Arkusz MŁYNARY (59)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz MŁYNARY (59)

Warszawa 2011

Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Gra Ŝyna Hrybowicz***

Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A - Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B - Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka ** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka **

*Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN......

Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec)...... 16 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ...... 19 1. Wody powierzchniowe...... 19 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego (E. Krogulec) ...... 23 IX. Geochemia środowiska ...... 24 1. Gleby (P. Kwecko)...... 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 27 X. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ...... 29 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)...... 37 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ...... 39 XIII. Zabytki kultury (E. Krogulec)...... 48 XIV. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz)...... 49 XV. Literatura ...... 50

I. Wst ęp

Arkusz Młynary Mapy geo środowiskowej Polski (MgśP) w skali 1:50 000 opracowany został w Segi AT (plansza A), oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w 2011/12 r. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Będkowski, Korona, 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania Mg śP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami.

3 Arkusz Młynary MGGP powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archiwalnych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w: Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego, Departamencie Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz jego Biurze Regionalnym w Elbl ągu, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Olsztynie i Delegaturze Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Elbl ągu; starostwach powiatowych w Braniewie i Elbl ągu, Urz ędzie Miasta Elbl ąg, urz ędach miast i gmin we Fromborku, Młynarach, Tolkmicku oraz Urz ędzie Gminy Milejewo. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. Mapa jest wykonana w wersji cyfrowej.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Młynary zawarty jest mi ędzy współrz ędnymi geograficznymi: 19 °30’00” a 19 °45’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 54 °10’00” a 50 °20’00” szeroko ści geograficznej północnej. W podziale administracyjnym omawiany obszar poło Ŝony jest w północno-zachodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego. Prawie cały teren arkusza nale Ŝy do powiatu elbl ąskiego (miasto Elbl ąg, gmina Milejewo, miasto i gmina Tolkmicko i Młynary), a jego północno-wschodnia cz ęść do braniewskiego (miasto i gmina Frombork oraz gmina Branie- wo). Zgodnie z ogólnym podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2000) obszar arkusza Młynary le Ŝy w obr ębie makroregionu Pobrze Ŝe Gda ńskie w podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie. W granice obszaru arkusza wchodz ą fragmenty trzech mezoregionów Pobrze Ŝa Gda ńskiego: Wysoczyzna Elbl ąska, Równina Warmi ńska i Wybrze Ŝe Staropruskie (fig. 1). Północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza zajmuj ą wody Zalewu Wi ślanego. Wysoczyzna Elbl ąska jest falist ą wysoczyzn ą morenow ą osi ągaj ącą w rejonie Milejewa 197,6 m n.p.m. (Góra Srebrna). W kierunku zachodnim i północnym wysoczyzna stromymi stokami opada ku śuławom i Zalewowi Wi ślanemu, a mniej wyra źnie ku Równinie Warmi ń- skiej. Silna erozja przy znacznej wysoko ści wzgl ędnej (60–70 m) tej wysoczyzny przyczyniła si ę do powstania na jej zboczach gł ębokich, osi ągaj ących kilkudziesi ęciometrowe gł ęboko ści wąwozów erozyjnych. Wschodni ą cz ęść obszaru arkusza zajmuj ą tereny Równiny Warmi ńskiej (wzdłu Ŝ doliny rzeki Baudy). Powierzchnia równiny pochyla si ę ogólnie w kierunku północnym, od około 60–70 m do 20 m n.p.m. i opada stopniem terenowym do ci ągn ącego si ę wzdłu Ŝ Zalewu Wi-

4 ślanego Wybrze Ŝa Staropruskiego. Cz ęść równiny znajduj ącą si ę w obr ębie obszaru arkusza pokrywaj ą gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe ze Ŝwirami.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Młynary na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, 4 – granica pa ństwa, 5 – jeziora i rzeki Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.53 Mierzeja Wi ślana, 313.54 – śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna El- bl ąska, 313.56 – Równina Warmi ńska, 313.57 – Wybrze Ŝe Staropruskie Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka

Wybrze Ŝe Staropruskie jest nisko poło Ŝon ą równin ą akumulacji rzecznej i brzegowej ci ągn ącą si ę w ąskim pasem wzdłu Ŝ Zalewu Wi ślanego od Zatoki Elbl ąskiej po uj ście Pregoły. Pas ten pocz ątkowo o kilkusetmetrowej szeroko ści ci ągn ący si ę przez Tolkmicko od From- borka poszerza si ę do 4-7 km. Du Ŝe powierzchnie zajmuj ą delty Baudy i Pasł ęki. Jest to teren równinny, zaj ęty w du Ŝej mierze przez ł ąki i pastwiska. Charakterystyczn ą jego cech ą s ą tereny podmokłe i torfowiska.

5 Formy pochodzenia rzecznego reprezentuj ą głównie równiny deltowe, poło Ŝone na obszarze śuław Elbl ąskich. Znaczn ą ich cz ęść zajmuj ą tereny depresyjne. Jest to zupełnie płaska powierzchnia zbudowana z mad mulisto-ilastych, rzadziej z materiału drobno-piaszczystego. W grupie form pochodzenia rzecznego nale Ŝy równie Ŝ wymieni ć doliny rzeczne. Do form pochodzenia jeziornego nale Ŝy zaliczy ć równiny jeziorne rozwini ęte wokół tzw. Zatoki Elbl ą- skiej. W wi ększych obni Ŝeniach powierzchni wysoczyznowej w wyniku akumulacji bioge- nicznej, doszło do utworzenia równin torfowych. Obszar arkusza Młynary poło Ŝony jest na granicy dwóch regionów: nadmorskiego i pomorsko-warmi ńskiego. Region nadmorski wyra Ŝa si ę najmniejszymi w Polsce amplitudami średnich temperatur rocznych, silnymi wiatrami oraz krótk ą i łagodn ą zim ą. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec, najzimniejszym luty. Okres wegetacyjny trwa 200–210 dni. Obserwu- jemy zró Ŝnicowanie cech klimatycznych pomi ędzy nizinnymi terenami Równiny Warmi ń- skiej i wybrze Ŝa. Nizinne tereny Równiny i wybrze Ŝa cechuje przewaga wpływów morskich jesieni ą i zim ą oraz wpływów kontynentalnych wiosn ą i latem. Śnieg utrzymuje si ę tu dłu Ŝej, opady s ą obfitsze (740 mm w skali roku), lato jest cieplejsze. W regionie pomorsko- warmi ńskim średni opad wynosi od 600 do 700 mm i wzrasta z zachodu na wschód. Średnia roczna temperatura wynosi od 7 °C do 7,5 °C. Liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną zawiera si ę od 70 do 80, a parowanie wynosi około 480 mm (Stachy, 1987). Przewa Ŝaj ącym typem gleby s ą na obszarze arkusza gleby brunatne, wytworzone głów- nie z glin zwałowych i iłów. Rejon Zalewu Wi ślanego (obszar polderowy) oraz uj ścia rzek są obszarami wyst ępowania mad rzecznych i towarzysz ących im gleb mułowych, murszowych i torfowych. W dolinach rzek wyst ępuj ą gleby mułowe i gruntowo-glejowe oraz towarzysz ące im gleby murszowe, torfowe i glejobielicowe. Pozostały obszar to gleby osadowo-glejowe i płowo-opadowo-glejowe wraz z towarzysz ącymi im glebami gruntowo-glejowymi, czarny- mi ziemiami i bielicowymi. Gleby na terenie arkusza cechuje nadmierne uwilgotnienie oraz bardzo mała podatno ść na degradacj ę. Obszary le śne stanowi ą około 30 % powierzchni arkusza i wyst ępuj ą w kilkunastu ró Ŝ- nych kompleksach. Charakteryzuj ą si ę znacznym rozdrobnieniem powierzchni le śnej, z czego znaczn ą ilo ść stanowi ą niewielkie kompleksy le śne o powierzchni do 20 ha. Są to lasy mie- szane, głównie d ębowo-bukowe, sosnowo-bukowe, brzozowo-bukowe, grabowo-sosnowe, bukowo-świerkowe i sosnowo-dębowe. Wi ększo ść obszarów le śnych była dot ąd uznawana jako mało atrakcyjne pod wzgl ędem turystycznym z uwagi na niekorzystne warunki klima- tyczne, przewag ę drzewostanów li ściastych z g ęstym podszytem oraz brak jezior i innych zbiorników wodnych.

6 Omawiany arkusz jest obszarem o stosunkowo niskim stopniu uprzemysłowienia i urba- nizacji. Jest to teren typowo rolniczy; produkcja rolna obejmuje zasadniczo uprawy zbó Ŝ (pszenicy, j ęczmienia i pszen Ŝyta) oraz rzepaku i buraków cukrowych. W zwi ązku z tym wi ększo ść zakładów są przedsi ębiorstwa rolne oraz zwi ązane z produkcj ą roln ą. U Ŝytki rolne zajmuj ą wi ększ ą cz ęść powierzchni arkusza, w tym grunty orne prawie 50%. Rolnictwo jest do ść rozdrobnione. Grunty rolne i u Ŝytki zielone stanowiły niegdy ś podstaw ę wielu gospo- darstw hodowlanych prowadzonych przez Pa ństwowe Gospodarstwa Rolne. Po likwidacji PGR-ów u Ŝytki rolne i fermy przej ęła Agencja Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa w Olsztynie i wydzier Ŝawiła je spółkom prowadz ącym obecnie działalno ść rolnicz ą. Miasta Tolkmicko i Młynary oraz miejscowo ść Milejewo są skanalizowane, a ścieki kierowane są do oczyszczalni mechaniczno-biologicznych ścieków funkcjonuj ących w: Za- kładzie Gospodarki Komunalnej w Młynarach, Sp. wodno-ściekowej „Zalew Wi ślany” w Tolkmicku, AWRSP w Gronowie - Milejewie. Natomiast mechaniczne oczyszczalnie znajduj ą si ę w: Elbl ąskiej Spółdzielni Mleczarskiej i osiedlu po byłym POM-ie w Milejewie, Podgórzu, Pagórkach, AWRSP O/T w Podgrodziu, Przedsi ębiorstwie Przetwórstwa Owoców i Warzyw Sp. z o.o. w Tolkmicku oraz Elbl ąskiej Spółdzielni Mleczarskiej w Młynarach. W Błudowie znajduje si ę nieczynne składowisko odpadów komunalnych o powierzchni 7,92 ha. Zostało zamkni ęte w 2010 roku. W gminie miejsko-wiejskiej Młynary mieszka obecnie ponad 4500 mieszka ńców, w sa- mym mie ście – ponad 1800 osób. Najwi ększ ą miejscowo ści ą w granicach omawianego arkusza jest miasto Tolkmicko zamieszkałe przez około 3000 mieszka ńców. W Tolkmicku znajduje si ę niewielki port rybacki, porty Ŝeglugi pasa Ŝerskiej oraz port jachtowy z bosmanatem. Głównymi szlakami komunikacyjnymi na arkuszu Młynary są drogi krajowe nr 503, 504, 509, prowadz ące do Elbl ąga oraz droga 505 do Braniewa oraz tzw. „Berlinka” relacji Tczew – Królewiec (w przyszło ści droga szybkiego ruchu S-50). Istnieje tutaj równie Ŝ dobrze rozwini ęta sie ć dróg powiatowych i gminnych. Wzdłu Ŝ wybrze Ŝa biegnie linia kolejowa ł ą- cz ąca Elbl ąg przez Tolkmicko z Braniewem. Natomiast na wschód od Młynar przez Braniewo do Gronowa biegnie druga linia kolejowa z Elbl ąga.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Młynary przedstawiono na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Młynary (Rabek, 1994, 1998).

7 Obszar arkusza znajduje si ę w obr ębie platformy wschodnioeuropejskiej, w zachodniej cz ęś ci syneklizy perybałtyckiej. Starsze osady zostały rozpoznane na podstawie 5 gł ębokich otworów wiertniczych. Najstarszymi osadami rozpoznanymi na tym arkuszu s ą utwory kambru nawiercone na gł ębokości 2747,0 m w Błudowie. Pozostałe cztery otwory zostały zako ńczone w utworach triasu. Kompleks skał paleozoicznych na obszarze arkusza osi ąga mi ąŜ szo ść około 1600 m i pokryty jest osadami kenozoicznymi o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej lokalnie 300–350 m w centralnej i zachodniej cz ęś ci. Paleozoik reprezentuj ą utwory: kambru, ordowiku i syluru. Utwory kambru wykształ- cone s ą w postaci piaskowców i mułowców. Mi ąŜ szo ść utworów ordowiku dochodzi do 100 m, a reprezentuj ą go wapienie i iłowce. Osady syluru to głównie iłowce. Mi ąŜ szo ść tych utworów dochodzi do 900 m. Wy Ŝej zalega seria permska reprezentowana przez osady cechsztynu w postaci: mułowców, łupków, wapieni, anhydrytów i dolomitów. Sp ąg utworów mezozoicznych nawiercony został na gł ęboko ści 1751,0 m. Osady triasu o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 567,0 m wykształcone s ą w postaci iłowców, iłowców mar- glistych na przemian zalegaj ących z piaskowcami i zlepie ńcami. Utwory jury osi ągają mi ąŜ- szo ść 230–340 m. Jura dolna to piaskowce średnio- i drobnoziarniste, jura środkowa reprezentowana jest przez naprzemianlegle zalegaj ące piaskowce wapniste i iłowce. Utwory jury górnej reprezentuj ą głównie mułowce ciemnoszare z przewarstwieniami piaskowców. Mi ąŜ- szo ść osadów kredy dochodzi do 396,0 m. Kompleks ten reprezentowany jest przez osady ilasto-mułowcowe oraz piaski drobno- i średnioziarniste z glaukonitem. W utworach kredo- wych spotykane s ą przewarstwienia gez szarych z wkładkami margli. Na całej powierzchni podczwartorz ędowej stwierdzono osady paleocenu, oligocenu oraz nierozdzielone osady miocenu i pliocenu. Osady paleocenu reprezentowane s ą przez piaski drobnoziarniste, kwarcowe, szare z odcieniem zielonkawym, ze zmienn ą ilo ści ą glaukonitu oraz łyszczykami. W sp ągu wyst ę- puj ą konkrecje pirytowe. Osady paleocenu wyst ępuj ą w zachodniej i południowej cz ęś ci obszaru. Strop utworów znajduje si ę na wysoko ści 102,86 m p.p.m. w Pagórkach i obni Ŝa si ę w kierunku południowo-wschodnim do wysoko ści 154,7 m p.p.m. w Młynarach. Najwi ększ ą mi ąŜszo ść paleocenu nawiercono w Pagórkach, gdzie wynosi ona 56,0 m. Utworami oligocenu są iły, mułki i piaski wyst ępuj ące w północnej i centralnej cz ęś ci obszaru arkusza. Strop tych utworów znajduje si ę na wysoko ści od 68 m p.p.m. w cz ęś ci pół- nocno-wschodniej do 115,0–120,0 m p.p.m. w cz ęś ci północnej i centralnej.

