Składam Serdeczne Podziękowania Za Pomoc W Realizacji
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego This recording was made possible by a grant from the Polish Minister of Culture and National Heritage Składam serdeczne podziękowania za pomoc w realizacji niniejszej płyty Księdzu Biskupowi Marianowi Niemcowi, proboszczowi parafii Luterańskiego Kościoła Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach My thanks go to Bishop Marian Niemiec, parish pastor of the Lutheran Church of the Resurrection in Katowice, for his assistance in this recording project Anna Firlus Ⓒ DUX, DUX 1741, 2021 NAGRANIE ZREALIZOWANO W KOŚCIELE LUTERAŃSKIM ZMARTWYCHWSTANIA PAŃSKIEGO W KATOWICACH 3-6 LISTOPADA 2019 ROKU RECORDED AT THE LUTHERAN CHURCH OF THE RESURRECTION IN KATOWICE, 3–6 NOVEMBER, 2019 WOJCIECH MARZEC REŻYSERIA NAGRANIA, MONTAŻ, MASTERING | RECORDING SUPERVISION & SOUND ENGINEERING, EDITING, MASTERING STANISŁAW PIELCZYK PRZYGOTOWANIE ORGANÓW | ORGAN TUNING MICHAŁ KUBICKI TŁUMACZENIA | TRANSLATION MAGDALENA HAŁAS ZDJĘCIE NA OKŁADCE | COVER PHOTO AGNIESZKA ZAKRZEWSKA PROJEKT GRAFICZNY | GRAPHIC DESIGN RAFAŁ DYMERSKI SKŁAD | PAGE LAYOUT MARCIN TARGOŃSKI REDAKCJA | EDITOR DUX RECORDING PRODUCERS Morskie Oko 2, 02-511 Warsaw, Poland | www.dux.pl, e-mail: [email protected] MUSIC IN THE TIMES OF BREAKTHROUGH ANNA FIRLUS THE ORGAN OF THE LUTHERAN CHURCH OF THE RESURRECTION IN KATOWICE Zawarty w tytule płyty, a będący kluczem do wyboru parafii od roku 1865 (mimo iż w 1917 roku część meta- utrwalonego na niej repertuaru, „czas przełomów” lowych piszczałek została przejęta na cele wojenne), do odczytywać można wielowarstwowo. Z jednaj strony budowy nowego instrumentu wykorzystano zabytkową odnosi się on do okresu odradzającej się Polski – do jed- szafę organową, stanowiącą centralną przestrzeń pro- nego z najważniejszych punktów zwrotnych w historii spektu, a także część piszczałek. W szafie ekspresyjnej, tego kraju, którego „świadkiem” była muzyka przedsta- usytuowanej po obu stronach pierwotnego prospektu, wionych na płycie kompozytorów. Z drugiej strony zaś umieszczono głosy II i III manuału. wskazuje na przełom wieku XIX i XX – czas niezwykle W ostatnich latach gruntowny remont instrumentu barwny w historii wielokulturowych, tętniących życiem przeprowadziła firma Sauer. Traktura pneumatyczna, Katowic, których dynamiczny rozwój, związany w głów- popularna w czasie, w którym organy Kościoła Ewan- nej mierze z ich przemysłowym obliczem, obejmował gelickiego zostały zbudowane, powoduje typowe dla także sferę kulturalną. Jednym z istotnych punktów tego rozwiązania konstrukcyjnego opóźnienie, z którym na ówczesnej kulturalnej mapie miasta był bez wąt- powietrze dostaje się do piszczałek. Niewygodny dla gra- pienia zbudowany w 1856 roku kościół ewangelicki, jącego brak precyzji rekompensują jego walory brzmie- w którego murach został utrwalony materiał niniejszego niowe, w szczególności wyjątkowej urody głosy solowe. nagrania. Kluczową kwestią, przed jaką staje każdy organista, W 1922 roku licząca 11 tysięcy wiernych parafia jest wybór instrumentu, który najlepiej odpowiadałby Ewangelicko-Augsburska Zmartwychwstania Pańskiego wykonywanemu repertuarowi. W moim przypadku nie zyskała instrument, który nie tylko znakomicie towa- można było wyobrazić sobie lepszych okoliczności, niż rzyszył liturgii, wypełniając przestrzeń kościoła, ale wykonanie utworów Fritza Lubricha na organach, przy dzięki swoim możliwościom brzmieniowym z powodze- kontuarze których spędził 26 lat swojego życia (1919– niem mógł pełnić funkcję instrumentu koncertowego. 