Jaarverslag 2014

Jaarverslag 2014 Inhoud

De oogst van 2014 5 Kwaliteit 5 Zichtbaarheid 9 Opdrachtgeverschap 11 Samenwerking 13 Internationaal 15 Skyfinanciering 15 Professionalisering 17 Verantwoording 17

Behandeling aanvragen 21 Aanvragen en toekenningen 21 Bezwaar- en beroepsprocedures 21

Pilotprojecten 23 Skyfinanciering 25

Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie 29 Digitale media 29 Gerichte publiciteit 29 Mondriaan Fonds in de pers 29 Activiteiten en publieksmomenten 29

Partners 41 Gezamenlijke regelingen 41 Gezamenlijke activiteiten 41 The Art of Impact 41 De Verbeelding 41 Akademie van Kunsten 43 Afstemming 43

Fonds achter de schermen 45 Raad van toezicht 45 Fondsbestuur 47 Medewerkers 47 Adviseurs 49

Kwaliteitszorg 53 Visitatie 2014 53 Klanttevredenheidsonderzoek 55 Cultuurcodes 55 Effectmeting 57

Financiën 63

Continuïteit van het beleid 65 Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 5

De oogst van 2014 Nieuwe terreinen werden door het fonds verkend door middel van ‘pilots’. Zo werd de behoefte verkend van kunstenaarsinitiatieven die te kleinschalig zijn om aan te vra- Voor het Mondriaan Fonds was 2014 in de eerste plaats een gen voor de Bijdrage Meerjarenprogrammering Presen- jaar waarin het volop bijdroeg aan waardevolle projecten tatie-instellingen. Op basis van dit onderzoek is besloten op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed, in 2015 via een open oproep bij te dragen aan deze initia- waarbij het aantal aanvragen en toekenningen significant tieven; als deze pilot succesvol is wordt dit geïntegreerd steeg ten opzichte van het jaar ervoor. Het was ook het jaar in regulier beleid. Daarnaast is de zogeheten assistentie- waarin de startersexpositie Prospects & Concepts ruim bijdrage in de praktijk getoetst; een werkcombinatie naar negentig kunstenaars toonde en meer dan dertienduizend Zweeds model van een ‘mid-career’ kunstenaar die samen- bezoekers trok; de nieuwe regeling Bijdrage Samenwerking werkt met een beginnend kunstenaar, waarvan onder meer Musea van start ging en tot de eerste resultaten leidde; Falke Pisano met Riet Wijnen gebruikmaakte. De bijdrage drie officiële staatsieportretten van de Koning werden ont- geeft een impuls aan zowel de startende kunstenaars, die huld; de Prix de Rome Architectuur plaatshad; een externe ervaring opdoen, als aan de meer ervaren kunstenaars, die visitatiecommissie namens het ministerie van Onderwijs, de specifieke vaardigheden van hun collega goed bleken Cultuur en Wetenschap de organisatie doorlichtte en tot te kunnen gebruiken. In 2015 wordt de Assistentiebijdrage een positief oordeel kwam; en opvallend veel bijzondere opgenomen in het reguliere beleid. >pagina 23 aankopen mede mogelijk werden gemaakt, die een aanwinst vormen voor de Collectie Nederland – van een zeld- De visitatiecommissie van het ministerie noemt de inzet zame Tyrannosaurus Rex door Naturalis in Leiden tot een van pilotprogramma’s, die vervolgens tot regulier beleid unieke sculptuur van Adriaen de Vries door het Rijksmu- kunnen leiden, voorbeeldstellend voor de andere rijks seum Amsterdam. cultuurfondsen.

Aanvragers wisten het Mondriaan Fonds te vinden. Het totaal aantal aanvragen was 1.864 en daarvan werden Kwaliteit er 810 gehonoreerd – dat is een stijging ten opzichte van 2013 van bijna achttien procent. Van de Werkbijdrage Kwaliteit is voor het Mondriaan Fonds het belangrijkste Jong Talent (van 66 naar 120 aanvragen) tot en met de criterium waarop wordt getoetst of aanvragen worden Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstel- toegekend. Daarbij gaat het bij het werk van kunstenaars lingen, waar de verhoging vooral zat in de hoogte van de om onder meer zeggingskracht, onderzoekende houding, bedragen (van totaal 5 miljoen naar ruim 6,7 miljoen euro). beheersing van gekozen middelen en samenhang tussen Vooral de druk op de budgetten voor projectinvesteringen artistieke uitgangspunten en de wijze waarop die tot uit- van kunstenaars en bemiddelaars en op die van instellin- drukking komen in het werk. Bij aankopen van erfgoed gen was groot. Uit het klanttevredenheidsonderzoek, dat instellingen gaat het om het belang van het object voor begin 2014 plaatshad, bleek hoe nodig de bijdragen van de Collectie Nederland. Bij de toekenningen aan de pro- het fonds zijn. Van de ondervraagden, gehonoreerd zowel grammering van presentatie-instellingen gaat het om de als afgewezen, zei 95 procent dat de voorgenomen plan- vraag of ze van vitaal belang zijn voor de ontwikkeling en nen zonder bijdrage van het fonds niet in dezelfde vorm zichtbaarheid van beeldende kunst in Nederland. Voor een zouden zijn gerealiseerd respectievelijk waren gereali- bijdrage aan een presentatie in het buitenland wordt het seerd. Daarmee vervult het fonds zijn belangrijkste doel: internationale belang en de reputatie van het platform het stimuleren van de ontwikkeling en de presentatie van gewogen en de kwaliteit van het artistiek functioneren van kwalitatief hoogwaardige kunst en cultureel erfgoed uit de kunstenaar. Nederland in binnen- en buitenland, daar waar de markt dit (nog) niet doet. Bij de beoordeling van aanvragen gebruikt het fonds de kennis van experts op verschillende specifieke terreinen. Om zo goed mogelijk in te spelen op de behoeften in het Op basis van hun beoordeling besluit het bestuur al dan veld ontwikkelde het fonds in 2014 nieuwe regelingen, niet een bijdrage toe te kennen. Soms zijn adviseurs vakge- onder meer op het gebied van publicaties van kunstboeken noten van de aanvragers, maar lang niet altijd. Dergelijke en van veiligheidszorg bij musea en andere erfgoedinstel- expertbeoordeling – die dus iets anders is dan peerreview: lingen en werden bestaande regelingen waar nodig aange- de beoordeling door louter collega’s – is nodig om plannen past. Zo werd de Bijdrage Kunstbeurzen, waarvoor gale- waarlijk op hun waarde te kunnen schatten. In december ries kunnen aanvragen om in het buitenland kunstenaars 2014 werden na een strenge selectie en 29 sollicitatiege- uit Nederland te tonen, uitgebreid van enkel een vaste lijst sprekken dertien nieuwe adviseurs aangesteld. Daarbij met gerenommeerde internationale kunstbeurzen tot in werd behalve naar expertise ook gekeken naar culturele principe iedere beurs in het buitenland, mits het plan van diversiteit. Tweeëntwintig adviseurs zwaaiden per 1 janu- de aanvragende galerie overtuigend genoeg is. Dit leidde ari 2015 af omdat hun termijn er op zat. tot meer aanvragen voor beurzen buiten de vaste lijst, zoals die van Wilfried Lentz voor de Berlijnse beurs abc. Talentontwikkeling zorgt voor de nodige kwaliteit van de >pagina 30 kunst van nu en het erfgoed van de toekomst. Daarom Werkbijdrage Jong Talent

De Werkbijdrage Jong Talent (WJT) kan wor- In 2014 is het aantal aanvragen bijna verdub- den aangevraagd tot uiterlijk vier jaar na een beld ten opzichte van 2013 en zijn er vier keer gevolgde hbo-opleiding aan een beeldende zoveel aanvragen gehonoreerd. Het honore- kunstacademie. De werkbijdrage is bedoeld ringspercentage bleef met 46 procent onge- voor startende, veelbelovende beeldend veer gelijk. De toename kan te maken hebben kunstenaars om hun artistieke ontwikkeling met een intensivering van de voorlichting en cultureel ondernemerschap te ontwik- over de WJT, zoals tijdens open huis bijeen- kelen zodat werk tot stand komt dat een komsten en presentaties op kunstacade- betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de mies. Daarnaast was 2013 een overgangsjaar hedendaagse beeldende kunst in Nederland. waarin, na het recordaantal aanvragen in De bijdrage wordt gebruikt voor het produce- 2012, de nieuwe voorwaarde van ten minste ren van nieuw werk, onderzoek, materiaal één jaar beroepspraktijk mogelijk een tijde- kosten en voor projecten in binnen- of lijke hindernis was voor het indienen van een buitenland. Ook kan de WJT besteed worden aanvraag. Uit zowel het toegenomen aantal aan tentoonstellingen en manifestaties. De aanvragen als de diversiteit aan projecten en WJT bedraagt 18.000 euro voor een periode plannen waarvoor de bijdrage wordt inge- van 12 maanden. zet, blijkt dat onder startende kunstenaars veel behoefte is aan een flexibel inzetbaar Vanaf 2013 wordt aanvragers gevraagd hun bedrag. Kunstenaars schrijven in hun ver- intenties voor het zichtbaar maken van het slagen dat de WJT essentieel is om onge- werk in een globaal presentatieplan te om- stoord te kunnen werken, experimenteren, schrijven. De nadruk ligt meestal op geplande vernietigen, bouwen, een creatieve crisis te (inter)nationale presentaties, zichtbaarheid doorlopen en daar weer uit te komen, te se- op websites, een blog, publicaties of andere lecteren, organiseren, contacten te leggen, vormen om publiek te benaderen. Opvallend te kijken, vergelijken en positie te bepalen. is dat jonge makers in toenemende mate Op die manier kunnen zij hun professionele samenwerken met commerciële partijen, we- praktijk een belangrijke impuls geven, daar tenschappers of maatschappelijke partners. waar zij (nog) niet opgemerkt zijn door gale- Zo heeft Willem Popelier contact met Sarah ries, musea of andere professionals. Kember (New Technologies of Communicati- on aan Goldsmiths, University of London) om Aantal aanvragen: 120 een publicatie bij MIT Press uit te geven. Mar- Totaal gevraagd bedrag: € 2.160.000 jolein Zwakman wil de werkbijdrage onder Gehonoreerd: 55 meer inzetten om de inzichten die ze opdeed Toegekend bedrag: € 990.000 bij het maken van het boek ‘Zorgen’ (over haar werkproces in zorginstelling Altrecht GGZ) verder te ontwikkelen tot een performance in samenwerking met een blokfluittrio, weten- schapper Arjo Klamer en ethicus Carlo Leget. Als performancekunstenaar treedt zij op tijdens symposia en debatten over veranderingen in de zorg. Maar ook andere vormen van presentaties passeerden de revue: Nicoline Timmer creëert een platform-aan-huis in de vorm van ‘salon-avonden’, waarbij haar eigen netwerk in gesprek gaat met wetenschappers, kunstenaars die ambachtelijk werken, kunstprofessionals met een commerciële achtergrond en autonome makers. Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 7

investeert het Mondriaan Fonds een groot deel van zijn in Kolderveen (in samenwerking met de Drenthe Biënnale) budget in talentontwikkeling daar waar de markt dit (nog) en negentien in het buitenland – van ISCP in New York tot niet doet, met als uitgangspunt dat talent geen leeftijd Projectstudio China in Beijing. >pagina 16 kent. In de eerste plaats gebeurt dit via werkbijdragen aan Verder investeert het fonds in meerjarenprogramma’s van kunstenaars, die hen in staat stellen werk te ontwikkelen. presentatie-instellingen voor hedendaagse kunst, die van Voor beginnend kunstenaars (tot vier jaar na hun opleiding) belang zijn voor de ontwikkeling en presentatie van talent. is dat de Werkbijdrage Jong Talent (WJT). Voor meer erva- In 2014 vroegen 36 instellingen aan voor in totaal 5,6 miljoen ren kunstenaars is dat de Werkbijdrage Bewezen Talent euro. Daarvan is bijna tweederde toegekend. Veel van deze (WBT), waarvoor het aantal aanvragen eveneens toenam. bijdragen gaan naar instellingen die een intensief residen- >pagina 6 en 10 In 2014 werd de eis aan de duur van de beroeps- cy-programma koppelen aan hun presentatiebeleid. >pagina 50 praktijk voor de WBT verlaagd van minimaal acht naar minimaal zes jaar werkervaring om het gat met de WJT te In 2014 kwam er op verzoek van de minister een nieuwe verkleinen – zeker omdat beginnend kunstenaars nog maar mogelijkheid voor talentontwikkeling bij: de Bijdrage één keer een werkbijdrage kunnen aanvragen als gevolg Talentontwikkeling in Internationale Context. Deze is van de bezuinigingen op het budget van het fonds. bedoeld voor veelbelovende kunstenaars en bemiddelaars die een stage willen volgen of een leerplek weten te vin- Daarnaast zijn er beurzen praktijkverdieping, bedoeld voor den bij een gerenommeerde kunstenaar of een culturele de verdieping van (een onderdeel van) de praktijk van kun- instelling in het buitenland. Er hadden twee pilots plaats: stenaars of bemiddelaars. De beurzen praktijkverdieping kunstenaar Marijn van Kreij kreeg een bijdrage voor een bestaan sinds 2013 en zijn voor een substantieel deel gere- studieperiode in Glasgow waar hij onder meer de Schotse serveerd voor de Nederlandse postacademische instel- kunstenaar Richard Wright wil bezoeken en bemiddelaar lingen. Aanleiding voor deze reservering is dat het uit- Christiane Berndes bezocht drie internationaal gerenom- gangspunt van het vorige kabinet dat deze instellingen zelf meerde instellingen in Madrid, Ljubliana en Istanbul om voldoende geld uit de markt zouden halen, niet kon worden verzamelstrategieën te onderzoeken en te ontwikkelen. bewaarheid. Daarom besloot het fondsbestuur om voor Bij de eerste open oproep voor deze nieuwe regeling in twee jaar beurzen te reserveren voor deze voor het Neder- september zijn acht aanvragen ingediend, waarvan vier landse kunstenveld belangrijke organisaties. Zo kregen zijn gehonoreerd. Bemiddelaar Freek Lomme kreeg een Koen Doodeman, Eva Spierenburg en negentien anderen in bijdrage voor een leerplek bij de multidisciplinaire ten- 2014 een toekenning voor een beurs voor verdieping aan de toonstellingsruimte P! in New York, die zoekt naar nieuwe Rijksakademie. Na een evaluatie door een extern bureau methodes van presentatie en productie. >pagina 12 begin 2014 heeft het bestuur besloten de reservering voor deelnemers in 2015 en 2016 aan de Nederlandse instellin- Bovendien besloot de minister de komende twee jaar gen te handhaven en zelfs iets uit te breiden. extra te investeren in talentontwikkeling kunstenbreed. Voor beeldende kunst betekent dit een aanvulling van de Voor de zogeheten vrije beurzen, die kunnen worden aan- bestaande Werkbijdragen Jong Talent en intensivering gevraagd voor praktijkverdieping buiten de Nederlandse van mentoring: de begeleiding van beginnende kunste- postacademische instellingen, komt de komende twee naars door ervaren vakgenoten of curatoren. In 2015 wordt jaar 2 miljoen euro extra beschikbaar. Voor deze vrije beur- het bestaande mentoringprogramma van het Mondriaan zen kan een kunstenaar of bemiddelaar zelf met een plan Fonds uitgebreid. komen. Dat kan gaan om bijvoorbeeld een werkperiode aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Gent of bij Kwaliteit is eveneens cruciaal bij de beoordeling van aan- de Youkoba Art Space in Japan of bij werkplaats Beelden- vragen van musea en andere erfgoedinstellingen. Of het storm in Eindhoven waar kunstenaar Maartje Folkeringa nu gaat om een expositie, een (gezamenlijk) onderzoek zich verdiepte in materialen als brons en aluminium – of een plan voor de veiligheid van de instelling. Het geldt voor haar een nieuw terrein, nadat ze vooral met vluchtige eveneens voor collectiebeleid, dat voor musea en andere materialen als purschuim en textiel had gewerkt. Ze pro- erfgoedinstellingen van zo’n cruciaal belang is. Collecties beerde bij Beeldenstorm uit of ze eenzelfde speelsheid en zijn levend, aankopen zijn daarom noodzaak voor musea directheid kon behouden met die andere materialen. Haar én voor de Collectie Nederland. In 2014 kreeg het Mondri- werkproces was te volgen in de projectruimte van pre- aan Fonds voor een recordbedrag van 4,3 miljoen euro aan sentatie-instelling Onomatopee in de vorm van een open aanvragen voor aankopen. Behalve aanwinsten in de vorm studio en via haar blog. Een mooi voorbeeld van een vorm van aankopen is voor collectiebeleid van musea en andere van praktijkverdieping en het zichtbaar maken daarvan. erfgoedinstellingen ook collectiemobiliteit van belang: >pagina 14 het overdragen van collectie-onderdelen. Het fonds heeft hiervoor een speciale regeling die het mogelijk maakt bij Om de (artistieke) praktijk van kunstenaars en bemidde- te dragen aan de kosten verbonden aan de overdracht van laars te stimuleren biedt het fonds verder de mogelijk- collecties van de ene instelling naar een andere. In 2014 heid te verblijven in een van de gastateliers waarmee het werd bijgedragen aan het overbrengen van de ruim 30.000 fonds een overeenkomst heeft. Dat geldt voor zes ate- objecten van het een jaar eerder gesloten Museum Nusan- liers in Nederland zoals Pompgemaal Den Helder en KiK tara naar Museum Prinsenhof in Delft. Meester-Gezelregeling

Om tegemoet te komen aan de groeien- vulling van het programma kan wellicht de vraag van beginnend kunstenaars aan nog flexibeler en over een langere periode begeleiding door ervaren vakgenoten én verspreid. Daarnaast zal worden gekeken om de overdracht van kennis en ervaring te naar een verbreding van mentoring voor de stimuleren, biedt het Mondriaan Fonds sinds doelgroepen van het Mondriaan Fonds. 2013 een Meester-Gezelregeling aan. Deze Ook zal het ministerie de komende twee jaar bestaat uit twee projecten die startende extra investeren in beeldende kunst met een kunstenaars koppelen aan meer ervaren bedrag van 399.000 euro per jaar. Dit bedrag collega’s. Dit zijn het project Mentoring in is bestemd voor extra Werkbijdragen Jong samenwerking met Cultuur-Ondernemen en Talent en voor het intensiveren van mentoring. het project Leerling/Meester in samenwerking met Kunstpodium T. Leerling/Meester De samenwerking met het Leerling/Mees- Mentoring ter project van Kunstpodium T is in 2013 als Sinds 2013 is mentoring gekoppeld aan de pilot van start gegaan. Het project koppelt Werkbijdrage Jong Talent (WJT). Kunste- afstuderende jonge kunstenaars van ver- naars die deze bijdrage hebben ontvangen, schillende kunstacademies aan inspirerende kunnen een voorstel indienen waarin zij for- hedendaagse kunstenaars. muleren en motiveren waaraan ze specifiek In 2014 resulteerde de activiteiten van willen werken in een mentoringtraject, wat Kunstpodium T in een serie van meer ze aan het eind bereikt willen hebben, welke dan twintig exposities bij verschillende mentor hun voorkeur heeft en waarom. Men- presentatie-instellingen, waarbij vier of vijf toring vergroot op die manier de effectiviteit studenten van de deelnemende academies van de WJT. met elkaar en de ‘meester-kunstenaar’ De interesse voor mentoring is groot. Het exposeerden. In totaal ging het om tach- merendeel van de kunstenaars wil er graag tig jonge kunstenaars en 22 meesters en gebruik van maken. Zij kunnen mentoring in- om tentoonstellingen bij Kunstpodium T in zetten tot uiterlijk achttien maanden na toe- Tilburg, KOP in Breda, Croxhapox in Gent, kenning van de WJT en kunnen kiezen uit een Extrapool in Nijmegen, De Brakke Grond in team van meer dan veertig mentoren. Voor de Amsterdam, Onomatopee in Eindhoven en financiering van het traject wordt de kun- Lokaal 01 in Antwerpen. stenaar een bijdrage gevraagd van 750 euro. De overige kosten worden betaald door het Het uitgangspunt van de samenwerking met Mondriaan Fonds en Cultuur-Ondernemen. het Mondriaan Fonds was een aantal van de kunstenaars die een Werkbijdrage Bewezen In 2014 zijn elf kunstenaars gestart met Talent ontvingen te betrekken bij het pro- mentoring. Inmiddels hebben meer dan 25 gramma als meester. Dit leidde onder meer kunstenaars een traject gestart of zelfs al tot een serie ‘Meestergesprekken’ en de afgerond. ‘Dag van de Jonge Kunstenaar’ bij Museum Zowel de mentoren als de mentees zijn De Pont in Tilburg, waarbij aan de hand van enthousiast over het programma, dat wordt onderwerpen die voor startende kunste- gezien als een prachtige manier voor jongere naars relevant zijn, inhoudelijk dieper werd kunstenaars om zicht te krijgen op hun eigen ingegaan op het creatief ondernemerschap, rol en positie. De mentoren zien zichzelf internationalisering, het kunstenaarschap als inhoudelijk en praktisch klankbord en en de wereld na de academie. De praktijk- laten weten zelf ook baat te hebben bij het gerichte ervaringen werden op die manier referentiek ader van jongere collega’s. gedeeld met een grote groep kunstenaars en Voor het komend jaar zal het programma een breder geïnteresseerd publiek. waar nodig worden aangescherpt: de in- Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 9

Een soepel bruikleenverkeer van musea is eveneens cruci- Kunstbeeld om het publiek te informeren. Daarnaast heeft aal. Daarbij zou het onderzoek ‘Uitlenen is een kans’ dat de ze een speciaal blog voor atelier Holsboer opgezet. Museumvereniging liet uitvoeren met een bijdrage uit de samenwerkingsregeling van het fonds een rol moeten gaan Zoals uit bovenstaande voorbeelden blijkt, is de invul- spelen. Het rapport biedt namelijk simpele oplossingen ling van het presentatieplan aan de aanvrager; er is geen voor praktische bezwaren bij uitlenen. blauwdruk. Om aanvragers op weg te helpen verzamelt het Mondriaan Fonds sinds de zomer van 2014 inspirerende Bovendien wil het Mondriaan Fonds in meer algemene plannen en plaatst deze op de website van het Mondriaan zin de kwaliteit van het collectiebeleid bevorderen, opdat Fonds/Aanvragen. musea zich zo veel mogelijk kunnen profileren. Over het belang van collectiebeleid schreef fondsdirecteur Birgit Publicaties zijn belangrijk voor de zichtbaarheid van kun- Donker de publicatie ‘Uit grootmoeders kastje’, dat in de stenaars. Of het nu gaat om een fotograaf wiens werk zomer van 2014 werd uitgegeven door de Reinwardt Acade- alleen in boekvorm verschijnt of een beginnend kunstenaar mie en dat werd verspreid onder meer onder studenten van die in het buitenland onder de aandacht wordt gebracht. deze instelling. Met ingang van 2013 schrapte het ministerie het budget van het fonds voor bijdragen aan publicaties, vanuit de ver- onderstelling dat de markt dit zou opvangen. In de praktijk Zichtbaarheid bleek dit echter niet het geval. Uit onderzoek van een aantal toonaangevende Nederlandse uitgeverijen bleek dat in Kunst en erfgoed verdienen publiek en het publiek verdient 2014 een kwart minder kunstboeken op de markt kwam. kunst en erfgoed. Daarom hecht het Mondriaan Fonds Na aandrang van deze uitgeverijen en het Mondriaan Fonds aan zichtbaarheid. Bij alle aanvragen hoort een presenta- besloot de minister in december om voor 2015 en 2016 tel- tieplan waarin wordt omschreven hoe het onderzoek, het kens 100.000 euro uit te trekken voor bijdragen aan publi- werk(proces), de aankoop of de expositie wordt getoond. caties. Het fonds zelf legt daar 200.000 euro bij uit zijn Het gaat erom dat een band wordt aangegaan met een pas- reserves. In 2015 wordt de nieuwe regeling gelanceerd. Van send publiek, zodat sprake is van inclusiviteit en inbedding belang bij de beoordeling van de aanvragen zal behalve de en het draagvlak voor kunst en erfgoed wordt vergroot. Zie kwaliteit van het werk ook de manier zijn waarop de publi- bijvoorbeeld het Van Abbemuseum in Eindhoven, dat voor caties onder de aandacht worden gebracht van een pas- de expositie ‘Bekentenissen van de imperfecte’ een bij- send publiek. zondere verbinding aanging met scholen in de omgeving: binnen de expositie met een mix van historisch materiaal, Voor optimale zichtbaarheid van kunst en cultureel erf- design en hedendaagse kunstprojecten, werden in overleg goed is goeie journalistiek essentieel. Daarom is het met deze scholen twee klaslokalen ingericht, waarin daad- Mondriaan Fonds mede initiatiefnemer van de Prijs voor werkelijk lessen plaatshadden. de Jonge Kunstkritiek, die in december 2014 voor de vierde keer werd uitgereikt. Met de prijs, die wordt geor- Of neem Mariëlle Videler die in gastatelier het Pompgemaal ganiseerd met het Stedelijk Museum Amsterdam, de Den Helder visueel onderzoek deed naar patronen uit de Appel arts centre, Witte de With Center for Contempo- Amazigh cultuur en eind april haar werkperiode afsloot op rary Art, STUK Kunstencentrum en Vlaams-Nederlands een manier die veel belangstelling trok. Ze werkte in het Huis deBuren, wil het fonds de aandacht voor en het atelier aan de installatie ‘A new Carpet for the Sultan’: een debat over kunstkritiek en kunstjournalistiek vergroten tapijt met patronen van cirkels, vogels en vrouwenfigu- en talentvolle journalisten traceren en ze een extra zetje ren opgebouwd uit duizenden zandkorrels, dat voortkwam geven. Nieuw onderdeel naast de categorieën recensie uit onderzoek dat ze deed in Marokko. Voor de presentatie en essay was dit keer de visuele kunstkritiek: het ver- ervan werkte Videler samen met de lokale gemeenschap, tellen van een verhaal in beelden. Dit leverde nog niet de die onder andere hielp bij het bakken van zandkoekjes die beoogde resultaten op maar blijft een aandachtspunt van op zwevende tafels waren gelegd. Omdat haar atelier boven- de prijs, omdat in visueel verrijkte kunstkritiek een kans dien was geopend tijdens de ‘Halve van Den Helder’, een voor de (digitale) toekomst ligt. >pagina 35 wandelroute door de regio, trok ze 1.600 extra bezoekers per dag. Het bezorgde haar de nodige aandacht in de pers. Zichtbaarheid is ook een opdracht aan het Mondriaan Fonds zelf – richting aanvragers en richting het publiek. Nog een voorbeeld van een overtuigend presentatieplan is Daarom organiseerde het fonds in 2014 druk bezochte dat van Museum Boijmans Van Beuningen, dat een sculp- open huizen waar informatie werd gegeven aan (potentiële) tuur van Medardo Rosso aankocht. Niet alleen is het werk aanvragers; gaven medewerkers informatie op opleidin- permanent te zien, maar ook op de manier die deze Ita- gen voor het kunstvakonderwijs en kreeg Jan Rothuizen de liaanse impressionist het zelf het liefst zag: in combina- opdracht een regelingenzoeker te ontwerpen die het voor tie met schilderijen van tijdgenoten. En curator en schrij- aanvragers makkelijker maakt hun weg te vinden. Verder is ver Nanda Janssen, die in oktober een verblijf van zes op de website van het fonds prominent te zien aan welke maanden begon in atelier Holsboer in Parijs, gebruikt projecten is bijgedragen en zorgt een blog van de directeur haar maandelijkse blog op de website en app van het blad voor aandacht voor specifieke ontwikkelingen. Behalve op Werkbijdrage Bewezen Talent

De Werkbijdrage Bewezen Talent (WBT) is kunsten: via zogenaamde landschapsdiners bestemd voor beeldend kunstenaars die koppelt ze kunstenaars, beleidsmakers en minstens zes jaar een beroepspraktijk professionals uit verschillende vakgebie- hebben. De werkbijdrage is een tegemoet- den aan elkaar, waaruit weer allerlei nieuwe koming in de investering van materiaal, tijd projecten voortvloeien. Ook wordt het maken en diensten van derden. Ze kan gebruikt van een publicatie genoemd als vorm van worden voor alles wat verband houdt met de presentatie en samenwerking. ontwikkeling van nieuw werk, zoals onderzoek, materiaal, apparatuur of projecten. In 2014 werd de voorwaarde aan de duur van Ook kan het bedrag besteed worden om in de beroepspraktijk voor de WBT verlaagd te gaan op een opdracht of deel te nemen van minstens acht naar zes jaar. Reden was aan tentoonstellingen en manifestaties in dat er een vrij lange periode zat tussen de binnen- en buitenland. Doel is het stimuleren mogelijkheid om een Werkbijdrage Jong van het oeuvre, cultureel ondernemerschap Talent (WJT) aan te vragen (tot vier jaar na en zichtbaarheid zodat werk ontstaat dat het verlaten van de academie) en de moge- een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan lijkheid om een WBT aan te vragen, zeker ook de hedendaagse beeldende kunst in Neder- omdat de WJT nog maar één keer kan worden land. De WBT bedraagt 36.000 euro voor een toegekend. periode van minimaal 24 maanden. Het aantal aanvragen voor een WBT is in 2014 bijna verdubbeld ten opzichte van het Sinds 2013 maakt een presentatieplan voorgaande jaar. Een mogelijke verklaring is onderdeel uit van de aanvraag. De meeste dat eerder toegekende bijdragen zijn afgelo- kunstenaars melden dat zij hun werk en/of pen waardoor de behoefte ontstaat aan een onderzoek via website, blogs en andere so- nieuwe bijdrage. Ook het honoreringsper- ciale media naar buiten brengen. Daarnaast centage is gestegen naar vijftig procent. Dit maken zij melding van tentoonstellingsplan- komt mede door het kwalitatief hoge niveau nen voor de eerste twee jaar dat zij van de van de aanvragen. Uit de verdubbeling van WBT gebruikmaken. Zo hebben de meeste het aantal aanvragen en het feit dat aanvra- kunstenaars een vaste galerie waar hun werk gende kunstenaars soms een beroepsprak- jaarlijks getoond wordt. tijk van meerdere decennia hebben, blijkt Naast het inzetten van hun bestaande net- dat de behoefte aan een flexibel inzetbare werk, laten de meeste kunstenaars weten bijdrage voor bewezen talent groot is. deze (internationaal) te willen uitbreiden. Ook maken kunstenaars melding van deel- Aantal aanvragen: 131 name aan atelierroutes of ze stellen hun Totaal gevraagd bedrag: € 4.716.000 atelier op bepaalde dagen open voor publiek. Gehonoreerd: 63 Stefan Ruitenbeek bijvoorbeeld probeert zijn Toegekend bedrag: € 2.268.000 werk op verschillende manieren zichtbaar te maken; via musea tot laagdrempelige barbecue- en dineravondjes om het contact met de buurt te verdiepen. Gevolg is dat zijn Berlijnse buren geregeld deel uitmaken van zijn werk. Het aangaan van samenwerkingen gebeurt voor het merendeel met andere kunstenaars; meestal gaat het dan om een gezamenlijke tentoonstelling, project of onderzoek. Esther Kokmeijer beperkt zich in haar samenwerkingsverbanden niet tot de Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 11

aanvragers richt de communicatie van het fonds zich ook Opdrachtgeverschap op de samenleving; op de burger namens wie het investeert in kunst en erfgoed. De strategie van het Mondriaan Het Mondriaan Fonds begon in 2013 met de Bijdrage Fonds, met de op verschillende doelgroepen toegesne- Opdrachtgeverschap, met als doel de realisatie van bij- den communicatie, werd door de visitatiecommissie voor- zondere werken die openbaar toegankelijk zijn en goed zijn beeldstellend genoemd. ingebed, want er is immers al een concrete vraag naar het werk. Het is ook een manier om een nieuwe geldstroom Het fonds heeft bovendien een actief mediabeleid. Van de richting beeldende kunst aan te trekken, aangezien het nieuwsbrieven die iedere twee weken werden verstuurd fonds nooit meer dan de helft bijdraagt aan de productie- aan 5.828 abonnees tot dagelijkse berichten via soci- kosten van de opdracht. Iedereen kan aanvragen – bedrij- ale media. Met grote regelmaat verschijnen in kranten ven, overheden, instellingen of particulieren – mits het en andere publicaties artikelen waarin het fonds wordt werk toegankelijk is voor publiek. genoemd, bijvoorbeeld omdat het bijdroeg aan een aankoop of expositie of als organisator van Prix de Rome of Als doel werd in 2012 gesteld om in vier jaar tijd zestien van de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Vene- opdrachten mogelijk te maken. Inmiddels, na twee jaar, is tië. Het fonds werkt samen met AVROTROS in de vorm van al aan bijna vijftig opdrachten bijgedragen. Marieke van bijdragen aan programma’s in Kunstuur en met RTL 4 in der Lippe bijvoorbeeld werkt aan een videotriptiek voor de een programma over de KunstKoop begin van het jaar en in Pauluskerk in Rotterdam. Roland Schimmel ontwikkelde het cultureel reisprogramma ‘Mijn Stad’ vanaf december samen met een interdisciplinair team studenten van de 2014. In dat programma werd telkens een mogelijkheid van Technische Universiteit Eindhoven en in opdracht van het ondersteuning door het fonds belicht aan de hand van een Van Abbemuseum een methode om zijn werk met nabeel- sprekend voorbeeld. >pagina 35 den en halo’s (verschijnselen die spontaan in ons gezichts- vermogen ontstaan) digitaal te verbeelden. Eind december De vervaardiging van de drie officiële staatsieportret- opende de expositie van dit werk in het Van Abbe. ten van de Koning, die het Mondriaan Fonds begeleidde in opdracht van de Rijksvoorlichtingsdienst en het minis- Opdrachtgeverschap kan ook in de vorm van een langere terie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen was samenwerking tussen instelling en kunstenaar; de zoge- ook omgeven door vele vormen van zichtbaarheid. Het heten Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever (WJT+) werk van twaalf kunstenaars die waren geselecteerd om en de Werkbijdrage Bewezen Talent plus Opdrachtgever schetsontwerpen te maken die meedongen naar de uit- (WBT+). Presentatie-instelling Marres in Maastricht gaat eindelijke opdracht, was vanaf half januari 2014 te zien zo’n verband aan met kunstenaar Levi van Veluw, via de in in het Rijksmuseum en haalde onder meer het Acht Uur 2014 toegekende WBT+. Voor het eerst in zijn carrière zal Journaal. De onthulling van de drie portretten in april in Van Veluw de verschillende materialen waarmee hij werkt Paleis Het Loo was eveneens onderwerp in alle nieuws- samenbrengen in een gebouwvullende totaalinstallatie. rubrieken en de werken waren bovendien nog maanden Aan de zichtbaarheid van het project wordt gewerkt door te zien in dit museum. Verder maakte de NOS een docu- samenwerking met lokale en toeristische organisaties. mentaire waarin de twaalf kandidaten werden gevolgd, en Vanaf de opbouw hebben er rondleidingen en gesprekken vertelden over hun werk, die door zo’n half miljoen televi- plaats over de betekenis van het werk. siekijkers werd bekeken. >pagina 29 De Bijdrage Opdrachtgeverschap is in 2014 geëvalueerd Ook bij de Prix de Rome speelt zichtbaarheid een belang- door een externe onderzoeker. In 2015 worden de resulta- rijke rol. In oktober 2014 werd door minister Bussemaker ten hiervan bekend gemaakt. Een van de aanbevelingen is van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de vierjaarlijkse de mogelijkheid voor opdrachtgeverschap in het niet-mu- Prix de Rome Architectuur uitgereikt in Het Nieuwe Insti- seale veld nog beter bekend te maken. >pagina 59 Daar gaat tuut, waar bovendien een expositie plaatshad van het werk het fonds in 2015 aan werken. van de acht finalisten. Daarnaast deed het fonds mee aan de organisatie van een symposium rond de Prix de Rome in Ook in het buitenland kunnen opdrachtgevers, in dit geval het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome, waar zowel de presenterende instellingen, aanvragen voor een bijdrage winnaar Beeldende Kunst 2013, Falke Pisano, als de win- aan de productie van nieuw werk van kunstenaars uit naar van 2014, architect Donna van Milligen Bielke, een Nederland. Ook hieraan blijkt grote behoefte: het aantal presentatie gaven van hun werk. Tegelijkertijd werden hier toezeggingen voor nieuw werk nam toe van 46 tot 60. Zo de eeuwenoude prijs en de daaraan verbonden reis naar gaf La Ferme du Buisson in Marne-la-Vallée de opdracht Rome gevierd, plus de uitkomsten van tien jaar projectstu- voor nieuw werk aan Yael Davids. >pagina 28 dio Rome: het gastatelier dat het fonds aanbiedt in de eeu- wige stad. Deze bijeenkomst haalde de geschreven pers in Daarnaast kwam er in 2014 binnen de Bijdrage Kunstbeur- Nederland en in Italië. >pagina 31 zen, bedoeld voor het tonen van Nederlandse kunstenaars op internationale beurzen, de ruimte voor opdrachtgeverschap. Kunstenaar Guido van der Werve werd uitgenodigd door Art Basel voor een performance met als titel ‘Home – Talentontwikkeling in Internationale Context

De Bijdrage Talentontwikkeling in Interna- Yasmine Ostendorf gaat onder begeleiding tionale Context is bedoeld voor talentvolle van internationale experts op het gebied van kunstenaars en (erfgoed)bemiddelaars die duurzaamheid en interculturele uitwisseling een stage of leerplek willen volgen bij een onderzoek doen naar kennisuitwisseling gerenommeerde kunstenaar of culturele tussen kunstenaars die werk maken dat instelling in het buitenland. Het doel van de bijdraagt aan de vorming van een nieuwe, bijdrage is artistieke ontwikkeling en cultu- rechtvaardige en duurzame maatschappij. reel ondernemerschap van kunstenaars en Het onderzoek moet de basis leggen voor bemiddelaars te bevorderen, zodat talent de een kennisalliantie, waarin verschillende mogelijkheid krijgt via hoog gekwalificeerde Aziatische culturele organisaties kunste- plekken in het buitenland werk te ontwikke- naars faciliteren om kennis uit te wisselen len dat een betekenisvolle bijdrage kan le- op het gebied van duurzaamheid en de rol veren aan de hedendaagse beeldende kunst van kunst in het nadenken over milieu- en of cultureel erfgoed in Nederland. De problemen- en oplossingen. Bemiddelaar uitkomsten van de stage of leerplek kunnen Freek Lomme financiert met de bijdrage (op den duur) variëren van een kunstwerk, een leerplek bij P!, een multidisciplinaire (een concept voor) een tentoonstelling tot tentoonstellingsruimte in New York. Door een artikel in tijdschrift of krant. hier onderzoek te doen naar de productie en presentatie van ‘horizontal global curating’ Voordat deze nieuwe bijdrage gelanceerd wil Lomme zijn eigen bemiddelaarspraktijk werd zijn in 2014 door het Mondriaan Fonds verdiepen. De uitkomst zal een expositie twee pilots uitgezet. Marijn van Kreij kreeg zijn, die zowel in de Verenigde Staten als in een bijdrage voor een studieperiode in Nederland wordt getoond. Glasgow: een stad met een bijzondere kunsten muziekcultuur. Hij gaat zich bij kun- De Bijdrage Talentontwikkeling in Internati- stenaar Richard Wright verdiepen in diens onale Context, ingesteld op verzoek van het werkwijze en in de kritische positie die hij ministerie, is nieuw waardoor op basis van inneemt ten aanzien van zijn eigen kunstpro- de twee pilots en de twee toekenningen nog ductie en de kunstmarkt. Curator Christiane niet is vast te stellen of de doelstellingen Berndes van het Van Abbemuseum gaat drie bereikt zullen worden. Daarnaast is er over- werkbezoeken afleggen aan Reina Sofia in lap met een aantal andere bijdragen van het Madrid, Moderna Galerija in Ljubliana en Mondriaan Fonds. In de komende tijd zal het SALT in Istanbul om zo nieuwe verzamelstra- fonds de aanvragen nauwgezet volgen. tegieën te ontwikkelen en onderzoeken. Dit doet zij samen met hulp van twee mentoren Aantal aanvragen: 8 die zeer goed op de hoogte zijn van de ont- Totaal gevraagd bedrag: € 88.728 wikkelingen binnen de kunst in Oost-Europa: Gehonoreerd: 4 de Duitse curator Barbara Steiner en het Toegekend bedrag: € 38.200 Sloveense kunstenaarscollectief IRWIN. Zij zullen Berndes verwijzen naar interessante visies op dit gebied en haar feedback geven.

