Aktualny Stan Alei Przydrożnych Proponowanych Do Ochrony W
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
EKOLOGIA I TECHNIKA Vol. XIX, nr 3A, 209-214, (2011) Aktualny stan alei przydrożnych proponowanych do ochrony w dwóch sąsiadujących gminach Dobrzany i Suchań w województwie zachodniopomorskim Renata Gamrat 1, Elżbieta Młynkowiak 1, Marek Podlasiński 2 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska 1, Katedra Rekulty- wacji i Chemii Środowiska 2, 71-434 Szczecin, ul. Słowackiego 17 Przyjęto po recenzji: 10.12.2010 r. CURRENT CONDITION OF ROADSIDE TREE ALLEYS SUGGESTED FOR THE PROTECTION IN TWO NEIGHBOUR- ING COMMUNES OF DOBRZANY AND SUCHAŃ IN THE WEST POMERANIAN VOIVODESHIP In 2009, 16 alleys suggested for the protection in naturę evaluation, carried out in the 90-ties, were studied in Dobrzany and Suchań communes. The trees alleys were 9.270 km long. The 15 species of trees were found in the investigated alleys, of which the most frequent were Crataegus monogyna, Populus nigra, Salix alba, Quercus robur, next Aesculus hippocastanus, Betula pendula and Robinia pseudoacacia. Whereas Acer platanoides, Fraxinus excelsior, Fagus sylvatica, Populus tremula, Prunus cerasus, P. spinosa, Pyrus communis and Sambucus nigra were observed sporadically. Of 16 analised alleys, only two maintained nature features, qualifying them for legał protection in the form of nature monu- ment. In the remaining alleys unsatisfactory health state of trees or large losses in the forest stand were noticed. Key words: tree alleys, Dobrzany commune, Suchań commune, natural value Wprowadzenie Sąsiadujące ze sobą gminy Dobrzany i Suchań usy- Aleje przydrożne są atrakcyjnym elementem krajobra- tuowane są w południowo-wschodniej części powiatu zu województwa zachodniopomorskiego [9]. Ciągi komu- stargardzkiego. Tereny tych gmin cechuje niska lesistość nikacyjne umożliwiają występowanie i rozprzestrzenianie (w gminie Dobrzany tereny leśne stanowią 24% powierzch- się wielu gatunków, dla których środowisko skrajnie prze- ni; a w gminie Suchań tylko 13%), co z kolei powinno po- kształcone (rolniczo, urbanistycznie) staje się jedynym zytywnie wpływać na podejmowanie działań ochronnych miejscem ich obecności [26]. Szata roślinna tych wąskich wobec zadrzewień alejowych. Także mała gęstość zaludnie- pasów przydrożnych jest kształtowana nie tylko przez nia (w gminie Dobrzany - 38 mieszkańca/km2, a w gminie zabiegi gospodarcze przeprowadzane na terenie przydroż- Suchań - 32 mieszkańca/km2) jest czynnikiem, który po- nym ale i spontaniczną ekspansję roślinności. O ile pozy- winien w pozytywny sposób wpłynąć na stan zadrzewień, tywny wpływ zadrzewień liniowych na środowisko dawno w tym i towarzyszących drogom. już potwierdzono [23], to możliwość ich ochrony prawnej Celem badań była ocena walorów przyrodniczych alei usankcjonowano stosunkowo niedawno [l, 14]. Na walo- przydrożnych, zaproponowanych do ochrony w waloryza- ry alei składa się wiele elementów, m.in.: kształtowanie cjach przyrodniczych gmin pod koniec lat 90. XX w. [16, walorów estetycznych krajobrazu, czy spełnianiu przez 24], w dwóch sąsiadujących gminach Dobrzany i Suchań. nie wielorakich funkcji, m.in. ważna rola w utrzymaniu różnorodności