miejsc także dzieci młodsze. Wychowanie przedszkolne realizowane jest w sali do tego przeznaczonej — wyposażonej w nowoczesne pomoce dydaktyczne.

Tabela 10. Liczba uczniów w Szkole Podstawowej w Wójtowej rok szkolny 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 liczba uczniów 87 81 72 74 72 71 Źródło: urząd Gminy Lipinki

SZKOŁA PODSTAWOWA IM. ŚW. JADWIGI KRÓLOWEJ W PAGORZYNIE Szkoła wraz z Oddziałem Przedszkolnym dysponuje 7 salami lekcyjnymi, salą komputerową, zastępczą salą gimnastyczną, salą zabaw i szkolnym placem zabaw. Ponadto w szkole funkcjonuje biblioteka i stołówka. W szkole działa Klub Samopomocy „Radosny Uśmiech”, prowadzony przez Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Rodzinie „Nadzieja”. W budynku działa również Klub Młodzieży, do którego uczęszcza młodzież z Wójtowej. Każdy nauczyciel prowadzi kółko zainteresowań dostosowane do potrzeb i zainteresowań uczniów: biblijne, teatralne, informatyczne, plastyczne, językowe, rekreacyjno-sportowe, gimnastyka korekcyjna, zespoły wyrównawcze. Przy szkole działają następujące organizacje: Samorząd Uczniowski, Szkolny Klub Ligii Ochrony Przyrody, Szkolny Klub PCK. Szkoła uczestniczy w różnorodnych akcjach ogólnopolskich. Placówka współpracuje m.in. z Policją, Urzędem Gminy, Strażą Pożarną, Komisją ds. Rozwiązania Problemów Alkoholowych, Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną w Bieczu, Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Lipinkach i Dębowcu, Gminnym Centrum Kultury, Nadleśnictwem Kołaczyce, „CARITAS. Co roku uczniowie szkoły biorą udział w wycieczkach krajoznawczych organizowanych przez szkołę.

Tabela 11. Liczba uczniów w Szkole Podstawowej w Pagorzynie rok szkolny 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 liczba uczniów 69 68 64 64 70 + w oddziale 16 15 18 20 18 przedszkolnym Źródło: urząd Gminy Lipinki

SZKOŁA PODSTAWOWA I GIMNAZJUM IM. IGNACEGO ŁUKASIEWICZA W KRYGU W Szkole Podstawowej im. Ignacego Łukasiewicza w Krygu uczy się 115 uczniów. Szkoła dysponuje salą gimnastyczną, 7 salami lekcyjnymi, z których 2 wyposażone są w tablice interaktywne, salę komputerową z 15 komputerami, bibliotekę wyposażoną w 4 komputery oraz świetlicę szkolną. Przy szkole funkcjonuje boisko do piłki nożnej ze sztuczną nawierzchnią oraz boisko do koszykówki. Dzieci młodsze korzystają z placu zabaw. W placówce funkcjonuje Uczniowski Klub Sportowy „Błyskawica”. Uczniowie uczestniczą w kołach zainteresowań: komputerowym, matematycznym, matematyczno- przyrodniczym, przyrodniczym, ekologicznym, muzycznym, języka niemieckiego, języka angielskiego, historycznym, religijnym, misyjno-biblijnym, Klubie Łukasiewiczowskim oraz w zajęciach z piłki nożnej. Uczniowie biorą udział w zawodach sportowych na szczeblu gminy, powiatu i kraju, a także w konkursach piosenki, ekologicznych, recytatorskich oraz plastycznych.

PUBLICZNE GIMNAZJUM IM. ŚW. JADWIGI KRÓLOWEJ W KRYGU Gimnazjum jest szkołą 3 oddziałową, w której uczy się 59 uczniów. Gimnazjum korzysta z sal lekcyjnych użyczonych przez Szkołę Podstawową. Korzysta również z sali gimnastycznej, boiska, biblioteki, świetlicy i stołówki. Placówka ta posiada 2 tablice interaktywne wraz z komputerami

i rzutnikami. Ogółem w gimnazjum jest 4 komputery i 3 rzutniki. Uczniowie gimnazjum uczestniczą w zajęciach dodatkowych rozwijających zainteresowania: koło polonistyczne, matematyczne, historyczne, języka niemieckiego, języka angielskiego, geograficzne, fizyczne, chemiczne, religijne. W gimnazjum działają organizacje: Samorząd Uczniowski, Szkole Koło Ligii Ochrony Przyrody, Szkolne Koło „Caritas”, Wolontariat, Drużyna Harcerska „Krylinki”, Szkolna Drużyna Pożarnicza, Uczniowski Klub Sportowy „Błyskawica”, PCK. Uczniowie biorą udział w konkursach przedmiotowych, plastycznych, ekologicznych, pożarniczych, Wiedzy o AIDS i uzależnieniach, jak również w zawodach sportowych.

Tabela 12. Liczba uczniów w Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Krygu rok szkolny 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 liczba uczniów 136 125 105 112 114 w Szkole Podstawowej liczba uczniów 78 75 88 91 84 w Gimnazjum Źródło: Urząd Gminy Lipinki

PUBLICZNE GIMNAZJUM IM. KS. JANA PATRZYKA W LIPINKACH Baza lokalowa szkoły to 8 sal lekcyjnych wyposażonych w tablice multimedialne, pomoce dydaktyczne, 1 sala informatyczna wyposażona w 10 stanowisk komputerowych z dostępem do internetu, biblioteka, pełnowymiarowa sala gimnastyczna z zewnętrzną bieżnią lekkoatletyczną, stołówka. W ramach zajęć dodatkowych i kół zainteresowań szkoła oferuje zajęcia rozwijające zainteresowania przedmiotowe ze wszystkich przedmiotów, zajęcia sportowe, zajęcia dydaktyczno- wyrównawcze, zajęcia świetlicowe, zajęcia z doradztwa zawodowego i zajęcia artystyczno-teatralne. Organizacje i kluby działające w gimnazjum to Drużyna ZHP „KryLinki”, SK PCK, SK LOP, Klub Sportowy „GimSport”, KSM, SU, Koło Wolontariatu, Kółko Strzeleckie. Do priorytetowych obszarów działań szkoły należą działania charytatywne, artystyczne, utrwalające postawy patriotyzmu lokalnego i tożsamości narodowej, proekologiczne, prozdrowotne, sportowe i poszerzające horyzonty edukacyjne. Dużym osiągnięciem szkoły w 2013 roku było uzyskanie tytułu „Małopolska Szkoła z Pasją”, konkursu pod patronatem Marszałka Województwa Małopolskiego, wyłaniającego szkołę aktywną w obszarze innowacji, wspomagającą rozwój pasji i talentów uczniowskich. Gimnazjum dwukrotnie otrzymało certyfikat „Cibis et Patria” za działania na rzecz edukacji historycznej, regionalnej, ekologicznej i obywatelskiej. Uczniowie biorą udział w przedmiotowych konkursach kuratoryjnych osiągając wysokie miejsca w rejonie, a nawet w województwie oraz konkursach ogólnopolskich uzyskując wyróżnienia i wysokie pozycje w skali kraju. Dużą zaletą gimnazjum jest prowadzenie działań z zakresu doradztwa zawodowego przez pracowników Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Bieczu zarówno na godzinach wychowawczych, jak i podczas warsztatów. Uczniowie

mają możliwość działania w organizacjach i kołach zdobywając zaufanie współczłonków i osiągając sukcesy promujące miejscowość i region. W gimnazjum działa: Samorząd Uczniowski, grupa teatralna „Kurtyna”, Szkolny Klub Europejski „Eurolipinki”, Klub „Ekolinki”, SK LOK, KSM, SKS.

Tabela 13. Liczba uczniów w Publicznej Szkole Podstawowej w Lipinkach rok szkolny 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 liczba uczniów 119 125 128 115 101 102 Źródło: urząd Gminy Lipinki

KULTURA I SZTUKA

GMINNA BIBLIOTEKA PUBLICZNA W LIPINKACH W strukturze organizacyjnej Gminnej Biblioteki Publicznej w Lipinkach funkcjonują 2 filie biblioteczne w miejscowościach Kryg i Wójtowa. Głównym zakresem działań biblioteki jest gromadzenie, opracowanie i udostępnianie księgozbiorów. Gminna Biblioteka Publiczna w Lipinkach posiada 7017 woluminów zbiorów bibliotecznych, filia w Krygu — 5863 woluminów, a filia w Wójtowej — 4750 woluminów. Księgozbiory w bibliotekach opracowane są w 100% komputerowo. W ramach promocji książek GBP w Lipinkach organizuje: . głośne czytanie bajek dla najmłodszych czytelników, . gminny konkurs recytatorski poezji regionalnej, . lekcje biblioteczne dla najmłodszych czytelników, . gazetki, wystawki książkowe promujące nowości wydawnicze oraz sylwetki pisarzy i ich twórczość.

GMINNE CENTRUM KULTURY W LIPINKACH: W skład Gminnego Centrum Kultury wchodzi Centrum Kultury z kafejką internetową oraz Kluby Młodzieży w Bednarce, Bednarskim, Rozdzielu, Wójtowej, Pagorzynie i w Lipinkach. Każdy klub wyposażony jest w telewizor, wieżę, stół do tenisa, stół bilardowy, air-hokej. Kluby poprzez organizowane imprezy propagują zdrowy styl życia i stwarzają dla wszystkich miejsce, gdzie mogą czuć się bezpiecznie, tworzą warunki do miłego spędzania czasu przez młodych ludzi, nawiązywania kontaktów towarzyskich, wyrabiają nawyki dbałości o wspólne dobro, wyczulają na estetykę, uczą odpowiedzialności za własne postępowanie. Przez cały rok GCK jest organizatorem imprez kulturalno- sportowych oraz wyjazdów integracyjnych mieszkańców. Ponadto GCK organizuje wystawy pokonkursowe prac plastycznych, Dzień Kobiet, Wieczór Wróżb oraz warsztaty tematyczne: ozdób choinkowych, kartek świątecznych, pisanek wielkanocnych.

