Składam Serdeczne Podziękowania Za Pomoc W Realizacji

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego This recording was made possible by a grant from the Polish Minister of Culture and National Heritage

Składam serdeczne podziękowania za pomoc w realizacji niniejszej płyty Księdzu Biskupowi Marianowi Niemcowi, proboszczowi parafii Luterańskiego Kościoła Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach My thanks go to Bishop Marian Niemiec, parish pastor of the Lutheran Church of the Resurrection in Katowice, for his assistance in this recording project

Anna Firlus

Ⓒ DUX, DUX 1741, 2021 NAGRANIE ZREALIZOWANO W KOŚCIELE LUTERAŃSKIM ZMARTWYCHWSTANIA PAŃSKIEGO W KATOWICACH 3-6 LISTOPADA 2019 ROKU RECORDED AT THE LUTHERAN CHURCH OF THE RESURRECTION IN KATOWICE, 3–6 NOVEMBER, 2019

WOJCIECH MARZEC REŻYSERIA NAGRANIA, MONTAŻ, MASTERING | RECORDING SUPERVISION & SOUND ENGINEERING, EDITING, MASTERING STANISŁAW PIELCZYK PRZYGOTOWANIE ORGANÓW | ORGAN TUNING MICHAŁ KUBICKI TŁUMACZENIA | TRANSLATION MAGDALENA HAŁAS ZDJĘCIE NA OKŁADCE | COVER PHOTO AGNIESZKA ZAKRZEWSKA PROJEKT GRAFICZNY | GRAPHIC DESIGN RAFAŁ DYMERSKI SKŁAD | PAGE LAYOUT MARCIN TARGOŃSKI REDAKCJA | EDITOR

DUX RECORDING PRODUCERS Morskie Oko 2, 02-511 Warsaw, Poland | www.dux.pl, e-mail: [email protected] MUSIC IN THE TIMES OF BREAKTHROUGH

ANNA FIRLUS THE ORGAN OF THE LUTHERAN CHURCH OF THE RESURRECTION IN KATOWICE Zawarty w tytule płyty, a będący kluczem do wyboru parafii od roku 1865 (mimo iż w 1917 roku część meta- utrwalonego na niej repertuaru, „czas przełomów” lowych piszczałek została przejęta na cele wojenne), do odczytywać można wielowarstwowo. Z jednaj strony budowy nowego instrumentu wykorzystano zabytkową odnosi się on do okresu odradzającej się Polski – do jed- szafę organową, stanowiącą centralną przestrzeń pro- nego z najważniejszych punktów zwrotnych w historii spektu, a także część piszczałek. W szafie ekspresyjnej, tego kraju, którego „świadkiem” była muzyka przedsta- usytuowanej po obu stronach pierwotnego prospektu, wionych na płycie kompozytorów. Z drugiej strony zaś umieszczono głosy II i III manuału. wskazuje na przełom wieku XIX i XX – czas niezwykle W ostatnich latach gruntowny remont instrumentu barwny w historii wielokulturowych, tętniących życiem przeprowadziła firma Sauer. Traktura pneumatyczna, Katowic, których dynamiczny rozwój, związany w głów- popularna w czasie, w którym organy Kościoła Ewan- nej mierze z ich przemysłowym obliczem, obejmował gelickiego zostały zbudowane, powoduje typowe dla także sferę kulturalną. Jednym z istotnych punktów tego rozwiązania konstrukcyjnego opóźnienie, z którym na ówczesnej kulturalnej mapie miasta był bez wąt- powietrze dostaje się do piszczałek. Niewygodny dla gra- pienia zbudowany w 1856 roku kościół ewangelicki, jącego brak precyzji rekompensują jego walory brzmie- w którego murach został utrwalony materiał niniejszego niowe, w szczególności wyjątkowej urody głosy solowe. nagrania. Kluczową kwestią, przed jaką staje każdy organista, W 1922 roku licząca 11 tysięcy wiernych parafia jest wybór instrumentu, który najlepiej odpowiadałby Ewangelicko-Augsburska Zmartwychwstania Pańskiego wykonywanemu repertuarowi. W moim przypadku nie zyskała instrument, który nie tylko znakomicie towa- można było wyobrazić sobie lepszych okoliczności, niż rzyszył liturgii, wypełniając przestrzeń kościoła, ale wykonanie utworów Fritza Lubricha na organach, przy dzięki swoim możliwościom brzmieniowym z powodze- kontuarze których spędził 26 lat swojego życia (1919– niem mógł pełnić funkcję instrumentu koncertowego. 1945) i niewątpliwie miał istotny wpływ na ostateczny Nie ulega wątpliwości, że na ostateczny wybór budow- kształt dyspozycji instrumentu. Kompozytor ten urodził niczego – firmy organmistrzowskiej Wilhelma Sauera się w 1888 roku w Neustädtel (obecnie Nowe Miasteczko) z Frankfurtu nad Odrą, jak również na dyspozycję na Dolnym Śląsku. Jego dziadek Robert oraz ojciec Fritz trzymanuałowych organów – musiał mieć wpływ zwią- Paul byli organistami i pedagogami. Ten drugi, po prze- zany z Kościołem Ewangelickim w Katowicach od 1919 prowadzce do Peilau (współcześnie Piława) został redak- roku kompozytor, pedagog i koncertujący organista – torem czasopisma „Die Orgel”. Na jego łamach prezen- Fritz Lubrich (1888–1971). Sygnowany jako opus 1240, tował nie tylko kompozycje przeznaczone do oprawy 52-głosowy instrument posiada pneumatyczną trakturę liturgii, ale także repertuar koncertowy, między innymi gry i rejestrów. Z organów firmy Volkmann, które służyły utwory organowe Maxa Regera. Był to początek