8 Utwory miocenu i pliocenu reprezentowane s ą przez piaski, iły i mułki wyst ępuj ące w okolicy Biedkowa. Strop tych otworów stwierdzono od 70,0–80,0 m p.p.m. do 15,0– 20,0 m p.p.m. Osady czwartorz ędowe tworz ą na obszarze omawianego arkusza ci ągł ą pokryw ę o znacznej mi ąŜ szo ści (fig. 2). Na Nizinie Warmi ńskiej osi ąga ona od 130,0 do 140,0 m natomiast na Wzniesieniu Elbl ąskim dochodzi do 260,0–330,0 m. Powierzchnia podło Ŝa czwartorz ędu jest mało urozmaicona, przewa Ŝnie płaska, o charakterze zrówna ń egzaracyjnych. W zachodniej cz ęś ci terenu mapy powierzchnia podło Ŝa czwartorz ędowego znajduje si ę na wysoko ści 110,0–120,0 m p.p.m. W południowo-wschodniej cz ęś ci wyst ępuje obni Ŝenie do 154,7 m p.p.m., a w północno-wschodniej wyniesienie utworów podło Ŝa powy Ŝej 20,0 m p.p.m. Seri ę plejstoce ńsk ą na obszarze arkusza rozpoczynaj ą osady interglacjału podlaskiego reprezentowane przez piaski rzeczne o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 8,0 m ( średnio-, niekie- dy gruboziarniste, o ziarnach dobrze obtoczonych) rozpoznane w okolicy Młynar. Utwory zlodowace ń południowopolskich to ci ągły poziom w cz ęś ci południowej arkusza, natomiast w cz ęś ci centralnej wyst ępuj ą fragmentarycznie, a w cz ęś ci północnej ich nie stwierdzono. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od 150,0 m w cz ęś ci południowej do kilkunastu w cz ęś ci centralnej. Zlodowacenie nidy jest reprezentowane przez piaski wodnolodowcowe i gliny zwałowe, natomiast zlodowacenia sanu i wilgi to równie Ŝ piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. Na obszarze arkusza nie stwierdzono wyst ępowania osadów interglacjału mazowieckie- go. Na utworach zlodowace ń południowopolskich w cz ęś ci centralnej terenu arkusza, a na utworach paleoce ńskich w cz ęś ci północnej, osadzone zostały utwory zlodowace ń środkowo- polskich: odry - gdzie wyst ępuj ą gliny zwałowe oraz warty, reprezentowane przez gliny zwa- łowe i le Ŝą ce na nich iły, piaski i mułki zastoiskowe. Osady interglacjału eemskiego wyst ępuj ą w serii mi ędzymorenowej, o zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści wahaj ącej si ę w obr ębie Wzniesienia Elbl ąskiego od 60,0 do 120,0 m. S ą to piaski i mułki rzeczne, torfy i piaski morskie oraz mułki piaszczyste morskie. Bardzo zmienna jest mi ąŜ szo ść osadów zlodowace ń północnopolskich, od kilku metrów w rejonie północnym, w partii brzegowej Zalewu Wi ślanego, do 230,0 m w obr ębie najwy Ŝ- szych partii Wzniesienia Elbl ąskiego. We wschodniej cz ęś ci arkusza w obr ębie Niziny War- mi ńskiej mi ąŜ szo ść osadów tego zlodowacenia waha si ę od 20,0 do 50,0 m. Utwory te le Ŝą na wyrównanej powierzchni osadów interglacjału eemskiego. W cz ęś ci Wzniesienia Elbl ąskiego cały kompleks jest silnie zaburzony glacitektonicznie.

Fig. 2 Poło Ŝenie arkusza Młynary na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg Marksa, Bera, Gogołka, Piotrowskiej (2006). Czwartorz ęd Holocen: 1 – piaski, mułki, iły, gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; Czwartorz ęd nierozdzielony: 5 – piaski eoliczne, 6 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; Plejstocen, zlodowacenia północnopolskie: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno- deluwialne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; interglacjał eemski: 19 – torfy, gytie, kreda jeziorna, iły, mułki oraz piaski, Ŝwi- ry i mułki rzeczno-jeziorne; zlodowacenia środkowopolskie: 28 – piaski i mułki rzeczno-jeziorne.

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000

Stadiał dolny (zlodowacenie toru ńskie) reprezentuj ą: piaski, mułki i torfy jeziorne, piaski rzeczne, gliny zwałowe, piaski i mułki jeziorne, a tak Ŝe iły zastoiskowe. Mi ąŜ szo ść tych utworów zmienia si ę od kilku do kilkudziesi ęciu metrów.

10 Na osadach stadiału dolnego i środkowego (interglacjał krastudzki) wyró Ŝniono trzy poziomy litologiczno-facjalne: mułki, iły i piaski morskie, mułki i iły jeziorne oraz piaski rzeczne. Utwory te rozci ągaj ą si ę na całym obszarze arkusza, a w rejonie Wzniesienia Elbl ą- skiego osi ągaj ą mi ąŜ szo ść od 70,0 do 80,0 m. S ą one silnie zaburzone glacitektonicznie, natomiast w cz ęś ci centralnej wypi ętrzone i sfałdowane. Stadiał środkowy i górny (zlodowacenie Wisły) jest reprezentowane przez utwory: sta- diału Świecia, interglacjału Grudzi ądza i stadiału górnego. Stadiał środkowy ( Świecia) pozostawił piaski wodnolodowcowe drobno- i średnioziar- niste mi ąŜ szo ści od kilku do 33,0 m. Osady te odsłaniaj ą si ę na powierzchni w dolinie rzeki Baudy, na południe od miejscowo ści Nowe Monasterzyska. Na osadach wodnolodowcowych zalegają gliny zwałowe silnie ilaste o zmiennej mi ąŜ szo ści. Ma osadach stadiału środkowego wyst ępuje seria mi ędzymorenowa stworzona z osa- dów piaszczysto-mułkowo-ilastych pochodzenia rzecznego, jeziornego i morskiego. Utwory stadiału górnego (pomorsko-leszczy ńskiego) zalegaj ą na du Ŝej powierzchni arkusza Młynary. Mi ąŜ szo ść całego kompleksu osadów tego stadiału w rejonie Wzniesienia Elbl ąskiego dochodzi do 50,0 m, natomiast we wschodniej cz ęś ci arkusza nie przekracza 30 m. Wykształcony on jest w postaci: piasków wodnolodowcowych, iłów zastoiskowych i glin zwałowych. Tworz ą one rozległe równiny sandrowe na Wzniesieniu Elbl ąskim i Nizinie Warmi ńskiej. Wyst ępuj ą te Ŝ piaski i mułki kemów (zachodnia cz ęść Wzniesienia Elbl ąskie- go), piaski i Ŝwiry moren martwego lodu i moren spi ętrzonych (pojedyncze wzgórza w okolicy Pagórków i Majewa). W okolicach Kadyn i Tolkmicka wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe tarasów pradolinnych. Na przełomie plejstocenu i holocenu powstały piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych znajduj ące si ę u wylotu dolinek rzecznych spływaj ących z wysoczyzny w okolicach Tolkmic- ka. Holocen stanowi ą iły, mułki jeziorne, namuły, namuły torfiaste i piaszczyste oraz torfy piaski rzeczne tarasów zalewowych, zagł ębie ń bezodpływowych i den dolin rzecznych. Utwory te osi ągaj ą mi ąŜ szo ść od kilku do 10,0 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Młynary wyst ępuj ą dwa kompleksy litologiczno-surowcowe – okruchowy − piasków, stanowi ących kruszywo naturalne dla budownictwa i drogownictwa oraz torfowy – torfów dla rolnictwa.

11 Na powy Ŝszym obszarze udokumentowanych jest 12 złó Ŝ kruszywa piaskowego oraz jedno zło Ŝe torfów „Rucianka”. Zło Ŝe piasków „Nowe Monasterzysko” (Pa ździor, 2011) wykre ślono z bilansu ze wzgl ędu na wyczerpanie zasobów bilansowych. Zestawienie złó Ŝ kopalin, ich stan zagospodarowania oraz klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Czwartorz ędowe (plejstoce ńskie) zło Ŝa piasków: „Ogrodniki” (Olszewski, 1999; Gu- rz ęda, 2008a), „Zastawno” (Stepowicz, 1999; Zaprzelski, 2008), „Ogrodniki I” (Gurz ęda, 2008b), „Ogrodniki II” (Gurz ęda, 2008c), „Nowe Monasterzysko I” (Pa ździor, 2009), „Ka- miennik Wielki” (Kuczy ński, 2008), „Zastawno V” (Ponczek, 2010), „Zastawno VI” (Giem- za, 2011), „Zastawno I” (Gurz ęda, Giemza, 2008), „Sokolnik” (Gurz ęda, 2009), „Zastawno III” (Ponczek, 2008a) i „Zastawno IV” (Ponczek, 2008b) są pochodzenia wodnolodowcowe- go (zlodowacenie bałtyckie). Wymienione zło Ŝa maj ą powierzchnie od 0,61 ha („Zastawno”) do ponad 4,83 ha („Kamiennik Wielki”). Zło Ŝa maj ą form ę pokładow ą, a ich mi ąŜ szo ść wynosi średnio od 3,6 m („Nowe Monasterzysko”) do 14,6 m („Ogrodniki”, „Ogrodniki II”). Nadkład o średniej grubo ści od 0,4 („Ogrodniki”, „Zastawno”, „Zastawno VI”) do 2,7 m („Nowe Monasterzy- sko”) stanowi ą cienka warstwa gleby i piaski pylaste. W sp ągu powy Ŝszych złó Ŝ wyst ępuj ą piaski ilaste, piaski gliniaste oraz gliny zwałowe. Zło Ŝa: „Zastawno”, „Nowe Monasterzysko I”, „Kamiennik Wielki”, „Zastawno VI” i „Zastawno I” s ą cz ęś ciowo zawodnione. Warstwa zło Ŝowa pozostałych, udokumentowanych złó Ŝ piasków jest sucha. Kruszywo z tych złó Ŝ charakteryzuje si ę wysokim średnim punktem piaskowym wynosz ącym od 81,4% („Zastawno VI”) do ponad 99% („Ogrodniki”, „Zastawno”, „Ogrodniki I”, „Ogrodniki II”) oraz zmienn ą średni ą zawarto ści ą pyłów mineralnych od 0,6% („Zastawno III”) do 14,4% („Zastawno V”) (tabela 2). Zanieczyszcze ń organicznych i obcych nie odnotowano. Kruszywo piaskowe z udokumentowanych złó Ŝ znajduj ą zastosowanie głównie w drogownictwie, podrz ędnie w budownictwie ogólnym. Zło Ŝe torfów wieku holoce ńskiego „Rucianka” udokumentowano w kat. B na powierzchni 160,91 ha. Mi ąŜ szo ść kopaliny w cz ęś ciowo zawodnionym zło Ŝu wynosi od 0,5 do 2,8 m ( średnio 1,5 m), a nadkład został zdj ęty na całej powierzchni udokumentowanego złoŜa. W sp ągu torfów zalegaj ą osady ilaste. Są to torfy o stopniu rozkładu od 10,0 do 25,0% wag. ( śr. 17,2% wag.), popielno ści od 1,0 do 3,0% wag. ( śr. 1,8%), średniej wilgotno ści 91,2% wag. oraz średnim odczynie pH 3,6 (Turowski, 1961, 1996). Torfy stosowane s ą w rolnictwie jako nawóz organiczny i środek poprawiaj ący strukturę gleby.

12 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan geologiczne Wydobycie Numer Wiek Kategoria zagospoda- Zastosowanie Klasyfikacja bilansowe (tys. ton, Przyczyny kon- zło Ŝa Nazwa Rodzaj kompleksu rozpoznania rowania 3* kopaliny złó Ŝ (tys. ton, tys. m ) fliktowo ści na zło Ŝa kopaliny litologiczno- 3* zło Ŝa tys. m ) zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy według stanu na 31.12.2010 (Szuflicki i in. red., 2011) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 Ogrodniki p Q 1 006 C1 Z – Skb, Sd 4 B K, Gl 2 Rucianka t Q 346 * B G 32 * Sr 4 A Gl

3 Zastawno p Q 25 C1 G 0 Skb, Sd 4 A –

4 Ogrodniki I p Q 140 C1 G 0 Skb, Sd 4 B K

5 Ogrodniki II p Q 1 070 C1 N – Skb, Sd 4 B K Nowe 6 p Q 115 C1 N – Skb, Sd 4 A –

13 13 Monasterzysko I

7 Kamiennik Wielki p Q 1 180 C1 N – Skb, Sd 4 A –

8 Zastawno V p Q 67 C1 N – Sd 4 A –

9 Zastawno VI p Q 194 C1 N – Skb, Sd 4 A – * 10 Zastawno I p Q 131 C1 Z 9 Skb, Sd 4 A –

11 Sokolniki p Q 281 C1 N – Skb, Sd 4 A –

12 Zastawno III p Q 165 C1 G 24 Skb, Sd 4 A –

13 Zastawno IV p Q 85 C1 N – Skb, Sd 4 A – Nowe p Q ZWB Monasterzysko Rubryka 3: p – piaski, t – torfy; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 6: B, C 1 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych Rubryka 7: zło Ŝe: G – zagospodarowane, Z * – koncesja wygasła 31.01.2011; N – niezagospodarowane, Z – zaniechane; ZWB – wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej, zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: kopaliny skalne: Sr – rolnicze, Skb – kopaliny skalne kruszyw budowlanych, Sd – kopaliny skalne drogowe; Rubryka 10: zło Ŝe: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11: zło Ŝe: A – mało konfliktowe, B – konfliktowe; Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu, Gl – ochrona gleb

Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ oraz parametry jako ściowe kruszywa piaskowego Nu- Powierzch- Mi ąŜ- Grubo ść Punkt pia- Zawarto ść py- Gęsto ść nasy- mer nia zło Ŝa szo ść nadkładu skowy łów mineralnych powa w stanie zło Ŝa Nazwa zło Ŝa zło Ŝa od–do (zaw. ziaren zagęszczonym na od–do (śr.) o śr. <2 mm) od–do ( śr) mapie [ha] (śr.) [m] [m]) [%] [%] [T/m 3] 1 2 3 4 5 6 7 8 14,5–14,7 0,3–0,5 99,3–99,6 0,7–1,0 1 Ogrodniki 3,81 nie badano śr. 14,6 śr. 0,4 śr. 99,4 śr. 0,9 2,0–5,6 0,0–1,9 śr. 99,1–99,4 1,7–5,5 3 Zastawno 0,61 nie badano śr. 3,7 0,4 śr. 99,2 śr. 3,5 2,0–5,6 0,0–1,9 śr. 99,1–99,4 1,7–5,5 3 Zastawno 0,61 nie badano śr. 3,7 0,4 śr. 99,2 śr. 3,5 11–15 0,5–3,0 99,1–100 2,4–4,0 1,45–1,54; 4 Ogrodniki I 0,72 śr. 13,0 śr. 1,8 śr. 99,5 śr. 3,1 śr. 1,49 8,0–17,5 0,3–4,5 śr. 99,4 –100 1,1–4,2 1,50–1,79 5 Ogrodniki II 4,19 śr. 14,6 1,7 śr. 99,8 śr. 1,6 śr. 1,65 Nowe 2,5–4,1 2,1–3,3 śr. 98,0–99,0 1,0–2,0 6 1,98 nie badano Monasterzysko I śr. 3,6 2,7 śr. 98,4 śr. 1,6 5,7–25,9 0,4–9,5 śr. 80,5–99,7 0,9–15,6; 1,68–1,76; 7 Kamiennik Wielki 4,83 śr. 12,9 2,3 śr. 93,1 śr. 5,5 śr. 1,71 3,7–5,0 0,3–2,0 śr. 93,2–100 11,0–18,4 8 Zastawno V 1,40 śr. 1,66 śr. 4,6 1,2 śr. 97,6 śr. 14,4 3,7–11,7 0,3–0,5 75,4–92,3 6,8–11,7 1,53–1,75 9 Zastawno VI 1,80 śr. 6,1 śr. 0,4 śr. 81,4 śr. 8,9 1,68 3,0–9,5 0,2–2,7 89,6–99,5 4,5–10,4 10 Zastawno I 1,45 nie badano śr. 6,4 śr. 0,9 śr. 95,6 śr. 7,8 8,0–13,7 0,3–4,4 96,3–99,3 0,5–2,1 1,69–1,71 11 Sokolniki 1,51 śr. 10,9 śr. 2,3 śr. 97,7 śr. 1,1 1,70 7,6–12,0 0,4–2,8 75,6–100 0,3–1,0 12 Zastawno III 1,22 śr. 1,59 śr. 9,8 śr. 1,6 śr. 90,9 śr. 0,6 7,6–10,2 0,4–2,4 82,0–100 0,6–1,0 13 Zastawno IV 0,66 śr. 1,59 śr. 8,9 śr. 1,4 91,5 0,8

Opisane zło Ŝa zawieraj ą kopaliny pospolite, powszechnie wyst ępuj ące i łatwo dost ępne, dlatego zaklasyfikowano je z punktu widzenia ich ochrony do złó Ŝ klasy 4, stosuj ąc kryteria zawarte w wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych (Zasady dok..., 2002). Klasyfi- kacj ę sozologiczn ą złó Ŝ przeprowadzono uwzgl ędniaj ąc stopie ń kolizyjno ści ich eksploatacji w odniesieniu do ró Ŝnych komponentów środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego (Instrukcja..., 2005). Z punktu widzenia ochrony środowiska do klasy B – złó Ŝ konfliktowych zaliczono zło- Ŝa piasków: „Ogrodniki”, „Ogrodniki I”, „Ogrodniki II” oraz zło Ŝe torfu „Rucianka”. Pozo- stałe zło Ŝa uznano za mało konfliktowe (klasa A) (tabela 1). Wy Ŝej wymienione zło Ŝa pia- sków s ą konfliktowe z uwagi na ochron ę krajobrazu, a zło Ŝe torfu z uwagi na ochron ę ł ąk na

14 podło Ŝu organicznym. Zło Ŝa: „Ogrodniki”, „Ogrodniki I” i „Ogrodniki II” połoŜone są w granicach Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbl ąskiej.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na terenie arkusza Młynary obecnie prowadzona jest koncesjonowana eksploatacja zło- Ŝa torfów „Rucianka” oraz złó Ŝ kruszywa piaskowego: „Zastawno”, „Ogrodniki I” i „Zastaw- no III”. Zło Ŝe „Rucianka” jest eksploatowane od pocz ątku lat 60. na podstawie koncesji wydanej przez wojewod ę elbl ąskiego (wa Ŝnej do dnia 31.12.2018) dla „Hollas” sp. z o.o. (dawniej Spółdzielnia „Las”). Ustanowiony w roku 1996 obszar górniczy ma powierzchni ę 163,14 ha, a teren górniczy 176,87 ha (tabela 3). Wydobycie prowadzone jest metod ą odkrywkow ą, jed- nym poziomem eksploatacyjnym. Z uwagi na du Ŝą powierzchni ę zło Ŝa surowiec transporto- wany jest z wyrobiska kolejk ą w ąskotorow ą do zakładu przeróbczego, gdzie torf jest mielony, przesiewany i pakowany. Odsiana frakcja pylasta składowana jest w pryzmy przy zakładzie przeróbczym. Po zako ńczeniu eksploatacji proponowana jest renaturyzacja i zalesienie obszaru. Torf pozyskiwany z tego zło Ŝa ma zastosowanie w rolnictwie i ogrodnictwie. Tabela 3 Charakterystyka obszarów i terenów górniczych Powierzchnia Powierzchnia Nr Nazwa obszaru górnicze- terenu górniczego Okres wa Ŝno ści koncesji zło Ŝa na zło Ŝa go od–do mapie (ha) (ha) 1 2 3 4 5 2 Rucianka 163, 14 176,87 30.07.1996–31.12.2018

3 Zastawno 1,03 1,86 05.03.2009–31.01.2018 4 Ogrodniki I 0,81 1,02 07.09.2009–31.01.2013 12 Zastawno III 1,27 1,47 02.03.2009–31.01.2016

UŜytkownicy wszystkich eksploatowanych złó Ŝ kruszywa piaskowego posiadaj ą wa Ŝne koncesje, a zło Ŝa maj ą zatwierdzone obszary i tereny górnicze (tabela 3). Na podstawie wa Ŝ- nych koncesji ze złó Ŝ: „Zastawno”, „Ogrodniki I” i „Zastawno III” prowadzona jest eksploatacja na potrzeby lokalne w zakresie budownictwa i napraw lokalnych dróg gruntowych. Kopalina nie podlega przeróbce i sprzedawana jest kontrahentom na miejscu. W roku 2010 eksploatacj ę piasków w ilo ści 24 tys. ton prowadzono tylko ze zło Ŝa „Zastawno III”, wydobycie kopaliny ze złó Ŝ „Zastawno” i „Ogrodniki I” było zerowe.

15 Do ko ńca stycznia 2011 roku, na podstawie koncesji z 2008 roku wydanej przez Staro- st ę elbl ąskiego, prowadzono eksploatacj ę piasków ze zło Ŝa „Zastawno I”. Pozostałe w złoŜu zasoby bilansowe na poziomie 131 tys. ton nie zostały rozliczone, a wyrobiska nie poddano rekultywacji. Zło Ŝe „Ogrodniki” było eksploatowane do ko ńca 2008 roku. Wydobycie z powy Ŝszego zło Ŝa prowadzono okresowo, ostatnio z coraz mniejsz ą intensywno ści ą. W wielu partiach zło Ŝa nadkład nie był usuwany w sposób zorganizowany, a eksploatacja prowadzona była chaotycznie z du Ŝymi stratami kopaliny. Wyrobisko ulega powolnej samorekultywacji biologicznej poprzez zarastanie. W roku 2008 w granicach tego zło Ŝa udokumentowano zło Ŝe „Ogrodniki II”, zasoby zło Ŝa „Ogrodniki” rozliczono stosownym dodatkiem (Gurz ęda, 2008a). Pozostałe zło Ŝa kruszywa piaskowego: „Ogrodniki II”, „Nowe Monasterzysko I”, „Kamiennik Wielki”, „Zastawno V”, „Zastawno VI”, „Sokolnik” i „Zastawno IV” nigdy nie były zagospodarowane. W czasie zwiadu terenowego stwierdzono jeden punkt niekoncesjonowanej eksploatacji piasków, w którym okresowo prowadzone jest wydobycie kopaliny. Jest on zlokalizowany w granicach wyznaczonego obszaru perspektywicznego piasków, na południe od miejscowo- ści Błudowo. Dla powy Ŝszego wyrobiska sporz ądzono kart ę punktu wyst ępowania kopaliny. Eksploatację piasków w przewadze drobno- i średnioziarnistych prowadzi si ę z małych od- krywek w granicach zaniechanego i cz ęś ciowo zaro śni ętego wyrobiska. Poszczególne odkrywki maj ą powierzchnie około 0,02–0,05 ha. Poza tym na obszarze arkusza Młynary znajduj ą si ę odkrywki piasków, z których w przeszło ści okoliczni mieszka ńcy wydobywali kopalin ę na potrzeby własne. Punkty wyst ę- powania tego typu piasków odnotowano w rejonie miejscowo ści: Tolkmicko, w granicach obszarów perspektywicznych piasków na północny wschód od Majewa i w okolicach Ka- miennik Wielkich oraz w dolinie rzeki Bauda (przy drodze z Kwietnika do Zastawna). Pod koniec 2011 roku powy Ŝsze odkrywki nie nosiły śladów świe Ŝej eksploatacji.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Młynary został do ść szczegółowo rozpoznany pod wzgl ędem wyst ępo- wania kopalin. Na podstawie analizy dost ępnych materiałów i opracowa ń zło Ŝowych dotycz ących prac poszukiwawczych za bursztynem (Jurys, 1979), kruszywem piaskowo-Ŝwi- rowym (Jędrzejewska, 1983; Mikołajczyk, 1978; Solczak, 1987), kopalinami ilastymi (Bajo- rek, 1968; Berek, Bortnik, 1969; Niedzielski, 1968; Jurys, Wytyk, 1980), kred ą jeziorn ą (Rzepecki, 1982) i torfami (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) oraz Szczegółowej mapy geologicznej

16 Polski w skali 1:50 000 arkusz Młynary (Rabek, 1994) i wizji terenowej (punkty wyst ępowa- nia kopaliny) w obr ębie powy Ŝszego arkusza wyznaczono cztery obszary perspektywiczne piasków budowlanych. Z uwagi na mał ą ilo ść danych wiertniczych i przede wszystkim brak bada ń jako ściowych, nie wyznaczono prognoz wyst ępowania piasków. Zaznaczono tak Ŝe obszary, gdzie wyniki bada ń geologicznych okazały si ę negatywne dla udokumentowania złó Ŝ bursztynu, iłów ceramiki budowlanej, piasków i Ŝwirów, piasków, kredy jeziornej oraz torfów. Perspektywy kruszywa piaskowego wyznaczono w okolicach miejscowo ści: Zastawno, Majewo, Kamiennik Wielki, Nowe Monasterzysko i Błudowo. W obszarze perspektywicznym piasków w rejonie na zachód od Zastawna o ł ącznej powierzchni ponad 200 ha stwierdzono wodnolodowcow ą seri ę piaszczyst ą o mi ąŜszo ści od kilku do około 11 m wyst ępuj ącą pod nadkładem gleby i piasków pylastych o grubo ści do 1 m. W powy Ŝszym obszarze od pocz ątku lat 90. udokumentowano 7 złó Ŝ kruszywa piaskowego. W rejonie Majewa i Kamiennik Wielkich znajduj ą si ę odkrywki, z których w przeszło- ści okoliczni mieszka ńcy wydobywali piaski budowlane. Pod warstw ą gleby i piasków pylastych, grubo ści od 0,3 do 1,0 m, stwierdzono tu dobrze wysortowane piaski ró Ŝnoziarniste o szacunkowej mi ąŜ szo ści odpowiednio 3 m i 5 m. W obszarze perspektywicznym na południowy wschód od Nowego Monasterzyska osady wodnolodowcowe s ą reprezentowane przez piaski o mi ąŜ szo ści kilku metrów (lokalnie piaski i Ŝwiry) powstałe podczas recesji ostatniego l ądolodu (Rabek, 1994). Poszukiwania kruszywa naturalnego piaskowo-Ŝwirowego koncentrowały si ę w strefach wychodni piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych. Wszystkie wytypowane rejony: strefa rozci ągaj ąca si ę na południowy zachód od Błudowa i na wschód od Karszewa oraz niewielki obszar w rejonie wsi Zaj ączkowo zostały rozpoznane negatywnie. W obszarze negatywnego rozpoznania piasków i Ŝwirów w rejonie Błudowa s ą natomiast perspektywy na udokumentowanie niewielkich złó Ŝ piasków budowlanych. W pasie o szeroko ści 500 m i długo ści 2 km wykonano 16 otworów o ł ącznym metra Ŝu 126,0 m. Za perspektywiczn ą uznano jedynie cz ęść południowo-wschodni ą badanego obszaru, o mi ąŜ szo- ści bilansowej piasków od 2,0 do 7,5 m (Solczak, 1987). Zgodnie ze Szczegółow ą map ą geologiczn ą Polski arkusz Młynary (Rabek, 1994) wyst ępuj ą tutaj podobne utwory jak w rejonie Majewa i Zastawna (piaski oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe). W zlokalizowanym na tym obszarze punkcie wyst ępowania kopaliny (nr 1) stwierdzono warstw ę piasku ró Ŝnoziarnistego o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 4 m. Pozostał ą, północno-zachodni ą cz ęść obszaru bada ń,

17 w której nawiercono gliny piaszczyste i piaski gliniaste, uznano za obszar negatywny dla udokumentowania złó Ŝ kruszywa piaskowo-Ŝwirowego i piaskowego. W pozostałych dwóch obszarach negatywnego rozpoznania kruszywa piaskowo-Ŝwiro- wego stwierdzono równie Ŝ brak perspektyw na udokumentowanie złó Ŝ piasków, przewierca- jąc najcz ęś ciej gliny zwałowe z przewarstwieniami piasków pylastych oraz namuły holoce ń- skie (rejon Karszewa; Moczulska, Wojtkiewicz 1983) lub piaski gliniaste z wkładkami pia- sków drobnoziarnistych (okolice Zaj ączkowa; Mikołajczyk, 1978). Prace geologiczno-zwiadowcze maj ące na celu udokumentowanie kruszywa piaskowego prowadzone były tak Ŝe w rejonie Kadyn (na południowy zachód od Janówka) (J ędrzejew- ska, 1983). Do gł ęboko ści 3,0 m stwierdzono tutaj wyst ępowanie piasków drobnoziarnistych. Poni Ŝej zalegaj ą gliny piaszczyste i pylaste oraz piaski gliniaste. Obszar uznano za negatywny dla udokumentowania złó Ŝ piasków ze wzgl ędu na mał ą mi ąŜ szo ść kopaliny i niewielkie jej rozprzestrzenienie. Obszary negatywnego rozpoznania iłów ceramiki budowlanej wyznaczono w okolicach miejscowo ści: Tolkmicko, Narus, Krzy Ŝewo, Nowiny oraz Milejewo. W obszarze poszukiwa ń na północny wschód od Tolkmicka do gł ęboko ści 30,0 m w wi ększo ści otworów stwierdzono wyst ępowanie piasków drobnoziarnistych z przewarstwieniami iłów (o mi ąŜ szo ści 1,0–1,5 m). Iły stwierdzono jedynie w dwóch otworach poszukiwawczych, ale charakteryzowały si ę one wysok ą, poza bilansow ą zawarto ści ą margla ziar- nistego (Niedzielski, 1968; Jurys, Wytyk, 1980). Rejon ten został uznany za negatywny dla udokumentowania złó Ŝ surowców ilastych. W rejonie Narus – Krzy Ŝewa oraz Nowin nawiercano warstw ę iłów zastoiskowych o mi ąŜ szo ści 1,0–1,5 m zalegaj ącą pod nadkładem gleby i piasków o grubo ści ponad 1,5 m (Bajorek, 1968). Obszary uznano za negatywne ze wzgl ędu na pozabilansow ą mi ąŜ szo ść kopaliny. Na południe od Milejewa do gł ęboko ści 20,0–30,0 m w Ŝadnym z wykonanych otwo- rów nie nawiercono serii ilastej (Jurys, Wytyk, 1980). Stwierdzono jedynie wyst ępowanie utworów piaszczysto-gliniastych. W rejonie na południe od Tolkmicka prowadzono poszukiwania iłów przydatnych do produkcji keramzytu (Berek, Bortnik, 1969). Celem poszukiwa ń były iły yoldiowe, których wychodnie znajduj ą si ę na zboczach wysoczyzny. Iły nawiercono jedynie w trzech otworach. Ich zasoby okazały si ę za małe dla udokumentowania zło Ŝa surowca ilastego przydatnego do produkcji keramzytu.