Bij de eerste open oproep in september ontving het fonds zes aanvragen. Opvallend is dat vier aanvragen door bemiddelaars zijn ingediend en slechts één door een beeldend kunstenaar voor wie het fonds ook verschillende andere mogelijkheden voor een werkperiode in het buitenland heeft. Curator Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 13

a requiem’ op de openingsavond. Ellen de Bruijne Projects heden als uitgangspunt. Verder was er onder meer een pre- kreeg een bijdrage voor de performance ‘Objects lie on a sentatie van de zestien Limburgse musea die een bijdrage table’ van Utah Eisenreich in het Hors les Murs programma kregen om met het Huis voor Kunsten Limburg te onder- van FIAC in Parijs. Art Cologne toonde in april nieuw werk zoeken hoe ze gezamenlijk kunnen optrekken bij collectie- van David Jablonowski, getiteld ‘Hello Prediction / Data beheer. De voorbeeldstellende voordrachten die tijdens de Mining’, waarmee hij werd gepresenteerd als Focused drukbezochte bijeenkomst ter sprake kwamen staan op de Artist. Voor deze bijdrage werkte het fonds samen met de site van het fonds ter inspiratie voor potentiële aanvragers: Kunstcommissie van de Nederlandsche Bank. Het werk, Mondriaan Fonds/Nieuws. waarmee Jablonowski reageerde op het karakter van een kunstbeurs als fysieke marktplaats, kreeg in de Duitse Internationale samenwerking staat centraal bij de Bijdrage media veel aandacht. >pagina 30 Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellin- gen, bedoeld voor Nederlandse instellingen die samenwerken met buitenlandse partners in onderzoeksprojecten op Samenwerking gezamenlijke collectiegebieden. Deze mogelijkheid, die in 2013 is ingevoerd, blijkt nu ook bekend te raken onder gro- Samenwerking is eveneens een speerpunt van het fonds- tere instellingen nadat het eerste jaar vooral kleinere instel- beleid. Of het nu gaat om het samenwerken van een kun- lingen aanvroegen. Zo vroeg in 2014 het Centraal Museum stenaar en een museum of van een erfgoedinstelling met in Utrecht aan met de National Gallery of Art in Washington een maatschappelijke organisatie. Neem Chiel Kuijl die bij en het Museum of Fine Arts in Houston voor nieuw onder- Museum Kranenburgh in Bergen nieuw werk maakte dat een zoek naar de zestiende eeuwse schilder Joachim Wtewael. jaar te zien zal zijn; onder meer een ‘brug naar nergens’. Of Dit onderzoek moet leiden tot een brede ontsluiting van het het Natuurhistorisch Museum Rotterdam dat een samen- werk van deze Utrechtse kunstenaar. >pagina 32 werking is aangegaan met het Wereld Natuur Fonds, dat resulteerde in de expositie ‘Pure Veerkracht’, over natuur in Samenwerking kan zich ook uiten in overdracht van kende stad met als blikvanger een knobbelzwaan broedend op nis en ervaring. Het fonds draagt hieraan bij met de Mees- een enorm nest gemaakt van drijfvuil zoals plastic zakken ter-Gezelregeling voor startende kunstenaars, die sinds en een Prittstift. 2013 bestaat. Hieronder valt mentoring – een beginnend kunstenaar die een Werkbijdrage Jong Talent heeft ontvan- Die laatste aanvrager kreeg een bijdrage via de nieuwe Bij- gen en die wordt gekoppeld aan een meer ervaren collega drage Samenwerking Musea die in 2014 werd ingevoerd op die artistiek en/of zakelijk advies geeft – maar ook de bij- instigatie van het ministerie. De bijdrage moet musea sti- drage aan Kunstpodium T, die zich richt op begeleiding van muleren duurzaam samen te werken – met musea of met laatstejaars in het kunstvakonderwijs door een collega. andere maatschappelijke partners. Hiervoor heeft het >pagina 8 ministerie tot 2017 een extra 8 miljoen euro uitgetrokken dat door het Mondriaan Fonds wordt besteed. Dat de rege- Het belang van samenwerking geldt ook voor het fonds ling voorziet in een behoefte blijkt uit het feit dat onmid- zelf. Het werkt daarom samen met uiteenlopende part- dellijk bij de eerste ronde in februari zeven plannen wer- ners, van de Vereniging Rembrandt tot RTL 4. De gezamen- den ingediend, waaronder een voorstel van volkenkundige lijke regeling met het Filmfonds voor het mogelijk maken musea om te onderzoeken hoe ze herhaalbezoek kunnen van artistieke speelfilms, De Verbeelding, is voortgezet. stimuleren en elkaars bezoekers kunnen uitwisselen. In Ook de samenwerking met het Mediafonds en producent totaal werden in 2014 in zes rondes 41 aanvragen gedaan, Interakt bij het project ‘Hollandse Meesters in de 21e waarvan 24 werden gehonoreerd. Zoals die van liefst 43 eeuw’, portretten van belangrijke kunstenaars gezien door Amsterdamse musea die gezamenlijk optrekken, onder de ogen van ervaren filmmakers, kende een vervolg met meer om hun publieksbereik en educatie een stap verder twintig nieuwe portretten van Marinus Boezem tot L.A. te brengen. >pagina 46 Raeven. Een nieuwe samenwerking is aangegaan met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie: in december werd Streven van het fonds was dat er aanvragen zouden een open oproep gedaan voor voorstellen die betrekking binnenkomen waarbij de samenwerking een inhoudelijke hebben op het grensgebied tussen beeldende kunst, vorm- meerwaarde heeft. De aanvragen die zijn gehonoreerd bie- geving, architectuur en e-culture. den die meerwaarde en scoren op de vijf inhoudelijke criteria van de bijdrage: educatie, zichtbaarheid, wetenschap, Bovendien organiseert en faciliteert het Mondriaan Fonds collectiebeleid en digitalisering. de bijeenkomsten van Beeldende Kunst Nederland: acht organisaties op het gebied van beeldende kunst; van Plat- In juni werden de eerste resultaten gepresenteerd aan form BK tot Museumvereniging. >pagina 43 minister Bussemaker tijdens een bijeenkomst in het Havenmuseum Rotterdam, dat overigens ook een bij- Op instigatie van de minister met alle zes publieke cultuur- drage ontving samen met het Maritiem Museum en talloze fondsen gezamenlijk is begin december The Art of Impact andere partners zoals het Scheepvaart- en Transport gelanceerd. Dit programma is erop gericht de band tus- college, om het maritieme verhaal te vertellen met het sen kunst en samenleving verder te versterken. Minis- Beurzen Praktijkverdieping

Het Mondriaan Fonds verstrekt Beurzen Vrije Beurs Praktijkverdieping Praktijkverdieping voor getalenteerde kun- De Vrije Beurs Praktijkverdieping biedt stenaars en bemiddelaars die hun artistieke beeldend kunstenaars en bemiddelaars de ontwikkeling en/of cultureel ondernemer- mogelijkheid hun werk in het binnen- of bui- schap willen bevorderen. De beurs kan tenland verder te ontwikkelen of een andere worden besteed aan artistiek of wetenschap- vorm van praktijkverdieping te volgen bij pelijk onderzoek of een andere vorm van een instelling naar eigen keuze. Zo ontving praktijkverdieping. Doel is de verdieping van Jan Adriaans een bijdrage voor een verblijf de praktijk van deze kunstenaars en bemid- bij SeMa Nanji Residency van het Seoel delaars te stimuleren. Museum Of Art. Ook kan een aanvraag worden ingediend om kennis te vergaren bij een Beurs Praktijkverdieping Postacademische specialist op het terrein van beeldende kunst Instellingen en cultureel erfgoed. Yael Davids ontving Een deel van het budget Beurzen Prak- bijvoorbeeld een beurs voor het volgen van tijkverdieping is gereserveerd voor deel- een cursus Feldenkrais Methode om haar name aan de Rijksakademie, De Ate- praktijk als performance kunstenaar te ver- liers, de Jan van Eyck Academie en aan diepen. Persijn Broersen en Margit Lukács Sundaymorning@EKWC, postacademische kregen een beurs om samen te werken met instellingen die van essentieel belang zijn ervaren 3D modellers/animators. Deze sa- voor de ontwikkeling van hedendaagse beel- menwerking biedt hun ruimte om zich verder dende kunst in Nederland. Na een voorselec- te concentreren op het uitbreiden van hun tie door de instelling adviseert een speciale praktijk en om inhoudelijk grote stappen te commissie van het Mondriaan Fonds, met kunnen zetten. een voorzitter, drie commissieleden van het Een Vrije Beurs Praktijkverdieping kan fonds en drie deskundigen van de betreffen- vier keer per jaar worden aangevraagd. Via de instelling, over de uiteindelijke selectie. Facebook worden ‘open calls’ van instellin- Uitkomsten van de werkperiodes bij de gen en artist-in-residence plekken gedeeld postacademische instellingen worden door- om te wijzen op de mogelijkheden van deze gaans gepresenteerd tijdens publieke open bijdrage. Ook wordt verwezen naar de web- dagen van de betreffende instellingen. Een site van DutchCulture|TransArtists. aantal producties vond via tentoonstellingen hun weg naar het publiek. Uit externe evalu- Het aantal aanvragen is in vergelijking met atie blijkt dat de bijdrage in grote lijnen goed 2013 toegenomen. Hiermee blijkt dat de functioneert. Kunstenaars zeggen tevreden regeling zichtbaarder is geworden en in te zijn over de kwaliteit van de programma’s. een behoefte voorziet. In 2014 is het aantal De geleverde inzet en daarbij behorende honoreringen bovendien verdubbeld. Door de kosten komen overeen met de verwachtingen gerichte investering van deze beurs blijken van kunstenaars en de gemaakte inschatting kunstenaars een impuls te kunnen geven aan van de hoogte van de beurzen. Op basis van hun praktijk. In de komende periode wordt de evaluatie deed het fonds enkele aanpas- het effect van de regeling nader onderzocht. singen. Zo is besloten de verdeling van het aantal plekken per postacademische instel- Aantal aanvragen: 68 ling vanaf 2015 deels variabel te maken. Totaal gevraagd bedrag: € 1.082.271 Gehonoreerd: 28 Aantal aanvragen: 95 Toegekend bedrag: € 332.884 Totaal gevraagd bedrag: € 4.120.000 Gehonoreerd: 50 Toegekend bedrag: € 2.110.000 * 21 bij Rijksakademie, 6 bij De Ateliers, 12 bij Sundaymorning@EKWC, 11 bij Jan van Eyck Academie Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 15

ter Bussemaker zei bij de presentatie: ,,Kunst, cultuur én dé internationale plek voor hedendaagse kunst. Voor samenleving hebben elkaar nodig. Niet alleen omdat ze de tweede keer ging de selectie gepaard met een open ons inspiratie biedt en bijdraagt aan onze identiteit. Ook oproep, waarbij opviel dat de plannen beter doordacht omdat kunstenaars hun werk vaak concreet inzetten om de waren dan bij de eerste keer dat deze methode werd wereld beter, mooier, schoner en leefbaarder te maken.’’ gehanteerd. Vijf plannen werden door de daartoe aange- In 2015 kunnen voorstellen worden ingediend voor initia- stelde jury uitgekozen om verder uit te werken. Na een tieven die kunst en maatschappij verbinden. Een intendant persoonlijke toelichting door curator(en) en kunstenaar gaat daarnaast op zoek naar bestaande projecten met besloot de jury de expositie ‘to be all ways to be’ van her- impact, die met een extra financiële impuls verder kunnen man de vries en curatoren Colin Huizing en Cees de Boer worden gebracht. >pagina 41 te selecteren. de vries ging in de herfst van 2014 al naar Venetië om ter plekke nieuw werk te maken voor de tentoonstelling. >pagina 60 Internationaal

Kunst en cultureel erfgoed kennen geen grenzen. Daarom Skyfinanciering heeft het Mondriaan Fonds ook in 2014 ingezet op projecten over de grens. Het ontving 55 curatoren en critici in het In deze cultuurplanperiode heeft het Mondriaan Fonds internationale bezoekersprogramma, van wie zeven naar nadrukkelijk ingezet op skyfinanciering: alternatieve vor- aanleiding van de Oriëntatiereis 2013 naar Midden-Europa. men van investeringen in kunst en erfgoed. Daartoe wer- Het organiseerde een Oriëntatiereis naar Zuid-Korea en den samenwerkingsverbanden aangegaan met onder meer Japan voor vier curatoren en twee kunstenaars uit Neder- het Materiaalfonds en met crowdfundingsite voordekunst. land, in samenwerking met het Vlaamse BAM, de Deense Na twee jaar moet de conclusie worden getrokken dat er Kunstraad en het Zwitserse Pro Helvetia, die ieder twee geen gemakkelijke vervanging is voor bijdragen in de vorm curatoren meestuurden. Voor Korea en Japan was gekozen van subsidies. Het speciaal opgezette Mondriaan Materi- omdat zich daar interessante ontwikkelingen voordoen, die aalfonds heeft in zijn eerste jaar minder renteloze leningen ook kansen bieden voor de Nederlandse kunstwereld. verstrekt dan verwacht. In de praktijk blijkt dat kunstenaars terughoudend zijn een langdurige afbetalingsver- In vervolg op de Oriëntatiereis 2013 werd een nieuwe resi- plichting aan te gaan, borgstelling en aflossing is niet altijd dency aangeboden in Warschau, bij het centrum voor mogelijk. De samenwerking met voordekunst heeft even- hedendaagse kunst CCA Ujazdowski Castle, waarvoor kun- min geleid tot de beoogde resultaten omdat de doelgroe- stenaarsduo Sander Breure en Witte van Hulzen als eer- pen van deze organisatie en die van het fonds nog te zeer sten werden geselecteerd. Uit de Oriëntatiereis 2014 vloeit uiteenlopen. Het Mondriaan Fonds hecht veel belang aan onder meer een residency in Seoul voort. Uit extern onder- aanvullende vormen van financiering binnen de sector – zoek dat in 2014 werd gedaan door Esther Gottschalk bleek zeker als die zijn gekoppeld aan zichtbaarheid en draag- dat zowel uit de oriëntatiereizen als uit het bezoekerspro- vlak. De samenwerking met het Materiaalfonds en voorde- gramma veel nieuwe contacten en exposities voortvloeien, kunst wordt voor 2015 herzien en op maat aangepast aan ook jaren nadat deze reizen hebben plaatsgehad. >pagina 59 de praktijk van de beeldende kunst en erfgoed. >pagina 25

Met de Bijdrage Presentatie Buitenland wil het fonds de Het Mondriaan Fonds blijft alternatieve financieringsvor- bekendheid van kunstenaars uit Nederland in het buiten- men onderzoeken. Crowdfunding blijft positief meewegen land vergroten. Dat deze mogelijkheid in het buitenland in de beoordeling. Kijk naar de ruim 23.000 mensen die aanslaat, blijkt uit het feit dat het budget in 2014 drie keer een tientje voor de T.rex van Naturalis doneerden of naar overvraagd was. Met de hulp van zo’n bijdrage was tot en Marjan Teeuwen die voor haar project ‘Verwoest Huis’ in met september de solotentoonstelling ‘Zwaan kleef aan’ Amsterdam Noord geld inzamelde via onder andere crowd- van David Bade te zien in het S.M.A.K. te Gent. Voor deze funding en sponsoring door een woningcorporatie dat haar expositie bouwde Bade zijn sculptuur ‘Wailing Wall’ uit huizen ter beschikking stelde. ‘Verwoest Huis op Noord’ 1996 uit tot een ruimtevullende installatie. Met inwoners trok een gemêleerd bezoek van kunstprofessionals tot van Gent en met alumni van het door hem geleide Insti- buurtbewoners en bouwvakkers. In beide gevallen, echter, tuto Buena Bista op Curaçao werkte hij aan een sculptuur, bleek een bijdrage van het Mondriaan Fonds nog noodza- een nieuwe klaagmuur. Daarnaast organiseerde hij een kelijk voor de realisatie van de plannen. summerschool in de openbare ruimte. Whitechapel Gallery in Londen ontving de bijdrage voor Bart Lodewijks die in Om te komen tot een investeringsgericht beleid heeft 2015 nieuw werk maakt op basis van workshops die hij er in het fonds in 2013 ingevoerd dat individuele aanvragers 2014 gaf aan jongeren. Het AxS Festival in Los Angeles tot voor een projectinvestering een eigen financiële bijdrage slot toonde met een bijdrage uit deze regeling in septem- moesten leveren. Aanvankelijk was dat standaard 3.500 ber en oktober werk van Cocky Eek. >pagina 28 euro. Dit bleek echter bezwaarlijk voor waardevolle projecten met een lage begroting. Daarom werd de bijdrage In de loop van 2014 had de selectie plaats voor de Neder- gewijzigd in ten minste 10 procent van het toegekende landse inzending naar de Biënnale van Venetië 2015, bedrag. In 2014 bleek dat dit voor aanvragers goed werk- Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers

Met het aanbieden van gastateliers, of resi- werking. Wegens politieke onrust in Egypte en dencies, wil het Mondriaan Fonds de verdie- de geringe belangstelling van kunstenaars om ping van de (artistieke) ontwikkeling en de op dit moment in Townhouse Gallery te werken, praktijk van beeldend kunstenaars en be- is besloten de residency te beëindigen. Onder- middelaars in het buitenland of in een andere zocht wordt of samenwerking met een andere omgeving stimuleren. Deze ateliers fungeren residency in het Midden-Oosten mogelijk is. als uitvalsbasis voor het bouwen of verster- Ook is onderzoek gedaan naar een alternatieve ken van (inter)nationale contacten en helpen residency in Istanbul. bij het verkennen van nieuwe markten. De bijdrage is van toepassing op werkperiodes die In samenwerking met DutchCulture|Trans het Mondriaan Fonds tijdens aanvraagrondes Artists biedt het Mondriaan Fonds ook tijdelij- aanbiedt. De meeste buitenlandateliers maken ke buitenlandateliers aan om extra aandacht deel uit van internationale initiatieven en pro- te kunnen besteden aan een bepaalde regio. gramma’s voor kunstenaars uit de hele wereld. In 2014 waren dat Raw Material Company in Dakar, Joburg Now in Johannesburg en Tran- Het Mondriaan Fonds heeft vaste buitenland kat in Tétouan (Marokko). ateliers in New York, Parijs, Berlijn, Rome, Beijing, Tokio, Rio de Janeiro, Curaçao, Caïro, Binnenlandateliers Brussel, Moengo (Suriname), Yogyakarta, Het Mondriaan Fonds biedt ook gastateliers Warschau, Annandale-on-Hudson en Ham- in Nederland aan. Hiervan maakten vijftien minkeln (Duitsland). Het aantal aanvragen is kunstenaars gebruik. Naast het monumentale in vergelijking met 2013 toegenomen. In 2014 Pompgemaal in Den Helder, waar zes kun- waren de plannen en motivaties vaak inhoude- stenaars een werkperiode hadden, werd op lijk beter uitgewerkt en explicieter gericht op tijdelijke basis samengewerkt met Het Koets de mogelijkheden van het betreffende atelier. huis van Museum Van Loon, KiK Kolderveen De ateliers in Brussel, Berlijn, New York, Tokio (in samenwerking met de Drenthe Biënnale), en Parijs zijn al jaren het populairst, zo ook in Project Probe in Arnhem, Het Vijfde Seizoen 2014. Steeds meer residenten laten via blogs (in samenwerking met Museum Het Dolhuys in en andere sociale media zien wat zij onderzoe- Haarlem) en IK Paviljoen in Oost-Souburg. ken, wie zij ontmoeten en met welke resulta- De mogelijkheden van de gastateliers om ten. Tijdens residencies komen kunstenaars de resultaten van de werkperiode voor een en bemiddelaars gemakkelijk in contact met breed publiek zichtbaar te maken, speelden andere nationaliteiten en disciplines die tot bij de selectie een belangrijke rol, evenals in bijzondere samenwerkingen kunnen leiden. Zo sommige gevallen de connectie die gemaakt kon Paul Hendrikse tijdens een werkperiode werd tussen hedendaagse beeldende kunst in Cemeti Art House in Yogyakarta, waar hij en erfgoed. Javaanse dans en traditionele Indonesische krijgskunsten bestudeerde, zes weken lang Uit de feedback van de geselecteerde kunste- samen met lokale performers experimenteren. naars blijkt dat de gastateliers goed werken: kunstenaars konden zich een periode volledig De residency in Capacete (Rio de Janeiro) is na concentreren op de ontwikkeling van hun werk een jaar van heroverweging ter plekke voort- en het denken daarover, ook leidde het in bijna gezet in de vorm van een intensief programma alle gevallen tot presentaties en productie met twaalf (inter)nationale deelnemers, van van nieuw werk dat ook weer elders gepresen- wie één uit Nederland. Als resultaat van de teerd werd. Oriëntatiereis 2013 werd ook een nieuw atelier toegevoegd: A-I-R Laboratory in Warschau. Aantal aanvragen: 314 Verder werd in 2014 contact gelegd met Delfina Totaal gevraagd bedrag: € 3.003.110 Studio’s in Londen, Wyspa Projects in Gdansk Gehonoreerd: 53 en National Museum of Modern and Contem- Bijdrage: € 367.155 porary Art in Seoel voor een mogelijke samen- Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 17

baar is. Voor instellingen gold al dat het fonds maximaal geëigende kanalen te adverteren in regionale kranten. Het 40 procent bijdraagt. leverde een recordaantal van 342 sollicitaties op. In 2013 lag dat nog op 140. Bij de selectie is, behalve in de eerste Een beproefde methode om de markt voor kunst in Neder- plaats op deskundigheid, vooral gelet op diversiteit. Dit land te stimuleren is de KunstKoop: renteloze leningen heeft geleid tot dertien nieuwe adviseurs, van wie zes een aan particulieren die kunst kopen bij een door het fonds ‘cultureel divers’ perspectief vertegenwoordigen. Daar- geselecteerde galerie. Sinds 1997 maakten zo’n 46.000 naast is rekening gehouden met onder meer een zo opti- kopers gebruik van de KunstKoop en zij kochten samen maal mogelijke regionale spreiding, leeftijd en de verdeling voor ruim 145 miljoen euro aan werken. Begin 2014 werd man/vrouw. een onderzoek gepubliceerd, uitgevoerd door Motivaction in opdracht van de Nationale Galerie Associatie, waaruit bleek dat in verhouding tot de daling in kunstaankopen in Verantwoording het algemeen de KunstKoop het goed doet. In de herfst van 2014 had de tweejaarlijkse selectie plaats van galeries die Het Mondriaan Fonds is zich volop bewust dat het verant- aan de KunstKoop mogen deelnemen. Er kwamen 128 aan- woording moet afleggen aan de samenleving. Het fonds vragen binnen, waarvan er 125 (inclusief zeven nevenvesti- investeert immers namens de burger in kunst en erfgoed. gingen in een andere stad) werden gehonoreerd. >pagina 54 In de eerste plaats gebeurt deze verantwoording via de werken en projecten die het fonds mede mogelijk maakt. Of het nou gaat om de overzichtsexpositie ‘The Image Professionalisering as Burden’ van Marlene Dumas in het Stedelijk Museum Amsterdam; de tentoonstelling ‘Echte Rotterdammers wat Het Mondriaan Fonds draagt met overtuiging bij aan pro- maken we nou?’ in Museum Rotterdam; of om de aankoop fessionalisering van de sectoren beeldende kunst en cul- van een notenhouten vijftiende eeuws Petrusbeeld door tureel erfgoed. Zo is er een vervolg gekomen op de Bijdrage Museum Catharijneconvent, dat permanent is te zien in de Veiligheidszorg voor collectiebeherende instellingen voor eregalerij met 25 topstukken. Daarnaast voert het fonds het duurzaam verbeteren van de kwaliteit van de veilig- een actief mediabeleid om de projecten waaraan is bijge- heidszorg. >pagina 44 Museum Kranenburgh in Bergen, ont- dragen en het werk van het fonds zelf voor het voetlicht te ving een bijdrage voor kennisbevordering op het gebied van brengen. >pagina 29 veiligheidszorg. Kranenburgh zal de opgedane kennis delen met musea die deel uitmaken van de Federatie van Musea Belangrijk onderdeel van de verantwoording is de expositie in Noord-Holland. Prospects & Concepts tijdens Art Rotterdam die behalve dertienduizend bezoekers veel media-aandacht trok. De Om zicht te krijgen op de praktijk van kunstenaarshono- expositie leidde onder meer tot de aankoop door Museum raria in Nederland liet het Mondriaan Fonds samen met Boijmans Van Beuningen van acht zeefdrukken van acht organisaties verenigd in Beeldende Kunst Nederland Wouter Venema en Koen Taselaar en het werk van Martin (BKNL) onderzoek doen onder kunstenaars, musea en pre- Brandsma werd opgenomen in de tentoonstelling ‘Dutch sentatie-instellingen naar honoraria bij tentoonstellingen Drawing’ bij Kunstvereniging Diepenheim en bij Galerie Wit zonder verkoopdoel. Dit onderwerp was extra urgent nu van in Wageningen, waar het programma ‘Vroege Vogels’ van de kunstenaars nog meer ondernemerschap wordt gevraagd Vara een reportage over maakte. Ook andere kunstenaars en instellingen onder financiële druk staan. Uit het door het verkochten hun werk terwijl Kim Habers naast vele reac- fonds gefinancierde onderzoek bleek dat driekwart van de ties en aanbiedingen voor exposities de vraag kreeg om geënquêteerde kunstenaars bij tentoonstellingen afspra- een nieuw ruimtelijk werk te maken voor de tentoonstelling ken maakt over enige vorm van betaling en dat er in twee ‘Aan de rand van het plateau’ op de Jan van Eyck Academie derde van de gevallen geen sprake is van een honorarium. in Maastricht. In 2015 wil BKNL, na raadpleging van de respectievelijke achterbannen, een vervolg geven aan het onderzoek en de Daarnaast heeft het fonds in het kader van verantwoor- constructieve dialoog die op gang is gebracht. >pagina 59 ding een nieuw systeem van effectmeting opgezet, de Öfner-methode, om de resultaten van de investeringen Professionalisering geldt ook voor het fonds zelf. In 2014 inzichtelijk te maken. Dit houdt onder meer in dat advi- hebben alle medewerkers een cursus gevolgd op het gebied seurs van het fonds de resultaten van bijdragen beoor- van timemanagement. Daarnaast hebben medewerkers op delen door deze te gaan bekijken en te vergelijken met de hun specifieke behoeften gerichte opleidingen gevolgd, bij- beoordeling op basis waarvan toekenningen of afwijzingen voorbeeld op het terrein van leidinggeven. De afdeling com- plaatshadden. In 2014 bezocht een commissie de star- municatie werd in twee masterclasses geadviseerd door terstentoonstelling Prospects & Concepts om de resulta- een deskundige op het gebied van publiekscommunicatie. ten te wegen van de Werkbijdrage Jong Talent. Een andere commissie bezocht de resultaten van de Projectinveste- Bij het werven van nieuwe adviseurs is bewust het net ver- ring Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen. Uit deze der uitgeworpen. Door de tekst van de oproep tot solli- evaluaties blijkt dat in het algemeen de criteria langs citatie zo breed mogelijk te formuleren en door naast de welke het fonds oordeelt voldoen en dat de verwachtingen Projectinvestering Kunstenaar

De Projectinvestering Kunstenaar heeft Bij de presentatieplannen, waar sinds 2013 als doel waardevolle artistieke plannen te om gevraagd wordt, ligt de nadruk vaak op stimuleren, zodat werk tot stand komt dat het zichtbaar maken via internet en het vin- een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan den van een geschikte context om het werk de hedendaagse beeldende kunst in Neder- te tonen. Daarbij zijn projecten die opvallen land. Hoewel de plannen niet direct tot een vanwege hun grootse aanpak of hun focus concreet resultaat hoeven te leiden, wordt op een bijzonder publiek. Het Treinenproject verwacht dat dit op termijn wel het geval zal van Jeroen Eisinga zal door zijn spectacu- zijn. De bijdrage wordt gebruikt voor alles laire karakter en omvang naar verwachting wat verband houdt met het uitvoeren van een de aandacht en interesse van de buitenwe- plan om nieuw werk te maken, zoals onder- reld trekken. Eisinga wil een frontale crash zoek, een reis, een werkperiode in binnen- of van twee treinen filmen. Jan van der Ploeg buitenland of de aanschaf van materialen. maakte een site-specific werk: een muurschildering op een 130 meter lang school- Het aantal aanvragen steeg naar 140. De gebouw in een achterstandswijk in Napels. aanpassing van de verlangde eigen bijdra- De muurschildering maakt deel uit van het ge van de aanvrager van 3.500 euro naar 10 Color project, dat het perspectief op de procent van de totale kosten verlaagde de school wil veranderen door kleur en licht in drempel om aan te vragen aanzienlijk. Desal- de buurt te integreren. niettemin blijft het aantal aanvragen achter bij dat uit 2012 en daarvoor. Een mogelijke Met de Projectinvestering Kunstenaar wor- verklaring hiervoor is dat sinds 2013 een deel den bijzondere projecten mogelijk gemaakt van de aanvragen van individuele kunste- die hun weg vinden in het culturele circuit naars is overgenomen door instellingen die van musea, festivals, presentatie-instellin- nieuw werk mogelijk maken via de Bijdrage gen en kunstbeurzen. De bijdrage sluit aan Opdrachtgeverschap, de Projectinvestering op de behoefte van kunstenaars om op eigen Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen initiatief werk te ontwikkelen, samenwer- en de Bijdrage Presentaties Buitenland. Het kingen aan te gaan of werk te maken op een honoreringspercentage is in 2014 gedaald schaal dat vanuit reguliere budgetten van naar 36 procent, wat mede te maken heeft bijvoorbeeld instellingen niet gemaakt kan met het toegenomen aantal aanvragen en worden. Daarmee levert de projectinveste- het beperkte budget. ring een bijzondere bijdrage aan het Neder- landse kunstklimaat. Er wordt bij de toegekende bijdragen voor projecten vaak samengewerkt Aantal aanvragen: 140 met diverse partners, variërend van Totaal gevraagd bedrag: € 2.962.580 presentatie-instellingen tot bijvoorbeeld Gehonoreerd: 56 schrijvers of wetenschappers. Verder leiden Toegekend bedrag: € 966.821 relatief veel projecten tot een artistiek film- of videowerk, zoals bij Zachary Formwalt, Rumiko Hagiwara, Mounira al Solh, Paloma Polo, Ibrahim Quraishi, Levi van Veluw, Noortje Haegens en Melvin Moti. Opvallend is dat het merendeel van de projecten waaraan is bijgedragen internationaal van opzet is. Dat varieert van onderzoeksreizen, het maken van een werk tijdens een werkperiode in het buitenland tot de presentatie van het resultaat in het buitenland. Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 19

die tijdens de advisering zijn uitgesproken in het uiteindelijke resultaat terugkwamen, zonder dat er te veilige keuzes zijn gemaakt. In 2015 gaat het fonds hiermee door en breidt dit uit naar andere bijdragen. Komend jaar gaat het fonds bovendien systematisch de resultaten per aanvraag wegen, als de mogelijkheid voor digitaal aanvragen, waaraan in 2014 volop is gewerkt, is voltooid. >pagina 57

Tot slot werd in 2014 het fonds, net als de overige vijf rijks cultuurfondsen, onderworpen aan een beoordeling door een speciaal daarvoor door het ministerie aangestelde visitatiecommissie, met experts op het gebied van onder meer (cultureel) ondernemen. Ter voorbereiding stelde het fonds een zelfevaluatie op, dat onder andere was gebaseerd op het begin 2014 gehouden klanttevredenheidsonderzoek onder alle aanvragers uit 2013. Uit dat onderzoek bleek in het algemeen grote waardering bij aanvragers, zowel over de manier waarop ze moeten aanvragen en door medewerkers van het fonds worden bejegend als over het beleid gericht op zichtbaarheid. Wel werd meer duidelijk- heid gevraagd over de procedure van aanvragen en, in het geval van individuele aanvragers, over de redenen van een afwijzing. Het fonds heeft hierop zijn communicatie aangepast op beide fronten en onderzoekt in 2015 of dit het gewenste effect heeft. >pagina 55

De resultaten van de visitatie werden begin 2015 door de commissie met de minister besproken en vervolgens openbaar gemaakt. De commissie kwam tot de conclusie dat de fondsen het opmerkelijk goed doen, zeker gezien de lastige taak waarvoor zij waren gesteld: bezuinigingen doorvoeren, intern reorganiseren, een nieuw beleid implementeren en intussen open blijven voor aanvragers. Voorts prijst de commissie de strategie en de zichtbaarheid van het Mondriaan Fonds en de inzet van zijn medewerkers. Ze schreef onder meer: ,,Het fondsbeleid draagt actief bij aan het versterken van de relatie tussen kunst en publiek. Voor de profilering van de kunst en de eigen organisatie maakt het fonds strategisch gebruik van communicatie. Het straalt ambitie uit en voert nieuwe taken bewonderenswaardig goed en met relatief weinig menskracht uit. Het fonds heeft gemotiveerde medewerkers.’’ Voor de volledige tekst van het visitatie rapport zie de leestafel op de website.