ZESPOŁY LUDOWE Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Wójtowiacy” został założony w 1992 roku. Zespół zdobył I miejsce na Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Ludowych w Paczkowie oraz wyróżnienie Ministra Kultury. W Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów w Opatowie zdobył I miejsce, które zakwalifikowało zespół do Węgrowa. Zaprezentował tam „Biesiadę weselną”. Zespół ma w swoim dorobku wiele czołowych miejsc i wyróżnień.

SPORT I REKREACJA

BAZA SPORTOWA

. stadion sportowy w Wójtowej — zmodernizowany w latach 2013–2014; obiekt posiada nowoczesne zaplecze socjalne, trybuny, ogrodzenie, oświetlenie, chodniki i parking, . sala gimnastyczna przy Szkole Podstawowej w Krygu, . sala gimnastyczna przy Szkole Podstawowej w Wójtowej, . sala gimnastyczna przy Gimnazjum w Lipinkach, . boisko sportowe przy Szkole Podstawowej w Krygu o nawierzchni z trawy syntetycznej . wielofunkcyjne boisko o nawierzchni poliuretanowej wraz z lekkoatletyczną stumetrową bieżnią i skocznią w dal w Lipinkach . stadion sportowy w Krygu

KLUBY SPORTOWE

. Uczniowski Klub Sportowy Błyskawica — działa przy Szkole Podstawowej w Krygu. Klub został powołany w celu planowania i organizowania pozalekcyjnego życia uczniów w oparciu o możliwości obiektowe i sprzętowe szkoły oraz pomoc materialną organu prowadzącego szkołę. Od roku 2000 klub poszerzył swoją działalność o uczniów Publicznego Gimnazjum w Krygu. Głównym zadaniem Klubu jest oddziaływanie na wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży, kształtowanie sprawności fizycznej, rozwijanie szeroko pojętej kultury fizycznej, budzenie i budowanie zainteresowań sportowych. W Klubie istnieją sekcje piłki nożnej, siatkówki, piłki ręcznej, badmintona, szachów. Rozwój Klubu i liczne osiągnięcia jego członków są wynikiem systematycznie wzbogacanej bazy materialnej. Jest to możliwe dzięki dotacjom Urzędu Gminy Lipinki i wsparciu Wójta, który przekazał dla szkoły atlas sportowy, stół pingpongowy, ufundował stroje reprezentacyjne. . Uczniowski Klub Sportowy w Lipinkach — powstał w 1995 roku. Najpierw funkcjonował jako klub lekkoatletyczny, ale w 2007 roku w związku z oddaniem hali sportowej powstała sekcja piłki ręcznej. Od początku powstania klubu zawodnicy startowali w Mistrzostwach Polski,

odnosząc liczne sukcesy najpierw w kategorii młodzików. Wychowankami klubu są dzieci, młodzież i seniorzy. Klub organizuje zawody sportowe w różnych dyscyplinach sportowych:  Gminne Igrzyska LZS: siatkówka, piłka ręczna, strzelectwo, lekkoatletyka;  zawody szkolne: halowa piłka nożna, piłka ręczna, 4-bój lekkoatletyczny, biegi przełajowe;  inne zawody: Turniej Mikołajkowy w Piłkę Ręczną, Piknik Sportowy, Bieg Uliczny;  Biegi Przełajowe o Puchar Wójta Gminy Lipinki, Mistrzostwa Lipinek w Skoku Wzwyż. . Ludowy Klub Sportowy Wójtowa — jest stowarzyszeniem kultury fizycznej, a został zarejestrowany w 2001 roku. Najważniejszą sekcją klubu jest sekcja piłki nożnej. Aktualnie działa kilka drużyn piłki nożnej, w tym trampkarzy i juniorów. W ramach bieżącej działalności LKS Wójtowa prowadzi:  drużynę piłkarską seniorów w lidze okręgowej, prowadzonej przez Okręgowy Związek Piłki Nożnej w Nowym Sączu (33 zawodników),  drużynę piłkarską II Ligi juniorów (18 zawodników),  drużynę piłkarską III ligi trampkarzy starszych (19 zawodników). Od kilku lat zespół piłkarski odnosi coraz więcej sukcesów i należy do ścisłej czołówki powiatu gorlickiego. W sezonie 2013/2014 awansował do ligi okręgowej. Ludowy Klub Sportowy „Nafta” Kryg — dyscypliną rozwijaną w klubie jest piłka nożna. LKS występuje w rozgrywkach ligowych, w klasie A, w grupie sądecko-gorlickiej. Oprócz rozgrywek ligowych drużyna seniorów występowała również w rozgrywkach Pucharu Polski na szczeblu PPN Gorlice. Poza drużyną seniorów swoje mecze rozgrywają również drużyny młodzieżowe. Rozwój Klubu i liczne osiągnięcia jego członków są wynikiem systematycznie wzbogacanej bazy materialnej. Jest to możliwe głównie dzięki dotacjom Gminy Lipinki i wsparciu Wójta. Klub corocznie startuje w konkursie ofert na zlecenie realizacji zadań publicznych Gminy Lipinki w zakresie: sprzyjania rozwojowi sportu, wspierania i upowszechniania kultury fizycznej oraz przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym.

BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE

POLICJA W gminie Lipinki znajduje się jeden posterunek policji, którego siedziba znajduje się w budynku Urzędu Gminy. Posterunek swoim zasięgiem obejmuje wszystkie miejscowości gminy, które obsługiwane są przez kierownika posterunku, policjanta operacyjno-dochodzeniowego, dwóch dzielnicowych oraz dwóch policjantów patrolowo-interwencyjnych. Mając na względzie aspekt

działań w zakresie prewencji kryminalnej funkcjonariusze PP prowadzą spotkania z młodzieżą w szkołach oraz rozmowy z osobami samotnymi w przedmiocie ostrzeżenia ich i uchronienia przed występującymi zagrożeniami. W zakresie zwalczania patologii społecznych na bieżąco współpracują z Gminną Komisją ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Lipinkach oraz Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej.

Tabela 14 Przestępstwa stwierdzone w gminie Lipinki w latach 2012–2013 wyszczególnienie 2012 2013 przestępstwa kryminalne ogółem 35 35 przestępstwa gospodarcze ogółem 5 5 bójki i pobicia 1 5 rozboje 0 1 kradzież z włamaniem 3 2 kradzież mienia 12 3 podstawa wszczęcia — gorący uczynek 8 – podejrzani 46 – nieletni sprawcy 1 1 Źródło: Posterunek Policji w Lipinkach

Powyższa tabela przedstawia przestępstwa stwierdzone w gminie Lipinki w latach 2012 i 2013. Zarówno liczba przestępstw kryminalnych, jak i gospodarczych utrzymuje się na stałym poziomie. Na przełomie 2012 i 2013 r. wzrosła liczba bójek i pobić, a spadła liczba stwierdzonych kradzieży z włamaniem.

Tabela 15 Bezpieczeństwo na drogach w gminie Lipinki 2011 2012 2013 liczba kolizji drogowych 12 13 15 liczba wypadków drogowych 4 5 6 liczba zatrzymanych nietrzeźwych kierowców 20 15 13 Źródło: Posterunek Policji w Lipinkach

W analizowanym okresie wzrosła nieco liczba kolizji i wypadków drogowych w gminie Lipinki. Spadła natomiast liczba zatrzymanych nietrzeźwych kierowców. Może to wynikać z większej świadomości i odpowiedzialności kierowców oraz skuteczności działań funkcjonariuszy policji.

STRAŻ POŻARNA W każdej miejscowości gminy Lipinki działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. OSP Lipinki liczy 68 członków, OSP Kryg — 71, OSP Wójtowa — 49, OSP Pagorzyna — 43, OSP Bednarka — 27, a OSP Rozdziele — 15 członków. Łącznie OSP w gminie Lipinki posiadają 10 członków honorowych. Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze działające w ramach jednostek OSP liczą łącznie prawie 100 członków. Każda jednostka wyposażona jest w jeden lub dwa pojazdy ratowniczo-gaśnicze i w sprzęt specjalistyczny. OSP Kryg i OSP Wójtowa zostały włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo- Gaśniczego. Działalność jednostek to nie tylko akcje ratownicze, ale również szeroko rozumiana działalność społeczna w własnym środowisku poprzez kontakt z młodzieżą szkolną, uczestnictwo i czynny udział w uroczystościach parafialnych oraz w wielu uroczystościach na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim.

Tabela 16 Bezpieczeństwo przeciwpożarowe w gminie Lipinki 2011 2012 2013 pożary 55 155 98 miejscowe zagrożenia 76 86 104 ogółem 131 241 202 Źródło: Urząd Gminy Lipinki

W latach 2011–2013 w gminie Lipinki ogólnie wzrosła konieczność interwencji Straży Pożarnej. Największa liczba pożarów miała miejsce w 2012 r. — 155 pożarów. Było to trzykrotnie więcej niż w roku 2011. Z roku na rok wzrasta również liczba zagrożeń miejscowych.

