Miasto I Gmina MOSINA Woj

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasto i gmina MOSINA woj. wielkopolskie

Opracowanie:

mgr Andrzej Rybczy ński biegły nr 0064, Wojewody Wielkopolskiego, w zakresie ocen oddziaływania na środowisko

mgr Gabriela Harke

mgr in Ŝ. arch. Anna Maj

egz. 1

Pozna ń, wrzesie ń 2oo9 SPIS TRE ŚCI

1. PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA 4 w tym informacje o zawarto ści, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powi ązaniach z innymi dokumentami propozycje dotycz ące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowie ń projektowanego dokumentu oraz cz ęstotliwo ści jej przeprowadzania 2. ZAKRES OPRACOWANIA ORAZ WYKORZYSTANE MATERIAŁY 6 w tym informacje o metodach zastosowanych przy sporz ądzaniu prognozy 3. CHARAKTERYSTYKA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 8 Ukształtowanie powierzchni 8 Budowa geologiczna, warunki geologicznogruntowe 9 Surowce mineralne 10 Wody powierzchniowe, podziemne i gruntowe 10 Gleby 13 Klimat 13 Szata roślinna i świat zwierzęcy 15 Walory przyrodniczokrajobrazowe 18 4. WPŁYW DOTYCHCZASOWEGO ZAGOSPODAROWANIA TERENU NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE – OCENA STANU ŚRODOWISKA 21 w tym ocena stanu środowiska na obszarach obj ętych przewidywanym znacz ącym oddziaływaniem 5. PROJEKTOWANE PRZEZNACZENIE TERENU 24 w tym cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu mi ędzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu oraz sposoby, w jakich cele te i inne problemy środowiska zostały uwzgl ędnione podczas opracowywania dokumentu Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie 24 Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego (w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie) 26 Przewidywane przekształcenia środowiska 30 Skutki nie uchwalenia studium 40 w tym potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu 6. PROGNOZA ZMIAN W ŚRODOWISKU (OCENA ODDZIAŁYWANIA USTALEŃ STUDIUM NA ŚRODOWISKO) 41 w tym oddziaływanie bezpo średnie, po średnie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na: Wykorzystanie walorów i zasobów środowiska 42 RóŜnorodność biologiczna 42 Wpływ ustaleń studium na obszary chronione 43 Oddziaływanie ustaleń studium na florę i faunę 45 Wpływ studium na zdrowie ludzi 46 Przekształcenia powierzchni ziemi 46 Wpływ ustaleń studium na zmianę warunków gruntowowodnych 47 Wpływ studium na wody powierzchniowe i podziemne 47 Przekształcenia gleb 48 Klimat lokalny i stan higieny atmosfery 49 w tym informacje o mo Ŝliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko Wytwarzanie odpadów 52 Wpływ projektowanego zagospodarowania na zabytki i dobra materialne 53 Przewidywane skutki oddziaływania studium na całokształt . środowiska przyrodniczego 53

2 7. ROZWIĄZANIA MINIMALIZUJĄCE NEGATYWNE SKUTKI ODDZIAŁYWANIA STUDIUM NA ŚRODOWISKO 56 maj ące na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensacj ę przyrodnicz ą negatywnych oddziaływa ń na środowisko, mog ące by ć rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególno ści na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralno ść tego obszaru w tym propozycje dotycz ące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowie ń projektowanego dokumentu oraz cz ęstotliwo ści jej przeprowadzania oraz ewentualne rozwi ązania alternatywne do rozwi ąza ń zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru wzgl ędnie wyja śnienie braku rozwi ąza ń alternatywnych (ze wskazaniem napotkanych trudno ści, wynikaj ących z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy) 8. OCENA ROZWIĄZAŃ FUNKCJONALNOPRZESTRZENNYCH, PODSUMOWANIE I WNIOSKI 58 STRESZCZENIE 66

ZAŁĄCZNIKI: Ograniczenia dla zainwestowania i zagospodarowania Tło przyrodnicze 1 : 1oo ooo Wybrane tereny nowego (w większości) zagospodarowania przestrzennego 1 : 1o ooo (wydruk w zmniejszeniu) Ocena przydatności terenu dla lokalizacji pola golfowego 1 : 5 ooo

3 1. PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA

Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko ustale ń zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Mosina, w ywołanej uchwał ą nr XII/61/07, Rady Miej- skiej w Mosinie, z 26 kwietnia 2007 r.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest ustawowo usankcjonowanym elementem planowania strategicznego, zwi ązanym z ustaleniem ram przyszłego rozwoju i funkcjonowania gminy. Jego celem jest zatem okre ślenie polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. W przypadku gminy Mosina było to szczególnie trudne, wymagało bowiem wypracowania kompromisu pomi ędzy ochron ą jej niezwykle wysokich walorów przyrodniczo-krajobrazowych a rosn ącymi potrzebami budowlanymi i inwestycyjnymi.

Obowi ązuj ące Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Mosina zostało sporz ądzone dziesi ęć lat temu. W mi ędzyczasie dokonano w nim kilku zmian, dotycz ących głównie cz ęś ci Czapur, Rogalina i Borkowic. Obecn ą zmian ą obj ęte s ą tereny poło Ŝone w granicach administracyjnych gminy Mosina.

Skutki projektowanej zmiany studium b ędą weryfikowane na bie Ŝą co, m.in. przy sporz ądzaniu planów miejscowych oraz podczas codziennej obser- wacji procesów zachodz ących w środowisku.

4 Prognoza oddziaływania na środowisko jest drugim, obok opracowania ekofizjograficznego, wymaganym ustawowo dokumentem planistycznym, wpro- wadzonym ustaw ą, z 27 kwietnia 2001 r., Prawo ochrony środowiska. Jej zakres, tryb opiniowania oraz przyj ęcia dokumentu zawiera ustawa z 3 pa ździer- nika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na śro- dowisko – Dz. U. nr 199, poz. 1227) a precyzuj ą pisma Regionalnego Dyrekto- ra Ochrony Środowiska w Poznaniu (nr RDO Ś-30-OO.III-7041-163/08/mm, z 16 grudnia 2008 r.) oraz Pa ństwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego ( nr NS-72/1-19/09 z 7 stycznia 2009 r.). Prognoza do projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest cz ęś ci ą strategicznej oceny oddziaływania na środowi- sko, jednego z głównych narz ędzi realizacyjnych zasady zrównowa Ŝonego rozwoju. Idea zrównowa Ŝonego rozwoju, najpełniej odzwierciedlona w tzw. Strategii Lizbo ńskiej (przyj ętej w 2000 roku), nale Ŝy do podstawowych zasad tworzenia i wdra Ŝania polityk wspólnotowych, okre ślonych w traktacie usta- nawiaj ącym Wspólnot ę Europejsk ą. Prognoza oddziaływania na środowisko nie stanowi wył ącznie koreferatu do przedstawionego studium czy planu, dotyczy bowiem całego procesu plani- stycznego. Pozwala to, we wszystkich fazach planowania, uwzgl ędni ć wzajemne relacje pomi ędzy uwarunkowaniami przyrodniczymi a przyj ętymi rozwi ąza- niami planistycznymi. Skuteczno ść realizacji polityki ekologicznej pa ństwa, opartej na zasadach zrównowa Ŝonego rozwoju, w du Ŝej mierze zale Ŝy bowiem od racjonalnego zagospodarowania przestrzennego kraju, regionów i poszcze- gólnych gmin. Polityka proekologiczna powinna uzyska ć akceptacj ę lokalnej społeczno ści. Słu Ŝą temu m.in. opracowanie ekofizjograficzne i prognoza od- działywania na środowisko – dokumenty wzbogacaj ące miejscowe planowanie przestrzenne o tre ści ekologiczne, wykładane do publicznego wgl ądu.

Celem prognozy jest okre ślenie przewidywanych skutków przyrodniczych projektowanego przeznaczenia terenu, w odniesieniu do poszczegól- nych elementów środowiska oraz środowiska jako cało ści, a zwłaszcza jego prawidłowego funkcjonowania.

5 Podstaw ą opracowania prognozy s ą obowi ązuj ące ustawy i rozporz ądzenia, przede wszystkim: - Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska - tekst jednolity (Dz.U. nr 25/2008, poz. 150), - Ustawa z 27 lipca 2001 o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100, poz. 1085), - Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80, poz. 717, z pó źniejszymi zmianami), - Ustawa z 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowi- sko (Dz. U nr 199, poz. 1227), - Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane - tekst jednolity (Dz.U. nr 156/2006, poz. 1118), - Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne - tekst jednolity (Dz.U. nr 239/2005, poz. 2019), - Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - tekst jednolity (Dz.U. nr 151/2009, poz. 1220), - Ustawa z 28 wrze śnia 1991 r. o lasach - tekst jednolity (Dz.U. nr 45/2005, poz. 435), - Ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych - tekst jednolity (Dz.U. nr 121/2004, poz. 1266, z pó źniejszymi zmianami), - Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach - tekst jednolity (Dz. U. nr 39/2007, poz. 251), - Rozporz ądzenie MO ŚZNiL z 3 marca 2008 r., w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. nr 47, poz. 281), - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych po- ziomów hałasu w środowisku (Dz.U. nr 120, poz. 826), - Rozporz ądzenie Rady Ministrów z 21 sierpnia 2007 r., zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęcia do sporz ądzenia raportu oddziaływania na środowisko (Dz.U. nr 158, poz. 1105), - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 27 pa ździernika 2008 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. nr 198, poz. 1226), - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt wymagaj ących ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz.U. nr 94, poz. 795)

2. ZAKRES OPRACOWANIA ORAZ WYKORZYSTANE MATERIAŁY

Sporz ądzenie prognozy poprzedzone zostało wykonaniem opracowania ekofizjograficznego (Pracownia Geologiczno-Kartograficzna w Poznaniu, 2008) dla całego obszaru obj ętego niniejsz ą zmian ą studium, rozpoznaj ącego

6 uŜytkowanie terenu, wzajemne relacje pomi ędzy elementami środowiska, jego aktualny stan oraz podatno ść na degradacj ę. Analizuj ąc przedstawiony projekt studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, w sporz ądzanej prognozie, wskazano potencjalne zagro Ŝenia oraz przedstawiono rozwi ązania minimalizuj ące negatywny wpływ ww. dokumentu na środowisko. Okre ślono mo Ŝliwo ści podniesienia kondycji i sprawno ści funkcjonowania systemów przyrodniczych. Spo śród dost ępnych materiałów archiwalnych i publikacji szczególnie pomocne były: - Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gm. Mosina. WBPP- Pozna ń, 1998 - Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (uchwała nr XLII/628/2001 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z 26 listopada 2001 r.) - Program Ochrony Środowiska dla gminy Mosina na lata 2004-2008. Stowarzyszenie „Partnerzy dla Samorz ądu”, Puszczykowo 2004 - Zdj ęcia lotnicze terenu gm. Mosina. Studio Foto-Video ZET, Zbigniew Tomczak ; Piła 2006-2007 - Opracowanie ekofizjograficzne do zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gm. Mosina. Pracownia Geologiczno-Kartograficzna, Pozna ń 2008 - Studium okre ślaj ące obszar bezpo średniego zagro Ŝenia powodzi ą dla rz. Warty. Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Poznaniu - Dokumentacja hydrogeologiczna stref ochronnych uj ęcia wody dla m. Poznania w rejonie Mosina- Krajkowo wraz z projektem prac geologicznych zwi ązanych z kompleksowym monitoringiem lokalnym. BSiBHiG HYDROCONSULT, Pozna ń 2002 - Plany urz ądzania lasów: Nadl. Babki, Nadl. Konstantynowo i WPN, na okres 1998 – 2007. BULi GL, O/Pozna ń 1999 - P. Wylegała, St. Ku źniak, P. Dolata; Obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie woj. wielkopolskiego (przygotowane na zlecenie WBPP). Pozna ń 2008 - Ekologiczna sie ć Natura 2000 – problem czy szansa; pr. zb. pod red. M. Makomaskiej - Juchiewicz i St. Tworka . IOP PAN, Kraków 2003 - Koncepcja krajowej sieci ECONET-Polska; pr. zb. pod red. A. Liro ; Fundacja IUCN, Warszawa 1998 - Geoekosystem Wielkopolskiego Parku Narodowego jako obszaru chronionego podlegaj ą- cego antropopresji; pr. zb. pod red. L. Kozackiego . Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Pozna ń 1994 - J. Łojko i J. St ępie ń. Zarys dziejów Mosiny i okolic (do 1945 r.). Wydawnictwo ALPIM, Mosina 1992

7 - Problematyka przyrodnicza w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. pr. zb. pod red. M.Teisseyre-Sierpi ńskiej. IGPiK -Warszawa 1997 - Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w roku 2003. WIO Ś, Pozna ń 2004 - Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w roku 2007. WIO Ś, Pozna ń 2008 - Regiony klimatyczne Polski (wg W. Okołowicza); mat. szkol. GEOPROJEKT, Warszawa, 1982 - Atlas klimatu województwa wielkopolskiego; pr. zb. pod red. R. Farata . IMGW, Pozna ń 2004 - Podział hydrograficzny Polski 1:200 000. IMGW, Warszawa 1980-83 - Potencjalna ro ślinno ść naturalna Polski 1:300 000; IGiPZ PAN, Warszawa 1995 - Mapa morfologiczna Ni Ŝ. Wielkopolskiej 1:100 000, B. Krygowskiego - Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000, ark. Mosina. GEOMAT - Pozna ń 2001 - Mapa sozologiczna Polski 1:50 000, ark. Mosina. GEOMAT – Pozna ń, 2004 - Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin; IUNG, Puławy 1981 - Mapa glebowo-rolnicza 1:25 000. IUNiG, Puławy - Mapy przegl ądowe siedliski i drzewostanów WPN, Nadl. Konstantynów i Nadl. Babki (stan na 01.01.1998 r.); RDLP, Pozna ń 1999

Prognoz ę oddziaływania studium na środowisko przedstawiono w zakresie, jaki umo Ŝliwia obecny stan informacji o środowisku przyrod- niczym oraz przewidywanym zainwestowaniu i zagospodarowaniu terenu. W toku sporz ądzania opracowania posłu Ŝono si ę przede wszystkim metod ą indukcyjno-opisow ą, polegaj ącą na ł ączeniu w logiczn ą cało ść zebra- nych informacji o środowisku i mechanizmach jego funkcjonowania.

3. CHARAKTERYSTYKA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Szczegółow ą charakterystyk ę i ocen ę stanu środowiska omawianego terenu zawiera wspomniane wy Ŝej opracowanie ekofizjograficzne.

Ukształtowanie powierzchni jest zró Ŝnicowane. Według regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego gm. Mosina le Ŝy na styku pi ęciu mezore- gionów: Pojezierza Pozna ńskiego, Pojezierza Gnie źnie ńskiego i Pozna ńskiego Przełomu Warty, wchodz ących w skład makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego oraz Kotliny Śremskiej i Doliny Środkowej Obry, b ędących cz ęś ci ą Pradoliny Warcia ńsko-Obrza ńskiej (Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej).

8 W hipsometrii okolic Mosiny zaznacza si ę zatem wyra źny podział na obszary płaskie i pagórkowate, b ądź charakterystycznie zorientowane elewacje i depresje, wyznaczaj ące główne jednostki orograficzne. Rze źba terenu jest wynikiem intensywnego rozci ęcia wysoczyzny morenowej przez rynny lodowcowe oraz doliny wód roztopowych. Jej szkielet tworz ą wspomniane elewacje i obni Ŝe- nia, w obr ębie których wyst ępuj ą formy drobniejsze, zró Ŝnicowane genetycznie. Ró Ŝnica wysoko ści pomi ędzy najwy Ŝej poło Ŝonym punktem terenu – kulminacj ą wzgórza morenowego w Po Ŝegowie (ca 132 m n.p.m.) a korytem Warty w północnej cz ęś ci terenu (około 52.9 m n.p.m.) si ęga niemal 80 m.

Budowa geologiczna okolic Mosiny jest dobrze udokumentowana. Seria utworów trzeciorz ędowych neogenu, w zachodniej cz ęś ci gminy charakteryzuje si ę szczególnie du Ŝą mi ąŜ szo ści ą w ęgla brunatnego (tzw. Rów Pozna ński). Strop iłów plioce ńskich nie wykazuje tak du Ŝych deniwelacji i znajduje si ę na rz ędnych ca 10-30 m n.p.m., stanowi ąc bezpo średnie podło Ŝe czwartorz ędu. Czwartorz ęd reprezentowany jest przez utwory akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej, jeziornej i rzecznej. Ich sedymentacja trwała od zlodowacenia środkowopolskiego po holocen. Na obszarze wysoczyznowej, wschodniej (i miejscami zachodniej) cz ęś ci terenu dominuje glina zwałowa z okresu zlodowacenia bałtyckiego - faza leszczy ńska i środkowopolskiego. Rozdzielaj ąca obie gliny seria piaszczysto- Ŝwirowych osadów interglacjalnych odsłoni ęta jest na zboczu wysoczyzny, m.in. w obr ębie du Ŝych rozci ęć erozyjnych strefy kraw ędziowej. Dolin ę Warty wypełnia gruba pokrywa piaszczystych osadów rzecznych i wodnolodowcowych, na stropie których miejscami zostały odło Ŝone rzeczno-bagienne utwory organiczne.

Warunki gruntowe podło Ŝa okre ślono na podstawie mapy glebowo- rolniczej, analizy wyników własnych bada ń i prac terenowych, materiałów archiwalnych oraz prac kameralnych. Grunty rodzime zalegaj ące w badanym podło Ŝu reprezentowane s ą przez: - holoce ńskie grunty organiczne (torfy, namuły, gytie) i próchniczne (muły i piaski) akumulacji rzeczno-bagiennej; - plejstoce ńskie grunty spoiste i mało spoiste o charakterze zastoiskowym (mułki), obecne miejscami w postaci soczew i przewarstwie ń, w śród wod-

9 nolodowcowych piasków terasy nadzalewowej Warty; - wyst ępuj ące w zachodniej cz ęś ci terenu, mineralne piaski i Ŝwiry moren czołowych, z reguły średniozag ęszczone i zag ęszczone; - gliny morenowe buduj ące obszary wysoczyznowe wschodniej cz ęś ci gminy, głównie twardoplastyczne i półzwarte, niekiedy przykryte cienk ą warstw ą piasków pokrywowych (peryglacjalnie przeobra Ŝonych).

Generalnie, jedynie pierwsza grupa to grunty nieprzydatne lub mało przydatne dla zabudowy. Pozostałe odznaczaj ą si ę wystarczaj ąco dobrymi parametrami geo- technicznymi dla posadowie ń typowych budynków mieszkalnych, jedno- i wielo- rodzinnych oraz obiektów u Ŝyteczno ści publicznej. Miejscami powodem ogranicze ń dla zabudowy s ą równie Ŝ współczesne procesy geodynamiczne.

Gmina jest obszarem zasobnym w surowce mineralne. Kopalin ą podsta- wow ą jest, wyst ępuj ący w tzw. Rowie Pozna ńskim, w ęgiel brunatny. Ale pokłady węgla zalegaj ą gł ęboko. Obecnie stosowany, odkrywkowy system eksploatacji wymagałby olbrzymiej ingerencji w środowisko i usuni ęcia blisko 250 m nadkładu. W najbli Ŝszej przyszło ści zło Ŝe nie jest zatem przewidziane do eksploatacji. Spo śród kopalin pospolitych najwi ększe znaczenie maj ą: - surowce ilaste ceramiki budowlanej w rejonie Mosiny i Dymaczewa (obecnie nie eksploatowane), - kruszywo naturalne, eksploatowane w kilku miejscach (wyznaczone obszary górnicze zło Ŝa: Daszewice-Babki, Daszewice oraz Krosno-Borkowice ), - piaski kwarcowe, do produkcji cegły wapienno-piaskowej, wydobywane w śabinku. Niedu Ŝe powierzchnie zajmuj ą holoce ńskie torfy (o zasobach szacun- kowych), ale ich ewentualne wydobycie wykluczaj ą wzgl ędy ekologiczne.

Wody powierzchniowe rozmieszczone s ą nierównomiernie. Strefami ich koncentracji s ą doliny Warty i Kanału Mosi ńskiego a ści ślej ich terasy zalewowe. Obszary pozadolinne (w tym wypadku terasy nadzalewowe i wysoczyzna) s ą niemal bezwodne. Gmina Mosina poło Ŝona jest w cało ści w dorzeczu Warty, przy czym odwadnianie jej terenu odbywa si ę w wielu kierunkach, w du Ŝej mierze za po-

10 średnictwem Kanału Mosi ńskiego, zbieraj ącego wody z południowo-zachodniej cz ęś ci gminy oraz Kopli (Głuszynki) – prawego dopływu Warty, odwadniaj ące- go stref ę zboczow ą wysoczyzny w północno-wschodniej cz ęś ci terenu. Podobnie, jak wi ększo ść rzek na obszarze kraju, równie Ŝ wy Ŝej wymienione charakteryzuje śnie Ŝno-deszczowy ustrój zasilania z jednym maksimum i jednym minimum w ci ągu roku. Stany wysokie, zwi ązane głównie z wio- sennymi roztopami wyst ępuj ą z reguły w lutym-marcu (wezbrania opadowe zdarzaj ą si ę rzadziej, na ogół w lipcu-sierpniu), po czym nast ępuje szybkie przej ście do długich letnio-jesiennych stanów ni Ŝówkowych. Obszar gm. Mosina to około 253 - 280 km biegu rz. Warty. Coroczne wezbrania rzeki podtapiaj ą głównie górn ą (do uj ścia Kanału Mosi ńskiego) cz ęść jej terasy zalewowej, wlewaj ąc si ę do licznych starorzeczy. Rz ędne SWW to odpowiednio: 56.0 m n.p.m. (na 253 km rzeki) i 60.0 n.p.m. (280 km) a wody o prawdopodobie ństwie wyst ąpienia p = 1%, czyli tzw. wody stuletniej: ca 58.8 i 61.8 m n.p.m. Najwi ększymi zbiornikami wód stoj ących s ą jeziora skupione na obrze Ŝach wzgórz morenowych w zachodniej cz ęś ci gminy: Jezioro Łódzko-Dymaczewskie o powierzchni 125,7 ha (długo ść 3 830 m, maksymalna szeroko ść 510 m, gł ębo- ko ść maksymalna wynosi 9,3 m a średnia 3,6 m), Jezioro Góreckie (97,4 ha), Jezioro Budzy ńskie (11 ha) oraz Jezioro Kociołek (4.3 ha).