18 W latach 1975–1978 w rejonie Kadyny – Tolkmicko, w kilkukilometrowym pasie nad- brze Ŝnym, na szerok ą skal ę prowadzone były poszukiwania złó Ŝ bursztynu. W rejonie tym (tylko cz ęś ciowo znajduj ącym si ę w obszarze arkusza) nie natrafiono na bilansowe nagroma- dzenia tej kopaliny (Jurys, 1979). Zaledwie w 6 otworach stwierdzono drobne okruchy bursztynu i to w bardzo małej ilo ści (0,2–2,1 g/t). W latach 80., w obr ębie torfowisk w okolicach: Podgrodzia, Przybyłowa, Pagórków, Ogrodnik, Kwietnika i Kamiennika Wielkiego, prowadzono prace poszukiwawcze maj ące na celu udokumentowanie złó Ŝ kredy jeziornej (Rzepecki, 1982). We wszystkich obszarach poszukiwawczych dały one wyniki negatywne. W przebadanych rejonach stwierdzono wyst ę- powanie do gł ęboko ści około 3–4 m cienkich (pozabilansowych) pokładów torfu, gytii detry- tyczno-wapiennej i piasków. Zgodnie z weryfikacj ą bazy zasobowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) wyst ąpienia tej kopaliny na obszarze arkusza Młynary nie spełniaj ą kryteriów bilansowo ści. Są to torfowiska niskie, gdzie dominuj ą torfy szuwarowe, turzycowiskowe i olesowe. Mi ąŜ szo ść torfów waha si ę od 0,5 do 1,0 m i tylko w lokalnych zagł ębieniach si ęga 2,0–2,5 m. W sp ągu torfów zwykle wyst ępuje gytia w ęglanowa lub organiczna.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Najwi ększ ą rzek ą na omawianym terenie jest Bauda z jej lewobrze Ŝnymi dopływami Okrzejk ą i Lisim Parowem. Bezpo średnio do Zalewu Wi ślanego uchodz ą rzeki Grabianka i Stradanka. Południowo-zachodnia cz ęść arkusza le Ŝy w zlewni rzeki Elbl ąg, do której wpły- wa Kumiela wypływaj ąca dwoma odnogami z jeziora Martwego i Starego oraz jej dopływy Srebrny Potok i Potok Stagniewski. Rzeka Bauda jest najwi ększ ą rzek ą wypływaj ącą z Wysoczyzny Elbl ąskiej, a jej dłu- go ść wynosi 59 km. Rzeka bierze pocz ątek w okolicach Milejewa, u podnó Ŝa Góry Ma ślanej na wysoko ści 197,0 m n.p.m., najwy Ŝej poło Ŝonego miejsca Wyniesie ń Elbląskich. W środ- kowym biegu przepływa przez równin ę Warmi ńsk ą i uchodzi do Zalewu w okolicy Frombor- ka. Koryto Baudy i jej dopływów charakteryzuje si ę du Ŝymi spadkami. Rzeka i jej dopływy płyn ą w gł ębokich jarach, jedynie na odcinku uj ściowym Bauda ma charakter rzeki nizinnej. Na terenie miasta Młynary przez spi ętrzenie rzeki Baudy został utworzony zbiornik o znaczeniu rekreacyjnym i retencyjno-przeciwpowodziowym.

19 Lisi Parów jest rzek ą II rz ędu, lewobrze Ŝnym dopływem Baudy. Jej źródła znajduj ą si ę w okolicach wsi Ogrodniki, w centralnej cz ęś ci Wysoczyzny Elbl ąskiej, na wysoko ści 165 m n.p.m. W strefie kraw ędziowej Wysoczyzny, Lisi Parów płynie w gł ębokiej i stromej dolinie erozyjnej, gdzie deniwelacje dochodz ą do 50 m. Źródła Okrzejki, lewobrze Ŝnego dopływu Baudy, znajduj ą si ę w centralnej, najwy Ŝszej cz ęś ci Wysoczyzny Elbl ąskiej, w okolicach wsi Majewo na wysoko ści 160 m n.p.m. Zlewnia rzeki posiada rozgał ęziony układ hydrograficzny. Grabianka jest rzek ą o długo ści 10,8 km wypływaj ącą z centralnej cz ęś ci Wysoczyzny Elbl ąskiej, poło Ŝonej na wysoko ści 175 m n.p.m. Charakteryzuje si ę du Ŝym spadkiem i gł ę- bok ą dolin ą. Stradanka, rzeka o długo ści 14 km, wypływa z okolic Przybyłowa, na wysoko ści 150 m n.p.m. i poni Ŝej Tolkmicka uchodzi do Zalewu Wi ślanego. W rejonie arkusza płynie w gł ębokiej dolinie, gdzie lokalnie deniwelacje przekraczaj ą 50 m. Przewa Ŝaj ąca cz ęść dorze- cza Stradanki zajmuj ą obszary le śne. Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą wi ększe naturalne zbiorniki wodne poza rozsianymi niewielkimi oczkami wodnymi. Wezbrania wód na rzekach przypadaj ą na miesi ące marzec i kwiecie ń; najni Ŝsze stany notowane s ą w lipcu i sierpniu. W uj ściach rzek bezpo średnio wpływaj ących do Zalewu Wi- ślanego: Grabianki, Stradanki wyst ępuje tzw. „cofka”, gdy słonawe wody Zalewu Wi ślanego wlewaj ą si ę w gł ąb l ądu, co powoduje podniesienie si ę poziomu wód w skrajnych przypadkach nawet do 2 m. Obszar arkusza poło Ŝony jest poza stref ą zagro Ŝon ą podtopieniami (Nowicki red., 2007), czyli le Ŝy poza zasi ęgiem maksymalnych mo Ŝliwych podtopie ń. Ocen ę jako ści wód badanych w 2007 roku wykonano na podstawie rozporz ądzenia Mi- nistra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (DzU nr 32, poz. 284). Według danych z opróbowania w 2007 roku wody powierzchniowe nale Ŝały do IV i V klasy (tabela 4).

20 Tabela 4 Ocena jako ści wód rzek w 2007 roku Lokalizacja prze- Km biegu Ocena ogól- Rzeka Wska źniki obni Ŝaj ące jako ść wody kroju rzeki na Frombork barwa, Zog, ChZT - Mn, ChZT-Cr, OWO, Nk, b. Bauda (poza obszarem 4,2 IV coli fek., og. b. coli arkusza) barwa, ChZT-Cr, OWO, Nk, b. coli fek., Grabianka Janówek 0,2 V og. b. coli barwa, ChZT- Mn, ChZT-Cr, Nk, Mn, b. Stradanka Tolkmicko 0,4 IV coli fek., og. b. coli

2. Wody podziemne Zgodnie z podziałem regionalnym zwykłych wód podziemnych Polski obszar arkusza Młynary le Ŝy w obr ębie Regionu Mazurskiego (III) (prawie cało ść arkusza za wyj ątkiem cz ę- ści północno-zachodniej) oraz Regionu Gda ńskiego (IV) (cz ęść północno-zachodnia) arkusza (Paczy ński red., 1995). Zgodnie z podziałem na Jednolite Cz ęś ci Wód Podziemnych (stan na 2011 rok), obszar arkusza jest poło Ŝony w JCWPd nr 19 – w regionie Dolnej Wisły. Obszar JCWPd 19 obejmuje zlewni ę Rzeki Elbl ąg. Wody podziemne wyst ępuj ą w bezpo średnim kontakcie z systemami polderowymi i kontaktuj ą si ę z wodami morskimi. Stany wód podziemnych regulowane s ą prac ą systemów polderowych i bezpo średnio wpływaj ą na ekosys- temy gruntowo-wodne. Na skutek wieloletniej eksploatacji nast ąpiły trwałe zmiany w hydro- dynamice i hydrochemii wód podziemnych. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia mieszka ń- ców ma tzw. poziom „ró Ŝnowiekowy” we wschodniej cz ęś ci JCWPd 18. Na terenie mapy nie jest poło Ŝony Ŝaden z głównych zbiorników wód podziemnych (fig. 3). Na omawianym arkuszu stwierdzono dwa pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i pale- ge ńsko-neoge ńskie (mioce ńsko-oligoce ńskie) (Prussak, 1998). W czwartorz ędowym pi ętrze wodono śnym wydzielono dwa główne poziomy u Ŝytkowe. Pierwszy z nich znajduje si ę pod glinami zlodowace ń północnopolskich. Stanowi ą go piaski fluwioglacjalne ł ącz ące si ę w sp ągu z osadami morskimi interglacjału eemskiego. Natomiast drugi czwartorz ędowy poziom u Ŝytkowy stanowi ą osady fluwioglacjalne zlodowace ń połu- dniowopolskich. Czwartorz ędowe poziomy wodono śne rozdzielone s ą około 60-metrowym kompleksem glin zwałowych zlodowace ń południowopolskich od wodono śnych piasków miocenu i oligocenu (Prussak, 1998). Wody poziomu czwartorz ędowego eksploatowane s ą zarówno przez uj ęcia komunalne jak i przez uj ęcia przemysłowe. Do najwi ększych uj ęć komunalnych zlokalizowanych na terenie arkusza Młynary nale Ŝą uj ęcia w: Tolkmicku (uj ęcie wielotworowe), Pagórkach (uj ęcie wielootworowe), Młynarach, Baranówce, Podgrodziu,

21 Karszewie, Krzy Ŝewie i Chojnowie. Uj ęcia przemysłowe poziomu czwartorz ędowego zlokalizowane s ą w: Tolkmicku (2 uj ęcia), Młynarach i Wodyni.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Młynary na tle głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990). 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – granica GZWP w o środku porowym, 3 – granica pa ń- stwa, 4 – jeziora i rzeki

Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 201 – Zbiornik mi ędzymorenowy D ąbrowa, czwartorz ęd (Q), 203 – Dolina Letniki, czwartorz ęd (Q), 204 – Zbiornik mi ędzymorenowy śuławy Elbl ąskie, czwartorz ęd (Q).

Na omawianym terenie powszechnie eksploatowane s ą wody górnego, czwartorz ędo- wego poziomu wodono śnego. Poło Ŝenie zwierciadła wody jest zmienne, kształtuje si ę na rz ędnych od ponad 150 m n.p.m. w rejonie miejscowo ści Pagórki do 0 m n.p.m. Tolkmicku i około 10 m n.p.m. w rejonie Baranówki. Wzniesienia Elbl ąskie s ą głównym obszarem zasi- lania, na powierzchni którego wyst ępuj ą osady słabo przepuszczalne, utrudniaj ące infiltracj ę. Rz ędne zwierciadła wody w górnym i dolnym u Ŝytkowym poziomie czwartorz ędowym oraz w mioce ńsko-oligoce ńskiegm pi ętrze wodono śnym maj ą zbli Ŝone warto ści. Główn ą baz ę drenaŜow ą stanowi Zalew Wi ślany, a lokaln ą doliny rzek Bauda i Narusa.

22 Mioce ńsko-oligoce ńskie pi ętro wodono śne na obszarze arkusza jest bardzo słabo rozpoznane i nie stanowi u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. W zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza wody wspomnianego pi ętra wodono śnego mog ą by ć zasolone. Wody głównego czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego charakteryzuj ą si ę generalnie klas ą Ib (jako ść dobra, lecz nietrwała ze wzgl ędu na brak lub cz ęś ciow ą izolacj ę i ochron ę warstwy wodono śnej) i II (wody średniej jako ści). Wody Ib wyst ępuj ą w rejonie Baranówki i na północnym skraju arkusza. Na pozostałym obszarze wyst ępuj ą wody klasy II. Wody klasy III (złej jako ści, wymagaj ą skomplikowanego uzdatniania) wyst ępuj ą na południu omawianego terenu w rejonie Stoboje – Kamiennik Wielki – Zastawno oraz w cz ęś ci północnej, w rejonie Chojnowo – Podgrodzie – Przybyłowo, a takŜe na zachód od Tolkmicka. W tych rejonach wyst ępuj ą wysokie st ęŜ enia jonów Ŝelaza, manganu i azotu amonowego pochodzenia geogenicznego (Prussak, 1998).

VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego

Obszar pomi ędzy l ądem a Mierzej ą Wi ślan ą wypełniaj ą wody Zalewu Wi ślanego, najwi ększego zbiornika przybrze Ŝnego południowego Bałtyku. Powierzchnia jego wynosi 838 km 2 z czego w granicach Polski znajduje si ę 328 km 2. Na arkuszu Młynary w granicach pa ństwa znajduje si ę wschodni fragment Zalewu Wi ślanego o długo ści około 3,0 km, szeroko ści od 0,0 do 1,2 km. Zalew Wi ślany , jest odbiornikiem wód z całych Prawobrze Ŝnych śuław i Wyniesie ń El- bl ąskich. Akwen jest płytki ( średnia gł ęboko ść wynosi 2,7 m, a maksymalna 4,4 m), odci ęty od Zatoki Gda ńskiej mierzej ą. Zalew Wi ślany poł ączony jest z Zatok ą poprzez Cie śnin ę Pilawsk ą, poło Ŝon ą w jego w rosyjskiej cz ęś ci. Zasilany jest od północy wlewami morskimi, a od połu- dnia szeregiem niewielkich rzek, spływaj ących z śuław i Wysoczyzny Elbl ąskiej. Zasolenie zalewu jest zmienne w granicach 0,85–3,34‰. Na okres trzech miesi ęcy zimowych Zalew Wi- ślany pokrywa lód, którego grubo ść mo Ŝe przekracza ć 50 cm. Latem temperatura wód zale Ŝna jest od temperatury powietrza, nasłonecznienia i moŜe przekracza ć 20°C. Poziom wód Zalewu ulega znacznym wahaniom, które zale Ŝą od poziomu wód południowego Bałtyku oraz od wia- trów wiej ących w rejonie Zalewu, co powoduje napływ lub odpływ wód z zalewu. Maksymalna amplituda tych waha ń na stacji pomiarowej w Nowym Batorowie wyniosła 337 cm. Wzdłu Ŝ brzegów Zalewu Wi ślanego ci ągnie si ę w ąski pas terenów zabagnionych i pod- mokłych. Pas ten jest szerszy od strony l ądowej gdzie dochodzi miejscami do 200 m. W okre- sie zimowym pokrywa lodowa na wodach Zalewu utrzymuje si ę przez około 90–105 dni.

23 Silne wiatry powoduj ą powstanie wysokiej i stromej fali, co powoduje podnoszenie i przemieszczanie si ę materiału dennego. Dla Ŝeglugi na Zalewie utrzymywane s ą oznakowa- ne nawigacyjne tory wodne i porty. Stan czysto ści wód Zalewu jest systematycznie badany. Badania wód zostały wykonane przez Delegatur ę WIO Ś w Elbl ągu. Ocen ę jako ści wód Zalewu wykonano na podstawie rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (DzU nr162, poz.1008). Ocenę biologiczn ą stanu wód Zalewu Wi ślanego wykonano na podstawie st ęŜ enia chlorofilu „a”, które w roku 2007 odpowiadało III (stan umiarkowany), a w 2008 roku do IV (stan słaby) klasie jakości wód. Stan ekologiczny wód Zalewu Wi ślanego, ze wzgl ędu na jako ść wska źnika biologicz- nego, w 2007 roku sklasyfikowano jako III (stan umiarkowany), a w 2008 roku jako IV (stan słaby) klas ę. Ograniczona (ze wzgl ędu na brak kompletu oznacze ń) ocena stanu chemicznego wód Zalewu Wi ślanego, na podstawie oznacze ń wykonanych w roku 2007 i 2008 wskazuje na dobry stan chemiczny. W słodko-słonych wodach Zalewu obok ryb śródl ądowych Ŝyj ą tak Ŝe niektóre gatunki ryb morskich. Brzegi Zalewu s ą niskie i bagniste, poro śni ęte trzcin ą i sitowiem. Na wodach Zalewu Wi ślanego znajduje si ę kilka wyznaczonych torów wodnych. Główny tor Elbl ąg – Kaliningrad wyznaczaj ą trzy stawy: Gda ńsk, Elbl ąg i Frombork. Oprócz główne- go toru znajduj ą si ę jeszcze trzy prowadz ące do niego pomniejsze tory: z Tolkmicka (znajduje si ę na omawianym arkuszu), Fromborka i Nowej Pasł ęki oraz tor rybacki z Piasków (znajduj ą si ę one poza granicami omawianego arkusza). W Tolkmicku znajduje si ę port morski posia- dający dwa falochrony, klimatologiczna stacja pomiarowa IMiGW oraz latarnia morska.

IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Do- puszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 59 – Młynary, umieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawarto ści (median) pierwiast- ków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

24 Tabela 5 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie na arkuszu 59 – dian) w gle- obszarów niezabu- lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Młynary bach na arku- dowanych Polski 4) Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) szu 59 – Mły- nary Metale N=12 N=12 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 15–55 23 27 Cr Chrom 50 150 500 2–15 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 16–55 25 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–8 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 2–9 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–12 4 3 Pb Ołów 50 100 600 <3–19 9 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,08 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 59 – Młynary 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 12 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 12 wy Prawo wodne, Cr Chrom 12 b) obszary poddane ochronie na pod stawie przepisów Zn Cynk 12 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 12 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 12 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 12 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 12 2) Pb Ołów 12 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 12 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 59 – Młynary do poszczególnych grup u Ŝytkowania zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 12 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm.

25 Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90°C, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, cynku kadmu, kobaltu, miedzi i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsz ą warto ść mediany wykazuje jedynie zawarto ść : chromu, niklu oraz rt ęci.

26 Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 19 do około 49 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 36 nGy/h i jest zbli Ŝona średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 20 do około 55 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 38 nGy/h.

27 59 W PROFIL ZACHODNI 59 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6023708 6016768 6020642 6014843 m m 6018663 6007884 6011758

6006683 6009742

0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h 28 28

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6023708 6016768 6020642 6014843 m m 6018663 6007884 6011758 6006683 6009742

0 1 2 3 4 5 6 7 0 1 2 3 4 5 6 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Młynary (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

W obydwu profilach pomiarowych wy Ŝsze warto ści promieniowania gamma s ą zwi ąza- ne głównie z glinami zwałowymi zlodowacenia północnopolskiego (ok. 30–55 nGy/h), dominuj ącymi na powierzchni omawianego arkusza, a ni Ŝsze (20–30 nGy/h) - z utworami wodno- lodowcowymi i rzecznymi (mułki, piaski i Ŝwiry). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą do od 2,2 do 7,1 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 1,6 do 5,1 kBq/m 2.

X. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2001) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2003) i Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2009). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝ- liwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów,

29 • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przy- jętych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Tabela 6 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ współczynnik mi ąŜ szo ść składowiska filtracji rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie:

30 ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu składowisk (przyj ętymi w tabeli 6), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacje otworów wiertniczych, których profile wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Młynary Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Prussak, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczo- nymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Młynary bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ zabudowa Tolkmicka i Młynar b ędących siedzibami urz ędów miasta i gminy oraz miejscowo ści gminnej Milewo, ─ XIII – XX-wieczny zabytkowy zespół urbanistyczny w Tolkmicku i zabytkowy zespół architektoniczny w Młynarach, ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 „Za- lew Wi ślany” PLB 280010 (ochrona ptaków); „Zalew Wi ślany i Mierzeja Wi ślana” PLH 280007 i „Doliny erozyjne Wysoczyzny Elbl ąskiej” PLH 280029 (ochrona siedlisk),

31 ─ rezerwaty przyrody: „Buki Wysoczyzny Elbl ąskiej” i „Nowinka” (le śne), „Pióropuszni- kowy Jar” (florystyczny), „Dolina Stradanki” (faunistyczno-florystyczny), ─ tereny le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ obszary podmokłe, bagienne, ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, ─ strefy (do 250 m) wokół źródeł w rejonie miejscowo ści Płonne i Zastawno, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Bauda, Okrzejka, Narusa, Grabianka, Stradanka, Potok Staniewski, Srebrny Potok, Gar- dyna oraz pozostałych cieków, ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° (na północ od miejscowo ści Pagórki do Tolkmicka, na północny wschód od Tolkmicka, rejon miejscowo ści Biedkowo, Majewo, Karszewo, Błudowo, Stare Monastyrzysko, Nowe Monastyrzysko, Za ścianki, Zastawno, Rakowo), ─ obszary zagro Ŝone powierzchniowymi ruchami masowymi ziemi wzdłu Ŝ dolin rzek: Narusy (Brzeziny – Narusa), Baudy (My śliwiec – Biedkowo), Lisi Parów (od uj ścia do Baudy), Okrzejki (od Nowego Monastyrzyska do uj ścia do Baudy), Lisi Parów (od Za- jączkowa do Włóczysk), Baudy (od Kwietnika do Młynar i od Zastawna do Za ścianka), Stradanki (od Przybyłowa do Wałów Tolkmita), obszar od Kolonii Karszewo do Stare- go Monastyrzyska i rejon Płonnego (Grabowski (red.) i in., 2007), ─ obszary zagro Ŝone podtopieniami – rejon Janówek – Tolkmicko (Nowicki red., 2007).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 6) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Wysoczyzna morenowa falista zajmuje około70% powierzchni analizowanego terenu w jego cz ęś ci północno zachodniej, centralnej i południowej; wysoczyzna płaska wyst ępuje w cz ęś ci północno wschodniej, wschodniej i południowej. Na powierzchniach wysoczyzn wyst ępuj ą gliny zwałowe zlodowacenia bałtyckiego faz: pomorskiej, pozna ńskiej + pomorskiej, pozna ńskiej, leszczy ńskiej + pozna ńskiej, leszczy ń- skiej oraz gliny stadiału Świecia. Gliny fazy pomorskiej zostały wydzielone w północnej, centralnej i wschodniej cz ęś ci analizowanego terenu. Ich mi ąŜ szo ść jest niewielka, nie przekracza na ogół kilku metrów.

32 Partie stropowe s ą cz ęsto silnie zwietrzałe. Gliny zawieraj ą du Ŝe ilo ści Ŝwirów i głazików skał północnych. We wschodniej częś ci terenu s ą one silnie ilaste. Gliny fazy pozna ńskiej + pomorskiej maj ą kilkumetrowe mi ąŜ szo ści i br ązow ą barw ę. Są to utwory denudacyjne, wyst ępuj ą w południowo zachodniej cz ęś ci. Gliny fazy leszczy ńskiej + pozna ńskiej w granicach analizowanego terenu zajmuj ą oko- ło 40% powierzchni wysoczyzny morenowej, głównie w jego cz ęś ci centralnej i południowej. Maj ą one br ązow ą barw ę, miejscami s ą piaszczyste i zawieraj ą du Ŝą ilo ść Ŝwirów i głazików skał północnych. Ich mi ąŜ szo ść wynosi od kilku do 30 m. Gliny te są bardzo zaburzone glacitektonicznie. Ze wzgl ędu na zmienn ą mi ąŜ szo ść i zaburzenia glacitektoniczne ich wła ściwo ści izolacyjne mog ą by ć zmienne (mniej korzystne). Na północnym zachodzie analizowanego terenu, na niewielkim obszarze wytypowanym w rejonie na północ od Biedkowa, wyst ępuj ą gliny zwałowe fazy pozna ńskiej. Ich mi ąŜszo ść nie przekracza kilku metrów, zawieraj ą du Ŝą ilo ść Ŝwirów. W granicach niewielkiego obszaru wskazanego na północ od Chojnowa na powierzchni wyst ępuj ą gliny zwałowe fazy leszczy ńskiej. Ich mi ąŜ szo ść jest niewielka, od 2 m do 3 m. S ą to gliny zwi ęzłe, miejscami piaszczyste, o ciemnobr ązowej barwie. Gliny stadiału Świecia wyst ępuj ą w rejonie Podgórze – Za ścianki – Zastawno. S ą to gliny silnie ilaste o bardzo zmiennej mi ąŜ szo ści. W zale Ŝno ści od układu zaburze ń glacitektonicznych ich mi ąŜ szo ści wahaj ą si ę od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. W granicach obszarów wytypowanych w obr ębie Wysoczyzny Elbl ąskiej mo Ŝliwe jest wyst ępowanie stref zaburze ń glacitektonicznych (Ber, 2006). Decyzj ę o lokalizacji składo- wisk odpadów w granicach wskazanych tu obszarów musi poprzedzi ć szczegółowe rozpoznanie geologiczne. Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gmin: Tolkmicko, Frombork, Milejewo, Elbl ąg i Młynary. Wytypowane obszary maj ą du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy drogach dojazdo- wych. Umo Ŝliwia to budow ę składowisk odpadów w dogodnej odległo ści od zabudowy miejscowo ści. W granicach obszarów wskazanych w rejonach J ędrychowa i Wierzna Wielkiego nale Ŝy zwrócić uwag ę na obecno ść licznych, drobnych cieków powierzchniowych i oczek wodnych. Warunkowymi ograniczeniami budowy składowisk w granicach wskazanych obszarów są:

33 b – blisko ść zabudowy miejscowo ści gminnych Milejewo i Młynary oraz lotniska w Elbl ągu, p – poło Ŝenie w granicach Parku Krajobrazowego „Wysoczyzna Elbl ąska” i strefy jego ochrony oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy i Obszaru Chro- nionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbl ąskiej – Wschód. Nie maj ą one charakteru bezwzgl ędnych zakazów. Powinny by ć jednak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wod- nej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracji geologicznej. Na mapie wyznaczono równie Ŝ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów po- zbawione naturalnej izolacji. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą tu przepuszczalne osady czwartorz ędowe. Planuj ąc budow ę składowisk odpadów w ich obr ębie nale Ŝy uwzgl ędni ć konieczno ść zastosowania dodatkowej przesłony podło Ŝa obiektu – syntetycznej lub mineralnej. Przewa Ŝaj ącą cz ęść obszarów rekomendowanych do składowania odpadów oboj ętnych wskazano na terenach o dobrej izolacji wód u Ŝytkowych poziomów wodono śnych od zanieczyszcze ń antropogenicznych. Główne u Ŝytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą tu na gł ębo- ko ści 50–100m i 100–150 m (podrz ędnie 15–50 m), a stopie ń ich zagro Ŝenia określono na niski i bardzo niski. Jedynie obszary wytypowane w rejonie Krzy Ŝewo – Nowiny – Włóczyska – Wierzno Małe (południowa cz ęść terenu) to miejsca, gdzie u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuj ący na gł ęboko ści 15–50 m jest słabo izolowany od zanieczyszcze ń powierzchniowych, a stopie ń jego zagro Ŝenia okre ślono na wysoki.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych i innych ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych). W rejonie miejscowo ści Kraskowo, w gminie Młynary, wskazano obszar rekomendo- wany do składowania odpadów komunalnych. Warstw ę izolacyjn ą tworz ą szare iły zastoiskowe i fazy leszczy ńskiej zlodowacenia bałtyckiego. Ich maksymaln ą mi ąŜ szo ść okre ślono na 5 m (Rabek, 1998). Poniewa Ŝ czwartorz ędowe iły zastoiskowe mog ą mie ć niejednolite wykształcenie lito- logiczne ich wła ściwo ści izolacyjne okre ślono na zmienne (mniej korzystne). Wła ściwo ści izolacyjne iłów zastoiskowych o strukturze warwowej s ą uzale Ŝnione od udziału i przestrzennego wyst ępowania frakcji ilastej. Konieczne jest wykonanie bada ń

34 współczynnika filtracji utworów. Decyzj ę o lokalizacji składowiska odpadów w granicach rekomendowanego obszaru musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne miejsca planowanej inwestycji. Środowiskowym ograniczeniem warunkowym budowy składowiska odpadów w obr ę- bie wytypowanego obszaru jest jego poło Ŝenie w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy. Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna dodatkowo rozpozna ć teren w bezpo średnim s ąsiedztwie otworu odwierconego w rejonie miejscowo ści Chojnowo. W jego profilu stwierdzono wyst ępowanie 57,7 m warstwy glin pod ścielonych 1 m warstw ą iłów (nieprzewiercone). W profilu otworu wykonanego rejonie Wodyni na gł ęboko ści 0,2 m nawiercono iły o mi ąŜ szo ści 2,8 m pod ścielone glinami o mi ąŜ szo ści 28 m, w dwóch pozosta- łych otworach gliny o 50 m i około 70 m mi ąŜ szo ści. Gliny o du Ŝych mi ąŜ szo ściach stwierdzono w profilach otworów odwierconych w rejonach Wierzna Wielkiego (42 m i 99 m), Pagórków (145 m). W otworze wykonanym 500 m na południowy zachód od Pagórków wyst ępuj ą gliny o 58 m mi ąŜ szo ści, w Kamienniku Wiel- kim 65 metrowe. Według danych zawartych w przekroju geologicznym wykonanym dla potrzeb SmgP w rejonie Pagórków gliny zwałowe kilku faz zlodowace ń północnopolskich tworz ą wspólny pakiet izolacyjny o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 140 m. W rejonie Milejewa pod 20 m warstw ą glin wyst ępuj ą iły o mi ąŜ szo ści około 100 m, pod ścielone 20 m warstw ą glin, a w rejonie Karszewa gliny o 80–100 m mi ąŜ szo ści (przekrój hydrogeologiczny – MhP). Na analizowanym terenie znajduj ą si ę dwa nieczynne składowiska odpadów. Gminne składowisko odpadów komunalnych w Nowince zamkni ęto w 2003 r. Opraco- wano dokumentacj ę rekultywacji obiektu, nie rozpocz ęto jeszcze prac rekultywacyjnych. Nie prowadzi si ę monitoringu wód podziemnych. W listopadzie 2010 r. zamkni ęto składowisko w Błudowie. Prowadzony jest monitoring wód podziemnych, obecnie trwa rekultywacja obiektu – zło Ŝe odpadów przykrywa si ę warstw ą mineraln ą i glebow ą. Odpady z terenów obj ętych arkuszem przewo Ŝone s ą do Zakładu Utylizacji Odpadów w Elbl ągu.