4 fascynacji młodego Fritza muzyką tego wszechstron- Utworach charakterystycznych op. 24, powstałych nego artysty, którego Paul Hindemith określał mianem w 1912 roku. „ostatniego giganta w muzyce”. Młodzieniec nie mógł Oprócz działalności kompozytorskiej Lubrich był wtedy przypuszczać, że kompozytor, na którego wydania aktywnym animatorem życia muzycznego ówczesnych nutowe przeznaczał odtąd całe swoje zaoszczędzone Katowic. W latach 1919–1945 prowadził Meisterschen pieniądze, w przyszłości zostanie jego profesorem. Gesangverein (Mistrzowskie Towarzystwo Śpiewacze) – Zanim jednak to nastąpiło, nastoletni Lubrich roz- chór mieszany, liczący około 200 osób. Mimo iż chórzyści wijał swe umiejętności w Seminarium Muzycznym pochodzili zarówno ze środowiska polskiego, jak i nie- w Sagan (obecnie Żagań). Z placówką tą związana jest mieckiego, a chór określany był przez krytyków mianem warta przytoczenia anegdota. Otóż ćwicząc pewnego „zespołu niemieckiego”, jego głównym założeniem było razu Glorię op. 59 Regera na instrumencie znajdującym wykonywanie utworów polskich kompozytorów. Doświad- się w budynku szkoły, zapomniał młody Fritz o zaka- czenie pracy z zespołami chóralnymi, tak w Katowicach, zie używania głośniejszych rejestrów, które mogłyby jak wcześniej w Bielsku-Białej, z pewnością miało przeszkadzać mieszkającym tam nauczycielom. Kiedy ogromny wpływ na wokalną i wokalno-instrumentalną w drzwiach sali pojawił się zirytowany dyrektor szkoły, część jego działalności kompozytorskiej, w której domi- Fritz zdążył wyłączyć „zabronione” rejestry. Upewniwszy nuje właśnie muzyka chóralna oraz pieśni. W latach się, że uczeń używa tylko dozwolonych głosów, dyrektor, 1939–1945 pełnił Lubrich funkcję dyrektora Höhere który sam nie był organistą, polecił mu… delikatniej Landesmusikschule Oberschlesien (Górnośląska Okrę- naciskać klawisze. gowa Wyższa Szkoła Muzyczna), działającej w murach W 1908 roku spełniło się marzenie Lubricha – został dzisiejszej Akademii Muzycznej w Katowicach. studentem Konserwatorium Muzycznego w Lipsku w kla- W tym samym czasie funkcję kierownika jednego sie organów Karla Straubego oraz w klasie kompozycji z wydziałów piastował Gerhard Strecke (1890–1968) Maxa Regera, który poświęcał studentowi aż dziesięć – pochodzący z Oberglogau (teraz: Głogówek) kompo- godzin zajęć tygodniowo. Wpływ profesora wyraźnie zytor, publicysta i pedagog, związany ponadto z Insty- zresztą słychać w większości jego utworów organowych. tutem Wychowania Muzycznego i Muzyki Kościelnej Nie inaczej jest w przypadku utrwalonej na niniejszej w Breslau (obecnie: Wrocław) oraz z Konserwatorium płycie Introdukcji i passacaglii b-moll op. 20, pod wzglę- Muzycznym Thomasa Cieplika w Bytomiu. Zawarta dem języka harmonicznego, środków motywicznych czy na niniejszej płycie Ciaccona e-moll op. 73 nr 3 zabiegów fakturalnych przywodzących na myśl Intro- powstała właśnie w okresie urzędowania kompozytora dukcję i passacaglię d-moll Regera. Echa stylu kompo- w katowickiej uczelni. Tam też – w bibliotece Akade- zytorskiego mistrza podobnie znaleźć można w trzech mii Muzycznej w Katowicach, która przejęła zbiory