Wody podziemne gminy nale Ŝą do dwóch głównych zbiorników wód podziemnych w strukturach czwartorz ędowych (GZWP nr 144 – Wielkopolskiej Doliny Kopalnej i GZWP nr 150 – Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej), obj ętych re Ŝimem wysokiej ochrony (OWO). W rejonie Mosina-Krajkowo te dwa zbiorniki nakładaj ą si ę tworz ąc wysokowydajn ą, piaszczysto- Ŝwirow ą struktur ę wodono śną, obj ętą najwy Ŝsz ą ochron ą (ONO). Dlatego południowa cz ęść gminy to obszar zasobowy uj ęcia wody „Mosina-Krajkowo”, zaopatruj ącego w wod ę aglomeracj ę pozna ńsk ą. Składa si ę ono z dwóch barier studni: terasowej i brze- gowej. Wydajno ść całego uj ęcia wynosi 178 tys. m 3/d, przy depresji s = 2,9 m. Pobór wody dla Poznania i Mosiny si ęga 120-140 tys. m 3/d. Zasoby te s ą podstaw ą zaopatrzenia w wod ę niemal całej gminy. Nadto, magistrale wodoci ągowe du Ŝych średnic, tłocz ące wod ę w kierunku Poznania, zasilaj ą po drodze m.in.

11 Puszczykowo i Wiórek. Uj ęcie zasilane jest nie tylko przez wody wielkopolskiej doliny kopalnej i pradoliny warszawsko-berli ńskiej (poprzez okna hydrogeolo- giczne), ale tak Ŝe wodami infiltruj ącymi z rz. Warty. Brak warstwy izolacyjnej z gruntów spoistych od powierzchni terenu i intensywna wymiana pomi ędzy wodami infiltracyjnymi a podziemnymi powoduj ą, Ŝe czwartorz ędowe struktury wodono śne południowej cz ęś ci gminy s ą szczególnie nara Ŝone na zanieczyszczenia antropogeniczne. Poziom u Ŝytkowy w utworach trzeciorz ędowych (mioce ńskich), o wydajno ści 30-70 m 3/d zalega na gł ęboko ści 80-130 m p.p.t. Od utworów czwartorz ędowych oddziela go kilkudziesi ęciometrowa warstwa iłów pstrych. Podło- Ŝem s ą skały lite mezozoiku.

Wody gruntowe swym charakterem i gł ęboko ści ą wyst ępowania od- zwierciedlaj ą cechy konfiguracyjne terenu oraz budow ę geologiczn ą jego pod- ło Ŝa. Zwierciadło wód podziemnych I poziomu wyra źnie nawi ązuje do ukształto- wania powierzchni terenu i w złagodzonej formie powtarza jej kształt. Najogólniej, na obszarze miasta i gminy Mosina, wydzieli ć mo Ŝna nast ępuj ące strefy wodne: - obszary dolinne (terasy zalewowe rzek), stanowi ące stref ę koncentracji wód powierzchniowych i podziemnych, gł ęboko ść zwierciadła uzale Ŝniona od stanów wód powierzchniowych – na ogół 1.0-2.5 m p.p.t., w obr ębie starorzeczy 0.0-1.5 m p.p.t.; - obszary pozadolinne o swobodnym zwierciadle wody, to głównie powierzchnie piaszczystych teras nadzalewowych Warty (niskiej i środkowej), woda gruntowa około 2-5 m p.p.t.; - obszary pozadolinne o nieci ągłym zwierciadle wody , charakterystyczne dla powierzchni wysoczyznowych, zwierciadło wody gł ębiej ni Ŝ 3 m p.p.t., ale okresowo, po intensywnych opadach oraz w czasie wiosennych roz- topów nast ępowa ć mo Ŝe, niekiedy długotrwałe, utrzymywanie si ę wód gruntowych (lub ich spływ) na stropie słaboprzepuszczalnego podło Ŝa. Ponadto obserwowane mog ą by ć ślady wody w postaci s ącze ń, obecne w śródglinowych wkładkach i przewarstwieniach piasków a w strefie zbo- czowej wysi ęki wody.

12 W południowej cz ęś ci gminy, poło Ŝonej w zasi ęgu leja depresyjnego uj ęcia Mosina-Krajkowo, naturalny poziom wód gruntowych uległ znacznemu obni Ŝeniu (np. na terenie StoraEnso I od powierzchni terenu zwierciadło wód gruntowych utrzymuje si ę na gł ęboko ści 5-6 m p.p.t.).

Gleby okolic Mosiny s ą zró Ŝnicowane, ale w wi ększo ści słabe. Ogólny wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej, według klasyfikacji IUNG w Puławach wynosi 32.6, przy średniej wojewódzkiej 67.6 pkt. oraz średniej krajowej 66.6 pkt. Grunty orne zajmuj ą niewiele ponad 1/3 powierzchni gminy. Nieco ponad 13% stanowi ą u Ŝytki zielone a blisko 40% lasy i zadrzewienia. Powierzchnie terasowe w dolinie Warty zdominowane są przez słabe gleby napiaskowe, kl. V i VI, kompleksów Ŝytnich: słabego (6) oraz Ŝytnio- łubinowego (7). Nisko poło Ŝone i okresowo podtapiane fragmenty terenu zajmuj ą mady: głównie piaszczyste, kompleksu Ŝytnio-łubinowego (7), ale w rejonie Sowi- nek i Krajkowa równie Ŝ gliniaste i pyłowe, kl. IVa-IVb, kompleksów: Ŝytniego bardzo dobrego (4) lub zbo Ŝowo-pastewnego mocnego (8). Du Ŝe fragmenty terasy zalewowej zaj ęte s ą przez u Ŝytki zielone. Ich podło Ŝem s ą jednak głównie mineralne, piaszczyste mady. Tylko nieliczne, podmokłe tereny ł ąkowe maj ą w podło- Ŝu chronione gleby organiczne (torfowe). Z uwagi na specyficzne rozmieszczenie, znaczny udział oraz pełnione funkcje przyrodniczo-ekologiczne, tereny te zasłu- guj ą na szczególną ochron ę. Powierzchnie wysoczyznowe charakteryzuj ą si ę wi ększym zró Ŝnico- waniem gleb. Przewa Ŝaj ą tu gleby kl. IVa i IVb, wytworzone z piasków słabo- gliniastych na glinie, zaliczane do kompleksów Ŝytnich: dobrego (5) i słabego (6), uzupełnione przez napiaskowe grunty kl. V-VI, kompleksów Ŝytnich: słabe- go (6), b ądź bardzo słabego (7). Gleby kompleksów pszennych wyst ępuj ą jedynie w rejonie Daszewic i na wschód od Wiórka a gleb hydrogenicznych i u Ŝytków zielonych nie ma tu prawie wcale.

Klimat Mosiny zwi ązany jest z ogóln ą cyrkulacj ą mas powietrza napły- waj ącego głównie znad północnego Atlantyku i basenu Morza Śródziemnego. Według regionalizacji klimatycznej W.Okołowicza miasto poło Ŝone jest w ob- rębie regionu śląsko-wielkopolskiego, reprezentuj ącego obszar słabn ącej

13 przewagi wpływów oceanicznych. Amplitudy temperatur s ą tutaj mniejsze od przeci ętnych w Polsce, wiosna i lato wczesne oraz długie, zima łagodna i krót- ka, z nietrwał ą pokryw ą śnie Ŝną. Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi około 220 dni. Roczna suma opadów ca 500-550 mm. Podobnie jak na wi ększo ści terytorium kraju, równie Ŝ w rejonie Mosiny przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie. Potwierdzaj ą to, w znacznym stopniu, dane podstawowych parametrów meteorologicznych dla, najbli Ŝszych badanego terenu, stacji IMGW: Pozna ń- Ławica oraz Jeziory - za lata 1961-1970 i 1971-2000. W warunkach klimatu lokalnego obserwuje si ę pewne ró Ŝnice pomi ędzy odkrytymi, u Ŝytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzny morenowej, zabu- dowanymi i zadrzewionymi powierzchniami teras nadzalewowych, du Ŝymi ze- społami le śnymi oraz zaj ętymi przez u Ŝytki zielone i zadrzewienia, dolinami rzek i cieków. Te pierwsze charakteryzuj ą si ę dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, mał ą wilgotno ści ą powietrza i dobrym przewietrzaniem. Odmienne warunki klimatu lokalnego maj ą powierzchnie zabudowane. Cha- rakteryzuj ą si ę one nieco inn ą termik ą (minimalnie wy Ŝsza temperatura roczna oraz temperatura maksymalna w okresie letnim) i ze wzgl ędu na du Ŝy udział zadrzewie ń zwi ększon ą wilgotno ści ą powietrza, ale mniejszym nat ęŜ eniem nasłonecznienia, wi ększym prawdopodobie ństwem wyst ępowania mgieł, opa- dów, niekiedy utrudnion ą wentylacj ą itp. W niewielkiej cz ęś ci jest to te Ŝ wynikiem wi ększego zanieczyszczenia powietrza. Specyficzne warunki klimatu lokalnego maj ą tereny le śne. W wi ększo ści lasy gminy charakteryzuj ą si ę dobrymi warunkami termiczno-wilgotno ściowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych (gorsze, ze względu na zacienienie, s ą jedynie warunki solarne). S ą to tereny o wzbogaconym składzie fizyko- chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnosz ące komfort bioklimatyczny. Mniej korzystnymi lub niekorzystnymi warunkami termiczno-wilgotno ściowymi, cz ęstym wyst ępowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem wyró Ŝniaj ą si ę dna du Ŝych obni Ŝeń dolinnych. S ą one jednak głównymi elementami systemu

14 wentylacyjnego, sprzyjaj ącymi regeneracji powietrza w mieście i gminie. W warunkach klimatu lokalnego du Ŝe znaczenie maj ą doliny drobnych cieków, stanowi ące kierunki grawitacyjnego spływu wychłodzonego powietrza z tere- nów wy Ŝej poło Ŝonych.

Szata ro ślinna jest bogata i urozmaicona a jej zró Ŝnicowanie zwi ązane głównie z naturalnymi warunkami siedliskowymi i sposobem gospodarowania. Lasy i zadrzewienia zajmuj ą blisko 40% powierzchni gminy i nie odbiegaj ą wiele od potencjalnej ro ślinno ści naturalnej, któr ą stanowi ą na obszarze gminy: - siedliska gr ądów d ębowo-grabowych ( Ŝyznych lub ubogich) – najbardziej prze- kształcone antropogenicznie, o dogodnych warunkach dla rozwoju rolnictwa i osadnictwa, obejmuj ące głównie wyniesione powierzchnie wysoczyznowe, - świetliste i ni Ŝowe d ąbrowy charakterystyczne głównie dla rejonu wzgórz morenowych, - kontynentalne bory mieszane zajmuj ące głównie rozległe powierzchnie teras nadzalewowych w dolinach Warty i Kanału Mosi ńskiego, - suboceaniczne bory sosnowe i kontynentalne bory mieszane, charakterystyczne zwłaszcza dla powierzchni terasowych, - ni Ŝowe lasy ł ęgowe (wi ązowo-jesionowe), typowe dla rozległych niecek terenowych, - łęgi jesionowo-olchowe i olsy, charakterystyczne dla dolin cieków i płytkich obni Ŝeń terenowych.

Ro ślinno ść rzeczywista odznacza si ę ró Ŝnym stopniem naturalno ści. Lasy s ą skupione w kilku du Ŝych kompleksach, w wi ększo ści administrowanych przez Wielkopolski Park Narodowy, Nadle śnictwo Babki oraz Nadle śnictwo Konstantynowo. Lasy WPN nale Ŝą zasadniczo do trzech typów siedliskowych: lasu świe Ŝego, lasu mieszanego świe Ŝego i boru mieszanego świe Ŝego. Sporo jest starych drzewostanów. Niektóre maj ą nawet ponad 150 lat. Lasy okolic Mosiny odznaczaj ą si ę zatem du Ŝą atrakcyjno ści ą turystyczno-rekreacyjn ą, chocia Ŝ znajduj ą si ę w I strefie uszkodze ń przemysłowych. W obr ębie lasów WPN wyst ępuj ą gatunki ro ślin i zwierz ąt chronionych, podlegaj ących ochronie ścisłej, u Ŝytki ekologiczne, istniej ące i projektowane

15 pomniki przyrody, obszary (rezerwaty) ochrony ścisłej i cz ęś ciowej, miejsca wyst ępowania ”reliktowych” drzewostanów sosnowych, itp. Lasy podlegaj ą programowej ochronie przed czynnikami biotycznymi, abiotycznymi i antropo- genicznymi, wykonywane s ą zabiegi piel ęgnacyjne, wprowadzane gatunki drzew i krzewów wyst ępuj ących w niedoborze, trwa obserwacja naturalnych procesów zachodz ących w drzewostanach. Na obszarze Parku dopuszcza si ę nast ępuj ące formy turystyki: piesza, rowerowa, konna, narciarska. Podobny charakter maj ą lasy Nadle śnictwa Babki - głównie zespoły lasu świe Ŝego, lasu mieszanego świe Ŝego, boru mieszanego świe Ŝego i boru świe Ŝe- go. Znajduj ą si ę one jednak pod silnym oddziaływaniem uprzemysłowionego Poznania i okolicznych miast, w których te Ŝ nie brakuje zakładów przemysłowych, usługowych i ró Ŝnych, małych wytwórni. Dlatego wszystkie kompleksy le śne no- sz ą ślady uszkodze ń przemysłowych (w rejonie Czapur nawet III strefa uszkodze ń). W drzewostanie przewa Ŝa sosna, ale miejscami du Ŝy udział ma modrzew, buk, d ąb i grab. Bujny podszyt oraz urozmaicone runo sprawiaj ą, Ŝe s ą to zespoły niezwykle atrakcyjne krajobrazowo i turystycznie, urokliwe zwłaszcza jesieni ą. Rezerwatów przyrody tutaj nie ma, ale osobliwo ści przyrodniczych nie brakuje (unikatowe, na skal ę europejsk ą, skupisko starych d ębów w rejonie Rogalina). Natomiast lasy Nadle śnictwa Konstantynowo to głównie bór mieszany świe Ŝy i bór świe Ŝy, tylko w rejonie rezerwatu Krajkowo uzupełnione przez siedliska lasu mieszanego świe Ŝego i lasu ł ęgowego. Obok sosny wyst ępuje tu brzoza, d ąb, świerk, modrzew, olcha i inne. W śród charakterystycznych ro ślin runa przewa Ŝaj ą borówki i mchy. Skrajnie suche, zwydmione fragmenty teras nadzalewowych porasta bór su- chy. Srebrno-szare zabarwienie podło Ŝa zespoły te zawdzi ęczaj ą łanowo wyst ępuj ącym w runie chrobotkom. Niekorzystny wpływ na lasy południowej i południowo-wschodniej cz ęś ci gminy ma uj ęcie wody Mosina-Krajkowo (lej depresyjny). St ąd m.in. przewaga drzewo- stanów sosnowych. Ogólny stan zdrowotny lasów jest jednak dobry a środowisko przyrodnicze południowej cz ęś ci gminy obfituje w formy ochrony przyrody. S ą wśród nich m.in. dwa rezerwaty przyrody ( Go ździk Siny w Grzybnie i Krajkowo ) oraz kilkaset pomnikowych d ębów (z czego 133 drzewa na terenie rez. Krajkowo ).

16 Świat zwierz ęcy jest typowy dla nizinnych obszarów kraju i bogaty a stany zwierzyny s ą na ogół wy Ŝsze od naturalnej pojemno ści łowisk. Wi ęk- szo ść zwierz ąt wyst ępuj ących w rejonie Mosiny zwi ązana jest z obszarami le śnymi albo otwartymi i wilgotnymi terenami obni Ŝeń dolinnych. W lasach Ŝyj ą dziki, jelenie, daniele i sarny, w śród których wykształcił si ę w ostatnich latach ekotyp sarny polnej. Z drapie Ŝników wyst ępuj ą m.in. lisy, borsuki, jenoty i kuny. Spo śród innych ssaków najcz ęś ciej spotykane to: zaj ąc, dziki królik, je Ŝ, ryjówka, kret, nietoperz. W obr ębie WPN wyst ępuj ą ostoje ptaków (ł ącznie 190 gatunków) oraz stabilne populacje lisa, sarny i drobnej zwierzyny (45 gatunków ssaków). Najlepiej poznana jest fauna ptaków, jedyna gromada świata zwierz ęcego niemal w cało ści podlegaj ąca ochronie gatunkowej. Na polach spotka ć mo Ŝna ba Ŝanty, kuropatwy i przepiórki. W lasach i licznych obni Ŝeniach dolinnych stwierdzono wyst ępowanie: bociana białego i czarnego, Ŝurawia, czapli siwej, łab ędzia niemego, bąka, b ączka, derkacza, myszołowa, kani, dzi ęcioła czarnego, zimorodka i innych. W ostatnim stuleciu liczebno ść ptaków gwałtownie spadła, głównie na skutek obni- Ŝenia poziomu wód oraz całego zespołu czynników antropogenicznych, m.in. post ępu technicznego w rolnictwie i u Ŝycia pestycydów. Mniejsze zró Ŝnicowanie eko- systemów na obszarach wysoczyznowych wpływa na zuboŜenie awifauny l ęgowej. Spo śród chronionych gatunków kr ęgowców wyst ępuj ą na obszarze gminy cztery gatunki gadów: jaszczurka zwinka i Ŝyworódka, padalec, gniewosz mie- dzianka i zaskroniec. Dosy ć bogata jest fauna płazów, reprezentowana przez ropuchy, Ŝaby i traszki. Fauna ryb ogranicza si ę do gatunków pospolitych i w du Ŝej mierze utraciła wła- ściwe jej cechy. W zbiornikach wodnych kształtowana jest przez działalno ść gospodarcz ą człowieka. W rzekach i ciekach, du Ŝy wpływ na ilo ść i jako ść ryb ma zły stan czysto ści ich wód. Licznie reprezentowane s ą owady, min. populacje motyli i chrz ąszczy. W śród tych ostatnich szczególnie dogodne warunki bytowania znalazł kozioróg dębosz, Ŝeruj ą- cy na starych d ębach.

Urozmaicona, młodoglacjalna rze źba terenu, du Ŝe kompleksy le śne, łąki i powierzchnie wodne tworz ą du Ŝą mozaik ę ekosystemów, składaj ąc si ę

17 na niezwykle wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe okolic Mosiny. Blisko połowa obszaru gminy obj ęta jest ró Ŝnymi formami ochrony przyrody: Wielkopolski Park Narodowy obejmuje krajobraz ukształtowany w jednej z faz recesyjnych stadiału leszczy ńskiego ostatniego zlodowacenia. Na stosunkowo niedu Ŝej powierzchni znale źć tu mo Ŝna wi ększo ść form polo- dowcowej rze źby. Dominuj ącą pozycj ę zajmuj ą jednak eksponowane w terenie wzgórza i pagóry moreny czołowej, opadaj ące stromymi zboczami w kierunku przełomowej doliny Warty oraz pradoliny. Bogata i urozmaicona jest flora i fauna Parku. Obejmuje on rozległe zadrzewienia o du Ŝym zró Ŝnicowaniu siedliskowym, gatunkowym i wiekowym oraz niezwykłe bogactwo zbiorowisk ro ślin: naczyniowych (1120 gatunków), mszaków (148), porostów (150), glonów (około 500) i grzybów, z unikatow ą faun ą bezkr ę- gowców, w śród których szczególnie licznie reprezentowane s ą owady – ponad 3 tysi ące gatunków. Teren Parku jest doskonałym miejscem do prowadzenia prac badawczych i dydaktycznych. W jego granicach znajduje si ę kilkana ście rezerwatów przyrody, z tego 6 poło Ŝonych w granicach gminy;

Rogali ński Park Krajobrazowy, utworzony dla ochrony i odnowy jednego z najwi ększych w Europie skupisk wiekowych d ębów szypułkowych, rosn ących na obszarze unikatowej rze źby terenu, w bogatej w starorzecza dolinie Warty. Znany jest przede wszystkim z wyst ępowania starych, oka- załych d ębów – niestety coraz rzadziej Ŝywych pomników przyrody. Ł ęgi rogali ńskie s ą ostoj ą dla licznych ptaków – zagro Ŝonych wygini ęciem, miejscem tarlisk wielu gatunków ryb i siedliskiem rzadkich owadów i paj ę- czaków. Na terenie Parku znajduj ą si ę cztery rezerwaty przyrody, w tym dwa poło Ŝone w gminie Mosina;

Ostoja Wielkopolska (kod PLH 300010) – specjalny obszar ochrony (SOO) siedlisk w systemie Natura 2000, zajmuj ący faliste i pagórkowate tereny poło- Ŝone na lewym brzegu Warty. Znajduje si ę tu m.in. cz ęść najdłu Ŝszego w Polsce Ozu Bukowsko-Mosi ńskiego, rynny kilkunastu jezior eutroficznych, bogatych w substancje mineralne oraz malownicze ł ąki trz ęś licowe i pełniko- we. Wi ększo ść obszaru, w du Ŝej mierze zbie Ŝnego z WPN porastaj ą lasy;

18 Rogali ńska Dolina Warty (kod PLH 300012) – SOO obejmuj ący fragment pradoliny Warty z unikatowym krajobrazem meandrów i starorzeczy oraz płatami lasów ł ęgowych (w tym zagro Ŝonych w skali kraju ł ęgów wierzbowych i topolowych) i gr ądów. Charakterystyczn ą cech ą obszaru, w cz ęś ci pokrywaj ącego si ę z obszarem Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego, jest grupa ponad tysi ąca okazałych d ębów o obwodach 2-9.5 m. Najstarsze licz ą kilkaset lat;

Ostoja Rogali ńska (kod PLB 300017) – obszar specjalnej ochrony (OSO) ptaków. W cz ęś ci północnej poło Ŝony na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego, w południowej - Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego. Cech ą charakterystyczn ą jest urozmaicona szata ro ślinna: lasy mieszane, bory sosnowe, płaty ł ęgów, zaro śla łozowe, ł ąki itp. W śród licznych, starych d ę- bów wiele jest drzew martwych – Ŝerowiska kozioroga dębosza. W bogatej faunie, oprócz licznych ptaków (zimorodek, Ŝuraw, g ęś białoczelna, bocian biały i czarny, rybitwa czarna i rzeczna, b ąk i b ączek, orzeł bielik, orlik krzykliwy, błotniak stawowy i zbo Ŝowy, trzmielojad, dzi ęcioł czarny i średni, muchołówka mała, g ąsiorek i inne), na uwag ę zasługuj ą: bóbr europejski, wydra oraz kilkana ście gatunków nietoperzy.