35 Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych dla składo- wania odpadów. Obszar wskazany w rejonie Kraskowa spełnia przyj ęte kryteria izolacyjno ści zarówno dla składowania odpadów komunalnych jak i oboj ętnych i powinien by ć rozpatrywany w pierwszej kolejno ści przy wyborze miejsca lokalizowania składowiska. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą czwartorz ędowe iły zastoiskowe. Stopie ń zagro Ŝenia wód poziomu u Ŝytko- wego, wyst ępuj ącego na gł ęboko ści 15–50 m okre ślono na niski. Równie korzystnych warunków mo Ŝna spodziewa ć si ę w rejonie Milejowa, gdzie pod glinami zwałowymi o 20 m mi ąŜ szo ści wyst ępuje warstwa iłów o 100 m mi ąŜ szo ści, a nast ępnie gliny o mi ąŜ szo ści około 20 m. Przy wyborze miejsca lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych mo Ŝna rozpatrywa ć obszary wskazane w rejonie miejscowo ści Podgórze – Za ścianki - Zastawno, gdzie wyst ępuj ą gliny silnie ilaste (Rabek, 1998). Nale Ŝy si ę jednak liczy ć z mo Ŝliwo ści ą zmiennej mi ąŜ szo ści osadów spowodowan ą glacitektonik ą. Prawdopodobnie dobrych warunków geologicznych mo Ŝna spodziewa ć si ę równie Ŝ w rejonach Wodyni, Wierzna Wielkiego, Pagórków, Kamien- nika Wielkiego i Karszewa, gdzie gliny zwałowe maj ą du Ŝe mi ąŜ szo ści (dane z profilów odwierconych otworów oraz z przekrojów geologicznego i hydrogeologicznego). Obszary wskazane do lokalizacji składowisk odpadów w wi ększo ści, poło Ŝone s ą na terenach o bardzo niskim i niskim stopniu zagro Ŝenia wód głównych u Ŝytkowych poziomów wodono śnych wyst ępuj ących na gł ęboko ści 100–150 m i 15–50 m. Wysoki stopie ń zagro Ŝe- nia wód podziemnych okre ślono dla obszarów zlokalizowanych w cz ęś ci północno - wschodniej. U Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje tu głównie na gł ęboko ści 5–15 m i jest zagro- Ŝony w wysokim stopniu. Odporno ść poziomu wodono śnego jest słaba, a jego izolacj ę okre- ślono na słabsz ą lub cz ęś ciow ą, na powierzchni terenu wyst ępuj ą ogniska zanieczyszcze ń.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na składowiska odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobiska poeksploatacyjne złó Ŝ kruszyw naturalnych „Ogrodniki”, „Ogrodniki I” i „Zastawno III”. Decyzj ę o przeznaczeniu obiektu na składowisko odpadów musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne, które pozwoli na wybór odpowiedniej przesłony podło Ŝa i skarp obiektu – mineralnej lub syntetycznej. Warunkowymi ograniczeniami lokalizacji składowisk odpadów w wyrobiskach s ą: blisko ść zabudowy, poło Ŝenie w bezpo średnim s ąsiedztwie stanowiska archeologicznego i za-

36 bytkowego obiektu sakralnego w Zastawnie (b), w granicach Parku Krajobrazowego Wyso- czyzny Elbl ąskiej (p) oraz poło Ŝenie w granicach udokumentowanych złó Ŝ (z). Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia oraz zmieniaj ącego je Rozporz ądzenia Mini- stra środowiska z 26 lutego 2009 r. wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno- in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ę- powania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

XI. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Młynary opracowano na podstawie Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Młynary (Rabek, 1994, 1998), opracowania pod red. Grabowskiego i innych (2007) oraz analizy map topograficz- nych. Wyró Ŝniono dwie podstawowe kategorie obszarów – obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Warunki geologiczno-in Ŝynierskie gruntów na terenie arkusza Młynary okre ślono z po- mini ęciem: obszarów wyst ępowania zło Ŝa torfu, terenów le śnych, rezerwatów, gruntów rolnych I–IVa klasy bonitacyjnej, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego oraz zabytkowego obszaru architektonicznego Młynar.

37 O geologiczno-in Ŝynierskich warunkach obszaru decyduje: rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie powierzchni terenu, gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wód gruntowych oraz procesy geodynamiczne. Obszary Wysoczyzny Elbl ąskiej i Równiny Warmi ńskiej generalnie s ą terenem o korzystnych warunkach budowlanych. Jest to rejon występowania gruntów spoistych w stanie półzwartym i twardoplastycznym oraz gruntów sypkich zag ęszczonych i średniozag ęszczo- nych. Grunty spoiste dominuj ące na obszarze arkusza to gliny zwałowe zlodowacenia wisły, zaliczane do gruntów spoistych morenowych nieskonsolidowanych. Grunty morenowe posiadaj ą dobre parametry geotechniczne. Traktuje si ę je jako korzystne podło Ŝe budowlane. Ich wła ściwo ści no śne mog ą ulec pogorszeniu przez wzrost zawilgocenia gruntu i jego uplastycz- nienia. Utrudnieniem dla budownictwa mog ą by ć wody wyst ępuj ące w obr ębie przewarstwie ń piaszczystych oraz okresowo zalegaj ące w niewielkich zagł ębieniach bezodpływowych. Na trudne do przewidzenia zmiany w podło Ŝu mo Ŝe wpływa ć wyst ępowanie płytko pod powierzchni ą terenu głazów narzutowych. Grunty sypkie reprezentowane s ą przez piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Osady te zwi ązane są ze zlodowaceniami północnopolskimi (wisły) oraz tworz ącymi si ę nadal utworami deluwialnymi. Osiadanie budynków posadowionych na za- gęszczonych i średnio-zag ęszczonych gruntach sypkich jest niewielkie, szybkie i równomier- ne. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe maj ą z reguły bardzo dobre parametry geotechniczne, natomiast deluwia wykazuj ą obni Ŝone warto ści wytrzymało ści i ściskania. Do obszarów o niekorzystnych warunkach budowlanych zaliczono miejsca o małej no- śno ści gruntów, tereny gdzie zwierciadło wody gruntowej wyst ępuje do 2 m od powierzchni, a tak Ŝe obszary które charakteryzuj ą si ę du Ŝymi spadkami terenu, przekraczaj ącymi 12%. Obszary takie zwi ązane s ą głównie z dolinami rzecznymi, zagł ębieniami bezodpływowymi oraz terenami podmokłymi. Gruntami o niekorzystnych wła ściwo ściach budowlanych na obszarze arkusza Młynary s ą: grunty organiczne (torfy i namuły) oraz piaski rzeczne tarasów zalewowych ze wzgl ędu na płytko wyst ępuj ące zwierciadło wód gruntowych. Grunty organiczne charakteryzuje znikoma no śno ść i znaczna ści śliwo ść . Obszary na których one wyst ę- puj ą nie nadaj ą si ę do bezpo średniego posadowienia budowli, bez uprzedniego polepszenia wła ściwo ści podło Ŝa. Wymagane jest odpowiednie wzmocnienie gruntów organicznych lub ich usuni ęcie oraz zast ąpienie gruntami innego rodzaju. Grunty obszarów podmokłych i w dolinach rzecznych charakteryzuj ą si ę du Ŝą wilgotno ści ą z uwagi na płytko wyst ępuj ące zwierciadło wody. Woda tych obszarów zawiera zazwyczaj rozpuszczone kwasy humusowe, wskutek czego jest silnie agresywna w stosunku do betonu i stali. Rejon stref kraw ędziowych gł ęboko wcinaj ących si ę dolin rzecznych, zwłaszcza we wschodniej cz ęś ci arkusza (rzeka

38 Bauda, Narusa, Okrzejka) charakteryzuj ą si ę równie Ŝ niekorzystne warunki budowlane. Na zboczach doliny Baudy wida ć ślady ruchów masowych – obrywy, zsuwy, ślady spłukiwania powierzchni terenu. Wyst ępuj ące u podnó Ŝy zboczy mi ąŜ sze kompleksy utworów deluwialnych mog ą stanowi ć złe podło Ŝe budowlane ze wzgl ędu na niejednorodno ść osadów, które miejscami s ą lu źne (w przypadku piasków) oraz plastyczne lub nawet mi ękkoplastyczne (w przypadku glin deluwialnych).

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Chronionymi elementami przyrody i krajobrazu na obszarze arkusza Młynary s ą: lasy, gleby wysokich klas bonitacyjnych, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, rezerwaty, pomniki przyrody, u Ŝytki ekologiczne, obszary chronionego krajobrazu, park krajobrazowy oraz obszary sieci Natura 2000. Na omawianym terenie dominuj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych. Ochron ą obj ęte s ą gleby I–IVa klasy, które pokrywaj ą przewa Ŝaj ącą niezalesion ą cz ęść obszaru arkusza z wyj ąt- kiem dolin rzecznych. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego zajmuj ą generalnie niewielkie obszary w zachodniej cz ęś ci mapy. S ą one głównie zwi ązane z dolinami cieków. Lesisto ść omawianego obszaru wynosi około 30 %. Przewa Ŝają tu siedliska z przewagą typu lasu świe Ŝego i lasu mieszanego świe Ŝego. Główne gatunki tworz ące drzewostan to: buk, brzoza, d ąb, sosna, świerk, grab. Du Ŝe znaczenie na omawianym obszarze maj ą zbiorowiska: wodne, ł ąkowe, torfowi- skowe i bagienne, zwi ązane z dolinami rzek oraz terenami podmokłymi. Obszary te stanowi ą siedliska licznych gatunków fauny wodno-błotnej. Na obszarze arkusza w powiecie elbl ąskim na terenie miasta Elbl ąg oraz miasta i gminy Tolkmicko znajduje si ę Park Krajobrazowy Wysoczyzna Elbl ąska. Utworzony on został przez Wojewod ę Elbl ąskiego w 1985 r. w celu ochrony obszarów cennych przyrodniczo. Obszar ten zajmuje powierzchni ę 13 460 ha, z czego na lasy przypada 6 775 ha, a na u Ŝytki rolne 5 024 ha. Wyst ępuj ą tu lasy bukowo-dębowo-sosnowe, ł ęgi i olsy. Wła śnie ze wzgl ędu na to typowe dla Wysoczyzny Elbl ąskiej ukształtowanie terenu, przypominaj ące charakterem tereny pod- górskie, mo Ŝliwe jest wyst ępowanie ro ślin typowo górskich. S ą to: manna gajowa, lepi ęŜ nik biały, przetacznik górski, tojad dzióbaty (ten gatunek podlega ochronie prawnej) i Ŝebrowiec górski. Na obszarze arkusza Młynary utworzono rezerwat florystyczny „Pióropusznikowy Jar” (1962) oraz rezerwat le śny „Buki Wysoczyzny Elbl ąskiej” (1961).

39 „Pióropusznikowy Jar” zajmuje powierzchni ę 37,27 ha na terenie Wysoczyzny Elbl ą- skiej. Poło Ŝony jest w dnie malowniczej doliny Lisiego Parowu. Porasta go las jesionowo- wi ązowy. Ten rezerwat le śny utworzony został w celu zachowania malowniczego fragmentu lasu, w szczególno ści lasu bukowego i ł ęgu, zachowanych w formie prawie niezmienionej, a tak Ŝe w celu ochrony stanowiska paproci – pióropusznika strusiego. Liczne strumienie i wy- si ęki oraz rze źba terenu maj ą wpływ na specyficzne warunki mikroklimatyczne. Na zboczach doliny ro śnie buk i świerk. Dno doliny porasta las ł ęgowy, w którym znaczny udział maj ą: wi ąz górski, jesion, grab i buk. „Buki Wysoczyzny Elbl ąskiej” jest rezerwatem le śnym na terenie Parku Krajobrazowe- go „Wysoczyzna Elbl ąska" o powierzchni 92,12 ha. Został utworzony w 1962 roku w celu zachowania fragmentu Ŝyznej buczyny ni Ŝowej (las bukowy z minimaln ą domieszk ą jaworu, sosny i grabu), z rzadkimi na Wysoczy źnie Elbl ąskiej: kostrzew ą le śną, perłówk ą jednokwia- tow ą i Ŝywcem cebulkowym, kwa śnej buczyny ni Ŝowej (las bukowy z niewielk ą domieszk ą innych gatunków drzew, o słabo wykształconej warstwie podszytu i ubogim runie) oraz grądu gwiazdnicowego (las d ębowo-grabowy o urozmaiconym gatunkowo drzewostanie i bogatym runie) z czosnkiem nied źwiedzim i Ŝebrowcem górskim. We wschodniej cz ęś ci arkusza znajduje si ę fragment Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy utworzonego w celu ochrony doliny rzecznej wraz z otaczaj ącymi j ą le śnymi ekosystemami z ich bogat ą faun ą i flor ą o powierzchni 16 677,8 ha. Obszar ten to teren typowo rolniczo-le śny z dolinami rzecznymi na równinie polodowcowych o urozmaiconej rze ź- bie. Elementami krajobrazotwórczymi tego obszaru s ą: erozyjne wci ęcia z rozci ęciami bocz- nymi rzeki Baudy, dolina rzeki Baudy. Obszar Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbl ąskiej-Wschód zajmuje obszar w zachodniej cz ęś ci arkusza o powierzchni 5 805,9 ha. Chroni on stref ę kraw ędziow ą Wysoczy- zny Elbl ąskiej z jej wzgórzami morenowymi i charakterystycznymi ekosystemami le śnymi. Granice jego pokrywaj ą si ę w du Ŝej mierze z l ądowymi granicami otuliny Parku Krajobrazo- wego Wysoczyzny Elbl ąskiej. Oprócz opisanych powy Ŝej obszarowych form ochrony przyrody, na terenie arkusza Młynary znajduj ą si ę równie Ŝ pomniki przyrody i u Ŝytki ekologiczne. Pomnikami przyrody s ą głównie pojedyncze drzewa, grupy drzew i głazów narzutowych. Wykaz obj ętych ochron ą rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołu przyrodniczo krajobrazowego przedstawiono w tabeli 7.

40 Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych

Nr Gmina Rok Forma Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść zatwier- ochrony (powierzchnia w ha) na Powiat dzenia mapie 1 2 3 4 5 6 1 R Tolkmicko Tolkmicko 2006 L „Nowinka” elbl ąski (7 4,25 ) Tolkmicko Fn, Fl „Dolina Stradanki” 2 R Tolkmicko 2006 elbl ąski (119,86 ) Tolkmicko L „Buki Wysoczyzny Elbl ąskiej” 3 R Pagórki 1961 elbl ąski (9 2,12 ) Młynary Fl „Pióropusznikowy Jar” 4 R Kol. Karszewo 1962 elbl ąski (37,27) Tolkmicko PŜ 5 P Tolkmicko 1998 elbl ąski kasztanowiec zwyczajny Tolkmicko PŜ 6 P Tolkmicko 1996 elbl ąski lipa drobnolistna Tolkmicko PŜ 7 P Tolkmicko 1996 elbl ąski wi ąz szypułkowy Tolkmicko PŜ 8 P Kadyny 1996 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 9 P Nowinka 1998 elbl ąski buk pospolity Tolkmicko PŜ 10 P Nowinka 2001 elbl ąski buk pospolity Tolkmicko PŜ 11 P Nowinka 2001 elbl ąski dąb sz ypułkowy Tolkmicko PŜ 46 P Chojnowo 2001 elbl ąski lipa drobnolistna Kolonia Bara- Frombork PŜ 47 P 1994 nówka braniewski dąb szypułkowy Tolkmicko 1996 PŜ 12 P Kadyny elbl ąski 1998 2 d ęb szypułkowe, 2 wi ązy górskie Tolkmicko PŜ 13 P Kadyny 1998 elbl ąski kasztanowiec zwyczajny Tolkmicko PŜ 14 P Przybyłowo 1996 elbl ąski 3 d ęby szypułkowe Tolkmicko Pn-G 17 P Kadyny 1998 elbl ąski grupa głazów (szt. 10) PŜ Tolkmicko 18 P Lipnik 1996 2 d ęby szypułkowe, 2 buki pospo- elbl ąski lite, lipa drobnolistna PŜ Tolkmicko 19 P Lipnik 2001 2 d ęby szypułkowe, kasztanowiec elbl ąski zwyczajny Tolkmicko PŜ 15 P Lipnik 1996 elbl ąski 2 d ęby szypułkowe Tolkmicko PŜ 16 P Janówek 2001 elbl ąski 3 d ęby szypułkowe, buk pospolity Tolkmicko PŜ 20 P Lipnik 1996 elbl ąski 3 d ęby szypułkowe Tolkmicko PŜ 21 P Lipnik 1996 elbl ąski buk pospolity Tolkmicko PŜ 22 P Kadyny 1998 elbl ąski dąb szypułkowy

41 Tolkmicko PŜ 23 P Kadyny 1996 elbl ąski lipa drobnolistna Tolkmicko Pn, G 24 P Kadyny 1998 elbl ąski (szt. 15) 1 2 3 4 5 6 Ŝ 25 P Ostrobrzeg Tolkmicko 2001 P elbl ąski 2 buki pospolite, d ąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 26 P Ostrobrzeg 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko Pn, G 27 P Ostrobrzeg 1998 elbl ąski granitoid Tolkmicko 1998 PŜ 28 P Ostrobrzeg elbl ąski 2001 buk pospolity, świerk pospolity Tolkmicko Pn, G 29 P Ostrobrzeg 1998 elbl ąski granitoid Tolkmicko Pn, G 30 P Ostrobrzeg 1998 elbl ąski (granitoidy, szt. 2) Tolkmicko PŜ 31 P Suchacz 1998 elbl ąski wi ąz szypułkowy Tolkmicko PŜ 32 P Przybyłowo 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 33 P Przybyłowo 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 34 P Przybyłowo 2001 elbl ąski 2 d ęby szypułkowe Tolkmicko PŜ 35 P Przybyłowo 2001 elbl ąski dęby (szt. 2) Tolkmicko PŜ 36 P Nowinka 2001 elbl ąski buk pospolity Tolkmicko PŜ 37 P Nowinka 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 38 P Nowinka 2001 elbl ąski buk pospolity, sosna pospolita Tolkmicko PŜ 39 P Pogrodzie 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 40 P Pogrodzie 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 41 P Pogrodzie 2001 elbl ąski buk pospolity PŜ Tolkmicko 42 P Pogrodzie 2001 5 d ębów szypułkowych, 6 buków elbl ąski pospolitych, świerk pospolity Tolkmicko PŜ 43 P Przybyłowo 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 44 P Pogrodzie 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 45 P Pogrodzie 2001 el bl ąski sosna pospolita Frombork PŜ 48 P Krzy Ŝewo 1998 braniewski czere śnia ptasia Frombork PŜ 49 P Krzy Ŝewo 1996 braniewski buk pospolity Frombork PŜ 50 P Jędrychowo 1996 braniewski dąb szypułkowy Frombork PŜ 51 P Jędrychowo 1996 braniewski dąb szypułkowy Frombork PŜ 52 P Jędrychowo 1996 braniewski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 53 P Ostrobrzeg 2001 elbl ąski świerk pospolity

42 1 2 3 4 5 6 Tolkmicko Pn, G 54 P Przybyłowo 1998 elbl ąski (szt. 4) Tolkmicko PŜ 55 P Przybyłowo 1998 elbl ąski dąb szypuł kowy Tolkmicko Pn,G 56 P Przybyłowo 1998 elbl ąski Głaz Tolkmicko Pn, G 57 P Pagórki 1998 elbl ąski (szt. 11) Tolkmicko Pn, G 58 P Pagórki 1967 elbl ąski Tolkmicko PŜ 59 P Przybyłowo 2001 elbl ąski buk pospolity Tolkmicko Pn, G 60 P Pagórki 1967 elbl ąski Tolkmicko PŜ 61 P Pagórki 1996 elbl ąski lipa drobnolistna Tolkmicko PŜ 62 P Pagórki 1996 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 63 P Pagórki 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 64 P Pagórki 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 65 P Pagórki 2001 elb ląski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 66 P Pagórki 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 67 P Pagórki 1998 elbl ąski buk pospolity (szt. 2) Tolkmicko 68 P Przybyłowo 1967 Pn, G elbl ąski Tolkmicko PŜ 69 P Przybyłowo 2001 elbl ąski daglezja zielon a, świerk pospolity Tolkmicko PŜ 70 P Przybyłowo 1996 elbl ąski daglezja zielona Tolkmicko PŜ 71 P Przybyłowo 1996 elbl ąski jesion wyniosły PŜ Tolkmicko 2 buki pospolite, d ąb szypułkowy, 72 P Przybyłowo 2001 elbl ąski jesion wyniosły, 3 modrzewie europejskie Tolkmicko PŜ 73 P Przybyłowo 2001 elbl ąski daglezja zielona Tolkmicko PŜ 74 P Ogrodniki 2001 elbl ąski świerk pospolity Tolkmicko PŜ 75 P Ogrodniki 1962 elbl ąski dąb szypułkowy (szt.2) Tolkmicko PŜ 76 P Ogrodniki 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 77 P Przybyłowo 2001 elbl ąski dąb szypułkowy (szt. 2) PŜ Tolkmicko 78 P Pogrodzie 2001 10 d ębów szypułkowych, 5 buków elbl ąski pospolitych, sosna pospolita, Tolkmicko PŜ 79 P Przybyłowo 2001 elbl ąski lipa drobnolistna Tolkmicko PŜ 80 P Przybyłowo 2001 elbl ąski buk pospolity

43 1 2 3 4 5 6 PŜ 3 d ęby szypułkowe, 15 lip drobno- Tolkmicko 81 P Ogrodniki 2001 listnych, 2 czere śnie ptasie, brzoza elbl ąski brodawkowata, buk pospolity, choina kanadyjska Ogrodniki i Tolkmicko PŜ 82 P 2001 Zaj ączkowo elbl ąski 2 d ęby szypułkowe Ogrodniki i Tolkmicko PŜ 83 P 2001 Zaj ączkowo elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 84 P Przybyłowo 2001 elbl ąski 4 d ęby szypułkowe Tolkmicko PŜ 85 P Pogrodzie 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Tolkmicko PŜ 86 P Pogrodzie 2001 elbl ąski buk pospolity, sosna pospolita Młynary PŜ 87 P Blizin 1996 elbl ąski sosna pospolita Młynary PŜ 88 P My śliwiec 1996 elbl ąski dąb szypułkowy Młynary PŜ. 89 P My śliwiec 1996 elbl ąski dąb szypułkowy Wierzno Wiel- Frombork PŜ 90 P 1957 kie braniewski lipa drobnolistna Tolkmicko PŜ 91 P Ogrodniki 2001 elbl ąski lipa drobnolistna Młynary PŜ 92 P Karszewo 2001 elbl ąski lipa drobnolistna Młynary PŜ. 93 P Blizin 1996 elbl ąski topola czarna Młynary PŜ 94 P Blizin 1996 elbl ąski buk pospolity Młynary PŜ 95 P Blizin 1996 elbl ąski buk pospolity Młynary PŜ 96 P My śliwiec 1994 elbl ąski dąb szypułkowy Młynary PŜ 97 P Blizin 1996 elbl ąski dąb szypułkowy Młynary PŜ 98 P Blizin 1996 elbl ąski dąb szypułkowy Nowe Mona- Młynary PŜ 99 P 1996 styrzysko elbl ąski dąb szypułkowy Nowe Mona- Młynary PŜ 100 P 1996 styrzysko elbl ąski dąb szypułkowy Młynary PŜ 101 P Kraskowo 1996 elbl ąski dąb szypułkowy Młynary Pn, G 102 P Klasztorna 1961 elbl ąski granitoid Młynary PŜ 103 P Młynary 1992 elbl ąski miłorz ąb (szt. 5) Młynary PŜ 104 P Młynary 1992 elbl ąski Ŝywotnik Tolkmicko „Bagno Edwarda” 105 U Przybyłowo 2003 elbl ąski (1,27)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny; Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny, Fl – florystyczny, L – le śny; rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej rodzaj obiektów: G – głaz narzutowy.

44 Arkusz Młynary obejmuje cz ęść obszaru w ęzłowego 03M „Uj ścia Wisły” sieci ECO- NET-Polska (fig. 5) opracowanej jako systemu obszarów w ęzłowych, najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i najbardziej reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów kraju, poł ączonych sieci ą korytarzy ekologicznych. Obszar „Uj ścia Wisły” ma powierzchni ę około 1 333 km 2 i obejmuje krajobrazy deltowe, jeziorno-bagienne, den dolinnych, równin i wznie- sie ń morenowych. Główne typy siedlisk stanowi ą tutaj: ł ęg wierzbowo-topolowy, ł ęg jesionowo-wi ązowy oraz buczyna ni Ŝowa.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Młynary na tle systemów ECONET (Liro, 1998). 1 – obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 3M – uj ście Wisły; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 11k – Kanał Elbl ąski; 12k – Pasł ęka; 3 – jeziora i sie ć rzeczna; 4 – granica pa ństwa

Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000 stanowi sie ć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ę- dem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci

45 Natura 2000 wchodz ą obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) (http://natura2000.gdos.gov.pl/). Na terenie arkusza poło Ŝone s ą obszary: „Zalew Wi ślany” i „Zalew Wi ślany i Mierzeja Wi ślana” (tabela 8). Obszar „Zalew Wi ślany” obejmuje polsk ą cz ęść płytkiego zalewu przymorskiego (śr. gł ęboko ść 2,3 m, maksym 4,6 m), o wodzie słonawej, odci ętego od Bałtyku Mierzej ą Wi śla- ną. Przy brzegach zalewu ci ągn ą si ę rozległe pasy szuwarów, osi ągaj ące szeroko ść setek me- trów. Najwa Ŝniejsze obszary l ęgowe ptaków na zalewie znajduj ą si ę w Zatoce Elbl ąskiej i w rejonie uj ścia Pasł ęki. Obszary najwa Ŝniejsze dla ptaków niel ęgowych to strefa przybrze Ŝna, Zatoka Elbl ąska oraz strefa przybrze Ŝna w okolicy uj ścia Pasł ęki. Jest to ostoja ptasia o randze europejskiej. Wyst ępuje tu co najmniej 27 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dy- rektywy Ptasiej, co najmniej 9 gatunów z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Ostoja „Zalew Wi ślany i Mierzeja Wi ślana” obejmuje Zalew Wi ślany wraz z Mierzej ą Wi ślan ą oddzielającą go od Bałtyku oraz w ąskim pasem l ądu. Zalew jest płytkim zbiornikiem o średniej gł ęboko ści 2,3 m. Zalew charakteryzuje si ę bogat ą ro ślinno ści ą zanurzon ą oraz wyst ępowaniem rzadkich ł ąk podwodnych z kilkoma gatunkami ramienic. Na terenie Mierzei Wi ślanej wyst ępuj ą dobrze wykształcone pasy wydm białych i szarych – siedlisk wa Ŝnych w skali Europy. Wi ększo ść terenu Mierzei pokrywaj ą acydofilne d ąbrowy oraz bór nadmorski. Natomiast w obni Ŝeniach terenu wyst ępuj ą brzeziny bagienne i olsy oraz rzadziej torfowiska wysokie i przej ściowe. Na terenie ostoi stwierdzono ł ącznie wyst ępowanie 18 rodzajów siedlisk cennych z europejskiego punktu widzenia, w tym trzy siedliska priorytetowe: nad- morskie wydmy szare, bory i lasy bagienne oraz pokrywaj ące 65% powierzchni ostoi laguny. Na terenie ostoi znajduje si ę jedno z najwi ększych stanowisk mikołajka nadmorskiego na polskim wybrze Ŝu. Obszar jest cenny ze wzgl ędu na wyst ępowanie tu wielu gatunków pta- ków wodno-błotnych. Obserwowane s ą tu s ą równie Ŝ regularnie foki szare – gatunek wa Ŝny w skali europejskiej.