Dit sterkt het fonds in zijn voornemen ook de komende jaren met grote inzet bij te dragen aan de ontwikkeling en de presentatie van beeldende kunst en cultureel erfgoed op die plekken waar de markt dat niet doet, waarbij kwaliteit, zichtbaarheid, opdrachtgeverschap en samenwerking belangrijke aandachtspunten blijven. Projectinvestering Bemiddelaar

Curatoren, critici, theoretici of beschouwers onderzoeksproject is ‘Montage’ van Camiel op het gebied van hedendaagse beeldende van Winkel (bemiddelaar) met Joke Robaard kunst en/of cultureel erfgoed kunnen een (kunstenaar). Het beeldarchief van Robaard bijdrage aanvragen voor het uitwerken van levert het materiaal voor een beschouwend een idee of vraagstelling, het reflecteren onderzoek naar de representatie van het op een specifieke artistieke ontwikkeling geklede lichaam in gedrukte media vanaf of het doen van beschouwend of theore- 1980. Het onderzoek richt zich op principes tisch onderzoek. Ook het schrijven van een van montage en appropriatie (toe-eigening) (manuscript voor) publicatie, het doen van die zich daarbij voordoen als gevolg van onderzoek ter ontsluiting van archiefmateri- maatschappelijke, economische en politieke aal en het doen van (voor)onderzoek voor een tendensen, ook als makers zich daar bewust tentoonstelling, documentaire of manifesta- aan proberen te ontworstelen. tie behoort tot de mogelijkheden. De stijging van het aantal aanvragen laat de In 2014 is 42 procent meer aanvragen inge- behoefte aan de Projectinvestering Be- diend ten opzichte van 2013 en het budget middelaar zien en onderschrijft het belang werd ruim vier maal overvraagd. Hierdoor dat het veld hecht aan deze bijdrage. De moesten aanvragen die een positieve be- afwijzingen van veelbelovende projecten oordeling kregen wegens gebrek aan budget wegens beperkt budget wijst op de rijkdom worden afgewezen. aan ideeën in het veld van de Nederlandse Het merendeel van de toegekende bijdragen bemiddelaars op het gebied van beeldende werd verstrekt voor (voor)onderzoeken op kunst en erfgoed. het gebied van de hedendaagse beeldende kunst (elf), maar ook op het gebied van Aantal aanvragen: 52 cultureel erfgoed werden bijdragen verstrekt Totaal gevraagd bedrag: € 847.727 (vijf). Vooral de mogelijkheid om een beroep Gehonoreerd: 15 te doen op een bijdrage in tijdsinvestering Toegekend bedrag: € 176.219 wordt door bemiddelaars gebruikt.

De onderwerpen van de toegekende bijdragen zijn divers, maar opvallend is dat veel onderzoeken zullen resulteren in een publicatie. Zo ontving Mirjam Kars een bijdrage voor onderzoek naar de ontsluiting van de Merovingische grafvelden Obbicht en Stein (5e tot 8e eeuw) met een wetenschappelijke publicatie en een informatief webproject voor een breed publiek. Deze twee Limburgse grafvelden zijn exemplarisch voor het rijke, maar toch relatief onbekende Merovingische erfgoed van Nederland. Kars onderzoekt hoe de uitwerking van de twee grafvelden kan bijdragen aan het beeld van de gemeen- schappen die ruim duizend jaar geleden in de omgeving van Obbicht en Stein leefden. Bijzonder is dat een aantal bijdragen betrekking heeft op archiefonderzoek waarbij een kunstenaar met een bemiddelaar samen- werkt. Een voorbeeld van een gezamenlijk Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 21

Behandeling aanvragen mogelijk als het Mondriaan Fonds een ander bedrag toe- kent dan was aangevraagd of als er bij het vaststellen van de definitieve bijdrage wordt afgeweken van de toezegging. Aanvragen kunnen gedurende het hele jaar worden De aanvrager kan het bezwaarschrift eventueel mondeling ingediend via een (digitaal) aanvraagformulier met de toelichten tijdens een hoorzitting. Als het bezwaarschrift gevraagde bijlagen; met uitzondering van enkele bijdragen niet wordt gehonoreerd of als de commissie na herbe- die tijdens aanvraagrondes worden behandeld. De dead- oordeling nogmaals negatief over de aanvraag adviseert, lines voor aanvraagrondes worden op de website, via de kan de aanvrager in beroep gaan bij de Arrondissements- nieuwsbrief en sociale media van het Mondriaan Fonds en rechtbank. Als dit beroep door de rechtbank wordt verwor- banners van derden aangekondigd. pen staat hoger beroep open bij de Raad van State. Ook Als een aanvraag binnen is, toetsen medewerkers van het het Mondriaan Fonds kan bij de Raad van State in hoger Mondriaan Fonds deze allereerst op formele voorwaar- beroep gaan als de rechtbank een beroepschrift gegrond den die op de website vermeld staan. Aanvragen die daar- heeft verklaard. aan voldoen, worden voorgelegd aan deskundige adviseurs Van de in 2014 ingediende bezwaarschriften waren er begin voor een inhoudelijke beoordeling. Daarbij is kwaliteit het 2015 nog enkele in behandeling. Een aantal van de in 2014 belangrijkste criterium. Bij een kunstenaar gaat het om de behandelde bezwaarschriften is in 2013 ingediend. artistieke uitgangspunten en de wijze waarop deze tot uit- drukking komen in het werk. Bij een instelling gaat het om Aantal bezwaren 1.864 de kwaliteit van de plannen in cultuur-historisch of artistiek 2000 aanvragen opzicht. Verder wordt onder meer gelet op presentatieplan-

nen die werk zichtbaar maken voor een passend publiek. 1500 De adviseurs hebben expertise op de verschillende terreinen van het Mondriaan Fonds. Hun beoordeling vindt door- 1000 gaans plaats tijdens commissievergaderingen. >pagina 49 Op basis van het advies van de adviseurs besluit het bestuur 500 42 of een aanvraag wordt toegekend. De totale aanvraagpro- bezwaren 0 cedure duurt maximaal drie maanden. 2014

Bezwaarschriften: 42 Behandelde bezwaarschriften: 45 (ook deels uit 2013) Aanvragen en toekenningen 2013 en 2014 Niet ontvankelijk: 2 Herbeoordelingen: 17 Aantal aanvragen Positief na herbeoordeling: 5 Gehonoreerd op formele grond: 2 1.864 2000 aanvragen Ongegrond: 38 1.580 Bezwaarschriften op financiële grond: 3 (waarvan 1 is afgewezen, aanvragen 1 gehonoreerd en 1 nog in behandeling is) 1500 Beroep bij de Arrondissementsrechtbank: 3 (waarvan 1 in 2014 behandeld en ongegrond verklaard is. Eiser is in hoger beroep gegaan bij de Raad van 1000 810 toegekend State, dit hoger beroep is nog niet behandeld.) 557 toegekend 500 In 2014 zijn 1.864 aanvragen behandeld en daarop zijn 42 bezwaren binnen gekomen. Dit betekent dat 2,3 procent 0 2014 2013 van de aanvragers bezwaar heeft aangetekend. In 2013 was dit 2,2 procent. De lichte stijging is wellicht toe te schrijven Aangevraagd bedrag aan de steeds krappere budgetten voor kunst en cultuur.

€47.992.834 Er zijn 1.202 beschikkingen genomen waartegen bezwaar bedrag aangevraagd 50000000 €42.032.456 kon worden aangetekend, omdat de aanvraag niet werd bedrag aangevraagd gehonoreerd (1.054), of omdat de bijdrage lager werd vast-

37500000 gesteld (148). Tegen 3,7 procent van deze beschikkingen is

€23.821.997 bedrag bezwaar aangetekend. €19.585.154 toegekend 25000000 bedrag toegekend Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheid om bezwaar aan te 12500000 tekenen en ziet dit ook als een toets voor het beleid en de uitvoering daarvan. Het terugkomen op een besluit, zeker 0 2014 2013 als dit op basis van aanvullende informatie gebeurt, is een teken van een open en niet vooringenomen opstelling. Bezwaar- en beroepsprocedures Gezien de belangen die op het spel staan met een toe- of afwijzing van een aanvraag vindt het Mondriaan Fonds Als een aanvraag voor een bijdrage niet wordt gehono- bovenstaande percentages niet te hoog. reerd, kan een aanvrager een bezwaarschrift indienen Tenslotte zijn in 2014 twee klachten ingediend die naar bij het bestuur van het Mondriaan Fonds. Ook is bezwaar tevredenheid van de klagers zijn afgehandeld. Bijdrage Opdrachtgeverschap

Een Bijdrage Opdrachtgeverschap kan door station en de binnenstad van Zwolle. De Aru iedereen worden aangevraagd zo lang het te baanse overheid realiseert in samenwerking maken werk kwaliteit heeft, publiek zicht- met een particuliere stichting in de publieke baar is en er een reëel honorarium is voor ruimte van Oranjestad en San Nicolas twee de kunstenaar. Doel van deze bijdrage is de prominente werken van Osaira Muyale en kwaliteit en de zichtbaarheid van de heden- Ryan Oduber die verwijzen naar de geschie- daagse beeldende kunst in Nederland te ver- denis (paardenhandel) en cultuur (de popula- groten voor een zo groot mogelijk publiek en riteit van het dominospel) van het eiland. bijzondere vormen van opdrachtgeverschap Hoewel het aantal aanvragen uit niet-cul- te stimuleren. Het Mondriaan Fonds draagt turele hoek langzaam groeit, wil het fonds maximaal de helft van de kosten bij. Op deze zich de komende periode nog meer op deze manier stimuleert het fonds de betrokken- potentieel grote doelgroep richten omdat heid van (markt)partijen bij de totstandko- daarmee belangrijke doelstellingen van de ming van beeldende kunst uit Nederland. regeling gediend zijn: niet alleen worden op die manier vanuit een andere hoek financiële De bijdrage is goed bekend onder musea middelen voor beeldende kunst projecten en overige culturele instellingen aangezien verkregen, maar ook is de kans op kwalitatief het merendeel van de aanvragen uit dit goede en interessante hedendaagse beel- circuit afkomstig is en nog altijd toeneemt. dende kunst op meer onverwachte publieke Zo gaf het Van Abbemuseum een opdracht plekken groter en gaat het vaak om kunst die aan Ahmet Ögüt om een overzichtstentoon- maatschappelijk goed is ingebed. stelling te ontwikkelen, die hij aanvult met nieuw werk. Bij het Glasmuseum in Leerdam Het Mondriaan Fonds stelde zich tot doel om kreeg schilder en beeldhouwer Peter Otto zestien voorbeeldstellende projecten te on- voor het eerst de kans met glas te werken en dersteunen in de gehele beleidsplanperiode dat tentoon te stellen. Voor dit soort bijzon- 2013-2016. Inmiddels is al aan ruim vijftig dere vormen van opdrachtgeverschap voor plannen bijgedragen. Onderzoeker Sandra culturele instellingen en kunstenaars is de Trienekens heeft een evaluerend onderzoek regeling bijzonder geschikt en wijkt daarin af gedaan naar de eerste twee jaar waarin de van de meer reguliere vormen van opdracht- Bijdrage Opdrachtgeverschap aangeboden geverschap die een integraal onderdeel zijn werd. Op basis van haar aanbevelingen zal van de andere regelingen. het fonds verder inzetten op het vergroten van de diversiteit van het soort opdracht- Ook uit het niet-museale veld ontving het gevers en op de bevordering van bijzonder fonds een groeiend aantal aanvragen voor museaal opdrachtgeverschap. bijzondere opdrachten. De Rotterdamse Pauluskerk vroeg kunstenaar Marieke van Aantal aanvragen: 65 der Lippe een videotriptiek te maken voor Totaal gevraagd bedrag: € 2.322.964 een openbaar toegankelijke ruimte binnen Gehonoreerd: 29 het nieuwe kerkgebouw. Van der Lippe ont- Toegekend bedrag: € 1.090.077 wikkelt het werk ‘Mystiek en Verzet’ over de relatie tussen de religieuze ervaring en het maatschappelijk verzet. Daarnaast hebben gemeentes en provinciale overheden een aantal substantiële aanvragen ingediend voor nieuw werk dat een prominente plaats inneemt in de publieke ruimte, zoals de ingrepen die Ram Katzir en Hertog Nadler doen op de route tussen het Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 23

Pilotprojecten daarbij in op initiatieven uit het veld, rekening houdend met de vraag van kunstenaars en bemiddelaars naar inspirerende werkplekken. >pagina 16 Met pilotprojecten kan het Mondriaan Fonds projecten Om de Bijdrage Opdrachtgeverschap extra te stimuleren of ontwikkelingen stimuleren die in het verlengde liggen werd in 2014 met een bijdrage van het Mondriaan Fonds van de reguliere activiteiten van het fonds, maar die niet een digitale Helpdesk Opdrachtgeverschap gelanceerd: via één van de bestaande regelingen ondersteund kunnen www.dhaps.org. Dit is een initiatief van het Lectoraat worden. Het kan gaan om het benoemen van specifieke Kunst in de Publieke Ruimte en biedt informatie over stan- aandachtsgebieden, het ontwikkelen van tijdelijke rege- daard-procedures, profielen van bemiddelaars en voor- lingen of het aangaan van nieuwe samenwerkingen. Pilot- beeldprojecten. De website kan potentiële opdrachtge- projecten zijn tijdelijk en kunnen op een gegeven moment vers helpen met het formuleren van een goede opdracht structureel worden. Alle pilotprojecten worden ontwikkeld aan beeldend kunstenaars en met zaken als wetgeving, in samenspraak met het kunsten erfgoedveld. De com- contracten, budgetten, honoraria, planning, beheer en missie pilotprojecten fungeert als klankbord. behoud. De helpdesk werd gepresenteerd tijdens een bijeenkomst van het Landelijk Overleg Kunst in Opdracht: In 2014 werden verschillende initiatieven ondersteund LOKO14 in Deventer. en onderwerpen geagendeerd zoals talentontwikkeling, In het verlengde van de Bijdrage Samenwerking Musea interdisciplinariteit, alternatieve financiering en de maat- werd een aantal andere vormen van nauwere samenwer- schappelijke positie van beeldende kunst en cultureel king ondersteund. Hierbij ging het om voorbeeldstellende erfgoed. initiatieven die het gangbare overstijgen en die kunnen leiden tot een sterkere sector. Zo werd het project ‘Major Kennisoverdracht en professionalisering stonden centraal Donors & Samenwerken’ ondersteund; een interdiscipli- in de Meester-Gezelregeling, waar via mentoring en andere naire samenwerking van 25 culturele instellingen in Neder- vormen van begeleiding de kennis en ervaring van succes- land, gericht op het uitwisselen van kennis op gebied van volle kunstenaars worden gekoppeld aan jong of startend fondsenwerving. Er werd in 2014 een benchmark ont- talent. Dit onderwerp krijgt een extra impuls van het minis- wikkeld om de huidige stand van zaken in Nederland te terie en zal in 2015 worden uitgebreid. >pagina 8 inventariseren en er vonden verschillende seminars en bijeenkomsten plaats. Internationale gast was de Britse In 2014 werd de pilot Assistentiebijdrage naar Zweeds consultant Theresa Lloyd, auteur van diverse standaard- model geëvalueerd. De bijdrage geeft een impuls aan de werken op het gebied van fondsenwerving. Haar bezoek praktijk van de meer ervaren kunstenaar doordat een werd gefaciliteerd via het bezoekersprogramma van het belangrijk project uitgevoerd kan worden in samenwerking Mondriaan Fonds. met een jongere kunstenaar en met inzet van specifieke ‘skills’. Vanwege de succesvol verlopen pilot werd beslo- Daarnaast werd een project van De Zaak Nu ondersteund, ten de assistentiebijdrage in 2015 op te nemen als regulier dat het initiatief nam een aantal regionale netwerksessies onderdeel binnen de Vrije Beurs Praktijkverdieping. te organiseren voor presentatie-instellingen rond stake Een ander voorbeeld waarbij met een pilot een bestaande holders als politieke instanties en het bedrijfsleven. Er regeling werd aangescherpt én een bijdrage werd gele- werd een bijdrage gegeven aan het symposium ‘Under verd aan de zichtbaarheid van talent, waren twee speci- Pressure’ van Platform BK: een inhoudelijk debat over de ale bijdrages in het kader van de kunstbeurzen. Op uitno- gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van grote inter- diging van Art Rotterdam werd een bijzonder nieuw werk nationale kunstmanifestaties en kunstenaars op het gebied gemaakt door beeldend kunstenaar Maze de Boer, die een van politieke kwesties en vraagstukken. eigen stand kreeg op deze beurs en binnen drie dagen was uitverkocht. En op uitnodiging van Art Cologne werd een Ook werd bijgedragen aan het Laboratorium Actuele monumentaal nieuwe installatie gepresenteerd van beel- Kunstkritiek. Dit is een nieuw Vlaams-Nederlands samen- dend kunstenaar David Jablonowski, die positief werd werkingsverband opgezet door meerdere (online) cultu- besproken in de internationale pers. Vanwege deze erva- rele tijdschriften, dat op basis van samenwerking ver- ringen werd de Bijdrage Kunstbeurzen verbreed: gale- schillende formats en strategieën voor de toekomst wil ries en andere partijen worden vanaf 2014 gestimuleerd ontwikkelen. Op het gebied van erfgoed werd een bijdrage een opdracht te geven aan een beeldend kunstenaar voor gegeven voor een publicatie over een urgent onderwerp in nieuw werk of speciale producties tijdens belangrijke de museumsector: het delen en/of afstoten van museale kunstbeurzen. >pagina 30 en erfgoed collecties. De publicatie was het initiatief van het Landelijk Contact van Museumconsulenten (LCM) en Vanuit de Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers werden CollectieConsult. nieuwe residencies ondersteund, in respectievelijk Kol- kata (India) en New Orleans (Verenigde Staten), maar ook Tot slot werd voor twee urgente kwesties een open oproep in eigen land: het Koetshuis bij Museum Van Loon, dat een gedaan of voorbereid. Naar aanleiding van een discussie in perfecte combinatie bood van hedendaagse beeldende de commissie pilotprojecten en ondersteund door geluiden kunst en cultureel erfgoed. Het Mondriaan Fonds speelde uit het kunsten ontwerpveld, deed het Mondriaan Fonds Werkbijdrage Jong Talent en Bewezen Talent plus Opdrachtgever

De Werkbijdrage Jong Talent plus Op- te ontwikkelen, die kinderen moet aanzet- drachtgever (WJT+) en Bewezen Talent ten zelf actie te ondernemen, waardoor zij plus Opdrachtgever (WBT+) kunnen worden spelenderwijs met hedendaagse beeldende aangevraagd door instellingen en andere kunst in aanraking worden gebracht. opdrachtgevers om veelbelovende plannen te ontwikkelen voor een bijzondere langduri- De nieuwe bijdrages WJT+ en WBT+ van het ge samenwerking met een startende kunste- Mondriaan Fonds maken bijzondere langdu- naar of een kunstenaar die minimaal zes jaar rige samenwerkingen tussen instellingen en professioneel werkzaam is. De bijdrage kan kunstenaars mogelijk. Dit kon in 2014 worden gebruikt worden voor de productie van nieuw gezien bij de presentatie van het onder- werk, waarbij de opdrachtgever de intentie zoeksproject ‘The Innocent Body’: een unieke heeft het werk aan te kopen en/of het werk samenwerking tussen het Van Abbemuse- van de kunstenaar intensief te volgen en on- um, kunstenaar Roland Schimmel en een der de aandacht van het publiek te brengen. interdisciplinair team van studenten van de Doel is initiatieven uit het professionele veld Technische Universiteit Eindhoven. Aange- te stimuleren, waarmee werk tot stand wordt zien de meeste andere samenwerkingen nog gebracht dat een betekenisvolle bijdrage aan het begin staan, kan het effect en de kan leveren aan de hedendaagse beeldende uitkomst daarvan pas in de komende jaren kunst in Nederland. geëvalueerd kunnen.

Deze regeling kwam in 2013 langzaam op Aantal aanvragen: 7 (1 WJT+ en 6 WBT+) gang met een totaal van vier aanvragen, Totaal gevraagd bedrag: € 18.000 en maar in 2014 lijken de WJT+ en WBT+ meer € 216.000 bekendheid te krijgen; er werden zeven Gehonoreerd: 1 WJT+ en 5 WBT+ aanvragen ingediend, waarvan zes voor een Toegekend bedrag: € 18.000 en € 180.000 WBT+. Niet alleen musea, maar ook andere instellingen hebben de mogelijkheden van een WBT+ ontdekt. De Pompestichting, een kliniek voor longstay TBS-patiënten in het Noord-Brabantse dorp Zeeland, heeft kunstenaar Henk Hage gevraagd om 88 portretten te maken van inwoners van de kliniek. Deze portretten kunnen bijdragen aan de versterking van hun zelfbeeld en daarmee aan het herstelproces. De portretten worden uiteindelijk getoond in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Ook verschijnt een boek, een blog en een film.

Er werd één aanvraag voor een WJT+ ingediend: Kinderkunsthal Villa Zebra vroeg een WJT+ aan om samen met kunstenaar Birgit Verwer het tentoonstellingsproject ‘ZELF!’ dat twee jaar geleden van start ging verder te ontwikkelen. ‘ZELF!’ is een semi-permanente kunsttentoonstelling met installaties van zeven kunstenaars, ontworpen voor peu- ters en kleuters van drie tot zes jaar. Verwer kreeg de opdracht een nieuwe installatie Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 25

eind 2014 met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie bijdrage of een lening verder werken aan de eigen praktijk een open oproep voor projecten op het grensgebied van en professionalisering. hedendaagse beeldende kunst, vormgeving, architectuur en e-cultuur. Doel van de samenwerking is recht doen aan Beeldend kunstenaars kunnen direct een lening bij het de bestaande werkpraktijk binnen vormgeving en de beel- Materiaalfonds aanvragen. Wanneer een commissie van het dende kunsten, waar grensoverschrijdingen aan de orde Mondriaan Fonds positief adviseert, hoeft er geen aparte van de dag zijn en vernieuwingen vaak gevonden worden aanvraag te worden ingediend bij het Materiaalfonds. in crossovers, interdisciplinaire samenwerkingen en uit- Zo ontving Germaine Kruip een bijdrage via de Bijdrage wisseling. Met het ondersteunen van relevante en innova- Presentaties Buitenland. De Experimental Media & Perfor- tieve initiatieven en ambities willen de fondsen dit gebied ming Arts Center uit New York vroeg aan voor een deel van versterken en beter zichtbaar maken naast de bestaande de productiekosten van de kunstenaar zodat zij nieuw werk regelingen van beide fondsen. De uitkomst van de oproep kon maken. Kruip zelf vroeg een rentevrije lening aan bij zal in 2015 worden geëvalueerd. het Materiaalfonds voor een deel van de te maken kosten. Op basis van een evaluatie van de Bijdrage Meerjaren programma’s Presentatie-instellingen werd in 2014 beslo- Nieuw onderdeel van het Mondriaan Materiaalfonds is dat ten onderzoek te doen naar de ontwikkelmogelijkheden een instelling gebruik kan maken van een lening. Unfair van kleine kunstinstellingen en (kunstenaars)initiatieven. Amsterdam, dat een nieuwe kunstbeurs opzette met Een beperkt aantal initiatieven vindt momenteel aanslui- solo-presentaties van kunstenaars die niet langer dan tien ting bij financiële ondersteuning van de overheid. Uit het jaar geleden afstudeerden, was één van de initiatieven die onderzoek werd duidelijk dat de kleinere initiatieven een via een lening investeerde in nieuwe manieren om werk te belangrijke rol hebben als het gaat om talentontwikkeling vertonen en te verkopen. en doorstroom van kunstenaars en bemiddelaars. Op basis van de resultaten van het onderzoek heeft het Mondriaan In 2014 zijn zeventien leningen verstrekt binnen het Fonds besloten tot een open oproep, waarmee een select Mondriaan Materiaalfonds, het gemiddelde leenbedrag aantal initiatieven op maat kan worden ondersteund bij was 4.493 euro. Daarmee loopt het gebruik van het hun professionalisering, onderlinge samenwerking en/of Mondriaan Materiaalfonds enigszins achter bij de ver- samenwerking met grotere instellingen binnen en buiten wachting en de veronderstelde behoefte bij kunstenaars de beeldende kunst. Begin 2015 zou de open oproep wor- en instellingen. Degenen die gebruik hebben gemaakt van den gepubliceerd. >pagina 61 de lening zijn echter tevreden over de mogelijkheid. De samenwerking met het Materiaalfonds wordt geëvalueerd in nauw overleg met het Materiaalfonds. Skyfinanciering voordekunst Een belangrijk onderwerp voor het Mondriaan Fonds is Sinds 1 januari 2013 is het Mondriaan Fonds als eerste lan- het in de praktijk onderzoeken van alternatieve moge- delijke cultuurfonds partner van voordekunst, het grootste lijkheden van ondersteuning voor kunstenaars, kunst- crowdfundingplatform voor kunstprojecten in Nederland. en erfgoedinstellingen. Sinds een aantal jaren is het Voor het Mondriaan Fonds was het voornaamste doel van fonds een partnerschap aangegaan met het Materiaal de samenwerking om crowdfunding binnen de beeldende fonds voor rentevrije leningen, met crowfunding platform kunst en het cultureel erfgoed te stimuleren en daar- voordekunst en met Timebank: een platform waar ken- naast mogelijkheden voor andere vormen van financiering nis en vaardigheden uitgewisseld kunnen worden zonder en het draagvlak van kunstprojecten te vergroten. Tevens gebruik te maken van geld. was crowdfunding één van de mogelijkheden voor aanvragers om de eigen bijdrage bij een aantal regelingen van het Materiaalfonds Mondriaan Fonds te realiseren. Sinds 2011 werkt het Mondriaan Fonds samen met het De groei van en ontwikkelingen rondom crowdfunding Materiaalfonds, een onafhankelijke stichting die kunste- waren de afgelopen jaren zeer veelbelovend. Na twee pilot- naars de mogelijkheid biedt via een rentevrije lening te perioden is echter besloten dat een vast partnerschap met investeren in hun werk. Het Mondriaan Fonds heeft bij het voordekunst niet de beste manier is om crowdfunding in Materiaalfonds een ‘fonds-op-naam’ gecreëerd om beel- de praktijk van de beeldende kunst en erfgoed te onder- dend kunstenaars via een renteloze lening de mogelijkheid steunen. Uit de pilot kwam naar voren dat de doelgroepen te bieden andere vormen van financiering in te zetten om van voordekunst en het Mondriaan Fonds nu te zeer uit- nieuw werk te ontwikkelen, te produceren en te presente- een lopen. Het Mondriaan Fonds hecht echter nog steeds ren. Daarnaast kan het worden gebruikt voor de verplichte belang aan alternatieve en aanvullende vormen van finan- eigen bijdrage bij de Projectinvestering Kunstenaar en ciering binnen de sector – zeker als die zijn gekoppeld aan Bemiddelaar, Vrije Beurs Praktijkverdieping en de Gast- en zo’n grote zichtbaarheid als crowdfunding en het draagvlak Buitenlandateliers. dat crowdfunding biedt. Op dit moment wordt gezocht naar De doelstellingen van het Mondriaan Fonds en het Mate- een voorzetting van de samenwerking in een andere vorm, riaalfonds zijn nauw verwant aan elkaar. Beide fondsen meer op maat voor de doelgroep van het Mondriaan Fonds. selecteren talentvolle kunstenaars die met behulp van een Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen

De Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende manier bij het project of de tentoonstelling Kunstinstellingen is bestemd voor beeldende wordt betrokken. Bij de tentoonstelling over kunstinstellingen, musea en andere erfgoed- Arnon Grunberg bij Bijzondere Collecties van instellingen met een uitzonderlijk project. Het de Universiteit van Amsterdam gaf de auteur gaat om projecten die de gangbare (tentoon- gastcolleges en werd onderzoek gedaan naar stellings)praktijk van de instelling overstijgen de hersenactiviteit tijdens het schrijven van en de relatie tussen de burger en cultureel een boek. Daarnaast werd een applicatie ge- erfgoed versterken. Doel is bijzondere eenma- realiseerd waarmee je een literaire wandeling lige beeldende kunsten erfgoedprojecten te door het Amsterdam van Grunberg kan maken. stimuleren en die op een inspirerende manier zichtbaar te maken. Sinds 2013 kunnen instellingen voor de productie van nieuw werk van kunstenaars aanvragen. De verhouding tussen aanvragen voor beel- Deze mogelijkheid krijgt steeds meer bekend- dende kunst en voor cultureel erfgoed is heid waardoor instellingen vaker als opdracht- vrijwel gelijk. Hoewel het aantal aanvragen gever optreden. Een voorbeeld hiervan is het in 2014 ten opzichte van 2013 toenam, werd programma MediaLab binnen het festival Ci- minder aangevraagd dan in de jaren daarvoor. nekid waarvoor internationale kunstenaars als Instellingen hebben sinds de bezuinigingen Zachery Lieberman en Joris Strijbos & Joanna minder capaciteit om te investeren in nieuwe Dauner nieuw werk maakten. plannen en programmeren minder tentoonstellingen. Wel werden in 2014 meer aanvra- Daarnaast werken meer instellingen samen gen voor grote projecten met hoge bedragen om tot bijzondere projecten te komen. Een ontvangen. Hieruit blijkt dat instellingen trend is dat vaker maatschappelijke partners minder aan projecten kunnen bijdragen. Ook worden gevonden. Bij het project ‘Ik geef om uit het veld ontvangt het fonds berichten dat jou! Naastenliefde door de eeuwen heen’ van instellingen moeite hebben om de begrotin- Museum Catharijneconvent te Utrecht wordt gen sluitend te krijgen en dat projecten zon- samengewerkt met partners als het Rode der bijdrage van het Mondriaan Fonds geen Kruis, Vluchtelingenwerk en het Leger des doorgang vinden. Als gevolg hiervan werd het Heils. beschikbare budget sterk overvraagd en konden niet alle positief beoordeelde aanvragen Instellingen melden geregeld dat bezoekers gehonoreerd worden of werd een lager bedrag de tentoonstellingen waarderen, dat bezoe- toegekend dan werd aangevraagd. Het fonds kersaantallen toenemen en dat herhaalbezoek heeft daarom moeten besluiten dat bijdrages wordt gerealiseerd. Een enkele tentoonstel- van 75.000 euro of meer zeer uitzonderlijk zijn ling, zoals ‘Willem II – Kunstkoning’ in het en heeft dit gecommuniceerd. Dordrechts Museum, was zo succesvol dat de bijdrage van het Mondriaan Fonds uiteindelijk Binnen de projectinvestering is veel aan- niet nodig bleek. Dit geld kwam beschikbaar dacht voor presentatieplannen omdat deze voor andere projecten binnen de regeling. Uit tonen hoe kunsten erfgoedprojecten op een eerste evaluatie met een commissie voor een inspirerende manier zichtbaar gemaakt effectmeting blijkt dat de projectinvestering worden. Voor de site-specific installaties in de duidelijk verschil maakt: het is voor instellin- tentoonstelling ‘the fifth floor’ van kunstenaar gen zonder aanvullende financiering nauwelijks Laura Lima zette het Bonnefantenmuseum mogelijk bijzondere projecten te realiseren. in Maastricht een groot aantal figuranten in. Hierdoor werd het publiek op een actieve Aantal aanvragen: 168 manier betrokken. Regelmatig organiseren in- Totaal aangevraagd bedrag: € 6.788.869 stellingen een bijzondere randprogrammering, Gehonoreerd: 67 waardoor een passend publiek op een actieve Toegekend bedrag: € 2.644.784 Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 27

In 2014 werden enkele projecten middels zowel een bijdrage van het Mondriaan Fonds, als een bijdrage via crowdfunding gefinancierd. Zo ontving Noordkaap een bijdrage via de Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen voor de hybride tentoonstelling ‘It Never Happened’ waarin werken van de afgelopen tien jaar Noordkaap samengebracht werden met nieuw geproduceerd werk op verschillende locaties in Dordrecht. Het project bestond uit een publieksactie, een kunsthappening en een overzichtstentoonstelling. Via crowdfunding behaalde Noordkaap een bijdrage van bijna 3.000 euro. Lotta de Beus, die eerder een werkbijdrage ontving, verwierf via voordekunst een bijdrage van 4.635 euro voor het project ‘The Romantic Escape’. Met films en foto’s van figuranten op vijf verschillende locaties in Amsterdam, creëerde De Beus vijf grote schilderijen en zes grote houtskooltekenin- gen. In een oude garage in Amsterdam-Noord is het eindre- sultaat van dit project gepresenteerd.