biologicznej [18]. Stare, dziuplaste drzewa Metody badań pozostawiane w nasadzeniach umożliwiają rozwój licznym Przeanalizowano dane dendrologiczne 16 alei przydroż- mikroorganizmom, grzybom, mszakom i porostom oraz nych, proponowanych do ochrony w waloryzacjach przy- bezkręgowcom czy ptakom [15]. Pomimo ważnej roli kra- rodniczych [16, 24] na terenie gmin Dobrzany i Suchań jobrazotwórczej spełnianej przez zadrzewienia przydrożne (ryc. 1). Dokonano weryfikacji stanu zachowania walorów [17] można dokonywać wycinki praktycznie wszystkich przyrodniczych alei, pod kątem zasadności objęcia ich drzew [2]. ochroną prawną w formie pomnika przyrody. Dokonano Spośród różnych typów zadrzewień - zadrzewienia pomiarów biometryczne drzew: wysokości i obwodu pnia alejowe są szczególnie narażone na przekształcenia antro- na wysokości pierśnicy. Rozmiary drzew klasyfikowano pogeniczne [5, 6]. Na skutek nasilającego się ruchu samo- do ochrony prawnej w formie pomników przyrody według chodowego wiele z nich ulega wycięciu przy poszerzaniu Kasprzaka [8]. Analizowano także wpływ czynników ne- części jezdnej lub jest dewastowana na skutek nasilające- gatywnych i ich skutki m.in.: urazy mechaniczne drzew go się zanieczyszczenia i urazów mechanicznych [7, 11]. powstałe na skutek niewłaściwej pielęgnacji lub wypad- 209 ków samochodowych czy też dewastacji (ślady podpaleń, były małe (tab. 1), co nie pozwalało kwalifikować takich celowe kaleczenie pnia) [4]. Za Liżewską i Zwierowicz [12] alei do ochrony prawnej. Niektóre aleje zostały wycięte, w oceniono stan zachowania alei: zwarta (gdy 100-80% dłu- innych odnotowano znaczne luki. gości alei stanowią zadrzewienia), przerzedzona (80-60%), Obserwacje terenowe wykazały, że z zaproponowanych aleja wycięta (<20%). Stan zachowania drzew określono do ochrony alei w waloryzacjach przyrodniczych gmin [16, według skali: b. dobry (brak uszkodzeń drzew), dobry (po- 24] w gminie Dobrzany żadna z alei nie zachowała swoich jedyncze okazy drzew z uszkodzeniami pni), dostateczny walorów przyrodniczych, predestynujących do ochrony (połamane konary, miejscami uszkodzenia kory pnia u prawnej, a w gminie Suchań jedynie dwie aleje zakwalifi- podstawy), zły (połamane konary, boczne konary popodci- kowano do ochrony prawnej w formie pomnika przyrody nane, uszkodzenia kory pnia na dużych powierzchniach u - aleja nr 15 i 16 (tab. 2). Także stan zdrowotny pojedyn- licznych okazów drzew, naroślą rakowe) [12]. Strefę przy- czych drzew lub małe wymiary nie pozwoliły wytypować droża, w której znajdowały się drzewa podano za Wróbel poszczególnych okazów do ochrony prawnej. [26]: a – pobocze przylegające bezpośrednio do krawędzi jezdni, b – część środkowa przydroża, c – przydrożny rów, Dyskusja d – skarpa. Nazewnictwo drzew i krzewów podano za Sene- W obu badanych gminach Dobrzany i Suchań z 16 pro- tą i Dolatowskim [19]. ponowanych do ochrony alei aż 14 charakteryzowało się złym stanem zachowania. Niezadowalający Tabela 1 stan zachowania alei spowodowany był se- lektywną wycinką drzew. Aleje były znacz- Udział procentowy zaistniałych przekształceń w alejach przydrożnych [%] nie przerzedzone lub wręcz całkowicie Table 1. Percentage contribution of transformations in roadside