Een Bijdrage Tot De Kennis Van De Bodem Van Schouwen-Duiveland En Tholen Naar De Toestand Vóór 1953
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
STICHTING VOOR BODEMKARTERING EEN BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN DE BODEM VAN SCHOUWEN-DUIVELAND EN THOLEN NAAR DE TOESTAND VÓÓR 1953 WITH A SUMMARY A CONTRIBUTION TO THE KNOWLEDGE OF THE SOILS OF SCHOUWEN-DUIVELAND AND THOLEN ACCORDING TO THE CONDITIONS PRIOR TO 1953 S. F. KUIPERS CENTRUM VOOR LANDBOUWPUBLIKATIES EN \^£7 LANDBOUWDOCUMENTATIE Jpudoc1 V VERSL. LANDBOUWK. ONDERZ. NO. 65.7 - WAGENINGEN - 1960 INHOUD WOORD VOORAF Blz. INLEIDING 1 I. DE WORDINGSGESCHIEDENIS VAN SCHOUWEN-DUIVELAND EN THOLEN 3 1. Inleiding 3 2. De Oude Zeeklei 3 3. De Schoorwal 12 4. Het Veen 14 5. De Jonge Zeeklei tot ± 1200 na Chr 16 6. De eerste (pre-Romeinse) transgressiefase 17 7. De tweede (vroeg-middeleeuwse) transgressiefase 21 8. De derde (post-Karolingische) transgressiefase 36 9. De Jonge Zeeklei na ± 1000-1200 na Chr 45 10. Perioden van opslibbing, bedijking en inbraken na ± 1000 na Chr 78 II. INDELING EN EIGENSCHAPPEN VAN DE GRONDEN 89 1. Het Oude-Zeekleilandschap (P) 89 2. Het Jonge-Zeekleilandschap (M) 89 3. De bodemreeksen van het Oudland en hun landbouwkundige waarde .... 91 4. De bodemreeksen van het Middelland en hun landbouwkundige waarde ... 93 5. Bijzondere kenmerken van het Oudland en het Middelland 94 6. De bodemreeksen van het Nieuwland en hun landbouwkundige waarde ... 96 7. Het Duinzandlandschap (D) 99 8. De bodemreeksen van het Duinzandlandschap en hun landbouwkundige waarde 99 III. ENKELE RESULTATEN VAN LABORATORIUMONDERZOEK 102 1. Inleiding 102 2. Overzicht van de korrelgrootteverdeling van verschillende gronden van Schou wen-Duiveland en Tholen 102 3. De granulaire samenstelling, het koolzure-kalkgehalte en het humusgehalte van een aantal bodemtypen 107 4. De granulaire samenstelling van de bouwvoor in verschillende polders in samen hang met het bodemtype 118 5. Het koolzure-kalkgehalte van debouwvoo r inverschillend e polders in samenhang met het bodemtype 123 6. Vergelijking tussen de gemiddelde koolzure-kalkgehalten van de polders Uiterst Nieuwland en Oud-Vossemeer 129 De auteur promoveerde op 8 april 1960 aan de Landbouwhogeschool te Wageningen op een ge lijkluidend proefschrift tot Doctor in de Landbouwkunde. Deze publikatie verschijnt tevens in de reeks Mededelingen van de Stichting voor Bodemkartering als Deel 19 van de serie „De bodemkartering van Nederland". 7. Verschillen inkoolzure-kalkgehalt eva n debouwvoo r inpolder s van verschillende ouderdom; de ontkalkingssnelheid 131 IV. PROEFOOGSTEN VAN GRANEN EN HAKVRUCHTEN IN HET JAAR 1947 137 1. Methoden 137 2. De proefoogsten op Schouwen-Duiveland 141 V. VERGELIJKING TUSSEN BODEMKAARTEN EN PACHTWAARDEKAARTEN 145 1. Inleiding 145 2. De pachtwaarden in de verschillende waterschappen en polders op het eiland Tholen 147 3. De pachtwaarden in de verschillende waterschappen en polders op het eiland Schouwen-Duiveland 151 VI. ENKELE OPMERKINGEN OVER KWEL EN BRAKWATER OP SCHOUWEN-DUIVELAND EN THOLEN 155 1. Inleiding 155 2. IJswaarnemingen 155 3. Kwel en bodemgesteldheid 157 4. Zoete kwel 163 5. Verband tussen debodemgesteldhei d en het voorkomen van dijkdoorbraken . 