Religie W Dialogu Kultur
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
RELIGIE W DIALOGU KULTUR I Organizatorzy: Polskie Towarzystwo Religioznawcze Uniwersytet Mikołaja Kopernika Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych Wydział Nauk Pedagogicznych Wydział Teologiczny Fundacja Societas et Ius RELIGIE W DIALOGU KULTUR RELIGIONS IN THE DIALOGUE OF CULTURES V Międzynarodowy Kongres Religioznawczy Toruń 14-16 września 2017 Pod redakcją Marka Szulakiewicza Toruń 2017 Recenzent Prof. dr hab. Zbigniew Karpus Projekt okładki: Marta Grzywińska, Jele Skład: Tomasz Borkowski Dofinansowano ze środków Gminy Miasta Toruń oraz Dziekana Wydziału Nauk Pedagogicznych Patronat nad V Międzynarodowym Kongresem Religioznawczym objęli: Prezydent Miasta Torunia, Pan Michał Zaleski Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Pan Piotr Całbecki Wojewoda Kujawsko-Pomorski, Pan Mikołaj Bogdanowicz ISBN 978-83-945490-0-8 Spis treści Wstęp Marek Szulakiewicz, Ks. Piotr Roszak Religie w dialogu kultur - zaproszenie na kongres ��������������������������������������� 11 Jerzy Kojkoł Idea Kongresu ����������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Jerzy Kojkoł Idea of Congress ������������������������������������������������������������������������������������������� 15 Część pierwsza Dialog i religie Marek Szulakiewicz Od postmodernizmu do epoki neoreligijnej: trudne i łatwe powroty religii ������ 21 José Ramón Villar Iglesia Católica, libertad religiosa y democracia pluralista �������������������������� 43 Marek Szulakiewicz Dialogue, religion, culture – a return to religion in culture of isolation ������� 57 Tomasz Polak Religie w dialogu. Czy można przekraczać granice? ����������������������������������� 65 Ks. Piotr Moskal Aksjologia religii a rozumienie kultury i cywilizacji ������������������������������������������������������������� 79 Karol Toeplitz Wyjście (ucieczka?) z Egiptu ����������������������������������������������������������������������� 89 Henryk Machoń Friedrich D. E. Schleiermacher: Reforma(cja) jako droga ku religii we- wnętrznej ����������������������������������������������������������������������������������������������� 101 Część druga Program V Międzynarodowego Kongresu Religioznawczego/ Program of the 5th International Congress of Religions 1. Ramowy program kongresu/ Programme schedule ������������������������������������ 119 2. Programy i streszczenia sesji plenarnych/ Programs and abstracts of plenary sessions: Pierwsza sesja plenarna/ First Plenary session: Protestantyzm – Religia – Wolność/ Protestantism - Religion - Freedom ����������������������������������� 125 Druga sesja plenarna/ Second Plenary session: Religia - Nauka - Dialog/ Religion - Science - Dialogue ������������������������������������������������������������ 130 Trzecia sesja plenarna/ Third Plenary session: Współczesne imitacje religii/ Contemporary imitations of religion ��������������������������������������������������� 133 Dyskusja panelowa/ Panel Discussion: Religie w kulturze współczesnej/ Religions in contemporary culture ������������������������������������������������������ 136 3. Programy i streszczenia sekcji/ Programs and section summaries Sekcja I: Dziedzictwo kulturowe reformacji/ Culturalheritage of the Refor- mation ������������������������������������������������������������������������������������������������� 137 Sekcja II: Reformacja – oświata i kształcenie/ Reformation education and learning ����������������������������������������������������������������������������������������������� 143 Sekcja IV: Nowe problem filozofii religii/ New problems of philosophy of religion ������������������������������������������������������������������������������������������������ 150 Sekcja V: Historia i teoria religii/ History and theory of religion ��������������� 155 Sekcja VI: Aksjologia religii/ Axiology of religion ������������������������������������ 160 Sekcja VII: Antropologia religii/ Anthropology of religion ����������������������� 163 Sekcja VIII: Religia i nauka/ Religion and science ������������������������������������ 169 Sekcja IX: Religijność Europy i świata/ Religiosity of the Europe and of the world ��������������������������������������������������������������������������������������������������� 175 Sekcja X: Socjologia religii/ Sociology of religion ������������������������������������ 178 Sekcja XI: Religie w poszukiwaniu nowej duchowości/ Religions in search of new spirituality ������������������������������������������������������������������������������� 182 Sekcja XII: Edukacja religijna dla kultury dialogu/ Religious education for the culture of dialogue ����������������������������������������������������������������������� 190 Sekcja XIII: Religie Wschodu i Zachodu. Interakcje/ Religions of the