afforestation [%] wycięte. O ich poprzedniej obecności świad- Gmina Przekształcenia Transformation czyły jedynie pojedyncze okazy drzew (aleje commune Duże Large nr: 7, 121 13). Niekiedy usuwano wszelkie pozostałości alei (aleja nr 2). Najczęściej wy- wycinka wycinka zły stan Małe drzew alei małe obwody zdrowotny cinano gatunek, który wcześniej był współ- cutted of a part smali drzew tworzącym aleję (aleje nr: 10-12). Wycinka down of the circumference bad health trees alley state of trees small przyczyniała się do zmiany liczby gatunków Dobrzany 62 25 50 0 0 dominujących w nasadzeniu: wielogatunko- Suchań 12 12 38 12 25 wa aleja stała się jednogatunkową (aleje nr: 2, 11 i 14) lub dwugatunkową (aleja nr 4), a dwugatunkową jednogatunkową (nr: 31 15). Czasem Wyniki badań ubytki drzewostanu zastępowano nowymi nasadzeniami Na terenie gmin Dobrzany i Suchań w waloryzacjach (aleje nr: 4, 6 ł 8) lub następował rozwój warstwy podszy- przyrodniczych, przeprowadzonych pod koniec lat 90. XX tu: Crataegus monogyna i Sambucus nigra (w alei nr 2 i w. [16, 24], zaproponowano do ochrony w formie pomnika 11), Crataegus monogyna, Ligustrum vulgare i Prunus spi- przyrody po 8 alei. Łączna długość badanych alei wyniosła nosa (w alei nr 6), Crataegus monogyna, Sambucus nigra i 9 270 m. Badania terenowe wykazały, że buduje je 15 ga- Prunus cerasus (w alei nr 7) czy Populus tremula (w alei nr tunków drzew: klon zwyczajny Acer platanoides, kasztano- 9). Źle wykonane zabiegi pielęgnacyjne bardzo oszpecały wiec zwyczajny Aesculus hippocastanus, brzoza brodawko- drzewa, tym procederom poddano głównie Aesculus hip- wata Betula pendula, głógjednoszyjkowy Crataegus mono- pocastanus (aleje nr: 7, 13, 14 i 16). gyna (notowano również w formie krzewu), buk zwyczajny Choć badane aleje były głównie zlokalizowane wzdłuż Fagus syhiatica, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, topola śródpolnych, nieutwardzonych dróg (60%) i nienarażone czarna Populus nigra, t. osika P. tremula, dąb szypułkowy tym samym na zanieczyszczenia związane z intensywnym Quercus robur, grusza pospolita Pyrus communis, wiśnia ruchem samochodów, to jednak stwierdzano w nich zły zwyczajna Prunus cerasus, śliwa tarnina P. spinosa (noto- stan zdrowotny drzew: połamane lub bardzo mocno popod- wano również w formie krzewu) robinia akacjowa Robinia cinane konary boczne, a na dużych powierzchniach pni pseudoacacia, wierzba biała Salix alba i dziki bez czarny obserwowano uszkodzenia kory. Niezadowalający stan Sambacus nigra oraz krzew ligustr pospolity Ligustrum zdrowotny drzew mógł być wynikiem ich bliskiego usytu- vulgare. Spośród gatunków tworzących aleje najczęściej owania przy pasie jezdnym (80%), za wyjątkiem alei nr 15, występowały/współwystępowały: Populus nigra, Salix gdzie drzewa występowały na skarpie rowu (jednakże była to aleja przy drodze asfaltowej). Przy manewrach czy też alba i Quercus robur (każdy w czterech alejach). przy zwykłym korzystaniu z drogi przez maszyny rolnicze W czasie badań, stwierdzono, że stan zdrowotny wielu (średnia szerokość nawierzchni wynosiła ok. 3 m) nastę- drzew był zły, a większości drzew okazałych (>4,0 m obwo- powało uszkadzanie pni i bocznych konarów. Niektóre ga- du) - bardzo zły.