5 Landesmusikschule – znajduje się obecnie rękopis tej zbiór 24 preludiów i fug we wszystkich tonacjach, wciąż jeszcze niewydanej kompozycji. wyraźnie nawiązujących do dzieł Bacha. Kompozytor Podobnie jak dwa pozostałe utwory wariacyjne, nale- często sięga po motywikę charakterystyczną dla muzyki żące do tego opusu (Passacaglia c-moll oraz Wariacje barokowej, jednak zostaje ona osadzona na gruncie har- „Nicht klagen und zagen”) Ciaccona e-moll wyraźnie monii wykraczającej nierzadko poza ramy romantyzmu. wskazuje na fascynację kompozytora muzyką Jana Wyraźnie są tu wpływy języka muzycznego Regera, któ- Sebastiana Bacha, którego utwory Strecke traktował rego utwory organowe Strecke wielokrotnie wykonywał. jako niedościgniony ideał, chętnie przenosząc na grunt Zdarza się też, że kompozytor sięga dalej – w stronę własnych polifonizujących kompozycji charakterystyczną Hindemithowskiej Nowej Rzeczowości (Neue Sachlich- dla muzyki baroku motywikę czy rozwiązania fakturalne keit). Sam kompozytor podkreślał, iż ogromny wpływ (Preludia i fugi z op. 52). Ciaccona e-moll została opa- na wybór języka dźwiękowego miała jego znajomość trzona licznymi wskazówkami dynamicznymi, wybór z Hindemithem, który „torował przed nim drogi line- konkretnej registracji Strecke pozostawia natomiast aryzmu w czasie, gdy jego samego zajmowała jeszcze wykonawcy. Dodatkowo na pierwszej stronie rękopisu muzyka romantyzmu”. znajduje się zapis „Fritz Lubrich zum 26.I.45.G.S.”. Wilhelm Rudnick (1850-1927) jest niewątpliwie Jako że podana data wskazuje na dzień pięćdziesią- jedną z najważniejszych postaci śląskiego życia muzycz- tych siódmych urodzin Lubricha, przypuszczać można, nego przełomu wieków. Urodził się w Damerkow (dzisiej- iż utwór prawdopodobnie był prezentem urodzinowym, sza Dąbrówka w powiecie bytowskim). W 1873 rozpoczął który Strecke ofiarował swojemu przełożonemu. Wiemy, naukę w Berlinie w Institut für Kirchenmusik (Instytut że ideałem brzmienia był dla kompozytora instrument Muzyki Kościelnej), następnie studiował w Neue Akade- należący do Universität Breslau (Uniwersytet Wrocław- mie der Tonkunst (Nowa Akademia Sztuki Muzycznej). ski), zbudowany przez firmę Sauer. Na tych właśnie W 1879 roku, po ukończeniu studiów, został organistą dwumanuałowych organach wykonał po raz pierwszy w kościele św. Bartłomieja w Berlinie, jednak stanowisko swoje trzy Preludia i fugi op. 52. to nie zapewniało mu stabilizacji finansowej, dlatego Część partytur Gerharda Strecke zaginęła w czasie jeszcze w tym samym roku przeniósł się do Landsberg II wojny światowej, a skomponował ponad 100 utwo- an der Warthe (obecnie Gorzów Wielkopolski), gdzie rów opusowanych, między innymi 10 suit orkiestrowych, przyjął posadę organisty kościoła Mariackiego. 3 symfonie, 2 koncerty skrzypcowe, 4 kwartety smycz- Z Landsbergiem związał się na kolejne 12 lat życia, kowe, msze, utwory chóralne, fortepianowe oraz pieśni. wytrwale współtworząc i ożywiając życie kulturalne tego Istotną część jego twórczości stanowi muzyka organowa: miasta. Pełnił równocześnie funkcję dyrektora tamtej- preludia i fugi, sonaty triowe, utwory wariacyjne, a także szej szkoły muzycznej oraz dyrygenta Singakademie

6 (Akademia Śpiewu) i Neue Männergesangverein (Nowe skrzypek, wirtuoz tego instrumentu, niezwykle ceniony Męskie Towarzystwo Śpiewacze). W 1891 roku objął przez Piotra Czajkowskiego, który uważał go zresztą stanowisko kantora kościoła Świętych Apostołów Piotra za jednego z najlepszych wykonawców swojego Koncertu i Pawła w Legnicy (dzisiejsza katedra), które piasto- skrzypcowego D-dur. Studiował w Instytucie Muzycz- wał do końca życia. Dorobek kompozytorski Rudnicka nym w Warszawie i w Konserwatorium Petersburskim: obejmuje utwory, które pisał przede wszystkim dla skrzypce u Leopolda Auera, zaś kompozycję i instru- prowadzonych przez siebie zespołów (oratoria, kantaty, mentację w klasie Nikołaja Rimskiego-Korsakowa. Lwią muzyka chóralna). część jego dorobku kompozytorskiego stanowią utwory Istotną jego część stanowią utwory organowe, które skrzypcowe i pieśni. Pisał także msze, opery oraz kompozytor, będąc koncertującym organistą, sam wyko- poematy symfoniczne. 29 lat spędził w Charkowie, gdzie nywał. Znaczna część opusów na organy solo została prowadził aktywne życie koncertowe nie tylko w roli opatrzona dedykacjami dla organistów, prowadzących skrzypka, ale także jako dyrygent orkiestry symfonicznej w owym czasie aktywną działalność koncertową, można i założonych przez siebie zespołów chóralnych. Był także zatem przypuszczać, że utwory Rudnicka funkcjono- współzałożycielem charkowskiego Towarzystwa Kul- wały w szerokim repertuarze koncertowym już za życia turalnego „Dom Polski”. Widmo zbliżającej się wojny kompozytora. Pięć sonat organowych, utrzymanych domowej i wybuch rewolucji bolszewickiej skłoniły go w ramach tonalnego, późnoromantycznego języka har- jednak do powrotu do Polski. Przeniósł się do Warszawy, monicznego, przywodzi na myśl sonaty Josefa Rheinber- gdzie pracował jako taper w kinach, do czasu, gdy objął gera. Rudnick nie stroni od wirtuozowskich przebiegów, stanowisko koncertmistrza orkiestry Teatru Wielkiego szybkie części nierzadko wieńczone są swobodnymi w Poznaniu. kadencjami. Ciekawostką jest dedykacja I Sonaty G-dur Fantazja f-moll, napisana w 1919 roku, to jedyne op. 44: „Przyjacielowi F. Lubrichowi”. Który z Lubrichów dzieło organowe kompozytora. Gorski zaskakująco był jej adresatem: Fritz Paul Lubrich – organista i redak- dobrze odnalazł się w idiomatyce instrumentu, na któ- tor „Die Orgel”, bliższy wiekiem Wilhelmowi Rudnickowi, rym sam nie grał, tworząc dzieło wirtuozowskie, pate- czy jego syn – Fritz Lubrich, młodszy od Wilhelma Rud- tyczne, nie pozbawione jednak fragmentów lirycznych. nicka o ponad 30 lat, z którym mógł spotkać się cho- Utwór został zadedykowany znanemu wówczas organi- ciażby na gruncie jednej komisji opiniującej instrumenty ście – Antoniemu Karnaszewskiemu, który prawdopo- w regionie, pozostaje zagadką. dobnie uczestniczył w procesie twórczym, służąc kom- Jedynym spośród kompozytorów, którego utwór zna- pozytorowi swą wiedzą i doświadczeniem. lazł się na niniejszej płycie, niebędącym organistą, był Anna Firlus Konstanty Gorski (1859–1924) – Polak, koncertujący

7 The “times of the breakthrough” mentioned in the title from 1865, the parish had at its disposal an instrument of this CD, which reflect how the repertoire was of the Volkmann firm (in 1917 some of its metal pipes selected, can be understood in several ways. On the were appropriated for war purposes). The historic organ one hand, the term refers to a period in Poland’s his- case, which constitutes the central part of the prospect, tory when the country was reborn after more than as well as some of the pipes, was used in the construc- a century of foreign rule—marking a major break- tion of the new instrument. The stops of the second through and a turning point for the nation. The music and third manuals were placed in the swell box, which featured in this album bore witness to those his- is located on both sides of the original prospect. toric events. On the other hand, the “breakthrough” In recent years, the Sauer company has carried out alludes to the turn of the 19th and 20th centuries, a thorough renovation of the instrument. The pneu- an extremely colourful period in the history of Kato- matic action, which was popular at the time of con- wice. The dynamic development of this vibrant, mul- struction, causes a delay in air getting into the pipes, ticultural city was primarily linked to its industrial a feature that is typical of this type of action. This lack prowess��, but a thriving cultural life was another impor- of precision – awkward for the performer – is com- tant element of the local scene. One of the focal points pensated by the organ’s timbral qualities, notably the on the cultural map of Katowice was undoubtedly the beautiful solo stops. city’s Lutheran Church, dating from 1856. It served as A key problem facing every organist is to select an the venue for this recording. instrument best suited for a specific repertoire. In my In 1922, its parish, with a congregation of 11,000, case, I could not have imagined more propitious cir- acquired an instrument which proved its worth not only cumstances for performing works by Fritz Lubrich than when accompanying the liturgy, in filling the entire having access to an instrument that he himself played space of the church, but due to its sonic capabili- for 26 years (1919–1945). Lubrich was born in 1888 ties could successfully function as a concert organ. in Neustädtel (now Nowe Miasteczko) in Lower Sile- Undoubtedly it was Fritz Lubrich (1888–1971), a com- sia. Both his grandfather Robert and father Fritz Paul poser, teacher and organist who served at the church were organists and music teachers. Having moved to from 1919, who had much say in entrusting the project Peilau (now Pilawa), Fritz Paul Lubrich became edi- to the organ-building workshop of Wilhelm Sauer from tor of the periodical “Die Orgel”, which focused on not Frankfurt-am-Oder, and in deciding upon the dispo- only liturgical music for organ but also works from sition of a three-manual instrument. Assigned opus the concert repertoire, among them organ compositions number 1240, the 52-stop Sauer organ has a pneu- by Max Reger. This is how young Fritz became fasci- matic action of manuals and registers. Prior to this, nated with that versatile composer, who was described

8 by Paul Hindemith as “the last giant in music”. Fritz life in the town of Katowice. From 1919 to 1945, could not have dreamt that Reger, on whose scores he directed the Meisterschen Gesangverein (Masters’ he used to spend all his savings, would in the future Choral Society), a 200-strong mixed choir. Even though become his professor. its members hailed from both Polish and German com- Before that happened, however, the teenage Lubrich munities, and critics dubbed it a “German choir”, works developed his skills at the Musical Seminary in Sagan by Polish composers accounted for the bulk of its rep- (now Żagań). Historical accounts include an interesting ertoire. Lubrich’s experience as a choral conductor, anecdote linked to that institution. On one occasion, in Katowice and earlier in Bielsko-Biała, undoubtedly when practicing Reger’s Gloria, Op. 59 on the seminary exerted a tangible impact on his vocal and vocal- organ, Fritz forgot about a ban on playing loud music instrumental output, in which choral music and songs in order not to disturb the professors who lived on dominated. Between 1939 and 1945 Lubrich served the school premises. Seeing an irritated school principal as principal of Katowice’s Höhere Landesmusikschule enter the room, Fritz quickly switched off the “forbid- Oberschlesien (Upper Silesian Higher School of Music), den” registers. The principal, who was not an organist, which was based at what is now the city’s Music was assured that the student had not defied the ban. Academy. He asked the boy to press the keys more gently. During Lubrich’s tenure as principal, one of the In 1908 Lubrich’s dream was fulfilled. He was school’s departments was led by Gerhard Strecke enrolled at the Music Conservatory in Leipzig, where (1890–1968), a composer, columnist and teacher born he studied the organ with Karl Straube and compo- in Oberglogau (now Głogówek). Strecke was associated sition with Max Reger, who devoted as many as ten with the Institute for Musical Education and Church hours a week to the class. Small wonder that Reger’s Music in Breslau (now Wrocław) and the Thomas influence is evident in most of Lubrich’s organ com- Cieplik Music Conservatory in Bytom. His Ciaccona positions. The Introduction and passacaglia in B flat in E minor, Op. 73 No. 3 dates from the period minor, Op. 20, which is included in this recording, is of his work in Katowice. The autograph manuscript a case in point, as it brings to mind Reger’s Intro- of the piece, which has remained unpublished, is kept duction and passacaglia in D minor in terms of its in the library of the Music Academy in Katowice, which harmonic language, motivic work and textural devices. took over the collection of the Landesmusikschule. Echoes of Reger’s style can also be found in Lubrich’s Like two other variations from the same opus num- three Characteristic Pieces, Op. 24, dating from 1912. ber (Passacaglia in C minor and Variations “Nicht kla- In addition to pursuing a compositional career, gen und zagen”) Ciaccona in E minor is evident proof Lubrich played an active role in organising musical of Strecke’s fascination with the music of Johann

9 Sebastian Bach. For Strecke, Bach’s works were an whose organ works were often performed by Strecke. unattainable ideal, and so he was keen to transfer Sometimes Strecke ventured further – towards Hin- the motivic ideas and textural solutions character- demith’s Neue Sachlichkeit (New Reality) approach. istic of Baroque music to his polyphonic composi- He stressed that his personal contact with Hindemith tions (Preludes and Fugues, Op. 52). Strecke included had a profound impact on the choice of his musical in his Ciaccona in E minor numerous directions idiom. He even wrote that Hindemith “paved the path relating to dynamics but left the choice of registra- of linearism for him at a time when he himself was tion to the discretion of the performer. The first page still preoccupied by the music of Romanticism.” of the autograph manuscript bears the inscription Wilhelm Rudnick (1850-1927) was one of the “Fritz Lubrich zum 26.I.45.G.S.” The numbers refer to most important personalities of Silesian musical life the date of Lubrich’s 57th birthday, so it is reasonable in the late 19th century and early 20th century. He was to infer that the composition was Strecke’s birthday born in Damerkow (now Dąbrówka, Bytów county, gift for his superior. Strecke considered the organ of in northern Poland). In 1873, he commenced studies the Universität Breslau (University of Wrocław) to be at the Institut für Kirchenmusik (Institute of Church the model of perfection in terms of sound and it was Music) in Berlin, subsequently developing his skills on that two-manual instrument from the Sauer work- at the Neue Akademie der Tonkunst (New Academy shop that he gave the premiere of his three Preludes of Musical Arts). In 1879, after graduation, he took and Fugues, Op. 52. up the post of organist at St Bartholomew’s Church Some of Strecke’s scores were destroyed during in Berlin. Because the position did not give him a sense World War II, but his surviving legacy comprises over of financial stability, in the same year he moved 100 opus numbers, including ten orchestral suites, to Landsberg an der Warthe (now Gorzów Wielkopolski) three symphonies, two violin concertos, four string to work at the town’s St Mary’ Church. quartets, masses, choral works, piano pieces and During his twelve-year stay in Landsberg, Rudnick songs. Organ music constitutes an important part spared no effort to stimulate the local community’s of his oeuvre: preludes and fugues, trio sonatas, varia- cultural life. He also served as principal of the local tions, as well as a collection of 24 preludes and fugues music school and conductor of the Singakademie in all keys, a direct reference to Bach. The composer (Singing Academy) and the Neue Männergesangver- often employs motifs typical of Baroque music, but ein (New Male Choral Society). In 1891, he assumed these are founded on harmonies that in many cases go the post of cantor at the Church of St Apostles Peter beyond the framework of Romanticism. His work bears and Paul (now a cathedral), in Legnica, which he held evident influences of the musical language of Reger, until the end of his life. Rudnick’s compositional output

10 consists mostly of works written for his ensembles. for a lion’s share of his output, which also includes Many of these oratorios, cantatas and choral pieces are masses, operas and symphonic poems. During his for organ and were performed by the composer himself 29 years in Kharkiv, Gorski pursued an intensive concert in his other role as a concert organist. career as a violinist and symphony orchestra conductor. Many of Rudnick’s compositions for solo organ are He also founded and directed several choirs and was dedicated to organists who pursued intensive concert a co-founder of the “Dom Polski” (Polish House) Cul- careers at the time. One can therefore assume that tural Society. In the face of an approaching civil war these compositions were staple items in the concert and the outbreak of the Bolshevik Revolution, Gorski repertoire during Rudnick’s lifetime. His five organ decided to return to Poland. After a period in Warsaw, sonatas, with their tonal, late-Romantic harmonic lan- where he worked as a pianist in cinemas to accompany guage, bring to mind the sonatas of Josef Rheinberger. silent films, he moved to Poznań to take up the posi- Rudnick does not shun virtuoso passages, while the tion of concertmaster of the Grand Theatre orchestra. works’ fast movements are often rounded off with Fantasy in F minor (1919) is Gorski’s only work for freely-elaborated cadenzas. The dedication to Sonata organ. In it, he surprisingly well explored the instru- No. 1 in G major, Op. 44, which reads “To friend ment’s idiom, producing a high-flown, virtuoso piece, F. Lubrich”, presents an interesting puzzle. It remains complete with some lyrical fragments. The work is a mystery whether the dedicatee is Rudnick’s near- dedicated to Antoni Karnaszewski, a popular organist contemporary Fritz Paul Lubrich, an organist and editor at the time, who most probably participated in the cre- of “Die Orgel”, or perhaps the man’s son, Fritz Lubrich, ative process by sharing with the composer his skills Rudnick’s junior by over 30 years, whom he could have and experience. met as a member of a commission evaluating instru- Anna Firlus ments in the region. The only composer who was not an organist among those featured on this CD is Konstanty Gorski (1859– 1924), a Polish violin virtuoso whom Tchaikovsky described as one of the best interpreters of his D major Concerto. After graduating from the Musical Institute in Warsaw, Gorski enrolled at the St. Petersburg Con- servatory, where he studied violin with Leopold Auer and composition and instrumentation with Nikolay Rimski-Korsakov. Works for violin and songs account