Timebank Om de inzet van alternatieve financieringsmethoden te stimuleren, is het Mondriaan Fonds partner van Timebank: een open en online platform waar kennis en vaardigheden uitgewisseld worden met behulp van ‘tijd’. Timebank kan gezien worden als een vorm van crowdsourcing. Sinds 2013 opereert de Nederlandse tak van Timebank als een onafhankelijke vereniging en breidt het activiteiten uit naar verschillende steden in Nederland. Instellingen en kunstenaars vinden vaak zelf de weg al naar nieuwe financierings- methodes, maar ook hier wil het Mondriaan Fonds waar mogelijk een stimulerende en faciliterende rol spelen door Timebank op de website te presenteren. Bijdrage Presentatie Buitenland

Door bij te dragen aan presentaties en/of de toonstelling ‘Lives of Performers’, gewijd aan productie van nieuw werk van kunstenaars het filmoeuvre van de legendarische Yvonne uit Nederland bij internationaal erkende Rainer, die in samenwerking met onder ande- hedendaagse kunstplatforms in het bui- re Centre Pompidou, Jeu de Paume en Palais tenland, wil het Mondriaan Fonds de inter- de Tokyo in Parijs werd ontwikkeld en ge- nationale waardering en zichtbaarheid van toond. Door de betrokkenheid van meerdere relevante hedendaagse kunst uit Nederland instellingen werd de zichtbaarheid voor haar bevorderen en de internationale positie van werk significant verruimd. Zij werd uitgeno- deze kunstenaars versterken. Bij deze bij- digd voor vervolgtentoonstellingen elders. drage kan zowel het buitenlandse platform Samenwerking was er ook bij de ontwikkeling aanvragen als de kunstenaars zelf. van presentaties: het Guggenheim Museum in New York presenteerde ‘ZERO: Countdown to Van de Bijdrage Presentaties Buitenland Tomorrow, 1950s-1960s’, de eerste grootscha- wordt in toenemende mate gebruik gemaakt. lige overzichtstentoonstelling in de Verenigde In 2013 werd het budget tweemaal over- Staten gewijd aan de ZERO-beweging, met vraagd, in 2014 bijna driemaal. Er werden 17 onder andere herman de vries en Armando. procent meer aanvragen ingediend, ook ging Dit project zal in 2015 in Berlijn en in het Ste- het vaker om grootschalige projecten. Het delijk Museum in Amsterdam te zien zijn. Mondriaan Fonds droeg bij aan zeven aanvragen van kunstenaars en 92 van instellingen. Buitenlandse platforms melden dat een 2014 zag een lichte stijging in het aantal lan- Bijdrage Presentaties Buitenland duurzaam den waar presentaties werden ondersteund. effect heeft. Zo leidde het project van Daan Nog altijd hebben de meeste aanvragen van Golden bij Misako & Rosen, over diens betrekking op projecten in Europa en de invloed op Japanse kunstenaars en vice Verenigde Staten, hoewel het aantal aanvra- versa, tot opname van Van Golden in het cur- gen uit Azië in 2014 bijna verdubbelde ten op- riculum van het kunsthistorisch onderwijs zichte van 2013; vooral uit Zuid-Korea, China in Japan. Het project van James Beckett bij en Japan. Artspace Auckland had veel impact op een professioneel en algemeen publiek omdat Het bevorderen van opdrachtgeverschap het tot dusver niet bekend was met vergelijk- is een aandachtspunt voor het fonds, ook baar werk. Deze bijdrage is een belangrijke internationaal. Opdrachtgevers moeten zelf stimulans voor buitenlandse instellingen om een reëel honorarium beschikbaar stellen. In te werken met kunstenaars uit Nederland 2014 is zowel het aantal aanvragen gestegen en Nederlandse kunstenaars kunnen hun dat nieuw werk betrof, als het aantal toe- internationale zichtbaarheid een positieve zeggingen. In 2013 betrof 46 procent van het impuls geven. budget nieuw werk, in 2014 55 procent. Daarnaast droeg het Mondriaan Fonds bij Aantal aanvragen: 214 aan een aantal grootschalige opdrachten Totaal gevraagd bedrag: € 2.697.190 aan kunstenaars uit Nederland, door samen Gehonoreerd: 108 werkende internationale podia. Zo gaf The Toegekend bedrag: € 1.080.456 Hepworth Wakefield (Yorkshire), samen met SculptureCenter (New York) en Fondazione Sandretto Re Rebaudengo (Turijn) een opdracht aan Magali Reus, waarvoor de Hep- worth Wakefield met succes een aanvraag indiende. Yael Davids werd door La Ferme du Buisson in Marne-la-Vallée uitgenodigd met nieuw werk deel te nemen aan de groepsten- Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 29

Activiteiten voor zichtbaarheid naar 2.290 vrienden. Op Twitter had het Mondriaan Fonds en transparantie op 31 december 7.339 en Prix de Rome 959 volgers.

De communicatie van het Mondriaan Fonds heeft aller- Gerichte publiciteit eerst tot doel een uiteenlopende groep van beeldend kunstenaars en bemiddelaars tot musea, presentatie- Het Mondriaan Fonds benadert aanvragers gericht om instellingen, erfgoedinstellingen, opdrachtgevers en hen te wijzen op de mogelijkheden. Dit gebeurde bijvoor- kunstkopers te wijzen op de mogelijkheden die het fonds beeld door het adverteren via (digitale) vakbladen voor biedt. Hoewel de focus ligt op aanvragers in Nederland deadlines, tijdelijke en nieuwe regelingen, voor het wer- richt een deel van de communicatie zich op buitenlandse ven van adviseurs en voor Prospects & Concepts en Prix de aanvragers zoals kunstbeurzen en kunstplatforms. Rome Architectuur. Om de verschillende doelgroepen goed Daarnaast ontwikkelt het Mondriaan Fonds activiteiten te bedienen, ontwikkelt het fonds informatiekaarten op om het publiek inzicht te geven in de resultaten van de bij- deelterreinen zoals talentontwikkeling, collecties, inter- dragen die het fonds verstrekt voor de realisatie van bij- nationale activiteiten et cetera. Deze worden verspreid voorbeeld tentoonstellingen, manifestaties, aankopen en op daarvoor geschikte locaties. Verder stuurde het fonds nieuw werk. Ook zoekt het Mondriaan Fonds regelmatig de regelmatig gerichte mailingen aan musea en andere instel- openbaarheid op om deel te nemen aan actuele debatten lingen of aan alumni van relevante kunstopleidingen. over beeldende kunst en cultureel erfgoed. De specifieke doelen van het communicatiebeleid worden jaarlijks vastgesteld in een jaarplan. Medio 2014 is het Mondriaan Fonds in de pers communicatiebeleid geëvalueerd tijdens twee brainstorm- sessies met een externe communicatiedeskundige. Hieruit In 2014 verschenen vijftien persberichten met betrekking is een aantal ideeën voortgekomen die al zijn uitgevoerd of tot nieuwe en tijdelijke regelingen, Prospects & Concepts, nog verder worden uitgewerkt. de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië, de Prix de Rome Architectuur, gehonoreerde aanvragen voor de Bijdrage Opdrachtgeverschap en Samenwerking Musea, Digitale media de Bijdrage Meerjarenprogramma’s, nieuwe adviseurs, het staatsieportret en resultaten van onderzoek zoals het Aanvragers en andere geïnteresseerden vinden op de web- kunstenaarshonorarium. Door deze persberichten en door site informatie over de verschillende bijdragen, voorwaar- bij te dragen aan uiteenlopende activiteiten werd ‘free den en wijze van aanvragen. Daarnaast biedt de website publicity’ verkregen in landelijke- en regionale dagbladen, informatie over activiteiten, een actueel overzicht van opinie- en vakbladen en op radio en tv. In de landelijke pers gehonoreerde projecten en een blog van de directeur die in was vooral veel aandacht voor de Nederlandse inzending 2014 22 keer is verschenen, over onder meer talentontwik- op de Biënnale van Venetië, de Prix de Rome, de meerja- keling en de samenwerkingsregeling voor musea. rige bijdrage voor presentatie-instellingen en de staatsie Tussen 1 januari en 31 december telde de website 13.719 portretten. unieke bezoekers met 145.412 pageviews, waarvan 32 procent nieuwe gebruikers. De gemiddelde bezoekduur is bijna vijf minuten. In 2014 verstuurde het Mondriaan Activiteiten en publieksmomenten Fonds 27 nieuwsbrieven. Op 31 december 2014 was het aantal abonnees 5.828. Ook werd een nieuwe nieuwsbrief Staatsieportret verstuurd, speciaal samengesteld voor alle adviseurs van Op 24 april heeft minister Bussemaker de drie officiële het Mondriaan Fonds. Deze nieuwsbrief zal vier maal per staatsieportretten van Koning Willem-Alexander onthuld jaar verschijnen met informatie over vergaderingen, advi- tijdens een bijeenkomst op Paleis Het Loo in Apeldoorn. De sering en beleid. staatsieportretten werden in opdracht van het Mondriaan In september 2014 is een nieuwe website van de Prix de Fonds gemaakt door beeldend kunstenaars Iris van Rome gelanceerd. Naast actuele informatie biedt de web- Dongen, Rineke Dijkstra en Femmy Otten. De drie kun- site een historisch overzicht die teruggaat tot 1808: het jaar stenaars waren in januari gevraagd een staatsieportret dat de Prix de Rome in Nederland werd geïntroduceerd. van Koning Willem-Alexander te maken. Op basis van Het bezoek van de Prix de Rome website is gemeten vanaf een schetsontwerp werden zij uitgekozen uit twaalf eer- 1 september: tussen 1 september en 31 december 2014 der geselecteerde kunstenaars. Het expertcomité dat de telde de website 6.821 unieke bezoekers met 10.119 page- keuze heeft gemaakt bestond uit Taco Dibbits (directeur views, waarvan 32 procent nieuwe gebruikers. De gemid- Collecties Rijksmuseum), Wilma Sütö (curator moderne en delde bezoekduur is ruim 2,5 minuten. hedendaagse kunst Stedelijk Museum Schiedam) en Luc 2014 laat een explosieve stijging zien van het bezoek aan Tuymans (beeldend kunstenaar), onder voorzitterschap sociale media. Op 31 december telde Facebook 9.125 vrien- van Birgit Donker. den, het jaar ervoor waren er dat nog 3.119. Het aantal Het Mondriaan Fonds kreeg in september 2013 van de vrienden van de Prix de Rome Facebook steeg van 1.180 Rijksvoorlichtingsdienst en het ministerie van Onderwijs, Bijdrage Kunstbeurzen

De Bijdrage Kunstbeurzen heeft als doel het De aanpassing van de vaste lijst en de tonen van kunst uit Nederland op beurzen uitbreiding van de aanvraagmogelijkheden in het buitenland. Met deze bijdrage wil het zijn gebaseerd op een interne evaluatie eind Mondriaan Fonds de bekendheid van en de 2013. De eerste signalen, toename van het internationale waardering voor relevante aantal aanvragen, reacties in de pers en hedendaagse beeldende kunst uit Nederland effecten op de verkoop, lijken te wijzen op versterken. een positieve bijdrage van deze regeling aan Eind 2013 is deze bijdrage uitgebreid en de internationale waardering voor beeldende kunnen galeries zowel aanvragen voor kunst uit Nederland. bestaand werk als voor werk dat voor de beurs is gemaakt en dat geëxposeerd wordt Aantal aanvragen: 59 op een speciale plek op de beurs. Ook kan Totaal gevraagd bedrag: € 232.988 worden aangevraagd voor beurzen die niet Gehonoreerd: 50 op de vaste lijst staan. Daarnaast kunnen Toegekend bedrag: € 187.122 internationale kunstbeurzen zelf een bijdrage vragen voor nieuw werk op een speciale plek op de beurs.

In 2014 is het aantal aanvragen met 44 procent gestegen ten opzichte van 2013. Bij elf toekenningen ging het om een kunstbeurs die niet op de vaste lijst staat. Art Cologne (Keulen) en FIAC (Parijs) zijn de beurzen waar het meest voor is aangevraagd. Er werden vijf bijdragen verleend voor deelname aan en/of een presentatie in een speciale sectie op Art Basel, ArteBA (Buenos Aires) en FIAC (Parijs). Ellen de Bruijne Pro- jects ontving een bijdrage voor de productie van de performance ‘Objects lie on a table’ van Uta Eisenreich binnen het Hors les Murs programma van FIAC. Kunstenaar Guido van der Werve werd door Art Basel uitgenodigd om tijdens Parcour Night de performance ‘Home - a requiem’ uit te voeren.

Het Mondriaan Fonds stelt elke twee jaar op basis van advies van adviseurs een vaste lijst kunstbeurzen met internationale uitstraling samen. Als een galerie is toegelaten voor deelname aan één van deze beurzen en bestaand werk toont in een stand, wordt de aanvraag direct toegekend. Aanvragen voor een bijdrage op een kunstbeurs die niet op deze lijst voorkomt en aanvragen voor presentatie van bestaand of de productie van nieuw werk in een aparte sectie van de beurs worden ter beoordeling voorgelegd aan een adviescommissie. Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 31

Cultuur en Wetenschap de opdracht en het budget om met weer Mirjam Westen als curator. In het kader van het drie staatsieportretten van de Koning te laten vervaardi- Nederland-Vlaanderen jaar zouden het Mondriaan Fonds gen. Een voorselectie werd verricht door scouts Hester en het Belgische Kunstenpunt een presentatie van kun- Alberdingk Thijm, Arno Kramer, Tirzo Martha en Hripsimé stenaarsboeken en bijzondere kunstboeken uit Nederland Visser die ieder tien kunstenaars voordroegen. en Vlaanderen organiseren, samengesteld door Maaike De twaalf schetsontwerpen werden tot en met half april Lauwaert (curator, kunstcriticus) en Luc Derycke (ontwer- tentoongesteld in het Rijksmuseum Amsterdam onder de per, uitgever). De presentatie zou te zien zijn bij Prospects titel: ‘Een nieuwe koning, een nieuw portret’. In die periode & Concepts. bezochten ruim 500.000 bezoekers het Rijksmuseum. De drie staatsieportretten werden van 29 april tot en Prix de Rome Beeldende Kunst 2013 met 28 september onder de titel ‘Portret van de Koning’ De tentoonstelling met het werk van winnaar Falke Pisano tentoongesteld in de vestibule van Paleis Het Loo in en de drie andere genomineerde kunstenaars Christiaan Apeldoorn en trokken 242.524 bezoekers. De NOS maakte Friedrich, Remco Torenbosch en Ola Vasiljeva voor de Prix een documentaire over de totstandkoming van de drie de Rome Beeldende Kunst was tot en met 26 januari te zien staatsieportretten: ‘De tweedimensionale koning’. Deze bij de Appel arts centre in Amsterdam. De tentoonstelling werd uitgezonden op 25 en 29 april bij de publieke omroep trok 5.750 bezoekers. en trok een half miljoen kijkers. Ministeries, provincies, gemeenten, ambassades, recht- Prix de Rome Architectuur 2014 banken en andere geïnteresseerden kunnen reproduc- Architect Donna van Milligen Bielke ontving op 15 oktober ties van de staatsieportretten bestellen via de website de Prix de Rome Architectuur 2014 uit handen van minister van de Rijksvoorlichtingsdienst. Bussemaker. Van Milligen Bielke won de onderscheiding met ‘Cabinet of Curiosities’, haar ontwerpplan voor de Prospects & Concepts – Mondriaan Fonds toont talent Hoogstraat in Rotterdam. De prijs bestaat uit een geldbe- Tijdens Art Rotterdam 2014 organiseerde het Mondriaan drag van 40.000 euro en een werkperiode van drie maanden Fonds van 6 tot en met 9 februari de tentoonstelling Pros- in de American Academy in Rome. Van Milligen Bielke was pects & Concepts, met werk van 92 beeldend kunste- samen met Steven Delva, Florian Idenburg, Marieke Kums, naars die in 2012 een financiële bijdrage ontvingen om een Kees Lokman, Jasper Nijveldt, Tim Prins en XML genomi- start te maken met hun carrière. Deze tweede editie werd neerd door een internationale jury. De acht finalisten kre- geopend door minister Bussemaker. Met de jaarlijkse ten- gen een werkbudget van 7.500 euro plus materiaalkosten toonstelling wil het fonds de zichtbaarheid van beginnende om gedurende drie maanden zich te buigen over een door beeldend kunstenaars een extra impuls geven. De com- de jury geformuleerde opdracht: maak van de gefragmen- binatie met Art Rotterdam maakte het mogelijk dat zowel teerde Rotterdamse Hoogstraat een levendige stadsstraat kunstprofessionals als een brede groep geïnteresseer- en zorg dat de historie van de stad voelbaar wordt. den kon kennismaken met het werk van deze beloftevolle De genomineerden werden beoordeeld op basis van de kunstenaars. Curator Mirjam Westen (conservator heden- plannen die tot stand kwamen tijdens de werkperiode daagse kunst Museum Arnhem) selecteerde voor de ten- en die tot 15 februari 2015 werden tentoongesteld in Het toonstelling zo veel mogelijk nieuw werk uit alle disciplines Nieuwe Instituut in Rotterdam. De tentoonstelling trok – van schilderkunst tot installaties, van fotografie tot per- ruim 9.000 bezoekers. formances – en van nog onbekend talent tot kunstenaars Rond de tentoonstelling organiseerde Het Nieuwe Instituut die al veelbesproken projecten op hun naam hebben staan. samen met de Rotterdamse Academie van Bouwkunst een Er werd een nevenprogramma georganiseerd met presen- randprogramma met drie ‘Streetwise’ lezingen door Tim taties van deelnemende kunstenaars en een voorlichtings- Prins, XML en Van Milligen Bielke over hun ideeën over de bijeenkomst voor startende kunstenaars. Bij de tentoon- Rotterdamse Hoogstraat. stelling verscheen een publicatie over de deelnemende Op uitnodiging van Arcam presenteerden Van Milligen Bielke kunstenaars. en Prins hun ontwerpvoorstellen bij de Academie van Bouw- De tentoonstelling was te zien op dezelfde locatie als Art kunst in Amsterdam. Ook gaven zij een presentatie aan de Rotterdam, in het voormalige distributiecentrum van de TU Delft. Samen met Het Nieuwe Instituut is gewerkt aan de Van Nellefabriek. Tom Postma Design was verantwoorde- voorbereiding van een eindsymposium begin 2015. lijk voor de inrichting. Prospects & Concepts kreeg volop NAi10 Uitgevers maakte in samenwerking met het positieve aandacht en trok een publiek van 13.500 bezoe- Mondriaan Fonds een tweetalige publicatie over de plannen kers. Kunstenaars legden directe contacten met galerie- van de acht kandidaten. houders, (potentiële) kopers, opdrachtgevers en er vonden De Prix de Rome Architectuur kreeg veel aandacht in de aankopen plaats. pers; zowel in de landelijke dagbladen als in de vakpers AVROTROS Kunstuur maakte een item over Prospects & zoals de Blauwe Kamer, de Architect en ArchiNed. Concepts en zond dit op 1 februari uit, met curator Mirjam AVROTROS Kunstuur zond op 26 oktober een item uit over Westen en enkele deelnemende kunstenaars. de Prix de Rome Architectuur. Winnaar Van Milligen Bielke werd gefilmd in de Hoogstraat en in de tentoonstelling van In 2014 vonden de voorbereidingen plaats voor de derde Het Nieuwe Instituut. Ook jurylid Saskia van Stein kwam editie van Prospects & Concepts tijdens Art Rotterdam, aan het woord over de acht inzendingen. >pagina 62 Bijdrage Internationale Samenwerkings- projecten Erfgoedinstellingen

In 2013 ging de Bijdrage Internationale Sa- project ‘Design Derby Nederland - België menwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen (1815-20150)’, dat als een wedstrijd wordt ge- van start. Nederlandse erfgoedinstellingen presenteerd en het verhaal vertelt van twee die samenwerken met buitenlandse erf- eeuwen designdebat in de Lage Landen. De goedinstellingen in onderzoeksprojecten op collectiegebieden raken en vullen elkaar aan. gezamenlijke collectiegebieden kunnen een Nooit eerder is design op deze schaal verge- bijdrage aanvragen. Doel is het stimuleren lijkenderwijs gepresenteerd in Nederland en van internationale samenwerking bij onder- Vlaanderen; het Nederland-Vlaanderen jaar zoek aan gezamenlijke collectiegebieden en 2015 biedt hiervoor een mooie context. het met een presentatie zichtbaar maken van de nieuwe inzichten. De regeling bestaat pas twee jaar en de meeste projecten zijn langdurig van aard, In 2013 werden zes van de zeven aanvragen mede wegens de onderzoekscomponent. gehonoreerd. In 2014 werden zes aanvragen Hierdoor is nog niet vast te stellen of de ontvangen waarvan vijf werden gehonoreerd. beoogde doelen met de regeling worden Er werden projecten ingediend op het gebied gehaald. De eerste tekenen zijn positief: van oude kunst en design, over de VOC-han- Museum het Schip in Amsterdam is door zijn del in Aziatische luxegoederen, exportkunst, Russische partner uitgenodigd voor een ver- de Gouden Eeuw in Amsterdam en een volgproject en het project rondom Wtewael onderzoek naar vooroordelen. Opvallend is belooft een publiekstrekker te worden. dat in 2013 kleinere instellingen als De Barak in Lelystad en Museum Het Schip in Amster- Aantal aanvragen: 6 dam de kansen zagen die deze regeling biedt. Totaal gevraagd bedrag: € 440.000 In 2014 waren het vooral de grote kunstmu- Gehonoreerd: 5 sea die een aanvraag indienden. Toegekend bedrag: € 305.500

De kwaliteit van de aanvragen in 2014 was hoog. Zo werkt het Centraal Museum samen met de National Gallery of Art in Washington en het Museum of Fine Art in Houston aan een grootscheepse presentatie van de zestiende eeuwse Utrechtse schilder Wtewael. Hun gezamenlijke voorstel is precies wat de bijdrage beoogt: hoogwaardige internationale samenwerking. De context is prima: het Cen- traal Museum is de beheerder van de grootste collectie werken van Wtewael en heeft in dit project een voortrekkersrol. Het project is gebaseerd op nieuw onderzoek waarvan de resultaten in de catalogus worden gepubliceerd. Inhoudelijk sluit het project aan bij de internationale trend naar een herwaardering van het maniërisme. Ook is het project voor het Nederlands publiek een uitgelezen kans om het werk van deze Utrechtse kunstenaar zo breed ontsloten te zien. Daarnaast is de samenwerking tussen Museum Boijmans Van Beuningen en het Design Museum Gent interessant in het Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 33

Op 15 september ging de nieuwe website van de Prix de uitgekeken wordt. >pagina 60 Rome online: www.prixderome.nl. Radiomaker Wineke van Muiswinkel volgde herman de vries Ontwerpbureau Lesley Moore ontwikkelde een huisstijl bij het verzamelen van materiaal voor zijn nieuwste werk die ook in deze website werd toegepast. Zowel huisstijl dat vanaf 9 mei 2015 in het Nederlandse paviljoen in Vene- als website refereert tegelijkertijd aan de urgentie en de tië te zien zal zijn. Het radioprogramma werd op 23 novem- geschiedenis van de prijs. Naast actuele informatie biedt ber via Radio Doc (NTR VPRO) uitgezonden. de website een blik op de historie met een tijdsbalk die teruggaat tot 1808, het jaar dat de Prix de Rome in Neder- KunstKoop land werd geïntroduceerd. De website zal de komende tijd De KunstKoop is een renteloze lening waarmee particulie- verder gevuld worden met tekst en beeld over heden en ren bij meer dan honderd galeries kunst op afbetaling kun- verleden. In de nieuwe huisstijl wordt de naam van de prijs nen kopen. >pagina 54 In 2014 is met verschillende partners geschreven in de Trajan: een lettertype dat is gebaseerd op samengewerkt om de zichtbaarheid van de KunstKoop te de inscripties in de Romeinse Zuil van Trajanus. De X van vergroten: Prix wordt gevormd door twee pijlen die verwijzen naar verleden, heden en toekomst van de Prix de Rome. RTL4 met My First KunstKoop RTL4 zond van 4 januari tot en met 15 februari binnen het The international discourse on the Prix de Rome, programma ‘My First Home’ een zevendelige serie van past to present korte afleveringen uit over de KunstKoop: My First Kunst- De Nederlandse Ambassade in Rome, het Koninklijk Koop. Deze serie volgde de zoektocht van Anneloes en Nederlands Instituut Rome en het Mondriaan Fonds orga- Erik naar een kunstobject dat via de KunstKoop te koop niseerden op 16 december een symposium over de aanwe- is, voor in hun nieuwe huis. Zij kregen de keus uit zes uit- zigheid van internationale kunstenaars in Rome in heden eenlopende kunstwerken, te weten een portret van Char- en verleden. Aanleiding voor het symposium was de door lotte Dumas, een schilderij van Hans Broek, een reeks het Mondriaan Fonds hernieuwde traditie om Prix de Rome vaasjes van Maria Roosen, een foto van Scarlett Hooft winnaars een werkperiode bij de American Academy in Graafland, een tekening van Rosemin Hendriks en een Rome aan te bieden. Ook werd gerefereerd aan het tien- beeldje van Jasper de Beijer. Op deze manier wilde het jarig bestaan van de door het Mondriaan Fonds aangebo- Mondriaan Fonds de bekendheid van de KunstKoop onder den Projectstudio Rome bij de American Academy. Prix een nieuw publiek van potentiële kunstkopers vergro- de Rome winnaar Van Milligen Bielke, oud-winnaar Falke ten. My First KunstKoop had gemiddeld 156.000 kijkers Pisano en fondsdirecteur Birgit Donker hielden onder per aflevering. In totaal werden ruim 1,8 miljoen kijkers andere een lezing. bereikt. Het programma werd samengesteld door kunstenaar/ onderzoeker Krien Clevis en vond plaats in het Koninklijk Start Buying Art: betaalbaar werk van toonaangevende Nederlands Instituut Rome. Het symposium werd bezocht kunstenaars door 90 deelnemers. Tijdens de door We Like Art georganiseerde en door het Mondriaan Fonds ondersteunde verkooptentoonstellingen Nederlandse inzending Biënnale van Venetië Start Buying Art konden alle werken met de KunstKoop Op 2 juli werd de presentatie ‘to be all ways to be’ van beel- (100% kunst – 0% rente lening) ter plekke aangeschaft dend kunstenaar herman de vries en de curatoren Colin worden. Met dit initiatief werd een nieuw en jong publiek Huizing en Cees de Boer door het Mondriaan Fonds uit- bekend gemaakt met deze laagdrempelige manier van geroepen tot Nederlandse inzending voor de 56ste editie kunst kopen. van de Biënnale van Venetië, die van 9 mei tot 22 novem- In februari vond deze verkooptentoonstelling gelijktijdig met ber 2015 zal plaatsvinden. Hiermee volgde het Mondriaan Art Rotterdam plaats. Hier was onder meer werk te koop van Fonds het advies van een jury, die uit vijf voorstellen het kunstenaars die exposeerden op Prospects & Concepts. plan van de vries en het duo Huizing en De Boer koos. Bij Van 4 tot en met 7 september vond Start Buying Art plaats wijze van extra transparantie deed journalist Pieter van Os in het Machinegebouw van de Westergasfabriek in Amster- van NRC Handelsblad verslag van de vijf presentaties. Het dam. In totaal werden 260 werken verkocht, waarvan 75 artikel ‘Pitchen bij het Mondriaan Fonds’ werd voorafgaand met de KunstKoop. Opvallend was dat er veel beginnende aan de bekendmaking gepubliceerd. kunstkopers waren, die voor het eerst een werk kochten. Sinds de bekendmaking verschenen veel positieve reac- Het tegelijkertijd verschenen artikel ‘Kunst kopen voor ties in kranten en (vak)bladen. Zo schreef Sandra Smal- groentjes’ in het Parool (05-09-2014) sloot hier op aan. lenburg in NRC (11-12-2014) over de actualiteit van het In totaal trokken de verkooptentoonstellingen 11.000 werk van kunstenaars op leeftijd, met als voorbeeld her- bezoekers. man de vries. ,,De generatie kunstenaars die doorbrak in In februari 2015 zou tijdens Art Rotterdam een nieuwe ver- de jaren zestig maakt werk dat nog even recalcitrant is kooptentoonstelling plaatsvinden van We Like Art, waar- als toen.” Of het decembernummer van Kunstbeeld met aan het Mondriaan Fonds weer bijdraagt. Ook hier zou ‘Best of 2014’ waarin de vries veelvuldig genoemd wordt werk te koop zijn van kunstenaars die exposeren op Pros- als een van de beste kunstenaars of de beste tentoon- pects & Concepts. stelling van 2014 of hèt kunstmoment in 2015 waar naar Mobiel Erfgoed Lening

Om de kwaliteit van het mobiel erfgoed te stelde behoefte en de verwachte vraag. Het versterken en operationeel te houden, onder- Mondriaan Fonds zal in 2015 in overleg met steunen het Mondriaan Fonds en Nationaal het Nationaal Restauratiefonds onderzoeken Restauratiefonds de restauratie van mobiel welke toekomst deze mogelijkheid voor het erfgoed met een Mobiel Erfgoed Lening. veld heeft. Hieruit kunnen eigenaren van mobiel erfgoed een lening aanvragen met een lage rente om Aantal aanvragen: 2 restauraties uit te voeren. Het Mondriaan Gevraagd bedrag aan Nationaal Fonds verzorgt de inhoudelijke beoordeling. Restauratiefonds: € 60.250 Het Nationaal Restauratiefonds doet de Positief advies: 0 financiële check en verzorgt de lening. Van belang zijn de volgende criteria: het object staat ingeschreven in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed; het is in Nederland in gebruik geweest of geproduceerd; het heeft een bepaalde leeftijd (auto’s ouder dan 25 jaar, vliegtuigen ouder dan 35 jaar en treinen moeten buiten dienst zijn) en het betreft geen varend erfgoed.

In 2013 vroeg Museum Stoomtram Hoorn-Medemblik een lening aan voor de restauratie van de stoomlocomotief NS 7742, de Bello. In 2014 ontving het Mondriaan Fonds een aanvraag van de Stichting Mobiel Erfgoed Centrum voor een boek over de regis- tratie van mobiel erfgoed en de digitale com- ponent daarvan. In strikte zin gaat het niet om een restauratie en zou dus geen lening kunnen worden aangevraagd. In overleg met het ministerie en het Nationaal Restauratie- fonds is eenmalig een uitzondering gemaakt omdat het een uitgelezen kans is om in het Mobiel Erfgoedjaar aandacht te genereren voor de Mobiel Erfgoed Lening.

Ook binnen andere regelingen van het fonds werd bijgedragen aan initiatieven op het gebied van het mobiel erfgoedjaar, zoals de organisatie van het Mobiel Erfgoedjaar en de aankoop door Paleis het Loo van een auto van Koningin Juliana en Prins Bernhard: de Austin A135 Sheerline, Type Princess II. Daar- naast heeft het Mondriaan Fonds deelgenomen aan een symposium van het Nationaal Rijtuigmuseum.

Het aantal aanvragen voor een Mobiel Erfgoed Lening blijft achter bij de veronder- Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 35

Amsterdam Art Weekend en het Mondriaan Fonds Publicatie Birgit Donker gepresenteerd tijdens Reinwardt Van 27 tot en met 30 november vond Amsterdam Art Week- Memorial Lecture end plaats met een programma vol tentoonstellingen, per- Tijdens de Reinwardt Memorial Lecture op 5 juni werd de formances, lezingen en artist talks. Het Mondriaan Fonds publicatie ‘Uit grootmoeders kastje. Erfgoed, een kwes- was op verschillende manieren zichtbaar tijdens dit week- tie van keuzes en koestering’ van Birgit Donker gepresen- end. Op zaterdag vonden speciale galerietours voor jonge teerd. Deze publicatie verscheen naar aanleiding van de verzamelaars plaats, waarin aandacht werd besteed aan Reinwardt Memorial Lecture in 2013. Donker reflecteerde het kopen van kunst met de KunstKoop. Hieraan namen 96 in deze lezing op keuzes waar de erfgoedwereld voor staat. bezoekers deel. Ook werd de KunstKoopfolder verspreid Ze vroeg zich af tot hoever erfgoed zich uitstrekt – van onder achthonderd leden van jongerencirkels van musea. hunebed tot het Kwakoe festival (immaterieel erfgoed) – De Rijksakademie en De Ateliers hielden open huis en stel- en hoe we als samenleving keuzes kunnen maken wat we den het publiek in staat om kennis te maken met onder wel bewaren en wat niet. meer het werk van de 24 kunstenaars die daar werken met een Beurs Praktijkverdieping Postacademische Instellin- Derde serie Hollandse Meesters op dvd gen van het fonds. De derde reeks ‘Hollandse Meesters in de 21e eeuw’ werd op 13 juni door producent Interakt op dvd uitgebracht. Prijs voor de Jonge Kunstkritiek Deze nieuwe reeks portretten van gerenommeerde kun- Op 11 december werden de winnaars van de Prijs voor stenaars door bekende regisseurs was eerder in november de Jonge Kunstkritiek gepresenteerd in het Stedelijk 2013 gepresenteerd in het Gemeentemuseum Den Haag. Museum Amsterdam. Het Mondriaan Fonds is een van de Deze verzamel dvd-box bevat portretten van Erwin Olaf, organisatoren van de prijs om jonge kunstcritici te stimu- Ruud van Empel, Armando, Auke de Vries, Marc Mulders, leren en de aandacht voor kwalitatief hoogstaande kunst- Fiona Tan, Carel Visser, Sigurdur Gudmundsson, Jeroen kritiek en kunstjournalistiek in de mainstream media te Eisinga, Gabriel Lester, John Körmeling, Marinus Boezem, vergroten. Laurens Otto kreeg de prijs toegekend in de L.A. Raeven, Ronald Zuurmond, Aernout Mik, Rob Scholte, categorie Recensie en Sarah Késenne in de categorie Sjoerd Buisman, Robert Zandvliet, Jan Roeland en Hans Essay. Zij ontvingen een bedrag van 2.500 euro, een jaar- Eijkelboom. De presentatie trok 300 bezoekers. lidmaatschap van AICA Nederland en een persoonlijke Hollandse Meesters is een samenwerkingsproject van mentor. Laure van den Hout en Richtje Reinsma werden regionale omroepen en beeldende kunstinstellingen, uitgenodigd tot het schrijven van een tekst voor de Prix de geproduceerd door Interakt met steun van het Mondriaan Rome 2015. Sam De Wilde kreeg een schrijfopdracht voor Fonds en het Mediafonds. In 2014 werd ook gewerkt aan de Metropolis M en Fabiënne Rachmadiëv werd een schrij- vierde serie. versresidentie in Parijs aangeboden door Vlaams-Neder- lands Huis deBuren. RTL4 over zeven gehonoreerde projecten in het cultureel Voor deze vierde editie ontving de organisatie 28 inzendin- reisprogramma Mijn Stad gen in de categorie Essay, 25 inzendingen in de categorie RTL4 zond van 7 december tot en met 18 januari 2015 een Recensie en 5 inzendingen in de categorie Visuele Kritiek. serie korte afleveringen uit over projecten gerelateerd Omdat de kwaliteit van de inzendingen in de nieuwe cate- aan een van de bijdragemogelijkheden van het Mondriaan gorie Visuele Kritiek niet aansloot bij de ambities van de Fonds, binnen het cultureel reisprogramma ‘Mijn Stad’. jury is besloten geen prijs uit te reiken in deze categorie. Aan bod kwamen de tentoonstelling ‘ferhaal fan Frys- De Visuele Kritiek werd in het leven geroepen in het kader lân’ in het Fries Museum in Leeuwarden; een interactieve van vernieuwing en verrijking van de klassieke vormen van touwsculptuur van Chiel Kuijl gemaakt in opdracht van kunstkritiek. Om dit initiatief verder te stimuleren stond Museum Kranenburgh in Bergen; het werk van Coen Vun- een deel van de prijsuitreiking in het teken van de Visuele derink tijdens een atelierbezoek in Groningen; het onder- Kritiek. De uitreiking werd bezocht door 100 bezoekers. zoek van Koen Delaere gefilmd tijdens een werkperiode in De Vleeshal in Middelburg; de samenwerking tussen Publicaties en media het Drents Museum in Assen en beeldend kunstenaar Heimwee naar krijt, een essay door Bart Lodewijks Hans Hoekstra; Simon Schrikker die in Galerie Majke Hüs- Op 23 februari werd in S.M.A.K. Gent de publicatie ‘Heim- stege in ’s-Hertogenbosch vertelt over zijn werk en hoe wee naar krijt’ gepresenteerd. Bart Lodewijks schreef dit je dit werk kunt kopen met de KunstKoop en ten slotte boek als onderdeel van de essayreeks van het Mondriaan het onderzoek van Liselotte Doeswijk naar 50 jaar Neder- Fonds. Het verhalend essay geeft een inkijk in het ontstaan lands televisiedecor in het archief bij Beeld en Geluid in van krijttekeningen die beeldend kunstenaar Bart Lode- Hilversum. Deze reeks voor RTL4 vormde een mooie gele- wijks maakte in Vlaanderen en tijdens een residency in een genheid om kunst en erfgoed zichtbaar te maken voor een gastatelier in Rio de Janeiro; op straat, muren, gevels van brede doelgroep. Alle zeven afleveringen zijn op de web- huizen en af en toe ook binnenskamers. Lodewijks vertelt site te zien. over de interactie met bewoners, de sympathie en het ver- trouwen, maar ook over de argwaan en de weerstand die zijn tekeningen oproepen. Bijdrage Incidentele Aankopen