46 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego punktu Poło Ŝenie administracyjne obszaru (w obr ębie arkusza) Nazwa obszaru obszaru Typ Powierzchnia Lp. Kod obszaru i symbol ozna- obszaru Długo ść geo- Szeroko ść obszaru (ha) czenia na mapie Kod NUTS Województwo Powiat Gmina gr. geogr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 „Zalew Wi ślany” 19 °30’49” 54 °21’38” warmi ńsko- Tolkmicko, miasto 1 J PLB 280010 32 224,1 PL621 elbl ąski (P) E N mazurskie Tolkmicko „Zalew Wi ślany i Mierzeja Wi śla- 19 °30’16” 54 °21’29” warmi ńsko- Tolkmicko, miasto 2 K PLH 280007 40 862,6 PL621 elbl ąski na” E N mazurskie Tolkmicko (S)

Rubryka 2: J – OSO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z SOO, K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO.

47 47 Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie, S – specjalny obszar ochrony siedlisk; P – obszar specjalnej ochrony

XIII. Zabytki kultury

Tereny obj ęte arkuszem Młynary były zasiedlone ju Ŝ od epoki paleolitu. Do najstar- szych zabytków kultury materialnej nale Ŝą stanowiska archeologiczne. Na map ę naniesiono wszystkie obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz posiadaj ące du Ŝą warto ść poznawcz ą (Instrukcja..., 2005). S ą to: osady, punkty osadnicze, cmentarzyska, cmentarzysko kurhanowe i grodziska pochodz ące z paleolitu, neolitu, epoki Ŝelaza, okresu wpływów rzymskich, wcze- snego średniowiecza a Ŝ po czasy nowo Ŝytne. Najwi ększ ą miejscowo ści ą w granicach omawianego arkusza jest miasto Tolkmicko będące niegdy ś osad ą Prusów. Około 2 km na południe od miasta znajduj ą si ę resztki grodu Tolckemita z VII – IV w. p.n.e. Prawa miejskie Tolkmicko uzyskało w 1229 r. W latach 1503–1569 znajdowało si ę pod rz ądami biskupstwa warmi ńskiego. Zachował si ę tu urbanistyczny układ miasta z ko ńca XIII w. zaliczony do obiektów zabytkowych. Obiektami sakral- nymi w granicach tego zabytkowego zespołu s ą: ko ściół pw. św. Jakuba Apostoła, ko ściół polsko-katolicki wraz z budynkiem mieszkalnym oraz baszta (ul. Basztowa), budynki mieszkalne (ul. Jagiello ńska, Mły ńska). Do obiektów b ędących zabytkami zaliczamy tutaj równie Ŝ: budynek dworca wraz z otaczaj ącą działk ą, kaplic ę cmentarn ą, budynek szkoły podstawowej nr 1 (ul. Szkolna), budynki mieszkalne (ul. Portowa). Na li ście obiektów zabytkowych w Brzezinach znajduje si ę dwór, a w Kikołach zespół dawnego folwarku wraz z otoczeniem, natomiast w Podgrodziu ko ściół parafialny pw. św. Mikołaja i MB Wspomo Ŝenia Wiernych. Młynary to miasto powstałe w pierwszej połowie XIV w., na miejscu starej osady pru- skiej. Stare miasto w Młynarach obj ęto ochron ą konserwatorsk ą poprzez utworzenie zabytkowego zespołu architektonicznego, w granicach którego znajduje si ę: ko ściół pw. Niepoka- lanego Pocz ęcia NMP, ko ściół pw. św. Piotra wraz z cmentarzem. Na li ście obiektów zabytkowych znajduj ą si ę równie Ŝ: zało Ŝenia urbanistyczne starego miasta, budynki mieszkalne (ul. Słowackiego, Dworcowa) oraz ruiny młyna wodnego (ul. Mły ńska), a poza starym mia- stem kaplica cmentarna. W Błudowie na li ście obiektów zabytkowych znajduje si ę ko ściół pw. Niepokalanego Pocz ęcia NMP, natomiast w Zastawnie ko ściół filialny pw. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa. W Płoniach znajduje si ę zabytkowy budynek mieszkalny. Na terenie Milejewa znajduje si ę zabytkowy ko ściół pw. św. Stanisława, a w Wierznie Wielkim ko ściół pw. Wszystkich Świ ętych wraz z cmentarzem.

48 W Hucie śuławskiej zabytkowymi obiektami s ą podcieniowe domy, a w Ogrodnikach budynek mieszkalny i wiatrak, natomiast w Kamienniku Wielkim dom. Na obszarze arkusza Młynary znajduj ą się historyczne miejsca pami ęci – pomniki, krzyŜe, tablice upami ętniaj ące bogat ą histori ę tej ziemi zlokalizowane w miejscowo ści Tolkmicko, Nowe Monasterzysko i le śniczówce Górki.

XIV. Podsumowanie

Arkusz Młynary Mapy geologiczno-gospodarczej Polski poło Ŝony jest w północno- zachodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego. Obejmuje swym zasi ęgiem cz ęść powiatu elbl ąskiego i braniewskiego. Omawiany teren ma rolniczy charakter. Rolnictwo jest rozdrobnione, dominuje produkcja ro ślinna. Hodowla nie jest zbyt intensywna. Wi ększ ą cz ęść powierzchni arkusza Młynary pokrywaj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, które podlegaj ą ochronie przed degradacj ą. Najcenniejsze fragmenty środowiska naturalnego s ą chronione w ramach: Parku Krajo- brazowego „Wysoczyzna Elbl ąska”, florystycznego rezerwatu przyrody „Pióropusznikowy Jar”, le śnego rezerwatu „Buki Wysoczyzny Elbląskiej”, Obszaru Chronionego Kraj-obrazu Wysoczyzny Elbl ąskiej-Wschód, Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy, a tak Ŝe uŜytków ekologicznych i pomników przyrody. Na terenie arkusza znajduj ą si ę dwa obszary uj ęte w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, maj ącej na celu zachowanie siedlisk przyrodniczych – obszar specjalnej ochrony ptaków „Zalew Wi ślany” i specjalny obszar ochrony siedlisk „Zalew Wi ślany i Mierzeja Wi ślana”. Na terenie arkusza obecnie jest udokumentowanych 12 złó Ŝ kruszywa naturalnego piaskowego oraz jedno zło Ŝe torfu. Na koniec 2011 roku górnictwo kopalin na obszarze arkusza Młynary było ograniczone do eksploatacji na niewielk ą skal ę torfów ze zło Ŝa „Rucianka” (w ilo ści 32 tys. m 3 w roku 2010) oraz kruszywa piaskowego ze zło Ŝa: „Zastawno III” (24 tys. ton w roku 2010). Poszukiwawcze prace geologiczne za bursztynem, kruszywem piaskowo-Ŝwirowym i piaskowym, iłami ceramiki budowlanej, kred ą jeziorn ą i torfami, prowadzone na niemal całym obszarze arkusza, na wi ększo ści obszarów zostały zako ńczone z wynikiem negatyw- nym. W wyznaczonych obszarach perspektywicznych kruszywa piaskowego, w rejonie miejscowo ści: Zastawno, Błudowo, Majewo i Kamiennik Wielki s ą realne szanse na udokumentowanie małych złó Ŝ o znaczeniu lokalnym.

49 Na terenie obj ętym arkuszem Młynary wskazano obszary rekomendowane do składo- wania odpadów oboj ętnych i jeden obszar wytypowany dla składowania odpadów komunalnych. Naturaln ą barier ę geologiczn ą dla składowania odpadów oboj ętnych tworz ą gliny zwa- łowe kilku faz zlodowacenia bałtyckiego i gliny stadiału Świecia zlodowace ń północnopol- skich. Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych wskazano na terenie gmin: Tolkmicko, Frombork, Milejewo, Elbl ąg i Młynary. Odpady komunalne mo Ŝna składowa ć w granicach obszaru wskazanego w rejonie Kra- skowa w gminie Młynary. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą tu czwartorz ędowe iły zastoiskowe. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów na przewa- Ŝaj ącej cz ęś ci terenu s ą korzystne. Stopie ń zagro Ŝenia wód u Ŝytkowych poziomów wodono- śnych, dobrze izolowanych od zanieczyszcze ń powierzchniowych okre ślono na bardzo niski i niski. Na składowiska odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobiska poeksploatacyjne złó Ŝ kruszyw naturalnych „Ogrodniki”, „Ogrodniki I” i „Zastawno III”. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe ka Ŝdorazowo decyzj ę o lokalizacji składowiska odpadów musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne miejsca planowanej inwestycji. Atutem regionu jest równie Ŝ korzystne poło Ŝenie w układzie poł ącze ń komunikacyjnych, bezpo średnie s ąsiedztwo z Rosj ą (granica UE) i Zalewem Wi ślanym oraz blisko ść aglo- meracji miejskich (Trójmiasto, Olsztyn, Elbl ąg). Niewielki stopie ń przeobra Ŝenia środowiska naturalnego, uroda krajobrazu, ciekawe zabytki predysponuj ą omawiany teren do rozwoju turystyki, a w szczególno ści agroturystyki oraz tzw. „czystego przemysłu”, w ramach obszaru „Zielonych Płuc Polski”.

XV. Literatura

BAJOREK J., 1968 – Orzeczenie z bada ń przeprowadzonych w rejonie Braniewa w celu udokumentowania surowca ilastego do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej w kat.

C2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BER A., 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski w skali 1: 1 000 000 BEREK W., BORTNIK. E., 1969 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami surowca ilastego przydatnego do produkcji keramzytu w rejonie miejscowo- ści Tolkmicko. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

50 BĘDKOWSKI Z., KORONA W., 2006 – Mapa geologiczno-gospodarcza, arkusz Dobry, w skali 1:50 000, Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GIEMZA A., 2011 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Za-

stawno VI” w kat. C 1 w miejscowo ści Zastawno, cz ęść dz. nr 163/3 (pole A), cz. dz. nr 157/1 (pole B), gm. Młynary, pow. elbl ąski, woj. warmi ńsko-mazurskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), MORAWSKI W., POCHOCKA-SZWARC K., 2007 – Mapa osu- wisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w woje- wództwie warmi ńsko-mazurskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008a – Dodatek Nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego w kat. C 1 „Ogrodniki” /rozliczaj ący zasoby zło Ŝa/ w miejsc. Ogrodniki. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ogrodniki

I” w kat. C 1 w miejsc. Ogrodniki cz ęść dz. nr 7/10. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008c – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ogrodniki

II” w kat. C 1 w miejsc. Ogrodniki działka nr 7/10 i 7/11. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2009 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego - piasku „So-

kolnik” w kat.C 1 w miejsc. Sokolnik cz ęść działki nr 40/5. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., GIEMZA A., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Zastawno I”

w kategorii C 1 w miejscowo ści Zastawno (działka nr 151/1). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. http://natura2000.gdos.gov.pl/ strony po świ ęcone obszarom Natura 2000 Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JĘDZRZEJEWSKA W., 1983 – Orzeczenie z bada ń geologicznych wykonanych dla budowy wałów przeciwpowodziowych Zalewu Wi ślanego w rejonie Kadyny. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JURYS L., 1979 - Sprawozdanie z poszukiwa ń nagromadze ń bursztynu w utworach czwartorz ędowych Pobrze Ŝa Bałtyku w rejonach miejscowo ści Tolkmicko-Kadyny- Braniewo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

51 JURYS L., WYTYK A.,1980 – Sprawozdanie z poszukiwa ń surowców ilastych w północnej cz ęś ci woj. elbl ąskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziem- nych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KUCZY ŃSKI A., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Kamiennik Wielki”

w kat.C 1 w miejsc. Kamiennik Wielki. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdro Ŝenia krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MIKOŁAJCZYK D., 1978 – Sprawozdanie z bada ń geologicznych zło Ŝa kruszywa naturalnego miejscowo ść Zaj ączkowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MOCZULSKA G., WOJTKIEWICZ J. 1983 – Sprawozdanie z poszukiwa ń serii piaszczysto- Ŝwirowej w N i NE cz ęś ci woj. elbl ąskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NIEDZIELSKI A., 1968 – Orzeczenie geologiczne z bada ń przeprowadzonych w rejonie El- bl ąga celem udokumentowania zło Ŝa surowca ilastego do produkcji ceramiki budow-

lanej w kat. C 2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWICKI Z. (red.), PRA śAK J., FRANKOWSKI Z., JARECKA-STRYCZ K., GAŁKOW- SKI P., JAROS M., HORDEJUK M., 2007 – Mapa obszarów zagro Ŝonych podtopieniami w Polsce. Pa ństw. Inst.. Geol., Warszawa.

OLSZEWSKI J., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa piasku „Ogrodniki”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i U Ŝytków Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

52 PA ŹDZIOR S., 2009 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „No-

we Monasterzysko I” w kat.C 1 w miejsc. Nowe Monasterzysko. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PA ŹDZIOR S., 2011 – Dodatek nr 1 (rozliczeniowy) do dokumentacji geologicznej zło Ŝa

kruszywa naturalnego (piasku) „Nowe Monasterzysko” w kat C 1, gm. Młynary, pow. elbl ąski, woj. warmi ńsko- mazurskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. PONCZEK E., 2008a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego - piasku „Za-

stawno III” w kat. C 1 w miejsc. Zastawno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2008b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego - piasku „Za-

stawno IV” w kat. C 1 w miejsc. Zastawno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2010 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego - piasku „Za-

stawno V” w kat. C 1 w miejsc. Zastawno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PRUSSAK E., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Młynary, wraz z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RABEK W., 1994 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski, arkusz Młynary. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RABEK W., 1998 – Obja śnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Młynary. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2010 roku., 2010. Wo- jewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie. Olsztyn. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549). Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 39 poz. 320).

53 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (DzU nr 32, poz. 284). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (DzU nr 162, poz.1008) RZEPECKI P., 1982 – Jeziorne osady wapienne północno-wschodniej cz ęś ci woj. elbl ąskiego (sprawozdanie ze zwiadu geologicznego). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOLCZAK E., 1987 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego na terenie woj. elbl ąskiego. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. STACHY J. (red), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warsza- wa. STEPOWICZ E., 1991 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków kwarcowych „Zastawno”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZUFLICKI S., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2011 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010r., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TUROWSKI M., 1961 – Dokumentacja torfowiska szczegółowa „Rucianka Wielka”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TUROWSKI M., 1996 – Dokumentacja geologiczna w kategorii B zło Ŝa torfu „Rucianka”, dodatek nr 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU nr 185, poz. 1243 tekst jednolity z roku 2010).

ZAPRZELSKI Z., 2008 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kategorii C 1 w formie karty rejestracyjnej zło Ŝa piasków kwarcowych „Zastawno” w miejscowo ści Za- stawno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 1999 – Ministerstwo Środowiska, Warszawa.