11 Fot. | Photo by Marek Pilch

12 Dyspozycja organów firmy W. Sauer Orgelbau z Frankfurtu nad Odrą op. 1240 (1922 rok) w Kościele Luterańskim Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach Disposition of the W. Sauer Orgelbau organ, Op. 1240 (built in 1922) at the Lutheran Church of the Resurrection in Katowice

Hauptwerk Schwellwerk Echowerk 23 Principal 16’ 49 Bourdon 16’ 5 Lieblich Gedackt 16’ 28 Principal 8’ 39 Principal 8’ 6 Geigenprincipal 8’ 30 Flûte harm. 8’ 38 Rohrflöte 8’ 7 Harmonica 8’ 29 Gamba 8’ 37 Quintatön 8’ 8 Konzertflöte 8’ 31 Gedackt 8’ 36 Salicional 8’ 9 Zartgedackt 8’ 32 Gemshorn 8’ 35 Unda maris 8’ 10 Voix celeste 8’ 33 Dolce 8’ 34 Flauto dolce 8’ 11 Aeoline 8’ 25 Octave 4’ 45 Violine 4’ 22 Dulciana 4’ 26 Spitzflöte 4’ 46 Traversflöte 4’ 21 Rohrflöte 4’ 27 Dolce 4’ 47 Principal 4’ 20 Fugara 4’ 24 Octave 2’ 48 Piccolo 2’ 19 Flautino 2’ 14 Rauschquinte 2 2/3-2’ 50 Progressiv 2-3 x 18 Harmonia aetherea 3x 13 Cornett Mixtur (3-5 x) 51 Clarinette 8’ 17 Oboe 8’ 12 Trompete 8’ 16 Trompete Harm. 8’

Fot. | Photo by Marek Pilch

13 Pedal Koppeln Spielhilfen 56 Liebl Gedackt 16’ (Transm. 49) 1 Unter II/I Forte 57 Salicetbass 16’ 2 Unter III/II Tutti 58 Subbas 16’ 3 III/II Crescendo Walze 59 Contrabass 16’ 4 III/I Walze ab 60 Dulciana 8’ (Transm. 34) 41 II/I Jalousienschweller II 61 Bassflöte 8’ (Transm. 38) 42 Ober II/I Jalousienschweller III 62 Cello 8’ 43 Ober III/II Piano Pedal 63 Octavbass 8’ 52 III/Ped Tutti Pedal 64 Octave 4’ 53 II/Ped Rohrwerke an 65 Quintbass 10 2/3’ 54 I/Ped Rohrwerke ab 66 Posaune 16’ 55 Oberoctavc. Pedal Handreg. ab - Generalkoppel Handreg. f.fr.C Auslöser W organach zastosowano pneumatyczną trakturę gry i rejestrów The instrument has a pneumatic action of manuals and registers