164 6. Het grensvlak tussen de zoet- en de zoutwaterzone 168 7. Morfologie van kwel- en grondwaterprofielen 172 8. Aard en diepte van de gleyverschijnselen bij gronden met brak grondwater en de groei van de gewassen 175 SUMMARY 180 LITERATUUR 190 LIJST VAN BIJLAGEN LIST OF APPENDICES 1. Bodemkundige overzichtskaart van Schouwen-Duiveland General soil map of Schouwen-Duiveland 2. Bodemkundige overzichtskaart van Tholen General soil map of Tholen 3. Kaart van Schouwen-Duiveland en Tholen. Derde transgressieperiode Map of Schouwen-Duiveland and Tholen. Third transgression period 4. Tabel 3. Overzicht van de in de opeenvolgende eeuwen bedijkte polders en het type grond dat hierin overwegend voorkomt Table 3. Summary of thepolders embanked in successive centuries withpredominant soil types VI 5. Tabel 4. Legenda van degedetailleerd e bodemkaart van Schouwen-Duiveland en Tholen Table 4. Legend of the detailed soil map of Schouwen-Duiveland and Tholen 6. Tabel 12. Vergelijking van de opbrengsten van zomergerst, suikerbieten en aardappelen op verschillende bodemtypen op de zelfde percelen Table 12. Comparison of yields of summer barley, sugarbeets and potatoes on different soil types of the same lots 7. Tabel 13. Samenvatting van de op de verschillende bij het proefplekkenonderzoek betrokken percelen verkregen opbrengsten van suikerbieten en zomergerst op diverse bodemtypen Table 13. Summary of yields of sugarbeets and summer barley on lots involved in the trial plot investigation 8. Tabel 15. Samenvatting van de pachtwaarden van de belangrijkste bodemtypen, respec tievelijk bodemreeksen of bodemfasen, op de eilanden Schouwen-Duiveland en Tholen in gld/ha Table 15. Summary offarm-rents of the principal soil types, soil series or soil phases on the islands of Schouwen-Duiveland and Tholen in gld/ha VII WOORD VOORAF Bij het tot stand komen van deze publikatie werd van verschillende zijden hulp onder vonden. De oudheidkundige vondsten werden gedetermineerd door de heer F. J. VAN DER FEEN, destijds medewerker vanprof . VAN GIFFEN, Rijksdienst voorhe t Oudheidkundig Bodem onderzoek. Door het onder leiding van dr. ir. B. VERHOEVEN staande Laboratorium van de Noordoostpolder werd in een aantal monsters zoutonderzoek verricht. Tevens werden door dit laboratorium slibbepalingen verricht ter ondersteuning van de slibschatting in het veld. De heer J. M. I. HEFTING, destijds woonachtig te Zierikzee, gaf een aantal belangwekkende inlichtingen op historisch gebied en verschafte inzage in enkele historische kaarten. Dr. ir. C. W. C. VAN BEEKOM, Rijkslandbouwconsulent voor de Zeeuwse Eilanden stelde het grond- monsterarchief van zijn dienst ter beschikking. Door de toenmalige Inspecteur van de Rijks dienst Landbouwherstel, ir. S. HERWEYER, werden de gegevens van de pachtwaarden en schattingen van de gronden van Schouwen-Duiveland en Tholen ter beschikking gesteld. Van vele landbouwers werden tijdens de kartering waardevolle inlichtingen verkregen over de landbouwkundige eigenschappen van de grond; dit was van groot belang, omdat de veld opname moest geschieden op gronden, die als gevolg van de inundatie in abnormale omstan digheden verkeerden en waarop, althans de eerstejaren , vaak slechte en een zeer beperkt aan tal gewassen werden geteeld. Bij de afsluiting van deze studie werden enkele belangrijke oud heidkundige gegevens verschaft door ir. J. A. TRIMPE BURGER, medewerker van de Rijks dienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek te Amersfoort. Bij de opname van de bodemkaart zijn vele karteerders van de Stichting voor Bodem- kartering behulpzaam geweest; de tekenkamer verzorgde het teken- en fotowerk, het redac tie-secretariaat en debibliothee k verleenden hulpbi jhe tpersklaa r maken van het manuscript. Ook het typewerk vroeg veel aandacht. Aan al degenen, die in deze verschillende functies aan het tot stand komen van dit werk hebben bijgedragen, betuig ik hierbij, zonder speciaal namen te noemen, mijn hartelijke dank. INLEIDING In opdracht van de Rijksdienst voor Landbouwherstel werd in september 1945 een begin gemaakt met de bodemkartering van Tholen. In de herfst van 1946wer d ook Schouwen-Dui- veland hierbij betrokken. In het voorjaar van 1948 was het veldwerk praktisch gereed. De uitwerking van de gegevens nam echter aanmerkelijk meer tijd in beslag dan aanvankelijk werd verwacht. Verandering van functie en ziekte van schrijver dezes veroorzaakten nog extra vertraging. De gegevens van de bodemkaart konden echter reeds spoedig aan verschillende instanties ter beschikking worden gesteld. In 1947 was dit het geval ten behoeve van het nieuwe af- wateringsplan van de polder Schouwen. Direct na de ramp van 1 februari 1953 werden aan verschillendeDienste n inZeelan d degedetailleerd ebodemkaarte n metbi jbehorend e rapporten van Schouwen-Duiveland en Tholen toegezonden. Deze rapporten werden uit de gegevens van schrijver dezes samengesteld door ir. L. A. H. DE SMET en A. VAN DIEST. Een rapport over de bodemgesteldheid in verband met de fruitteelt van het duinzandgebied van Schouwen, werd aan de Rijkstuinbouwvoorlichtingsdienst te Goes beschikbaar gesteld. Terwijl bij de inundatie van 1944-'45, afgezien van de structuur van de bouwvoor, prak tisch geen verandering van de bodemgesteldheid van het gekarteerde gebied had plaatsge vonden, was dit in sterke mate het geval tijdens de inundaties van 1953. Op enkele plaatsen gingen grote stukken landdefinitief verloren; elders ontstonden diepe kreken ver landinwaarts en werden dikke zandpakketten over het land afgezet. Dit zand is later weer verwijderd en de meeste kreken werden gedicht, zodat de bodemgesteldheid hierdoor niet in sterke mate werd veranderd. Veel grotere veranderingen in het landschap en de bodem ontstonden echter tijdens het intensieve cultuurtechnische ingrijpen, de herverkavelingen Schouwen-Duiveland en Tholen, die als direct gevolg van inundatie plaatsvonden en die thans bijna gereed zijn. Een geheel nieuw net van wegen en waterlopen en een nieuwe percelering werden in het leven geroepen. Tevens zijn veelpercele n geëgaliseerd en is de ontwatering drastisch verbeterd. In detail zal de bodemkaart hierdoor niet overal meer geheel met de werkelijkheid in overeenstemming zijn; met name zal het aantal verwerkte profielen zijn toegenomen (op Schouwen was dit als gevolg van demoernerin g reeds aanzienlijk !). Het isechte r zeker niet zo,da t tijdens de herverkaveling de meeste gronden zouden zijn vergraven. Verder zal door de egalisatie een aantal gronden