East and the West. Interactions ������������������������������������������������������������������ 210 Sekcja XIV: Muzułmanie w Europie i Ameryce. Nowe prądy w myśli muzułmańskiej/ Muslims in Europe and America. New directions in the Muslim thought ���������������������������������������������������������������������������������� 216 Sekcja XV: Religia a polityka/ Religion and politics ��������������������������������� 221 Sekcja XVI: Dialog międzyreligijny/ Interreligiouse dialogue ������������������ 234 Sekcja XVII: Biblia w dialogu kultur i wyznań / Bible in the dialogue of cul- -tures and of confessions ��������������������������������������������������������������������� 239 Sekcja XVIII: Badania nad językiem religijnym/ The study on religious language ���������������������������������������������������������������������������������������������� 242 Sekcja XIX: Religie a wychowanie do dialogu/ Religions and education for dialogue ����������������������������������������������������������������������������������������������� 248 Sekcja XXI: Media a religia/ Religion and media �������������������������������������� 263 Sekcja XXII: Poezja a religia/ Religion and poetry ����������������������������������� 270 Sekcja XXIII: Mythological and religious motives in world cultures �������� 280 Sekcja XXIV: Metafizyka religii/ Metaphysics of religion ������������������������ 283 4. Lista uczestników/ List of participants �������������������������������������������������������� 289 WSTĘP Wstęp 11 Marek Szulakiewicz Ks. Piotr Roszak Religie w dialogu kultur - zaproszenie na kongres Odkrycie dialogu dla religii nie było doświadczeniem łatwym. Nie było łatwo do- strzec, że wśród źródeł doświadczenia religijnego może być umieszczona również „inna reli- gia” i jej wyznawca. Właśnie ta przemiana prowadziła do dialogu w obrębie religii. Określiła ona też dwojakie jego oblicze. Po pierwsze, przemiana ta ukazała możliwość dialogu między religiami i na taki dialog zezwalała. Skoro spotkanie z inną religią może być źródłem wła- snego przeżycia religijnego, to nie można już stwarzać barier przeciwko takim spotkaniom. Po drugie jednak - i ważniejsze - przemiana ta zmieniała charakter samego doświadczenia religijnego: religię w zamknięciu zmieniała w religię jako dialog. W tym ujęciu nie tylko religia jest dialogiem, lecz samo podejmowanie dialogu ma wiele z aktu religijnego. Odkrycie dialogu dla religii doprowadziło przede wszystkim do tego, że pragnie- nie dialogu zaczęło ożywiać świat religii, stwarzając nowy klimat zaufania, otwarcia i bra- terstwa. Do tego doszedł jeszcze pluralizm kulturowy, który spór i kłótnię chciał uczynić niewłaściwym środkiem wzajemnego zwracania się do siebie. Lecz dialog religii nie jest sprawą łatwą. Łatwo się bowiem zezwala na dialog w odniesieniu do rzeczy doczesnych. Tu rzecz dotyczy jednak czegoś innego, chodzi o dialog w sprawach najważniejszych. Często w przeszłości wydawało się, że pewien konkretny sposób wyrażenia tego, co ostateczne, musi negować wszelkie inne formy tego wyrazu. Z drugiej strony obecny tu był również jakiś lęk przed tym, że mogłyby być prawdziwe inne religijne doświadczenie niż „moje” i „mojej religii”. To właśnie czyniło dialog w tym obszarze niemożliwym, a nawet każdą próbę idącą w tym kierunku, uznawało za bałwochwalstwo. Lecz właśnie dialog religii kwestionuje samowystarczalność jakiejś religii. Z walki, opozycji i często wrogiego nastawienia domaga się postawy rozmowy. Dialog taki wymaga nie tylko uczenia się rozumienia innych, ale przede wszystkim przełamywania wła- snego zamknięcia religijności, które z kolei często utożsamiane jest z groźbą utraty własnej tożsamości. Wymaga on też dostrzeżenia, że religia nie jest przede wszystkim myślowym systemem, zaś dialog nie może oznaczać tylko intelektualnej dyskusji. Religia angażuje ca- łego człowieka i to samo musi czynić dialog religijny. Często zatem w przeszłości dialog re- ligijny przybierał formę pozorną w myśl starej maksymy: „mądrze jest pozwolić się czasem pouczyć przez nieprzyjaciela”. W tej postawie zamiast współpracy i dialogu mieliśmy do 12 V Międzynarodowy Kongres Religioznawczy czynienia z zamknięciem i wrogością. Prawdziwy dialog religijny wymaga jednak wolności religijnej i prawa do publicznego świadectwa dla każdej religii. To trudny wymóg i on też stał często na przeszkodzie religijnego otwarcia. Nie tylko jednak formalizm stoi na przeszkodzie dialogu religijnego i nie tylko z tego powodu dialog w religii jest sprawą trudną. Jak nigdzie indziej chodzi w nim bowiem o to, aby przez dialog zmieniać samych siebie. Wymaga on więc nie tylko uznania, iż inna religia mówi „w dobrej wierze”, lecz przede wszystkim dobrego rozeznania we własnej wie- rze i religijności. Nie ma dialogu religijnego bez tej gotowości do określenia i zrozumienia siebie