Fot. | Photo by Marek Pilch

14 Fot. | Photo by Marek Pilch

15 Fot. | Photo by Magdalena Hałas

16 Anna FIRLUS. Koncertuje jako solistka i kameralistka, Anna Firlus ukończyła Akademię Muzyczną im. zarówno na organach, jak i na klawesynie, sięgając Karola Szymanowskiego w Katowicach w klasie orga- po repertuar od renesansu po współczesność. Jest nów prof. Juliana Gembalskiego oraz w klasie klawe- członkiem {oh!} Orkiestry Historycznej. Współpracuje synu prof. Marka Toporowskiego. Obecnie jest wykła- ponadto z wieloma innymi zespołami zajmującymi się dowcą w klasie historycznych praktyk wykonawczych wykonawstwem muzyki dawnej. tejże uczelni. Występuje na licznych festiwalach krajowych i zagranicznych, takich jak: „Bayreuth Barock Fest- spiele”, „Letní slavnosti staré hudby” w Pradze, Anna FIRLUS has developed a career as a soloist and „Misteria Paschalia” w Krakowie, Międzynarodowy chamber musician both as an organist and harpsi- Festiwal Muzyki Europy Środkowo-Wschodniej „Eufo- chordist. Her wide-ranging repertoire spans music from nie” w Warszawie, Dolnołużycki Festiwal „Mixtur im the Renaissance to the present. A member of {oh!} Bass”, „��Gro�ß��räschener�� Orgelkonzerte”, Festiwal Zam- Orkiestra Historyczna (Historical Orchestra), she also kowy w Brühl, „Międzynarodowy Festiwal Bachowski” works closely with many other early music ensembles. w Świdnicy, Festiwal Muzyki Dawnej „All’improvviso” She has been invited to perform at numerous fes- w Gliwicach, „Musica Poetica” w Tarnowie, „Muzyka tivals in Poland and abroad, including the “Bayreuth na Szczytach” w Zakopanem, Międzynarodowy Festiwal Barock Festspiele”, “Letní slavnosti staré hudby” Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” w Częstochowie. in Prague, “Misteria Paschalia” in Kraków, the “Eufo- Spośród licznych płyt artystki wymienić można nie” International Festival of Music of Central and m.in.: nagraną wraz z mężem – Krzysztofem Firlusem – Eastern Europe, “Mixtur im Bass”, “Großräschener Gamba Sonatas, nominowaną do nagrody „Fryderyk Orgelkonzerte”, Castle Festival in Brühl, the “Inter- 2019”; C.F. Abel – Sonatas from the Maltzan Collection, national Bach Festival” in Świdnica, “All’improvviso” zawierającą pierwsze na świecie nagrania sonat Carla Early Music Festival in Gliwice, “Musica Poetica” Friedricha Abla (nominacja do nagrody International in Tarnów, “Music on the Heights” in Zakopane and the Classical Music Award 2020); Concerto Grosso. Émigré “Gaude Mater” International Festival of Sacred Music to British Isles. F. Scarlatti / A. Scarlatti / F. Geminiani in Częstochowa. / A. Corelli z {oh!} Orkiestrą Historyczną (nominacja Her discography includes Gamba Sonatas (recorded do nagrody „Fryderyk 2020”); Muzyka Zamku Warszaw- with her husband Krzysztof Firlus; nominated for skiego. Muzyka mistrzów francuskich z {oh!} Orkiestrą the Fryderyk Award of the Polish recording industry Historyczną (nominacja do nagrody „Fryderyk 2018”), in 2019), C.F. Abel – Sonatas from the Maltzan Col- Telemann. Solos & Trios z Extempore Ensemble. lection (world premiere recording of Abel’s sonatas;

17 nominated for the International Classical Music Award Anna Firlus is a graduate of the Karol Szymanowski 2020), Concerto Grosso. Émigré to British Isles. F. Scar- Music Academy in Katowice, where she studied organ latti / A. Scarlatti / F. Geminiani / A. Corelli (with {oh!} performance with Professor Julian Gembalski and Orkiestra Historyczna; nominated for the Fryderyk harpsichord with Professor Marek Toporowski. She is Award in 2020), Music of the Warsaw Castle. Music currently a lecturer in the class of historical perfor- by French Masters (with {oh!} Orkiestra Historyczna; mance practice at her alma mater. nominated for the Fryderyk Award in 2018), Telemann. Solos & Trios (with Extempore Ensemble).

Fot. | Photo by Marek Pilch

18 MUSIC IN THE TIMES OF BREAKTHROUGH

Fritz LUBRICH JR. (1888–1971) 1 Introduction and Passacaglia in B flat minor, Op. 20(1911) 9:38

Gerhard STRECKE (1890–1968) 2 Ciaccona in E minor, Op. 73 No. 3 (1945?) 8:35

Konstanty GORSKI (1859–1924) 3 Fantasy in F minor (1919) 11:35

Fritz LUBRICH JR. Drei Stimmungsbilder, Op. 24 (1912) 4 Ave Maria. Adagio, con gran expressione, No. 2 3:34 5 Festlicher Zug. Maestoso pomposo, No. 1 2:33 6 In der Abendstille (Der Mond ist aufgegangen). Sehr ruhig und empfindungsvoll, No. 3 2:48

Wilhelm RUDNICK (1850–1927) Sonata No. 5 in D minor, Op. 62 (1903?) 7 Maestoso 6:48 8 Andante cantabile 3:39 9 Finale. Allegro moderato 5:12

Total time: 54:36

ANNA FIRLUS THE ORGAN OF THE LUTHERAN CHURCH OF THE RESURRECTION IN KATOWICE