Het Mondriaan Fonds droeg in 2014 bij aan beoogde aankoop van de Tyrannosaurus Rex zestien museale aankopen die van cruciaal financieel rond te krijgen. Via crowdfunding is belang zijn voor de Collectie Nederland. Deze dat uiteindelijk gelukt. Het Mondriaan Fonds aankopen kunnen op alle verzamelgebieden droeg 900.000 euro bij aan deze wereldwijd plaatsvinden en moeten minimaal 50.000 gezien unieke aankoop. euro bedragen. Ze vullen belangrijke lacunes Een ander museum waar veel aankoopbud- in de Collectie Nederland of brengen deze get naar toe ging was het Gemeentemuseum collectie op een hoger niveau. Dit vergroot Den Haag dat drie toekenningen kreeg voor de kwaliteit en samenhang van de museale de aankoop van werk van Paul Thek, Fred Collectie Nederland en verbetert de interna- Sandback en Constant. Datzelfde geldt voor tionale positie van de Nederlandse musea. het Stedelijk Museum Amsterdam met aan- Publiek toegankelijke instellingen die belang- kopen van Steve McQueen, Isa Genzken en rijke collecties beheren en presenteren kun- Hito Steyerl. Museum Boijmans Van Beunin- nen aanvragen indienen. Van de instellingen gen verwierf een bijzondere sculptuur van wordt een soepel en actief bruikleenverkeer Medardo Rosso. De hoogste totaal bijdrage met andere Nederlandse erfgoedinstellingen ging naar het Rijksmuseum met onder andere verwacht. Het fonds draagt alleen bij aan de aankoop van een bronzen sculptuur van de aankoop van werk dat (semi-)permanent Adriaen de Vries dat het museum op een zichtbaar is, vandaar dat bij een aankoop een veiling in New York wist te verwerven en gedegen presentatieplan gevraagd wordt. waarmee de Collectie Nederland een internationaal meesterwerk van een van de beste De besteding varieerde in de afgelopen zes Nederlandse beeldhouwers ooit rijker is. jaar van 3,7 miljoen (2014) tot 2,1 miljoen euro (2013), 1,5 miljoen (2012), 1,6 miljoen (2011), De gemeenschappelijke aankoop van het 2,8 miljoen (2010) en 1,8 miljoen euro (2009). Van Abbemuseum en het Stedelijk Museum De verschillen worden veroorzaakt door en- Amsterdam past goed in de aandacht voor kele zeer kostbare aankopen. samenwerking die het Mondriaan Fonds ook In 2013 leek de dip in het aantal aanvragen binnen het collectiebeleid heeft. De musea te worden veroorzaakt door de financi- kochten samen vier videowerken van de eel uitdagende tijden die musea beleven: Duitse kunstenaar Hito Steyerl die een mooie aankoopbudgetten stonden als gevolg van aanwinst zijn voor de Collectie Nederland. bezuinigingen onder druk waardoor minder De musea willen hun samenwerking in de toe- initiatieven tot aankoop werden genomen. In komst verder uitbreiden. Zo is met De Hallen 2014 nam het aantal aanvragen voor aanko- Haarlem en LIMA in Amsterdam een samen- pen sterk toe en de aangevraagde bijdrages werkingsproject gestart met als doel de waren soms erg hoog. Het Mondriaan Fonds zichtbaarheid van mediakunst te vergroten. heeft zijn bestemmingsreserve moeten in- Het fonds ziet het samenwerkingsverband als zetten om de vele belangwekkende aankopen een bijzonder waardevol initiatief. In dergelij- waarvoor ondersteuning werd gevraagd te ke verbanden kunnen de kosten gedeeld wor- kunnen honoreren. Omdat het ministerie het den en kunnen belangrijke werken voor een Nationaal Aankoopfonds heeft gesloten, is groter publiek zichtbaar gemaakt worden. de druk op het budget van het fonds ver- Bovendien kunnen werken door presentatie groot en dit maakt het voor musea moeilijker in verschillende museale contexten winnen de begroting dekkend te krijgen. Dat geldt aan betekenis en interpretatie. zeker voor de niet-kunstmusea omdat deze geen beroep kunnen doen op de Vereniging Aantal aanvragen: 21 Rembrandt: een belangrijke partner bij de Totaal gevraagd bedrag:€ 4.220.820 steun voor museale kunstaankopen. Natura- Gehonoreerd: 16 lis moest dan ook alle zeilen bijzetten om de Toegekend bedrag: € 3.790.810 Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 37

Bijeenkomsten Een kruisbestuiving tussen film en kunst levert alle par- Nieuwjaarsreceptie tijen veel op. Op 9 januari ging het nieuwe jaar feestelijk van start met Dick Tuinder sprak over zijn ervaringen met de productie een nieuwjaarsreceptie voor alle aanvragers en andere van de film ‘Winterland’, die hij in het kader van De Verbeel- relaties van het Mondriaan Fonds. Tijdens deze bijeen- ding maakte. In het gesprek tussen Gerald van der Kaap, komst werd de regelingenzoeker van Jan Rothuizen gepre- Floor Onrust (Family Affair Films), Dragan Bakema (Popov senteerd. Aan Rothuizen was de opdracht gegeven om de Film) en René Mendel (Interakt) kwam naar voren dat iedere diversiteit aan mogelijkheden én aanvragers visueel in samenwerking tussen kunstenaar en producent een ander kaart te brengen om aanvragers de weg te wijzen. Een digi- karakter heeft. Het gesprek tussen Bart Rutten (Stedelijk tale versie van de tekening is te vinden op het aanvraag Museum Amsterdam), Rutger Wolfson (IFFR) en Jaap Gulde gedeelte van de website. Daarnaast is een gedrukte versie mond (Eye Filminstituut) richtte zich voornamelijk op de gemaakt die breed verspreid wordt onder (potentiële) aan- mogelijkheden van presentatiewijzen en publieksbereik. vragers en anderen. De nieuwjaarsreceptie werd in huis Barbara Visser concludeerde dat De Verbeelding een pro- georganiseerd en door 300 bezoekers bezocht. gramma vol mogelijkheden is, waarbij vooral gekeken moet worden naar de essentie: het stimuleren van verbeeldings- Bijeenkomst samenwerkingsregeling musea kracht, vrijheid en kwaliteit. Tijdens deze bijeenkomst werd Op 30 juni organiseerde het Mondriaan Fonds in het Haven- bekendgemaakt dat het Mondriaan Fonds en het Neder- museum in Rotterdam een drukbezochte bijeenkomst waar lands Filmfonds door gaan met De Verbeelding. De bijeen- in aanwezigheid van minister Bussemaker de eerste resul- komst trok 150 deelnemers. taten werden getoond van de nieuwe Bijdrage Samenwer- king Musea. >pagina 46 Deze samenwerkingsregeling stimu- Open Huis leert duurzame vormen van samenwerkingen van musea Tijdens drie drukbezochte informatiebijeenkomsten voor onderling en met andere maatschappelijke partijen. Tij- beeldend kunstenaars en instellingen of opdrachtgevers dens de bijeenkomst werden vier van de twaalf gehono- die met kunstenaars samenwerken, werden bezoekers reerde plannen gepresenteerd, te weten: ‘Pure Veerkracht’ op weg geholpen in het aanbod van mogelijkheden. Naast door Jelle Reumer (Natuurhistorisch Museum) in samen- speeddaten met medewerkers was er een programma met werking met Monique Grooten (Wereld Natuur Fonds), ‘Erf- tips en praktijkervaringen van kunstenaars, commissie- goedhavens Rotterdam’ door Marieke van Bommel (Mari- leden, opdrachtgevers en medewerkers van instellingen. tiem Museum) in samenwerking met Rein Schuddeboom Het Open Huis op 21 januari richtte zich op erfgoedinstel- (Havenmuseum) en Arno van Prooijen (projectleider Mari- lingen, musea en presentatie-instellingen. Annelies Koster tiem District, ontwikkeling erfgoedhavens), ‘Klimaatnet- (Museum Het Valkhof in Nijmegen) vertelde over het pro- werk voor Limburgse collecties’ door Agnes Vugts (Huis ject ‘Grote Bronzen Beelden langs de Romeinse Limes’, voor de Kunsten Limburg) in samenwerking met Siebe een voorbeeld van een internationaal samenwerkings- Weide (Museumvereniging) en Pauline Stoopman (oud-stu- project met zowel wetenschappelijke als museale aspec- dent Universiteit Maastricht) en ‘Levend Literair Erfgoed’ ten. Marieke van Schijndel (Museum Catharijneconvent), door Aad Meinderts (Letterkundig Museum) in samenwer- sprak over ‘Feest! Weet wat je viert’, een langlopend pro- king met Peter de Bruijn (Huygens ING). Aansluitend aan ject van het Bijbels Museum en het Catharijneconvent, iedere presentatie vond onder leiding van Ruben Maes als voorbeeld van de mogelijkheden binnen de nieuwe Bij- een gesprek plaats met samenwerkingspartners en zaal drage Samenwerking Musea. Doede Hardeman (Gemeente over het proces van samenwerking, de verschillende rol- museum Den Haag) over de samenwerking met Folkert de len en wat het oplevert. Tijdens de bijeenkomst bleek dat Jong bij de opdracht voor een installatie als onderdeel van bij musea veel behoefte bestaat aan kennisdeling. Om te de tentoonstelling ‘De anatomische les’. beginnen zijn de twaalf gehonoreerde plannen en de pre- Op 3 mei en 6 november werden informatiebijeenkom- sentaties op de website van het fonds gepubliceerd. Birgit sten voor zowel beeldend kunstenaars, bemiddelaars als Donker schreef naar aanleiding van deze bijeenkomst de opdrachtgevers en medewerkers van musea, erfgoed- blog ‘Barbie en de kunst van het delen’. en presentatie-instellingen georganiseerd. Björn Sten- Aantal deelnemers: 120. vers (coördinator Samenwerkingsoverleg Amsterdamse Musea) sprak over de samenwerking tussen een groot aan- De Verbeelding tal Amsterdamse musea. Giselle Vegter (Pauluskerk, Rot- Op 1 oktober organiseerde het Mondriaan Fonds en het terdam) en beeldend kunstenaar Marieke van der Lippe Nederlands Filmfonds tijdens het Nederlands Filmfestival vertelden over hun samenwerking bij de opdracht die de de bijeenkomst ‘Van Biënnale tot Oscar’, over speelfilms Pauluskerk aan Van der Lippe verstrekte. Witte van Hul- op de grens van beeldende kunst en cinematografie in zen (beeldend kunstenaar) over zijn stageperiode bij Jan Filmtheater ’t Hoogt, om de ervaringen en mogelijkheden Fabre, als een goed voorbeeld van de mogelijkheden van van De Verbeelding te bespreken. De gezamenlijke regeling de nieuwe Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale De Verbeelding biedt beeldend kunstenaars samen met Context. Commissievoorzitters Ruud Priem en Reggy Gunn filmproducenten de mogelijkheid een film van speelfilm- gaven een toelichting op de werkwijze van de commissies: lengte te realiseren. Centraal stond de vraag hoe beeldend hoe werkt een commissie, wie zijn de leden, hoe wordt er kunstenaars en filmproducenten elkaar kunnen vinden. geoordeeld en welke criteria spelen een rol. Tijdens de Aankoopfonds Volkenkundige Musea

Het Mondriaan Fonds beheert een ge- Aantal aanvragen: 4 meenschappelijk fonds voor aankopen Totaal gevraagd bedrag: € 109.544 door volkenkundige musea die van cruciaal Gehonoreerd: 3 belang zijn voor de Nederlandse volken- Toegekend bedrag: € 98.010 kundige collectie. Het Aankoopfonds is een samenwerkingsverband tussen belangrijke volkenkundige musea (SVCN) en het Mondri- aan Fonds. Deze musea storten een deel van hun aankoopbudget in het fonds, waarna het Mondriaan Fonds dit bedrag verdubbelt. Het fonds werd jaarlijks tot een bedrag van maximaal 70.000 euro aangevuld. In 2013 werd een kleiner bedrag ingelegd wegens de bezuinigingen die ertoe leidden dat de musea ook op hun aankoopbudget moesten bezuinigen. In 2014 volgde een fusie van drie volkenkundige musea: het Rijksmuseum van Volken- kunde in Leiden, het Tropenmuseum in Amsterdam en het Afrika Museum in Berg en Dal gingen op in één Nationaal Museum van Wereldculturen. Het fonds heeft gevraagd om een plan van de kant van de musea voor eventuele nieuwe partners.

De eisen voor aankopen zijn hoog: meestal passeren aanvragen eerst een eigen aan- koopcommissie alvorens bij het Aankoop- fonds te worden ingediend. Het Nationaal Museum van Wereldculturen, afdeling Afrika Museum, kocht het werk ‘Imposicion de Manos’ van José Bedia en ‘Cascade and Hummingbirds’ van Edouard Duval Carré. Verder werd een fotowerk van de Marokkaanse kunstenaar Hassan Hajjaj aangekocht. Dat werk zal een rol spelen in de tentoonstelling ‘Retourtje Marokko’ in het Tropenmuseum Junior in Amsterdam, vanaf oktober 2015.

Er is sinds de fusie van de deelnemende musea geen sprake meer van een museale samenwerking. Het Mondriaan Fonds en het nieuwe fusiemuseum beslissen in de loop van 2015 over de toekomst van het Aankoop- fonds Volkenkundige Musea, op basis van het eerder genoemde plan. Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 39

informatiebijeenkomsten waren ook Artist Talks, Platform teert in samenwerking met het Mondriaan Fonds een serie BK, Materiaalfonds en Landelijk Contact Museumconsu- waarin vooraanstaande Nederlandse kunstenaars een lenten aanwezig om te vertellen wat zij te bieden hebben. avond lang de gelegenheid krijgen om De Balie als labo- Totaal aantal bezoekers: 200. ratorium te gebruiken. Van Lieshout werd door Ine Poppe (filmer en schrijver), Tamar Stelling (journalist) en bio-ethi- Overige bijeenkomsten cus Ellen ter Gast ‘geroosterd’ over zijn werk onder de titel Op diverse academies voor beeldende kunst werd voorlich- ‘ROAST Van Lieshout’. Beeldbepalers werd bezocht door ting gegeven aan studenten. Ook op andere plekken waren 147 bezoekers. medewerkers van het fonds actief aanwezig om te vertel- En verder was Lotte Hemelrijk uitgenodigd door de Rijks- len over de mogelijkheden bij het Mondriaan Fonds. Laia dienst voor Cultureel Erfgoed in Amersfoort om aan uit- Frijhoff sprak op 21 augustus met alumni, kunstenaars en eenlopende veiligheids-specialisten te vertellen over de bemiddelaars tijdens de Summer School die het bkkc bra- Bijdrage Veiligheidszorg. Afgevaardigden van musea in bants kenniscentrum kunst en cultuur samen met Fontys Noord-Holland kregen in het Verzetsmuseum uitleg over Hogeschool voor de Kunsten organiseerde. Op de door kunde (erfgoed)regelingen van het Mondriaan Fonds. En op 10 stenaars georganiseerde beurs Unfair werden op 20 sep- oktober konden museummedewerkers speeddaten met tember de werkbijdragen jong en bewezen talent onder de Marineke van der Reijden en Arsine Nazarian tijdens het aandacht gebracht. Mayke Jongsma gaf tijdens een door jaarlijkse Museumcongres in Leeuwarden. het CBK Zuidoost georganiseerde kunstcafé over residen- Tijdens de Masterclass Verzamelen in het Stedelijk cies in het buitenland een presentatie over de ateliers die Museum op 13 september gaf Arsine Nazarian een pre- het Mondriaan Fonds aanbiedt; dit naar aanleiding van de sentatie over de KunstKoop. Deze masterclass was geor- tentoonstelling ‘Wanderlust’. ganiseerd naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Bad Op 20 februari werd in samenwerking met voordekunst Thoughts’ over de collectie Sanders. Op uitnodiging van een spreekuur georganiseerd over crowdfunding. Beel- de Vlaamse VAP-partner BAM hebben Arsine Nazarian en dend kunstenaars, bemiddelaars, erfgoedprofessionals en Joost Vrieler op 4 december deelgenomen aan een sym- medewerkers van instellingen konden hun conceptvoor- posium in Brussel over de rol van de kunstmarkt voor de stellen voorleggen en door voordekunst laten toetsen op publieke sector in België. Voor een 100-koppig publiek van haalbaarheid. Vlaamse kunstenaars, galeristen, museum- en beleidsme- Het Mondriaan Fonds organiseerde samen met het Mate- dewerkers werd aandacht besteed aan bijdragen van het riaalfonds verschillende informatiebijeenkomsten over Mondriaan Fonds die zich direct op de kunstmarkt richten: het financieren van nieuwe projecten met een combina- de Bijdrage Kunstbeurzen en de KunstKoop. tie van projectaanvragen en een rentevrije lening. Zoals Op 1 december tijdens de jaarlijkse Cultuur in Beeld con- bij Onomatopee in Eindhoven op 3 april waar Birgit Donker ferentie over trends in onze cultuur, ging The Art of Impact en Francine Mendelaar (Materiaalfonds) door Platform BK van start. Dit programma onderzoekt en stimuleert waren uitgenodigd om vragen van beeldend kunstenaars bestaande en nieuwe kunstprojecten die een duidelijk en bemiddelaars te beantwoorden over financieringsmoge- maatschappelijk effect hebben. >pagina 41 lijkheden. En op 28 mei tijdens een thema-avond ‘Kunste- Tijdens de halfjaarlijkse bijeenkomst van Visual Arts Plat- naars en geld’ bij Bart Invites, waar op dat moment werk te form (VAP) op 8 en 9 december in Kopenhagen werd in zien was van kunstenaars die recent een rentevrije lening aanwezigheid van Birgit Donker, Siebe Weide (Museum- hadden ontvangen. vereniging) en Rune Peitersen (Platform BK) uitgebreid Tijdens de door Kunstpodium T georganiseerde ‘Dag van aandacht besteed aan het kunstenaarshonorarium in de Jonge Kunstenaar’ op 8 september in Museum De Pont, internationaal perspectief. vertelden medewerkers van het Mondriaan Fonds over de mogelijkheden voor startende kunstenaars bij het fonds. Dit jaar had deze dag een internationaal thema, waarin vragen gesteld werden als hoe de jonge kunstenaar zichzelf kan ontwikkelen in deze internationaal georiënteerde wereld en wat er van hem verwacht wordt. Het Mondriaan Fonds organiseerde een levendig gesprek tussen Eelco van der Lingen (directeur Nest) en kunstenaars Witte van Hulzen en Nicky Assman over hun internationale ervaringen en hun zeer afwijkende praktijken. Beide kunstenaars ontvingen eerder bijdragen van het fonds. Deze dag werd door 350 deelnemers bezocht. Donker wijdde een blog aan deze dag. Birgit Donker opende op 20 september de tentoonstelling ‘herman de vries.all’ in het Stedelijk Museum Schie- dam. Tijdens haar speech gaf zij een korte vooruitblik op Venetië. Op 5 november opende Donker de aflevering van Beeldbepalers met Joep van Lieshout. De Balie presen- Bijdrage Collectiemobiliteit

Het Mondriaan Fonds besteedt op verschil- aantrekken als gevolg van de noodzakelijke lende manieren aandacht aan het belang museale profilering. van museale profilering, onder meer via de Bijdrage Collectiemobiliteit. Om musea te Aantal aanvragen: 2 stimuleren hun collectie meer te profileren Totaal gevraagd bedrag: € 126.130 en collectiemobiliteit te faciliteren biedt het Gehonoreerd: 1 fonds instellingen de mogelijkheid een bijdra- Toegekend bedrag: € 123.100 ge aan te vragen om de kwaliteit van de collectie en het collectieprofiel te verbeteren.

Er werd in 2014 net als in het voorgaande jaar één aanvraag gehonoreerd. Erfgoed Delft vroeg een bijdrage aan voor de overdracht van de collectie Museum Nusantara. Nusan- tara, het museum van de geschiedenis, kunst en cultuur van Indonesië, is in 2013 gesloten. De collectie Nusantara wordt zorgvuldig ontzameld, in een proces dat recht doet aan de kwaliteit van de collectie, de verzamel- geschiedenis en de plaats die de collectie Nusantara inneemt in de Indonesië-Collec- tie Nederland. Er is samenwerking gezocht met de Stichting Volkenkundige Collectie Nederland. Het ontzamelen gebeurt volgens de Ethische Code en de (herziene) richtlijn voor het afstoten van museumcollecties. Het project omvat de verhuizing van de collectie naar een tijdelijk depot, de inventarisatie en selectie van de collectie volgens een nog op te stellen waarderingskader en bescherm- waardigheidstoets, de overdracht van be- schermwaardige objecten aan het Nationaal Museum van Wereldculturen, de repatriëring van de niet-geselecteerde objecten naar het land van herkomst (Indonesië) en de inrichting van de nieuwe website Nusantara, waardoor de collectie toegankelijk blijft voor publiek. Het archief van Museum Nusantara wordt overgedragen aan het gemeente archief Delft.

Collectiemobiliteit is een complexe regeling omdat instellingen eerst hun collectie goed in kaart moeten brengen voordat ze kunnen overgaan tot een overdracht. Daardoor gaat vaak een lang proces van onderzoek en afstemming aan de feitelijke uitvoering vooraf. Mede daarom komen niet veel aanvragen binnen; de verwachting is dat dit zal Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 41

Partners • Timebank: met Stroom en Timebank New York • Visual Arts Platform: met Arts Council England (Verenigd Koninkrijk), BAM (België), Danish Arts Agency (Denemar- Het Mondriaan Fonds werkt veel samen met andere par- ken), Frame (Finland), Institut für Auslandsbeziehungen tijen. Deze samenwerkingsverbanden zijn gericht op het (Duitsland), Office for Contemporary Art Norway (Noor- gezamenlijk optrekken bij regelingen, activiteiten en het wegen) en Pro Helvetia (Zwitserland) organiseren van bijeenkomsten. • voordekunst: partner van dit crowdfundingplatform voor kunstprojecten • Voorlichting: kunstacademies in Nederland Gezamenlijke regelingen The Art of Impact • Tijdelijke Buitenland- en binnenlandateliers: met alle Eind 2013 heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur betrokken gastateliers, de culturele attachés, PCZ en Wetenschap de zes landelijke publieke cultuurfond- medewerkers van ambassades en consulaten en met sen opdracht gegeven voor de ontwikkeling van een pro- DutchCulture/Transartistsdesk gramma ter stimulering en verdieping van de relatie tus- • Gemeenschappelijk aankoopfonds: met Stichting Vol- sen de kunsten en andere maatschappelijke domeinen. kenkundige Collectie Nederland Een werkgroep, waarin de zes fondsen vertegenwoordigd • KunstKoop: met ABN AMRO en deelnemende galeries waren, heeft dit programma in 2014 nader uitgewerkt. De • Meester-Gezelregeling: met Cultuur-Ondernemen (Men- werkgroep heeft zich daarbij tijdens verschillende bijeen- toring) en Kunstpodium T (Leerling/Meester) komsten laten adviseren door experts en belanghebben- • Mobiel Erfgoed Lening: met Nationaal Restauratiefonds den uit het culturele en maatschappelijke veld. • Promoveren in de Kunst: met NWO In november heeft het ministerie zijn goedkeuring verleend • Beurs Praktijkverdieping: met Rijksakademie, De Ate- aan het definitieve programmavoorstel. Het programma liers, Jan van Eyck Academie, Sundaymorning@EKWC heeft de naam The Art of Impact gekregen, waarmee niet alleen verwezen wordt naar de impact van kunst, maar ook naar de kunst van het genereren van impact. In aanloop Gezamenlijke activiteiten naar de lancering van het programma is door Vandejong Creative Agency een communicatiecampagne en een web- • 4 Art: met AVROTROS site opgezet. (zie www.theartofimpact.nl) In samenwerking • Bezoekersprogramma: met Nederlandse instellingen met Bind Film en Studio BAR zijn een lanceringsfilm en een en ambassades, DutchCulture, Belgische BAM (sinds informatieve animatie ontwikkeld. Op 1 december 2014 is januari 2015 opgegaan in Kunstenpunt) The Art of Impact gelanceerd door minister Bussemaker, • Biënnale van Venetië: met Stichting Rietveldpaviljoen, tijdens de conferentie Cultuur in Beeld. La Biennale di Venezia, Nederlandse ambassade in The Art of Impact stimuleert en ondersteunt bestaande Rome, AVROTROS en nieuwe kunstprojecten met maatschappelijke impact. • De Prijs voor de Jonge Kunstkritiek: met de Appel arts Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar nieuwe metho- centre, Witte de With, center for Contemporary Art, den om de waarde en impact van kunstprojecten te expli- Vlaams-Nederlands Huis deBuren, Stedelijk Museum citeren. Tot 2017 heeft het ministerie hiervoor in totaal 7 Amsterdam en mediapartners miljoen euro beschikbaar gesteld. Het Mondriaan Fonds is • Fonds op locatie: met diverse andere instellingen namens de fondsen penvoerder van het programma. • Hollandse Nieuwe: met AVROTROS, VSBfonds, Vereniging De eerste twaalf bestaande projecten die ondersteuning Rembrandt krijgen zijn eind 2014 geselecteerd door de fondsen. De • Hollandse Meesters in de 21e eeuw: met Interakt en overige bestaande projecten zullen geselecteerd wor- Mediafonds den door een intendant. Voor nieuwe projecten zal in 2015 • Materiaalfonds: bij de verstrekking van leningen tweemaal een open oproep worden uitgeschreven. • My First KunstKoop: met My First Home van RTL4 De uitvoering van het programma is in handen van een pro- • Opdrachtgeverschap: met LAPS (kenniscentrum kunst grammateam, bestaande uit een programmadirecteur, en publieke ruimte) voor Helpdesk Opdrachtgeverschap een secretaris, een intendant en zes projectmedewer- en met alle betrokken opdrachtgevers kers, afkomstig van elk van de zes cultuurfondsen. Michiel • Oriëntatiereis: met BAM (België), Danish Arts Agency Munneke, voorheen directeur van World Press Photo, is (Denemarken), Pro Helvetia (Zwitserland) in november 2014 aangesteld als programmadirecteur. • Prix de Rome: met de Appel arts centre (tentoonstel- In december is gestart met de selectieprocedure voor de ling), nai010 uitgevers (publicatie), Koninklijk Neder- intendant. lands Instituut Rome, AVROTROS, Het Nieuwe Instituut (tentoonstelling) De Verbeelding • Prospects & Concepts: met Art Rotterdam Met De Verbeelding willen het Mondriaan Fonds en het • Staatsieportretten: met Rijksvoorlichtingsdienst, minis- Nederlands Filmfonds de productie mogelijk maken van terie van OCW, Rijksmuseum Amsterdam, Paleis Het Loo films op de grens van cinematografie en beeldende kunst; • Start Buying Art: met We Like Art films die de artistieke potentie hebben op internationale Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden

Op 1 juli 2013 was het 150 jaar geleden dat Aantal aanvragen: 3 de slavernij in de toenmalige Nederlandse Totaal gevraagd bedrag: € 101.350 koloniën Suriname en de Nederlandse An- Gehonoreerd: 1 tillen werd afgeschaft. Voor de viering van Toegekend bedrag: € 50.000 dit historische moment was een tijdelijke regeling in het leven geroepen voor projecten die hier op een bijzondere manier aandacht aan besteedden. Deze regeling werd sterk overvraagd. Vanaf 2014 heeft het Mondriaan Fonds een nieuwe bijdrage beschikbaar voor projecten die gericht zijn op de jaarlijkse nationale herdenking van de afschaffing van de slavernij op 1 juli in het Amsterdamse Ooster- park. Per jaar wordt in principe één voorstel geselecteerd. Doel is het vergroten van het draagvlak voor de herdenking, waarbij een relatie wordt gelegd tussen verleden en heden. Er wordt waarde gehecht aan samenwerking tussen culturele instellingen onderling, kunstenaars en andere maatschappelijke partijen.

In 2014 is het plan voor de herdenking van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee) ondersteund. NiNsee organiseerde een herdenkingsceremonie en een feestelijk programma met onder andere een traditionele Bigi Spikri-optocht, muzikale optre- dens en publieksactiviteiten, waaronder een debat onder leiding van Quinsy Gario. De herdenking in het Oosterpark werd bijge- woond door zo’n 1.250 bezoekers.

Ook binnen andere bijdragemogelijkheden van het Mondriaan Fonds kunnen aanvragen worden ingediend voor de herdenking van het slavernijverleden. Zo droeg het fonds met een Projectinvestering Erfgoed- en Beelden- de Kunstinstellingen bij aan de herneming van de tentoonstelling ‘Sluimerend Vuur’ van filmmaker/kunstenaar Peter Forgács. Deze installatie met montages van privéfilms uit Nederlands-Indië, die eerder te zien was in EYE, werd nu getoond tijdens de Tong Tong Fair in Den Haag. Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 43

filmfestivals geselecteerd te worden. De maximale bij- De Akademie kreeg veel publiciteit in de landelijke dag drage is € 300.000 per film. bladen en op televisie. De filmprojecten ‘Posessed’ van Daniel van der Velde, Vinca Kruk en Rob Schröder met producent Dutch Mountain Film en ‘Citizens of Nature’ van Lonnie van Afstemming Brummelen en Siebren de Haan met producent Family Affair Films zijn geselecteerd voor De Verbeelding 2014. • met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie over de In productie zijn ‘Beyond Index’ van Gerald van der Kaap afstemming van activiteiten en aanvragen op het gebied met producent Stichting Interakt en ‘History’s Future’ van van vormgeving, de gezamenlijke Open Oproep Cross- Fiona Tan met producent Family Affair Films. ‘Werk’ van overs en Prix de Rome Architectuur Erik van Lieshout met producent Popov Film zou in febru- • met Het Nieuwe Instituut: over de Prix de Rome Architec- ari in première gaan. tuur, de uitreiking en de tentoonstelling Beide fondsen hebben inmiddels besloten door te gaan • met de publieke cultuurfondsen Fonds Podiumkunsten, met De Verbeelding in 2016. Letterenfonds, Nederlands Filmfonds, Mediafonds, Fonds Cultuurparticipatie en het Stimuleringsfonds Akademie van Kunsten Creatieve Industrie voor gezamenlijke activiteiten, het De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Fondsenoverleg en voor de Code Cultuurfondsen (KNAW) heeft eind 2013 een bijdrage ontvangen van het • met particuliere fondsen zoals het Prins Bernhard Mondriaan Fonds namens de zes landelijke cultuurfondsen Cultuurfonds, Stichting DOEN, Vereniging Rembrandt, en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap VSBfonds en SNS REAAL Fonds bij gezamenlijk onder- voor het opzetten van de Akademie van Kunsten in de peri- steunde projecten zoals aankopen ode 2013 tot en met 2016. • met koepelorganisaties, bijvoorbeeld de Nederlandse Begin 2014 zijn de eerste negentien leden, onder wie Galerie Associatie, De Zaak Nu, Platform BK, Museum Aernout Mik, Charlotte Mutsaers, Erwin Olaf en Barbara vereniging, FNV Kiem, Kunsten ‘92 en de Beroeps Visser, gekozen met als taak bruggen te bouwen tus- vereniging van Beeldend Kunstenaars sen de kunsten, maatschappij en de wetenschap en een • met internationale sectorinstituten en branche inspiratiebron te zijn voor talentvolle kunstenaars. Het organisaties bij het internationaal bezoekersprogramma bestuur van de Akademie, met Barbara Visser als voorzit- en de oriëntatiereizen ter, is sinds april actief en heeft een nominatieronde uitge- • het cultureel erfgoedveld kent een hoge organisatie schreven voor de verkiezing van zestien leden in 2015. graad en het Mondriaan Fonds zoekt nadrukkelijk samenwerking en afstemming met organisaties als de De Akademie van Kunsten heeft tot doel het vertolken van Museumvereniging, Rijksdienst voor het Cultureel Erf- de stem van de kunsten in de Nederlandse samenleving, goed, Erfgoedinspectie, en Stichting Volkenkundige inclusief de politiek. Er vonden verschillende activiteiten Collectie Nederland plaats: • met de Vereniging Nederlandse Gemeenten • Tijdens het Paradisodebat op 31 augustus vertelde voor- • met Beeldende Kunst Nederland (BKNL), een informeel zitter Barbara Visser over haar ‘mission statement’ en overleg van organisaties die opkomen voor het belang ambities. van beeldend kunstenaars, musea, presentatie-instel- • Op 24 september organiseerde de Akademie in samen- lingen en galeries in Nederland. BKNL agendeert urgente werking met de WRR een discussiebijeenkomst over de vraagstukken en onderwerpen die spelen binnen de waarde van kunst en cultuur. beeldende kunst. Bij BKNL zijn de volgende organisa- • Op 30 september werd in samenwerking met De Boek- ties aangesloten: Platform BK, Museumvereniging, FNV manstichting en het Fonds Cultuurparticipatie een Kiem, Kunsten ‘92, de Beroepsvereniging van Beeldend discussiemiddag over kunst in het basis en voortgezet Kunstenaars (BBK), de Nederlandse Galerie Associatie onderwijs georganiseerd. (NGA) en de belangenvereniging voor presentatie-instel- • Op 9 december vond een discussieavond plaats over lingen De Zaak Nu. Het Mondriaan Fonds faciliteert de engagement in de kunst onder de titel ‘It’s very political’. bijeenkomsten. Het bevorderen van de interactie tussen kunst en wetenschap werd onder andere vormgegeven in het programma ‘Talent ontmoet talent’, dat jonge kunstenaars en wetenschappers zowel met elkaar als met leden van de KNAW verbindt. Tijdens een aantal bijeenkomsten werd kennis en ervaringen uitgewisseld en mogelijke samenwerkingen onderzocht. De Akademie van Kunsten voerde gedurende het jaar gesprekken met beleidsmakers, politici, schrijvers, journalisten, wetenschappers en leden van de KNAW. Ook werd de Akademie geconsulteerd door de werkgroep die verantwoordelijk was voor het programma The Art of Impact. Bijdrage Veiligheidszorg

Tot 2014 had het Mondriaan Fonds middelen voor het verbeteren van de kwaliteit van de veiligheidszorg van collectiebeherende niet-rijksinstellingen. Binnen deze regeling is een groot aantal aanvragen ontvangen, in 2013 werd het budget dan ook overvraagd. Vanwege het belang van veiligheidszorg en op basis van een evaluatie van de regeling door onderzoeksbureau Pantheia in 2014, is door het ministerie opnieuw geld beschikbaar gesteld en een nieuwe Bijdrage Veilig- heidszorg ontwikkeld. De huidige bijdrage is ruimer: ook kunsten erfgoed beherende instellingen zonder collectie kunnen een aanvraag indienen. Bovendien is de invulling flexibel: niet alleen veiligheidsplannen en netwerken komen in aanmerking, ook andere initiatieven op het gebied van deskundig- heidsbevordering en professionalisering. De focus ligt op samenwerkingsprojecten.

Halverwege 2014 is de regeling naar buiten gebracht. Hoewel tot nu toe voornamelijk aan projecten uit het museale veld is bijgedragen, staat de regeling ook open voor ker- ken en kunsthallen die regelmatig objecten van landelijk belang tonen. Hiervan is een enkele aanvraag ondersteund.