OCHRONA ZDROWIA

NIEPUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ W LIPINKACH NZOZ w Lipinkach świadczy usługi w ramach umowy z Małopolskim Oddziałem Wojewódzkim Narodowego Funduszu Zdrowia w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarstwa, położnictwa, higieny szkolnej, poradni ginekologiczno-położniczej. Zakład świadczy również usługi w zakresie medycyny pracy w ramach Poradni Badań Profilaktycznych, poradni laryngologicznej w Krygu, poradni alergologicznej w Lipinkach. Usługi we wskazanych poradniach udzielane są odpłatnie z powodu nieotrzymania kontraktów z Małopolskim Odziałem Wojewódzkim Narodowego Funduszu Zdrowia. W skład NZOZ w Lipinkach wchodzą: . gabinety lekarza POZ w Lipinkach i w Krygu, . gabinet stomatologiczny w Krygu, . poradnia ginekologiczno-położnicza w Lipinkach, . gabinet pielęgniarki i położnej środowiskowo-rodzinnej,

. gabinet medycyny szkolnej, . poradnia laryngologiczna w Krygu, . poradnia alergologiczna w Lipinkach. NZOZ wykazuje konieczność realizacji programów edukacyjnych dla uczniów w zakresie: . uzależnień od substancji psychotropowych (alkohol, nikotyna, leki, sterydy i narkotyki); . właściwego odżywiania oraz aktywności fizycznej celem przeciwdziałania narastającej otyłości i wad postawy wśród dzieci i młodzieży. W zakresie ochrony zdrowia w gminie planowane są następujące działania: . informatyzacja w zakładach opieki zdrowotnej na terenie gminy — zakup sprzętu i programów służących bezpiecznemu przechowywaniu, udostępnianiu i archiwizacji dokumentacji medycznej oraz szkolenie pracowników w tym zakresie; . badania przesiewowe dla mieszkańców gminy w kierunku wczesnego wykrywania niektórych chorób nowotworowych, profilaktyka chorób układu krążenia, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, profilaktyka otyłości szczególnie wśród dzieci i młodzieży, propagowanie zdrowego stylu życia; . profilaktyka uzależnienia od nikotyny i alkoholu; . edukacja chorych na cukrzycę.

SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ – PUBLICZNE CENTRUM REHABILITACJI W PAGORZYNIE Placówka rozpoczęła działalność z dniem 1 sierpnia 2011 r. i udziela świadczeń gwarantowanych w rodzaju rehabilitacja lecznicza, o zakresie fizjoterapia ambulatoryjna. Publiczne Centrum Rehabilitacji w Pagorzynie jest zakładem opieki zdrowotnej utworzonym przez Gminę Lipinki. Podstawą funkcjonowania PCR jest zawarty kontrakt z NFZ, który pozwala świadczyć nieodpłatnie usługi na rzecz pacjentów, którzy uzyskali skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza specjalisty. PCR świadczy usługi medyczne w zakresie rehabilitacji ogólnoustrojowej w pełnym zakresie. Usługi są świadczone zarówno w zakresie ambulatoryjnym, jak i usług domowych. SP ZOZ PCR w Pagorzynie w całości spełnia wszystkie kryteria konieczne dla obsługi osób niepełnosprawnych.

POMOC SPOŁECZNA

Ośrodek Pomocy Społecznej w Lipinkach został powołany Uchwałą Nr XI/35/90 Gminnej Rady Narodowej w Lipinkach z dnia 2 maja 1990 roku. Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta 1114 mieszkańców gminy (356 gospodarstw domowych) — 16,3% ogółu ludności gminy. Poniższa tabela przedstawia powody trudnej sytuacji życiowej rodzin w gminie Lipinki. W latach 2009–2013 znacznie wzrosła liczba rodzin potrzebujących pomocy społecznej ze względu na ubóstwo. Drugim głównym powodem jest bezrobocie występujące w rodzinach — to zjawisko

wyraźnie nasiliło się od 2009 r. Wiele rodzin korzysta z pomocy społecznej ze względu na niepełnosprawność i długotrwałą chorobę. Za niepokojącą należy uznać dużą liczbę rodzin wymagających pomocy ze względu na bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Może to rodzić przemoc w rodzinie, patologie społeczne i negatywnie wypływać na chęć zakładania rodziny. Jako pozytywny aspekt można wskazać zmniejszenie się problemu alkoholizmu.

Tabela 17 Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w gminie Lipinki w latach 2009–2013 2009 2010 2011 2012 2013 ubóstwo 167 187 162 183 218 bezrobocie 160 176 157 180 191 niepełnosprawność 156 167 145 161 158 długotrwała choroba 169 173 173 182 183 przemoc w rodzinie 3 1 1 1 1 bezradność w sprawach opiekuńczo- 72 70 94 77 72 wychowawczych alkoholizm 8 5 4 7 4 trudności w przystosowaniu do życia 0 1 0 2 1 po opuszczeniu zakładu karnego klęska żywiołowa lub ekologiczna 0 0 0 1 1 /zdarzenie losowe zasiłki rodzinne 689 702 677 659 543 fundusz alimentacyjny 30 27 26 31 30

Źródło: Urząd Gminy w Lipinkach

ŚWIETLICA WSPARCIA DZIENNEGO W LIPINKACH prowadzi swoją działalność na podstawie ustawy o wspieraniu rodziny i systemu pieczy zastępczej. Świetlica działa w strukturach Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lipinkach. Świetlica przeznaczona jest dla dzieci i młodzieży uczęszczających do szkoły podstawowej lub gimnazjum, zamieszkałych na terenie gminy Lipinki. Placówka zapewnia dzieciom pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizację zabaw i zajęć sportowych, kształtowanie prawidłowych kontaktów dziecka z jego rodziną i środowiskiem, pracę wychowawczą i socjalną w celu kształtowania postaw społecznie pożądanych i pomocy

w prawidłowym rozwoju ich osobowości, nabywanie różnych umiejętności społecznych, koniecznych do samodzielnego funkcjonowania w dorosłym życiu, pomocy w sytuacjach kryzysowych, szkolnych, rodzinnych, rówieśniczych i osobistych.

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

STOWARZYSZENIE MIŁOŚNIKÓW LIPINEK I OKOLIC Stowarzyszenie istnieje od 1997 roku, a swoją działalnością obejmuje gminę Lipinki i powiat gorlicki. Celem Stowarzyszenia jest szerzenie idei społeczeństwa obywatelskiego, aktywizacja społeczności lokalnej przez propagowanie kultury, turystyki, inspirowanie działalności mieszkańców w dziedzinie oświaty i wychowania, szerzenie wśród społeczeństwa znajomości historii własnego regionu, zamiłowania do niej, a także poszanowania dla pamiątek i zabytków przeszłości oraz podejmowanie działań mających na celu promocję wsi, gminy i okolicy.

STOWARZYSZENIE KOBIET WSI KRYG Stowarzyszenie istnieje od 2007 roku, a jego celem jest m.in. działalność kulturalna, edukacyjna i integracyjna na rzecz społeczności wiejskiej, wspieranie lokalnych inicjatyw gospodarczych, kulturalnych, społecznych oraz zdrowotnych, aktywizowanie mieszkańców do działania na rzecz rozwoju środowiska wiejskiego, propagowanie metod i sposobów produkcji zdrowej żywności oraz zdrowego trybu życia, dbałość o ochronę przyrody i krajobrazu.

TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ ZIEMI LIPIŃSKIEJ „JASTRZĘBIEC” Organizacja ta powstała w 2011 roku, a jej celem jest m.in. działalność na rzecz budowania i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, rozbudzanie aktywności społecznej, kulturalnej i gospodarczej mieszkańców Ziemi Lipińskiej, gromadzenie, promocja i upowszechnienie wiedzy o historii, pamiątkach przeszłości, kulturze, przyrodzie i współczesnym obliczu Ziemi Lipińskiej, wspieranie działań na rzecz aktywnej ochrony Narodowego Dziedzictwa Lokalnego, zabytków kultury materialnej i niematerialnej, sztuki ludowej oraz przyrody, nawiązanie kontaktów z osobami z różnych regionów Polski oraz z zagranicy, które pochodzą z Lipinek lub są zainteresowane Ziemią Lipińską, podejmowanie działań na rzecz osób niepełnosprawnych, pokrzywdzonych, uzależnionych i zagrożonych wykluczeniem społecznym.

LOKALNA FUNDACJA OŚWIATOWA PRZY SZKOLE PODSTAWOWEJ IMIENIA KS. JANA PATRZYKA W LIPINKACH Fundacja została założona w 2002 roku, jej działania polegają m.in. na wspieraniu działalności dydaktycznej i wychowawczej szkoły, rozwijaniu zainteresowań uczniów i pomocy finansowej uczniom uzdolnionym. Fundacja pozyskuje środki z wpłat 1% podatku oraz darowizn. Bieżąca działalność to: . finansowanie programu nauki pływania uczniów Szkoły Podstawowej w Lipinkach,

. finansowanie szachowych zajęć pozalekcyjnych oraz organizowanie zajęć szachowych, . finansowanie nagród dla uczniów za wysokie miejsca w konkursach, . zakup pomocy naukowych (tablica interaktywna), . organizowanie i finansowanie wycieczek dla uczniów uzdolnionych (Centrum Nauki Kopernik w Warszawie).

STOWARZYSZENIE TRZEŹWOŚCIOWE „WOLNOŚĆ I MIŁOŚĆ” DIECEZJI RZESZOWSKIEJ Priorytetem Stowarzyszenia są działania mające na celu propagowanie idei trzeźwości i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, jak również pomoc osobom niepełnosprawnym. Stowarzyszenie prowadzi Warsztat Terapii Zajęciowej oraz Diecezjalny Ośrodek Profilaktyki i Wychowania. Placówki mieszczą się w zaadaptowanych obiektach po dawnym Sanktuarium Maryjnym. Warsztat Terapii Zajęciowej rozpoczął swoją działalność 29 grudnia 2008 r. i jest placówką dziennego pobytu. WTZ obejmuje terapią osoby z terenu powiatu gorlickiego. W ramach prowadzonej rehabilitacji społecznej szczególny nacisk kładzie się na poprawę kondycji psychicznej oraz psychofizycznej sprawności niezbędnej do podjęcia pracy, jak również rehabilitacji społecznej niezbędnej do możliwie niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia w środowisku. W ramach komunikacji społecznej rozwija się umiejętność planowania i komunikowania się, dokonywania wyborów oraz decydowania o swoich sprawach. Poświęca się szczególną uwagę pracy nad eliminacją wulgaryzmów językowych i agresji słownej. Podopieczni objęci są rehabilitacją psychologiczną, której celem jest usprawnienie funkcjonowania uczestników w życiu społecznym (szczególnie w relacjach interpersonalnych).