1945) i niewątpliwie miał istotny wpływ na ostateczny Nie ulega wątpliwości, że na ostateczny wybór budow- kształt dyspozycji instrumentu. Kompozytor ten urodził niczego – firmy organmistrzowskiej Wilhelma Sauera się w 1888 roku w Neustädtel (obecnie Nowe Miasteczko) z Frankfurtu nad Odrą, jak również na dyspozycję na Dolnym Śląsku. Jego dziadek Robert oraz ojciec Fritz trzymanuałowych organów – musiał mieć wpływ zwią- Paul byli organistami i pedagogami. Ten drugi, po prze- zany z Kościołem Ewangelickim w Katowicach od 1919 prowadzce do Peilau (współcześnie Piława) został redak- roku kompozytor, pedagog i koncertujący organista – torem czasopisma „Die Orgel”. Na jego łamach prezen- Fritz Lubrich (1888–1971). Sygnowany jako opus 1240, tował nie tylko kompozycje przeznaczone do oprawy 52-głosowy instrument posiada pneumatyczną trakturę liturgii, ale także repertuar koncertowy, między innymi gry i rejestrów. Z organów firmy Volkmann, które służyły utwory organowe Maxa Regera. Był to początek 4 fascynacji młodego Fritza muzyką tego wszechstron- Utworach charakterystycznych op. 24, powstałych nego artysty, którego Paul Hindemith określał mianem w 1912 roku. „ostatniego giganta w muzyce”. Młodzieniec nie mógł Oprócz działalności kompozytorskiej Lubrich był wtedy przypuszczać, że kompozytor, na którego wydania aktywnym animatorem życia muzycznego ówczesnych nutowe przeznaczał odtąd całe swoje zaoszczędzone Katowic. W latach 1919–1945 prowadził Meisterschen pieniądze, w przyszłości zostanie jego profesorem. Gesangverein (Mistrzowskie Towarzystwo Śpiewacze) – Zanim jednak to nastąpiło, nastoletni Lubrich roz- chór mieszany, liczący około 200 osób. Mimo iż chórzyści wijał swe umiejętności w Seminarium Muzycznym pochodzili zarówno ze środowiska polskiego, jak i nie- w Sagan (obecnie Żagań). Z placówką tą związana jest mieckiego, a chór określany był przez krytyków mianem warta przytoczenia anegdota. Otóż ćwicząc pewnego „zespołu niemieckiego”, jego głównym założeniem było razu Glorię op. 59 Regera na instrumencie znajdującym wykonywanie utworów polskich kompozytorów. Doświad- się w budynku szkoły, zapomniał młody Fritz o zaka- czenie pracy z zespołami chóralnymi, tak w Katowicach, zie używania głośniejszych rejestrów, które mogłyby jak wcześniej w Bielsku-Białej, z pewnością miało przeszkadzać mieszkającym tam nauczycielom. Kiedy ogromny wpływ na wokalną i wokalno-instrumentalną w drzwiach sali pojawił się zirytowany dyrektor szkoły, część jego działalności kompozytorskiej, w której domi- Fritz zdążył wyłączyć „zabronione” rejestry. Upewniwszy nuje właśnie muzyka chóralna oraz pieśni. W latach się, że uczeń używa tylko dozwolonych głosów, dyrektor, 1939–1945 pełnił Lubrich funkcję dyrektora Höhere który sam nie był organistą, polecił mu… delikatniej Landesmusikschule Oberschlesien (Górnośląska Okrę- naciskać