Het is nog te vroeg om te zeggen of de beoogde doelstellingen met betrekking tot de gewenste netwerkvorming, kennisuitwisseling en risicoanalyses gehaald zullen worden. Het Mondriaan Fonds streeft er naar te blijven samenwerken met deskundige partijen als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Aantal aanvragen: 6 Totaal gevraagd bedrag: € 90.943 Gehonoreerd: 4 Toegekend bedrag: € 55.320 Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 45

Fonds achter de schermen nevenfuncties: - lid stuurgroep Vergezicht Gezelschap Amsterdam Museum Raad van toezicht - bestuurslid Young Stedelijk, jongerencirkel Stedelijk Museum Amsterdam De stichting Mondriaan Fonds kent sinds 2012 een raad van - associate-lector/consultant Design Thinking, Fontys toezicht-model met een bestuur en een raad van toezicht. Hogeschool Tilburg De raad van toezicht bestaat statutair uit ten minste drie en maximaal zeven personen. Op 1 januari 2014 bestond de raad van toezicht uit vijf leden. Samen vertegenwoordigen Rudi Ekkart, lid (benoeming 01-04-2013 tot 01-04-2017 met zij een rijke kennis van de samenleving; van het (internati- mogelijkheid tot herbenoeming) onale) veld van beeldende kunst en van cultureel erfgoed; Oud directeur Rijksbureau voor Kunsthistorische van cultureel ondernemen; van financiën en van juridische Documentatie, Den Haag en corporate governance zaken. De bevoegdheden, taken, Bijzonder hoogleraar ‘Methodologische aspecten van de werkwijze en samenstelling van de raad van toezicht staan kunsthistorische documentatie’, Universiteit Utrecht beschreven in een reglement dat te vinden is via de web- Voorzitter ‘Commissie-Ekkart’ site Mondriaan Fonds/Over het fonds. nevenfuncties: Leden - lid raad van advies Vereniging Rembrandt - bestuurslid Fund for Ethnology Leiden Annelies van der Pauw, voorzitter (benoeming 30-12-2011 - voorzitter Begeleidingscommissie Museale Verwervingen tot 30-12-2015 met mogelijkheid tot herbenoeming) Museumvereniging Partner bij advocatenkantoor Allen & Overy, Amsterdam - bestuurslid Stichting P. en N. de Boer - lid raad van toezicht Fries Museum nevenfuncties: - bestuurslid Stichting Bosch Research and Conservation - lid raad van toezicht Stichting Tergooiziekenhuizen project - bestuurslid Stichting Bijstand Tergooiziekenhuizen - bestuurslid Brantsen van de Zyp Stichting - lid board of trustees Allen & Overy Global Foundation - global co-head Corporate Social Responsibility Allen & Overy De raad van toezicht kwam in het verslagjaar driemaal bijeen met het bestuur en eenmaal zonder het bestuur. Daar- naast sprak de penningmeester eenmaal apart met de Annerie Vreugdenhil, penningmeester (benoeming 01-08- accountant van het Mondriaan Fonds. Buiten de vergade- 2012 tot 01-08-2016 met mogelijkheid tot herbenoeming) ringen was er met regelmaat contact tussen het bestuur en Directeur zakelijk bij ING Bank Nederland de raad van toezicht van het Mondriaan Fonds en bezochten de leden van de raad van toezicht de door het fonds nevenfuncties: georganiseerde activiteiten. - lid raad van commissarissen en raad van advies Tijdens de vergaderingen werden onder meer de begroting, Rotterdam School of Management de herziene begroting en jaarrekening 2014 goedgekeurd. - lid College van Curatoren Erasmus School of Accounting Verder werd gesproken over de jaarplanning 2014, een aan- & Assurance Erasmus Universiteit Rotterdam tal nieuwe regelingen, het personeelsbeleid en (de schijn - voorzitter ING Klantenadviesraad Gezondheidszorg van) belangenverstrengeling. Daarnaast kwam de visitatie van de cultuurfondsen aan de orde. De raad van toezicht heeft daarbij een bijdrage gele- Gijs Frieling, lid (benoeming 30-12-2011 tot 30-12-2015 met verd aan de concept-zelfevaluatie. Een afvaardiging van de mogelijkheid tot herbenoeming) raad van toezicht heeft met de visitatiecommissie gespro- Beeldend kunstenaar ken. Het visitatierapport was positief over de betrokkenheid, kennis en transparantie van de raad van toezicht. nevenfuncties: In 2014 is raad van toezicht-lid Kai van Hasselt toegetreden - adviseur beeldende kunst Atelier Rijksbouwmeester tot de klachtencommissie. >pagina 49 - gastdocentschappen (Sandberg Instituut, De Ateliers, Tijdens de vergadering van 19 november 2014 heeft de raad ArtEZ) van toezicht een interne zelfevaluatie uitgevoerd, volgens de richtlijnen van de Governance Code Cultuur. Daarbij kwam onder meer aan de orde de onderlinge samenwer- Kai van Hasselt, lid (benoeming 30-12-2011 tot 01-07-2015 king, de samenstelling en verschillende expertise van de met mogelijkheid tot herbenoeming) diverse leden, de relatie met het bestuur en andere gerela- Oprichter en directeur van Shinsekai Analysis, urban teerde onderwerpen. strategy + cultural intelligence practice Bijdrage Samenwerking Musea

De Bijdrage Samenwerking Musea is in 2013 een bijdrage. Het Letterkundig Museum in op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Den Haag start met het Huygens Instituut Cultuur en Wetenschap ontwikkeld. Doel is voor Nederlandse Geschiedenis een online bijzondere en duurzame samenwerking van literair platform waardoor collecties op een musea onderling, al dan niet met andere toegankelijke manier zichtbaar worden en maatschappelijke partners, te stimuleren en waarbij leesclubs en het onderwijs partners deze op een inspirerende manier zichtbaar te zullen zijn. maken voor een passend publiek. Musea kun- In sommige gevallen heeft samenwerking nen sinds 2014 zes maal per jaar aanvragen. geleid tot fusie: het Afrika Museum in Berg Het gaat om een bijdrage voor gezamenlijke en Dal, het Tropenmuseum in Amsterdam en en bijzondere initiatieven die de relatie tussen het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden de burger en cultureel erfgoed versterken, zijn gefuseerd tot het Nationaal Museum van een duurzaam karakter hebben, voorbeeld- Wereldculturen. Het Maritiem Museum Rot- stellend en navolgbaar zijn en uiteindelijk terdam en het Havenmuseum zijn eveneens leiden tot een sterkere museale sector. gefuseerd. Museum Meermanno-Westreeni- anum doet met de Koninklijke Bibliotheek in In 2014 ontving het Mondriaan Fonds 41 aan- Den Haag een onderzoek naar de haalbaar- vragen, waarvan 24 werden gehonoreerd. Het heid van een fusie tussen beide instellingen. ging om negentien samenwerkingsprojecten en vijf haalbaarheidsonderzoeken. Zo ont- Ondanks de nog maar korte looptijd van deze ving het Maritiem Museum Rotterdam samen regeling kan worden geconcludeerd dat de met het Scheepvaartmuseum Amsterdam en mogelijkheid aansluit op een behoefte in het het Zuiderzeemuseum Enkhuizen een bijdra- veld aan samenwerking en dat financiële ge voor een haalbaarheidsonderzoek naar bijdragen op korte termijn vruchten afwer- structureel beheer en behoud van varend pen in de vorm van duurzame samenwer- erfgoed in Nederland. Ook het Huis voor de kingsverbanden. In 2015 zal verder onder- Kunsten Limburg ontving een bijdrage voor zoek plaatsvinden naar de effecten van de een haalbaarheidsonderzoek; zij doen in Bijdrage Samenwerking Musea met het oog samenwerking met zestien Limburgse musea op de toekomst van de regeling. onderzoek naar een nieuw klimaatnetwerk voor deze collecties. De samenwerking moet Aantal aanvragen: 41 betrekking hebben op de museale thema’s: Totaal gevraagd bedrag: € 3.823.536 educatie, publieksbereik, zichtbaarheid, Gehonoreerd: 24 wetenschap, digitale mogelijkheden en col- Toegekend bedrag: € 1.867.556 lectiebeleid.

Veel aanvragen gaan over de professionalisering van de sector. Het haalbaarheidsonderzoek ‘Uitlenen is een kans’, over museaal bruikleenverkeer van de Museumvereniging is een mooi voorbeeld. De aanbevelingen in het rapport moeten de zichtbaarheid van de collecties bevorderen en de samenwerking op collectiegebied verbeteren. Verder maakt de samenwerking binnen steden tussen musea en andere maatschappelijke partners een professionaliseringslag. Zowel de samenwerkende musea in Amster- dam als die in Utrecht ontvingen hiervoor Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 47

Fondsbestuur Sanne Jansen projectmedewerker (0,84 fte) Mayke Jongsma coördinator projectbijdragen (0,84 fte) Het bestuur vertegenwoordigt het Mondriaan Fonds en Wouter Koelman senior projectmedewerker (0,84 fte) is belast met het besturen van de stichting en het beheer Roos Lenders medewerker administratie (0,63 fte) van en de beschikking over het vermogen. Het stelt op en Eva Lia medewerker administratie (0,84 fte) herziet zo nodig: een jaarlijkse begroting met toelichting; Christine Lindo adjunct-directeur (1 fte) een beleidsplan voor een periode van vier jaar; subsidie- Sarah Malko bestuurssecretaris (0,84 fte) reglementen en een adequaat planning- en controlesys- Betty Man medewerker communicatie (0,84 fte) teem. Het bestuur beslist over het toekennen van (finan- Ingrid Mokiem medewerker receptie (1 fte) ciële) bijdragen en wordt hierbij geadviseerd door daartoe Carmen Muskee medewerker administratie/ benoemde experts. >pagina 49 communicatie (0,84 fte) De bevoegdheden, taken en werkwijze van het bestuur Jelle Nagelkerken medewerker receptie (vervanging) staan beschreven in de statuten en zijn te vinden op de (0,84 fte) website van het fonds. Arsine Nazarian projectmedewerker (0,95 fte) Het fondsbestuur wordt gevormd door Birgit Donker, tot Sandra Nicolai projectmedewerker (0,84 fte) juni 2012 kunstredacteur NRC Handelsblad, daarvoor Kryštof Noteboom medewerker administratie/ onder meer hoofdredacteur van deze krant. automatisering (1 fte) Marineke van hoofd cultureel erfgoed (0,84 fte) nevenfuncties: der Reijden - directeur Koninklijke Hollandse Maatschappij der Coby Reitsma senior projectmedewerker (0,84 fte) Wetenschappen Haco de Ridder medewerker internationaal - lid begeleidingscommissie Valorisatie in de sociale en bezoekersprogramma (0,95 fte) geesteswetenschappen van het Rathenau Instituut Florence Riel medewerker administratie (0,84 fte) - lid adviesraad NTR, Kamer Kunst & Cultuur Caroline Soons senior medewerker communicatie - voorzitter Lira Correspondentenprijs 2014 (0,84 fte) Steven van senior projectmedewerker innovatie Teeseling (0,84 fte) Medewerkers Edgar Tepe hoofd financiën (1 fte) Marijn Veenhuijzen senior medewerker administratie Het aantal medewerkers per 31 december 2014 bedroeg (0,84 fte) 30,01 fte. Twee medewerkers hebben in 2014 een zwanger- Bas Visser medewerker receptie (verlof) schapsverlof opgenomen en werden in die periode vervan- Joost Vrieler coördinator meerjarige project gen. Een medewerker nam bijzonder verlof op voor een stu- bijdragen (0,84 fte) die in het buitenland en werd vervangen. In 2014 zijn twee nieuwe medewerkers aangenomen. Een medewerker heeft het fonds verlaten voor een nieuwe baan. Personeelsbeleid Het fonds kreeg bovendien het fondsenbrede programma The Art of Impact onder de hoede, waarvoor twee mede- Het Mondriaan Fonds hecht aan een zorgvuldig perso- werkers op tijdelijke basis zijn aangenomen. neelsbeleid. Het beoogt betrokkenheid van medewerkers Bij de beloning volgt het Mondriaan Fonds de rijksoverheid te optimaliseren door onder meer intensieve informatie- en de BBRA schalen met een 38-urige werkweek en de Wet voorziening, bijscholing en doorgroeikansen binnen de Normering Topinkomens. organisatie. Regelmatig worden zogeheten ‘mini-fonds uitjes’ georganiseerd naar plekken die met het werk te Per 31 december 2014 werkten bij het Mondriaan Fonds: maken hebben (een expositie bijvoorbeeld), waaraan iedereen kan deelnemen. Het ziekteverzuim was in 2014 met 2,9 Sebastiaen Artz medewerker financiën (0,95 fte) procent lager dan het landelijk gemiddelde. M’hamed Azzouz medewerker huishoudelijke dienst Om het functioneren van medewerkers goed te kunnen (0,86 fte) beoordelen en bovendien hun potentie optimaal te laten Mada Bakarbessy medewerker administratie (1 fte) groeien, hanteert het Mondriaan Fonds een samenhan- Mirjam Beerman coördinator communicatie, innovatie, gende systematiek voor het functioneren van medewer- overdracht (0,89 fte) kers. Dit systeem bestaat uit een cyclus van plannings-, Alexander van interne en huishoudelijke dienst voortgangs- en beoordelingsgesprekken. Tijdens deze Campen (0,84 fte) gesprekken komen de taken van de medewerkers aan de Liesbeth Enzer medewerker administratie (1 fte) orde, hoe die worden uitgevoerd en de bijdrage die mede- Liesbeth Filius medewerker automatisering (0,84 fte) werkers leveren aan de zichtbaarheid van beeldende kunst Laia Frijhoff projectmedewerker (0,89 fte) en erfgoed. Met het management team is onder begelei- Bart Fuijkschot medewerker financiën (1 fte) ding van een externe deskundige een gezamenlijke bena- Lotte Hemelrijk projectmedewerker (0,84 fte) dering van deze systematiek ontwikkeld. Douke IJsselstein projectmedewerker (0,84 fte) Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen

Musea en overige erfgoedinstellingen kunnen in het bijzonder families met kinderen in de een aanvraag indienen voor nieuwe, experi- leeftijd van acht tot veertien jaar. mentele en voorbeeldstellende programma’s die betrekking hebben op relevante ontwik- Het aanvragen van een meerjarige program- kelingen in beeldende kunst en cultureel mering stelt hoge eisen aan de aanvrager. erfgoed of voor een programmering die de Mede daardoor en door andere bijdrage profilering van de instelling aanscherpt. mogelijkheden van het fonds, zoals de De bijdrage kan worden aangevraagd voor samenwerkingsregeling musea, en de bezui- een serie van inhoudelijk samenhangende nigingen bij gemeentes hebben er toe geleid activiteiten die zich richten op presentatie, dat er minder aanvragen zijn ingediend. De experiment, of opinie en debat. projecten die zijn ingediend, hebben door- gaans museale verandering op het oog en In 2013 ontving het Mondriaan Fonds 21 kunnen musea helpen bij het aanscherpen aanvragen waarvan dertien werden gehono- van het museale profiel en koerswijzigingen reerd. In 2014 kreeg het fonds elf aanvragen mogelijk maken. waarvan acht werden gehonoreerd. Had in 2013 een opvallend groot aantal aan- Aantal aanvragen: 11 vragen een educatieve invalshoek, in 2014 Totaal gevraagd bedrag: € 1.297.812 was het aanbod breder. Zo werd bijgedragen Gehonoreerd: 8 aan een programma van Foam Fotografiemu- Toegekend bedrag: € 1.088.312 seum Amsterdam voor het verder uitwerken van het talentprogramma ‘Under Construc- tion’, waarbinnen samengewerkt wordt met studenten van verschillende academies. Schunck, dat zich beter wil positioneren in de Heerlense samenleving, ontving een bijdrage voor een interactief programma om vormen van interactie met het publiek in opstellingen van hedendaagse kunst te onderzoeken. Het wil deze methode bij succes verankeren in het museale beleid.

Via de meerjarige programmering draagt het Mondriaan Fonds bij aan musea die nieuwe wegen inslaan en (soms) risicovolle plannen in gang zetten. Dit geldt voor het Museon dat met ‘Your Planet’ een nieuwe, interactieve semipermanente tentoonstelling ontwikkelt waarin actuele mondiale thema’s centraal staan en bezoekers de uitdagingen ontdek- ken die bepalend zijn voor het (voort)bestaan van de mens. Hetzelfde geldt voor het Universiteitsmuseum Utrecht dat in samenwerking met de Universiteit Utrecht weten- schappelijk onderzoek inzichtelijk wil maken voor een breed publiek via de Dialoogzone. Het Universiteitsmuseum maakt zo wetenschap benaderbaar voor een breed publiek, Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 49

Het Mondriaan Fonds hanteert een actief (bij-)scholings- tweede achtereenvolgende jaar een risico-inventarisatie beleid voor zijn medewerkers. In 2014 namen bijvoor- uitgevoerd. >pagina 63 beeld alle medewerkers deel aan een time management cursus, waarin onder meer aandacht werd besteed aan het beheersbaar houden van mailverkeer. Ook werden op Adviseurs individuele basis vijf cursussen en coachingstrajecten gevolgd, onder meer op het gebied van leiding geven. Bij de beoordeling van de aanvragen is het advies van onaf- Via een wekelijkse nieuwsflits van de directeur worden hankelijke adviseurs doorslaggevend. Zij worden geselec- medewerkers voorzien van informatie over alles wat het teerd op basis van deskundigheid. Het Mondriaan Fonds fonds en zijn veld aangaat. streeft verder naar een evenwichtige spreiding in de commissies op het gebied van man/vrouw-verhouding, leeftijd, De visitatiecommissie oordeelde zeer positief over regionale en culturele achtergrond. de medewerkers. Zij is van mening dat ,,het fonds zijn De adviseurs worden via een openbare oproep geworven. nieuwe taken bewonderenswaardig goed en met rela- Met deze openbare oproep wil het fonds de openheid zo tief weinig menskracht uitvoert. Het fonds heeft gemoti- groot mogelijk maken: iedereen kan zich aanmelden. De veerde medewerkers.” adviseurs worden vervolgens aangesteld door de directeur-bestuurder op voordracht van een onafhankelijke Het Mondriaan Fonds heeft een goed functionerend selectiecommissie. Bij de samenstelling van de advies- medezeggenschapsorgaan in de vorm van een perso- commissies en de selectiecommissie wordt een functie- neelsvertegenwoordiging (pvt). Deze bestond in 2014 uit profiel gehanteerd. vier medewerkers, afkomstig uit de verschillende gele- dingen van de organisatie. In samenspraak met de pvt zijn Selectiecommissie beeldende kunst en cultureel erfgoed in 2013 en 2014 diverse protocollen ontwikkeld. De pvt Arno van Roosmalen (voorzitter) kwam in 2014 vijf maal bijeen met de directeur-bestuurder Mavis Carrilho en adjunct-directeur. Daarbij is over uiteenlopende per- Arnoud Odding soneelskwesties gesproken, zoals de toepassing van het Roy Villevoye zorgverlof, de werkdruk en de arbeidsomstandigheden, Mirjam Westen maar ook over algemene beleidszaken als het bezoek van de visitatiecommissie. Het verslag van de bijeenkomsten Poule van adviseurs werd telkens na afloop aan alle fondsmedewerkers in pvt-nieuwsflitsen rondgestuurd. Voorzitters Hester Alberdingk Thijm In 2014 is in overleg met de personeelsvertegenwoordiging Leon Buskens een externe vertrouwenspersoon aangesteld. Medewer- Ingrid Commandeur kers kunnen bij deze vertrouwenspersoon terecht moch- Ann Demeester ten ze vragen of klachten hebben over de organisatie. Reggy Gunn Ook kan de vertrouwenspersoon de directeur-bestuurder Charlotte Huygens en de meest betrokken leidinggevende ten aanzien van Sabrina Kamstra het beleid op het terrein van ongewenst gedrag gevraagd Monique Mourits en ongevraagd adviseren. Tegelijkertijd werd in 2014 een Ruud Priem klachtencommissie geïntroduceerd, waarin medewerkers Roos van Put van het fonds en een lid van de raad van toezicht zitting hebben. In 2014 is deze commissie niet geraadpleegd en Leden zijn geen klachten ingediend. Wafae Ahalouch el Keriasti Een jaar eerder had het fonds reeds een preventie- Mounira Al Solh medewerker aangewezen (de medewerker interne en Danielle van Ark huishoudelijke dienst), die naast zijn dagelijkse taken Joke Ballintijn verantwoordelijk is voor de uitvoering van een risico-in- Anke Bangma ventarisatie, bijvoorbeeld op het punt van brandveilig- Jasper de Beijer heid. Hij legt knelpunten van de risico-inventarisatie en Emina Beslagic -evaluatie voor aan de directie. Daarnaast adviseert hij Miriam Bestebreurtje de directie over een afgewogen arbeidsomstandigheden- Hugo Bongers beleid. De preventiemedewerker heeft in 2014 boven- Lonnie van Brummelen dien samen met de medewerker automatisering de risi- Laurie Cluitmans coanalyse bedrijfsvoering aangevuld, onder meer op het Michel van Dartel gebied van stroomstoring en ICT. Verder voert hij zo vaak Paul Devens als nodig is maar in ieder geval halfjaarlijks een werkplek Peter van den Doel onderzoek bij de medewerkers. In het kader van het Nickel van Duijvenboden risicobeheer heeft het hoofd financiën in 2014 voor het Frans Ellenbroek Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen

De Bijdrage Meerjarenprogramma’s van onderzoek op voorwaarde dat dit in een Presentatie-instellingen is bestemd voor publieke context gebeurt. presentatie-instellingen met programma’s die bijdragen aan de ontwikkeling van of Bijzonder zijn enkele instellingen die ex- de discussie over hedendaagse beeldende tra inzetten op productie, presentatie en kunst. De bijdrage kan eens per jaar worden onderzoek binnen een specifieke discipline aangevraagd voor een serie van inhoude- of vanuit een maatschappelijk georiënteer- lijk samenhangende activiteiten gericht op de onderzoeksvraag. Bij de Bewaerschole presentatie, experiment, opinie en debat. in Burg-Haamstede wordt een intensief Het gaat om programma’s met een looptijd programma gemaakt over de relatie tussen van maximaal twee jaar. de mens en diens natuurlijke omgeving; If I Het Mondriaan Fonds draagt bij aan pro- Can’t Dance I Don’t Want To Be Part Of Your gramma’s van presentatie-instellingen Revolution onderzoekt de mogelijkheid van omdat ze van vitaal belang zijn voor ontwik- performances; Fotodok in Utrecht bevraagt keling en zichtbaarheid binnen de beeldende grenzen van de documentaire fotografie; de kunstsector. Deze organisaties onder- en de Player in Rotterdam is een internati- scheiden zich door een actuele en flexibele onaal erkende voorloper op het gebied van programmering en een intensieve betrok- geluidskunst. kenheid van kunstenaars. Zowel publiek als meer gevestigde instellingen zijn wegens de Vier van de ondersteunde organisaties doorstroming van interessante kunstenaars ontvingen niet eerder een bijdrage voor hun en concepten gebaat bij hun kwalitatief programma, zes anderen ontvingen in de hoogstaande programma’s. afgelopen jaren geen bijdrage maar werden eerder wel door het fonds ondersteund. In 2014 vroegen 36 presentatie-instellingen Tegelijkertijd constateert het fonds dat voor ruim 5,6 miljoen euro aan. Daarvan is binnen de regeling sprake is van een zeke- bijna tweederde toegekend. De programma’s re institutionalisering: een relatief stabiel die op de meest aansprekende manier vorm circuit van organisaties wordt ondersteund en inhoud geven aan relevante ontwikkelin- en de vernieuwing daarbinnen komt maar gen op het gebied van hedendaagse beel- beperkt tot stand. Daarnaast bestaat een dende kunst in Nederland en de Nederlandse circuit van kleine, vaak zeer persoonsgebon- Cariben werden gehonoreerd. De bijdragen den kunstinitiatieven die een sterke lokale variëren van 30.000 tot 200.000 euro per jaar worteling koppelen aan een experimentele en komen bovenop de bijdrages die in 2013 programmering met een landelijk belang. Het waren toegekend voor programma’s in 2015. Mondriaan Fonds gaat in 2015 de mogelijkhe- In totaal draagt het Mondriaan Fonds daar- den onderzoeken om deze kleine en vaak in mee in 2015 en 2016 bijna 3,8 miljoen euro bij wisselende samenstelling opererende initia- aan 27 presentatie-instellingen. tieven te ondersteunen via een pilotproject.

Veel bijdragen gaan naar instellingen die Aantal aanvragen: 36 een residency-programma koppelen aan Totaal gevraagd bedrag: € 5.635.866 hun presentatiebeleid. Zo vraagt SYB uit Gehonoreerd: 25 Beetsterzwaag aan de kunstenaars niet Toegekend bedrag: € 3.332.401 alleen een eindpresentatie te verzorgen maar ook open ateliers te houden tijdens de werkperiode. Ook Hotel Mariakapel (Hoorn), Ateliers’89 (Aruba) en Project Space 1646 (Den Haag) bieden aan kunstenaars vrijheid Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 51

Lia Gieling Omdat van tweeëntwintig adviseurs de termijn was ver- Florian Göttke streken, vond in 2014 een sollicitatieronde plaats voor de Kees Goudzwaard poule van adviseurs. De selectiecommissie heeft 342 sol- Belinda Hak licitatiebrieven beoordeeld. Met 29 sollicitanten is een Femke Hameetman gesprek gevoerd. De selectiecommissie heeft bij haar Doede Hardeman keuze in de eerste plaats gelet op kwaliteit, deskundigheid Petra Heck en heeft waar mogelijk de voorkeur gegeven aan kandida- Jetske Homan van der Heide ten met een niet-westerse achtergrond. Juul Hondius Van de in 2014 gekozen adviseurs heeft de helft een Stijn Huijts niet-westerse achtergrond. Verder speelden leeftijdsver- David Jablonowski houding en regio een rol. Tot slot is rekening gehouden met Henri Jacobs verschillende disciplines en de verhouding man-vrouw. Ad de Jong Tweeëntwintig adviseurs zijn niet voor herbenoeming voor- Norah Karrouche gedragen omdat ze het einde van de benoemingstermijn Rob Knijn hadden bereikt. Elf adviseurs werden voorgedragen voor Katrin Korffmann herbenoeming van één jaar. Dertien adviseurs zijn voorge- Arno Kramer dragen voor benoeming voor de periode van twee jaar met Karen Lancel mogelijke verlenging van maximaal twee keer een jaar. Lucas Lenglet De adviseurs ondertekenen een protocol, onder meer om Thijs Lijster (de schijn van) belangenverstrengeling te voorkomen. Liane van der Linden Sinds 2014 reflecteren commissies aan het einde van Eelco van der Lingen iedere vergadering op de manier waarop de criteria zijn Hans Looijen toegepast tijdens de vergadering. Dit wordt voorgelegd aan Koert van Mensvoort de directeur-bestuurder. Edzard Mik Shervin Nekuee Niels Post Evelyn Raat Eveline Reeskamp Dick Rijken Hans Rooseboom Tanya Rumpff Marjan Scharloo Lydia Schouten Louise Schouwenberg Jack Segbars Angelique Spaninks Gé-Karel van der Sterren Kiran Sukul Yvonne Twisk Suzanne van de Ven Esther Vossen Martin van Vreden Alex de Vries Rik van Wegen Arend-Jan Weijsters Katja Weitering Luuk Wilmering Eva Wittocx Zahira Zaandam Bijdrage Collectieprogramma’s

Het Mondriaan Fonds draagt bij aan collectieprogramma’s van musea voor moderne kunst en vormgeving. In 2013 kon voor twee jaar (2014 en 2015) worden aangevraagd. De bijdragen variëren van 50.000 tot 300.000 euro. Bij de beoordeling is gelet op de kwaliteit van de collectie- en aankoopplannen, de samenhang tussen het verzamelen het presentatiebeleid, het belang voor en de afstemming met de Collectie Nederland en de relatie tot de eigen collectie.

Musea moeten een eigen aankoopbudget hebben van minimaal 50.000 euro (bijvoorbeeld van gemeente of provincie) en een soepel bruikleenbeleid hanteren. In 2014 is gebleken dat deze voorwaarde voor een aantal musea (te) hoog is gegrepen: als gevolg van bezuinigingen staan aankoopbudgetten bij enkele musea onder druk. Uit overleg met deze instellingen blijkt echter ook dat zij de norm niet aangepast willen. Het fonds handhaaft daarom bij de ronde van 2015 de instapnorm omdat daarmee een substantieel aankoopbudget voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving in museaal Nederland het meest gewaarborgd lijkt.

Sinds 2013 kent het Mondriaan Fonds maximaal 50.000 euro toe aan vier collectieprogramma’s met de meest veelbelovende plannen om collectievorming aan opdrachtgeverschap te verbinden. Deze bijdrage is aanvullend op het budget dat beschikbaar wordt gesteld voor het aankoopprogramma. Het Nederlands Textielmuseum, het Van Abbemuseum, het Centraal Museum en het Groninger Museum werden uitgenodigd om één of meerdere opdrachten aan kunstenaars uit te werken. De musea ontwikkelden bijzondere projecten met respectievelijk Bart Hess, Lidwien van de Ven, Emmeline de Mooij en Joris Laarman die in 2015 geproduceerd en gepresenteerd zullen worden en daarna deel gaan uitmaken van de collecties. Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 53

Kwaliteitszorg veld, de communicatie met de doelgroepen (aanvragers en de burger) en de manieren waarop het fonds de effecten van beleid inventariseert. Alle medewerkers van het fonds Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat de beschik- hebben inbreng geleverd op het stuk: van medewerkers bare middelen op een zorgvuldige en doelmatige manier receptie tot leden van de raad van toezicht. De stukken worden uitgegeven. Het zijn immers publieke middelen. tekst werden afgewisseld met citaten van aanvragers en Bij de beoordeling van aanvragen speelt het advies van de een aantal belanghebbenden, die waren geïnterviewd door onafhankelijke adviseurs een doorslaggevende rol. Zij wor- journalist Edo Dijksterhuis. In haar rapport complimen- den via een openbare oproep geworven. Daarbij is uitdruk- teerde de visitatiecommissie het Mondriaan Fonds met de kelijk geadverteerd buiten de Randstad. zelfevaluatie: ,,Het document geeft een helder beeld van Om de integriteit en het vermijden van (de schijn van) het kwaliteitsbeleid en het zelfbeeld van het fonds. Het belangenverstrengeling binnen de hele organisatie te gehele document ademt de strategische visie om als fonds waarborgen zijn raad van toezicht, bestuur, medewerkers waarde te creëren door kunst en publiek dichter bij elkaar en adviseurs gehouden aan de statuten, het huishoude- te brengen zonder de kwaliteit te verloochenen.” lijk reglement, protocollen (voor raad van toezicht en advi- Het algemene oordeel van de commissie over de zes cul- seurs) en de regelingen van het Mondriaan Fonds, die zijn tuurfondsen is positief: ,,Het beleid dat de zes fondsen te vinden op de website. Nevenfuncties van medewerkers voeren is in lijn met de aan hen opgelegde kaders, zij worden in kaart gebracht en periodiek besproken op wijzi- beoordelen aanvragen en bezwaarschriften zorgvuldig, gingen en mogelijke belangenverstrengeling. Zoals hierbo- werken actief aan kwaliteitsbeleid via evaluaties, betrek- ven beschreven, kent het Mondriaan Fonds een klachten- ken hun stakeholders in toenemende mate bij beleidsont- procedure voor de medewerkers. wikkeling en uitvoering, hun bedrijfsvoering is op orde en Toegekende bijdragen worden, behalve rechtstreeks aan de fondsmedewerkers zijn betrokken en gemotiveerd.” de aanvragers, bekend gemaakt via de website, het jaar- Specifiek over het Mondriaan Fonds schrijft de commissie verslag en nieuwsbrieven. Subsidiebesluiten zijn op grond dat zij onder de indruk is van de visie en beleidskeuzes van van de Algemene Wet Bestuursrecht voor bezwaar vatbaar het Mondriaan Fonds en de uitwerking daarvan in de prak- en kunnen desgewenst ook aan de bestuursrechter ter tijk. De manier waarop het fonds strategisch gebruikmaakt toetsing worden voorgelegd. Daarnaast bestaat de moge- van communicatie vindt de commissie voorbeeldstellend, lijkheid voor aanvragers een klacht in te dienen. net als het gebruik van pilots voor relevante initiatieven De gemiddelde behandeltermijn van aanvragen bedraagt die buiten de reguliere regelingen vallen. Ook de manier zeventig dagen en valt daarmee binnen de norm van drie waarop het fonds werkt aan een samenhangend instru- maanden. Indien nodig, bijvoorbeeld bij een incidentele mentarium voor effectmeting wordt geprezen. Het fonds aankoop, kan het fonds binnen twee weken op basis van straalt volgens de commissie ambitie uit en voert nieuwe een advies besluiten. taken bewonderenswaardig goed en met relatief weinig mankracht uit. De commissie doet ook enkele aanbevelingen, die het Visitatie 2014 Mondriaan Fonds waardeert. In de eerste plaats raadt de visitatiecommissie het fonds In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en aan meer tijd in te ruimen voor reflectie. Deze aanbeve- Wetenschap heeft een commissie van vijf experts onderling komt op een goed moment. Nu het nieuwe beleid van zoek gedaan naar het beleid en de dagelijkse praktijk van het Mondriaan Fonds twee jaar geldt, is het juiste moment de cultuurfondsen, te weten het Fonds voor Cultuurparti- gekomen om kritisch te onderzoeken in hoeverre dit beleid cipatie, het Fonds Podiumkunsten, het Nederlands Film- het beoogde effect heeft. Het Mondriaan Fonds heeft fonds, het Nederlands Letterenfonds, het Stimulerings- daarom eind 2014 alle regelingen afzonderlijk onderzocht: fonds Creatieve Industrie en het Mondriaan Fonds. Deze sluiten de resultaten aan bij de doelen die per regeling visitatiecommissie bestond uit Mijntje Lückerath-Rovers worden gesteld? De resultaten van dit onderzoek zijn te (voorzitter), Giep Hagoort, Ryclef Rienstra, Bruno Verbergt vinden op de linker pagina’s van dit jaarverslag. en Patty Voorsmit. Verder vroeg de directie eind 2014 het bureau De Kafka De visitatiecommissie bezocht eind september 2014 het Brigade een voorstel voor het ontwerp en de begeleiding Mondriaan Fonds. Ter voorbereiding ontving zij een zelfe- van strategische reflectie. Bij die reflectie worden verder valuatie van het Mondriaan Fonds, en daarnaast ook rele- medewerkers en raad van toezicht betrokken. Een voor- vante protocollen en reglementen, subsidiebesluiten, eva- beeld: omdat de visitatiecommissie aanraadt het aantal luaties van externen en verschillende publicaties. vergaderingen met de toezichthouders uit te breiden, is De zelfevaluatie is samengesteld op basis van een voor begin 2015 een extra vergadering met de raad van toezicht alle fondsen vastgesteld protocol. Ter voorbereiding heeft gepland die wordt gewijd aan reflectie op de twee beleids- het Mondriaan Fonds een uitgebreid klanttevredenheids- thema’s skyfinanciering en presentatieplannen. onderzoek laten uitvoeren door onderzoeksbureau Blauw Evaluatie van het huidige beleid is ook de focus van een Research. >pagina 55 aantal zogenaamde koffietafelgesprekken met belangheb- In de zelfevaluatie heeft het fonds een beeld geschetst benden in 2015. De vraag of het beleid van het fonds aan- van de beleidsprioriteiten, de positie van het fonds in het sluit bij de voortdurend veranderende behoeften van het KunstKoop

Met de KunstKoop kunnen particulieren aanvraag indienden. kunst op afbetaling kopen bij meer dan Een adviescommissie heeft op basis van de honderd galeries zonder rente te betalen. kwaliteit van het tentoonstellingsprogramma De kunstkoper sluit met de galeriehouder en de professionaliteit van de galerie een een koopovereenkomst voor een kunstwerk selectie gemaakt. Bij de beoordeling is reke- en voor het aankoopbedrag een lening bij de ning gehouden met de pluriformiteit van het bank. Het Mondriaan Fonds vergoedt de ren- kunstaanbod en met een regionale spreiding te. Het Mondriaan Fonds wil met de Kunst- van de galeries. Koop de particuliere kunstmarkt versterken In 2015 en 2016 kan in 118 galeries en zeven en de verkoop van hedendaagse beeldende nevenvestigingen met de KunstKoop kunst kunst bevorderen. gekocht worden.