DIECEZJALNY OŚRODEK PROFILAKTYKI I WYCHOWANIA IM ŚW. JÓZEFA Placówka powstała w 2007 roku i obecnie dysponuje miejscami noclegowymi dla grup pielgrzymkowych i rekolekcyjnych, salami konferencyjnymi i rekreacyjnymi, wiatą grillową z miejscem na ognisko. Na terenie placówki organizowane są imprezy plenerowe dla uczniów z Lipinek. Funkcjonowanie ośrodka sprawia, że coraz więcej osób odwiedza Lipinki i poznaje uroki ziemi Lipińskiej.

KLUB HONOROWYCH DAWCÓW KRWI POLSKIEGO CZERWONEGO KRZYŻA W LIPINKACH Klub HDK PCK w Lipinkach powołany został do życia na zebraniu założycielskim w dniu 5 grudnia 2010 r. Klub działa na podstawie i zasadach określonych w „Regulaminie Klubów Honorowych Dawców Krwi PCK”. Zgodnie z Regulaminem do celów działania klubu należą: . dążenie do zabezpieczenia niezbędnej ilości krwi i jej składników dla potrzeb lecznictwa; . propagowanie i popularyzowanie idei honorowego krwiodawstwa ze szczególnym podkreśleniem bezinteresowności daru krwi; . organizowanie honorowego krwiodawstwa na terenie objętym działaniem klubu HDK;

. wcielanie w życie zasad i Statusu Honorowego Dawcy Krwi Polskiego Czerwonego Krzyża. Realizacja powyższych celów w Klubie HDK PCK w Lipinkach następuje poprzez takie działania, jak: systematyczne organizowanie zbiorowego i indywidualnego oddawania krwi honorowo we współpracy z placówkami służby zdrowia; organizowanie doraźnych akcji honorowego krwiodawstwa w przypadkach nagłej potrzeby; udzielanie pomocy organizacyjnej przy pobieraniu krwi przez ekipy wyjazdowe stacji i punków krwiodawstwa; otaczanie należytą troską i opieką członków klubu HDK oraz udzielanie im pomocy w trudnych sytuacjach życiowych; organizowanie, w sposób uroczysty, wręczania odznak, odznaczeń i wyróżnień członkom klubu (z zachowaniem wymogów obowiązujących dla każdego z odznaczeń); organizowanie otwartych imprez kulturalno-oświatowych i turystyczno-sportowych dla członków klubu i ich rodzin oraz sympatyków Ruchu; integrację środowisk honorowych dawców krwi; udział w realizacji innych zadań statutowych PCK.

SYTUACJA GOSPODARCZA

BEZROBOCIE

W 2013 r. w gminie Lipinki zarejestrowanych było 500 osób bezrobotnych, z czego 276 stanowiły kobiety. Liczba bezrobotnych wynosiła 7,3% ogólnej liczby mieszkańców. Z poniższego wykresu wynika, iż od 2011 r. bezrobocie wykazuje tendencję rosnącą i w 2013 r. osiągnęło najwyższą wartość od 5 lat.

Wykres 5. Liczba bezrobotnych w gminie Lipinki w latach 2009–2012 500 449 454 500 440 406

400 260 276 242 252 261 300

200

100

0 2009 2010 2011 2012 2013

liczba bezrobotnych w tym kobiety

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Wykres 6. Liczba bezrobotnych w gminie Lipinki w 2013 r. 157

160 120 140 107 120 100 77 80 60 34 40 5 20 0 18–24 lat 25–34 lat 35–44 lat 45–54 lat 55–59 lat 60–64 lat

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Grupą wiekową najbardziej dotknięta bezrobociem są osoby w wieku 25–34, czyli osoby nowe na ryku pracy lub posiadające już jakieś doświadczenie zawodowe. Drugą najbardziej liczną kategorią są osoby w wieku 18–24 lata — dopiero wkraczające na rynek pracy. Znaczna część osób w wieku 35–44 lata również pozostaje bez pracy, co jest sytuacją niekorzystną ze względu m.in. na konieczność utrzymania rodzin.

Wykres 7. Liczba bezrobotnych wg wykształcenia w gminie Lipinki w 2013r.

61 gimnazjalne i poniżej

201 zasadnicze zawodowe

45 średnie ogólnokształcące

146 policealne i średnie zawodowe

47 wyższe

0 50 100 150 200 250

Źródło: PUP Gorlice

Pod względem wykształcenia największa liczba bezrobotnych to osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (40% wszystkich bezrobotnych). Liczna jest również grupa osób o wykształceniu

policealnym i średnim zawodowym. Względnie duża grupa to osoby z wyższym wykształceniem, ich liczba jest porównywalna do liczby osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym.

RYNEK PRACY

W 2012 r. w gminie Lipinki zarejestrowanych było 355 podmiotów gospodarczych, z czego ponad 95% należało do sektora prywatnego. Największą kategorię podmiotów stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Tabela 18. Podmioty gospodarcze w gminie Lipinki według sektorów własnościowych (stan na 2012 r.) wyszczególnienie liczba podmioty gospodarki narodowej ogółem 355 sektor publiczny ogółem 17 sektor publiczny — państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 13 sektor prywatny ogółem 338 sektor prywatny — osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 287 sektor prywatny — spółki handlowe 4 sektor prywatny — spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 3 sektor prywatny — spółdzielnie 1 sektor prywatny — stowarzyszenia i organizacje społeczne 17

Źródło: Główny Urząd Statystyczny Tabela 19. Podmioty gospodarcze według liczby pracowników (stan na 2012 r.) Liczba zatrudnianych pracowników Liczba jednostek gospodarczych

0–9 341

10–49 14

Ogółem 355

Źródło: Główny Urząd Statystyczny W gminie Lipinki istnieją tylko małe i średnie przedsiębiorstwa. Zdecydowana większość to małe zakłady zatrudniające maksymalnie 9 pracowników. Na terenie gminy działa kilkanaście większych podmiotów, w których liczba pracowników wynosi od 10 do 49 osób. W gminie Lipinki nie ma bardzo dużych zakładów zatrudniających nawet kilkaset pracowników.

Tabela 20. Podmioty gospodarcze wg rodzajów działalności w gminie Lipinki w 2012 r. wyszczególnienie liczba jednostek gospodarczych rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 19 przemysł i budownictwo 140

pozostała działalność 196 ogółem 355

Źródło: Główny Urząd Statystyczny Analizując charakter działalności istniejących podmiotów gospodarczych w gminie Lipinki wyraźnie widać, że ponad połowa podmiotów należy do tzw. pozostałej działalności, w której skład wchodzą m.in. handel, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja, działalność finansowa i ubezpieczeniowa, opieka zdrowotna, działalność związana z kulturą rozrywką i rekreacją oraz usługi. Następną grupą są podmioty grupy przemysłu i budownictwa, z naciskiem na budownictwo, gdyż podmiotów o działalności typowo przemysłowej w omawianej gminie jest tylko kilka. Nieduża grupa podmiotów zajmuje się rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem lub rybactwem.

PRZEMYSŁ

W gminie Lipinki tworzył się polski przemysł naftowy i tu działały najstarsze na ziemiach małopolski kopalnie ropy. Do dzisiaj w polach, między domami, w zagajnikach widać charakterystyczne trójnogi wież wiertniczych. Największe skupisko kopalnianych obiektów widać w Krygu i Lipinkach, gdzie trwa jeszcze wydobycie ropy. Czynnikami przyrodniczymi ograniczającymi rozwój funkcji przemysłowej są: . konieczność ochrony walorów krajobrazowych i widokowych oraz łatwość w zaburzaniu harmonii krajobrazowej poprzez lokalizację obiektów przemysłowych (przeważnie o dużej kubaturze); . konieczność ochrony wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniami, co ma szczególne znaczenie z uwagi na tendencję do koncentracji ewentualnych zanieczyszczeń w przypowierzchniowej warstwie gruntu; . ograniczone warunki wentylacyjne w strefie dolinnej, wynikające z położenia w strefie występowania okresowych inwersji termicznych, a sprzyjające koncentracji zanieczyszczeń atmosferycznych; . konieczność zapewnienia wysokich standardów jakości środowiska przyrodniczego. W gminie Lipinki istnieje szansa na rozwijanie działalności przemysłowej (przy preferencji dla gałęzi niskoemisyjnych), pod warunkiem stosowania ekologicznych metod oraz sposobów zabezpieczających środowisko przyrodnicze przed degradacją, a także zlokalizowanych poza terenami o wysokich wartościach przyrodniczych.

OTOCZENIE BIZNESU

Gmina Lipinki leży w województwie małopolskim na terenie, gdzie działa portal Wrota Małopolski. Sfera przedsiębiorcy jest bardzo rozbudowana i daje duże możliwości. Podmioty gospodarcze z tego regionu mogą brać udział w szkoleniach, projektach i programach wdrażanych przez różne instytucje.

Wszelkie niezbędne informacje na ten temat i porady przedsiębiorcy mogą uzyskać na portalu Wrota Małopolski. Położenie Lipinek w rejonie tak intensywnie rozwijającym się sprawia, że gmina może czerpać z doświadczenia innych jednostek, jak również sama uczestniczyć w inicjatywach wspierających przedsiębiorczość.

INNOWACYJNOŚĆ W REGIONIE

WIOSKA INTERNETOWA — KSZTAŁCENIE NA ODLEGŁOŚĆ NA TERENACH WIEJSKICH Projekt Wioska Internetowa jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i realizowany przez Centrum Kształcenia w Lipinkach. Podstawowym założeniem projektu jest wsparcie wiejskich społeczności lokalnych poprzez zwiększanie dostępu do edukacji oraz promowanie na terenach wiejskich idei kształcenia się przez całe życie. Z usług CK może bezpłatnie korzystać każda osoba zamieszkująca teren wiejski, zainteresowana uzupełnianiem i poszerzaniem swojej wiedzy, podnoszeniem swoich kompetencji czy zdobywaniem nowych kwalifikacji. W czasie wizyty w Centrum kształcenia zainteresowani mogą: zgłębić podstawowe zasady obsługi komputera i Internetu, w celach edukacyjnych skorzystać z wysokiej klasy sprzętu komputerowego z szybkim łączem internetowym, mieć dostęp do bazy szkoleń (platforma edukacyjna), skorzystać z biblioteczki multimedialnej (pakiet komputerowych programów edukacyjnych.

TURYSTYKA

ZABYTKI . Bednarka — cmentarz wojenny nr 84 z okresu I wojny światowej . Lipinki — kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny . Lipinki — kaplica cmentarna Straszewskich . Lipinki — zespól dworsko -parkowy . Pagorzyna — cmentarz wojenny nr 103 . Rozdziele— cerkiew grecko-katolicka p.w. Narodzenia Marii . Rozdziele — cerkiew grecko-katolicka . Rozdziele — cmentarz wojenny nr 85 z I wojny światowej . Wójtowa — kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja Apostoła . Wójtowa — cmentarz wojenny nr 102 z I wojny światowej . Wójtowa — studnia w zagrodzie nr 247 . Kryg — wiatrak k/nr 242

ARCHITEKTURA SAKRALNA Bogata architektura sakralna, wśród której wyróżniają się cerkwie prawosławne i łemkowskie. w miejscowości Rozdziele:  cerkiew p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, zbudowana w 1927 r. z ciosanego piaskowca, kryta blachą, posiada tylko jedną, centralnie umiejscowioną wieżyczkę.  cerkiew p.w. Opieki Matki Bożej (Pokrow), stoi w Rozdzielu od 1984 roku. Jest jednak znacznie starsza od wcześniej opisanej. Zbudowano ją w 1785 roku w Serednicy na Pogórzu Przemyskim. W 1984 roku świątynia została rozebrana, a drewniane elementy przewieziono do Rozdziela. W ten sposób uratowano przed zupełnym zniszczeniem cenny zabytek. Świątynia jest trójdzielna (prezbiterium, nawa, babiniec) o konstrukcji zrębowej. Wewnątrz świątyni ikonostas z przełomu XIX i XX-go wieku.  figura Św. Mikołaja ustawiona w 1848 roku. w miejscowości Wójtowa:  drewniany kościół p.w. Św. Bartłomieja Apostoła, został zbudowany przed 1525 rokiem, przebudowany w 1737 roku, jest obiektem zakwalifikowanym do III klasy zabytków, posiada bogate wyposażenie sięgające czasów XVII wieku. w miejscowości Lipinki:  kapliczka zbudowana z kamieni, pochodzących z fundamentów kościoła p.w. Św. Marcina i postawiona w miejscu pierwszego kościoła  zabytkowy, stary, barokowy kościół parafialny, wybudowany w 1780 roku. Ufundowany przez hrabiego Kuropatnickiego. Kościół został odrestaurowany. Obecnie trwają prace przy zagospodarowaniu otoczenia zabytku.  Sanktuarium Maryjne p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii z łaskami słynącą figurą Matki Bożej Lipińskiej — zbudowana w latach 1995–2005. 15 sierpnia 2005 roku w uroczystość WNMP, figura Matki Bożej w procesji została przeniesiona ze starego kościoła do nowo wybudowanej świątyni będącej wotum wdzięczności dla Maryi za srebrny jubileusz koronacji i nieustanną opiekę od ponad 500 lat. Figura Matki Bożej Lipińskiej wyrzeźbiona jest z drewna lipowego. Jest to przyścienna rzeźba gotycka, licząca 121 cm wysokości. w miejscowości Bednarka:  cerkiew grekokatolicka p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy, zbudowana w 1900 roku. Ma dwie niewysokie wieże, kryta jest felcowaną blachą. Cerkiew w Bednarce jest orientowana, czyli sanktuarium znajduje się po stronie wschodniej. Plac przy cerkiewny otacza kute ogrodzenie, wokół rosną kilkusetletnie drzewa.

w miejscowości Kryg:  kościół p.w. Najświętszej Marii Panny Królowej Polski, wybudowany w latach 1932–1934. Kościół murowany z cegły, trzynawowy, w stylu barokowym, kryty blachą.  figura Św. Barbary z 1872 r., została ufundowana przez hrabiego Adama Skrzyńskiego w związku z założeniem rafinerii w Libuszy specjalizującej się w wyrobie benzyny aptecznej.

OCHRONA PRZYRODY Magurski Park Narodowy — utworzony został w 1995 roku, na obszarze 19 439 ha. Park leży w południowej części kraju, w Beskidzie Niskim, przy granicy z Republiką Słowacką. Położony jest na terenie województw podkarpackiego i małopolskiego. Obejmuje on znaczną część obszaru źródłowego Wisłoki jakim jest masyw Magury Wątkowskiej, będący fragmentem głównego grzbietu karpackiego. W parku dominują ekosystemy leśne, w których przeważa buczyna karpacka, bory jodłowe i jodłowo-świerkowe. Na terenie gminy Lipinki Magurski PN zajmuje powierzchnię 1 005 ha. Obszary NATURA 2000 a) Obszar specjalnej ochrony ptaków Beskid Niski (PLB180002) jest jedną z najważniejszych w Polsce ostoi orła przedniego, bociana czarnego, dzięcioła zielonosiwego, białogrzbietego, białoszyjego i trójpalczastego oraz muchołówki małej. Obszar ten porastają lasy cechujące się wysokim stopniem naturalności. Przeważają grądy z brzozą lub olszą, olszyna karpacka, olszyna bagienna, łęgi oraz bory jodłowe i jodłowo-świerkowe, żyzna buczyna karpacka. Specjalne obszary ochrony siedlisk to Ostoja Magurska (PLH180001) i Bednarka (PLH120033). b) Ostoja Magurska leży w środkowej części Beskidu Niskiego i prawie w całości porośnięta jest lasami. Są to głównie lasy mieszane (46% powierzchni terenu), liściaste (42%) i iglaste (8%). Pozostałą część zajmują siedliska łąkowe i zaroślowe (4%). Charakterystyczne dla rzeźby terenu jest występowanie garbów i długich grzbietów przebiegających z północnego zachodu na południowy wschód. Jest to teren o naturalnym składzie gatunkowym oraz o dużej stabilności i odporności na czynniki antropogenne. Dzięki temu ostoja stanowi ogromne zbiorowisko chronionych, rzadkich oraz zagrożonych gatunków roślin naczyniowych (759 gatunków). Jest też miejscem występowania wielu cennych gatunków ssaków, łącznie z chronionymi w Europie wilkiem, rysiem, żbikiem, niedźwiedziem i wydrą. Obszar ma również znaczenie dla ochrony ponad 100 gatunków ptaków lęgowych, w tym 18 gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. Można tu także spotkać kumaka nizinnego, traszkę grzebieniastą, traszkę karpacką, liczne inne gatunki płazów i gadów oraz zagrożone i chronione w Europie chrząszcze: zagłębka bruzdkowanego, pachnicę dębową i nadobnicę alpejską. Cały obszar Ostoi Magurskiej leży w granicach Magurskiego Parku Narodowego.

c) Obszar Bednarka ustanowiono, z uwagi na występowanie w ostoi kolonii rozrodczej podkowca małego, liczącej około 30–40 osobników. Nietoperze zasiedlają strych kościoła — dawnej cerkwi. Duże otwory na wieży i wloty szczelinowe w dachu są doskonałym miejscem na wlot nietoperzy do budynku. Podkowiec mały jest jednym z najmniejszych nietoperzy występujących w Polsce. Cechą charakterystyczną jest narośl w kształcie podkowy wokół nozdrzy. Nietoperze należące do tej rodziny ultradźwięki wydają przez nos, co sprawia, że ta część ich ciała przyjmuje charakterystyczny wygląd. d) Wisłoka z dopływami (PLH180052) to specjalny obszar ochrony siedlisk. Jest to ważna ostoja wielu gatunków cennych ryb, głownie łososiowatych. Zacienienie koryta rzeki Libuszanki stwarza również dobre warunki do rozwoju fauny bezkręgowej.

SZLAKI TURYSTYCZNE Szlak naftowy Tradycje polskiego kopalnictwa skalnego i górniczego sięgają czasów średniowiecza. Już w XIV wieku znane było kopalnictwo ropy w okolicach Sękowej, Lipinek i Libuszy koło Gorlic. Ziemia gorlicka w latach 1881–1886 była najobfitszym obszarem wydobycia ropy w Galicji, która z produkcją 40 tys. zajmowała trzecie miejsce po Stanach Zjednoczonych i Rosji w świecie w tym zakresie, a połowa tego wydobycia pochodziła z Zagłębia Gorlickiego. Pozostałości dawnego kopalnictwa i przemysłu naftowego w okolicach Gorlic przesądzają o wyjątkowej atrakcyjności tego regionu, zarówno turystycznej, jak i edukacyjnej. Na ziemi Gorlickiej, w miejscowości Kryg znajduje się tablica informacyjna Karpacko-Galicyjskiego Szlaku Naftowego. Trasa szlaku naftowego przebiega przez Gorlice – Ropica Polska – Szymbark – Ropa – Łosie – Bielanka – Siary – Sękowa – Kryg – Kobylanka – Lipinki – Libusza – Zagórzany. Na terenie gminy Lipinki znajdują się: 1. Kryg — krajobraz szybów naftowych, czynna kopalnia ropy „Petrol”, Szkoła Podstawowa im. I. Łukasiewicza z izbą pamięci i kolekcją lamp naftowych, figura św. Barbary, kościół parafialny p.w. NMP Królowej Polski z pięknymi witrażami, ufundowanymi przez naftowców z regionu. W latach 1860–2000 odwiercono na tym terenie ok. 250 szybów naftowych. 2. Lipinki — zachowana do dziś kopanka „Anna” z 1854 r., najstarszy w tym rejonie szyb naftowy „Dziadek” z 1860 r., nazwany później „Lipa1” — ciągle czynny, wydobywający ok. 20 kg ropy na dobę; dwór hr. Jadwigi Straszewskiej — właścicielki rafinerii w Lipinkach i wielu kopalń ropy (jej epitafium znajduje się w starym kościele w Lipinach), ciągle czynna kopalnia ropy „Lipinki”. Ponadto przez terytorium gminy przebiegają szlaki turystyczne, w tym liczne ścieżki rowerowe. Szlaki turystyczne przechodzą przez dwa najważniejsze obiekty — góry FERDEL i KORNUTY. Warte

zobaczenia atrakcje turystyczne gminy znajdują się na trasie szlaku niebieskiego: Biecz – Lipinki – Rozdziele – Ferdel.

AGROTURYSTYKA — BAZA NOCLEGOWA Gospodarstwa agroturystyczne na terenie gminy znajdują się w miejscowościach: Pagorzyna, Rozdziele i Bednarka. Właściciele gospodarstw oferują wiele atrakcji związanych przede wszystkim z kulturą regionalną i okoliczną przyrodą. Serwowane są regionalne potrawy, a pracownicy posługują się kilkoma językami (m.in. rosyjskim, ukraińskim i łemkowskim). Gospodarstwa te są zlokalizowane w atrakcyjnych turystycznie miejscach, dzięki czemu goście mogą podziwiać piękno okolicznej przyrody, korzystać z infrastruktury sportowej i wybrać się na wycieczki rowerowe lub piesze specjalnie przygotowanymi na tę okazję trasami turystycznymi.

ROLNICTWO

W roku 2010 w gminie Lipinki funkcjonowało 1443 gospodarstw rolnych, z czego 1243 (86,1%) prowadziło działalność rolniczą. W gminie przeważają gospodarstwa o powierzchni od 1 do 5 ha oraz gospodarstwa, których powierzchnia nie przekracza 1 ha. Oznacza to, że są to głównie małe gospodarstwa prowadzone przez rodziny. Zaletą takiej struktury gospodarstw jest indywidualne podejście i ekologiczna uprawa roślin.

Wykres 8. Liczba gospodarstw prowadzących działalność rolniczą w gminie Lipinki w 2010 r. do 1 ha; 488

1–5 ha; 713

powyżej 15 ha; 4

10–15 ha; 7 5–10 ha; 31

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Pod względem rodzajów upraw w gminie Lipinki większość gospodarstw uprawia zboże, zboże podstawowe z mieszankami zbożowymi i ziemniaki. Uprawy przemysłowe, buraki cukrowe i warzywa gruntowe są uprawiane tylko w kilku gospodarstwach. Rozpowszechniona na terenie gminy jest uprawa orkiszu. W Rozdzielu i Bednarce funkcjonują cztery duże i kilka mniejszych gospodarstw

ekologicznych zajmujących się hodowlą bydła mlecznego. W Wójtowej prowadzone są gospodarstwa sadownicze, zajmujące się uprawą jabłoni, wiśni i porzeczek. W Lipinkach i Krygu funkcjonują gospodarstwa szkółkarskie. Część gospodarstw w gminie Lipinki hoduje zwierzęta. Jest to głównie drób, bydło (krowy), trzoda chlewna.

Tabela 21. Liczba gospodarstw wg rodzajów upraw w gminie Lipinki w 2010 r. Rodzaj uprawy Liczba gospodarstw

Zboża razem 710

Zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 709

Ziemniaki 733

Uprawy przemysłowe 6

Buraki cukrowe 6

Strączkowe jadalne na ziarno 0

Warzywa gruntowe 19

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

MIESZKALNICTWO

W 2012 r. zasoby mieszkaniowe gminy Lipinki wynosiły 1914 mieszkań. Wśród nich 82,5% wyposażonych była w wodociąg, 79% w łazienkę, a 57,5% w instalację centralnego ogrzewania. Istnieją zatem wskaźniki niezadawalające. Oznacza to konieczności inwestycji w zakresie mieszkalnictwa w gminie.

Tabela 22. Warunki mieszkaniowe w gminie Lipinki w 2012 r. województwo gmina Lipinki powiat gorlicki małopolskie przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania 83,9 81,0 77,0 [m2] przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania 23,6 22,1 25,3 na 1 osobę [m2] liczba mieszkań na 1000 mieszkańców 281,4 281,1 328,7

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Pod względem przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania gmina Lipinki wypada bardzo dobrze na tle powiatu gorlickiego i województwa małopolskiego. Powierzchnia przypadająca na 1 osobę wynosi w gminie 23,6 m2 i jest to wskaźnik wyższy niż dla powiatu, ale z kolei niższy niż dla województwa małopolskiego. Jeśli chodzi o liczbę mieszkań na 1000 mieszkańców to jest ona w gminie Lipinki

bardzo zbliżona do wskaźnika powiatowego, natomiast jest duża niższa niż średnia przyjęta dla województwa małopolskiego.

SIEĆ KOMUNIKACYJNA

Powiązania zewnętrzne oraz obsługę komunikacyjną zapewnia gminie Lipinki układ drogowy. Główną drogą zapewniającą gminie powiązania zewnętrzne jest droga wojewódzka nr 993 Gorlice – Nowy Żmigród – Dukla, przebiegająca przez południową część gminy w układzie wschód – zachód. Droga ta pełni funkcję drogi głównej. W Gorlicach droga ta łączy się z drogami krajowymi i wojewódzkimi umożliwiając powiązania gminy zarówno na kierunku północ – południe, jak też wschód – zachód. Powiązania z obszarami sąsiednimi oraz wewnętrzne gminy zapewniają drogi powiatowe: . nr 25118 Sękowa – Rozdziele . nr 25114 Lipinki – Wójtowa – Harklowa . nr 19123 Libusza – Kryg . nr 19124 Korczyna – Wójtowa . nr 19125 Libusza – Wójtowa . nr 19126 Libusza – Lipinki – Rozdziele . nr 19128 Lipinki – Bednarskie . nr 19129 Pagorzyna – Bednarskie . nr 19130 Harklowa – Pagorzyna . nr 19131 Lipinki – Pagorzyna – Radość. Spośród dróg powiatowych największe znaczenie w powiązaniach z sąsiednimi obszarami oraz w zapewnieniu dostępu do drogi krajowej nr 28 Wadowice – Gorlice – Przemyśl, mają drogi relacji Kryg – Libusza oraz Wapienne – Lipinki – Harklowa – Skołyszyn pełniąc funkcje dróg zbiorczych. Pozostałe drogi powiatowe mają charakter dróg lokalnych. Bezpośrednią obsługę komunikacyjną terenów zainwestowanych zapewniają drogi gminne, głównie o funkcji dojazdowej. Sieć dróg jest stosunkowo dobrze rozbudowana i wystarczająca dla obsługi terenów zainwestowanych. Drogi powiatowe oraz większość dróg gminnych na terenie gminy posiada nawierzchnię twardą ulepszoną — głównie bitumiczną. Parametry techniczne dróg, szczególnie gminnych, głównie szerokości jezdni nie odpowiadają wymogom normatywnym, dlatego też konieczna jest ich modernizacja. Jedynym środkiem transportu pasażerskiego jest komunikacja autobusowa. Obsługę w tym zakresie zapewniają: oddział PKS w Jaśle oraz Miejski Zakład Komunikacyjny w Gorlicach oraz prywatne firmy przewozowe.

SIEĆ WODOCIĄGOWA

Na obszarze gminy Lipinki nie występują zbiorcze systemy zaopatrzenia w wodę. Woda dla celów bytowych i gospodarczych na terenie gminy pozyskiwana jest z indywidualnych ujęć za pomocą studni kopanych bądź wierconych. Zakłada się budowę sieci wodociągowych na terenach o zwartej zabudowie. Trwają prace związane z projektowaniem sieci wodociągowej dla części gminy zasilanej z istniejących otworów poszukiwawczych za wodą. Analizowana jest także koncepcja budowy sieci wodociągowej zasilanej wodą dostarczaną z Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Gorlicach.

SIEĆ KANALIZACYJNA

W gminie Lipinki funkcjonują dwie mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków w Lipinkach (dla wsi Kryg, o przepustowości 111 m3 na dobę) i w Wójtowej (o przepustowości 350 m3 na dobę). Do istniejących oczyszczalni ścieków przyłączonych jest 935 budynków mieszkalnych, 15 budynków użyteczności publicznej i 4 firmy. Oczyszczalnia w Wójtowej została oddana do użytku 30 stycznia 1998 r., a następnie rozbudowana w 2005 r. Oczyszczalnia „BIOVAC” w Wójtowej to technologia norweska pracująca w oparciu o metodę osadu czynnego z symultanicznym strącaniem związków fosforu, przy zastosowaniu systemu porcjowej obróbki ścieków (SBR), który gwarantuje bardzo dobre wyniki oczyszczania ścieków i jest niezależny od zmiennej w czasie ilości i jakości dopływających ścieków. Nowoczesny system sterowania zapewnia wysoką niezawodność eksploatacyjną opartą na elektronicznym przetwarzaniu danych. Oczyszczalnia ścieków w Wójtowej stanowi system zamknięty, umieszczony w oddzielnym budynku. Reaktory, zbiornik osadu oraz układ połączeń rurowych wykonane są z tworzyw sztucznych. W roku 2003 została oddana do eksploatacji tego samego typu oczyszczalnia ścieków w Lipinkach. Na terenie gminy Lipinki funkcjonują 49 przydomowe oczyszczalnie ścieków w miejscowościach: Bednarka, Rozdziele, Kryg i Wójtowa.

Tabela 23. Sieć kanalizacyjna w gminie Lipinki w 2012 r. Wyszczególnienie Wskaźnik

Długość czynnej sieci kanalizacyjnej [km] 80,88

Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania [szt.] 875

Ścieki odprowadzone [dam3] 98

Ludność korzystające z sieci kanalizacyjnej [%] 45,7

Źródło: Urząd Gminy Lipinki

W roku 2013 tylko 45,7% mieszkańców korzystało z sieci kanalizacyjnej. Konieczne jest podjęcie działań prowadzących do wydłużenia sieci oraz zwiększenia jej dostępności.

ENERGETYKA

Cały obszar gminy Lipinki jest zelektryfikowany. Energia elektryczna dosyłana jest od strony stacji GPZ 110/30/15 KV w Niegłowicach oraz Bieczu, siecią średnich napięć 15 i 30 KV w wykonaniu napowietrznym. Bezpośrednio do odbiorców energia dostarczana jest napowietrzną i kablową siecią niskich napięć poprzez stacje transformatorowe 30/04 i 15/04 KV. Przez teren gminy przebiega linia 110 KV Niegłowice – Stróżówka oraz jej odgałęzienie do GPZ Biecz. Dla linii tych obowiązuje strefa ochronna.

SIEĆ GAZOWNICZA

Gmina Lipinki jest prawie w całości zgazyfikowana w oparciu o gazociąg wysokoprężny Jasło – Gorlice – Nowy Sącz, znajdujący się poza obszarem gminy. Aż 75,8% mieszkańców gminy korzysta z sieci gazowniczej. Rozprowadzenie gazu po terenie gminy odbywa się za pośrednictwem sieci niskoprężnej. Na terenie wsi Kryg znajdują się cztery stacje redukcyjno-pomiarowe.

SIEĆ TELEFONICZNA

Łączność telefoniczną na obszarze gminy zapewniają centrale telefoniczne w Lipinkach i Krygu oraz operatorzy telefonii komórkowej. Na terenie Lipinek oraz Wójtowej zlokalizowane są stacje bazowe telefonii komórkowej. Łączność radiowo-telewizyjna zapewniona jest przez Telewizyjne Stacje Przemiennikowe w Gorlicach oraz Krośnie.

POWIĄZANIA ZEWNĘTRZNE

ZWIĄZEK GMIN ZIEMI GORLICKIEJ Związek zrzesza gminy z powiatu gorlickiego i podejmuje działania na rzecz ochrony środowiska i propagowania ekologii, a wszelkie inwestycje ekologiczne realizuje na obszarze gmin członkowskich. Przewodniczącym związku jest Wójt Gminy Lipinki.

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

Gmina Lipinki nawiązała współpracę z gminami Republiki Słowackiej: Obec Sverzov, Obec Oravsky Podzamok, Obec Dravce. Współpraca jest realizowana zwłaszcza w dziedzinach wymiany doświadczeń samorządowych oraz spraw lokalnych o znaczeniu społecznym, gospodarczym, ekologicznym, socjalnym, kulturalnym i sportowym. Celem współpracy gmin jest zbliżenie ich mieszkańców, lepsze poznanie oraz zrozumienie ich historii, tradycji, kultury, gospodarki, życia rodzinnego, szkolnego i społecznego.

ZAŁĄCZNIK NR 2: ANALIZA SWOT

ANALIZA SWOT — CHARAKTERYSTYKA OBSZARU

MOCNE STRONY SŁABE STRONY . złoża ropy naftowej . duża odległość od stolicy województwa — . układ przestrzenny umożliwiający spełnienie Krakowa wszystkich istotnych funkcji gminy . małe sołectwa o charakterze wiejskim — . otwarte i przyjazne nastawienie na spowolniony rozwój przeprowadzenie inwestycji w gminie . ograniczanie wydobycia ropy naftowej, . uzbrojone tereny inwestycyjne oraz drogi stopniowa likwidacja istniejących otworów dojazdowe do nich — zachęcenie do . na terenach przeznaczonych do rozwijania przeprowadzenia inwestycji w gminie przez funkcji przemysłowej występują liczne mieszkańców bądź osoby z zewnątrz zlikwidowane i czynne otwory wydobywcze . bliskie położenie miasta Nowy Sącz — ropy naftowej, które utrudniają możliwość rozwijania działalności w mieście zagospodarowanie tych terenów przy jednoczesnym mieszkaniu w gminie

SZANSE ZAGROŻENIA . wykorzystanie terenów przeznaczonych do . mała popularność gminy i świadomość osób zabudowy rekreacyjno-pensjonatowej z zewnątrz o możliwościach w niej tkwiących . rozwój budownictwa mieszkalnego — . konkurencja ze strony lepiej rozwiniętych tworzenie dogodnych warunków dla sąsiednich jednostek mieszkańców i przyciąganie nowych . zachęcenie inwestorów do przedsięwzięć na terenie gminy

ANALIZA SWOT — WARUNKI PRZYRODNICZE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY . tradycje wydobywania ropy naftowej oraz . nagłe odwilże w okresie zimowym — lokalne możliwość jej dalszej eksploatacji — bardzo podtopienia cenny surowiec, istnienie infrastruktury . opady o charakterze nawalnym — zniszczenia koniecznej do wydobycia oraz miejsca pracy upraw, niekorzystne zjawisko dla środowiska

. zróżnicowana rzeźba terenu — urozmaicenie oraz ludzi krajobrazu . odłogowanie dużej powierzchni gruntów . nieskażone środowisko sprzyjające rozwijaniu rolnych z uwagi na zaprzestanie prowadzenia upraw ekologicznych w małych rodzinnych działalności rolniczej przez mieszkańców gospodarstwach . erozja gleb wynikająca z uwarunkowań geologicznych . brak wykorzystywania źródeł energii odnawialnej . braki wody w studniach kopanych na znacznym obszarze gminy

SZANSE ZAGROŻENIA . wdrożenie systemów przeciwpowodziowych . zagrożenie powodziowe — straty dla oraz zagospodarowania przestrzennego mieszkańców dotkniętych powodzią, w sposób eliminujący prawdopodobieństwo wykluczenie części terenów pod zabudowę powodzi lub inwestycje . utrzymywanie gleb przydatnych rolniczo . wyczerpanie się złóż ropy naftowej — duża w dobrej kulturze ingerencja w krajobraz; utrata miejsc pracy

ANALIZA SWOT — PROCESY DEMOGRAFICZNE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY . mała gęstość zaludnienia — komfort . spadek liczby mieszkańców — „wyludnianie” się mieszkania w gminie gminy, kreowanie wizerunku gminy jako mało . duża grupa osób w wieku produkcyjnym — atrakcyjnej, niedającej perspektyw rozwój gminy, dopasowanie rynku do . zmienne saldo migracji wewnętrznych potrzeb osób w wieku produkcyjnym, i zewnętrznych — trudność w ocenieniu działań ożywienie gospodarcze podejmowanych przez gminę w celu zatrzymania mieszkańców i zachęcenia nowych do przybycia . niekorzystna tendencja w strukturze wiekowej — wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym spadku osób w wieku przedprodukcyjnym . duży wskaźnik obciążenia demograficznego

SZANSE ZAGROŻENIA . podejmowanie działań mających na celu . wyjeżdżanie młodych i wykształconych osób zwiększenie przyrostu naturalnego w inne rejony Polski lub zagranicę — emigracja . promocja gminy jako miejsca zarobkowa odpowiedniego do życia i pracy — napływ . konkurencja ze strony innych jednostek ludności przekładający się na ogólny rozwój oferujących lepsze możliwości samorozwoju gminy

ANALIZA SWOT — INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

MOCNE STRONY SŁABE STRONY . proedukacyjna polityka gminy . baza lokalowa przedszkoli niedostosowana . duża liczba szkół w gminie — zaspokajanie do zapotrzebowania, niemożność przyjęcia potrzeb mieszkańców, możliwość wyboru wszystkich chętnych dzieci do 9 godzinnego szkoły, konkurencja między szkołami w celu przedszkola w Lipinkach oraz do 7 godzinnego zwiększenia trakcyjności oddziału przedszkolnego w Wójtowej (brak . działalność GCK — zachęcanie do miejsc dla 3-latków), brak 9 godzinnego aktywizowania się społeczności i ciekawego przedszkola w Wójtowej i Pagorzynie spędzania wolnego czasu . brak żłobka na terenie gminy . baza sportowa odpowiadająca potrzebom . brak wymiany pokoleniowej w zespołach gminy oraz funkcjonowanie zespołów ludowych, co skutkuje ich likwidacją sportowych — promowanie zdrowego stylu . trudności w pozyskaniu przez organizacje życia, nauka współzawodnictwa i współpracy pozarządowe środków zewnętrznych na ich wśród dzieci i młodzieży działalność i podejmowane inicjatywy na . działalność świetlicy wsparcia dziennego rzecz społeczności lokalnej (brak kadry, w Lipinkach i ośrodków wsparcia — klubów środków na wkład własny w projektach samopomocy w Pagorzynie i Bednarskim unijnych) (integracja osób w podeszłym wieku . brak wsparcia w postaci doradztwa z młodzieżą) w zakresie spraw społecznych ze strony . Publiczne Centrum Rehabilitacji w Pagorzynie gminy — bogata oferta bezpłatnych usług . brak programów profilaktyki w zakresie medycznych w zakresie rehabilitacji uzależnień, otyłości szczególnie wśród dzieci ogólnoustrojowej i młodzieży, propagowania zdrowego stylu