klawisze. gowa Wyższa Szkoła Muzyczna), działającej w murach W 1908 roku spełniło się marzenie Lubricha – został dzisiejszej Akademii Muzycznej w Katowicach. studentem Konserwatorium Muzycznego w Lipsku w kla- W tym samym czasie funkcję kierownika jednego sie organów Karla Straubego oraz w klasie kompozycji z wydziałów piastował Gerhard Strecke (1890–1968) Maxa Regera, który poświęcał studentowi aż dziesięć – pochodzący z Oberglogau (teraz: Głogówek) kompo- godzin zajęć tygodniowo. Wpływ profesora wyraźnie zytor, publicysta i pedagog, związany ponadto z Insty- zresztą słychać w większości jego utworów organowych. tutem Wychowania Muzycznego i Muzyki Kościelnej Nie inaczej jest w przypadku utrwalonej na niniejszej w Breslau (obecnie: Wrocław) oraz z Konserwatorium płycie Introdukcji i passacaglii b-moll op. 20, pod wzglę- Muzycznym Thomasa Cieplika w Bytomiu. Zawarta dem języka harmonicznego, środków motywicznych czy na niniejszej płycie Ciaccona e-moll op. 73 nr 3 zabiegów fakturalnych przywodzących na myśl Intro- powstała właśnie w okresie urzędowania kompozytora dukcję i passacaglię d-moll Regera. Echa stylu kompo- w katowickiej uczelni. Tam też – w bibliotece Akade- zytorskiego mistrza podobnie znaleźć można w trzech mii Muzycznej w Katowicach, która przejęła zbiory 5 Landesmusikschule – znajduje się obecnie rękopis tej zbiór 24 preludiów i fug we wszystkich tonacjach, wciąż jeszcze niewydanej kompozycji. wyraźnie nawiązujących do dzieł Bacha. Kompozytor Podobnie jak dwa pozostałe utwory wariacyjne, nale- często sięga po motywikę charakterystyczną dla muzyki żące do tego opusu (Passacaglia c-moll oraz Wariacje barokowej, jednak zostaje ona osadzona na gruncie har- „Nicht klagen und zagen”) Ciaccona e-moll wyraźnie monii wykraczającej nierzadko poza ramy romantyzmu. wskazuje na fascynację kompozytora muzyką Jana Wyraźnie są tu wpływy języka muzycznego Regera, któ- Sebastiana Bacha, którego utwory Strecke traktował rego utwory organowe Strecke wielokrotnie wykonywał. jako niedościgniony ideał, chętnie przenosząc na grunt Zdarza się też, że kompozytor sięga dalej – w stronę własnych polifonizujących kompozycji charakterystyczną Hindemithowskiej Nowej Rzeczowości (Neue Sachlich- dla muzyki baroku motywikę czy rozwiązania fakturalne keit). Sam kompozytor podkreślał, iż ogromny wpływ (Preludia i fugi z op. 52). Ciaccona e-moll została opa- na wybór języka dźwiękowego miała jego znajomość trzona licznymi wskazówkami dynamicznymi, wybór z Hindemithem, który „torował przed nim drogi line- konkretnej registracji Strecke pozostawia natomiast aryzmu w czasie, gdy jego samego zajmowała jeszcze wykonawcy. Dodatkowo na pierwszej stronie rękopisu muzyka romantyzmu”. znajduje się zapis „Fritz Lubrich zum 26.I.45.G.S.”. Wilhelm Rudnick (1850-1927) jest niewątpliwie Jako że podana data wskazuje na dzień pięćdziesią- jedną z najważniejszych postaci śląskiego życia muzycz- tych siódmych urodzin Lubricha, przypuszczać można, nego przełomu wieków. Urodził się w Damerkow (dzisiej- iż utwór prawdopodobnie był prezentem urodzinowym, sza Dąbrówka w powiecie bytowskim). W 1873 rozpoczął który Strecke ofiarował swojemu przełożonemu. Wiemy, naukę w Berlinie w Institut für Kirchenmusik