P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MŁYNARY (59) Warszawa 2011 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Gra Ŝyna Hrybowicz*** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A - Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B - Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka ** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka ** *Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ............................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) .............................................. 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec).......................... 16 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ................................................................................. 19 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 19 2. Wody podziemne.................................................................................................. 21 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego (E. Krogulec) ............................................................... 23 IX. Geochemia środowiska ............................................................................................ 24 1. Gleby (P. Kwecko)............................................................................................... 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...................................... 27 X. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ................................................................... 29 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)......................................................... 37 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ......................................................... 39 XIII. Zabytki kultury (E. Krogulec).................................................................................. 48 XIV. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz)............................... 49 XV. Literatura .................................................................................................................. 50 I. Wst ęp Arkusz Młynary Mapy geo środowiskowej Polski (MgśP) w skali 1:50 000 opracowany został w Segi AT (plansza A), oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w 2011/12 r. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Będkowski, Korona, 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania Mg śP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Arkusz Młynary MGGP powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archi- walnych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w: Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego, Departamencie Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz jego Biurze Regionalnym w Elbl ągu, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Olsztynie i Delegaturze Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Elbl ągu; starostwach powiatowych w Braniewie i Elbl ągu, Urz ędzie Miasta Elbl ąg, urz ędach miast i gmin we Fromborku, Młynarach, Tolkmicku oraz Urz ędzie Gminy Milejewo. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. Mapa jest wykonana w wersji cyfrowej. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Młynary zawarty jest mi ędzy współrz ędnymi geograficznymi: 19 °30’00” a 19 °45’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 54 °10’00” a 50 °20’00” sze- roko ści geograficznej północnej. W podziale administracyjnym omawiany obszar poło Ŝony jest w północno-zachodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego. Prawie cały teren arkusza nale Ŝy do powiatu elbl ąskiego (miasto Elbl ąg, gmina Milejewo, miasto i gmina Tolkmicko i Młynary), a jego północno-wschodnia cz ęść do braniewskiego (miasto i gmina Frombork oraz gmina Branie- wo). Zgodnie z ogólnym podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2000) obszar arkusza Młynary le Ŝy w obr ębie makroregionu Pobrze Ŝe Gda ńskie w podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie. W granice obszaru arkusza wchodz ą fragmenty trzech mezoregionów Pobrze Ŝa Gda ńskiego: Wysoczyzna Elbl ąska, Równina Warmi ńska i Wybrze Ŝe Staropruskie (fig. 1). Północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza zajmuj ą wody Zalewu Wi ślanego. Wysoczyzna Elbl ąska jest falist ą wysoczyzn ą morenow ą osi ągaj ącą w rejonie Milejewa 197,6 m n.p.m. (Góra Srebrna). W kierunku zachodnim i północnym wysoczyzna stromymi stokami opada ku śuławom i Zalewowi Wi ślanemu, a mniej wyra źnie ku Równinie Warmi ń- skiej. Silna erozja przy znacznej wysoko ści wzgl ędnej (60–70 m) tej wysoczyzny przyczyniła si ę do powstania na jej zboczach gł ębokich, osi ągaj ących kilkudziesi ęciometrowe gł ęboko ści wąwozów erozyjnych. Wschodni ą cz ęść obszaru arkusza zajmuj ą tereny Równiny Warmi ńskiej (wzdłu Ŝ doliny rzeki Baudy). Powierzchnia równiny pochyla si ę ogólnie w kierunku północnym, od około 60–70 m do 20 m n.p.m. i opada stopniem terenowym do ci ągn ącego si ę wzdłu Ŝ Zalewu Wi- 4 ślanego Wybrze Ŝa Staropruskiego. Cz ęść równiny znajduj ącą si ę w obr ębie obszaru arkusza pokrywaj ą gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe ze Ŝwirami. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Młynary na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, 4 – granica pa ństwa, 5 – jeziora i rzeki Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.53 Mierzeja Wi ślana, 313.54 – śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna El- bl ąska, 313.56 – Równina Warmi ńska, 313.57 – Wybrze Ŝe Staropruskie Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka Wybrze Ŝe Staropruskie jest nisko poło Ŝon ą równin ą akumulacji rzecznej i brzegowej ci ągn ącą si ę w ąskim pasem wzdłu Ŝ Zalewu Wi ślanego od Zatoki Elbl ąskiej po uj ście Pregoły. Pas ten pocz ątkowo o kilkusetmetrowej szeroko ści ci ągn ący si ę przez Tolkmicko od From- borka poszerza si ę do 4-7 km. Du Ŝe powierzchnie zajmuj ą delty Baudy i Pasł ęki. Jest to teren równinny, zaj ęty w du Ŝej mierze przez ł ąki i pastwiska. Charakterystyczn ą jego cech ą s ą tere- ny podmokłe i torfowiska. 5 Formy pochodzenia rzecznego reprezentuj ą głównie równiny deltowe, poło Ŝone na ob- szarze śuław Elbl ąskich. Znaczn ą ich cz ęść zajmuj ą tereny depresyjne. Jest to zupełnie płaska powierzchnia zbudowana z mad mulisto-ilastych, rzadziej z materiału drobno-piaszczystego. W grupie form pochodzenia rzecznego nale Ŝy równie Ŝ wymieni ć doliny rzeczne. Do form pochodzenia jeziornego nale