Rezerwaty przyrody (z których 6 pierwszych poło Ŝonych jest na obszarze WPN): Bór mieszany – rezerwat le śny chroni ący kontynentalny bór mieszany wy- kazuj ący tendencj ę do przekształcenia si ę w zespół kwa śnej d ąbrowy. Górne pi ętro lasu tworz ą około 160-letnie sosny, pod okapem których rosn ą 60-letnie d ęby bezszypułkowe. Podszyt stanowi ą kruszyna pospolita i czeremcha ameryka ńska. W runie rosn ą głównie borówka czarna, psze- niec zwyczajny, konwalia majowa, dzwonek okr ągłolistny i narecznica samcza. Osobliwo ści ą rezerwatu jest okaz sosny kołnierzykowatej; Pod Dziadem – utworzony dla ochrony kontynentalnego boru mieszanego, w którego drzewostanie wyst ępuje sosna zwyczajna oraz d ęby – szypułkowy i bezszypułkowy. Podszyt tworz ą głównie leszczyna, jarz ębina i głóg dwu- szyjkowy, w skład runa wchodz ą: borówka czarna, konwalia majowa, szcza- wik zaj ęczy, przylaszczka pospolita oraz paprocie – narecznica samcza i orli-

19 ca pospolita. Nazwa rezerwatu pochodzi od nieistniej ącego ju Ŝ pot ęŜ nego dębu, zwanego przez miejscowych „Dziadem”. Pojniki – rezerwat ścisły, chroni ący oczko wodne pozostałe po dawnym jeziorze rynnowym. Charakteryzuje si ę ono wieloletnimi wahaniami wody i jest wodopojem dla jeleni, saren oraz dzików. Powierzchni ę zbiornika pokrywa rz ęsa drobna i rdest ziemnowodny; Jezioro Kociołek – rezerwat ścisły chroni ący jezioro polodowcowe o charakterze kotła eworsyjnego, ze stromymi brzegami i o znacznej gł ęboko ści (około 8.5 m). Specyfik ą akwenu jest niepełna cyrkulacja wody. Stref ę brzegow ą zajmuj ą: turzyca błotna, sit rozpierzchły i mi ęta nadwodna. W śród ro ślinno- ści szuwarowej wyst ępuje pałka wodna i trzcina pospolita. W lesie otaczaj ą- cym zbiornik rosn ą pojedyncze, blisko 200-letnie sosny zwyczajne oraz d ę- by szypułkowe i bezszypułkowe; Jezioro Góreckie – rezerwat utworzony dla ochrony krajobrazu najpi ękniej- szego w WPN jeziora rynnowego z unikatow ą flor ą i faun ą, zwi ązan ą ze śro- dowiskiem wodnym. Na obrze Ŝach jeziora kilka pomnikowych drzew i bogata (około 90 gatunków) flora ro ślin naczyniowych, błotnych i wodnych, m.in. grzybienie białe, gr ąŜ el Ŝółty i jezierza morska. Podczas jesiennych przelotów jezioro przyci ąga wiele gatunków ptaków (g ęś g ęgawa, g ęś zbo Ŝowa, tracz nurog ęś , kaczka krzy Ŝówka i inne). Na jeziorze znajduj ą si ę dwie wyspy: Zamkowa (z ruinami dziewi ętnastowiecznego pałacyku) i Kopczysko; Jezioro Budzy ńskie – chroni ący jezioro w fazie post ępuj ącego zarastania i wypłycania (proces sukcesji ekologicznej). Dlatego przybrze Ŝne partie zbiornika otoczone s ą szerokim pasem szuwarów. W ich s ąsiedztwie wyst ępuj ą: oczeret jeziorny, trzcina pospolita, pałka szerokolistna, gatunki wysokich turzyc, kosaciec Ŝółty, narecznica błotna a tafl ę wody zdobi ą grzybie ń biały, gr ąŜ el Ŝółty, Ŝabi ściek i pływacz zwyczajny. W śród gatun- ków całkowicie zanurzonych w wodzie wyst ępuj ą osoka aloesowata, rogatek sztywny, wywłóczniki oraz rdestnice. Bogactwo flory stwarza do- skonałe warunki dla gniazdowania i Ŝerowania ptactwa wodno-błotnego. W s ąsiedztwie rezerwatu znajduje si ę najbardziej znany fragment Ozu Bukowsko-Mosi ńskiego, tzw. Szwedzkie Góry;

20 Krajkowo – rezerwat przyrodniczy utworzony dla ochrony krajobrazu ł ęgów nadwarcia ńskich z licznymi, pomnikowymi d ębami (133 szt.), okazałymi wierzbami, sosnami i wi ązami oraz miejscem gniazdowania i Ŝerowania wielu gatunków ptaków. Trzy główne zbiorowiska ro ślinne wyst ępuj ące w re- zerwacie to: las mieszany świe Ŝy, ł ęg jesionowo-wi ązowy oraz wilgotna ł ąka. Wiosenne powodzie podtapiaj ą do 2/3 rezerwatu, strzeg ąc dost ępu do gniazd ptasich (w okresie l ęgowym). Zmieniony re Ŝim Warty powoduje, Ŝe licz ąca kiedy ś około 100 gniazd kolonia czapli siwych systematycznie si ę zmniejsza. Maleje te Ŝ liczebno ść gniazd kormoranów czarnych; Go ździk Siny w Grzybnie – rezerwat florystyczny, utworzony dla ochrony jednego z nielicznych w Wielkopolsce stanowisk go ździka sinego – ro śliny ciepłolubnej, rosn ącej na obszarze wysokiej wydmy poro śni ętej stuletnim borem sosnowym.

Spo śród innych form ochrony przyrody, szczególnie licznie wyst ępuj ą pomniki przyrody. Okazałych drzew jest ponad tysi ąc (!). Osobliwo ściami przyrody s ą te Ŝ głazy narzutowe, obecne zwłaszcza na obszarze WPN. Uzupełnieniem s ą: zespół przyrodniczo-krajobrazowy Łęgi Nadwarcia ńskie , obejmuj ący fragment Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego ze skupiskiem kil- kusetletnich d ębów oraz dawny zespół przyrodniczo-krajobrazowy Głuszyna. Ponadto, ochron ą konserwatorsk ą obj ęte s ą parki podworskie (Mosina, Roga- lin, Sowiniec) i zadrzewione cmentarze parafialne (kilkana ście obiektów).

4. WPŁYW DOTYCHCZASOWEGO ZAGOSPODAROWANIA TERENU NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE – OCENA STANU ŚRODOWISKA

Ocena obecnego stanu środowiska gminy Mosina, zgodnie z ustaleniami sporz ądzonego opracowania ekofizjograficznego, wypada w miar ę korzystnie. Teren jest urozmaicony, w połowie zaj ęty przez ekosystemy le śno- łąkowe, obfituj ący w formy ochrony przyrody i krajobrazu. Du Ŝa, głównie pół- nocno-zachodnia cz ęść gminy poło Ŝona jest na obszarze Wielkopolskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Cz ęść wschodnia i południowo-wschodnia

21 to z kolei tereny Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego. Oba te obszary dzieli rz. Warta, której dolina jest krajowym korytarzem ekologicznym w sieci ECONET-PL. Jednocze śnie wy Ŝej wymienione obszary chronione pokrywaj ą si ę lub zaz ębiaj ą z zasi ęgami obszarów specjalnej ochrony siedlisk (SOO - Ostoja Wielkopolska i Rogali ńska Dolina Warty ) oraz ptaków (OSO Ostoja Rogali ńska ) w systemie Natura 2000. Ponadto, du Ŝa cz ęść gminy znajduje si ę w zasi ęgu głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wielkopolskiej Doliny Kopalnej i Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej, niestety podatnych na degradacj ę i dlatego obj ętych reŜimem najwy Ŝszej ochrony (ONO).

Pomijaj ąc m.in. zagro Ŝenia naturalne (współczesne procesy geodynamiczne, zagro Ŝenie powodziowe itp.) przekształcenia środowiska s ą tu stosunkowo niedu Ŝe. Wi ększo ść negatywnych zmian dotyczy terenów zurbanizowanych.

Le Ŝą ce na obszarze aglomeracji pozna ńskiej, miasto ma charakter usługowo-przemysłowy o silnie rozwini ętej funkcji mieszkaniowej. Dosy ć rozle- głe tereny aktywizacji gospodarczej, usytuowane s ą głównie w jego wschodniej cz ęś ci – przy linii kolejowej. Charakterystyczn ą dominant ą terenu, dosko- nale widoczn ą niemal z ka Ŝdego miejsca w gminie, jest komin dawnych zakła- dów meblowych. Obecnie tak du Ŝych zakładów produkcyjnych ju Ŝ nie ma a istniej ące nie s ą szczególnie uci ąŜ liwe dla otoczenia. Nadto ich obecno ść na obszarze miasta nie kłóci si ę z turystyczno-rekreacyjnym charakterem du Ŝej cz ęś ci gminy. Du Ŝym zagro Ŝeniem dla środowiska jest prowadzona eksploatacja kruszywa naturalnego. Znaczn ą uci ąŜ liwo ści ą, zwłaszcza akustyczn ą, charakteryzuje si ę przecinaj ąca miasto ruchliwa linia kolejowa oraz poło Ŝone na obszarze m. Poznania lotnisko wojskowe w Krzesinach. Kłopotliwe s ą niektóre drogi wojewódzkie, prowadz ące przez tereny zabudowy mieszkaniowej.

Rolnicze tereny gminy skupione s ą głównie na prawym brzegu Warty i miejscami charakteryzuj ą si ę przewag ą gleb kl. IV. Oczywi ście, intensywne uŜytkowanie rolnicze przyczyniło si ę do wi ększego odlesienia wysoczyzny morenowej. D ąŜ enie do jak najwy Ŝszych plonów wymagało przeprowadzenia prac melioracyjnych. Ubocznym skutkiem obni Ŝenia zwierciadła wód gruntowych jest m.in. zanik szeregu drobnych cieków i zbiorników wodnych. Powi ększanie

22 areału pól uprawnych a tym samym uproszczenie struktury krajobrazu spowo- dowało zubo Ŝenie gatunkowe ro ślin i zwierz ąt. Zmiany te, swoj ą wielko ści ą i charakterem nie odbiegaj ą wiele od przekształce ń innych tego typu terenów.

Czytelny i w miar ę sprawnie funkcjonuj ący jest lokalny system zasilania i wymiany warto ści ekologicznych, zarazem układ wentylacyjny gminy. Sprzyjaj ą temu do ść równomiernie rozmieszczone, du Ŝe kompleksy le śne zapewniaj ące dopływ czystego powietrza do miasta oraz liczne kanały i cieki, łącz ące wi ększe obni Ŝenia terenu. W miejscach, w których ich nie ma, brak lokalnych w ęzłów i korytarzy ekologicznych rekompensuje cz ęś ciowo ziele ń śródpolna, przydro Ŝna i przydomowa.

atuty środowiska mankamenty środowiska – korzystne dla rozwoju gminy – ograniczenia rozwoju

- korzystne i atrakcyjne poło Ŝenie terenu, blisko ść - miejscami du Ŝe spadki terenu sprzyjaj ące uaktyw- Poznania nieniu współczesnych procesów geodynamicznych - urozmaicona i miejscami niezwykle atrakcyjna rze źba (erozja wodna, osuwiska itp.) terenu - du Ŝa presja turystyki i rekreacji - niezwykle wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe - zły stan lasów, wszystkie w co najmniej I strefie (połowa gminy obj ęta ró Ŝnymi formami ochrony przy- zagro Ŝeń przemysłowych, cz ęść w strefie III (zanie- rody) czyszczenia transgraniczne) - du Ŝy udział terenów zalesionych, w du Ŝej mierze - liczne przekształcenia rze źby, m.in. na skutek przydatnych dla rekreacji eksploatacji kruszywa - bogata flora i fauna - zmieniony re Ŝim wód rzecznych i przewaga płytkich - du Ŝe zasoby kruszywa naturalnego zbiorników wodnych, silnie eutroficznych - korzystne, w wi ększo ści, warunki budowlane podło Ŝa - zagro Ŝenie powodziowe - powierzchnie wodne (efektowna dolina Warty, z licz- - du Ŝe zanieczyszczenie wód powierzchniowych nymi starorzeczami i kilka jezior) - du Ŝa podatno ść wysokowydajnych struktur wodo- - du Ŝe zasoby wód podziemnych no śnych na degradacj ę - atrakcyjny zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie - znaczne obni Ŝenie poziomu wód gruntowych spo- oraz unikatowe skupiska pomnikowych d ębów wodowane eksploatacj ą uj ęcia Mosina-Krajkowo - w miar ę dobra dost ępno ść komunikacyjna (zwłaszcza - przeci ętne (we wschodniej cz ęś ci gminy) i słabe kolejowa – nie w pełni wykorzystana) warunki glebowe - w północnej cz ęś ci gminy zagro Ŝenie zanieczysz- czeniem wód zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych - du Ŝa uci ąŜ liwo ść akustyczna (głównie hałas lotniczy i kolejowy) - ograniczona przepustowo ść drogi do Poznania - brak obwodnicy drogowej miasta - bardzo ograniczone mo Ŝliwo ści rozwojowe zabudowy

23 5. PROJEKTOWANE PRZEZNACZENIE TERENU

Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie miasta i gminy, uwzgl ędniaj ące wskazania wypływaj ące z Planu Zagospodarowania Przestrzen- nego Województwa Wielkopolskiego (uchwała nr XLII/628/2001 Sejmiku Woje- wództwa Wielkopolskiego z 26 listopada 2001 r.), Strategii Rozwoju Wojewódz- twa Wielkopolskiego do roku 2020 (przyj ętej przez Sejmik Województwa Wielko- polskiego 19 grudnia 2005 r.) oraz Strategii Rozwoju Gminy Mosina na lata 2008- 2013 (WOKiSS 2002 - uchwała nr XIX/152/03 Rady Gminy Mosina z 30 grudnia 2003 r.) poprzedzone zostało: sformułowaniem głównych zało Ŝeń przyj ętej koncepcji, okre śleniem kierunków zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz spre- cyzowaniem wprowadzanego układu przestrzennego (dostosowanego do struktury przestrzennej istniej ących jednostek osadniczych).

Poło Ŝenie gminy i jej wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe powoduj ą, Ŝe du Ŝe fragmenty terenu s ą bardzo atrakcyjne pod wzgl ędem za- mieszkania (miasto jest „sypialni ą” Poznania) i wypoczynku. Rozległe obszary obj ęte ochron ą przyrody, usytuowane w zasi ęgu strefy ochrony po średniej uj ę- cia wód, zagro Ŝenia powodziowego czy ustanowionego obszaru ograniczonego u Ŝytkowania lotniska wojskowego w Krzesinach stanowi ą jednak istotne ograniczenie dla rozwoju gminy. I ograniczenia te zostały uszanowane, ingerencja w ich zagospodarowanie ograniczona jest do niezb ędnego minimum. Tereny nowego zainwestowania dotycz ą niemal wył ącznie terenów poło Ŝo- nych poza systemem obszarów chronionych i głównie adaptuj ą fragmenty gminy z wydanymi ju Ŝ decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania oraz realizowanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Tylko miejscami rozwój poł ącze ń komunikacyjnych „uruchamia” nowe tereny inwestycyjne.

Wszystkie działania podporz ądkowane s ą: - ochronie terenów pełni ących funkcje przyrodnicze i utrzymaniu istniej ące- go potencjału ekologicznego, - racjonalnemu rozwojowi funkcji mieszkaniowej, - dąŜ eniu do poprawy ładu przestrzennego i rozdzielenia przemieszanych niekiedy funkcji (zwłaszcza mieszkaniowej i produkcyjnej),

24 - rozwojowi ró Ŝnorodnej działalno ści gospodarczej, z priorytetem dla sytu- owania obiektów nieuci ąŜ liwych, najmniej obci ąŜ aj ących środowisko, - rozwojowi i aktywizacji funkcji turystycznych i krajoznawczych z wykorzystaniem obszarów cennych przyrodniczo, - rozwojowi i aktywizacji usług – jako lokalnego centrum dla okolicznych miejscowości, - rozwojowi i dostosowaniu do potrzeb infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, - rozwojowi i modernizacji rolnictwa na terenach wiejskich.

W układzie przestrzennym gminy wydzielono obszary zurbanizowane, stanowi ące jej podstawowe tereny rozwojowe. S ą to: - przestrze ń m. Mosina (obszar A), w obr ębie której wyznaczono sze ść rejonów o ró Ŝnej przydatno ści funkcjonalnej, - jednostki osadnicze północnej cz ęś ci gminy (Czapury, Wiórek, Babki, Daszewice – obszar B), zwi ązane z Poznaniem i charakteryzuj ące si ę intensywnym rozwojem zabudowy mieszkaniowej, koliduj ącym z potrzeb ą zachowania przyrodniczego i rolniczego u Ŝytkowania terenu, - jednostki osadnicze wschodniej cz ęś ci gminy (obszar C - kierunek kórnicko- nadwarcia ński: Rogalinek, Rogalin, Sasinowo, Świ ątniki, Radzewice, Mie- czewo) – o atrakcyjnym otoczeniu i umiarkowanym rozwoju, - jednostki osadnicze południowo-wschodniej cz ęś ci gminy (obszar D – kierunek nadwarcia ński: Sowinki, Baranówko, Baranowo, Krajkowo, śabin- ko), poło Ŝone na obszarze Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego i dlatego przewidziane do bardzo ograniczonego rozwoju, - jednostki osadnicze południowo-zachodniej cz ęś ci gminy, wzdłu Ŝ linii kolejowej Pozna ń-Wrocław (obszar E: Mosina-Krosno, Krosno, Dru Ŝyna, Pecna, Bolesławiec, Borkowice) – poło Ŝone poza zasi ęgiem obszarów chronionych (cz ęś ciowo jednak w zasi ęgu obszarów wa Ŝnych dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji) i bez wi ększych ogranicze ń budowlanych – pretenduj ące do najintensywniejszego zagospodarowania, przede wszystkim przemysłowo-produkcyjnego, - jednostki osadnicze zachodniej cz ęś ci gminy (obszar F – kierunek st ęszewski: Krosinko, Dymaczewo Stare, Dymaczewo Nowe) – poło Ŝone w bezpo śred- nim s ąsiedztwie WPN, atrakcyjne turystycznie, przewidziane do umiarkowa- nego a miejscami wr ęcz ekstensywnego zagospodarowania.

25 Funkcje mieszkaniowe koncentruj ą si ę w mie ście, gdzie istniej ą lub s ą wyznaczone enklawy zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i intensywnej zabudowy jednorodzinnej oraz kilku innych jednostkach osadniczych, głównie: Kro śnie, Rogalinku, Daszewicach, Radzewicach oraz Sowinkach.

Usługi handlu (zwłaszcza obiektów wielkopowierzchniowych) oraz ga- stronomii i administracji dotycz ą głównie terenu miasta, w tym jego historycznego śródmie ścia. Poza miastem, w obr ębie zwartych jednostek osadniczych wyod- rębniono usługi o światy, sportu i rekreacji oraz usługi sakralne. Na atrakcyjnych krajobrazowo terenach wiejskich wa Ŝną pozycj ę zajmuj ą usługi zwi ązane ze sportem, rekreacj ą i turystyk ą. Kierunki rozwoju turystyki nie ulegaj ą drastycznym zmianom. Nadal głównymi atutami gminy s ą WPN oraz pałac i park w Rogalinie. Miejscami nowych koncentracji usług maj ą by ć: „Glinianki”, zakole Warty w Bara- nowie-Sowinkach (projektowane pole golfowe o charakterze parkowym), rejon Baranowo-Sowinki, tereny poło Ŝone pomi ędzy Krosnem i Krosinkiem. Ponadto, pozostawia si ę koncentracj ę usług turystyki nad Jeziorem Dymaczewskim.

Działalno ść gospodarcza i produkcyjna b ędzie stopniowo wyprowadza- na z terenów zabudowy mieszkaniowej i koncentrowana na wyznaczonych terenach: Mosiny (teren po Swarz ędzkiej Fabryce Mebli – uchwalony mpzp), Krosna, Nowinek-Dru Ŝyny, Pecnej i Bolesławca. W kształtowaniu terenów produkcyjnych ustalono szereg priorytetów, m.in.: preferencje dla nowych, niekonwencjonalnych źródeł energii, preferencje dla bran Ŝ dotychczasowych i opartych na miejscowych surowcach, rozwijanie nowych form działalno ści produkcyjnej (zgodnych z wymogami ochrony środowiska oraz celami strategicznymi rozwoju gminy), budowy infrastruktury technicznej dla terenów zorganizowanej działalno ści gospodarczej.

Istniej ące problemy ochrony środowiska, istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego studium, dotycz ą głównie obszarów podlegaj ących ochronie, według ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92, poz. 880, z pó źniejszymi zmianami). Ich znaczenie dla wła ściwego funkcjonowania i zachowania równowagi w środowisku jest niepodwa Ŝalne. Ingerencja studium w t ę cz ęść środowiska ogranicza si ę głównie do czytelnego oznacze- nia terenów pełni ących funkcje przyrodnicze i ich poszerzenia (potencjalnego

26 dolesienia) lub podbudowy biologicznej (np. zwi ększenia potencjału ekologicznego doliny Kanału Mosi ńskiego). Na system obszarów chronionych składaj ą si ę: Wielkopolski Park Narodowy (z otulin ą), Rogali ński Park Krajobrazowy i w du Ŝej mierze zbie Ŝne z nimi obszary Natura 2000 (SOO Ostoja Wielkopolska , SOO Rogali ńska Dolina Warty i OSO Ostoja Rogali ńska ). Specyficzny, integruj ący charakter ma w tym układzie współczesna dolina Warty. Uzupełniaj ącymi korytarzami ekologicznymi s ą ekosystemy ł ąkowo-le śne obrze Ŝy Kanału Mosi ńskiego i doliny Kopli (Głuszynki). Główne kierunki kształtowania środowiska tych obszarów zmierzaj ą do: przywró- cenia czysto ści wód rzecznych, utrzymania trwało ści ekosystemów ł ąkowych, zachowania starorzeczy, dołów potorfowych, trzcinowisk itp., jako miejsc l ęgo- wych bogatej populacji ptaków wodno-błotnych.

Wielkopolski Park Narodowy pełni funkcje dydaktyczne, turystyczne i rekreacyjne. Kierunki zagospodarowania tego terenu utrzymuj ą ten stan rze- czy i s ą zgodne z wymogami przepisów odr ębnych. Najwa Ŝniejsze ustalenia studium dotycz ą przeznaczenia na cele turystyczne i rekreacyjne tzw. Glinianek (wskazanych przez Dyrekcj ę WPN) oraz utrzymania w dotychczasowym u Ŝyt- kowaniu dwóch innych fragmentów Parku (m.in. sanatorium w Ludwikowie). Istniej ące zagro Ŝenia obejmuj ą m.in. współczesne procesy geodynamiczne zwi ązane z rozwojem ruchów masowych (spływy potoków rumoszowych, spełzy- wanie, przemieszczanie materiału lu źnego), obserwowane na silnie nachylonych zboczach spi ętrzonej moreny czołowej tzw. Moreny Po Ŝegowskiej (zinwentaryzowano kilka osuwisk usytuowanych na terenach le śnych WPN) oraz zagro Ŝenia antropogeniczne (zwi ększona penetracja turystyczna, emisje toksycznych pyłów i gazów – drzewostan w I grupie uszkodze ń przemysłowych, hałas lotniczy).

Rogali ński Park Krajobrazowy jest obszarem nieco wi ększego zainwestowania i zagospodarowania, uzgodnionego ostatecznie z dyrektorem Zespołu Parków Krajobrazowych. Wyja śnienia wymagały bowiem pocz ątkowe rozbie Ŝno- ści, dotycz ące głównie zasi ęgu cz ęś ci projektowanej zabudowy mieszkaniowej, dolesie ń oraz lokalizacji pola golfowego. Najwi ększe problemy to m.in.: zmieniony re Ŝim wód Warty, zagro Ŝenie powodziowe, obni Ŝenie zwierciadła wód podziemnych – lej depresyjny, uszkodzenia drzewostanów ( I i II strefa zagro Ŝeń przemy-

27 słowych), hałas lotniczy. W granicach RPK znajduj ą si ę dwa rezerwaty przyrody (Krajkowo i Go ździk siny w Grzybnie ) oraz zespół przyrodniczo-krajobrazowy Łęgi Nadwarcia ńskie (Ł ęgi Rogali ńskie ). SOO Ostoja Wielkopolska - kod PLH 300010, w wi ększo ści poło Ŝona na obszarze WPN, charakteryzuj ąca si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą biologiczn ą: 19 siedlisk z zał ącznika nr I Dyrektywy Siedliskowej i 20 gatunków z zał ącznika II tej Ŝe Dyrektywy, bogata flora ro ślin naczyniowych (około 1100 gatunków, w tym stanowiska 50 gatunków ro ślin prawnie chronionych i około 180 z regionalnej listy gatunków zagro Ŝonych), ro ślin ni Ŝszych i grzybów (200 gatunków mchów, 150 gatunków porostów, 364 gatunki grzybów wy Ŝszych). Zagro Ŝeniem jest blisko ść Poznania i jego przemysłu oraz inne czynniki wpływaj ące równie Ŝ na stan WPN. Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie jak na terenach WPN. SOO Rogali ńska Dolina Warty - kod PLH 300012 – najwi ększe skupisko pomnikowych d ębów w Europie, obejmuj ące niezwykle atrakcyjny krajobrazowo fragment doliny Warty, obfituj ący w efektowne ślady dawnego przepływu rzeki (m.in. starorzecza) oraz charakterystyczne zespoły ro ślinne: lasy ł ęgowe, nad- brze Ŝne zaro śla wierzbowe, wilgotne i podmokłe ł ąki itp. - 10 siedlisk z zał ącznika nr I Dyrektywy Siedliskowej i 5 gatunków z zał ącznika II . Szczególne znaczenie dla ochrony rzadkich bezkr ęgowców: kozioroga dębosza i pachnicy d ębowej (ale wynikiem ich Ŝerowania jest 40 martwych drzew pomnikowych) . Obszar, w wi ększo ści poło Ŝony w granicach Rogali ńskiego Parku Krajobrazowe- go nara Ŝony jest na podobne zagro Ŝenia (głównie zmienione stosunki wodne). Zainwestowanie i zagospodarowanie jak na obszarze RPK. OSO ptaków Ostoja Rogali ńska – PLB 300017, w du Ŝej cz ęś ci zbie Ŝny z zasi ęgiem WPN, RPK i SOO Rogali ńska Dolina Warty . W jego granicach wyst ępuje co najmniej 27 gatunków umieszczonych w zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej i 3 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. W okresie l ęgowym obszar ten zasiedla około 1% krajowej populacji kani czarnej i kani rudej. Nieregularnie gnie ździ si ę batalion. Regularnie zimuje g ęś zbo Ŝowa (do 8000 osobników). Jednocze śnie jest to obszar o du Ŝej ró Ŝnorodno ści biologicznej (18 typów siedlisk z zał ącznika nr I Dyrektywy Siedliskowej i 20 gatunków z zał ącznika nr II ) z bogat ą flor ą ro ślin naczyniowych.

28 Zagro Ŝeniem jest głównie blisko ść Poznania i jego przemysłu, rozwój energetyki wiatrowej, silna presja turystyki i rekreacji a ponadto: obwałowanie koryta rzeki, wyr ąb lasów, wycinanie odnawiaj ącej si ę ro ślinno ści ł ęgowej, zmniejszenie areału łąk ko śnych, zmniejszenie hodowli bydła i chowu g ęsi, proceder wypalania ł ąk itp. Zainwestowanie i zagospodarowanie jak na obszarze RPK.

Korytarz ekologiczny rz. Warty, stanowi ącej o ś systemu obszarów chronionych województwa, szczególnie eksponowany na obszarze gminy i bezwzgl ędnie chroniony przed trwałym zainwestowaniem. Ze wzgl ędu na poło Ŝenie w zasi ęgu ww. obszarów chronionych zaw ęŜ ony do jej terasy zalewowej: w ąskiej, charakterystycznej dla przełomowego odcinka doliny w cz ęś ci północnej i szerokiej, z licznymi śladami dawnego przepływu w cz ęś ci południowej.

Uzupełniaj ące korytarze Kanału Mosi ńskiego i Kopli, ró Ŝni ą si ę charakterem. Pierwszy zdominowany jest przez pola uprawne i ł ąki, z niewielkim udziałem zieleni przykorytowej – st ąd pozostawiona strefa terenów otwartych, do zagospodarowania zieleni ą krajobrazow ą. Drugi korytarz jest dostatecznie szeroki i sprawnie funkcjonuj ący, dopiero w rejonie Czapur mocno zaw ęŜ ony (ale na terenie Poznania znajduje si ę jego drugie rami ę).

Ponadto, znacz ącymi ograniczeniami dla zainwestowania i zagospodarowania przestrzennego gminy s ą: tereny ochrony bezpo średniej i po średniej uj ęcia Mosina-Krajkowo, zasi ęg tzw. wody stuletniej rz. Warty, obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji oraz strefy oddziaływania lotniska w Krzesinach.

Jak ju Ŝ wcze śniej wspomniano, studium kreuje polityk ę przestrzenn ą gminy. Jej okre ślenie poprzedzone zostało m.in. opracowaniem strategii rozwoju gminy oraz województwa. Jednym z najwa Ŝniejszych celów operacyjnych Strate- gii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 r. jest poprawa stanu środowi- ska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi. Jej główne cele to: poprawa jako ści przestrzeni województwa wielkopolskiego i dostosowanie jej do wyzwa ń XXI wieku, zwi ększenie efektywno ści wykorzystania potencjałów rozwojowych, wzrost kompetencji mieszka ńców i promocja zatrudnienia oraz wzrost spójno ści i bezpiecze ństwa społecznego. Strategia jest elementem systemu pro-

29 gramowania na ró Ŝnych poziomach: wspólnotowym, krajowym, regionalnym i lokalnym, w układach: ogólnym, horyzontalnym i resortowym. Uwzgl ędnia ustalenia zawarte w tych dokumentach a jej tre ść jest zharmonizowana z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007-2013, Narodow ą Strategi ą Rozwoju Regionalnego oraz projektowanymi, nowymi kierunkami polityki spójno ści strukturalnej Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim Strategi ą Lizbo ńsk ą.

Przewidywane przekształcenia środowiska b ędą znaczne, bo i potrzeby Gminy w zakresie pozyskania nowych terenów budowlanych dla mieszkalnictwa i działalno ści gospodarczej s ą du Ŝe. Projektowane zmiany s ą jednak ograniczone niemal wył ącznie do terenów poło Ŝonych poza zasi ęgiem obszarów chronionych w my śl ustawy o ochronie przyrody, obj ętych ochron ą przeciwpowodziow ą, usytuowanych w zasi ęgu strefy ochrony po średniej uj ęcia wody Mosina-Krajkowo oraz w zasi ęgu obszarów wa Ŝnych dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji.

Za wolne od trwałego zainwestowania uznano tereny Wielkopolskie- go Parku Narodowego (i zbie Ŝnych z nim obszarów Natura 2000) oraz korytarza ekologicznego doliny Warty. Niewielka ingerencja Gminy w obszar Wielkopolskiego Parku Narodowego (i jednocze śnie SOO siedlisk – Ostoja Wielkopolska i OSO ptaków – Ostoja Rogali ńska w systemie Natura 2000), dotyczy terenów poło Ŝonych wokół zbiorników wyrównawczych PWiK „Aqu- anet” – elementu obcego na obszarze Parku. Projektowane zagospodarowanie rekreacyjne tzw. „Glinianek” wymaga jednak uzgodnie ń z Wielkopolskim Parkiem Narodowym, maj ących na celu wypracowanie stanowiska satysfakcjonuj ącego obie strony. Sytuacj ę zmieni ć mo Ŝe projektowana budowa chlorowni i magazynu chloru w rejonie zbiorników wody pitnej w Po Ŝegowie (chlor w powietrzu jest gazem silnie truj ącym, przy tym łatwo spływa do miejsc ni Ŝej poło Ŝonych dlatego miejsca pobytu ludzi powinny by ć sytuowane w odległo ści co najmniej 300 m – według poradnika dla urbanistów Bohdana Łypa, „Problematyka wodna w planowaniu przestrzennym miast”, COIB, Warszawa 2005). Usytuowanie inwestycji obcej, niezgodnej z celami ochrony jednego z najciekawszych fragmen- tów krajobrazu polodowcowego w kraju i stanowi ącej zagro Ŝenie powa Ŝną

30 awari ą mo Ŝe negatywnie wpływa ć na t ę cz ęść Parku, prowadz ąc w konse- kwencji do wył ączenia terenów poło Ŝonych wokół obiektów PWiK „Aquanet” z Wielkopolskiego Parku Narodowego. W cz ęś ci otuliny WPN poło Ŝonej poza granicami miasta przewiduje si ę jedynie niewielki rozwój zabudowy Krosinka i nieco wi ększy Dymaczewa Starego oraz Dymaczewa Nowego. Ponadto w tej ostatniej miejscowo ści, nad Jeziorem Łódzko-Dymaczewskim, wyznaczono du Ŝe tereny rozwojowe zabudowy letniskowej.

Do minimum ograniczono zabudow ę i nowe zagospodarowanie Rogali ń- skiego Parku Krajobrazowego (oraz poło Ŝonych w jego zasi ęgu obszarów Natura 2000, niekiedy wykraczaj ących poza granice Parku) na lewym brzegu Warty. Projektowane zainwestowanie dotyczy głównie uzupełnienia istniej ącej zabudowy mieszkaniowej Baranowa i Krajkowa (umieszczonego w studium uwarunkowa ń z 1999 r.), niewielkiego rozwoju Sowinek i Baranówka oraz lokalizacji dwóch ze- społów zabudowy usługowej, głównie sportu i turystyki (w cz ęś ci równie Ŝ obecnych w „starym” studium). Lokalizacja nowej zabudowy w Krajkowie i Baranowie nie b ędzie mie ć wi ększego wpływu na walory krajobrazowe terenu oraz jego ró Ŝnorodno ść biologiczn ą a zwłaszcza zniszczenie walorów estetycznych skupiska unikatowych d ębów rogali ńskich. Usytuowana na zapleczu istniej ącej zabudowy wsi (cz ęś ciowo poło Ŝonej na wysokim brzegu Warty) i odsuni ęta od kra- wędzi współczesnej doliny rzecznej nie b ędzie widoczna z terenów jej terasy zalewowej. Ewentualny wpływ na zmniejszenie populacji ptaków b ędzie niewielki albo Ŝaden. Zapewne nie ucierpi ą na jej wprowadzeniu np. Ŝerowiska i miejsca lęgowe bociana białego, gnie ŜdŜą cego si ę przecie Ŝ w obr ębie siedlisk ludzkich. Niezwykle istotne w przypadku projektowanych lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jest te Ŝ to, Ŝe wszystkie ww. miejscowo ści s ą skanalizowane. Projektowa- ne zagospodarowanie nie koliduje z celami ochrony Parku i obszarów Natura 2000, jest zatem dopuszczalne (nie mo Ŝna bowiem uzna ć omawianych lokalizacji zabudowy za korzystne, ani okre śli ć jako niekorzystne). Wpływ projektowanego zagospodarowania na środowisko b ędzie mniejszy, ni Ŝ innych tego rodzaju skupisk zabudowy mieszkaniowej, troch ę zmieni jednak fizjonomi ę tych cz ęś ci Parku. W obszarze dotychczasowego krajobrazu kulturowego zwi ązanego z rol-

31 nictwem powstan ą zespoły zabudowy mieszkaniowej, powi ązane z istniej ącymi strukturami osadniczymi.

Dla du Ŝego kompleksu usług turystyki, sportu i rekreacji w rejonie Sowi- nek, granicz ącego przez rzek ę z zespołem przyrodniczo-krajobrazowym Ł ęgi Nadwarcia ńskie (Ł ęgi Rogali ńskie), przewidziano podtrzymanie zagospodarowania proponowanego w „starym” studium, z 1998 r. i zgodnie z rozporz ądzeniem w sprawie Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego dopuszczono tu lokalizacj ę obiektów i urz ądze ń zwi ązanych z turystycznym i rekreacyjnym wykorzystaniem rzeki Warty. W porównaniu ze „starym” studium z kompleksu usług wył ączono tereny corocznie zalewane lub podtapiane - stale podmokłe, niezwykle wa Ŝne dla zasilania i warto ści ekologicznych oraz retencji wód (strefa C na dołączonej mapie Oceny przydatno ści terenu dla lokalizacji pola golfowego ). Wiod ącym elementem kompleksu b ędzie pole golfowe o charakterze parkowym (park golfowy) i powierzchni nie przekraczaj ącej 80 ha. Zabudowa, o powierzchni do 3 000 m 2, zwi ązana z ww. funkcj ą zajmie wyniesiony fragment terasy nadzalewowej (strefa A). Poza nim (w strefie B) znale źć si ę mog ą jedynie obiekty i urz ądzenia zwi ąza- ne z turystycznym i rekreacyjnym wykorzystaniem rzeki. Rozległa cz ęść północ- no-wschodnia, obfituj ąca w starorzecza, wilgotne ł ąki oraz lasy i zadrzewienia (strefa C) pozostanie niezmieniona, tylko miejscami dost ępna dla ekstensywnego uŜytkowania rekreacyjnego. Jest to bowiem nisko poło Ŝony i corocznie zalewany, bądź podtapiany fragment dna doliny Warty. Jeszcze w okresie l ęgowym ptaków (m.in. siedliska ortolana i gąsiorka) dost ępno ść terenu jest tu utrudniona. Parkowy charakter pola golfowego widoczny jest w jego projektowanej strukturze krajobrazowej. Około 1/3 powierzchni (tj. ca 27 ha) zajmowa ć będą trawiaste tory do gry, 1/3 – lasy, zadrzewienia oraz wody i kolejn ą 1/3 – nieu Ŝytki. Istot ą gry jest bowiem nie tylko trafienie piłk ą do dołka, ale te Ŝ jej zgubienie w pobliskich chasz- czach. Minimalnie zmieni si ę struktura przyrodniczo-krajobrazowa terenu, ale tylko miejscami (tory do gry) zostanie ona uproszczona. Pole golfowe obejmie swoim zasi ęgiem zarówno dotychczasowe grunty orne (obecnie intensywnie nawo Ŝone i opryskiwane środkami ochrony ro ślin), jak i fragmenty ł ąk w dnie doliny. Zasadni- czo zmniejszy si ę nawo Ŝenie terenu (ograniczone wył ącznie do powierzchni trawiastych), na czym zyskaj ą wypełnione wod ą starorzecza i rz. Warta. B ędzie

32 mo Ŝna całkowicie zrezygnowa ć ze stosowania środków ochrony ro ślin (trawa musi by ć koszona co 1-2 dni i je śli nawet wyrosn ą jakie ś chwasty nie ma to znaczenia). Woda do podlewania trawy (maksymalnie 150 000 m 3 rocznie) pobie- rana by ć mo Ŝe z którego ś ze starorzeczy i poprzez spływ powierzchniowy oraz podziemny (podło Ŝe piaszczysto- Ŝwirowe, przepuszczalne) wraca ć do niego, w postaci przefiltrowanej przyczyniaj ąc si ę do poprawy czysto ści ww. wód powierzchniowych. W strategii i polityce u Ŝytkowania pola golfowego jest wpisana ochrona środowiska, ekologia i współistnienie z miejscow ą faun ą. Im bogatszy jest świat zwierz ęcy, tym wi ększa warto ść takiego pola. A poniewa Ŝ na całym terenie obowi ązuje bezwzgl ędna cisza, zakaz poruszania si ę pojazdów (z wyj ąt- kiem wózków akumulatorowych, które mog ą by ć alternatyw ą dla doj ść pieszych) i niewielka ilo ść graczy (jednocze śnie, maksymalnie 20-30 osób na terenie o powierzchni nie przekraczaj ącej 80 ha) warunki dla bytowania i Ŝerowa- nia wielu gatunków zwierz ąt s ą optymalne. Mało prawdopodobne jest zatem zagro Ŝenie siedlisk ptaków i zmniejszenie ich liczebno ści. Pozostawienie 2/3 terenu parku golfowego (lasy, zadrzewienia, nieu Ŝytki, wody powierzchniowe) w dotychczasowym u Ŝytkowaniu, sprzyja ć b ędzie zachowaniu naturalnego charakteru wyst ępuj ących zbiorowisk ro ślinnych i ich bioró Ŝnorodno ści. Struktura przestrzenna pola golfowego umo Ŝliwi równie Ŝ ochron ę i funkcjonowanie wyst ępuj ącej fauny oraz utrzymanie istniej ącego zró Ŝnicowania gatunkowego zwierz ąt.

Lokalizacja usług sportu i rekreacji na omawianym terenie mo Ŝe budzi ć pewne w ątpliwo ści i niepokoje wynikaj ące z: usytuowania terenu w dnie doliny Warty, cz ęś ciowo w zasi ęgu corocznych zalewów rzeki (po wybudowaniu Zbiornika Jeziorsko coraz mniej gro źnych i dotkliwych), poło Ŝenia terenu w granicach Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego, ob- szarów chronionych w sieci Natura 2000 - OSO ptaków Ostoja Rogali ńska i SOO siedlisk Rogali ńska Dolina Warty oraz obszarów wa Ŝnych dla pta- ków w okresie gniazdowania i migracji , poło Ŝenia w zasi ęgu chronionych struktur wodono śnych GZWP nr 144 – Wielkopolskiej Doliny Kopalnej i GZWP nr 150 – Pradoliny Warszawsko- Berli ńskiej, obj ętych re Ŝimem najwy Ŝszej ochrony oraz strefy ochrony po- średniej uj ęcia wody dla Aglomeracji Pozna ńskiej,

33 ewentualnego zagro Ŝenia dla czysto ści wód powierzchniowych i podziemnych (du Ŝy pobór wody i brak mo Ŝliwo ści budowy własnego uj ęcia, intensywne nawo Ŝenie powierzchni trawiastych oraz przepuszczalne podło Ŝe).

Tymczasem kompleksowa analiza uwarunkowa ń i ogranicze ń przyrodniczych terenu wykazała brak uzasadnienia dla tych obaw. Zwłaszcza, Ŝe wa- runkiem lokalizacji pola golfowego jest jego parkowy charakter, wykorzystuj ący specyficzne cechy konfiguracyjne terenu, wpisuj ący si ę w istniej ącą ró Ŝnorod- no ść biologiczn ą zakola Warty i chroni ący wyst ępuj ące zbiorowiska ro ślinne (w tym mo Ŝe niezbyt okazałe, ale efektowne pojedynczo rosn ące d ęby).

Pole golfowe składa si ę z kilku stałych elementów wynikaj ących z reguł gry. Zakłada si ę, Ŝe b ędzie to pole 18-dołkowe, z których ka Ŝdy wyposa Ŝony będzie w miejsce startu ( tee ), tor gry ( fairway ), plac na którym wyci ęty jest otwór, dołek ( green ) i obszary poza gr ą ( rough ). Ka Ŝdy dołek posiada przeszko- dy dla gracza ( hazards ) w postaci bunkrów z piaskiem, oczek wodnych, rowów, cieków itp. W miejscu startu trawa przycinana jest na długo ść 7-15 mm, podczas gdy tory do gry koszone s ą na wysoko ść 10-20 mm. Obie te cz ęś ci s ą w cało ści zmeliorowane i nawadniane. W rejonie dołka, odpowiedni dobór mie- szanki traw umo Ŝliwia utrzymanie murawy o wysoko ści 3-4 mm. Rough to zwy- kle naturalna ro ślinno ść , pozostawiona w stanie dzikim (przycinana 1-2 razy w roku, głównie ze wzgl ędu na ewentualne zagro Ŝenie po Ŝarowe). Tym samym z 1/3 powierzchni parku golfowego, zaj ętego pod trawiaste pola do gry, cz ęść pozostanie w stanie dzikim ( rough ). Co wi ęcej, podkaszanie obszarów poza gr ą (rough ) przyczyni si ę do utrzymania ł ąkowego charakteru terenu i utrzymania optymalnych warunków egzystencji ł ąkowej flory i fauny.

Lokalizacja pola golfowego (parku golfowego) umo Ŝliwi: - ochron ę terenu przed nieplanow ą, chaotyczn ą urbanizacj ą, - ochron ę przed zniszczeniem (np. rozje ŜdŜaniem quadami, wyrzucaniem śmieci, płoszeniem zwierz ąt i niszczeniem ro ślinno ści) terenu o ponadprze- ci ętnych walorach przyrodniczo-krajobrazowych, - ochron ę terenu przed intensywn ą gospodark ą roln ą, - wyeksponowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych i wizualnych terenu,

34 - zapewnienie wyst ępuj ącej tam faunie i florze odpowiednich warunków bytowania, poprzez utrzymanie dotychczasowego u Ŝytkowania na wi ększo ści te- renów (nie wprowadzanie zmian w ich zagospodarowaniu) – zachowanie la- sów i zadrzewie ń, zachowanie ł ąkowego charakteru cz ęś ci nieu Ŝytków poprzez wykaszanie obszarów poza gr ą 1-2 razy w roku, ograniczenie liczby osób znajduj ących si ę na terenie parku golfowego itp.

Obecnie przewa Ŝaj ąca cz ęść omawianego terenu znajduje si ę we władaniu Agencji Nieruchomo ści Rolnych, która prowadz ąc racjonaln ą gospodark ę winna ten teren sprzeda ć poszczególnym dzier Ŝawcom, po jak najko- rzystniejszej cenie. Mo Ŝe to doprowadzi ć do sytuacji, i Ŝ w świetle obecnie obowi ązuj ących przepisów dotycz ących planowania przestrzennego, ka Ŝdy z wła ścicieli nieruchomo ści wyst ąpi o wydanie zgody na lokalizacj ę budynków oraz dalszy podział nieruchomo ści. Tym samym, na obszarze obecnie nieza- gospodarowanym powstanie osiedle zabudowy mieszkaniowej. Co prawda, lokalizacja pola golfowego wi ąŜ e si ę z usytuowaniem obiektów budowlanych, jednak b ędą one zwi ązane z funkcj ą terenu, jednolite pod wzgl ędem architektonicznym i nie wkraczaj ące w rejony wa Ŝne dla fauny i flory. Jednocze śnie obiekty parku golfowego „wytłumi ą” w krajobrazie szpetne (pod wzgl ędem architektonicznym) przepompownie wody.

Optymalna ochrona omawianego terenu usług sportu i rekreacji mo Ŝli- wa b ędzie poprzez plan miejscowy. Dlatego Gmina zamierza sporz ądzi ć dla niego miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Plan miejscowy, jako akt prawa miejscowego b ędzie szczegółowo regulował kwestie dokładnej lokalizacji pola golfowego (parku golfowego), powi ązanych z nim obiektów i urz ądze ń oraz obiektów zwi ązanych z turystycznym i rekreacyjnym wykorzystaniem rzeki Warty a nadto umo Ŝliwiał ochron ę istniej ących walorów przyrodniczo-krajobrazowych i zapobiegał ich niszczeniu. Ze wzgl ędu na szczegól- ne poło Ŝenie – na obszarze Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego i obszarów Natura 2000 ka Ŝda inwestycja prowadzona na analizowanym terenie znajdo- wa ć si ę b ędzie pod szczególn ą obserwacj ą zarówno organów ochrony środo- wiska, jak i społecze ństwa.

35 Dodatkowymi argumentami przemawiaj ącymi za lokalizacja pola golfowego (parku golfowego) s ą: wyniesienie terenu: powierzchnia terasy nadzalewowej ca 59-63 m n.p.m., czyli około 3-6,5 m ponad średni poziom wody w rzece (ca 58.5 m n.p.m.) i 0-2 m ponad prognozowany poziom tzw. wody stuletniej (61.48 m n.p.m.) oraz powierzchnia terasy zalewowej - poło Ŝona około 56-57,5 m n.p.m., tj. 0-1,5 m ponad średni poziom wody w rzece – obecnie tylko w cz ęś ci corocznie zalewana lub podtapiana (zmieniony re Ŝim wód Warty); istniej ące zró Ŝnicowanie wysoko ściowe i specyficzne cechy konfiguracyjne: liczne osta ńce terasowe, odsypy, przegł ębienia, dawne ślady przepły- wu wody i wypełnione wod ą starorzecza - do wykorzystania przy budowie pola golfowego w mo Ŝliwie najwi ększym stopniu, z wykluczeniem nad- miernych przekształce ń terenu (pole powinno mie ć naturalny charakter, wpisuj ący si ę w środowisko przyrodnicze doliny Warty w taki sposób, jakby istniało tam od wieków); du Ŝa ilo ść drzew, rosn ących w niewielkich grupach (k ępach), rz ędach lub pojedynczo oraz liczne, wypełnione wod ą lub suche zagł ębienia, umo Ŝli- wiaj ą wytyczenie atrakcyjnych torów gry, zapewniaj ąc ró Ŝnorodno ść i nie- powtarzalno ść warunków przyrodniczo-krajobrazowych, walorów widoko- wych, mikroklimatu itp.; charakterystyczna struktura przyrodniczo-krajobrazowa, pozwalaj ąca wydzieli ć tereny: a. wyniesionych i bezdrzewnych pól uprawnych – łatwo dost ępne, nadzalewowe, ale mało atrakcyjne krajobrazowo, chocia Ŝ w znacznej cz ęś ci o rozszerzonym, dalekim zasi ęgu widokowym, b. wzgl ędnie płaskie, miejscami zadrzewione i generalnie przesuszone ł ąki (zbiorowiska murawowe) i pastwiska – podtapiane epizodycznie, o dobrej, niemal stałej dost ępno ści i z du Ŝym udziałem zadrzewie ń, ale o małych deniwelacjach terenu, atrakcyjne widokowo, c. wilgotnych i świe Ŝych ł ąk, miejscami z wypełnionymi wod ą starorzeczami, okresowymi podmokło ściami i na ogół mało wyra źnymi śladami dawnego przepływu – o zró Ŝnicowanej konfiguracji i ograniczonym zasi ęgu widokowym, ale obejmuj ącym atrakcyjne partie krajobrazu, okresowo trudnodost ępne (zalewane lub podtapiane), bezinwestycyjne,

36 d. wypełnione wod ą starorzecza i stałe podmokło ści, wyznaczaj ące kierunki przepływu wód rzecznych i miejsca stagnacji wód powodziowych – bezinwestycyjne i stale niedost ępne (trwale podmokłe), e. lasy i zadrzewienia, głównie o charakterze nadrzecznych ł ęgów olchowo- wierzbowych i topolowych (z udziałem d ębów) lub płaty borów sosnowych zajmuj ących wyniesione fragmenty dna doliny, układaj ące si ę w trzy strefy: A. tereny nadzalewowe, zdominowane przez pola uprawne – przydatne do trwałego zainwestowania rekreacyjnego, ale mało atrakcyjne dla lokalizacji pola golfowego (z wyj ątkiem obiektów kubaturowych); B. tereny okresowo zalewane, ale na ogół tylko fragmentarycznie podtapia- nych, za to charakteryzuj ące s ą bardzo urozmaicon ą rze źbą, z du Ŝą ilo- ści ą lokalnych zagł ębie ń i starorzeczy – o dobrej, niemal stałej dost ęp- no ści, jedynie miejscami trudnodost ępne, atrakcyjne i w du Ŝej mierze przydatne dla usytuowania pola golfowego; C. tereny corocznie zalewane lub podtapiane - stale podmokłe, niezwykle wa Ŝnych dla zasilania i wymiany warto ści ekologicznych oraz retencji wód - nieprzydatne dla lokalizacji pola golfowego, bezinwestycyjne; prawie nie zmieniana w zwi ązku z lokalizacj ą pola golfowego struktura u Ŝyt- kowania terenu, w której grunty orne zajmuj ą (w uproszczeniu) około 35% jego powierzchni (ca 56 ha), przesuszone ł ąki i pastwiska około 25% (40 ha), wilgotne i świe Ŝe ł ąki, okresowo podtapiane – 20% (ca 32 ha), stałe podmo- kło ści, zaj ęte przez wody powierzchniowe i zbiorowiska ro ślinno ści ziemno- wodnej (szuwary, trzcinowiska, oczerety) – 15% (ca 24 ha) oraz lasy i zadrzewienia – 5% (8 ha). Powy Ŝsza analiza i podział terenu na strefy przes ądziły o konieczno ści wył ączenia z wyznaczonego w projekcie studium kompleksu usług turystyki, sportu i rekreacji strefy C jako terenu bezinwestycyjnego i tym samym nieprzydatnego dla lokalizacji pola golfowego. korzystne zmiany w nawo Ŝeniu i stosowaniu środków ochrony ro ślin, zwi ą- zane z cz ęś ciow ą zabudow ą słabych gleb obecnych gruntów ornych (za- plecze administracyjne i techniczne pola golfowego) oraz ograniczeniem nawo Ŝenia terenów trawiastych wył ącznie do powierzchni torów do gry i całkowitym zaniechaniem stosowania środków ochrony ro ślin na pozo- stałym obszarze pola golfowego.

37 Według danych Wielkopolskiego O środka Doradztwa Rolniczego w Pozna- niu pełna, roczna dawka teoretyczna nawozów mineralnych na 1 ha wynosi: - dla gruntów ornych (gleby Ŝytnio-ziemniaczane) - 168 kg N, 100 kg

P2O5 i 140 kg K 2O, tj. ł ącznie 408 kg, - dla ł ąk i pastwisk – 105, 50 i 75 kg, tj. ł ącznie 230 kg, tymczasem (według BIODARNINA-GRASSIK, Kostomłoty ):

- dla trawników ozdobnych – 60 kg N, 20 kg P 2O5 i 40 kg K 2O, razem 120 kg, - dla trawników rekreacyjnych – 240, 80 i 150 kg, łącznie 470 kg,

- dla trawników sportowych (tak Ŝe golfowych) – 70 kg N, 130 kg P 2O5

oraz 260 kg K 2O, czyli ł ącznie 460 kg. Na około 56 ha gruntów ornych potrzeba zatem ca 22 848 kg nawozów, na około 72 ha ł ąk i pastwisk – 16 560 kg a na pole golfowe (jego część tra- wiast ą, zajmuj ącą około 1/3 terenu, tj. ca 27 ha) – 12 023 kg; najbardziej ekstensywny sposób u Ŝytkowania rekreacyjnego, zakładaj ący jednoczesn ą gr ę 20-30 osób na terenie o powierzchni nie przekraczaj ącej 80 ha, gdy tymczasem chłonno ść rekreacyjna - obci ąŜ enie graniczne, przy przyj ęciu najni Ŝszych, stosowanych wska źników (wybranych spo śród Wska źników chłonno ści środowiska przyrodniczego na obszarach turystycznych, opracowanych przez Zespół ds. Środowiska Przyrodniczego Instytutu Turystyki w Bydgoszczy ) wynosi: - dla pól uprawnych - 150 os/ha/ tydzie ń - dla ł ąk i pastwisk - 124-300 os/ha/ tydzie ń, - borów sosnowych - 12-19 os/ha/ tydzie ń, - lasów ł ęgowych - 6-33 os/ha/tydzie ń, a zatem chłonno ść rekreacyjna terenu: - dla pól uprawnych - 8 400 os/ tydzie ń, - dla ł ąk i pastwisk - 8 928 os/tydzie ń, - dla lasów i terenów zadrzewionych 72 os/tydzie ń, tj. ł ącznie: 17 400 os/tydzie ń, czyli blisko 2,5 tys. osób dziennie. fakt, Ŝe projektowane pole golfowe (park golfowy) b ędzie cz ęś ci ą kompleksu usług turystyki, sportu i rekreacji obejmuj ącego „łagodne i ciche” formy rekreacji i wypoczynku, ograniczone głównie do penetracji pieszej i rowerowej (a z wykluczeniem coraz cz ęś ciej obecnych quadów), w ędko- wania, turystyki wodnej itp.;

38 brak kolizji ze stref ą ochrony ekologicznej i widokowej zespołu pałacowego w Rogalinie, przesłoni ętego przez g ęste zadrzewienia terasy zalewowej po drugiej stronie Warty, w śród których trudno dostrzec pomnikowe d ęby, charakterystyczne dla zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Łęgi Nad- warcia ńskie.

Jak z powy Ŝszego wynika, projektowane pole golfowe zajmie jedynie cz ęść „dyskusyjnego” terenu (nie wi ęcej ni Ŝ 80 ha) i b ędzie miało charakter parkowy (park golfowy). Około 1/3 powierzchni (tj. ca 27 ha) zajmowa ć będą trawiaste tory do gry, 1/3 – lasy, zadrzewienia oraz wody i kolejn ą 1/3 – nieu Ŝytki. Jego lokalizacja nie spowoduje degradacji wysokich walorów przyrodniczo- krajobrazowych dna chronionej doliny Warty a urozmaicona konfiguracja terenu i ogromna ró Ŝnorodno ść biologiczna determinuj ą naturalny charakter pola a wła ściwie parku golfowego – zachowane zostan ą bowiem istniej ące zadrzewienia, głównie małe grupy i k ępy oraz pojedyncze drzewa, malownicze starorzecza itp. Wi ększego, ni Ŝ obecne zagro Ŝenia dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych nie b ędzie – realny jest zamkni ęty obieg wody czerpanej z jednego lub kilku starorzeczy i do nich spływaj ącej. Jednocze śnie zmniejszy si ę nawo Ŝenie mineralne terenu, ograniczone wył ącznie do trawiastej cz ęś ci pola (miejscami nawo Ŝonej nieco intensywniej). W dodatku, na terenie pola golfowego zaprzestanie si ę stosowania środków ochrony ro ślin. Wreszcie, ekstensywny sposób u Ŝytkowania terenu sprzyja ć b ędzie zachowaniu naturalnych zbiorowisk ro ślinnych oraz miejsc bytowania i rozrodu wielu gatunków zwierz ąt, w tym zwłaszcza ptaków.

Wielko ść terenów rozwojowych wschodniej (prawobrze Ŝnej) cz ęś ci Parku wynika głównie z istniej ących potrzeb i dost ępno ści terenu. Wi ększe koncentracje zabudowy mieszkaniowej przewidziane s ą w Rogalinku i Rogalinie. Zainwestowanie pozostałych fragmentów Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego, poło Ŝonych na prawym brzegu Warty, ogranicza si ę głównie do rozwoju zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej i zagrodowej na obszarze Świ ątnik, Rogalina i Ro- galinka. Niepokoi jednak długi ci ąg zabudowy Świ ątnik i Radzewic, usytuowanej w strefie kraw ędziowej doliny Warty a zwłaszcza ilo ść i wielko ść „okien”, umo Ŝli- wiaj ących migracj ę gatunków pomi ędzy wysoczyzn ą a dolin ą Warty.

39 Wschodnia cz ęść gminy, poło Ŝona poza zasi ęgiem obszarów chronionych, charakteryzuje si ę przeci ętnymi warunkami glebowymi. Dlatego znajduj ą si ę tu du Ŝe tereny rozwojowe Daszewic, Radzewic, Mieczewa, Rogalina i Czapur oraz uzupełnienia zabudowy Świ ątnik i Wiórka. Wi ększych kolizji z uwarunkowaniami środowiska nie ma.

Rozwój miasta wykracza poza jego granice administracyjne i w cz ęś ci dotyczy chronionych struktur wodono śnych oraz obszarów wa Ŝnych dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji. W jego granicach administracyjnych przewidziano miejsce głównie dla zabudowy mieszkaniowej i usługowej, ograniczaj ąc zabudow ę produkcyjno-magazynow ą do istniej ącej koncentracji działalno ści gospodarczej wokół dawnej Swarz ędzkiej Fabryki Mebli. Głównym kierunkiem rozwojowym jest kierunek południowo-zachodni, przy czym wzdłu Ŝ linii kolejowej do Wrocławia, w rejonie Krosna i Pecnej przewidziane s ą zarówno tereny zabudowy mieszkaniowej, jak i du Ŝe zespoły zorganizowanej działalno ści gospodarczej a po południowej stronie Kanału Mosi ńskiego m.in. koncentracj ę nieco bardziej uci ąŜ liwej dla otoczenia działalno ści gospodarczej (obecnie istniej ą tam dwie du Ŝe fermy i ubojnia drobiu). Niewielkie walory produkcyjne gleb powoduj ą zmniejszone zainteresowanie upraw ą roli i wi ększ ą skłonno ść wła ścicieli grun- tów do ich zalesienia. Studium zakłada zmniejszenie areału gruntów rolnych do około 40% (z obecnych 49%) i zwi ększenie lesisto ści gminy o około 3% (z obecnych 38% do 41%). Ró Ŝne s ą intencje wyznaczenia proponowanych dolesie ń (poszerzenie istniej ących kompleksów le śnych, zwi ększenie retencji wód i walorów krajobrazowych, ochrona gruntów przed osuwaniem i erozj ą itp.). Przedstawiony projekt studium respektuje istniej ące walory przyrodniczo- krajobrazowe terenu, docenia konieczno ść zwi ększenia jego potencjału ekologicznego, ochrony wód, zapewnienia wła ściwej cyrkulacji powietrza itp. wykorzystuj ąc niemal do maksimum te mo Ŝliwo ści rozwojowe gminy, które nie stwa- rzaj ą zagro Ŝenia dla środowiska.

Skutki nie uchwalenia studium to zniweczenie d ąŜ eń władz Gminy do: - dostosowania zakresu i ustale ń studium do obowi ązuj ących przepisów, - dostosowania rozwoju przestrzennego gminy do zmienionej sytuacji demograficznej, społecznej, ekonomicznej i politycznej,

40 - uwzgl ędnienia zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, wynikaj ą- cych z uchwalonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, - okre ślenia zało Ŝeń polityki przestrzennej gminy, dotycz ących lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego, koordynacji zapisów planów miejscowych oraz innych dokumentów planistycznych, wskazania obszarów i obiek- tów wymagaj ących ochrony ze wzgl ędu na walory przyrodnicze, środowisko- we i krajobrazowe oraz terenów atrakcyjnych dla ró Ŝnych rodzajów u Ŝytko- wania i form zagospodarowania, - sprostania rosn ącemu zapotrzebowaniu na tereny mieszkaniowe i inwestycyjne (dla zró Ŝnicowanej działalno ści gospodarczej) oraz podniesienia standardu Ŝycia jej mieszka ńców.

6. PROGNOZA ZMIAN W ŚRODOWISKU (OCENA ODDZIAŁYWANIA USTALEŃ STUDIUM NA ŚRODOWISKO)

Wpływ ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy na środowisko został ograniczony do minimum. Z projektowanego zainwestowania i zagospodarowania niemal całkowicie wył ączono bowiem tereny Wielkopolskiego Parku Narodowego i korytarz ekologiczny rzeki Warty. Na obszarze Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego tylko w rejonie istniej ących miejscowo ści przewidziano niewielki rozwój zabudowy mieszkaniowej lub lokalizacj ę usług (głównie sportu i turystyki). Projektowane zagospodarowanie i u Ŝytkowanie obszarów chronionych nie naruszy spójno ści i integralno ści , w wi ększo ści zbie Ŝnych z nimi, obszarów Natura 2000. We wschodniej cz ęś ci gminy nadal wiod ącymi funkcjami b ędą rolnictwo i le śnic- two, zwi ększy si ę jednak zasi ęg terenów zabudowanych. Głównymi obszarami działalno ści inwestycyjnej na obszarze gminy maj ą by ć: miasto Mosina i tereny przyległe, poło Ŝone na południowy-zachód od niego – wzdłu Ŝ linii kolejowej Pozna ń-Wrocław (Krosno, Pecna) oraz po południowej stronie Kanału Mosi ń- skiego. Tutaj znale źć si ę maj ą m.in. koncentracje zabudowy produkcyjno- magazynowej i usługowej.

41 Rodzaj i skala przyszłych zmian zale Ŝą od charakteru i zakresu projektowanego zainwestowania oraz wra Ŝliwo ści środowiska przyrodniczego. Przy respektowaniu ustalonych zasad zagospodarowania, zmiany spowodowane przez projektowane przeznaczenie terenu b ędą dopuszczalne a ewentualne przekształcenia i modyfikacje poszczególnych komponentów środowiska mało odczuwalne.

Wykorzystanie zasobów i walorów środowiska jest optymalne. Z zainwestowania wył ączono rozległe tereny gminy, składaj ące si ę na system obsza- rów chronionych (o znaczeniu krajowym i mi ędzynarodowym). Za całkowicie bezinwestycyjne uznano tereny WPN i współczesnej doliny Warty (generalnie w zasi ęgu tzw. wody stuletniej). Do minimum ograniczono ingerencj ę w obszar RPK i system Natura 2000. Tereny poło Ŝone w obr ębie strefy ochrony po śred- niej uj ęcia wody, głównie na obszarze miasta, gdzie wykracza ona poza zasi ęg obszarów ochrony przyrody, przewidziano pod zainwestowanie mo Ŝliwie najmniej obci ąŜ aj ące środowisko (zabudowa mieszkaniowa i usługowa, stopnio- wa eliminacja uci ąŜ liwej działalno ści gospodarczej). Dopiero poza ni ą, głównie wzdłu Ŝ linii kolejowej Pozna ń-Wrocław, przewiduje si ę koncentracj ę procesów urbanizacyjnych. Oprócz przewidzianej tu zabudowy mieszkaniowej, na terenach specjalnie do tego przeznaczonych zakłada si ę lokalizacj ę zró Ŝnicowanej działalno ści gospodarczej. Nowe tereny i obiekty, stanowi ące kontynuacj ę zabudowy o funkcji techniczno-produkcyjnej dawnej Swarz ędzkiej Fabryki Mebli i Krosna, obejm ą swym zasi ęgiem fragmenty Nowinek-Dru Ŝyny, Pecnej i Bole- sławca (w tej ostatniej miejscowo ści zlokalizowane s ą obecnie najbardziej uci ąŜ liwe dla środowiska obiekty gminy – dwie du Ŝe fermy drobiu i ubojnia). Przyj ęte w studium ogólne zało Ŝenia polityki przestrzennej nie budz ą zastrze Ŝeń. Drobne uwagi dotycz ące proponowanego zainwestowania i zagospodarowania terenu gminy omówiono w dalszej cz ęś ci tekstu i zaznaczono na doł ączonej mapie.

Ró Ŝnorodno ść biologiczna znacznej cz ęś ci gminy, obj ętej formami ochrony przyrody, wymienionymi w ustawie o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 92, poz. 880) jest bardzo du Ŝa. Zró Ŝnicowanie rze źby terenu, zmienne warunki glebowo-gruntowe i wodne, mozaika ekosystemów le śnych,

42 łąkowych i wodnych itp. powoduje, Ŝe wyst ępuj ą tu typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki ro ślin i zwierz ąt o znaczeniu priorytetowym, chronione w systemie Natura 2000, wymienione w zał ącznikach do „dyrektywy siedliskowej” i „dyrektywy ptasiej” lub wskazane w Czerwonej Ksi ędze. Spis siedlisk oraz wykaz i ilo ść wyst ępuj ących gatunków ro ślin i zwierz ąt zawieraj ą wcze śniejsze rozdziały. Mniej lub bardziej uproszczona struktura krajobrazu pozostałej cz ę- ści gminy wi ąŜ e si ę z mniejsz ą bioró Ŝnorodno ści ą tych terenów, we wschodniej cz ęś ci gminy ograniczon ą głównie do zbiorowisk antropogenicznych pól uprawnych oraz zubo Ŝeniem gatunkowym ro ślin i zwierz ąt. Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie uszczupli prawie wy- łącznie ro ślinno ść antropogeniczn ą pól uprawnych i zniszczy populacje wyst ę- puj ących tam, pospolitych gatunków zwierz ąt. Tylko sporadycznie mo Ŝliwy jest niewielki i jedynie po średni wpływ na siedliska i gatunki chronione, zwłaszcza te o znaczeniu priorytetowym dla systemu Natura 2000.

Wpływ ustale ń studium na obszary chronione (w sieci Natura 2000 i wiel- koprzestrzennym systemie obszarów chronionych województwa - WSOCH) jest ró Ŝny. W przypadku Wielkopolskiego Parku Narodowego (i zbie Ŝnych z nim ob- szarów Natura 2000), zajmuj ącego eksponowane tereny wału moren czołowych i wysoczyzny jest on znikomy a ewentualne konsekwencje bł ędów popełnionych na obszarze teras rzecznych doliny Warty i pradoliny dotyczy ć mog ą jedynie nadrzecznych fragmentów Mosiny i Puszczykowa. Prawdopodobie ństwo ich wyst ąpienia jest jednak znikome. Wyj ątkiem mo Ŝe by ć teren tzw. „Glinianek”, na aktywizacje których i zagospodarowanie, jako terenu koncentracji usług turystycznych w zieleni kładzie si ę du Ŝy nacisk. W jego obr ębie zinwentaryzowano bowiem szereg osuwisk. Współcze śnie wyst ępuj ące procesy geodynamiczne zostały zatrzymane b ądź cz ęś ciowo zneutralizowane przez istniejące zalesienia. Nowe zagospodarowanie mo Ŝe miejscami uaktywni ć ruchy masowe, sprzyja ć erozji gleb itp.

Podobne zagro Ŝenia wyst ąpi ć mog ą w obr ębie doliny Warty i jej głównych dopływów. Miejscami zabudowa usytuowana jest na silnie nachylonych zboczach dolin rzecznych i rynien, zagro Ŝonych erozj ą i podatnych na

43 wyst ępowanie ruchów masowych (spływy potoków rumoszowych, spełzywa- nie, przemieszczanie materiału lu źnego). Nadto, dolna cz ęść zboczy to nie- jednokrotnie czynne podci ęcia erozyjne, zwi ązane z wahaniami wód rzeki. Pozostawienie strefy bezinwestycyjnej, respektuj ącej wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe dna doliny Warty i jej znaczenie dla cyrkulacji powietrza oraz zagro Ŝenie powodziowe powoduje, Ŝe wpływ projektowanego zagospodarowania przestrzennego gminy na główny korytarz ekologiczny gminy (i województwa) jest niewielki i sprzyja jego ochronie. Zapewnienie spójno ści i integralno ści poło Ŝonych w dolinie obszarów Natura 2000 zapewni ć ma równie Ŝ podbudowa biologiczna szerokiego, ale nie zawsze sprawnie funkcjonuj ącego korytarza ekologicznego Kanału Mosi ńskiego (wa Ŝniejsza jest jednak jego funkcja wentylacyjna), pozostawienie wolnych od zabudowy, najcz ęś ciej zalesionych, „okien” ułatwiaj ących migracj ę gatun- ków pomi ędzy wysoczyzn ą a dolin ą Warty, projektowane zalesienia itp. Specyficzna dwoisto ść doliny Warty, w cz ęś ci północnej – w ąskiej, przeło- mowej a w południowej – szerokiej, obfituj ącej w ślady dawnego przepływu (m.in. liczne starorzecza) i zmniejszone, po wybudowaniu Zbiornika Jezior- sko, zagro Ŝenie powodziowe, utrudnia zagospodarowanie tego pierwszego odcinka i zach ęca do wykorzystania rozległych, suchych i dost ępnych frag- mentów drugiej cz ęś ci. Projektowane usługi sportu i rekreacji (w tym m.in. pole golfowe) s ą utrzymaniem zagospodarowania przewidzianego w „starym” studium. W przypadku pola typu „szkockiego”, mo Ŝna byłoby przewidywa ć jego negatywne oddziaływanie na obszar Natura 2000 (pewne uproszczenie struktury krajobrazu, zmniejszenie istniej ącej ró Ŝnorodno ści biologicznej i liczebno ści ptaków). Ale pole o charakterze parkowym sprzyja utrzymaniu istniej ącej ró Ŝnorodno ści biologicznej terenu i zachowaniu siedlisk ptasich, zagro Ŝonych obecnie cho ćby przez quady, coraz silniej penetruj ące teras ę za- lewow ą Warty w rejonie Baranowa i Sowinek.

Na oddziaływanie ustale ń studium na pozostałe obszary Natura 2000 i obszar Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego zwrócono uwag ę omawiaj ąc istniej ące problemy ochrony środowiska.

44 Rozwój przestrzenny Krajkowa przewidziany był w studium uwarunkowa ń (...) z 1998 r. i ogranicza si ę jedynie do logicznego uzupełnienia istniej ą- cej zabudowy. Równie Ŝ rozwój Baranowa ma swoje uzasadnienie, tym bardziej, Ŝe dotyczy on terenów rolniczych poło Ŝonych na zapleczu istniej ącej zabudowy, usytuowanej w strefie kraw ędziowej doliny. Nowe budynki nie b ę- dą wi ęc wpływa ć na walory przyrodniczo-krajobrazowe terasy zalewowej Warty a tym bardziej na walory estetyczne odległych „d ębów rogali ńskich”. Wiejski charakter zabudowy nie musi te Ŝ wpływa ć negatywnie na wyst ępuj ą- ce tu Ŝerowiska i miejsca l ęgowe ptaków. Projektowana zabudowa Baranów- ka i Sowinek wymaga jedynie pozostawienia odpowiedniego „okna” („okien”) ułatwiaj ącego migracj ę zwierz ąt i roślin.

Negatywne oddziaływanie ustale ń studium na flor ę i faun ę terenów obj ę- tych ochron ą b ędzie niedu Ŝe. Tylko sporadycznie mo Ŝliwy jest po średni wpływ na siedliska i gatunki chronione, zwłaszcza te o znaczeniu priorytetowym dla systemu Natura 2000 i ewentualne zagospodarowanie takich miejsc zostanie zapewne skorygowane. Na pozostałych terenach gminy, projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie uszczupli prawie wył ącznie ro ślinno ść antropogeniczn ą pól uprawnych i zniszczy populacje wyst ępuj ących tam, pospolitych ga- tunków zwierz ąt. Ewentualna wycinka drzew i krzewów, dotyczy głównie samo- siewów i zbiorowisk ro ślinno ści synantropijnej, charakterystycznej dla nieu Ŝyt- ków, świadcz ących o post ępuj ącej degradacji przyrodniczej danego terenu. Nowe zainwestowanie i zagospodarowanie raczej nie zmniejszy poten- cjału ekologicznego gminy. Obszary obj ęte ochron ą przyrody pozostaj ą terenami bezinwestycyjnymi. Uszczuplone zostan ą wprawdzie fragmenty ł ąk i pól uprawnych wzdłu Ŝ Kanału Mosi ńskiego, ale w zamian za to istniej ący i nie zawsze sprawnie funkcjonuj ący korytarz ekologiczny podbudowany zostanie zieleni ą wysok ą. Zapewni to ci ągło ść dolinnego ł ącznika ekologicznego i zwi ększy dopływ czystego powietrza do miasta. Dominuj ącej w śród terenów mieszkaniowych, zabudowie jednorodzinnej towarzyszyć b ędą przydomowe ogrody i sady. Dzi ęki temu na styku tereny zurbanizowane – tereny otwarte, w du Ŝej cz ęś ci chronione, wytworzy si ę swoista strefa przej ściowa. Na wi ęk- szo ści wyznaczonych terenów inwestycyjnych nasycenie zieleni ą zwi ększy

45 si ę. Fragmenty gminy, na których mo Ŝe doj ść do pewnego uproszczenia struktury przyrodniczo-krajobrazowej s ą nieliczne.

Wpływ studium na zdrowie ludzi b ędzie znaczny i z pewno ści ą korzystny. Poprawa standardu Ŝycia mieszka ńców gminy zapisana jest w stra- tegiach gminy i województwa. Na stan zdrowia mieszka ńców wpływa nie tylko rozwój lecznictwa i zapewnienie wła ściwej opieki zdrowotnej. Nie mniej wa Ŝne s ą działania zmierzaj ące do poprawy stanu środowiska i racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi, usprawnienia systemu komunikacji, wzrostu znaczenia i zachowania dziedzictwa kulturowego, dbało ści o ład przestrzenny, wła ściwego wykorzystania terenów inwestycyjnych, rehabilitacji i rekultywacji terenów zdegradowanych, poprawy jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, sytuacji demograficznej itp. Na ka Ŝdy z ww. celów strategicz- nych składa si ę cały szereg celów operacyjnych. Pozytywne efekty tych działa ń zapewni ć mo Ŝe ich kompleksowa realizacja. Istniej ące uci ąŜ liwo ści i sposoby ich eliminowania lub łagodzenia omówio- ne s ą szerzej w dalszej cz ęś ci opracowania.

Przekształcenia powierzchni ziemi, wył ączywszy faz ę realizacji poszcze- gólnych inwestycji b ędą nieznaczne. Pocz ątkowo ucierpi nieco estetyka terenu, nie ulegn ą natomiast zmianie jego cechy konfiguracyjne. Wprowadzana zabudowa swym charakterem i kubatur ą nie b ędzie wiele odbiega ć od zabudowy s ą- siednich terenów. Wi ększe przekształcenia rze źby dotycz ą jedynie obszarów gór- niczych, na których prowadzi si ę lub b ędzie prowadzi ć powierzchniow ą eksploatacj ę kruszywa. Du Ŝe wyrobiska poeksploatacyjne zostały cz ęś ciowo zrekulty- wowane i zagospodarowane. Wyj ątkiem s ą wielokrotnie wspominane „Glinianki”. Wi ększych zagro Ŝeń ze strony projektowanego zainwestowania i zagospodarowania nie ma. Wpływ na ukształtowanie powierzchni terenu maj ą jednak równie Ŝ współczesne procesy geodynamiczne (ruchy masowe, erozja wodna itp.), udokumentowane głównie na terenie WPN, gdzie ich niszcz ące działanie ograniczaj ą istniej ące zalesienia. Terenów silnie nachylonych, zagro Ŝonych erozj ą jest jednak wi ęcej. Dlatego niepokoj ą niektóre koncentracje zabudowy w stre- fach kraw ędziowych doliny Warty i rynny Kopli (Głuszynki), np. w Czapurach.

46 Wpływ ustale ń studium na zmian ę warunków gruntowo-wodnych dotyczy głównie etapu realizacji zabudowy. PrzeobraŜeniu ulegnie podło Ŝe gruntowe, tj. strefa, w której wła ściwo ści gruntów maj ą wpływ na projektowanie, wykonanie i eksploatacj ę budowli. Ze wzgl ędu na charakter wprowadzanych obiektów (głównie zabudowa jednorodzinna, coraz częś ciej niepodpiwniczona i płytko posadowione hale produkcyjno-magazynowe) przekształcenia b ędą zapewne niewielkie. Podło Ŝem wi ększo ści budynków b ędą na ogół wodnolodow- cowe piaski lub lodowcowe gliny i piaski gliniaste – wobec znacznego przesu- szenia podło Ŝa, grunty o dobrych parametrach geotechnicznych. Posadowienie bez kontaktu z wod ą gruntow ą i trudno przepuszczalne podło Ŝe albo przepuszczalne, ale z do ść znaczn ą jeszcze stref ą aeracji zmniejsza do minimum zagro- Ŝenie destabilizacj ą stosunków wodnych. W południowej cz ęś ci miasta i gminy du Ŝy wpływ na popraw ę warunków budowlanych (obni Ŝenie poziomu wód gruntowych) ma rozległy lej depresyjny uj ęcia Mosina-Krajkowo. Z trwałego zainwestowania wył ączono nie tylko tereny poło Ŝone w zasi ęgu corocznych zalewów rzek, ale równie Ŝ zagro Ŝone tzw. wod ą stuletni ą rz. Warty. Zatem tylko dla niektórych lokalizacji znacz ącym utrudnieniem mo Ŝe by ć do ść wy- soki poziom wód gruntowych. W wi ększo ści przypadków mo Ŝliwe b ędzie posadowienie budynków powy Ŝej zwierciadła wód gruntowych (bez kontaktu z wod ą gruntow ą). We wschodniej cz ęś ci gminy nale Ŝy si ę jednak liczy ć z okresowym, płytkim wyst ępowaniem tzw. wody zawieszonej. Lokalizacja całych zespołów bu- dynków lub wi ększych obiektów, zabudowa stref kraw ędziowych dolin itp. wymagaj ą wcze śniejszego rozpoznania podło Ŝa oraz jego oceny geotechnicznej, zapewniaj ą- cej bezpieczne wykonawstwo i eksploatacj ę inwestycji.

W kontek ście zapisanych w studium zasad gospodarki wodno- ściekowej, wpływ studium uwarunkowa ń (...) na wody powierzchniowe i podziemne b ędzie du Ŝy, natomiast na ich jako ść nieznaczny i raczej korzystny. Z uwagi na strate- giczny charakter uj ęcia mosi ńskiego, zaopatruj ącego w wod ę Aglomeracj ę Poz- na ńsk ą przewiduje si ę jego znaczn ą rozbudow ę (w trzech etapach, zwi ększaj ą- cych ogóln ą wydajno ść o około 80 000 m 3/d). Powi ększy si ę zatem zasi ęg leja depresyjnego, zajmuj ącego 1/3 powierzchni gminy. Poprawi si ę natomiast jako ść wód. Wprowadzane zainwestowanie jest na ogół odległe od terenu ochrony po-

47 średniej uj ęcia wody i jedynie na obszarze miasta oraz w rejonie kilku wsi poło Ŝo- nych w granicach Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego dotyczy strefy ochrony po średniej, zewn ętrznej. Rozbudowie sieci wodoci ągowej i doprowadzeniu wody do wszystkich istniej ących i projektowanych odbiorców towarzyszy rozbudowa sieci kanalizacyjnej. Jedynie w zlewni Kopli coraz wi ększym problemem s ą zanieczyszczenia zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych. Specyficzne ukształtowanie powierzchni i poło Ŝenie terenu gminy w trzech zlewniach (bezpo średnia zlewnia Warty, Kanał Mosi ński i Kopla) powoduje, Ŝe ścieki sanitarne odbierane b ędą przez trzy oczyszczalnie: mosi ńsk ą w Pusz- czykowie, CO Ś w Koziegłowach i oczyszczalni ę w Borówcu. Sukcesywnie rozbu- dowywana jest sie ć kanalizacyjna gminy, obsługuj ąca obecnie: Mosin ę, Sowiniec, Sowinki, Baranowo, Baranówko, Krajkowo, Rogalinek i Sasinowo. Na etapie wyko- nawczym jest sie ć w Kro śnie i Krosinku a w fazie projektu w Dymaczewie, Bole- sławcu, Borkowicach, Rogalinie, Świ ątnikach, Radzewicach, Mieczewie i Daszewi- cach. I tylko wci ąŜ docelowym rozwi ązaniem jest kwestia skanalizowania Czapur i Wiórka, które maj ą zosta ć podł ączone do „kolektora staroł ęckiego”, powi ązane- go z CO Ś w Koziegłowach. Na obszarach, które z uzasadnionych ekonomicznie wzgl ędów nie b ędą obj ęte zbiorcz ą kanalizacj ą sanitarn ą dopuszcza si ę indywi- dualne oczyszczanie ścieków w przydomowych oczyszczalniach, wzgl ędnie odprowadzanie ścieków do szczelnych zbiorników bezodpływowych i okresowy wy- wóz nieczysto ści do oczyszczalni. Lokalizowanie przydomowych oczyszczalni dotyczy ć mo Ŝe jedynie terenów, na których odprowadzanie ścieków do gruntu nie stwarza zagro Ŝenia dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych.

W sytuacji du Ŝych zmian w zainwestowaniu i wyra źnego zwi ększenia powierzchni zajmowanych przez zró Ŝnicowan ą zabudow ę, eksploatacj ę kopalin, komunikacj ę oraz infrastruktur ę techniczn ą przekształcenia gleb b ędą znaczne. Dotycz ą one jednak głównie gruntów słabych, napiaskowych – kl. V i VI. Jedynie na obszarze wschodniej cz ęś ci gminy miejscami (Daszewice) pod zabudow ę przeznacza si ę chronione gleby kl. IV, najlepsze na obszarze gminy. Tereny o mniejszej przydatno ści rolniczej zostały wcze śniej zabudowane lub zalesione. Rolnicza przestrze ń produkcyjna systematycznie si ę zmniejsza, przybywa natomiast terenów zalesionych i zadrzewionych.

48 Cz ęść gleb utraci zatem swoj ą warto ść rolnicz ą, w wi ększo ści i tak zreszt ą niewielk ą. Inne b ędą wykorzystane pod ziele ń towarzysz ącą zabudowie i komunikacji, przydomowe ogrody itp.

Klimat lokalny i stan higieny atmosfery ulegn ą pewnej, w zakresie warunków aerosanitarnych nawet do ść istotnej modyfikacji. Du Ŝa ilo ść tere- nów zabudowanych i ich znaczna koncentracja w rejonie miasta przyczyni ą si ę do zmiany warunków termiczno-wilgotno ściowych. Nieco zmieni ą si ę te Ŝ warunki anemologiczne cz ęś ci terenu. Zamiarem studium jest bowiem usprawnienie nawietrzania i przewietrzania obszaru miasta. St ąd m.in. wyeksponowanie rozległych (ale stopniowo zaw ęŜ aj ących si ę) terenów otwartych korytarza ekologicznego doliny Kanału Mosi ńskiego i jego podbudowa biologiczna. Znaczny rozwój przestrzenny wielu miejscowo ści gminy powoduje, Ŝe coraz cz ęś ciej zabudowa mieszkaniowa s ąsiaduje z terenami le śny- mi. Mieszka ć si ę b ędzie zatem w bliskim kontakcie z przyrod ą, niekiedy w zasi ęgu szerokofrontowego napływu czystego powietrza z du Ŝych kom- pleksów, zasobnego w fitoncydy (olejki eteryczne) podnosz ące komfort bioklimatyczny terenu. Zmieni ą si ę warunki higieny atmosfery, chocia Ŝ ju Ŝ obecnie na obszarze gminy i w jej najbli Ŝszym s ąsiedztwie prawie nie ma obiektów szczególnie uci ąŜ- liwych dla środowiska – Swarz ędzkiej Fabryki Mebli oraz Wielkopolskiego Przedsi ębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego w Luboniu. Zminimalizowano równie Ŝ, w zwi ązku z unowocze śnieniem procesów technologicznych i zmniej- szeniem produkcji szkodliwe oddziaływanie Zakładów Chemicznych w Luboniu, zlikwidowano Pralniczo-Farbiarsk ą Spółdzielni ę Pracy „Barwa” w Mosinie. W efekcie, najwi ększe zagro Ŝenie dla środowiska stanowi ą, peryferyjnie poło- Ŝone: Oczyszczalnia Ścieków „Mosina” w Puszczykowie, du Ŝe fermy hodowlane w Bolesławcu (emisje odorowe, zanieczyszczenia mikrobiologiczne) oraz zbiorniki wyrównawcze w Po Ŝegowie i chlorownia PWiK „AQUANET” - Zakład Pro- dukcji Wody (obecnie usytuowana w granicach miasta, w s ąsiedztwie istniej ącej zabudowy mieszkaniowej a w przyszło ści obok zbiorników wyrównawczych w Po Ŝegowie - zagro Ŝenie powa Ŝną awari ą).

49 Ewentualne modyfikacje klimatu lokalnego b ędą mo Ŝe odczuwalne, ale nie pogorsz ą ogólnej cyrkulacji powietrza. Z czasem zmiany te złagodzi jeszcze wprowadzona ziele ń. Emisja zanieczyszcze ń z terenu gminy te Ŝ nie jest problemem. Istotnym mankamentem środowiska gminy Mosina s ą zanieczyszczenia transgraniczne ( I-III strefa zagro Ŝeń przemysłowych), których skutki widoczne s ą zwłaszcza na terenach le śnych oraz hałas komunikacyjny, którego dokuczliwo ść wyra źnie wzrasta powy Ŝej poziomu 60 dB w ci ągu dnia i 55 dB nocą. W pierwszym przypadku, źródłem zagro Ŝeń s ą nie tylko odległe o środki przemysłowe zachodniej cz ęś ci kraju czy Niemiec, ale równie Ŝ (a mo Ŝe nawet przede wszystkim) blisko poło Ŝone zakłady przemysłowe Lubonia i Poznania. W drugim - hałas lotniczy (tak Ŝe trzy strefy uci ąŜ liwo ści i ogranicze ń zwi ązanych z przeznaczeniem terenu), kolejowy (perspektywa modernizacji linii kolejowej i usprawnienie obsługi ruchu lokalnego) i drogowy (brak obwodnicy drogowej, zast ąpiony wyznaczeniem kilku nowych poł ącze ń drogo- wych umo Ŝliwiaj ących cz ęś ciowe cho ćby wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum miasta). Budowane i modernizowane trasy komunikacyjne musz ą spełnia ć wymogi ochrony środowiska obowi ązuj ące w danym momencie a wi ększe rygory środowiskowe na obszarach chronionych (np. odno śnie hałasu) wymusz ą zastosowanie lepszych technologii, racjonalne wykorzystanie terenu itp. Podstaw ą podejmowanych wszelkich działa ń powinna by ć jednak dobra mapa klimatu akustycznego a tej miasto nie ma. Problem hałasu lotniczego dotyczy głównie mieszka ńców południowej cz ęś ci Wiórka, poło Ŝonej w II strefie wyznaczonego (rozporz ądzenie Woje- wody Wielkopolskiego nr 40/07 z 31 grudnia 2007 r. zmieniaj ące rozporz ą- dzenie w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego uŜytkowania dla lotniska wojskowego Pozna ń-Krzesiny w Poznaniu) obszaru ograniczonego u Ŝyt- kowania. Jego źródłem s ą loty szkoleniowe a ści ślej operacje startu, l ądowa- nia i przelotu maszyn. Długookresowy, średni poziom d źwi ęku A przekracza tu 50 dB, w zwi ązku z czym wykluczona jest budowa szpitali, domów opieki społecznej i zabudowy zwi ązanej ze stałym pobytem dzieci i młodzie Ŝy a wzno-

50 szona zabudowa mieszkaniowa wymaga zapewnienia właściwego klimatu akustycznego (przegrody budowlane o odpowiedniej izolacji akustycznej). Hałas kolejowy odczuwalny jest zwłaszcza noc ą. Jego ponadnormatyw- nym oddziaływaniem obj ęte s ą tereny mieszkaniowe poło Ŝone w odległo ści do około 300 m (według bada ń wykonanych dla linii Pozna ń-Szczecin) od linii kolejowej. Dlatego niezwykle wa Ŝne s ą okresowe pomiary hałasu przewidziane w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 23 stycznia 2003 r. (Dz.U. nr 35, poz. 308). Ich wyniki spowodowa ć mog ą cho ćby ustawienie odpowiednich ekranów akustycznych. Skuteczne działania ochronne wymusi zapewne dopiero projektowana przebudowa linii, z wyciszeniem torowisk i dostosowa- niem ich do pr ędko ści podró Ŝnej 160 km/h. Coraz wi ększym problemem jest ruch drogowy i zwi ązane z nim zanieczyszczenia komunikacyjne. Głównymi składnikami spalin samochodowych s ą: tlenek w ęgla, tlenki azotu, w ęglowodory, sadze oraz pyły zawieraj ące toksycz- ne zwi ązki ołowiu, cynku, manganu, arsenu, selenu i in. Do tras ska Ŝonych najwi ększym hałasem samochodowym nale Ŝą ruchliwe ulice: Szosa Pozna ń- ska, J. Krotowskiego, M. Konopnickiej, Śremska oraz Leszczy ńska, prowadz ą- ce przez tereny zabudowy mieszkaniowej. Stale zwi ększaj ący si ę ruch pojaz- dów, przejazdy kolejowe i ograniczenia pr ędko ści powoduj ą zatłoczenie istniej ącego układu komunikacyjnego, znacznie ograniczaj ąc jego przepustowo ść . W dodatku znaczny udział w ruchu pojazdów ma transport ci ęŜ arowy. Dotychczasowe działania organizacyjne, post ęp techniczny i technolo- giczny oraz wyprowadzenie ruchu tranzytowego na obrze Ŝa starej cz ęś ci miasta cz ęś ci powoduj ą, Ŝe od dłu Ŝszego czasu hałas komunikacyjny w Mo- sinie utrzymuje si ę na zbli Ŝonym poziomie. Nie oznacza to jednak, Ŝe warunki klimatu akustycznego s ą do zaakceptowania. Dlatego w projekcie studium znalazła si ę m.in. obwodnica drogowa wyprowadzaj ąca ruch tranzytowy na obrze Ŝa miasta. Przedstawione wy Ŝej działania zapewni ć maj ą dotrzymanie wymaganych standardów akustycznych w środowisku miasta i gminy. Źródłem hałasu, emisji szkodliwego dla zdrowia pola elektrycznego i pola magnetycznego oraz zakłóce ń radioelektrycznych s ą napowietrzne linie elektro-

51 energetyczne, w tym m.in. linia 400 kV, podwieszona na słupach o wysoko ści około 60-75 m (zanieczyszczenie wizualne środowiska). Poprowadzenie jej skrajem terenów le śnych, z którymi s ąsiaduje zabudowa Wiórka pozwoli na likwidacj ę cz ęś ci linii WN-220 kV przecinaj ącej wie ś. Ma to istotne znaczenie, bowiem wzdłu Ŝ wszystkich linii elektroenergetycznych wyst ępuje strefa, w której nat ęŜ enie pola elektrycznego b ędzie przekracza ć 1 kV/m (warto ść graniczna dla terenów zabudowy mieszkaniowej, bo w środowisku dopuszczalne warto ści wynosz ą E=10 kV/m) i pola magnetycznego 60 A/m (w miejscach przeznaczonych pod zabudow ę). St ąd wyznaczone pasy technolo- gicznego i zakaz przekraczania dopuszczalnych wartości ww. nat ęŜ eń poza nim. A nadto zakaz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej i pomieszcze ń przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz nowej zabudowy gospodarczej w obszarze pasów technologicznych. Pola elektromagnetyczne w środowisku człowieka nie wywołuj ą wprawdzie trwałych zmian chorobowych, ale powoduj ą niekiedy pogorszenia samopoczucia, niepokój, dyskomfort itp. Na szcz ęś cie, poprowadzenie linii elektroenergetycznych na obszarze gminy jest w miar ę bezkonfliktowe.

Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie wpłynie znacz ąco na wytwarzanie odpadów. Nie zmieni si ę zasadniczo ich rodzaj i struktura. Nieco problemów b ędzie głównie na etapie inwestycyjnym. Posadowienie fundamentów przyszłej zabudowy oraz eksploatacja kopalin wymagaj ą cza- sowego usuni ęcia okre ślonych mas ziemnych. Raczej nie b ędzie w śród nich odpadów, nie nadaj ących si ę do ponownego wykorzystania. Gospodarka odpadami powstałymi podczas pó źniejszej eksploatacji zabudowy zostanie do- stosowana do zasad obowi ązuj ących na terenie gminy (zakłada si ę bowiem zagospodarowanie odpadów zgodnie z gminnym planem gospodarki odpadami oraz przepisami odr ębnymi). Dla gminy Mosina przewidziano jeden docelowy system odbioru odpa- dów, ró Ŝni ący si ę lokalizacj ą centrum zagospodarowania odpadów (CZO), w pierwszym, prawdopodobnym wariancie jest to Piotrowo, gm. Czempi ń, w drugim (awaryjnym) Srocko Małe.

52 Wpływ projektowanego zagospodarowania na zabytki i dobra materialne będzie niewielki. W śród obiektów zabytkowych wyró Ŝnia si ę obszerne zało Ŝenie pałacowo-parkowe w Rogalinie. Do rejestru zabytków wpisane s ą głównie: ko- ścioły, zało Ŝenia dworskie i pałacowe, zabudowania folwarczne, budynki miesz- kalne i gospodarcze. Liczne, pochodz ące z czasów prehistorycznych i histo- rycznych stanowiska archeologiczne maj ą orientacyjn ą lokalizacj ę. Zabudowa wsi Rogalin nie b ędzie rozwijana w rejonie pałacu. Studium wprowadza te Ŝ ustalenia dotycz ące ochrony pozostałych obiektów zabytkowych i podkre śla, Ŝe w zasi ęgu stref ochrony archeologicznej wszelkie prace zwi ązane z naruszeniem struktury ziemi z wyj ątkiem upraw musz ą by ć uzgad- niane ze słu Ŝbami konserwatorskimi.

Przewidywane skutki oddziaływania studium na całokształt środowiska przyrodniczego oraz jego prawidłowe funkcjonowanie s ą zró Ŝnicowane co do charakteru, trwało ści, odwracalno ści, nat ęŜ enia zachodz ących zmian i ich zasi ęgu przestrzennego. Spodziewane przeobra Ŝenia w środowisku gminy Mosina b ędą zapewne długotrwałe i w du Ŝej cz ęś ci nieodwracalne, ale ich zakres niedu Ŝy, bez negatywnego wpływu na stan środowiska gminy oraz trwało ść i kondycj ę jej obszarów chronionych.

Oddziaływanie proponowanych przez studium rodzajów zainwestowania i form zagospodarowania na przestrze ń i obiekty z ni ą zwi ązane po- dzieli ć mo Ŝna na: bezpo średnie, po średnie (w sensie: nie bezpo średnie, dalsze), wtórne (pochodne, wyst ępuj ące jako skutek w pó źniejszym okresie) i skumulowane (nakładaj ące si ę oddziaływanie pochodz ące z ró Ŝnych źró- deł). W przypadku, gdy kryterium oceny b ędzie czas mówi ć nale Ŝy o oddzia- ływaniu długoterminowym (kilkudziesi ęcioletnim, np. powy Ŝej 50 lat), śred- nioterminowym (obliczonym na około 5-10 lat), krótkoterminowym (do 1 roku) i chwilowym (ograniczonym do maksimum 1 doby). Brak definicji tych poj ęć w ustawie o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie (...) oraz Prawie ochrony środowiska i bardzo ogólnie nakre ślona w studium polityka przestrzenna powoduj ą, Ŝe ocena taka jest w du Ŝej mierze subiektywna.

53 o d d z i a ł y w a n i e rednie ś rednie ś rednioterminowe bezpo po wtórne skumulowane długoterminowe ś krótkoterminowe chwilowe

zabudowa mieszkaniowa x x x działalno ść gospodarcza x x x x x x x tereny górnicze x x x x x x usługi centrotwórcze x x x x x usługi sportu i rekreacji x x x x x zabudowa letniskowa x x x inwestycje liniowe x x x x x dolesienia x x x projektowane uj ęcia wody x x x

Zgodnie z ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym w planie zagospodarowania przestrzennego województwa zapisane zostały zadania wynikaj ące z dokumentów opracowanych dla całego kraju czy regionu. Taki- mi zadaniami s ą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, szczególnie istotne dla rozwoju województwa. Do zada ń rz ądowych zaliczono pakiet inwestycyjny, wynikaj ący z na- szego udziału w NATO – modernizacja lotniska wojskowego w Krzesinach i modernizacja stanowiska dowodzenia i kontroli w Poznaniu. Ich konse- kwencj ą jest powi ększenie obszaru ograniczonego u Ŝytkowania dla lotniska w Krzesinach o du Ŝe połacie gminy Mosina. Cz ęść z nich to obszary Natura 2000, chroni ące m.in. siedliska i Ŝerowiska rzadkich i gin ących gatunków ptaków. W śród pozostałych s ą: drogi wojewódzkie (w tym realizacja obwod- nic), modernizacja linii kolejowej, z przystosowaniem jej do pr ędko ści eksplo- atacyjnej 160 km/h a docelowo 250/h, ochrona i rozbudowa istniej ącego uj ę- cia wody, budowa, rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, budowa linii elektroenergetycznej 400 kV i uruchomienie układu prze- syłowego Rogowiec - Ostrów Wielkopolski - Pozna ń-Plewiska, rozwi ązania

54 dotycz ące gazownictwa i gospodarki odpadami a tak Ŝe podpi ętrzenie Jeziora Dymaczewskiego oraz gospodarcze i turystyczne o Ŝywienie doliny Warty z powstrzymaniem dekapitalizacji istniej ącego szlaku Ŝeglugowego. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi s ą: Dyrektywa Siedliskowa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory oraz Dyrektywa Ptasia 79/409/EWG o ochronie dziko Ŝyj ących ptaków. Polska współtworzy bowiem europejsk ą sie ć ekologiczn ą Natura 2000, opart ą o specjalne obszary ochrony (SOO) siedlisk oraz obszary specjalnej ochrony (OSO) ptaków. Podstaw ą wytypowania tych obszarów są listy wra Ŝliwych siedlisk, rzadkich i gin ących gatunków zwierz ąt i ro ślin oraz lista gatunków ptaków (tzw. Czerwone Ksi ęgi).

W studium uwarunkowa ń przyj ęto maksymaln ą ochron ę Wielkopol- skiego Parku Narodowego, Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego i w du Ŝej mierze zbie Ŝnych z nimi obszarów chronionych w systemie Natura 2000, dba- jąc o zachowanie ich spójno ści i integralno ści. Zachowano funkcje rolnicze rozległej, wschodniej częś ci gminy, stanowi ącej (pomimo przeci ętnych gleb) główn ą baz ę Ŝywieniow ą gminy. Nieco uszczuplono jednak jej ogóln ą powierzchni ę, głównie na korzy ść le śnej przestrzeni produkcyjnej oraz zabudowy. Przewidziano dość znaczny udział dolesie ń (około 3% powierzchni gminy), które miejscami utworz ą pewnego rodzaju „otuli- nę” oddzielaj ącą ww. obszary chronione od istniej ącej i projektowanej zabudowy. Projektowanym zainwestowaniem i zagospodarowaniem obj ęto głównie tereny poło Ŝone poza zasi ęgiem obszarów chronionych według ustawy o ochronie przyrody. Ponadto, na obszarze miasta wyodr ębniono obszary problemowe, które wymagaj ą przeprowadzenia procesów rewitalizacyjnych – obszar pilota- Ŝowy (zabytkowego układu przestrzennego w jego centrum), otoczenie Nowego Rynku i tereny stanowi ące tzw. potencjał rozwojowy. Tylko na obszarze miasta w zasi ęgu terenów zurbanizowanych znalazł si ę fragment strefy ochrony po- średniej uj ęcia wody. I jedynie w cz ęś ci Wiórka i Czapur rozwój zabudowy dotyczy strefy II ograniczonego u Ŝytkowania dla lotniska wojskowego w Krzesinach (w której obowi ązuje m.in. zakaz budowy szpitali, domów opieki społecznej i zabudowy zwi ązanej ze stałym pobytem dzieci i młodzie Ŝy - dopuszczalny długo-

55 okresowy średni poziom d źwi ęku A rz ędu 50-55 dB). Na pozostałych obszarach gminy uci ąŜ liwo ść lotniska jest jeszcze mniejsza (w strefie III nie ma znacz ących przeszkód w przeznaczeniu terenu).

7. ROZWIĄZANIA MINIMALIZUJĄCE NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO

Rozwi ązania minimalizuj ące negatywne oddziaływanie na środowisko powinny zmierza ć do racjonalnego wykorzystania terenu i analizowany projekt studium spełnia ten warunek. Przedstawione w poprzednim rozdziale główne kierunki przyj ętej koncepcji zagospodarowania przestrzennego gminy wskazuj ą, Ŝe podstaw ą sporz ądzenia studium jest ustawowa zasada ekorozwoju, czyli po prostu rozwoju w harmonii z przyrod ą. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Mosina uwzgl ędnia uwarunkowania śro- dowiska wynikaj ące z opracowania ekofizjograficznego, eksponuje potrzeb ę ochrony i wzbogacenia istniej ących, bardzo wysokich walorów przyrodniczo- krajobrazowych. Nowe zainwestowanie i zagospodarowanie respektuje uwarunkowania historyczne i kulturowe oraz zasady dobrego s ąsiedztwa.

Alternatywnych rozwi ąza ń w tej sytuacji nie proponuje si ę. Wykorzysta- nie istniej ących zasobów i walorów środowiska jest optymalne, nie ma wi ęk- szych kolizji z systemem obszarów chronionych oraz układem zasilania i wymiany warto ści ekologicznych. Nadto, dzi ęki przemy ślanej podbudowie biologicznej terenu powstaj ą równie Ŝ korzystne warunki dla usprawnienia cyrkulacji i regeneracji powietrza.

Minimalizacja negatywnego oddziaływania projektowanego zagospodarowania na środowisko i ogólna poprawa standardu Ŝycia mieszka ńców miasta i gminy Mosina uzale Ŝniona jest od kompleksowej realizacji głównych załoŜeń przedstawionej polityki przestrzennej. Są nimi, oprócz nakazów i zakazów dotycz ących obszarów chronionych, m.in.: - ochrona i utrzymanie potencjału przyrodniczego terenów pełni ących funkcje przyrodnicze,

56 - zachowanie przyrodniczego charakteru zró Ŝnicowanego przyrodniczo i krajobrazowo terenu Wielkopolskiego Parku Narodowego, - zachowanie unikatowego krajobrazu doliny Warty wraz z jej starorzeczami, - zachowanie starorzeczy, dołów potorfowych oraz trzcinowisk (jako miejsc lęgowych bogatej populacji ptaków wodno-błotnych), - utrzymanie trwało ści ekosystemów ł ąkowych i zachowanie pozostałych siedlisk przyrodniczych zwi ązanych funkcjonalnie z dolin ą rzeczn ą, - zachowanie skupisk starych i okazałych d ębów, - przywrócenie czysto ści wód rzecznych i obj ęcie ochron ą wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczaniem, - ochrona przeciwpowodziowa, - eksploatacja kopalin zgodnie z przepisami odr ębnymi, - racjonalny rozwój gospodarki mieszkaniowej, - rozwój i aktywizacja funkcji turystycznych i krajoznawczych, z wykorzystaniem obszarów cennych przyrodniczo, z zachowaniem wymogów ochrony środowiska przyrodniczego, - ró Ŝnorodna lecz ograniczona w swej uci ąŜ liwo ści działalno ść gospodarcza, - preferencje dla rozwoju dotychczasowych rodzajów produkcji, w tym równie Ŝ małych zakładów oraz rozwijanie nowych form działalno ści gospodarczej z zachowaniem pełnego bezpiecze ństwa dla środowiska i braku kolizyjno ści w stosunku do funkcji mieszkaniowej, - rozwój i aktywizacja usług centrotwórczych miasta, - zachowanie walorów kulturowych terenu, - rozwój i dostosowanie do potrzeb układu komunikacyjnego oraz infrastruktury technicznej, - stworzenie warunków dla rozwoju transportu zbiorowego, - modernizacja linii kolejowej E-59, Pozna ń-Wrocław i rezerwa terenowa pod poł ączenie „tramperowe” Mosina-Pozna ń-Murowana Go ślina, - stałe zmniejszanie uci ąŜ liwo ści tras komunikacyjnych (ekrany akustyczne itp.), - kontynuowanie polityki (wyprzedzaj ącego zainwestowanie) rozwoju infrastruktury technicznej terenów przeznaczonych pod działalno ść gospodarcz ą, - prowadzenia niezb ędnych linii elektroenergetycznych wysokiego napi ęcia poza obszarami chronionymi, - rozbudowa uj ęcia wody, budowa magistrali wodoci ągowej oraz rozbudowa rozdzielczej sieci wodoci ągowej,

57 - rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej, - budowa czterotorowej, dwunapi ęciowej linii elektroenergetycznej 2x400 kV i 2x220 kV oraz remont fragmentu linii jednotorowej 220 kV i rozbiórka fragmentu dwutorowej linii 2x220 kV, modernizacja i rozbudowa sieci średniego i niskiego napi ęcia, - realizacja przyj ętego programu gospodarki odpadami, - rozwój i modernizacja rolnictwa na terenach wiejskich, - stwarzanie warunków organizacyjno-społecznych dla aktywizacji środowiska wiejskiego, - zwi ększenie lesisto ści terenu (zalesienia), - ochrona śródpolnych remiz zieleni, wprowadzanie zadrzewie ń śródpolnych, tworzenie systemu korytarzy ekologicznych - poprawa dost ępno ści i wyposa Ŝenia obiektów o światowych, - poprawa stanu zdrowia mieszka ńców, - wprowadzanie nowych technologii, preferowanie niekonwencjonalnych źródeł energii i wykorzystanie na wi ększ ą skal ę ekologicznych źródeł energii.

Reszta zale Ŝy od konkretyzacji przedstawionej polityki przestrzennej gminy w planach zagospodarowania przestrzennego, wła ściwej organizacji i koordynacji prac planistycznych oraz respektowania zapisanych w nich nakazów i zakazów dotycz ących zagospodarowania oraz u Ŝytkowania poszczególnych terenów.

8. OCENA ROZWIĄZAŃ FUNKCJONALNOPRZESTRZENNYCH, PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Mosina obejmuje wszystkie tereny poło Ŝone w jej granicach administracyjnych. Przyj ęte rozwi ązania, jak ju Ŝ wcze śniej wspomniano, s ą w zdecydo- wanej wi ększo ści zgodne z ustaleniami opracowania ekofizjograficznego i nie budz ą zastrze Ŝeń. Przedstawiony projekt studium jest zgodny z przepisami prawa ochrony śro- dowiska, ochrony przyrody, ochrony gruntów rolnych i le śnych oraz innych przepisów szczególnych.

58 Szczególnie widocznym (i w wi ększo ści nowym) zainwestowaniem i zagospodarowaniem jest: system obszarów chronionych, na który składaj ą si ę ekosystemy le śne, łąkowe i wodne, poło Ŝone w granicach Wielkopolskiego Parku Narodowego, Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego i trzech obszarów chronionych w sieci Natura 2000 Dzieli on obszar gminy na cztery cz ęś ci. Dwie z nich stanowi ą Wielkopol- ski Park Narodowy i Rogali ński Park Krajobrazowy (miejscami poszerzone o obszary chronione w sieci Natura 2000). Stykaj ą si ę one ze sob ą na terenie Puszczykowa a swoistym elementem integruj ącym jest dla nich korytarz ekologiczny doliny Warty. Obszar WPN jest praktycznie bezinwestycyjny, natomiast RPK to w wi ększo ści ekosystemy le śno-ł ąkowe i ekstensywnie uŜytkowane grunty rolne. Poło Ŝona poza systemem obszarów chronionych, wschodnia cz ęść gminy to głównie tereny rolnicze, w cz ęś ci północnej z dosy ć liczn ą zabudow ą, w du Ŝej mierze zwi ązan ą z Poznaniem. Bardzo ograniczone i jedyne mo Ŝliwo ści rozwojowe gminy stanowi zatem wci śni ęty pomi ę- dzy ww. obszary chronione, południowo-zachodni fragment gminy, poło Ŝony pomi ędzy Kanałem Mosi ńskim a lini ą kolejow ą Pozna ń-Wrocław. Przy czym kierunek zachodni - „st ęszewski” (w znacznej cz ęś ci zainwestowany) koliduje z SOO siedlisk – Ostoja Wielkopolska. Pozostaje zatem koncentracja działa ń inwestycyjnych na kierunku Krosno-Pecna, bo rejon Borkowic i Bolesławca to znów skraj „obszaru wa Ŝnego dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji.”

wa Ŝniejsze korytarze ekologiczne i elementy układu wentylacyjnego gminy Głównym korytarzem ekologicznym gminy jest dolina Warty, stanowi ąca korytarz o znaczeniu krajowym i o ś systemu obszarów chronionych woje- wództwa. Dla układu nawietrzania i przewietrzania gminy a zwłaszcza miasta nie mniej wa Ŝny jest korytarz dolinny Kanału Mosi ńskiego, zapewniaj ący do- pływ czystego powietrza i rozwiewanie zanieczyszczeń. Funkcjonowanie wyra źnie zaw ęŜ aj ącego si ę korytarza ekologicznego utrudnia istniej ąca zabudowa Mosiny. Dlatego dalsze zaw ęŜ enie tego korytarza zrekompensowa ć ma projektowana podbudowa biologiczna i działania zmierzaj ące do utrzymania ci ągło ści tego elementu systemu zasilania i wymiany warto ści ekologicznych.

59 Mocno zaw ęŜ one jest te Ŝ poł ączenie rynny Kopli (Głuszynki) z dolin ą Warty, ale tutaj istnieje alternatywny ł ącznik (na obszarze Poznania). Uzupełniaj ący łącznik doliny Olszynki, rozdzielaj ący dwa główne kierunki rozwoju zabudowy ma szanse zyska ć na znaczeniu i poprawi ć swe funkcjonowanie.

tereny rozwojowe zabudowy mieszkaniowej Niemal wszystkie wprowadzane zespoły zabudowy mieszkaniowej s ą korzystnie usytuowane i stanowi ą optymalny kierunek rozwojowy poszczegól- nych miejscowo ści. Nieliczne kontrowersje, w trakcie prac nad projektem studium, wyja śniono. W efekcie mo Ŝliwe jest uzupełnienie zabudowy Krajkowa (D4_M, przewidzianego ju Ŝ w poprzednim studium) i Baranowa (D4_R). Uzgodniono ostatecznie z Rogali ńskim Parkiem Krajobrazowym projektowa- ną zabudow ę równie Ŝ tej cz ęś ci Sowinek (D2_M), któr ą Park zamierzał prze- znaczy ć pod zalesienia. W długim, nieprzerwanym ci ągu zabudowy Świ ątnik i Radzewic w strefie kraw ędziowej doliny Warty (C3_R), pozostawiono odpo- wiednie „okna”, umo Ŝliwiaj ące migracj ę pomi ędzy terenami le śnymi wysoczyzny a dolin ą Warty. Na obszarze Ostoi Wielkopolskiej zastrze Ŝenia mo Ŝna mie ć w odniesieniu do terenów rozwojowych Dymaczewa Starego i Krosinka (A4_M2, F2_M i F1_R), mog ą one bowiem wpłyn ąć na spójno ść i integralno ść systemu Natura 2000 (ta ostatnia lokalizacja zaw ęzi równie Ŝ korytarz ekologiczny doliny Kanału Mosi ńskiego). Tyle, Ŝe ju Ŝ obecnie cała zabudowa tych wsi znajduje si ę w granicach obszarów chronionych. Projektowane tereny zabudowy mieszkaniowej w Daszewicach (B4_M1) i Borkowicach (E4_M), przynajmniej w cz ęś ci nale Ŝy uzna ć jako docelowe. Obecnie koliduj ą one bowiem z prowadzon ą eksploatacj ą kruszywa. Wreszcie, ju Ŝ na etapie sporz ą- dzania planu miejscowego b ądź wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania zadba ć nale Ŝy o uwzgl ędnienie istniej ącego zagro Ŝenia erozyjnego i odsuni ęcie linii przyszłej zabudowy od dna doliny.

tereny skoncentrowanej działalno ści gospodarczej (m.in. zabudowy produkcyjno-magazynowej) Istniej ące i proponowane lokalizacje nie budz ą zastrze Ŝeń. Wyj ątkiem mo Ŝe by ć teren A4_G w Krosinku, usytuowany w granicach SOO Ostoja

60 Wielkopolska oraz E4_G i E5_G1 w Bolesławcu, poło Ŝony na skraju obszaru wa Ŝnego dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji. Na doł ączo- nej mapie wyeksponowano uci ąŜ liwy dla otoczenia teren oczyszczalni ścieków w Puszczykowie oraz zbiorniki wyrównawcze w Po Ŝegowie i Za- kład Produkcji Wody PWiK „Aquanet”, stanowi ący du Ŝe zagro Ŝenie dla środowiska w wypadku awarii.

tereny i obszary górnicze Wydobycie kopalin powoduje du Ŝe spustoszenie w środowisku. W rejonie Daszewic i Babek (B4_PG) szczególnie znaczne s ą przekształcenia rze źby, ale eksploatacja kruszywa odbywa si ę bez kontaktu z wod ą grunto- wą. W Borkowicach (E4_PG) i śabnie (D5_PG) surowiec w du Ŝej mierze wydobywany jest spod wody. W dodatku ten ostatni rejon to obszar RPK, SOO Rogali ńska Dolina Warty i OSO ptaków Ostoja Rogali ńska. Jego poszerzenie, o tereny lasów grupy I, stanowi zatem wyra źną kolizj ę z uwarunkowania środowiska. Udost ępnienie tej cz ęś ci zło Ŝa wydaje si ę jednak coraz bardziej realne. Tyle, Ŝe zwi ązane to b ędzie z rekultywacj ą wyrobiska i pla- nowym zalesieniem terenu.

wi ększe koncentracje zabudowy usługowej (A1_U1, A1_U2, A1_U3, A1_UH, A2_U1, A2_U2, A2_UH) Obejmuj ą głównie usługi kultu (A1_U1), o światy (A1_U2, A2_U1), administracji i u Ŝyteczno ści publicznej oraz handlu (A1_U3, A1_UH, A2_U2, A2_UH), dotycz ą terenów miasta i nie budz ą zastrze Ŝeń.

tereny rozwojowe usług sportu i rekreacji Koncentruj ą si ę w kilku rejonach gminy. Lokalizacje w dolinie Kanału Mosi ńskiego (E5_UZ) i na obrze Ŝach zabudowy Dymaczewa Nowego (F3_UZ, F3_UZ2) nie budz ą zastrze Ŝeń. Kontrowersyjne jest zagospodarowanie tzw. „Glinianek” (A5_UZ1). Gmina chciała zagospodarowa ć samoist- nie zarastaj ące tereny poeksploatacyjne, cz ęś ciowo wypełnione wod ą, na potrzeby usług turystyki, sportu i rekreacji. Dyrekcja WPN gotowa jest wyra- zi ć zgod ę na ewentualne zagospodarowanie rekreacyjne niewielkiej cz ęś ci

61 terenu zaznaczonego w studium. A jednocze śnie zgadza si ę na budow ę, w rejonie istniej ących zbiorników wody pitnej, kolejnej chlorowni i magazynu chloru PWiK „AQUANET” – inwestycji stanowi ącej bardzo du Ŝe zagro Ŝenie dla środowiska w przypadku awarii (i wycieku chloru, gazu silnie truj ącego) – konieczna jest wówczas natychmiastowa ewakuacja ludno ści z terenów poło Ŝonych w pobli Ŝu. Projektowane zagospodarowanie rekreacyjne tzw. „Glinianek” wci ąŜ jest spraw ą otwart ą, uzale Ŝnion ą od stosownych uzgodnie ń (pomi ędzy WPN i Gmin ą), maj ących na celu wypracowanie stanowiska satysfakcjonuj ącego obie strony. Realne wydaje si ę natomiast usytuowanie usług sportu i rekreacji, z ewentu- alnym polem golfowym typu parkowego (D2_UZ1) w dolinie Warty. Jego charakterystyk ę i wpływ na środowisko przedstawiono w rozdziale 5. Przyj ęta wst ępnie koncepcja zapewnia maksymaln ą ochron ę zieleni ł ęgowej w dolinie Warty, zachowanie istniej ących starorzeczy i stworzenie odpowiednich wa- runków (ekstensywne u Ŝytkowanie – jednorazowo max. 20-30 graczy na du- Ŝej powierzchni, strefa ciszy) dla bytowania wielu drobnych zwierz ąt (zaj ące, ba Ŝanty, kuropatwy, kaczki i inne ptactwo, ryby, owady, m.in. motyle)

zabudowa letniskowa Lokalizacja ( F3_ML) jedyna mo Ŝliwa, chocia Ŝ poło Ŝona na skraju obszaru Natura 2000. Zastrze Ŝenia budzi estetyka i standard istniej ącej zabudowy.

wi ększe inwestycje liniowe (strefy przebiegu wa Ŝniejszych tras komunikacyjnych i korytarzy infrastruktury technicznej) Szczególnie widoczne s ą projektowane obwodnice drogowe, maj ące usprawni ć ruch tranzytowy (mo Ŝliwo ści ograniczone, ingerencja w system obszarów chronionych niewielka i zapewne dopuszczalna) oraz przebieg linii elektroenergetycznej 400 kV (na wielu innych obszarach Wielkopol- ski bardzo kontrowersyjny i we wschodniej cz ęś ci gminy jeszcze nie ustalony), tutaj optymalny, bo nie do ko ńca wykorzystuj ący tras ę istniej ą- cej linii WN – 220 kV). Sie ć dróg wojewódzkich i powiatowych na obszarze Mosiny nakłada si ę na historyczn ą sie ć osadnicz ą miasta. Takie rozwi ązanie, przy nasilaj ących

62 si ę procesach aglomeracyjnych i stałej tendencji do wzrostu nat ęŜ enia ruchu drogowego, rozbija struktur ę miasta negatywnie wpływaj ąc na jako ść Ŝycia jego mieszka ńców. Prowadzona dot ąd polityka adaptowania istniej ą- cej sieci drogowej do nowych potrzeb została wyczerpana. Du Ŝy ruch tranzytowy na kierunku północ-południe jest przyczyn ą znacznych utrudnie ń w ruchu lokalnym, zagra Ŝa bezpiecze ństwu – zwłaszcza pieszych. Zakłó- cenia w płynno ści ruchu powoduj ą zwi ększon ą emisj ę zanieczyszcze ń komunikacyjnych. Wzrasta hałas. Tymczasem, nie ma mo Ŝliwo ści ekrano- wania przyległych terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, ze wzgl ędu na mał ą odległo ść pomi ędzy liniami rozgraniczaj ącymi i g ęsto ść zjazdów. St ąd konieczne było wyznaczenie w studium dodatkowych ele- mentów układu komunikacyjnego o charakterze obwodowym – o parametrach gwarantuj ących sprawny tranzyt i bezpieczne powi ązania z sieci ą lo- kaln ą. Proponowana obwodnica nie ma ustalonego przebiegu i mo Ŝe jeszcze podlega ć korektom (wyja śni to ostatecznie mpzp albo decyzja lokali- zacyjna drogi). Jednocze śnie jest on zdeterminowany przez SUW wraz chlorowni ą przy ul. Czere śniowej w Mosinie oraz ogrodzon ą stref ą ochrony bezpo średniej uj ęcia wody dla miasta Poznania i aglomeracji pozna ńskiej. Wybrano najbardziej optymalny wariant jej przebiegu (wzdłu Ŝ istniej ącej linii elektroenergetycznej WN-110 kV), miejscami wkraczaj ący wprawdzie na obszary chronione w systemie Natura 2000, ale odcinaj ący niedu Ŝe fragmenty lasu (na tyle jednak du Ŝe, Ŝeby odizolowane od rozległego kompleksu le śnego, mogły si ę utrzyma ć) i do minimum ograniczaj ący straty w drzewostanie. S ą to tereny pi ętrz ących si ę ogranicze ń dla zainwestowania i zagospodarowania, bowiem (poczynaj ąc od zachodu) mamy tu niemal równoległy przebieg granic: najpierw SOO siedlisk Rogali ńska Do- lina Warty (PLH 300012), nast ępnie OSO ptaków Ostoja Rogali ńska (PLB 300017), wreszcie Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego. Projektowana droga ingeruje minimalnie w ka Ŝdy z nich a alternatywnych rozwi ąza ń nie ma. Jej realizacja b ędzie zatem mo Ŝliwa jedynie wówczas, kiedy wymogi nadrz ędnego interesu publicznego (o charakterze społecznym i gospodar- czym) b ędą przekonywuj ące. Z perspektywy analizowanego projektu stu-

63 dium wydaje si ę, Ŝe uszczuplenie peryferyjnie poło Ŝonych cz ęś ci obszarów Natura 2000 nie wpłynie znacz ąco na ich spójno ść i integralno ść . Oczywi- ste jest równie Ŝ, i Ŝ taka inwestycja, ze wzgl ędu na swój charakter i przebieg, wykorzystywa ć b ędzie najlepsze dost ępne technologie, chroni ące środowisko przyrodnicze oraz zdrowie i Ŝycie ludzi (m.in. transport chloru do chlorowni przy SUW) technologie.

potencjalne dolesienia Liczne. Na ogół wypełniaj ące luki w obr ębie istniej ących kompleksów le śnych, wyrównuj ące ich linie brzegow ą i uzupełniaj ące (powi ększaj ące) istniej ące, niewielkie zespoły le śne. Niekiedy (jak np. w Kro śnie) pełni ące rol ę bariery chroni ącej du Ŝe kompleksy o charakterze w ęzłów ekologicznych przed oddziaływaniem wprowadzanej zabudowy produkcyjno- magazynowej.

tereny projektowanych uj ęć wody Poło Ŝone na wschód od miasta i w rejonie Krajkowa, poszerzaj ące istniej ące bariery studni uj ęcia Mosina-Krajkowo i w przyszło ści zapewne zwi ększaj ące zasi ęg leja depresyjnego .

Korzystne elementy zagospodarowania, propozycje budz ące pewne kontrowersje i zainwestowanie kolizyjne w stosunku do środowiska zaznaczono na doł ączonej mapie kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mosina . Ale nawet w przypadku tych wyeksponowanych lokalizacji, nie jest to zainwestowanie, które mogłoby spowodowa ć degradacj ę środowiska. Kompromis pomi ędzy maksymaln ą ochron ą środowiska a potrzebami rozwojowymi gminy jest tu szczególnie po Ŝą dany. Je śli bowiem spojrzymy na szkic ilustruj ący wielko ść powierzchni chronionych i innych ogranicze ń dla zainwestowania, to szczupło ść terenów rozwojowych gminy jest pora Ŝaj ąca.

Minimalizacja niewielkiego, negatywnego oddziaływania projektowanego zagospodarowania na środowisko, dalszy rozwój gminy w harmonii z przyrod ą i ogólna poprawa standardu Ŝycia jej mieszka ńców uzale Ŝnione są od kompleksowej realizacji głównych zało Ŝeń studium.

64 Przy respektowaniu zapisanych ustale ń oraz odpowiednim nadzorze nad realizacj ą polityki przestrzennej gminy projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie terenu nie b ędzie miało negatywnego wpływu na warunki Ŝycia w mie- ście i gminie, nie przyczyni si ę do degradacji środowiska przyrodniczego i jego ró Ŝnorodno ści biologicznej ani nie naruszy spójno ści i integralno ści systemu Natura 2000 – wr ęcz przeciwnie, proponowane zmiany mog ą by ć korzystne dla środowiska oraz fizjonomii miasta i gminy.

Opracował:

65 STRESZCZENIE

Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mosina” (obecna zmiana obejmuje cały jej obszar). Mo Ŝliwo ści rozwojowe gminy s ą bardzo ograniczone. Blisko połow ę jej terenu zajmuj ą obszary obj ęte ochron ą w my śl ustawy o ochronie przyrody (Wielkopolski Park Narodowy, Rogali ński Park Krajobrazowy oraz trzy obszary chronione w sieci Natura 2000: Ostoja Wielkopolska – PLH 300010, Rogali ńska Dolina Warty – PLH 300012 i Ostoja Rogali ńska – PLB 300017). Elementem integruj ącymi ten system jest korytarz ekologiczny doliny Warty. Pozostałe tereny zaj ęte s ą przez: uzupełniaj ące korytarze ekologiczne obni Ŝenia Kanału Mosi ńskiego i rynny Kopli (Głuszynki), obszary chronionych gleb kl. IV (wschodnia cz ęść gminy), obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji, stref ę ochrony po- średniej zewn ętrznej uj ęcia wody dla Aglomeracji Pozna ńskiej oraz chronione struktury wodono śne nakładaj ących si ę głównych zbiorników wód podziemnych (niemal cały obszar gminy mie ści si ę w zasi ęgu GZWP nr 144 – Wielkopolskiej Doliny Kopalnej i GZWP nr 150 – Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej), obj ęte re Ŝimem najwy Ŝszej ochrony (ONO). Do tego dochodz ą ograniczenia zwi ązane z uci ąŜ liwości ą akustyczn ą lotniska w Krzesinach. W projekcie studium przyj ęto maksymaln ą ochron ę Wielkopolskiego Parku Narodowe- go, Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego i w du Ŝej mierze zbie Ŝnych z nimi obszarów chronionych w systemie Natura 2000, dbaj ąc o zachowanie ich spójno ści i integralno ści. Zachowano funkcje rolnicze rozległej, wschodniej częś ci gminy, stanowi ącej (pomimo przeci ęt- nych gleb) główn ą baz ę Ŝywieniow ą gminy. Jedynie uszczuplono nieco jej ogóln ą powierzchni ę, przeznaczaj ąc cz ęść terenów pod zalesienia lub zabudow ę. Projektowanym zainwestowaniem i zagospodarowaniem obj ęto głównie tereny poło Ŝone poza zasi ęgiem obszarów chronionych według ustawy o ochronie przyrody. Głównym i praktycznie jedynym kierunkiem rozwoju zabudowy mógł być w tej sytuacji kierunek południowo- zachodni, obci ąŜ ony najmniejsz ą ilo ści ą ogranicze ń. Tereny usytuowane wzdłu Ŝ linii kolejowej do Wrocławia przewidziane s ą pod wyra źnie oddzielone od siebie strefy zabudowy mieszkaniowej i nieuci ąŜ liwej działalno ści gospodarczej. Obiekty bardziej obci ąŜ aj ące środo- wisko skoncentrowano w s ąsiedztwie Kanału Mosi ńskiego (obecnie w Bolesławcu usytuowane s ą dwie du Ŝe fermy hodowlane). Du Ŝe potrzeby budowlane i inwestycyjne wymusiły rozwój wszystkich jednostek osadniczych, równie Ŝ wsi poło Ŝonych na terenie Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego i obszarów chronionych w systemie Natura 2000. Na ogół jest on niedu Ŝy, miejscami ograniczony jedynie do uzupełnienia istniej ącego zainwestowania. Pocz ątkowe rozbie Ŝno ści dotycz ące m.in. zagospodarowania Krajkowa, Baranowa i Sowinek, w tym lokalizacji pola golfowego (o charakterze parkowym) zostały wyja śnione. Uzgodniono sposób zagospodarowania zaproponowany przez Gmin ę, bowiem negatywnego wpływu projektowanego zagospodarowania na ró Ŝno- rodno ść biologiczn ą, chronione siedliska i ptaki oraz spójno ść i integralno ść obszarów Natura 2000 nie stwierdzono lub jest on znikomy, jedynie po średni. Innych kolizji z systemem obszarów chronionych nie ma. Realna wydaje si ę natomiast poprawa standardu Ŝycia mieszka ńców miasta i gminy oraz pewne uporz ądkowanie szybko rozrastaj ącej si ę zabudowy. Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie jest logicz- ne i dopuszczalne, w optymalny sposób wykorzystujące istniej ące walory przyrodniczo- krajobrazowe, nie powoduj ące wi ększych przekształce ń w poszczególnych elementach śro- dowiska, korzystnie oddziałuj ące na całokształt środowiska i jego ró Ŝnorodno ść biologiczn ą. Po Ŝą dany jest zatem sensowny kompromis pomi ędzy maksymaln ą ochron ą środowi- ska a potrzebami rozwojowymi gminy. Ustanowiona prawem ochrona przyrody na obszarach Natura 2000 nie mo Ŝe bowiem wyklucza ć z nich człowieka i jego działalno ści. Dlatego m.in. projektowana obwodnica drogowa miasta, uszczuplaj ąca peryferyjne fragmenty tego systemu mo Ŝe zosta ć zrealizowana.