Uit een onderzoek naar de hedendaagse Sinds 1997 maakten ongeveer 46.000 kopers kunstmarkt, dat in 2014 werd uitgevoerd gebruik van de KunstKoop en zij kochten in opdracht van de Nederlandse Galerie voor ruim 145 miljoen euro aan kunstwerken. Associatie (NGA) en gefinancierd door het Daarmee is de KunstKoop een substantiële Mondriaan Fonds en het ministerie van aanjager van de particuliere markt voor he- Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, blijkt dendaagse beeldende kunst. Daarnaast be- eenderde van de particuliere kunstkopers tekent deelname aan de KunstKoop voor een minder geld beschikbaar te hebben voor galerie niet alleen dat de klant op maat kan kunstaankopen. De economische recessie worden bediend, ook geldt deelname als een die in 2008 ontstond, is nog steeds voelbaar keurmerk voor kwaliteit en professionaliteit. in de kunstmarkt. Ook in 2014 werden minder KunstKoop contracten afgesloten maar Totaal aankoopbedrag kunstwerken: de daling is minder scherp. De KunstKoop € 5.107.559 genereerde in 2014 nog altijd voor ruim 5 Aantal afgesloten contracten: 1.344 miljoen euro aan aankopen. Totaal leenbedrag: € 4.174.662 Totaalbedrag betaalde rente: € 374.722 Het Mondriaan Fonds spant zich in de Kunst- Koop bekender te maken voor een groter publiek en richt zich daarbij vooral op dertigers en veertigers die hun eerste kunstaankoop doen. Zo werd in 2014 opnieuw samengewerkt met de verkooptentoonstellingen van We Like Art: een particulier initiatief dat zich richt op het promoten van kunst bij een jong publiek. Met RTL4 is een samenwerking aangegaan met het programma ‘My First Home’ voor starters op de woningmarkt en het culturele reisprogramma ‘Mijn Stad’. Voorts is samengewerkt met Amsterdam Art Weekend waarbij speciale galerietours werden georganiseerd voor jonge verzamelaars.

Galeries kunnen eenmaal in de twee jaar een aanvraag indienen voor deelname aan de KunstKoop. In 2014 vond de aanvraagronde 2015-2016 plaats waarvoor 128 galeries een Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 55

veld komt daarnaast aan de orde in de dagelijkse praktijk, en stimuleert deze in hoge mate.” ,,Het Mondriaan Fonds via contact met (potentiële) aanvragers en tijdens de com- maakt het mogelijk voor iedereen om met kunst en cultuur missievergaderingen, maar ook tijdens de overleggen van in aanraking te komen: mede door het Mondriaan Fonds Beeldende Kunst Nederland (BKNL), het overlegorgaan dat vinden kunstenaars een platform en worden kunsten his- het Mondriaan Fonds faciliteert en waaraan acht organisa- torische projecten mogelijk gemaakt. Een onmisbare scha- ties zijn aangesloten. >pagina 43 kel in het helaas versoberende culturele veld in Nederland, Verder zal het aantal bezwaren op aanvragen nauwkeurig waarvoor hulde!” worden gemonitord, zoals de visitatiecommissie aanraadt. Niet-gehonoreerde aanvragers hadden over de hele linie Onder meer tijdens de halfjaarlijkse bijeenkomst met voor- een minder positief beeld van het Mondriaan Fonds dan de zitters van de adviescommissies wordt het onderwerp aanvragers die wel een bijdrage ontvingen. Driekwart van belangenverstrengeling en integriteit bij de beoordeling de totale groep aanvragers vond de procedure begrijpelijk geagendeerd. en wist waar zij terecht kunnen voor vragen. Niet-gehono- Tot slot beveelt de commissie aan met het Stimulerings- reerden verlangden vaker meer inzicht in (duur van) de aan- fonds Creatieve Industrie samen te werken en initiatieven vraagprocedure en in de motivering van de afwijzing. Op op het grensgebied van beeldende kunst en vormgeving deze twee punten werd het fonds voldoende, maar lager zo goed mogelijk gezamenlijk te bedienen. Deze samen- dan op andere punten beoordeeld. werking krijgt onder meer vorm via een gezamenlijke open Inmiddels heeft het Mondriaan Fonds verschillende maat- oproep voor kunstenaars en vormgevers voor projecten regelen genomen om de communicatie over de procedure op het grensvlak van de disciplines die eind 2014 werd en redenen van afwijzingen te optimaliseren, zoals een gedaan. >pagina 25 Daarnaast gaan beide fondsen gezamen- beschrijving van ‘wat er gebeurt met mijn aanvraag’ op de lijk een residency in Zuid Korea verzorgen. >pagina 58 website en in de regelingenzoeker. Daarnaast wordt in de De resultaten van de visitatie werden begin 2015 door correspondentie met individuele aanvragers wier aanvraag de commissie met de minister besproken en vervolgens is afgewezen nu prominent uitgelegd waarom de motive- openbaar gemaakt via de fondsen. Zie de website van het ring niet wordt meegestuurd. De ervaring leerde dat indi- Mondriaan Fonds/Leestafel. viduele aanvragers de motivatie namelijk als kwetsend kunnen ervaren. De motivatie is echter altijd opvraagbaar, hetgeen nu duidelijker wordt aangegeven. Klanttevredenheidsonderzoek In 2015 laat het Mondriaan Fonds een herhalingsonderzoek uitvoeren om te meten of deze aanpassingen inderdaad de Het Mondriaan Fonds laat op regelmatige basis klanttevre- klanttevredenheid hebben vergroot. denheidsonderzoek uitvoeren om te peilen wat aanvragers vinden en om uit de resultaten lessen te trekken. Onder- zoeksbureau Blauw Research voerde in 2014 een klant Cultuurcodes tevredenheidsonderzoek uit onder alle aanvragers die het fonds benaderden in 2013, het eerste jaar van het nieuwe, Het Mondriaan Fonds hecht aan zo groot mogelijke open- geïntegreerde beleid van het huidige Mondriaan Fonds. In heid en transparantie en hanteert diverse codes. Het fonds totaal hebben 333 aanvragers meegewerkt aan het onder- volgt de Governance Code Cultuur volgens het principe zoek; deze respons van 37 procent is hoog, vergeleken met pas toe of leg uit. De code bevat negen principes voor goed andere onderzoeken van dit type. bestuur en goed toezicht. De statuten van het Mondriaan De rapportage bood onder meer inzicht in de tevredenheid Fonds zijn conform de Governance Code Cultuur opgesteld. van de aanvragers over het gevoerde beleid, de medewer- Ook op het gebied van transparantie en verantwoording kers en de (aanvraag-) procedures. Eén jaar na de intro- volgt het Mondriaan Fonds de aanbevelingen uit de code. ductie van een gefuseerd fonds bleek dat aanvragers Het Mondriaan Fonds hanteert behalve de Governance de dienstverlening van hoog niveau vinden. Zelfs onder Code Cultuur tevens de Code Cultuurfondsen. Deze is in niet-gehonoreerde aanvragers had slechts een klein deel 2007 door de zes landelijke publieke cultuurfondsen opge- (16 procent) een negatief beeld. Het Mondriaan Fonds steld en bevat een reeks waarborgen voor de onafhanke- wordt gezien als een partij die klantvriendelijk, aanspreek- lijkheid van handelingen van fondsen. De Code Cultuur- baar en deskundig is; aspecten die aanvragers expliciet fondsen is in 2008 door de minister aan de Tweede Kamer benoemden. Slechts vijf procent van de respondenten gaf gestuurd en wordt door de fondsen gehanteerd onder het aan dat de activiteit zonder een bijdrage van het fonds ook motto pas toe of leg uit. Dit waarborgt transparantie van was gerealiseerd. Dit toont het draagvlak en de noodzaak beleid, zorgvuldige samenstelling van commissies en vervan de publieke investering in beeldende kunst en cultu- mijding van belangenverstrengeling. reel erfgoed. De focus van het fonds op ‘zichtbaarheid’ Zoals de code aanbeveelt, heeft het Mondriaan Fonds een werd goed gewaardeerd. externe vertrouwenspersoon aangesteld. Uit het klanttevredenheidsonderzoek bleek dat zowel aan- Bij de afweging van belangen tussen volledige openheid vragende organisaties als individuen het fonds zien als over de behandeling van bij het fonds ingediende subsidie- betrokken (respectievelijk 75 en 70 procent): ,,Het Mond- aanvragen enerzijds en privacy van individuele aanvragers riaan Fonds staat midden in de culturele werkelijkheid anderzijds wordt in afwijking van de Code Cultuurfond- en heeft een scherp oog voor innovatieve ontwikkelingen sen niet automatisch informatie verstrekt over afgewe- Internationaal Bezoekersprogramma

Met het bezoekersprogramma wil het Haag, TENT in Rotterdam en bij de Vereni- Mondriaan Fonds internationale belangstel- ging Bedrijfscollecties Nederland tijdens ling wekken voor hedendaagse kunst in Ne- de fotografiebeurs UNSEEN in Amsterdam derland en de positie daarvan in het buiten- heeft plaatsgevonden. land versterken. Buitenlandse curatoren en deskundigen krijgen een programma op maat De eerste resultaten van het bezoekerspro- aangeboden, dat aansluit bij hun werkprak- gramma in 2014 zijn al bekend: Miguel Amado tijk en interesses. Een in 2014 uitgevoerd (curator en schrijver) heeft naar aanleiding onderzoek door Gottschalk Cultureel Advies van zijn bezoek beeldend kunstenaars Ni- laat zien dat het programma bijdraagt aan coline van Harskamp en Ahmet Ögüt uitge- een duurzame uitbreiding van het internatio- nodigd voor de tentoonstelling ‘The Rebel nale netwerk van kunstenaars, curatoren en City’ bij ADN platform in Barcelona (Spanje); kunstprofessionals. Negentig procent van de Laurel Ptak (curator en directeur Triangel buitenlandse gasten en circa zeventig pro- New York) heeft beeldend kunstenaar Céline cent van de ‘hosts’ in Nederland onderhoudt Manz en vormgever Ott Metusala uitgeno- na het bezoek nog contacten die waardevol digd voor het project ‘Studio 47’ in New York zijn voor de huidige beroepspraktijk. Voor 75 en Ryan Inouye (curator Sharjah Biennale procent van de bezoekers en vijftig procent 2015) heeft beeldend kunstenaars Babak van de ‘hosts’ leidt het bezoek tot concrete Afrassiabi en Nasrin Tabatabai opgenomen in projecten, ook op lange(re) termijn. Dit resul- de Sharjah Biennale 2015. teert in uitnodigingen voor tentoonstellingen bij gerenommeerde buitenlandse instituten en festivals, publicaties in internationale tijdschriften en een grotere bekendheid met de kwaliteit van Nederlandse kunstenaars, vormgevers en instellingen. Volgens de buitenlandse bezoekers vergroot het bezoekersprogramma hun kennis van de Nederlandse kunstwereld en geeft het inzicht in de kwaliteit van de kunst, kunstenaars, bemiddelaars en instellingen in Nederland. Om- gekeerd brengen de bezoekers nieuwe kennis over kunst uit bekende en relatief onbekende regio’s. Via de diverse presentaties en een lezingenprogramma in Nederland wordt deze kennis breder verspreid.

In 2014 heeft het Mondriaan Fonds 55 bezoekers ontvangen, van wie zeven naar aanleiding van de Oriëntatiereis 2013, acht bezoekers in het kader van het Neder- land-Vlaanderen jaar en zes in het kader van focus Nederland-China. Bezoekers wordt gevraagd tijdens hun periode in Ne- derland een publieke presentatie te geven, wat in 2014 onder meer bij het Stedelijk Museum Amsterdam, het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Den Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 57

zen aanvragen van natuurlijke personen. Deze informatie de regeling in 2013 zijn al ruim vijftig opdrachten verstrekt kan wel worden opgevraagd. Naar aanleiding van het eer- en kunstwerken voor het publiek toegankelijk gemaakt. der genoemde klanttevredenheidsonderzoek, wordt sinds Vanaf het moment dat aanvragen digitaal ingediend kun- 2014 in afwijzingen van individuele aanvragers prominenter nen worden, verzamelt het Mondriaan Fonds digitale data vermeld dat het opvragen van deze motivatie mogelijk is. over de aanvragen. Het gaat vooral om regelings pecifieke, Het Mondriaan Fonds houdt rekening met de Code Cul- maar ook meer algemene data. Per aanvraag worden turele Diversiteit. Zo wordt de selectiecommissie bij effectmetingsvragen door de aanvragers zelf ingevuld. Zij de samenstelling van de adviescommissies specifiek gaan bijvoorbeeld uitgebreid in op de publieke presentatie gevraagd te letten op een afspiegeling van de samenleving. van hun plannen, zodat de kwaliteit en zichtbaarheid van Daarnaast heeft het fonds bij de samenstelling van de de uitvoering effectiever kan worden gemeten. selectiecommissie zelf gezorgd voor de vertegenwoordi- In 2015 zal de bouw van de digitale aanvraagformulieren ging van een cultureel divers perspectief. >pagina 49 worden afgerond en zullen aanvragers ook op digitale wijze hun eindverantwoordingen indienen. Vanaf dat moment kunnen de dataverzamelingen daadwerkelijk met elkaar Effectmeting worden vergeleken, zodat het mogelijk is een inschatting te maken van de effecten van de bijdragen, zoals de spin-offs Het fonds zorgt op verschillende manieren voor monitoring, op het punt van zichtbaarheid en samenwerking. reflectie en effectmeting van zijn bijdragen en activiteiten, Een ander element van de Öfner-methode is het aanstel- met behulp van interne en externe experts. len van speciale commissies die per regeling in kaart brengen of het beoogde doel wordt bereikt. Zo inventariseerde Interne evaluaties de effectmetingcommissie Werkbijdrage Jong Talent in De regelingen worden continu en structureel intern geëvalu- februari van 2014 de 92 bijdragen die in 2012 aan star- eerd, wat inmiddels tot diverse aanpassingen heeft geleid. tende kunstenaars werden versterkt. Dit gebeurde tijdens Aan het eind van iedere vergadering kijken de adviseurs de presentatie van hun werk bij Prospects & Concepts, de terug op de manier waarop de beoordeling is verlopen. Dit jaarlijkse startersexpositie tijdens Art Rotterdam. Deze verslag gaat naar de directie die zo nodig actie onderneemt. commissie, deels bestaande uit adviseurs die destijds de Verder zijn begin 2014 alle regelingen intern door de mede- aanvragen beoordeelden en deels uit nieuwe die niet bij werkers onder de loep genomen. Ook deze evaluatie leidde de aanvraag betrokken waren, concludeerde dat het werk tot een aantal aanpassingen zoals de grootte van advies- van deze kunstenaars van bovengemiddelde kwaliteit is: commissies en het samenvoegen van regelingen voor ,,De commissie kent het predicaat hoge kwaliteit toe op instellingen op het gebied van beeldende kunst en erfgoed. basis van bijvoorbeeld de professionele uitvoering van veel Daarnaast is op basis van deze evaluatie de Werkbijdrage kunstwerken, de onderzoekende houding, de energie die Bewezen Talent gewijzigd. In plaats van een beroepsprak- van de werken afspat, de spanning die veel kunstenaars tijk van minstens acht jaar, kunnen kunstenaars nu aan- oproepen of op basis van de spontaniteit in enkele com- vragen wanneer zij minstens zes jaar een beroepspraktijk posities. Ander werk verwondert, is poëtisch en sensueel. hebben. Reden voor deze aanpassing was dat er een vrij Hoewel de commissie het werk van veel deelnemers jong lange periode zat tussen de mogelijkheid om een Werkbij- noemt, kenschetst zij de groep over het geheel genomen drage Jong Talent aan te vragen (tot vier jaar na het ver- als fris en uitdagend.” laten van de academie) en de mogelijkheid om de Werk- Een tweede commissie effectmeting bezocht in 2014 een bijdrage Bewezen Talent aan te vragen. Bovendien kan de aantal projecten die binnen de Projectinvestering Erfgoed- Werkbijdrage Jong Talent sinds 2013 slechts éénmaal wor- en Beeldende Kunstinstellingen waren aangevraagd. Het den aangevraagd. betrof zowel projecten die waren gehonoreerd als afge- Eind 2014 is per regeling een vergelijkbare interne evalua- wezen zoals tentoonstellingen, herinrichtingen en een tie van alle regelingen uitgevoerd om de effecten van twee festival. Belangrijke vraag was of de aanvankelijk tijdens jaar nieuw beleid in kaart te brengen. De resultaten staan de advisering uitgesproken verwachtingen in de uitein- op de linker pagina’s van dit jaarverslag. delijke presentaties terugkwamen. De commissieleden bevestigden dit vrij consequent positief. Dit betekent dat Öfner-methode de bestaande set criteria goed functioneerde. Niettemin Het Mondriaan Fonds ontwikkelde een toegepast instru- stelde de commissie een aantal principiële vragen aan de mentarium dat het fonds in staat stelt de effecten van het orde, bijvoorbeeld over de kwestie waar de scheidslijn ligt beleid te meten: de Öfner-methode. Uitgangspunt is per tussen regulier beleid van instellingen en projecten met regeling een vergelijking van doel en resultaat mogelijk te een duidelijk uitzonderlijk belang. Dergelijke vragen helpen maken. Dat kan op verschillende manieren. In de eerste het Mondriaan Fonds bij het vormgeven van het beleid. plaats zijn op hoofdlijnen de doelstellingen uit het adden- In 2015 werkt het Mondriaan Fonds aan de professionali- dum dat directeur-bestuurder Birgit Donker schreef bij het sering en de uitbreiding van de Öfner-methode, mede door beleidsplan 2013-2016 SMART meetbaar gemaakt. Zo werd de begeleiding van een expert onderzoeker. Belangrijke een eerste SMART geformuleerd doel alvast ruimschoots uitdaging is het onderzoeken van alternatieve kwalitatieve gehaald: binnen vier jaar zouden minstens zestien grote meetmethodieken om de effecten van de bijdragen in kaart opdrachten moeten zijn gerealiseerd. Sinds het begin van te brengen. Oriëntatiereis 2014

Het Mondriaan Fonds organiseert jaarlijks Deelnemers aan de 2014 reis waren namens een oriëntatiereis voor beeldend kunste- het Mondriaan Fonds: Ksenia Galiaeva naars en bemiddelaars naar buitenlandse (kunstenaar), Rumiko Hagiwara (kunstenaar), regio’s die interessante ontdekkingskansen Juliètte Jongma (directeur Juliètte Jongma bieden. Het doel is kennisvermeerdering, Galerie), Rob Knijn (artistiek directeur visieverbreding en netwerkvorming binnen Heden), Renilde Steeghs (Ambassador for de culturele sector. Uit een door Gottschalk Cultural Co-operation), Wilma Sütö (curator Cultureel Advies uitgevoerd onderzoek hedendaagse beeldende kunst Stedelijk blijkt dat oriëntatiereizen bijdragen aan Museum Schiedam) en Winnie Teschmacher een genuanceerder beeld, het referentie- (directeur De Ketelfactory). Namens BAM kader aanscherpen, alternatieve praktijken namen deel: Lieze Eneman (assistant curator tonen en bewust maken van lokale context CC Strombeek), Lissa Kinnaer (International en cross-culturele samenwerking. In de Relations BAM) en Pieter Vermeulen (Freel- afgelopen vijf jaar zijn in totaal zo’n tachtig ance curator). Voor de DAA agency namen samenwerkingsprojecten tot stand geko- deel: Pernille Albrethsen (editor van het tijd- men. Daarnaast heeft ruim de helft van de schrift Kunstkritikk, freelance schrijver en deelnemers nog samenwerkingsplannen voor curator), Ane Bülow (Danish Agency for Cul- de toekomst. De reis is voor deelnemers vaak ture) en Julie Horne Møller (curator Horsens het begin van een dialoog met vervolgens Art Museum). Pro Helvetia koos voor Julie langdurige relaties. Door middel van een blog Enckell (directeur Musée Vevey) en Nicola wordt kennis en visie van de deelnemers Ruffo (journalist en freelance curator). Op overgedragen aan vakgenoten en publiek. eigen kosten ging Annette Schönholzer (Director of New Initiatives Art Basel) mee. Het reisdoel in 2014 was Zuid-Korea (Seoul en Gwangju) en Japan (Setouchi eilanden, Tokyo, Yokohama en Maebashi). De achttien deelnemers kregen in iedere stad een overzicht van de belangrijkste spelers op het gebied van de hedendaagse beeldende kunst en maakten kennis met de mogelijkheden van uitwisseling. Het programma was in samenwerking met internationale experts, lokale adviseurs en de Nederlandse ambassade samengesteld. De zes deelnemers uit Nederland werden na een open oproep door het Mondriaan Fonds geselecteerd op basis van hun motivatie. Behalve Nederland namen in 2014 ook het Vlaamse BAM, The Danish Arts Agency (DAA) en het Zwitserse Pro Helvetia deel. Daarnaast is tijdens de reis door het fonds onderzoek gedaan naar de verschillende mogelijkheden voor een residency als onderdeel van het atelierpro- gramma van het Mondriaan Fonds. Hieruit kwam een residency bij het MCCA (Korea) voort. Begin 2015 ging de eerste kunstenaar daar naar toe. Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 59

Externe evaluaties voerd op basis van bureauonderzoek, een e-mail enquête In 2014 werden verschillende externe onderzoeken en eva- en interviews onder de deelnemers. In de onderzochte luaties uitgevoerd: periode brachten 150 internationale kunstprofessionals uit vijftig landen een bezoek aan Nederland, van directeuren Regeling Veiligheidszorg van biënnales tot critici en curatoren. Deze bezoeken heb- Onderzoeksbureau Panteia voerde een evaluatie uit van ben ruim driehonderd concrete projecten tot gevolg gehad. de Regeling Veiligheidszorg Niet-rijksmusea, die het Daarnaast namen 84 professionals aan de oriëntatie Mondriaan Fonds in de periode 2011-2013 uitvoerde. Met reizen deel. Ruim zestig procent van die deelnemers rea- deze regeling stimuleerde het fonds het opstellen van liseert naar aanleiding van de reizen concrete resultaten: integrale veiligheidsplannen in erfgoedinstellingen en het zo’n tachtig samenwerkingsprojecten. Gegeven de rela- functioneren van regionale veiligheidsnetwerken. Op ver- tief onbekende, nieuw te ontginnen regio’s is dat een aan- zoek van het ministerie werd daarbij bijzondere aandacht zienlijke score. Meest voorkomende resultaten zijn ten- besteed aan de ondersteuning van veiligheidszorg in ker- toonstellingen en projecten met zowel de doellanden als ken in Nederland en van cultureel erfgoed in de Neder- reisgenoten. Interessant is bovendien de blog waarop de landse Cariben. bezochte landen, locaties en deelnemers staan vermeld. De hoofdconclusie van Panteia was dat de regeling Veilig- De statistieken laten zien dat de blog met 68.000 views heidszorg in erfgoedinstellingen 2011-2013 succesvol was. uit meer dan negentig landen over de hele wereld gebruikt In totaal is de veiligheidszorg bij 150 erfgoedinstellingen wordt als bron van informatie over beeldende kunst in de verbeterd, waarvan zo’n 116 uit de specifieke doelgroepen. bezochte gebieden. Panteia concludeerde dat de behoefte voor de regeling nog Gottschalk Cultureel Advies concludeerde dat het bezoe- steeds groot was en beval aan de regeling voort te zetten. kersprogramma een blijvend positief effect heeft op de Daarnaast concludeerde Panteia dat aandacht voor veilig- kennis van de Nederlandse kunstwereld, de netwerken heidszorg per definitie geen eenmalige aangelegenheid is. en de internationale uitwisseling van kunst en ideeën. De Veranderde situaties zoals verhuizingen, verbouwingen of oriëntatiereizen dragen bij aan een genuanceerder beeld, een plotselinge toename van bronsroof kunnen een nieuwe scherpen het referentiekader, tonen alternatieve (kunst) risicoanalyse rechtvaardigen. Aandacht voor veiligheids- praktijken en maken bewust van lokale context en cross zorg bevordert bovendien de onderlinge samenwerking culturele samenwerking. tussen musea en de uitwisseling van collecties. Voor een Gottschalk Cultureel Advies deed ook een aantal aan- soepele collectie-uitwisseling is de veiligheid van lenende bevelingen. Zo zou het fonds nog meer aandacht kunnen en ontvangende instelling essentieel. besteden aan de zichtbaarheid van de twee programma’s. Op basis van het rapport heeft het ministerie in 2014 Gottschalk benadrukte het belang van de publiekspresen- besloten de Bijdrage Veiligheidszorg te verlengen. >pagina 44 taties, debatten en discursieve programma’s die rond de programma’s worden georganiseerd. >pagina 56 en 58 Beurzen Praktijkverdieping Onderzoeksbureau Panteia rondde in 2014 een onderzoek Bijdrage Opdrachtgeverschap af naar de verdeling van de Beurzen Praktijkverdieping Eind 2014 evalueerde onderzoeker Sandra Trienekens onder de Postacademische Instellingen (Rijksakademie, De (Urban Paradoxes) de Bijdrage Opdrachtgeverschap. De Ateliers, Jan van Eyck Academie, Sundaymorning@EKWC). regeling werd in 2013 geïntroduceerd voor publiek-private Dit was reeds aangekondigd in 2012, toen het Mondriaan opdrachtgevers die openbaar toegankelijke kunstprojecten Fonds beurzen reserveerde voor twee jaar. Panteia con- willen realiseren. Uit de eerste onderzoeksresultaten bleek cludeerde dat de regeling in grote lijnen goed functioneert. dat alle onderzochte aanvragen nieuwe, betekenisvolle Een belangrijke indicator is dat kunstenaars zelf aange- werken hebben opgeleverd die permanent of voor langere ven tevreden te zijn over de kwaliteit van de opleiding. De tijd worden getoond. De projecten en samenwerkingsver- postacademische instellingen leveren ‘waar voor hun geld’. banden werden door alle betrokkenen overwegend positief De geleverde inzet en daarbij behorende kosten lijken over- geëvalueerd. In meer dan de helft van de opdrachten werd een te komen met de verwachtingen van kunstenaars en de het ontstane werk aangekocht. Trienekens beval aan te gemaakte inschatting van de hoogte van de beurzen. Ook letten op een grotere diversiteit onder type aanvragers en zijn er ten opzichte van een vergelijkbare postacademische raadde aan de regeling bij particuliere en andere niet-pu- instelling in het buitenland, zoals HISK in Gent, geen opval- blieke opdrachtgevers nog gerichter onder de aandacht te lende verschillen te constateren. Mede op basis van deze brengen. >pagina 22 evaluatie is besloten de verdeling van aantal plekken per postacademische instelling enigszins variabel te maken. Onderzoek Honoraria Kunstenaars >pagina 14 Om zicht te krijgen op de praktijk van kunstenaarshono- raria in Nederland is in opdracht van Beeldende Kunst Oriëntatiereis en Internationaal Bezoekersprogramma Nederland (BKNL) onderzoek gedaan onder kunstinstel- 2009-2013 lingen (musea en presentatie-instellingen) en beeldend Gottschalk Cultureel Advies voerde een evaluatie uit naar kunstenaars naar honoraria voor kunstenaars bij tentoon- de effecten van het bezoekersprogramma en de oriëntatie- stellingen zonder verkoopdoel. Daarmee is een eerste reis over de periode 2009-2013. Het onderzoek werd uitge- informatieve inventarisatie van de Nederlandse praktijk Nederlandse inzending Biënnale van Venetië

Het Nederlands paviljoen van de Biënnale zijn werk over de relatie tussen cultuur en van Venetië fungeert elke twee jaar als een natuur wordt met de jaren steeds relevanter belangrijk podium dat bijdraagt aan de in- en actueler. Het Rietveldpaviljoen zal onder ternationale uitstraling van kunst uit Neder- meer worden gevuld met nieuw werk dat de land. Het maakt de productie van nieuw en vries gaat maken op verlaten en overwoeker- actueel werk mogelijk en het stelt relevante de eilanden in de Venetiaanse lagune. onderwerpen in de kunst en de samenleving aan de orde. Het Mondriaan Fonds is ver- De Biënnale vindt plaats van 9 mei tot 22 antwoordelijk voor de Nederlandse inzen- november 2015. ding en deed voor de editie in 2015 voor de tweede keer een open oproep aan curatoren; 56 curatoren dienden een plan in: zowel freelance curatoren als verschillende musea en presentatie-instellingen. Er werden meer solo- dan dubbel- of groepspresentaties voorgesteld.

Een jury bestaande uit Hester Alberdingk Thijm (directeur AkzoNobel Art Foundati- on), Saskia Bos (dean Cooper Union for the Advancement of Science and Art), Aernout Mik (beeldend kunstenaar), Martijn van Nieuwenhuyzen (curator Stedelijk Museum Amsterdam) en voorzitter Birgit Donker, selecteerde vijf plannen voor de shortlist. Dit waren de plannen van: Roel Arkesteijn met Ellen Gallagher; Frédérique Bergholtz met Yael Davids, Wendelien van Oldenborgh en anderen; Cees de Boer en Colin Huizing met herman de vries; Xander Karskens met Erik van Lieshout; Hripsime Visser en Bart Rutten met Rineke Dijkstra. De jury was onder de indruk van de plannen die een rijk geschakeerd beeld tonen van de vitaliteit, actualiteit en diversiteit van de beeldende kunst in Nederland. De geselecteerde curatoren kregen vervolgens de kans om hun plannen samen met de kunstenaars verder uit te werken en aan de jury te presenteren.

De presentatie ‘to be all ways to be’ van beeldend kunstenaar herman de vries (1931) en de curatoren Colin Huizing en Cees de Boer werd gekozen als Nederlandse inzending wegens de kwaliteit van de kunstenaar en zijn oeuvre en de relevantie van het voorstel. Het voorstel is meer dan een hommage aan een gelauwerd kunstenaar: Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 61

verkregen. Onder honorarium wordt verstaan: vergoeding veld. Vaak bieden de initiatieven aandacht aan jonge prak- voor werk ten behoeve van een tentoonstelling, los van tijken, niet alleen in leeftijd maar ook in de zin van ‘nieuwe een (on)kostenvergoeding. Het onderzoek werd uitgevoerd stromingen’ of vergeten kunstenaars. Artistieke ontwikke- door bureau APE op basis van interviews onder musea, lingen die binnen institutionele settings niet of minder aan presentatie-instellingen en beeldend kunstenaars en een de orde komen, krijgen hier aandacht. Het is hier dat veel web-enquête onder kunstenaars. Het onderzoek is extra kunstenaars voor het eerst een tentoonstelling maken en urgent door de bezuinigingen. Musea en andere opdracht- een publiek ontmoeten. De kunstinitiatieven vervullen zo gevers hebben minder geld te besteden, maar van kunste- een cruciale rol in het bemiddelen, het bieden van een net- naars wordt verwacht dat ze als cultureel ondernemer op werk en de contacten met publiek. eigen benen staan. Op basis van de analyse en aanbevelingen uit het onder- Uit het onderzoek bleek dat driekwart van de geënquê- zoek van Lauwaert heeft het Mondriaan Fonds besloten teerde beeldend kunstenaars bij tentoonstellingen afspra- in 2015 bij wijze van pilot een open oproep te doen voor de ken maakt over enige vorm van betaling. Dit kan een kunstinitiatieven. Kunstinitiatieven kunnen een flexibel honorarium betreffen of een onkostenvergoeding voor inzetbaar bedrag van 10.000 euro aanvragen. bijvoorbeeld transport- of verzekeringskosten. In twee derde van de gevallen is geen sprake van een honorarium. Als er wel een honorarium wordt geboden ligt dat meestal tussen de 150 en 3.500 euro; variërend van een honorarium voor één tentoongesteld werk in een groepsexpositie tot een bedrag voor een solotentoonstelling. In het rapport benoemden kunstenaars en musea ook vormen van niet-financiële honorering, zoals zichtbaarheid en professionele ontwikkeling. Vooral grotere bekendheid kan leiden tot nieuwe inkomstenbronnen. Eén op de tien kunstenaars zei hier financieel baat bij te hebben. Er bestaat in Neder- land geen honoreringsrichtlijn of model met een nationale werking. Ieder museum en iedere presentatie-instelling hanteert een eigen honoreringsbeleid. Uit het onderzoek bleek dat zowel musea en presentatie- instellingen als beeldend kunstenaars bereid zijn tot betere afspraken en onderlinge afstemming over honorering te komen. Meer dan de helft van de onderzochte musea en presentatie-instellingen gaf aan mee te willen werken aan een pilot hierover. Behalve een inventarisatie van de Nederlandse praktijk schetste het rapport een historisch perspectief en gaf het een beeld van modellen uit het buitenland voor honorering en vergoeding van kunstenaars. In 2015 zal Beeldende Kunst Nederland een vervolg geven aan het onderzoek door mogelijke vormen van honorering via een aantal pilots te onderzoeken.