. posterunek policji na terenie gminy i duża życia, badań przesiewowych w kierunku liczba jednostek OSP — dbałość wczesnego wykrywania chorób o bezpieczeństwo mieszkańców nowotworowych, układu krążenia i chorób płuc, brak edukacji wzrastającej liczby osób chorych na cukrzycę . brak centrów doradztwa informacji i planowania kariery zawodowej w gimnazjach . zbyt mała liczba inicjatyw integrujących osoby starsze z młodzieżą . małe zaangażowanie mieszkańców w życie gminy

SZANSE ZAGROŻENIA . promocja gminy przez zespół ludowy . utrata zainteresowania następnych pokoleń . rozwijanie pasji sportowych wśród młodzieży pielęgnowaniem tradycji gminy . rozwijanie bazy sportowej — uczynienie . konieczność zamknięcia niektórych szkół z gminy miejsca ważnych wydarzeń ze względu na niż demograficzny sportowych . spowolniony rozwój gminy ze względu na . zwiększenie dotacji z budżetu państwa na brak inicjatywny ze strony społeczeństwa edukację przedszkolną w tworzeniu stowarzyszeń i organizacji . wysokie koszty utrzymania szkół przy niskim poziomie subwencji oświatowej . ograniczone środki budżetu gminy na dofinansowanie placówek oświatowych i kulturalnych . ograniczone środki na rozwój imprez sportowych i kulturalnych

ANALIZA SWOT — SYTUACJA GOSPODARCZA

MOCNE STRONY SŁABE STRONY . funkcjonowanie małych podmiotów . wzrost liczby bezrobotnych, w tym przewaga gospodarczych — rozwijanie działalności kobiet — niedopasowany rynek pracy,

lokalnej dopasowanej do potrzeb ludności negatywne nastroje społeczne . występowanie ropy naftowej i przemysł z tym . bezrobocie wśród młodych osób — skłanianie związany — cecha charakterystyczna gminy, ich do wyjazdu z gminy miejsca pracy dla mieszkańców . względnie dość duże bezrobocie wśród osób . utworzenie wioski internetowej — z wykształceniem wyższym — wyjeżdżanie ich rozszerzanie wiedzy mieszkańców z gminy, zniechęcenie młodych osób do o nowych technologiach i przybliżanie ich kontynuowania nauki na uczelniach wyższych . zabytki o wartości religijnej . brak dużych podmiotów gospodarczych i architektonicznej z kapitałem zewnętrznym zapewniających . bogata architektura sakralna sprzyjająca miejsca pracy i rozwój infrastruktury rozwojowi turystyki religijnej . słaba baza noclegowa (jednakże dopasowana . Magurski Park Narodowy na części gminy — do potencjału turystycznego gminy) atrakcja turystyczna . brak stref gospodarczo-usługowych . tradycje łemkowskie — unikatowa cecha . brak grup producenckich zrzeszających regionu drobnych rolników i przedsiębiorców . nieskażone środowisko sprzyjające rozwijaniu wytwarzających ekologiczne i regionalne upraw ekologicznych w małych rodzinnych produkty gospodarstwach . brak ścieżek rowerowych i pieszych, odpowiedniego oznakowania szlaków i infrastruktury turystycznej na szlakach . niedostateczna promocja walorów turystycznych oraz dziedzictwa kulturowego i historycznego gminy (brak broszur, folderów, prezentacji multimedialnych na stronach internetowych, izby pamięci gromadzącej pamiątki związane z bogatą historia gminy i ludowymi artystami) . brak wsparcia w postaci doradztwa w zakresie rynku pracy i przedsiębiorczości ze strony gminy

SZANSE ZAGROŻENIA . przewaga małych gospodarstw rolnych — . ograniczenia dla działalności przemysłowej możliwość wsparcia, rozwijanie ekologicznych ze względu na konieczność ochrony

upraw środowiska . położenie w województwie małopolskim . trudności w realizacji infrastruktury i działalność na nim Wrót Małopolski — turystyczno-rekreacyjnej na obszarach Natura szansa na rozwój przedsiębiorczości wśród 2000 mieszkańców . przyciąganie turystów, mieszkańców . dostępność środków unijnych na rozwój i inwestorów przez jednostki lepiej rozwinięte przedsiębiorczości, spółdzielni rzemieślniczych, ekologicznych gospodarstw i infrastruktury turystycznej

ANALIZA SWOT — INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

MOCNE STRONY SŁABE STRONY . dobre warunki mieszkaniowe pod względem . brak sieci wodociągowej w całej gminie powierzchni mieszkaniowej w gminie . niski wskaźnik skanalizowana gminy . dobra sieć połączeń drogowych . mała przepustowość oczyszczalni celem . obsługiwanie terenu gminy przez PKS zapewnienia odbioru ścieków z terenu całej i prywatnych przewoźników — możliwość gminy przemieszczania się przez . zapisy MPZP niedostosowane do potrzeb niezmotoryzowanych mieszkańców oraz inwestycyjnych mieszkańców i potencjalnych większa dostępność gminy inwestorów . funkcjonowanie nowoczesnych oczyszczalni . niska jakość świadczonych usług ścieków w gminie — niezależność gminy przewozowych (stare i zniszczone autobusy) w tym zakresie . brak lokalu zastępczego i niedostateczna ilość . gmina objęta elektrycznością mieszkań socjalnych w stosunku do i zgazyfikowana zapotrzebowania i niski standard części z nich . nieograniczony dostęp do sieci telefonicznych . zły stan techniczny nawierzchni części dróg gminnych, niedrożne rowy i przepusty stwarzające zagrożenie powodziowe . brak chodników przy ruchliwych drogach powiatowych i wojewódzkich

SZANSE ZAGROŻENIA . dostępność środków unijnych na budowę . zagrożenie epidemiologiczne ze względu na

wodociągu i sieci kanalizacyjnej w gminie — brak wodociągu zwiększenie komfortu mieszkańców w gminie . szybkie tempo wzrostu wydatków bieżących . utrzymywanie dróg w dobrym stanie — gminy, w tym związanych z kosztami sprawne poruszanie się po gminie utrzymania powstałej infrastruktury przy nieznacznym wzroście dochodów bieżących . wyprowadzenie się mieszkańców z gminy ze względu na brak odpowiednich warunków pod względem instalacji sanitarnych

ANALIZA SWOT — POWIĄZANIA ZEWNĘTRZNE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY . nawiązanie współpracy na poziomie lokalnym . brak większej liczby miast partnerskich bądź z sąsiednimi gminami — wspólność interesów członkostwa w związkach i stowarzyszeniach . działania na rzecz ochrony środowiska krajowych i ekologii — wdrażanie nowoczesnych . ograniczone środki finansowe na rozwiązań oraz dbałość o teren gminy podejmowane działania o charakterze . kontakty zagraniczne z Republiką Słowacką — kulturalno-oświatowym spotkania integracyjne, zawody strażackie, . mała dostępność informacji o działaniach przygotowywanie wspólnych projektów gminy współpracy

SZANSE ZAGROŻENIA . wypracowywanie znaczącej pozycji w Związku . szybki i zharmonizowany rozwój jednostek Gmin ościennych dzięki rozwiniętej sieci powiązań . pozyskiwanie partnerów wśród gmin i miast zewnętrznych Polski . nawiązanie współpracy z krajami sąsiednimi — bliskie położenie sprzyja zacieśnianiu więzów, stanowi motywację do rozwoju gminy; nauka języków obcych przez mieszkańców

SPIS TABEL

Tabela 1 Matryca kierunków rozwoju oraz celów strategicznych i operacyjnych______9 Tabela 2 Wskaźniki ogólne ______17 Tabela 3 Cele strategiczne ______17 Tabela 4 Cele operacyjne ______18 Tabela 5. Struktura użytkowania gruntów w gminie Lipinki w 2010 r. ______44 Tabela 6. Saldo migracji w gminie Lipinki w latach 2007–2012 ______49 Tabela 7. Gęstość zaludnienia w gminie Lipinki na tle powiatu, województwa i kraju w 2012 r. ______49 Tabela 8. Wskaźnik obciążenia demograficznego w gminie Lipinki w 2012 r. ______51 Tabela 9. Liczba uczniów w Publicznej Szkole Podstawowej w Lipinkach ______53 Tabela 10. Liczba uczniów w Szkole Podstawowej w Wójtowej ______53 Tabela 11. Liczba uczniów w Szkole Podstawowej w Pagorzynie ______54 Tabela 12. Liczba uczniów w Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Krygu ______55 Tabela 13. Liczba uczniów w Publicznej Szkole Podstawowej w Lipinkach ______56 Tabela 14 Przestępstwa stwierdzone w gminie Lipinki w latach 2012–2013 ______59 Tabela 15 Bezpieczeństwo na drogach w gminie Lipinki ______59 Tabela 16 Bezpieczeństwo przeciwpożarowe w gminie Lipinki ______60 Tabela 18 Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w gminie Lipinki w latach 2009–2013 ______62 Tabela 18. Podmioty gospodarcze w gminie Lipinki według sektorów własnościowych (stan na 2012 r.) _____ 67 Tabela 19. Podmioty gospodarcze według liczby pracowników (stan na 2012 r.) ______67 Tabela 21. Podmioty gospodarcze wg rodzajów działalności w gminie Lipinki w 2012 r. ______67 Tabela 22. Liczba gospodarstw wg rodzajów upraw w gminie Lipinki w 2010 r. ______74 Tabela 23. Warunki mieszkaniowe w gminie Lipinki w 2012 r. ______74 Tabela 24. Sieć kanalizacyjna w gminie Lipinki w 2012 r. ______76

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 Harmonogram prac ______5 Rysunek 2. Struktura organizacyjna procesu monitoringu Strategii rozwoju lokalnego ______28 Rysunek 3 Schemat procesu monitoringu strategii rozwoju lokalnego ______31 Rysunek 4 Schemat procesu aktualizacji Strategii rozwoju lokalnego ______34 Rysunek 2. Położenie gminy Lipinki w powiecie gorlickim ______42