Onderzoek naar kunstinitiatieven Medio 2014 voerde publicist en curator Maaike Lauwaert een veldonderzoek uit naar de rol en positie van de kleinere kunstruimtes en kunstenaarsinitiatieven in Nederland. Aanleiding voor het onderzoek waren signalen uit het veld dat interessante instellingen buiten de huidige mogelijkheden van de meerjaren-programmeringen vielen. >pagina 25 Het onderzoek karakteriseerde de hybride praktijk van een zeer heterogene groep aan organisaties, instellingen, samenwerkingsverbanden, collectieven, al dan niet met tijdelijke of nomadische werkvormen. De gehanteerde ver- zamelterm voor deze groep is ‘kunstinitiatieven’. Lauwaert concludeerde dat de kunstinitiatieven vaak buiten het institutionele kader opereren, maar desalniet temin een belangrijk deel uitmaken van de professionele kunstwereld. Ze vormen met name voor kunstenaars een belangrijke schakel tussen academie en het professionele Prix de Rome

De Prix de Rome is de oudste en belang- de stad voelbaar wordt. De pittige com- rijkste prijs in Nederland voor architecten petitie resulteerde volgens de jury in een en beeldend kunstenaars onder de veertig onverwacht hoog niveau van de ingezonden jaar. De geschiedenis van de prijs gaat terug plannen. Dit bevestigt dat de Prix de Rome tot 1808 toen Lodewijk Napoleon de Prix de een platform biedt aan kritische reflectie op Rome in Nederland introduceerde ter bevor- de huidige samenleving en ruimte creëert om dering van de kunsten. Het doel van de prijs te speculeren hoe de woon- en leefomgeving is getalenteerde architecten en beeldend eruit kan komen te zien. kunstenaars te traceren en hen te stimuleren zich verder te ontwikkelen en hun zichtbaar- De prijs werd op 15 oktober door minis- heid te vergroten. ter Bussemaker uitgereikt aan Donna Sinds 2013 wordt de prijs georganiseerd en van Milligen Bielke voor het ontwerpplan gefinancierd door het Mondriaan Fonds. 2014 ‘Cabinet of Curiosities’; een radicale en stond vooral in het teken van de Prix de Rome poëtische ingreep waarbij zij verschillende Architectuur, waarbij het fonds. geadviseerd iconische bouwwerken in individuele con- is door het Stimuleringsfonds Creatieve tainers zet, met spannende nieuwe publieke Industrie en Het Nieuwe Instituut. Eind 2013 tussenruimten tot gevolg. De uitreiking vond werden 32 scouts benoemd om kandidaten plaats in Het Nieuwe Instituut waar tegelij- voor te dragen. Ook derden konden architec- kertijd een tentoonstelling van alle inzen- ten voordragen aan de scouts. Na kritiek van dingen opende die tot 15 februari 2015 te onder anderen oud-winnaars is de procedure zien was. Bij de prijs hoort een geldbedrag verruimd en kregen derden en architecten van 40.000 euro en een werkperiode bij de zelf de mogelijkheid voordrachten recht- American Academy in Rome. streeks bij de jury in te dienen. Uiteindelijk werden 57 voordrachten gedaan. Falke Pisano, de Prix de Rome winnaar van 2013, was de eerste die gebruik kon maken Een internationale jury onder voorzitterschap van de reis naar Rome. Tijdens een werk- van Birgit Donker met Adriaan Geuze (win- periode in het najaar van 2014 kwam zij in naar Prix de Rome 1990, landschapsarchi- contact met een Amerikaanse wetenschap- tect), William Lim (architect en kunstenaar), per wiens onderzoek raakvlakken heeft met Ellen van Loon (architect), Saskia van Stein haar eigen werk. Dit zal resulteren in nieuw (artistiek directeur en curator Bureau Europa) werk, onder andere voor een tentoonstelling en Cathelijne Nuijsink (criticus, schrijver bij de Redcat Gallery in Los Angeles. Pisano architectuur en design) koos uit deze long vertelde hierover tijdens een symposium dat list een shortlist van negen kandidaten. Dit het Mondriaan Fonds eind 2014 organiseerde waren: Steven Delva, Anne Holtrop, Florian in samenwerking met het Koninklijk Neder- Idenburg, Marieke Kums, Kees Lokman, lands Instituut in Rome en de Nederlandse Donna van Milligen Bielke, Jasper Nijveldt, ambassade. Donna van Milligen Bielke sprak Tim Prins en XML. Gezien de diversiteit in daar over haar inzending voor de Prix de discipline en werkervaring besloot de jury het Rome architectuur en haar plannen voor de aantal kandidaten voor de shortlist met vijf werkperiode die eind maart 2015 begint. te verruimen. Eén van de kandidaten besloot zich vervolgens terug te trekken. In 2014 is een evaluatie uitgezet over de De genomineerden hebben zich gedurende procedure bij de Prix de Rome Architectuur. een werkperiode van drie maanden gebo- Deze evaluatie, uitgevoerd door de Vlaamse gen over een door de jury geformuleerde architectuurcriticus Christophe van Gerre- opdracht: maak van de gefragmenteerde wey, zal in het voorjaar van 2015 gereed zijn. Rotterdamse Hoogstraat een levendige stadsstraat en zorg dat de historie van Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 63

Financiën ten en tekent ze af. Bankafschriften worden door het hoofd financiën en door de directeur-bestuurder op juistheid en opvolgendheid gecontroleerd en afgetekend. De zorgvul- Exploitatieresultaat digheid van de betaalprocedure werd uitdrukkelijk gecom- plimenteerd in het rapport van de visitatiecommissie van Activiteitenlasten de cultuurfondsen. Het bedrag aan verleende bijdragen in het verslagjaar is 23.493.405 euro. De overige activiteiten zoals de Prix de Binnen het Mondriaan Fonds heeft een aantal mede Rome en Prospects & Concepts bedragen 2.911.723 euro. werkers budgetverantwoordelijkheid ten aanzien van spe- Dit maakt over 2014 de totale activiteitenlasten cifieke budgetten. Zij controleren alle uitgaven binnen 26.405.128 euro. dit budget, autoriseren toekenningen in de database en tekenen facturen af. De totaalprognose wordt in principe Beheerlasten wekelijks binnen het directieoverleg (directeur-bestuur- In 2014 is 2.036.432 euro aan beheerlasten besteed. De der, adjunct-directeur, hoofd financiën en de bestuurs beheerlasten zijn 7,0 procent van de door het ministerie secretaris) besproken. Bij de raad van toezichtvergaderin- van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in 2014 verstrekte gen wordt de actuele prognose toegelicht. subsidie. In het kader van het risicobeheer heeft het hoofd finan- ciën in 2014 voor het tweede achtereenvolgende jaar een risico-inventarisatie uitgevoerd. Hierbij is gekeken Financiële positie naar de optimale informatie op de diverse niveaus en de risico’s op omissies. Daar waar nodig zijn maatregelen Het eigen vermogen bedraagt per 31 december 2014 getroffen. De risico-inventarisatie is met de verschillende 20.578.378 euro, bestaande uit: hoofden besproken. Algemene reserve € 2.788.249 Bestemmingsreserve € 14.775.287 Bestemmingsfonds OCW € 3.014.842

Taakstelling apparaatskosten

In de brief 349694 d.d. 5 december 2011 heeft het ministerie aangekondigd de subsidie aan het Mondriaan Fonds per 1 januari 2013 te verlagen met de zogeheten zbo-korting. 2013 € 186.234 2014 € 409.847 2015 € 549.109 2016 € 575.242 Deze korting is zoals opgedragen aan het Mondriaan Fonds in begroting en beleidsplan verwerkt. In 2013 en 2014 hebben de beheerlasten het daarvoor gere- serveerde budget uit die begroting niet overschreden.

Financiële kwaliteitszorg

De administratieve organisatie en interne beheersing van het Mondriaan Fonds is gebaseerd op functiescheiding. Binnen de database voor de verwerking van de aanvragen hebben medewerkers rollen met specifieke permissies. Slechts de taak die bij de rol hoort, kan door de medewerker uitgevoerd worden. Een aanvraag wordt minimaal door zeven rollen binnen de database geautoriseerd. Ten aanzien van betalingen wordt altijd het zes-ogen systeem gehanteerd. Een medewerker financiën zet de betalingen klaar, waarna deze betalingen alleen met twee separate autorisaties van het management (directeur-bestuurder, adjunct-directeur, hoofd financiën of de coördinator projectbijdragen) verstuurd kunnen worden. De directeur-bestuurder controleert altijd de betaallijs-

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014 65

Continuïteit van het beleid

2014 was het tweede jaar van de huidige beleidsplan periode, waarin meer ervaring is opgedaan met de uitvoering van de regelingen. Bovendien werden nieuwe (tijdelijke) regelingen aan het pakket van het fonds toegevoegd.

Nu de eerste twee van in totaal vier jaar van deze beleids- cyclus zijn voltooid, heeft het Mondriaan Fonds eind 2014 inzichtelijk gemaakt welke middelen tijdelijk aan het budget zijn toegevoegd. Door duidelijk te maken welke middelen tijdelijk aan het budget zijn toegevoegd en welke middelen nog uit de reserve van de vorige beleidsplanperiode stammen, is op te maken in hoeverre bij gelijkblijvend budget de mogelijkheden van het fonds na 2016 slinken.

regulier budget tijdelijk budget* 2013-2016 26,4 miljoen 93,8 miljoen

Totaal

Alle bedragen excl beheerlasten *Uit bestemmingsreserve, bestemmingsfonds OCW of direct van OCW

De infographic laat zien hoe het reguliere budget van het fonds van 93,8 miljoen euro voor vier jaar werd aangevuld met een tijdelijk budget van 26,6 miljoen euro. Het gaat daarbij om middelen die door het ministerie tijdelijk zijn toegevoegd aan het reguliere budget, maar ook om middelen uit het bestemmingsfonds of uit de bestemmingsreser- ves. Deze middelen kunnen dus na 2016 niet meer worden toegekend. Het betreft bijvoorbeeld tijdelijke middelen voor talentontwikkeling (1,4 miljoen euro), tijdelijk budget voor incidentele aankopen van 6,2 miljoen euro of 7,2 miljoen euro voor de tijdelijke regeling samenwerking musea.

Voor de werkzaamheden en activiteiten van het Mondriaan Fonds op de langere termijn geldt voorts, dat in het voorjaar van 2015 wordt gestart met gesprekken met stakeholders en samenwerkingspartners, ter voorbereiding op het Beleidsplan 2017-2020 dat het fonds in 2016 aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zal aanbieden.

Het Mondriaan Fonds zal het komend jaar de ingeslagen weg voortzetten; de dynamiek en vernieuwing in het veld Meer weten over jaarcijfers en alle projecten en van beeldende kunst en erfgoed op de voet blijven volgen activiteiten die in 2014 een bijdrage hebben ontvangen? en zich manifesteren als een toekomstgericht fonds. Zie de website Mondriaan Fonds/Leestafel/Jaarverslagen Colofon

Tekst: Mondriaan Fonds Interviews beeldkatern: Edo Dijksterhuis Ontwerp: 75B © Mondriaan Fonds, maart 2015

Het Mondriaan Fonds heeft getracht aan alle auteursrechtelijke verplichtingen te voldoen. Voor zover iemand echter meent alsnog rechthebbende te zijn, kan deze zich tot het Mondriaan Fonds wenden.

Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam t 020 523 15 23 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds Uitgelicht

Charl Landvreugd – tijd voor experiment en nieuw werk

‘Door de relatieve rust die de werkbijdrage met zich mee- brengt, heb ik meer tijd kunnen besteden aan het bepalen van mijn positie ten opzichte van instituten, lokaal en internationaal. Ik heb bovendien meer experimenteel werk kunnen maken dat zich richt op onderzoek in plaats van commerciële haalbaarheid. Zoals ‘Movt nr 7’, waarin sculptuur, video, literatuur, ritueel en performance worden gecombineerd. Deelname aan Dak’Art was doorslaggevend voor het afronden van ‘Atlantic Transformerz’ en het werk ‘Virginité’ is voor het eerst internationaal tentoongesteld.’

Charl Landvreugd (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Werkbijdrage Jong Talent op mondriaanfonds.nl Charl Landvreugd, movt Destination 6: nr. inner space, video-installatie. 2013, Foto: Aad Hoogendoorn

Uitgelicht

Jonathan van Doornum en mentor Jennifer Tee

‘Ik worstelde met de vertaling van onderzoek naar beeld. Door kritische vragen te stellen en mee te lezen met mijn teksten, heeft Jennifer Tee me geleerd meer vrijheid in mijn werk te zoeken. In een vroeg stadium hebben we mijn presentatie bij de startersexpositie Prospects & Concepts besproken zodat ik er het maximale uit kon halen. Ook heeft ze een presentatie bij PAKT voor me geregeld. Maar de belangrijkste les was dat je nooit op je lauweren moet rusten, altijd een stap vooruit moet kijken.’

Mentee Jonathan van Doornum (beeldend kunstenaar)

‘Het contact met Jonathan van Doornum was meteen goed, dat maakte het makkelijk om hem verder te helpen. Inhoudelijk ging dat over andere invalshoeken zoeken in zijn werk, praktisch over het meedraaien in de kunstwereld. Na zijn startstipendium vond hij het moeilijk tentoonstellingen te krijgen, connecties te maken. Ik heb hem verteld dat deze processen nu eenmaal tijd kosten, dat hij een netwerk moet opzoeken door bijvoorbeeld andere residenties te doen of tijdelijk ergens anders te gaan wonen. Ik heb hem een beetje losser gemaakt, open voor grotere stappen.’

Mentor Jennifer Tee (beeldend kunstenaar)

Een overzicht van mentoren en mentees op mondriaanfonds.nl Prospects & Concepts Met 2015. o.a. sculptuur van Jonathan van Doornum. Foto: Mark Niedermann

Uitgelicht

Esther Kokmeijer – nieuw werk en onderzoek

‘Tijdens de residency, die ik in 2014 via het Mondriaan Fonds kon doen in Beijing, hield ik me bezig met weermodificatie, met name het maken van regen. Het is onderdeel van een drieluik over de interactie tussen mens en natuur waarin de drie verschijningsvormen van water centraal staan. Voor dit project ben ik in januari 2015 naar Antarctica geweest. Een verblijf op de Zandmotor aan de Zuid-Hollandse kust volgt. Een deel van mijn onderzoek toon ik in maart in Park Tilburg, het geheel hopelijk ergens in 2016/17.’

Esther Kokmeijer (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Werkbijdrage Bewezen Talent op mondriaanfonds.nl Esther Kokmeijer, Cloud Seeding raketten van de China Meteorological Administration (CMA) Beijing. weerbeheersing van Onderdeel van onderzoek en documentatie

Uitgelicht

Conservator Christiane Berndes – een studieperiode in het buitenland

‘Normaliter zijn bezoekjes aan buitenlandse instellingen kort en doelgericht. Ik heb nu langere tijd achter de schermen kunnen kijken bij drie verschillende instellingen. Hoe zien ze hun functie? Welke prioriteiten stellen ze? Hoe reageren ze op veranderingen in de hedendaagse kunst? Door de reizen kijk ik niet alleen genuanceerder naar buitenlandse instellingen, maar ook anders naar het functioneren van het Van Abbemuseum – meer met een buitenstaandersblik. Dat is van grote waarde als je nadenkt over de toekomst van het museum in onze snel veranderende samenleving.’

Christiane Berndes (conservator collectie Van Abbemuseum)

Meer toekenningen Talentontwikkeling in Internationale Context op mondriaanfonds.nl SALT, Istanbul SALT,

Uitgelicht

Yasser Ballemans – experimenten met materiaal

‘Tijdens mijn verblijf in het Sundaymorning@EKWC heb ik voor het eerst gewerkt met gekleurd glazuur. Ik heb kennis gemaakt met een methode om glazuur te spuiten zodat het in de lucht opdroogt en puur pigment lijkt. In je atelier ben je snel maanden aan het experimenteren; in het EKWC zijn de testen in één of twee keer goed. Daarom kon ik het aanbod van een tentoonstelling in Kasteel het Nijenhuis aannemen – mijn eerste museale solo, een belangrijke stap in mijn carrière.’

Yasser Ballemans (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Beurzen Praktijkverdieping op mondriaanfonds.nl Yasser Ballemans, Weapons of Choice, 2014, keramiek 2014, Choice, of Weapons Ballemans, Yasser

Uitgelicht

Nanda Janssen – uitbreiden kennis over de Franse kunstwereld

‘Op mijn speciale blog voor Atelier Holsboer plaatste ik eerst vooral tentoonstellingsrecensies. Nu pak ik grotere, thema tische onderwerpen aan: de opbloeiende schilderkunst in Frankrijk bijvoorbeeld. Ik publiceer voor het eerst in het Engels. Daarmee hoop ik een groter publiek te bereiken en ik kan de teksten aanbieden bij Art Forum of Frieze. Tevens werk ik ideeën uit voor tentoonstellingen. ‘Material World’ dat ik bij Nest heb gecureerd, zou ik graag hierheen brengen. Om dat soort plannen bij Parijse instellingen te pitchen moet je de tijd hebben om contacten te leggen.’

Nanda Janssen (curator)

Meer toekenningen Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers op mondriaanfonds.nl Blog ‘Atelier Holsboer - Contemporary Art in Paris’ door Nanda Janssen

Uitgelicht

Paloma Polo – nieuw werk op basis van onderzoek naar grondbezit in Filipijnen

‘In de Filipijnen onderzoek ik de ongelijkheid in landbezit. Drie boeken zijn nu in de maak, net als een experimenteel educatief programma, dat ik opzet in samenwerking met de Indiase filo- soof Radha D’Souza. De film die ik met steun van het Mondriaan Fonds heb kunnen maken is bijna af, maar ik werk ook aan twee nieuwe films. Een deel van mijn onderzoeksresultaten heb ik in december 2014 laten zien in Napels, een tweede deel volgt in september 2015 in Madrid, het slot is te zien in Nederland.’

Paloma Polo (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Projectinvestering Kunstenaar op mondriaanfonds.nl Paloma Polo, The Event, HD video 2014, 17’30’’ HD,

Uitgelicht

Eric Kluitenberg – voorbereiding van een anthologie over tactische media

‘De geplande anthologie markeert een belangrijk punt in de geschiedenis van ‘tactical media’: de Next 5 Minutes festivals die tussen 1993 en 2003 plaatsvonden in Amsterdam en die een hernieuwde actualiteit gekregen hebben. Zonder uitge- kristalliseerd plan kun je als onafhankelijke partij echter op weinig plekken terecht voor ondersteuning. Door de bijdrage van het Mondriaan Fonds hebben we veel meer tijd in het project kunnen stoppen. Ons voorstel is een paar keer herschreven en verbeterd. Inmiddels hebben we een contract met MIT Press en staan er tentoonstellingen gepland in Amsterdam, Liverpool en Londen rondom het verschijnen van het boek in 2016.’

Eric Kluitenberg (auteur, organisator en theoreticus op het gebied van cultuur, media en technologie)

Meer toekenningen Projectinvestering Bemiddelaar op mondriaanfonds.nl Eric Kluitenberg, Midia Ninja’s, Brazilië, 2013

Uitgelicht

Pauluskerk – kerk als opdrachtgever voor kunst

‘Dominee Dick Couvée wilde iets doen met kunst omdat kunst mensen in staat stelt elkaars leefwerelden te zien en met elkaar in contact te komen. Via het CBK Rotterdam kwamen we terecht bij Marieke van der Lippe, die ‘Mystiek en Verzet’ ontwikkelde. De kosten voor dit project waren echter te hoog voor ons, die konden we niet verantwoorden. Dat een kunstfonds het nu financiert is ethisch beter uit te leggen. Het feit dat wij als opdrachtgever te boek staan, houdt de verhoudingen ook helder.’

Giselle Vegter (programmacoördinator Pauluskerk in Rotterdam)

Meer toekenningen Bijdrage Opdrachtgeverschap op mondriaanfonds.nl Beeldend kunstenaar Marieke van der Lippe in gesprek met bezoeker van de Pauluskerk in Rotterdam

Uitgelicht

Michiel Voet en Don’t Hit Mama – een langdurige samenwerking

‘Ik werk met veel partijen in verschillende disciplines: het is constant 24 ballen in de lucht houden. Samenwerking is vaak kort, stopt na twee maanden. Met Don’t Hit Mama ontwikkel ik nu een plan vanaf het begin, een plan dat nog niet helemaal is dichtge- timmerd. We zitten als gelijkwaardige partners aan tafel. Ik denk mee over welk verhaal er verteld wordt en verzin ook een auto- noom project dat met het dansgezelschap wordt uitgevoerd. Op die manier kan ik mijn rol als kunstenaar breder inzetten.’

Michiel Voet (beeldend kunstenaar)

‘Gewoonlijk wordt er qua budget eerst gekeken naar repetitie ruimte, dansers en het artistieke team. Kostuums en vormgeving worden vrij bescheiden ingezet; het voelt soms als een sluitpost. Maar voor onze komende producties wordt vormgeving vanaf de start opgenomen in het maakproces; Michiel drukt een veel groter stempel. Dat werkt door in de dans. Wij groeien in en met het decor waardoor de voorstelling veel meer een geheel wordt. Na deel 1 van de voorstelling hebben we tijd om te reflecteren, dingen aan te passen en aan te scherpen.’

Nita Liem (artistiek leider Don’t Hit Mama)

Meer toekenningen WJT+ en WBT+ op mondriaanfonds.nl Don’t Hit Mama Amsterdam, Popping Java, scenografie MichielVoet, februari 2015

Uitgelicht

Museum Catharijneconvent – een tentoonstelling over naastenliefde

‘Voor de tentoonstelling ‘Ik geef om jou! Naastenliefde door de eeuwen heen’ hebben we bewust onze cultureel-educatieve opdracht gekoppeld aan een maatschappelijke doelstelling. Door samen te werken met maatschappelijke organisaties – van Vluchtelingenwerk tot een straatpastor – hebben we verhalen kunnen toevoegen aan de objecten. We hebben niet geredeneerd vanuit het museum, maar vanuit wat er speelt. Dat maakt de tentoonstelling beter. Het historische verhaal vindt aansluiting bij de huidige participatiemaatschappij en dat maakt het heel persoonlijk; er vloeien vaak tranen op zaal.’

Marieke van Schijndel (directeur Museum Catharijneconvent)

Meer toekenningen Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen op mondriaanfonds.nl Impressie tentoonstelling Ik geef om jou! Naastenliefde door de eeuwen heen. Foto: Museum Catharijneconvent

Uitgelicht

Galerie Misako & Rosen – overzichtstentoonstelling Daan van Golden

‘Daan van Goldens expositie in 1964 in Tokio is van grote invloed geweest op de Japanse kunstwereld, ook op onze galerie. De tentoonstelling over zijn werk vond dan ook veel weerklank. Yoshitomo Nara, die nooit spreekt over het werk van andere kunstenaars, hield een voordracht. Kunstenaars zagen Van Goldens werk voor de eerste keer in het echt. Het nationale kunstmuseum in Osaka heeft als eerste museum in Japan drie werken aangekocht. En met andere musea zijn we in gesprek over vervolgtentoonstellingen.’

Jeffrey Rosen (Misako & Rosen)

Meer toekenningen Bijdrage Presentatie Buitenland op mondriaanfonds.nl Daan van Golden, x 86 cm, fotografie, 57.5 Goa, 1991/2012, editie10 Courtesy Misako & Rosen en Galerie Micheline Szwajcer

Uitgelicht

Irene Kopelman – internationale zichtbaarheid via galerie op kunstbeurs in Buenos Aires

‘De tekeningen die ik voor arteBA heb gemaakt, zijn heel subtiel en moeilijk verkoopbaar. Zonder bijdrage zou mijn galerie het financiële risico niet genomen hebben. Maar het was belangrijk mijn werk voor het eerst in Argentinië, mijn geboorteland, te tonen. Het vergroot mijn zichtbaarheid. Presentaties op beurzen – vooral solo’s waarin je echt je positie kunt neerzetten – zijn belangrijker dan in de galerie. Hier loopt een groot internationaal publiek rond. Ik heb dan ook veel reacties gehad van curators.’

Irene Kopelman (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Bijdrage Kunstbeurzen op mondriaanfonds.nl Irene Kopelman, installation view project, at U-Turn arteBA Buenos 2014, Aires, Argentinië. Foto: Jorge Miño Courtesy Irene Kopelman and LABOR

Uitgelicht

Edwin Jacobs – internationale tentoonstelling over Joachim Wtewael

‘De bijdrage van het Mondriaan Fonds heeft als katalysator gewerkt in de realisatie van de tentoonstelling ‘Liefde & Lust’. De toekenning van het geld was de spil waarop aanvragen bij andere fondsen draaiden. Met een sluitende begroting konden we ons ambitieniveau richting bijvoorbeeld het Louvre zichtbaar maken: alle gewenste bruiklenen komen dan ook. En we konden positie innemen ten opzichte van onze partners, de National Gallery in Washington DC en The Fine Arts Museum in Houston, die deze Nederlandse productie overnemen.’

Edwin Jacobs (directeur Centraal Museum)

Meer toekenningen Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen op mondriaanfonds.nl Joachim Anthonisz Wtewael, Mars, Venus en Cupido, Stichting ca. 1610. en N. de Boer, Amsterdam. P. Centraal Museum in Utrecht

Uitgelicht

Naturalis – een bijzondere aanwinst

‘De Tyrannosaurus Rex is de Nachtwacht van de natuur historische wereld. Hij staat aan het einde van de evolutie- keten van dinosauriërs en er zijn heel weinig fossielen van. Het exemplaar dat wij gekocht hebben, behoort tot de drie beste ter wereld en is het enige buiten de VS. Bijzonder belangrijk dus voor onderzoek en een internationale publieks trekker. Het benodigde geld bij elkaar krijgen was echter lastig. Zonder steun van het Mondriaan Fonds, het enige publieke fonds dat bijdraagt aan aankopen van niet-kunst voorwerpen, was het waarschijnlijk niet gelukt.’

Edwin van Huis (directeur Naturalis) National Geographic

Meer toekenningen Bijdrage Incidentele Aankopen op mondriaanfonds.nl Opgraving, Naturalis in Leiden. Foto: Servaas Neijens,

Uitgelicht

Tropenmuseum Junior – aankopen ter versterking van het museumprofiel

‘Hassan Hajjaj haalt zijn inspiratie uit Afrikaanse studio- fotografie, glossy modefotografie en urban street art. Hij verbindt werelden en doorbreekt groepsstereotyperingen – twee doelstellingen van de Marokko-tentoonstelling in Tropenmuseum Junior. De aankoop van zijn werk versterkt het profiel van het museum waarbinnen cultuur wordt gepresenteerd als dynamisch en grensoverschrijdend. Hajjaj’ werk sluit bovendien aan bij werk in de collectie van onder andere James Barnor en Malick Sidibé. De connectie met thema’s als mode, globalisering en hybride identiteit maakt het geschikt voor diverse tentoonstellingen. Zijn naam zal aantrekkingskracht uitoefenen op nieuw publiek van Marokkaanse afkomst.’

Stijn Schoonderwoerd (directeur Nationaal Museum van Wereldculturen)

Meer toekenningen Aankoopfonds Volkenkundige Musea op mondriaanfonds.nl Hassan Hajjaj, Amine, metallic lambda print, houten lijst met tapijt, x 77 cm, 2011 119

Uitgelicht

Museum Prinsenhof en Erfgoed Delft – overdracht van de collectie Nusantara

‘De collectie van Nusantara, het in 2013 gesloten museum over de geschiedenis, kunst en cultuur van Indonesië, bevat zo’n twintigduizend objecten. Het eerste wat we doen is een systematisch herkomstonderzoek. Alles wordt gefotografeerd en gecheckt met de inventarislijsten. Aan de hand van opgestelde criteria kunnen we voor de zomer een selectie maken: welke topstukken behouden we voor de rijkscollectie, wat hoort bij Delft en wat zijn de mogelijkheden om de rest te repatriëren naar Indonesië? De collectiedatabase wordt als geheel online gezet. Op die manier blijft de Nusantara-collectie virtueel bijeen en voor iedereen toegankelijk.’

Patrick van Mil (directeur Museum Prinsenhof en Erfgoed Delft)

Meer toekenningen Bijdrage Collectiemobiliteit op mondriaanfonds.nl Collectie voormalig Museum Nusantara

Uitgelicht

NiNsee – bewustwording van een gedeeld verleden

‘De jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden is officieel en nationaal: een heel belangrijk moment voor Afro-Caraïbi- sche burgers. Het aansluitende festival mikt op een zo breed mogelijk publiek. Soms wringt het tussen die twee uitgangspunten. Daarom is het belangrijk dat we samenwerken met tientallen ‘grassroots’ organisaties. We kunnen de programmering afstemmen en een divers publiek aanspreken, zoals jongeren die vaak weinig meekrijgen van school. Het is ons doel de bewustwording over het gedeelde verleden onder de gehele Nederlandse bevolking te vergroten. Ons doel op termijn: een nationale 1 juli Keti Koti-dag.’

Martin Verbeet (bestuurslid NiNsee) Nationale herdenking slavernijverleden op 1 juli 2013. Foto: James van der Ende (Stichting Herdenking Slavernijverleden 2013) Herdenking (Stichting Ende der van James Foto: 2013. juli 1 slavernijverleden herdenking op Nationale

Uitgelicht

Museum Kranenburgh – dichten van hiaten veiligheidsplan

‘Het bedrijf ArtSecure heeft eerst een scan gemaakt van ons museum – gebouw, tuin, vluchtroutes et cetera – om de hiaten in ons veiligheidsplan te bepalen. Op basis daarvan worden cursussen ontwikkeld. Een groot deel van onze vrijwilligers, de 150 actief op de werkvloer, wordt vier dagdelen lang geïnstrueerd over onderwerpen als diefstal, evacuatie bij brand, geweldsdreiging, schade en andere calamiteiten. Ons cursusprogramma geldt als pilotproject voor alle musea in Noord-Holland. Via ‘peer-to-peer’ overdracht brengen onze vrijwilligers hun kennis weer over op hun collega’s. Zo ontstaat een olievlekwerking.’

Kees Wieringa (directeur Museum Kranenburgh)

Meer toekenningen Bijdrage Veiligheidszorg op mondriaanfonds.nl Museum Kranenburgh in Bergen. Foto: Luuk Kramer

Uitgelicht

Maritiem Museum Rotterdam – het maritieme verhaal voor een breed publiek

‘De maritieme sector heeft niet zozeer een slecht imago als wel een gebrek aan imago. Dat zorgt voor een arbeidsmarkt- probleem. Wij vertellen het verhaal over de sector, vanuit het nu en met historische achtergrond, aan jaarlijks 190.000 bezoekers waarvan tachtig procent geen maritieme voorkennis heeft. In ruil krijgen wij actuele kennis, materiaal en financiële ondersteuning. In 2016 maken we een tentoonstelling over de off-shore industrie; een onderwijsmodule voor het MBO- en HBO-curriculum van het Scheepvaart- en Transportcollege is er onderdeel van.’

Frits Loomeijer (directeur Maritiem Museum)

Meer toekenningen Bijdrage Samenwerking Musea op mondriaanfonds.nl Foto: Maritiem Museum Rotterdam

Uitgelicht

Universiteitsmuseum Utrecht – pilot om wetenschap inzichtelijk te maken

‘Anders dan in tentoonstellingen, die veel voorbereidingstijd vragen en van nature traag zijn, kunnen we in de Dialoog- zone à la minute laten zien welk onderzoek op dit moment baanbrekend is. Naast meer zendende tentoonstellings makers zijn we een platform geworden. Onderzoekers, maar bijvoorbeeld ook chirurgen, gaan in gesprek met publiek, dat ook actief wordt ingezet bij bijvoorbeeld het verzamelen van data. Op die manier delen we niet alleen kennis; bezoekers weten ook informatie beter naar waarde te schatten, zich ertoe te verhouden. Bovendien: men snapt beter het belang van dat vaak dure onderzoek.’

Monique Mourits (directeur Universiteitsmuseum Utrecht)

Meer toekenningen Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen op mondriaanfonds.nl SchedelLAB, Universiteitsmuseum Utrecht. Foto: Ivar Pel

Uitgelicht

Incubate – twee jaren vol projecten en activiteiten

‘Incubate is in transitie van festival richting een organisatie die het hele jaar door zichtbaar is. De zeven voor 2015 en 2016 geplande projecten hebben dezelfde improvisatiemodus als onze twee dagen durende flexpo’s met kunst en muziek, maar dan met een langere looptijd en kunstenaars die een treetje hoger staan. Zo vragen we Melanie Bonajo om twee maanden te werken in het Natuurmuseum Brabant en een eindpresentatie te maken op het dak. Foto’s en een documentaire maken het voortraject inzichtelijk. Qua pers richten we ons breder, ook op nationale dagbladen, de muziekpers en internationale blogs.’

Vincent Koreman (artistiek leider Incubate)

Meer toekenningen Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie- instellingen op mondriaanfonds.nl Impressie Incubate Festival 2014. Foto: Steph Byrne Foto: Festival 2014. Incubate Impressie

Uitgelicht

Museum Het Domein – structurele aankopen ecologische kunst

‘Het afgelopen jaar hebben we geëngageerd werk aangekocht van Brandon Ballengée, The Yes Men, Alan Sonfist en Basia Irland, met wie we eind 2015 een tentoonstelling maken. Het is vooral ecologische kunst, een niche in het Nederlandse museumaanbod, met een mix van jongere kunstenaars en grondleggers van die stroming. Van deze kunstenaars is nooit eerder werk aangekocht door Nederlandse publieke instellingen, en meestal zelfs niet door andere musea in Europa. De aankopen sluiten bovendien aan bij het werk van Mark Dion, Allora & Calzadilla en Mel Chin dat we al in collectie hebben. Zo versterken we het profiel van Museum Het Domein.’

Roel Arkesteijn (conservator hedendaagse kunst Museum Het Domein)

Meer toekenningen Bijdrage Collectieprogramma’s op mondriaanfonds.nl Brandon Ballengée, Touch of Light in the foggy Night that reverberates the Desire calls Death, Madness,in an arch digital bombed…., Motionless… c-print, cm. 2010-2011, Collectie x 178 217 Voluptuousness Museum Het rounded Domein, Sittard

Uitgelicht

Galerie Ron Mandos – kunst verkopen via de KunstKoop

‘Een kwart van de aankopen in de galerie wordt gedaan met de KunstKoop. Het werk is meteen bereikbaar – dat helpt jonge kopers over de drempel. Ook het idee dat wij de kunstenaar direct kunnen betalen zodat hij een volgende stap kan zetten, spreekt aan. Een deel van de kopers groeit door tot verzamelaars, die een aflopende lening vervangen door een nieuwe. Op die manier zorgt de KunstKoop voor continuïteit. Het is wel te hopen dat ook voor het toenemende aantal zzp-ers, die moeilijker aan toetsingscriteria voldoen, de regeling bereikbaar blijft.’

Ron Mandos (Galerie RonMandos)

Een overzicht van galeries waar met de KunstKoop gekocht kan worden op mondriaanfonds.nl We LikeWe Art @ Art Rotterdam Foto: 2014. Maarten Tromp

Uitgelicht

Sandra S. Phillips – in contact met Nederlandse fotografiewereld

‘Door mijn bezoek aan Unseen ben ik in contact gekomen met Rineke Dijkstra en andere fotografen wier werk ik op de beurs zag. De fotoboekenbeurs, een ontmoetingsplek voor Europese en Japanse fotografen, was bijzonder interessant voor mij om up-to-date te blijven. De Nederlandse fotografie behoort naar mijn idee tot de interessantste in Europa. De ondersteunende infrastructuur, zoals het ondernemen- de FOAM, is indrukwekkend en inspirerend. Uit de tentoonstelling ‘Under Construction’ bij FOAM heb ik een werk van Owen Kydd aangeschaft.’

Sandra S. Phillips (curator fotografie San Francisco Museum of Modern Art)

Een overzicht van buitenlandse gasten binnen het bezoekersprogramma op mondriaanfonds.nl Unseen Photo Fair Foto: 2014. Dimer van Santen

Uitgelicht

Ksenia Galiaeva – deelname aan oriëntatiereis naar Korea en Japan

‘Ik was het meest benieuwd naar Korea; daar was ik niet eerder geweest. De kunstwereld bleek er enorm groot en heel divers. Omdat we als een soort VIP-groep werden rondgeleid kwamen we overal, ook op de minder voor de hand liggende plekken. Medewerkers van de Korea Arts Management Ser- vice hebben ons aan iedereen voorgesteld. Heel direct heb ik aan deze reis een residency van vier maanden overgehouden bij het Museum of Modern and Contemporary Art in Seoul.’

Ksenia Galiaeva (beeldend kunstenaar)

Een overzicht van deelnemers aan oriëntatiereizen op mondriaanfonds.nl Foto: Ksenia Galiaeva Ksenia Foto:

Uitgelicht herman de vries – presentatie in Nederlands paviljoen

‘Mijn uitverkiezing voor de Biënnale van Venetië heeft – samen met de overzichtstentoonstelling in Schiedam – ervoor gezorgd dat de aandacht voor mijn werk weer is toegenomen. Ik krijg veel correspondentie van liefhebbers en verzamelaars, niet alleen uit Nederland maar ook uit Frankrijk. Het Frac in Bretagne heeft onlangs drie werken gekocht. De opbrengst van die verkopen investeer ik weer in de biënnalepresentatie. Ik hoop in Venetië contacten te leggen met musea in Japan. Gezien de inhoudelijke ver- bindingen in mijn werk met het zenboeddhisme zou ik daar graag een tentoonstelling maken.’ herman de vries (beeldend kunstenaar)

Meer informatie over de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië op mondriaanfonds.nl herman de vries, 2006. Foto: herman de vries archive

Uitgelicht

Donna van Milligen Bielke – na het winnen van de prijs

‘Na het winnen van de Prix de Rome Architectuur ben ik gevraagd voor lezingen in Tilburg, Amsterdam, Rotterdam en Delft. Ook heb ik aanbiedingen gehad om workshops en projectlessen te geven. De prijs geniet vooral aanzien onder vakgenoten en trekt niet direct opdrachtgevers aan. De prijs is wel een keurmerk en werkt als visitekaartje. Het prijzengeld en de residentie geven me bovendien tijd en ruimte om een eigen praktijk op te zetten en projecten onder eigen naam te doen, zoals prijsvragen en een tentoonstellingsruimte ontwerpen voor het Amsterdam Museum.’

Donna van Milligen Bielke (architect)

Meer informatie over de Prix de Rome op prixderome.nl Donna van Milligen Bielke, Cabinet of Curiosities, Exploded view, 2014

Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam t 020 523 15 23 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds