DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO
Olsztyn, dnia 3 stycznia 2018 r.
Poz. 45
UCHWAŁA NR XLI-364/2017 RADY MIEJSKIEJ W OLSZTYNKU
z dnia 29 grudnia 2017 r.
w sprawie przyjęcia Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek na lata 2017-2020
Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2017 r., poz. 1875 z późn. zm.1)) i art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 z późn. zm.2)) – Rada Miejska uchwala, co następuje: § 1. Przyjmuje się Program Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek na lata 2017-2020, pozytywnie zaopiniowany przez Warmińsko - Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Olsztynka. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Warmińsko - Mazurskiego.
Przewodniczący Rady Miejskiej
Andrzej Wojda
1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2017 r., poz. 2232. 2) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2017 r, poz. 1086. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 2 – Poz. 45
Załącznik do Uchwały Nr XLI-364/2017 Rady Miejskiej w Olsztynku z dnia 29 grudnia 2017 r.
Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynku
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY OLSZTYNEK NA LATA 2017-2020 Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 3 – Poz. 45
SPIS TREŚCI 1. Wstęp 2. Podstawa prawna opracowania programu opieki nad zabytkami 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami 4. Przedmiot ochrony prawnej 5. Formy prawne ochrony zabytków 6. Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego 6.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie krajowym 6.2 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie wojewódzkim 6.3 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie powiatu
6.4 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie gminy 7. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Olsztynek 7.1 Charakterystyka gminy Olsztynek 7.2 Rys historyczny gminy Olsztynek 7.3 Zabytki nieruchome 7.4 Zabytki ruchome 7.5 Zabytki muzealne – muzeum budownictwa ludowego 7.6 Zabytki archeologiczne 7.7 Elementy dziedzictwa niematerialnego 8. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego – analiza swot 9. Założenia programowe programu opieki nad zabytkami Gminy Olsztynek 10. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami 11. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami 12. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami 12.1 Źródła krajowe 12.2 Źródła zagraniczne w ramach funduszy strukturalnych Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 4 – Poz. 45 1. Wstęp
Przedmiot opracowania programu opieki nad zabytkami gminy Olsztynek
Przedmiotem opracowania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych, w ramach którego wyróżnia sią: - zabytki nieruchome, - stanowiska archeologiczne, - zabytki ruchome.
Cel opracowania programu opieki nad zabytkami gminy Olsztynek
Podstawowym, ogólnie pojętym założeniem niniejszego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek na lata 2017-2020, zwanego dalej „Programem” jest ukierunkowanie polityki samorządu gminnego, służącej podejmowaniu planowanych działań dotyczących finansowania, inicjowania, wspierania oraz koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Jest to uzupełniający dokument w stosunku do innych aktów planowania gminnego. Zadaniem Programu jest także organizacja działań edukacyjnych i wychowawczych wobec miejscowej społeczności. Dla realizacji powyższego założenia niezbędna jest realizacja szczegółowych celów określonych między innymi w art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, do których należą: - włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; - uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; - wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; - podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; - określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe, związane z wykorzystaniem tych zabytków; - podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 5 – Poz. 45 - zapoznanie z zasobami dziedzictwa kulturowego, historią i zabytkami gminy, w tym także rozróżnienie obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa i figurujących w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; - wspieranie działań zmierzających do pozyskania środków finansowych na opiekę nad zabytkami; - uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków przy sporządzaniu i zmianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
2. Podstawa prawna opracowania programu opieki nad zabytkami Wykonanie gminnego programu opieki nad zabytkami wynika wprost z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 z późn. zm.)
Art. 87
Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami.
Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu, w szczególności:
1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;
2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;
3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;
4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;
5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;
6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;
7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 6 – Poz. 45 Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co dwa lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.
Sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami jest przekazywane Generalnemu Konserwatorowi Zabytków i właściwemu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami Kwestie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami uregulowane są licznymi przepisami prawa, do których należą:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz.U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
Art. 3.1. Obiekty zabytkowe są objęte ochroną prawną określoną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela:
Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Art. 6. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.
Art.86. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa,
- ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1875 z późn. zm.)
Art. 7 ust. 1 pkt 9 Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 7 – Poz. 45 „Zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:
9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”,
- ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017 r., poz. 2187 z późn. zm.)
Art. 4
„Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowania przez organy administracji publicznej działań mających na celu:
zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
8) 1) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
9) 2) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
10) 3) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
11) 4) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
12) 5) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz kształtowaniu środowiska.”
Art. 5
„Opieka nad zabytkami sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:
1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.” Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 8 – Poz. 45 Art. 18. 1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, planu zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności:
1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu;
3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami.
Art. 19.1. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę:
1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia;
2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków;
3) parków kulturowych.
1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego uwzględnia się, w szczególności ochronę:
1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia;
2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 9 – Poz. 45 1b. W uchwale określającej zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń uwzględnia się, w szczególności:
1) ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia;
2) ochronę zabytków nieruchomych, innych niż wymienione w pkt. 1, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków;
3) wnioski i rekomendacje audytów krajobrazowych oraz plany ochrony parków krajobrazowych.
2. W przypadku gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1.3. w studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków.
Art. 20
Projekty i zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków w zakresie kształtowania i zagospodarowania terenu.
Art. 21
Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy.
Art. 22 ust. 4
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy.
Art. 25
1. Zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza:
1) dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku nieruchomego i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji i wartości tego zabytku;
2) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich przy zabytku nieruchomym, określającego zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazującego niezbędne do zastosowania materiały i technologie; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 10 – Poz. 45 3) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu zagospodarowania zabytku nieruchomego wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości.
Art. 26.1.
W umowie sprzedaży, zamiany, darowizny lub dzierżawy zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, stanowiącego własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, przy określaniu sposobu korzystania z tego zabytku należy nałożyć, jeżeli stan zachowania zabytku tego wymaga, na nabywcę lub dzierżawcę obowiązek przeprowadzenia w określonym terminie niezbędnych prac konserwatorskich przy tym zabytku.
2. Przepis ust. 1 ten stosuje się odpowiednio do decyzji o oddaniu w trwały zarząd zabytku nieruchomego, wpisanego do rejestru.
Art. 27
Na wniosek właściciela łub posiadacza zabytku wojewódzki konserwator zabytków przedstawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie, określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być wprowadzone w tym zabytku .
Art. 28.1.
1) Niezależnie od obowiązków wynikających z opieki nad zabytkami, określonych w art. 5, właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru lub zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków zawiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
2) uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia;
3) zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia;
4) zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany;
5) zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.
Art. 33 ust. 1 i ust 2 Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 11 – Poz. 45 Stanowi o przyjmowaniu przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomień o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym i zawiadomienie o tym fakcie właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Art. 32
1. Kto, w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych odkrył przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem, jest obowiązany:
3) niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta);
2. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest obowiązany niezwłocznie, nie dłużej niż w terminie 3 dni, przekazać wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków przyjęte zawiadomienie, o którym mowa w ust. 1 pkt 3.
Art. 36.
1. Pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga:
1) prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru;
2) wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku;
3) prowadzenie badań konserwatorskich zabytku wpisanego do rejestru;
4) prowadzenie badań architektonicznych zabytku wpisanego do rejestru;
5) prowadzenie badań archeologicznych;
6) przemieszczanie zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru;
7) trwałe przeniesienie zabytku ruchomego wpisanego do rejestru, z naruszeniem ustalonego tradycją wystroju wnętrza, w którym zabytek ten się znajduje;
8) dokonywanie podziału zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru;
9) zmiana przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z tego zabytku;
10) umieszczanie na zabytku wpisanym do rejestru: urządzeń technicznych, tablic reklamowych lub urządzeń reklamowych w rozumieniu art. 2 pkt 16b i 16c ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 12 – Poz. 45 z 2015 r., poz. 199, 443 i 774) oraz napisów z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1;
11) podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru;
12) poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania.
2. Na polskich obszarach morskich pozwolenie na podejmowanie działań, o których mowa w ust. 1 pkt. 5 i 12, wydaje dyrektor urzędu morskiego w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków właściwym dla miejsca siedziby urzędu morskiego.
3. Pozwolenia, o których mowa w ust. 1, mogą określać warunki, które zapobiegną uszkodzeniu lub zniszczeniu zabytku.
4. Wojewódzki konserwator zabytków może uzależnić wydanie pozwolenia na podejmowanie działań, o których mowa w ust. 1 pkt 6, 9 i 11, od przeprowadzenia, na koszt wnioskodawcy, niezbędnych badań konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych. Egzemplarz dokumentacji badań jest przekazywany nieodpłatnie wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków.
5. Pozwolenia, o których mowa w ust. 1, wydaje się na wniosek osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do korzystania z zabytku wpisanego do rejestru, wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu albo ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego.
6. Pozwolenie na prowadzenie badań archeologicznych wydaje się na wniosek osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do korzystania z nieruchomości, wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu albo ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego.
7. Pozwolenie na prowadzenie badań konserwatorskich i architektonicznych przy zabytku wpisanym do rejestru albo badań archeologicznych lub poszukiwań ukrytych bądź porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, wydaje się również na wniosek osób fizycznych albo jednostek organizacyjnych zamierzających prowadzić te badania lub poszukiwania. w przypadku nieuzyskania zgody właściciela lub posiadacza nieruchomości na przeprowadzenie tych badań lub poszukiwań przepisy art. 30 ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio.
8. Uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na podjęcie robót Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 13 – Poz. 45 budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, w przypadkach określonych przepisami Prawa budowlanego.
Art. 71
1. W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku.
2. Sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny, określony w ust. 1, posiada jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej jednostki.
W trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale.
- ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2017 r., poz1332 z późn. zm.)
Art. 39 ust. 3
„W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków”.
Inne ustawy zawierające uregulowania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami: - ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, - ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, - ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, - ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, - ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w: - ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, - ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 14 – Poz. 45 - ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach.
4. Przedmiot ochrony prawnej Przywołana na wstępie ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami stanowi podstawę prawną ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce i wprowadza w tej materii szereg fundamentalnych definicji i pojęć. W myśl ustawy zabytek jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Zgodnie z ustawą opiece podlegają – bez względu na stan zachowania – zabytki pogrupowane w trzech kategoriach:
1) zabytki nieruchome, będące w szczególności: - krajobrazami kulturowymi, - układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, - dziełami architektury i budownictwa, - dziełami budownictwa obronnego, - obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, - cmentarzami, - parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, - miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
2) zabytki ruchome będące, w szczególności: - dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, - kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, - numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, - materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 15 – Poz. 45 o bibliotekach, - instrumentami muzycznymi, wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, - przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;
3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: - pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, - cmentarzyskami, - kurhanami, - reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.
Ponadto, ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.
5. Formy prawne ochrony zabytków Ustawodawca wyróżnia następujące formy ochrony zabytków: - wpis do rejestru zabytków, - wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzjach o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzjach o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Wpis do rejestru zabytków.
Podstawą wpisu do rejestru zabytków jest decyzja administracyjna wydana przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Z wnioskiem o taki wpis może występować właściciel zabytku oraz użytkownik wieczysty gruntu, na którym znajduje się zabytek. Również wojewódzki konserwator zabytków ma prawo wszczęcia postępowania z urzędu w sprawie wpisania zabytku nieruchomego do rejestru zabytków.
Rejestr zabytków prowadzi odpowiedni wojewódzki konserwator zabytków dla zabytków znajdujących się na terenie województwa. Do rejestru można wpisać także otoczenie oraz nazwę geograficzną, historyczną i tradycyjną zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 16 – Poz. 45 Wojewódzki konserwator zabytków może wpisać do rejestru także historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny. Sprawy te reguluje ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz rozporządzenie Ministra Kultury z 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem.
Pomnik historii.
Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu.
Na elitarną listę Pomników Historii mogą zostać wpisane obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne. W roku 2012 w całym kraju było 48 obiektów uznanych za pomnik historii, a do roku 2017 lista obiektów uznanych za pomniki historii wzrosła do 70.
Park kulturowy.
Kolejną formą ochrony jest utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Podstawą jego utworzenia jest uchwała rady gminy, którą podejmuje się po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzja o warunkach zabudowy, decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzja o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Relacje pomiędzy ochroną zabytków a planami zagospodarowania przestrzennego regulowane są przez artykuły 18, 19 i 20 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Przede wszystkim art. 18 wprowadza obowiązek uwzględniania ochrony zabytków Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 17 – Poz. 45 i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
W wymienionych decyzjach, koncepcjach, strategiach, analizach, planach i studiach, winno się, w szczególności uwzględnić krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, określić rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków i zapewnić im ochronę przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu. Ponadto, ustalić przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. W przypadku zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych ich ochrona musi być bezwarunkowo uwzględniona w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i pozostałych decyzjach.
6. Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego
6.1. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE KRAJOWYM Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014 – 2017.
Dnia 24 czerwca 2014 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę nr 125/2014 w sprawie „Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”.
Głównym celem Krajowego Programu Ochrony i Opieki nad Zabytkami jest wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków. Cel ten będzie realizowany przez trzy cele szczegółowe:
1. Wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce.
2. Wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków.
3. Tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji.
W ramach pierwszego celu szczegółowego wyznaczono następujące kierunki działania:
1) porządkowanie rejestru zabytków nieruchomych; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 18 – Poz. 45 2) przygotowanie ratyfikacji Konwencji UNESCO ds. ochrony dziedzictwa podwodnego;
3) wypracowanie jednolitych standardów działania konserwatorskiego w odniesieniu do wybranych typów i kategorii zabytków nieruchomych zgodnie z obowiązującą doktryną konserwatorską;
4) wzmocnienie instrumentów ochrony krajobrazu kulturowego;
5) opracowanie diagnozy prawnej ochrony zabytków ruchomych;
6) opracowanie kompleksowego raportu o stanie zachowania zabytków;
7) kontynuacja badań w ramach AZP na obszarach szczególnie istotnych ze względu na zagrożenia dla dziedzictwa archeologicznego.
W ramach drugiego celu szczegółowego wyznaczono następujące kierunki działania:
1) zwiększenie efektywności zarządzania i ochrony zabytków poprzez wdrażanie
infrastruktury informacji przestrzennej o zabytkach;
2) wypracowanie standardów, pozwalających na lepszy przepływ informacji pomiędzy organami ochrony zabytków a społecznościami żyjącymi w otoczeniu zabytków objętych ochroną;
3) podniesienie jakości procesów decyzyjnych w organach ochrony zabytków.
W ramach trzeciego celu szczegółowego wyznaczono następujące kierunki działania:
1) przygotowanie ratyfikacji Konwencji ramowej Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa;
2) wspieranie budowania świadomości społecznej funkcji dziedzictwa kulturowego jako podstawy kształtowania się tożsamości narodowej i społeczności lokalnych;
3) promocja zasobu dziedzictwa za pośrednictwem Internetu;
4) zwiększanie dostępu do zasobu dziedzictwa i ułatwienie jego odbioru społecznego.
Narodowa Strategia Kultury na lata 2004 – 2013 oraz Uzupełnienie Strategii na lata 2004 – 2020.
Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami zostały zawarte w dokumencie o nazwie Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013 (przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 roku) oraz w jego uszczegółowieniu „Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2020” (przyjętym w 2005 Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 19 – Poz. 45 roku). Są to rządowe dokumenty tworzące ramy dla nowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej państwa, funkcjonującej w warunkach rynkowych, w połączeniu z perspektywami kolejnych okresów programowania Unii Europejskiej.
Głównym celem Strategii jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce.
Dokumentem służącym wdrożeniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2013”. W programie tym zapisano następujące priorytety i działania:
Priorytet 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe.
Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym.
Działanie 1.1. Budowa nowoczesnych rozwiązań organizacyjno- finansowych w sferze ochrony zabytków.
Działanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne
Działanie 1.3. Zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych.
Priorytet 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego.
Działanie 2.1. Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego.
Działanie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granicę.
Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, opracowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2005 roku zawiera opis Programu Operacyjnego „Dziedzictwo kulturowe”. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 20 – Poz. 45 Priorytet 1 dotyczy rewaloryzacji zabytków nieruchomych i ruchomych. Celami tego priorytetu są: - poprawa stanu zachowania zabytków, - zwiększanie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym także dziedzictwa archeologicznego), - kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne, - zwiększenie roli zabytków i muzealiów w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, - poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, - zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego.
6.2 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZKIM
Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego.
Uchwałą Nr XXVIII/553/13 z dnia 25 czerwca 2013 r. Sejmik Województwa Warmińsko- Mazurskiego przyjął Strategię rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko- mazurskiego do roku 2025. Dokument ten nie skupia się na tematyce dziedzictwa kulturowego, zaznacza jednak fakt występowania licznych zabytków jako mocną stronę rozwoju konkurencyjnej gospodarki. Strategia wskazuje na potrzebę ochrony i opieki nad zabytkami w powiązaniu z rozwojem produktów turystycznych, a także budowanie tożsamości regionalnej poprzez wspieranie roli szkoły w procesie integracji województwa.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-mazurskiego.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko- mazurskiego został przyjęty uchwałą Nr VII/164/15 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 27 maja 2015r. w sprawie uchwalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko- mazurskiego. Jako dokument służący kształtowaniu i prowadzeniu polityki przestrzennej w województwie, uwzględnia zagadnienia związane z zabytkami. Plan ustala ochronę tożsamości i różnorodności kulturowej regionu poprzez:
a) ochronę różnorodności i odrębności kulturowej poszczególnych obszarów województwa, między innymi poprzez odpowiednie zapisy w dokumentach planistycznych i strategiczno- Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 21 – Poz. 45 programowych różnej rangi,
b) efektywne i racjonalne zagospodarowanie obiektów zabytkowych, dopuszczenie nowych funkcji do obiektów zabytkowych, pod warunkiem wykluczenia rozwiązań dysharmonijnych,
c) promowanie i wspieranie, także materialne, zagospodarowania obiektów zabytkowych na różne cele publiczne, z wykorzystaniem dostępnych źródeł finansowania. Wypracowanie rozwiązań systemowych w tym zakresie, z udziałem wszystkich kompetentnych podmiotów.
d) podtrzymywanie tradycji miejsca, kontynuację rozwiązań historycznych bądź nawiązanie do nich,
e) ochronę ekspozycji zabytkowych panoram i sylwet miast oraz zespołów zabytkowych, zachowanie historycznych dominant krajobrazowych,
f) ochronę obszarową miejsc o wysokich walorach krajobrazu kulturowego i przeciwdziałanie procesom jego degradacji. Szczególne znaczenie ze względu na swą unikatowość mają następujące obszary: Żuławy, strefa Kanału Elbląskiego, wybrzeże Zalewu Wiślanego z krawędzią Wysoczyzny Elbląskiej, Północna Warmia oraz obszar Wielkich Jezior Mazurskich, a także Krajobraz Oberlandzki, Ziemia Lubawska i Poborze.
g) ochronę i zachowanie dóbr kultury współczesnej, podkreślających specyficzne, współczesne cechy krajobrazu kulturowego regionu. Szczególne znaczenie mają tu obiekty i zespoły architektoniczne w Olsztynie (planetarium, BWA, hala Urania) oraz w Elblągu (zespół zabudowy starego miasta – retrowersja oraz centrum kultury Światowid).
Dodatkowo, w planie ustala się zachowanie, ochronę i utrzymanie w dobrym stanie najważniejszych w skali regionalnej i ponadregionalnej obiektów zabytkowych poprzez:
a) ochronę i utrzymanie: zamków i warowni średniowiecznych, zespołów zabytkowych, miast historycznych i układów urbanistycznych, zabytków techniki, założeń pałacowo-parkowych, fortyfikacji nowożytnych, historycznych zespołów pielgrzymkowych, miejsc wydarzeń historycznych, wsi historycznych, zabytków archeologicznych,
b) pełną realizację programów opieki nad zabytkami, w tym „Programu opieki nad zabytkami województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2012-2015”,
c) utworzenie parków kulturowych, obejmujących szczególnie cenne elementy dziedzictwa kulturowego regionu – założenia pałacowo-parkowe, wsie historyczne, fortyfikacje nowożytne, budowle inżynierskie i zabytki archeologiczne,
d) podwyższenie rangi ochrony prawnej innych obiektów i zespołów zabytkowych Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 22 – Poz. 45 o wyjątkowych i unikatowych walorach,
e) rewitalizację zabytkowych zespołów urbanistycznych, ruralistycznych, poprzemysłowych i powojskowych,
f) zachowanie, utrzymywanie i uporządkowanie zabytkowych cmentarzy wraz z zachowanymi zespołami zieleni komponowanej i elementami sztuki sepulkralnej. Obiekty te stanowią ważny element dziedzictwa regionu, świadczący o jego wielokulturowości, który jest przedmiotem zainteresowania turystów krajowych i zagranicznych,
g) zarządzanie zasobem zabytków archeologicznych w celu zapewnienia im przetrwania, udostępnienie obiektów archeologicznych o walorach krajobrazowych i ekspozycyjnych, jak np.: Pola Grunwaldzkie, wybrane grodziska (np.: Gardyny, Iława – Wielka Żuława, Święty Gaj, Pasym, Janiki Wielkie, Skomack Wielki) i osady (np. osada Truso w Janowie), kurhany i cmentarzyska kurhanowe (np.: Piórkowo, Weklice, Wieprz, Gródki, Nowa Wieś Wielka i inne) przez opracowanie planów ochrony i udostępnienia poszczególnych obiektów, utworzenie szlaków dziedzictwa archeologicznego oraz parków kulturowych, z zachowaniem zasad harmonijnego wkomponowania i wyeksponowania obiektów w krajobrazie danego obszaru,
h) podjęcie działań w celu rozpoczęcia procedury zakwalifikowania Kanału Elbląskiego wraz z otaczającym go krajobrazem na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
i) podjęcie działań w celu uznania za pomniki historii sanktuariów pielgrzymkowych w Świętej Lipce i Stoczku Klasztornym oraz określenie możliwości wprowadzenia na tę listę: miasta Reszel, zamków w Olsztynie i Lidzbarku Warmińskim oraz Twierdzy Boyen w Giżycku.
Program Opieki nad Zabytkami Województwa Warmińsko-Mazurski na lata 2016-2019.
Program opieki nad zabytkami województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2016-2019 został przyjęty uchwałą Nr XVIII/426/16 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 28 czerwca 2016 r. Wskazuje on następujące cele i kierunki działań:
Cel 1: Zespolenie i koordynacja form i metod ochrony dziedzictwa kulturowego
Realizacja celu poprzez:
13) uwzględnianie uwarunkowań ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego zabytków w polityce rozwoju województwa,
14) dążenie do zwiększenia zaangażowania sektora prywatnego w rewaloryzację obiektów zabytkowych, Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 23 – Poz. 45 15) budowanie kapitału społecznego poprzez aktywizację i wspieranie działań organizacji pozarządowych w realizacji zadań związanych z ochroną zabytków (konkursy, powierzanie ściśle określonych zadań, wsparcie finansowe dla projektów itp.),
16) wspieranie inicjatyw lokalnych zmierzających do tworzenia, np. niewielkich skansenów lub izb pamięci w zabytkowych obiektach na terenie województwa warmińsko-mazurskiego.
Cel 2: Dążenie do utrzymania obiektów zabytkowych w jak najlepszym stanie, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów i zespołów charakterystycznych dla województwa warmińsko-mazurskiego.
Realizacja celu poprzez:
1) wspieranie polityki konserwatorskiej dotyczącej m.in.: postępowania zgodnie z obowiązującymi standardami i zasadami konserwatorskimi, wykonywania kompleksowych dokumentacji obiektów zabytkowych poddawanych pracom konserwatorskim bądź rewaloryzacyjnym,
2) inicjowanie, wspieranie i popularyzacja działań zmierzających do wyszukania nowych właścicieli lub dzierżawców dla obiektów zabytkowych wymagających zagospodarowania,
3) dofinansowywanie wybranych prac badawczych i dokumentacyjnych związanych z najważniejszymi obiektami zabytkowymi – wprowadzenie systemu wojewódzkich grantów badawczych,
4) dofinansowywanie prac konserwatorskich przy zabytkach,
5) wypracowanie programu wspomagania finansowego długofalowych działań na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków regionu, ze szczególnym uwzględnieniem:
a) opieki nad gotycką architekturą ceglaną. Gotycka architektura ceglana jest wyjątkowym w skali kraju przykładem kompleksowo zachowanej architektury średniowiecznej, wyróżniającej się znakomitym poziomem artystycznym oraz zachowaniem autentycznej substancji zabytkowej. Jest jednym z najważniejszych wyróżników odrębności regionalnej Warmii i Mazur. Obejmuje zespół obiektów o różnorodnej funkcji i skali: zamki obronne, kościoły i kaplice, ratusze, bramy i mury obronne. Wszystkie te aspekty decydują o wyjątkowej wartości artystycznej i historycznej Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 24 – Poz. 45 zachowanych obiektów, ważnych rangą nie tylko w skali kraju, ale również na tle sztuki europejskiej. Ważne są także możliwości wykorzystania ich (uwzględniając ich właściwą ochronę, konserwację, promocję) w rozwoju turystyki;
b) działań w zakresie odnowy centrów historycznych miast oraz zespołów urbanistycznych powstałych w XIX i XX w. Historyczne ośrodki miejskie Warmii i Mazur, mimo zniszczeń i przeobrażeń zachodzących na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, zachowały do dnia dzisiejszego zabytkową strukturę. Większość z nich posiada czytelny układ przestrzenny, często o genezie średniowiecznej. Stosunkowo wiele ośrodków zachowało zespoły historycznej zabudowy, zarówno w obrębie centrów staromiejskich, jak i XIX- i XX-wiecznych dzielnic. Istnieje konieczność rewaloryzacji zespołów miejskich z zachowaniem ich walorów historycznych i kulturowych, przy zapewnieniu im właściwych funkcji oraz zapobieganiu zagrożeniom wynikającym z nasilonego ruchu inwestycyjnego;
c) opieki nad dziedzictwem wiejskim. Dziedzictwo wiejskie województwa warmińsko- mazurskiego obejmuje zachowane historyczne układy przestrzenne wsi i osiedli wiejskich, formy zagospodarowania przestrzeni publicznej, architekturę sakralną i cmentarze, rozplanowanie i kształt zagród oraz tradycyjną, drewnianą i murowaną zabudowę. W skali kraju jest to stosunkowo dobrze i czytelnie zachowany sposób kształtowania i zagospodarowania przestrzeni wiejskiej. Wyrazistość i odrębność kulturowego krajobrazu wiejskiego może służyć budowaniu regionalnej tożsamości;
d) opieki nad obiektami architektury użyteczności publicznej. Architektura użyteczności publicznej ma szczególną rangę w pejzażu miast i wsi. Jest przykładem świadomego kształtowania ładu przestrzennego oraz szczególnej dbałości o formy architektoniczne. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego znajduje się wiele stosunkowo dobrze zachowanych obiektów tego typu. Są to zarówno ratusze i budynki stanowiące siedziby lokalnej administracji i urzędów, jak również szkoły, dworce kolejowe, leśniczówki, zespoły koszarowe. Program przewiduje wspieranie rewitalizacji oraz działań zmierzających do zachowania zabytkowych obiektów i/lub ich układów z możliwością ich adaptacji do nowych funkcji;
e) opieki nad obiektami architektury przemysłowej i zabytków techniki. Architektura przemysłowa oraz zabytki techniki są ważnym elementem dziedzictwa materialnego. Na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego zachowało się ich stosunkowo niewiele. Związane jest to zarówno z typowo rolniczym charakterem regionu, jak również z funkcjonującym jeszcze do niedawna przeświadczeniem o ich niewielkiej wartości historycznej. Wiele obiektów uległo zniszczeniu lub zostało całkowicie przekształconych w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Stąd Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 25 – Poz. 45 konieczność ochrony istniejących jeszcze obiektów i zespołów. Są one niewątpliwie świadectwem rozwoju techniki i myśli inżynieryjnej, jak również bardzo często przykładem dbałości nie tylko o funkcję, ale też formę estetyczną. Program przewiduje wspieranie rewitalizacji oraz działań zmierzających do zachowania zabytkowych obiektów i/lub ich układów z możliwością ich adaptacji do nowych funkcji;
f) opieki nad zabytkowymi zespołami dworsko-parkowymi. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego występuje duża liczba dawnych majątków ziemskich obejmujących siedziby mieszkalne (pałac, dwór), założenie parkowe, folwark (często z wsią folwarczną) oraz mniejsze folwarki i obiekty przemysłowe (tartaki, gorzelnie, młyny itp.). W szczególnych przypadkach były one świadomie komponowane w obrębie całych, wielohektarowych dóbr ziemskich (rozmieszczenie zespołów zabudowy, układ pól, lasów i zadrzewieni, sieć alei przydrożnych). Są charakterystycznym i wyróżniającym elementem kształtowania otwartego krajobrazu i stanowią istotny zasób dla rozwoju gospodarki i turystyki. Istnieje konieczność rewaloryzacji zespołów dworsko-pałacowych z zachowaniem ich walorów historycznych, przy zapewnieniu im właściwych funkcji oraz zapobieganiu zagrożeniom wynikającym z wtórnych podziałów;
g) opieki nad alejami przydrożnymi. Aleje przydrożne województwa warmińsko- mazurskiego są zachowanym, unikalnym przykładem zagospodarowania przestrzeni publicznej w skali europejskiej. Ich wielorakie funkcje (przyrodnicze, kulturowe, komunikacyjne) są aktualne do czasów dzisiejszych. Są świadectwem kompleksowego zagospodarowania przestrzeni, wyróżnikiem krajobrazu kulturowego Warmii i Mazur. W związku z rosnącym natężeniem ruchu kołowego następuje proces ich zanikania. Konieczne jest wspieranie działań w celu zachowania charakterystycznych i najcenniejszych alei przydrożnych;
h) opieki nad sanktuariami pielgrzymkowymi. Sanktuaria pielgrzymkowe należą do najbardziej charakterystycznych elementów pejzażu sakralnego katolickiej Warmii. Rozkwit tej architektury przypada na czasy baroku, a kończy się w XIX wieku. Założenia te choć różnorodne w formie i stylu łączy analogiczna funkcja, a w większości również typ przestrzenno-funkcjonalny, tj. kościół otoczony krużgankami lub murem z narożnymi kaplicami, kompozycyjnie powiązany z otaczającym krajobrazem. Założenia te stanowią przykład architektury i wystroju o wysokiej randze artystycznej oraz wybitnym znaczeniu historycznym. Konieczne jest wspomaganie działań przy konserwacji i restauracji obiektów;
i) opieki nad obiektami architektury sakralnej XIX i XX wieku. Czasy najnowsze, to jest XIX i pierwsza połowa XX wieku to kolejny po fazie gotyckiej rozkwit architektury sakralnej, Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 26 – Poz. 45 zarówno pod względem skali tego zjawiska, jak też rangi artystycznej wznoszonych budowli. Budowle te charakteryzuje z jednej strony umiejętność wykorzystania tradycyjnych, historycznych wzorców architektonicznych, z drugiej nowe, a czasami nowoczesne, jak w przypadku modernizmu, rozwiązania architektoniczne. Architektura ta jest jednym z najbardziej charakterystycznych zjawisk rozwoju sztuki sakralnej w regionie. Program przewiduje wspomaganie działań przy konserwacji i restauracji obiektów;
j) opieki nad kapliczkami i krzyżami przydrożnymi. Krzyże i kapliczki przydrożne, charakterystyczny element krajobrazu Warmii, stanowią świadectwo kulturowej i religijnej odrębności tej krainy. Ich liczba (ok. 1500 kapliczek) oraz skala występowania w poszczególnych miejscowościach (od 2 do nawet 10 w jednej wsi) świadczą o randze i roli tych obiektów. Są one zatem ważnym i charakterystycznym elementem codzienności i tradycji religijnej dawnych mieszkańców regionu. Przewidziane jest wspomaganie działań przy konserwacji i restauracji obiektów.
Cel 3: Opieka nad zabytkami ruchomymi.
Realizacja celu poprzez:
1) wspieranie działań zmierzających do podejmowania prac konserwatorskich przy tego typu obiektach,
2) wspieranie programów badawczych mających na celu pełne rozpoznanie istniejącego w województwie zasobu,
3) inicjowanie i wspieranie badań konserwatorskich poprzedzających właściwe prace konserwatorskie,
4) dofinansowywanie prac konserwatorskich przy obiektach o znaczącej wartości artystycznej, historycznej lub naukowej,
5) wspieranie inicjatyw zmierzających do publicznej prezentacji obiektów zabytkowych znajdujących się w zbiorach prywatnych lub w zbiorach publicznych na co dzień niedostępnych (w formie wystaw czasowych, incydentalnych pokazów, „dni otwartych” itp.),
6) wspieranie i dofinansowywanie inicjatyw upowszechniających wiedzę na temat zabytków ruchomych.
Cel 4: Stworzenie optymalnych warunków dla prowadzenia działalności muzealnej.
Realizacja celu poprzez: Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 27 – Poz. 45 1) dbałość o zapewnienie właściwej kadry muzealnej,
2) zapewnienie odpowiedniej powierzchni magazynowej i wystawienniczej, nowoczesnej infrastruktury technicznej przy budowie, remontach i wyposażaniu działów muzealnych (m.in. systemów informatycznych, magazynowych, antywłamaniowych, przeciwpożarowych, klimatyzacyjnych, oświetleniowych) wraz z okresową oceną stopnia ich racjonalnego wykorzystania,
3) podejmowanie działań zmierzających do wyodrębnienia funduszy celowych przeznaczonych na zakup i konserwację muzealiów, uruchamianych również w trybie konkursowym,
4) wprowadzenie cyklicznych, premiowanych konkursów na najciekawszy projekt lub/i na nową ekspozycję muzealną, np. pod auspicjami marszałka województwa,
5) wsparcie organizacji objazdów studyjnych do muzeów, które wprowadziły nowe praktyki ekspozycji i edukacji muzealnej,
6) wdrażanie programów i projektów badawczych stanowiących podstawową, statutową działalność muzeów, z którego wynika działalność wystawiennicza i oświatowa,
7) wspieranie działań na rzecz zawiązywania wzajemnych kontaktów zarówno między samymi placówkami muzealnymi, jak i szerzej, między nimi a placówkami kultury, fundacjami, stowarzyszeniami oraz ogółem społeczeństwa,
8) wspólne działania muzeów województwa w ramach „warmińsko-mazurskiego portalu muzealnego”,
9) wspieranie istniejących placówek muzealnych w zakresie tworzenia specjalizacji, np. związanych z dawnym rzemiosłem, techniką, przemysłem, rozwojem regionalnym,
10) wspieranie muzeów, polegające na unowocześnieniu form ich działania.
Cel 5: Opieka nad archeologicznym dziedzictwem województwa warmińsko-mazurskiego.
Realizacja celu poprzez:
1) edukację i popularyzację w zakresie potrzeby ochrony dziedzictwa archeologicznego poprzez organizacje plenerowych festynów i pokazów, szlaków turystycznych, ścieżek edukacyjnych itp., Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 28 – Poz. 45 2) wspieranie rewitalizacji zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych,
3) wspieranie działań zmierzających do podejmowania prac konserwatorskich przy archeologicznych zabytkach ruchomych wpisanych do rejestru zabytków,
4) podjęcie działań na rzecz powołania muzeum archeologicznego – nowoczesnej placówki o randze wojewódzkiej o odpowiednim zapleczu magazynowym, której zadaniem byłoby, między innymi systematyczne gromadzenia i eksponowanie pozyskiwanych w trakcie badań materiałów zabytkowych, a także ich konserwację i digitalizację,
5) wspieranie działań zmierzających do utworzenia parków kulturowych, działających w oparciu o zabytki archeologiczne.
Cel 6: Ochrona dziedzictwa niematerialnego.
Realizacja celu poprzez:
1) prowadzenie działań z zakresu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego Warmii i Mazur, zgodnie z wymogami Konwencji UNESCO w Sprawie Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego z dnia 17 października 2003 roku, w następujących obszarach:
a) ustnych tradycji i form wyrazu, włączając w to język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego,
b) sztuk performatywnych,
c) społecznych zwyczajów, rytuałów oraz uroczystości świątecznych,
d) wiedzy o przyrodzie i wszechświecie oraz związaną z nią praktyką,
e) rzemiosła tradycyjnego.
2) inicjowanie i wspieranie działań zmierzających do:
a) identyfikacji,
b) prowadzenia prac badawczych,
c) dokumentowania,
d) zachowania, zabezpieczania, rewitalizacji,
e) promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego Warmii i Mazur, Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 29 – Poz. 45 3) współdziałanie z właściwymi organami administracji rządowej oraz jednostkami samorządu terytorialnego,
4) nadzór nad realizacją zadań z zakresu ochrony niematerialnych dóbr kultury,
5) współdziałanie z instytucjami kultury, organizacjami pozarządowymi, grupami społecznymi i osobami fizycznymi działającymi w obszarze niematerialnego dziedzictwa kulturowego,
6) inicjowanie i wspieranie działań edukacyjnych w zakresie niematerialnego dziedzictwa kulturowego Warmii i Mazur.
Cel 7: Praktyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego.
Realizacja celu poprzez:
1) prowadzenie działań promujących województwo, jako region o szczególnych zasobach i walorach dziedzictwa kulturowego, z wykorzystaniem, między innymi istniejących produktów turystycznych (Kanał Elbląski, Bitwa pod Grunwaldem, Frombork – Zespół Wzgórza Katedralnego), szlaków turystycznych, działalności muzeów, wyróżników kulturowych regionu (architektury gotyckiej, sanktuariów pielgrzymkowych, architektury obronnej, kapliczek, historycznej infrastruktury: drogowej, kolejowej i wodnej, itd.), wzorowych przykładów rewaloryzacji i adaptacji obiektów zabytkowych,
2) zwiększanie atrakcyjności form działania muzeów,
3) tworzenie warunków dla funkcjonowania portali internetowych o wielowątkowym profilu informacyjnym na temat dziedzictwa kulturowego regionu zawierających między innymi możliwie pełne informacje turystyczne, informacje, imprezach kulturalnych, galeriach, wystawach, działających stowarzyszeniach, firmach projektowych i budowlanych zaangażowanych w ochronę zabytków,
4) działania wspierające wykorzystywanie obiektów zabytkowych (zwłaszcza nieużytkowanych) dla potrzeb rozwoju infrastruktury turystycznej,
5) propagowanie wiedzy i edukacja w zakresie historii oraz dziedzictwa i krajobrazu kulturowego regionu, na różnych szczeblach (jednostki samorządu terytorialnego, szkoły, turyści itp.),
6) wspieranie wydawania wydawnictw poświęconych dziedzictwu kulturowemu regionu, Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 30 – Poz. 45 7) promowanie i wspieranie przywracania lub utrzymywania w obiektach ich pierwotnych, historycznych funkcji,
8) współudział w organizacji i współfinansowanie imprez kulturalnych, o zasięgu regionalnym promujących dziedzictwo kulturowe,
9) promowanie szlaków turystycznych o znaczeniu regionalnym, wyznaczonych w oparciu o najcenniejsze obiekty zabytkowe regionu,
10) podejmowanie działań w otoczeniu szlaków turystycznych poprzez, między innymi oznakowanie nowych atrakcji i obiektów zabytkowych, realizację niezbędnego zagospodarowania turystycznego oraz uwzględnianie punktów stykowych szlaków,
11) współorganizacja i rozszerzenie formuły Europejskich Dni Dziedzictwa.
Strategia Rozwoju Kultury w Województwie Warmińsko-Mazurskim do roku 2015.
W 2000 roku powstał wojewódzki dokument dotyczący ochrony dorobku kulturowego regionu. Jest nim Strategia rozwoju kultury województwa warmińsko-mazurskiego do 2015 roku. Dokument ten stanowi rozwinięcie jednego ze strategicznych celów regionu, który brzmi: „Bogactwo dziedzictwa i kultury regionu istotnym czynnikiem rozwoju społeczno- gospodarczego”.
Głównymi założeniami, które stanęły u podstaw opracowania Strategii rozwoju kultury są, między innymi: - tworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju muzealnictwa; - ochrona i konserwacja zabytków; - badania archeologiczne i kulturoznawcze; - powołanie Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego; - ochrona krajobrazu kulturowego i kształtowanie harmonijnego krajobrazu współczesnego; - organizowanie i wspieranie przedsięwzięć kulturalnych o szczególnej randze służących do promocji regionu; - zachowanie kultury niematerialnej, w tym tradycji ludowych ze szczególnym uwzględnieniem tych, które decydują o regionalnej odrębności i indywidualności; - dostosowanie sieci placówek i instytucji kultury do potrzeb społeczności lokalnych.
Tak sprecyzowane założenia pozwoliły wygenerować trzy podstawowe obszary działania, dla których opracowane zostały cele szczegółowe, które przedstawiają się w sposób następujący: a) dla obszaru - ochrona dziedzictwa kulturowego: - prawidłowe warunki ochrony dziedzictwa regionalnego; Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 31 – Poz. 45 - odpowiednie warunki funkcjonowania muzeów; - ochrona krajobrazu kulturowego i kształtowanie harmonijnego krajobrazu współczesnego.
b) dla obszaru - organizacja i prowadzenie działalności kulturalnej: - tworzenie warunków szerokiej oferty kulturalnej; - dostosowanie sieci placówek i instytucji kultury do potrzeb społeczności lokalnych; - powszechnie dostępna edukacja w dziedzinie kultury i dziedzictwa regionalnego; - stworzenie systemu profesjonalnej opieki nad kulturą ludową; - tworzenie warunków finansowych do realizacji zadań z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego.
c) dla obszaru - komunikacja społeczna, środki masowego przekazu w kulturze: - budowa społeczeństwa informacyjnego; - promocja zewnętrzna i wewnętrzna dorobku kulturowego.
Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Warmińsko-Mazurskim do roku 2015.
Na potrzeby Strategii Rozwoju Turystyki wypracowano następującą wizję rozwoju turystyki w województwie warmińsko-mazurskim - „Turystyka wiodącą dziedziną gospodarki Warmii i Mazur generującą nowe miejsca pracy i wzrost dochodów ludności” .
„Poprzez ochronę i kontrolowany rozwój posiadanych zasobów naturalnych i kulturowych Warmia i Mazury staną się synonimem produktu turystycznego wysokiej jakości, skutecznie konkurującego zarówno na rynku krajowym, jak i na rynkach zagranicznych”.
W ramach trzech priorytetów rozwojowych Strategii Rozwoju Turystyki wyszczególniono następujące zadania: 1) Rozwój regionalnych produktów turystycznych: a) rozwój produktów wizerunkowych (najwyższej rozpoznawalności); b) rozwój produktów podstawowych (generujących najwyższe dochody); c) rozwój produktów niszowych; d) rozwój produktów uzupełniających; e) rozwój walorów i atrakcji turystycznych; f) rozwój infrastruktury. 2) Skuteczna promocja produktów turystycznych: a) poprawa promocji regionu i produktów turystycznych; b) usprawnienie systemu regionalnej informacji turystycznej. 3) Rozwój aktywności społecznej i kadr oraz branżowych struktur organizacyjnych: Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 32 – Poz. 45 a) aktywizacja społeczna na rzecz turystyki i krajoznawstwa; b) kształcenie i szkolenie kadr turystycznych; c) rozwój branżowych struktur organizacyjnych.
6.3 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE POWIATU
Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Olsztyńskiego na lata 2004-2006 oraz 2007-2013.
Plan rozwoju lokalnego powiatu olsztyńskiego na lata 2004-2013 został przyjęty uchwałą Nr XIV/156/2004 Rady Powiatu w Olsztynie z dnia 28 czerwca 2004 r. Założenia wyżej wymienionego dokumentu były realizowane do 2013 roku. Do chwili obecnej, nie uchwalono odpowiedniego dokumentu, który miałby obowiązywać od 2014 roku.
Strategia rozwoju Powiatu Olsztyńskiego na lata 2016 – 2025.
Strategia rozwoju powiatu przyjęta została uchwałą Nr XXI/193/2017 Rady Powiatu w Olsztynie z dnia 27 stycznia 2017 r. Strategia jest podstawowym dokumentem samorządu, w którym wskazane zostały zasadnicze kierunki rozwoju powiatu. Ochrona zabytków uwzględniona została w jednym z celów strategicznych:
Cel strategiczny 4. Inteligentny rozwój społeczny, wykorzystujący aktywność społeczną i ekonomiczną, dziedzictwo kulturowe oraz współpracę środowisk lokalnych.
4.2. Zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez: - tworzenie warunków dla rozwoju postaw i kompetencji mieszkańców w zakresie kultury, - rozwijanie aktywności społecznej mieszkańców poprzez angażowanie do uczestnictwa w kulturze, - tworzenie warunków infrastrukturalnych dla działalności kulturalnej, - wykorzystanie potencjału obiektów historycznych i zabytkowych na terenie powiatu, - Powiatowy program opieki nad zabytkami powiatu Olsztyńskiego.
Uchwałą Nr XXII/305/2013 Rady Powiatu w Olsztynie z dnia 11 września 2013 r. przyjęty został Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Olsztyńskiego na lata 2013 – 2016. W Programie określono cele, których realizacja ma przyczynić się do poprawy stanu zachowania obiektów zabytkowych. CEL 1: Ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego Powiatu Olsztyńskiego. - Ochrona krajobrazu kulturowego i środowiska naturalnego. - Promowanie regionalnej architektury i budownictwa. - Wspieranie rozwoju turystyki z uwzględnieniem walorów dziedzictwa kulturowego. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 33 – Poz. 45 - Wspieranie inicjatyw mających na celu pozyskiwanie środków finansowych z zewnętrznych źródeł wsparcia na realizację prac konserwatorskich i remontowych dotyczących obiektów zabytkowych. - Wsparcie inicjatyw lokalnych mających na celu popularyzację, promocję i prezentację zabytków i dziedzictwa kulturowego Powiatu Olsztyńskiego.
CEL 2: Promocja dziedzictwa kulturowego i edukacja mieszkańców Powiatu Olsztyńskiego. - Promowanie istniejących i wspieranie inicjatyw mających na celu tworzenie nowych szlaków turystycznych wykorzystujących zasoby dziedzictwa kulturowego Powiatu Olsztyńskiego. - Promocja zasobów dziedzictwa kulturowego i inicjatyw dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami w mediach. - Promowanie i prezentacja zabytków z terenu powiatu olsztyńskiego za pośrednictwem internetu. - Promocja kultury i tradycji warmińskiej. - Opracowywanie folderów, przewodników i innych pozycji dotyczących dziedzictwa kulturowego powiatu oraz wspieranie zewnętrznych publikacji dotyczących tematyki. - Upowszechnianie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego, jego stanu zachowania i potrzeb związanych z jego ochroną wśród mieszkańców Powiatu Olsztyńskiego. - Organizacja i udział w szkoleniach dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego i opieki nad zabytkami. Edukacja właścicieli w zakresie prawnych zobowiązań do należytego utrzymania obiektów zabytkowych. Określenie procedur i warunków współpracy z właścicielami zabytków.
CEL 3: Utworzenie, prowadzenie i bieżąca aktualizacja ewidencji zabytków Powiatu Olsztyńskiego. - Opracowanie wykazu, wraz z opisem geodezyjnym, budowlanym, inwestycyjnym i dokumentacją zdjęciową, zabytków będących w zasobach Powiatu Olsztyńskiego, w tym wykazu kapliczek. - Prowadzenie w wersji elektronicznej i bieżąca aktualizacja ewidencji zabytków Powiatu Olsztyńskiego i ewidencji kapliczek. - Udostępnienie ewidencji na stronach internetowych Powiatu Olsztyńskiego oraz stronach internetowych innych zainteresowanych podmiotów. - Opracowanie mapy zabytków będących w zasobach Powiatu Olsztyńskiego.
6.4. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE GMINY. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 34 – Poz. 45
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Olsztynek – obszar miasta i tereny wiejskie.
Ustala się ogólne zapisy informujące o:
a) warunkach konserwatorskich, w odniesieniu do obszarów i obiektów zabytkowych: - obowiązuje ochrona zachowanej zabytkowej struktury architektoniczno-przestrzennej oraz historycznego krajobrazu kulturowego z widokami na historyczne ośrodki miejskie i wiejskie, z dominantami w postaci kościołów oraz historyczną zieleń zagospodarowaną w postaci parków, cmentarzy i alei przydrożnych; - obowiązuje ochrona układu dróg i placów, sposobu zabudowy i zależności przestrzennych, występujących pomiędzy poszczególnymi częściami składowymi zabudowy; - w obiektów historycznych ochronie podlega kształt i rodzaj pokrycia dachów, artykulacja i sposób opracowania elewacji (w tym rodzaj i forma stolarki otworowej jako jednego z elementów wystroju elewacji), - zakaz dokonywania zmian w budynkach historycznych, mogących doprowadzić do utraty wartości zabytkowej (tj. wyburzania, nadbudowy, przebudowy, rozbiórki i odbudowy), - zakaz zmian kształtu dachów i historycznego rodzaju pokrycia dachowego (tj. wprowadzania współczesnego rodzaju pokrycia np. typu blachodachówka), - zakaz zmian w obrębie elewacji (z wyłączeniem prac adaptacyjnych uwzględniających walory zabytkowe obiektów, dokonanych na podstawie wytycznych konserwatorskich oraz zmian wynikających z ustaleń zdobytych na podstawie badań naukowych i konserwatorskich), - zakaz zewnętrznej termomodernizacji budynków historycznych (tj. zastosowania styropianu czy wełny mineralnej na elewacji), - adaptacja istniejących obiektów do nowej funkcji pod warunkiem utrzymania ich historycznego charakteru, - remonty budynków historycznych należy prowadzić z wykorzystaniem historycznych materiałów i technik budowlanych; - należy określić zasady umieszczania reklam czy urządzeń technicznych na budynkach i w obszarach zabytkowych (reklamy winny nawiązywać wyglądem i konstrukcją do historycznych, tj. w formie liter przestrzennych lub stylizowanych szyldów, natomiast skrzynki gazowe były jak najmniejsze, stylizowane i kolorystycznie ujednolicone kolorystycznie z elewacją, z postulowaną lokalizacją raczej na elewacji bocznej lub tylnej niż frontowej), Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 35 – Poz. 45 - zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku nieruchomego i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji i wartości tego zabytku; programu prac konserwatorskich, określającego zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazującego niezbędne do zastosowania materiały i technologie; programu zagospodarowania zabytku wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości.
b) warunkach konserwatorskich w odniesieniu do zabytków archeologicznych: - w przypadku realizowania inwestycji na obszarze stanowiska archeologicznego, znajdującego się w ewidencji zabytków (Archeologiczne Zdjęcie Polski - AZP) , prace ziemne należy poprzedzić weryfikacyjnymi sondażowymi badaniami archeologicznymi; ich wyniki pozwolą na zajęcie stanowiska konserwatorskiego do zagospodarowania terenu; - na stanowiskach archeologicznych o własnej formie terenowej i wpisanych do rejestru zabytków zakazuje się inwestycji budowlanych i działalności rolniczej, winny one pozostać nieużytkami; - inwestycje „liniowe” (np. gaz, prąd, kanalizacja, telekomunikacja) winny być prowadzone pod stałym nadzorem archeologicznym; - w przypadku braku ewidencji (AZP) należy wykonać rozpoznanie powierzchniowe przed realizacją inwestycji; - na w/w rodzaje badań archeologicznych należy bezwzględnie uzyskać pozwolenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
c) warunkach konserwatorskich w odniesieniu do historycznych parków, cmentarzy, alei przydrożnych:
- w obrębie cmentarza obowiązuje ochrona układu przestrzennego (alei, układu kwater), ochrona zabytkowego drzewostanu, ochrona historycznych nagrobków i innych elementów małej architektury) tj. ogrodzenia, pompy wody, kaplice; - w obrębie parków obowiązuje ochrona układu przestrzennego i historycznego sposobu zagospodarowania, ochrona zabytkowego drzewostanu, ochrona historycznych elementów malej architektury tj. ogrodzenia i in.; - w obrębie historycznych parków i cmentarzy zakazuje się zmian układu przestrzennego (aleje, nasadzenia, kwatery), wycinki starodrzewia, likwidacji historycznych elementów małej architektów, a w przypadku cmentarzy także zabytkowych nagrobków; - w obrębie alei przydrożnej obowiązuje ochrona drzewostanu i innych elementów Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 36 – Poz. 45 przestrzennych, kapliczek, krzyży; w przypadku działań inwestycyjnych związanych z remontem dróg nakazuje się zachowanie ostrożności, zakazuje uszkadzania korzeni, pni i gałęzi, - wszelkie prace inwestycyjne dotyczące zabytkowych parków i cmentarzy należy poprzedzić właściwą dokumentacją konserwatorską, prowadzącą do określenia uwarunkowań historycznych i możliwości dalszego użytkowania; - wszelkie prace prowadzone w obrębie historycznych parków i cmentarzy należy uzgodnić z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, a w przypadku obiektów wpisanych do rejestru zabytków - uzyskać pozwolenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prowadzenie prac;
d) warunkach konserwatorskich w odniesieniu do lokalizacji elektrowni wiatrowych i innych odnawialnych źródeł energii:
- wokół historycznych ośrodków wiejskich oraz wokół historycznych zespołów dworsko- folwarcznych, w promieniu jednego kilometra ustala się strefy ochrony konserwatorskiej krajobrazu kulturowego i zabrania się budowy wiatraków (lokalizacja wiatraków oraz zakres inwestycji winny być ustalone na podstawie studiów krajobrazowych, określających wpływ inwestycji na zachowanie krajobrazu kulturowego i zabytki; - w odniesieniu do nowej zabudowy o funkcji pomocniczej względem wiatraków należy każdorazowo uwzględniać ochronę krajobrazu kulturowego, tj. nową zabudowę dostosować do tradycyjnej zabudowy siedliskowej występującej w danym rejonie pod względem gabarytów, wysokości, bryły (w tym spadku połaci dachowych), rodzaju pokrycia dachowego, formy architektonicznej, materiałów budowlanych;
e) warunkach konserwatorskich w odniesieniu do planowanej nowej działalności inwestycyjnej na obszarach objętych ochroną konserwatorską:
- zachowanie i kontynuacja historycznych układów zabudowy wraz siecią dróg i istniejącą zielenią wysoką; - ochrona istniejących obiektów zabytkowych; - nawiązanie nową zabudową do historycznej; - zachowanie zasadniczych elementów historycznego rozplanowania ulic i placów; - przebudowa obiektów dysharmonijnych; - stosowanie tradycyjnych technik i materiałów budowlanych; - parametry i wskaźniki kształtowania nowej zabudowy oraz zagospodarowania winny zapewniać ciągłość architektury lokalnej, powinny uwzględniać historyczne elementy podlegające ochronie, takie jak: linie zabudowy, skala zabudowy, sposób lokalizacji i rozmieszczenia Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 37 – Poz. 45 budynków, forma i gabaryty budynków architektury tradycyjnej i miejscowej, geometria oraz pokrycie dachu, kolorystyka dachów, nachylenie połaci dachowych z wyjątkiem budynków usługowych, produkcyjnych i składowych, rodzaj stosowanych lokalnie materiałów budowlanych, stolarki otworowej oraz tradycyjnego dla regionu detalu budowlanego, zdobnictwa ciesielskiego, stolarskiego, kowalskiego.
Wytyczne konserwatorskie dla gminy Olsztynek.
Należy zachować historyczny układ urbanistyczny miasta Olsztynek.
W wyznaczonych strefach ochrony konserwatorskiej należy podejmować działania w kierunku likwidacji ujemnych skutków budowy współczesnych obiektów i osiedli, które przekreśliłyby dawne podziały parcelacyjne, linie zabudowy z historyczną skalą zabudowy itp., poprzez zmianę wystroju elewacji, krycie dachów dachówką ceramiczną, wprowadzenie zieleni i małej architektury.
Zachowanym zabytkom należy nadać właściwą rangę ekspozycji przez uporządkowanie i zagospodarowanie ich otoczenia – np. utrzymanie istniejącego bruku na ulicach, stosowanie zieleni niskiej itp.
Przy realizacji nowych obiektów, kierować się zasadami, aby proporcje bryły budowli i jej wystroju architektonicznego harmonizowały z historycznym otoczeniem.
Zrealizować koncepcję rewaloryzacji zabudowy w granicach strefy „A” ochrony konserwatorskiej według załączonych materiałów archiwalnych. Należy przy tym dążyć do uczytelnienia przebiegu murów miejskich i odtworzenia dawnych kwartałów ulicznych. W przypadku zamysłu realizacji pojedynczych obiektów w niezabudowanych obecnie kwartałach lub pierzejach ulicznych, należy uprzednio opracować koncepcję architektoniczną dla całego kwartału lub pierzei, np. nie wolno dopuścić do różnorodnej zabudowy ul. Chopina. Uporządkować zabudowę ulicy Wąskiej i teren pomiędzy ulicą Składową a murami miejskimi. Na obszarze nieistniejącego już mauzoleum Hindenburga postuluje się urządzenie terenów zielonych.
Wytyczne konserwatorskie dla wsi postulowanych do objęcia ochroną historycznego układu ruralistycznego.
Należy zachować historyczne układy ruralistyczne we wsiach: Tomaszyn, Mańki, Zezuty, Zawady, Elgnówko, Mierki, Królikowo, Jemiołowo, Lichtajny, Łutynowo, Łutynówko, Drwęck, Świerkocin, Pawłowo, Kunki, Gąsiorowo Olsztyneckie, Waplewo, Jadamowo, Swaderki, Orzechowo, Kurki, Dąb, Lipowo Kurkowskie, ze względu na cenne obiekty budownictwa Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 38 – Poz. 45 wiejskiego wpisane do Rejestru Zabytków i ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, zabytkowe układy zabudowy wsi oraz charakterystyczne otoczenie krajobrazowe. We wskazanych wsiach należy wyznaczyć strefy ochrony historycznego układu wsi, w obrębie których powinien obowiązywać priorytet wymagań konserwatorskich nad prowadzoną działalnością inwestycyjną. Strefa ta obejmuje obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy.
Wprowadzono wymóg uzgodnień wszelkich projektów realizacyjnych z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Olsztynie. Na terenie objętym strefą obowiązują następujące zasady:
1) ochrona historycznej kompozycji wsi;
2) ochrona historycznego układu ulic i placów;
3) ochrona historycznych podziałów parcelacyjnych;
4) zachowanie osi kompozycyjnych i powiązań widokowych;
5) ochrona zabytkowych cmentarzy;
6) ochrona historycznej skali zabudowy;
7) dostosowanie współczesnych funkcji do wartości zabytkowych zespołów i obiektów oraz eliminacja funkcji uciążliwych;
8) nawiązanie, w nowej zabudowie do zasad historycznej kompozycji, zastosowanie tradycyjnych materiałów. Formy współczesne powinny harmonizować z istniejącym układem przestrzennym i nawiązywać do tradycji architektonicznej w zakresie: gabarytów (do dwóch kondygnacji), bryły, skali, użytych materiałów, podziałów architektonicznych elewacji, kształtu dachu. Projektowaną zabudowę uzupełniającą należy lokalizować na terenie dawnych siedlisk.
Wytyczne konserwatorskie ochrony archeologicznej.
Strefa bezwzględnej ochrony reliktów archeologicznych obejmuje obszary, na których występują stanowiska archeologiczne wpisane do Rejestru zabytków archeologicznych. Obowiązuje tu całkowity zakaz jakiejkolwiek ingerencji w strukturę ich nawarstwień zaś opieka powinna sprowadzać się do prac pielęgnacyjnych po uzyskaniu pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Także stanowiska o własnej formie krajobrazowej (np. grodziska, kurhany, wały) widoczne w terenie wymagają bezwzględnego zachowania. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 39 – Poz. 45 Stanowiska, których zainwestowanie wymaga prowadzenia ratowniczych badań archeologicznych poprzedzających inwestycję są to obiekty płaskie duże (osady, cmentarzyska, obozowiska) zewidencjonowane na obszarach AZP.
Stanowiska, których zainwestowanie wymaga realizacji inwestycji pod nadzorem archeologicznym to obiekty płaskie małe tzw. ślady osadnictwa, zewidencjonowane na obszarach AZP. W bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk archeologicznych w przypadku inwestowania należy prowadzić obserwację archeologiczną. Na wszelkiego rodzaju badania archeologiczne należy uzyskać pozwolenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Wytyczne konserwatorskie dla indywidualnych budynków objętych ochroną konserwatorską.
Należy chronić zabudowę we wsiach: Makruty, Mańki, Mycyny, Wigwałd, Gąsiorowo Olsztyneckie, Gaj, Łęciny, Tolejny, Ameryka, Wilkowo, Warlity Małe, Platyny, Witramowo, Orzechowo. Są to wsie, które posiadają obiekty zabytkowe. Uzasadnione jest:
1) zachowanie istniejącego detalu architektonicznego,
2) utrzymanie kolorystyki elewacji typowej dla regionu,
3) zachowanie tradycyjnych materiałów,
4) zachowanie formy, kształtu, kąta nachylenia oraz pokrycia połaci dachów,
5) zachowanie pierwotnej ilości i kształtu ościeży otworów drzwiowych zewnętrznych i otworów okiennych,
6) zachowanie pierwotnej stolarki okiennej i drzwiowej lub jej odtworzenie.
W odniesieniu do obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz ich otoczenia (np. w postaci zieleni) mają zastosowanie przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wszelkie inwestycje budowlane oraz działania mogące wpłynąć na ich wygląd (w tym montaż wszelkich urządzeń technicznych, tablic i reklam) wymagają uzyskania pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 7. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Olsztynek
7.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY OLSZTYNEK Miasto i gmina Olsztynek leży na obszarze Pojezierza Olsztyńskiego wchodzącego w skład krainy geograficznej zwanej Pojezierzem Mazurskim, w północno - zachodniej części obszaru Zielone Płuca Polski. Obszar gminy Olsztynek graniczy z ośmioma gminami: Stawigudą, Purdą, Jedwabnem, Nidzicą, Kozłowem, Grunwaldem, Ostródą i Gietrzwałdem. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 40 – Poz. 45
Położenie Gminy Olsztynek na tle powiatu olsztyńskiego
Granice Gminy w większości mają charakter naturalny, stanowią je rzeki i jeziora. Na wschodzie obszar gminy ogranicza rzeka Łyna, tylko okolice wsi Dąb są wysunięte daleko w kierunku wschodnim i wykraczają poza linię. Północną granicę stanowią brzegi jeziora Łańskiego i Plusznego, koryta rzeki Pasłęki i jezioro Sarąg, a południową - brzegi jezior Tymawskiego i Mielno. Granica zachodnia przebiega wzdłuż kanału łączącego jezioro Mielno z jeziorem Szumówko, brzegu jeziora Wielki Omin, koryta Drwęcy i brzegu jeziora Gugowo.
Miasto i gmina zajmuje powierzchnię 372 km2, na której zamieszkuje 13 876 osób (dane na 2015 r.), co daje przeciętną gęstość zaludnienia ok. 37,3 osób na km² . W mieście zamieszkuje 7669 osób tj. 55,3% a na terenie gminy 6207 osób tj. 44,7%. Ludność jest silnie rozproszona, oprócz miasta Olsztynka zamieszkuje w 65 miejscowościach, z których 30 to wsie sołeckie. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 41 – Poz. 45
Mapa gminy Olsztynek
Miasto Olsztynek położone jest przy skrzyżowaniu dróg krajowych Nr 7 Warszawa – Gdańsk (częściowo droga ekspresowa S-7), Nr 51 Olsztynek – Olsztyn – Bezledy (obwód kaliningradzki), Nr 58 Olsztynek – Szczytno oraz drogi wojewódzkiej od drogi Nr 51 - Nr 531 Olsztynek– Podlejki z odgałęzieniami w tej miejscowości do Ostródy, Olsztyna i Łukty.
Gmina charakteryzuje się niewielkim udziałem użytków rolnych oraz bardzo wysokim udziałem lasów w powierzchni ogólnej. Wynosi on aż 55%, przy średniej dla województwa warmińsko – mazurskiego 30,5%. Ponadto, liczne jeziora oraz obszary chronionego krajobrazu znajdujące się na terenie gminy stanowią podstawę rozwoju turystyki.
W gminie dominującymi funkcjami gospodarczymi są rolnictwo, handel, przemysł i leśnictwo. Większość urządzeń usługowych skoncentrowana jest w ośrodku obsługi gminy – mieście Olsztynku. Obszar gminy Olsztynek charakteryzuje się wybitnymi walorami przyrodniczo – krajobrazowymi. Teren jest bogato urzeźbiony, pagórkowaty, poprzecinany licznymi dolinami. Lasy zajmują ponad połowę powierzchni gminy. Różnorodność krajobrazowa, rozgałęziona sieć małych rzek i licznych jezior oraz bogata oferta noclegowa o zróżnicowanym standardzie sprzyja Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 42 – Poz. 45 rozwojowi funkcji rekreacyjnej. Istniejące już jednostki osadnicze wyposażone w podstawową infrastrukturę techniczną stwarzają ogromną szansę rozwoju całej gminy.
7.2. RYS HISTORYCZNY GMINY OLSZTYNEK Olsztynek powstał na terytorium pruskiego plemienia Sasinów. Ziemie te, podbite przez zakon krzyżacki, zostały objęte akcją kolonizacyjną dopiero w połowie XIV wieku. Była to kraina puszczańska, pokryta wielkimi lasami, tylko w niektórych miejscach istniały osady pruskie.
Założenie Olsztynka wiąże się z działalnością komtura ostródzkiego, Gunthera von Hohenstein. Z jego inicjatywy na niewielkim wzgórzu zbudowano zamek, obok powstała osada zamieszkała przez rzemieślników i kupców. W 1359 roku otrzymała prawa miejskie i nazwę "Hohenstein" na cześć komtura ostródzkiego, który dokonał lokacji. Miastu nadano 47 łanów ziemi na prawie chełmińskim, stanowiło to około 1765 ha. Pod zabudowę, przeznaczono tylko niewielką część tej ziemi, większość stanowiła źródło utrzymania dla sołtysa, bogatszych mieszczan i kościoła parafialnego. Zapewne wliczono w to również las miejski i Jezioro Jemiołowskie. Pod zabudowę miejską wyznaczono prostokąt o powierzchni około 4,16 ha. Obszar ten odpowiada przestrzeni zawartej w obrębie murów miejskich. Olsztynek reprezentował typowe niemieckie miasto na wschodzie, z prostokątnym rynkiem w centrum, przez który przechodziła główna ulica. W rynku znajdował się ratusz. W części północnej, na niewielkim wzniesieniu, stał gotycki zamek, murowany z kamienia i czerwonej cegły, odgrodzony od miasta murami obronnymi. Tuż obok zamku wzniesiono kościół parafialny, również otoczony murami obronnymi aż do XVIII wieku. Zamek i kościół były ważnym punktem obrony w czasach, kiedy fortyfikacja grodu składa się z drewnianej palisady.
Lata 1359-1410 to dobry okres dla miasta. Rozwijało się rzemiosło, reprezentowane przez piekarzy, rzeźników szewców, krawców, sukienników i garncarzy. Codzienne życie ludności ożywiały i wzbogacały cotygodniowe jarmarki oraz kontakty handlowe z polskim Mazowszem. Patrycjat składał się z rodzin pochodzenia niemieckiego, uboższe warstwy, czyli tzw. plebs i pospólstwo, wywodziły się natomiast z polskich osadników przybyłych z Mazowsza. Świadczy o tym chociażby spolszczenie nazwy miasta. Już na początku XV wieku pojawia się nazwa "Parvum Olsten'', użyta przez Jana Długosza przy opisie bitwy pod Grunwaldem.
W 1414 roku, w okresie tzw. wojny głodowej wojska polsko-litewskie wtargnęły do Prus. Zakon polecił spalić Olsztynek, nie mogąc go bronić. Ludność uciekła z dobytkiem w okoliczne lasy. Na szczęście miasta nie spalono, chociaż dostało się ono na krótki czas w ręce wojsk polsko- litewskich. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 43 – Poz. 45 W wyniku podpisania pokoju toruńskiego w 1466 roku Olsztynek pozostał w granicach państwa krzyżackiego, podczas gdy Warmia oddalona zaledwie o 5 km na północ została włączona do Polski. Wojna trzydziestoletnia mocno zrujnowała całe Prusy. Olsztynek był również w znacznym stopniu zniszczony i splądrowany. Podczas ostatniej wojny polsko-krzyżackiej (1519 - 1521) wojska polskie zajęły Olsztynek w 1520 roku. Hetman polski, Mikołaj Firlej, wstawił mieszkańcom pisemne zapewnienie, że król Zygmunt zachowa wszystkie przywileje miasta. Pozostała tu stuosobowa załoga polska, która okupowała Olsztynek aż do układu krakowskiego w 1525 roku.
Od 1525 roku przez prawie sto lat trwał korzystny czas dla ziem i ludności Prus Książęcych. Wojny omijały te tereny, a ożywione kontakty z Polską sprzyjały rozwojowi gospodarczemu. W tym okresie Olsztynek nabrał dużego znaczenia. W 1525 roku utworzono starostwo, które przetrwało do 1610, kiedy to ziemię olsztynecką włączono do starostwa ostródzkiego. Olsztynek stał się też ważnym centrum kościelnym. Utworzono tutaj archiprezbiteriat (odpowiednik biskupstwa), istniejący do 1699 roku. W 1534 założono szkołę partykularną, której absolwenci mieli prawo do studiów uniwersyteckich. Mieszkańcy Olsztynka utrzymywali się z rzemiosła i handlu, dodatkowe źródło dochodów stanowiły rolnictwo i ogrodnictwo. W latach 1491-1715 działał też sąd ziemski, rozpatrujący sprawy nie tylko ludzi wyższego stanu, ale i niższego, na przykład sprawy kradzieży drzewa z lasu, przekroczenia prawa miejskiego.
W 1651 roku doszło do pożaru, który poważnie zniszczył miasto. Kolejne nieszczęście, w 1655 roku, spowodowane było nadejściem wojsk szwedzkich. W okresie wojny siedmioletniej (1756 - 1763) Prusy znalazły się pod okupacją Rosji, której wojska zajmowały ziemie pruskie w latach 1758 - 1762. Kolejny wielki pożar z 16 kwietnia 1804 roku strawił niemal cale miasto; spaliły się ratusz, pastorówka, Brama Niemiecka, 108 domów, 73 stajnie, 3 spichlerze, 37 stodół i 37 szop. Wojny napoleońskie z lat 1806 - 1813 stały się kolejnym nieszczęściem dla zniszczonego pożarem Olsztynka. Miasto zmuszono w trybie nagłym do zapłacenia wysokiej kontrybucji, dokonywano rekwizycji i niebawem zapanował wielki głód.
Dopiero druga połowa XIX wieku przyniosła korzystne zmiany mieszkańcom Prus, nastał długi okres pokoju. Zwycięska wojna z Francją i powstanie cesarstwa niemieckiego dały bodziec do dynamicznego rozwoju ziem niemieckich. Nastąpił znaczny wzrost liczby ludności. W 1856 roku zbudowano szosę do Ostródy i Nidzicy, w 1887 otwarto linię kolejową Olsztyn - Olsztynek - Działdowo. W 1894 roku uruchomiono połączenie kolejowe z Ostródą, a na początku XX wieku zbudowano szpital. W 1906 stare studnie miejskie zastąpiono wodociągami, a w 1907 miasto Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 44 – Poz. 45 otrzymało gazownię. Ulice pokryto kostką, wprowadzono oświetlenie gazowe, później elektryczne. Domy wznoszono wówczas murowane i nowoczesne.
W okresie pierwszej wojny światowej w okolicach Olsztynka rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami niemieckimi i rosyjskimi, którą Niemcy nazwali drugą bitwą pod Tannenbergiem; pierwszą była słynna bitwa w 1410 roku. Wojska niemieckie pod dowództwem generała Paula Hindenburga rozbiły w sierpniu 1914 roku armię rosyjską generała Samsonowa. W dniu 28 sierpnia, w trakcie wielogodzinnej walki, siły rosyjskie zostały wyparte z Olsztynka, a wycofujący się z Olsztyna XIII korpus rosyjski Niemcy rozbili w rejonie Muszaki - Wielbark - Nidzica. W trakcie walk ulicznych Olsztynek został zrujnowany.
Pomysł uczczenia niemieckiego zwycięstwa narodził się w 1919 roku, w piątą rocznicę bitwy. Inicjatorem budowy pomnika był Związek Weteranów Prowincji Prus Wschodnich. Dnia 31 sierpnia 1924 roku, w dziesiątą rocznicę bitwy, odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego, w której uczestniczyło około 60 000 osób, głównie weteranów pierwszej wojny światowej. Kamień węgielny wmurował osobiście feldmarszałek Paul Hindenburg.
Pierwsze miejsce w konkursie na projekt pomnika zajęli bracia Walter i Johannes Krugerowie, architekci z Berlina. Budowę rozpoczęto w 1925 roku, a prace prowadziła specjalna firma, zatrudniająca około 200 robotników. Ogólne koszty wyniosły ponad 250 000 ówczesnych marek. Pomnik usytuowano w środku rozległej, otwartej przestrzeni na sztucznie usypanym wzgórzu, którego pozorna wysokość została spotęgowana tym, że wybrano wokół niego ziemię tworząc pierścieniowe wklęśnięcie. Wokół pomnika zachowano niemieckie i rosyjskie groby żołnierskie, tworząc naturalny krajobraz dawnej bitwy. Pomnik już nie istnieje. Niemcy wycofując się zburzyli mauzoleum, natomiast teren pól uprawnych na jego dawnym terenie odpowiednio zadrzewiono, sadząc miedzy innymi około 1500 dużych dębów. W ten sposób powstał obecnie istniejący park.
W trakcie działań wojennych w 1945 roku miasto, zdobyte bez walki, zostało w 70% spalone przez pijanych żołnierzy radzieckich. Spłonęły wówczas najładniejsze kamienice w centrum miasta i zabytkowy kościół ewangelicki. Po wprowadzeniu radzieckich władz porządkowych przystąpiono do planowej i systematycznej grabieży. Funkcjonariusze NKWD wymierzali bardzo surowe kary schwytanym maruderom oraz ludności miejscowej. Wielu mieszkańców tych ziem zostało aresztowanych i wywiezionych na Syberię. Wszystkie istniejące zakłady przemysłowe i rzemieślnicze zdemontowano, a maszyny i urządzenia wywieziono do Rosji. W sierpniu następnego roku rozpoczęła się emigracja ludności niemieckiej w formie zorganizowanego wysiedlania przez władze polskie i trwała do 1949 roku. Z ludności miejscowej Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 45 – Poz. 45 mogły pozostać te rodziny, które miały polskie nazwiska lub polskie pochodzenie.
W kwietniu 1946 roku liczba ludności wzrosła do 1369, a w sierpniu do 2149 osób. Napływ ludności polskiej trwał do 1949 roku. W 1950 było już 3400 mieszkańców. Przez wiele lat nie budowano nowych domów, remontowano jedynie uszkodzone, nadające się do zamieszkania. Przybywających osadników dokwaterowywano więc do zajętych mieszkań mimo niebywałej ciasnoty.
Na początku lat sześćdziesiątych przystąpiono w Olsztynku do budowy nowych domów mieszkalnych. W latach 1961-1963 wzniesiono w centrum miasta trzy duże bloki. W końcu lat sześćdziesiątych i na początku lat siedemdziesiątych przeprowadzono liczne prace mające na celu uporządkowanie miasta i nadanie mu bardziej estetycznego wyglądu. Zagospodarowano rynek miejski, choć nie był to zbyt udany projekt, przeprowadzono kapitalny remont wielu ulic (na 14 ulicach pokryto nawierzchnię asfaltem), uporządkowano wiele placów, skwerków, posadzono dużo kwiatów, krzewów i drzewek.
Kolejne inwestycje z lat osiemdziesiątych ożywiły Olsztynek. Wybudowano nowoczesną stację paliw CPN, uruchomiono, po wielkich trudach duży zakład przetwórstwa owoców i warzyw, tzw. "Jagódkę". Wybudowano mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków z kolektorem sanitarnym (częściowym). Zmiana systemu politycznego w 1989 roku odegrała ogromną rolę w przeobrażeniach gospodarczych i społecznych miasta. Z jednej strony odnotowano negatywne zjawiska w postaci upadku nierentownych zakładów i pojawienia się bezrobocia, z drugiej strony nastąpił dynamiczny rozwój sektora prywatnego, stwarzający możliwość wykorzystania ludzkiej inicjatywy i przedsiębiorczości.
7.3. ZABYTKI NIERUCHOME Na terenie gminy Olsztynek znajduje się wiele przykładów architektury sakralnej oraz dworsko-folwarcznej, które są cennymi, ciekawymi i wartymi poznania obiektami. Do najbardziej znaczących zabytków z terenu gminy Olsztynek można zaliczyć takie obiekty jak:
Zamek w Olsztynku.
Zamek wzniesiono w latach 1350-1366 na polecenie komtura ostródzkiego, Günthera von Hohenstein. Zamek powstał na planie regularnego czworoboku; trzy boki stanowiły wysokie, murowane budynki, czwarty bok od strony miasta - to mur obronny z bramą wyjazdową i wysoką wieżą. Brukowany dziedziniec, na którym stała studnia, był zamknięty od północy dużym domem mieszkalnym. Przy bocznych skrzydłach znajdowały się krużganki komunikacyjne. Partia Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 46 – Poz. 45 fundamentowa została zbudowana z kamieni polnych, górne partie zaś z gotyckiej cegły. Mury miały około 2 m grubości i były wewnątrz wypełnione gruzem. Przy zachodnim skrzydle, w miejscu stykającym się z głównym budynkiem, wznosiła się okrągła wieża; obecnie już nie istnieje. Na szczytowej ścianie głównego budynku jeszcze dziś widoczne są dwa granitowe kamienie, podtrzymujące prawdopodobnie tzw. gdanisko, czyli średniowieczną ubikację.
Całość zespołu zamkowego otaczały mury obronne z basztami i narożnikami. Wokół biegła głęboka fosa, a po stronie wewnętrznej murów obronnych, od strony wschodniej, odkryte koryto rzeki Jemiołówki. Budynki zamkowe były kiedyś wyższe od obecnych przynajmniej o jedną kondygnację. Oprócz pomieszczeń mieszkalnych dla urzędników zakonnych, załogi i służby mieściły się w zamku kaplica, refektarz, łaźnia, zbrojownia, magazyny, stajnie oraz obory dla trzody.
Po likwidacji zakonu krzyżackiego, utworzono w Olsztynku starostwo (das Hauptami Hohenstein), na którego czele stał starosta urzędujący na zamku w imieniu księcia. Przetrwało ono do 1610 roku. Od czasu rozwiązania Zakonu zamek przeszedł pod zarząd miejski. W okresie wojen szwedzkich w zamku urządzono zbrojownię. Z wielkich kataklizmów - pożarów i wojen, zamek wyszedł obronną ręką, niestety, brakowało pieniędzy na jego konserwację i remont. W XIX wieku przystąpiono do renowacji zrujnowanych pomieszczeń, adaptując je na potrzeby szkolnictwa.
Budynki zamkowe ocalały z pożogi drugiej wojny światowej. Jedynie wyposażenie szkoły zostało całkowicie rozgrabione. Sale lekcyjne wykorzystano na potrzeby szkoły krawieckiej, która istniała przez kilka lat. Po likwidacji szkoły przez rok użytkownikiem obiektu był POM, a następnie jednostka wojskowa. Wojsko odnowiło cały budynek i w dobrym stanie przekazało władzom miasta. Przez cały rok pomieszczenia zamkowe stały puste bez należytego nadzoru, co spowodowało znaczną dewastację obiektu. W 1956 roku po kilku miesiącach prac remontowych umieszczono tu liceum na bazie szkoły podstawowej. Tego typu szkoła funkcjonowała do 1964 roku. W listopadzie 1961 wybuchł pożar powodując poważne straty. Spłonął dach główny, a w trakcie gaszenia ognia woda zalała piętro i parter. Trzeba było odbudować całą górę szkoły i założyć nowy dach. Liceum ogólnokształcące działało tu do 1974 roku, wówczas zostało przeniesione do nowego budynku szkolnego przy ulicy Ostródzkiej. Od tego momentu jedynym użytkownikiem pomieszczeń zamkowych jest Zespół Szkół, a cały obiekt jest najcenniejszym zabytkiem XIV-wiecznej architektury w mieście.
Kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynku.
Pierwszy kościół katolicki zbudowany ok. 1350 roku przejęli w okresie reformacji Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 47 – Poz. 45 protestanci. Nieliczni katolicy z Olsztynka i okolic uczęszczali przez długie lata na nabożeństwa do Gryźlin leżących na terenie katolickiej Warmii. Dopiero w 1868 roku ksiądz Juliusz Ambroży Albrecht odprawił pierwszą mszę świętą w Olsztynku. W 1883 roku biskup warmiński skierował do Olsztynka księdza Pawła Jedzinka, przybyłego z misji w Finlandii. W ciągu pięciu lat proboszcz zbudował murowany kościół, sfinansowany głównie przez katolików z Warmii. Dnia 26 września 1888 roku biskup Andrzej Thiel dokonał konsekracji kościoła, który otrzymał wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa i świętego Brunona. Siedem lat później została restytuowana parafia rzymskokatolicka. Kościół jest budynkiem wzniesionym na planie krzyża, murowanym z cegły, krytym dachówką ceramiczną. To budowla neogotycka halowa, trójnawowa z wielobocznie zamkniętym sklepionym prezbiterium. Od strony głównego wejścia znajduje się wysoka wieża zakończona spiczastym dachem pokrytym miedzianą blachą. Ze skromnego wyposażenia na uwagę zasługują ambona, chrzcielnica, stacje drogi krzyżowej, ołtarze i figura św. Brunona.
Dawny kościół ewangelicko-augsburski w Olsztynku, obecnie muzeum.
Jedną z najstarszych budowli murowanych w Olsztynku, kościół, zbudowano prawdopodobnie około 1350 roku, sytuując go w północno-zachodniej części Starego Miasta. Świątynia była skromna, jednonawowa wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 31 m x 11 m. Fundamenty z polnego kamienia na zaprawie wapiennej o grubości od 120 cm do 250 cm dawały solidną podstawę. Na nich powstały mury z kamienia polnego w dolnych partiach i cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej w górnych. Grubość muru wahała się od 110 cm do 230 cm.
Dawny wygląd budowli odbiegał w sposób zasadniczy od dzisiejszego. Był to kościół w stylu neogotyckim, wysoki, kryty dachówką, z bardzo wysoką wieżą dominującą nad miastem; wieżę wieńczył spiczasty dach z metalową chorągiewką na szczycie. Pełnił także funkcje obronne dzięki kamiennemu murowi odgradzającemu od miasta. Wraz z murami zamkowymi stanowił przez prawie sto lat fortecę zabezpieczającą mieszkańców przed niespodziewanym napadem wrogów. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 48 – Poz. 45
Dawny kościół ewangelicko-augsburski w Olsztynku, obecnie muzeum
Ogromny pożar z 30 października 1685 roku strawił niemal całe miasto, w tym również kościół, który już nigdy nie odzyskał pierwotnego wyglądu. W latach 1690-1691 odremontowano spaloną świątynie, ale bez wieży. W 1710 roku zbudowano na osi obiektu od strony północno- zachodniej wieżę, którą wkrótce musiano rozebrać, gdyż groziła zawaleniem. Obecna, zbudowana z cegły w 1796 roku, uzyskała już renesansową fasadę. Drugi raz kościół uległ zniszczeniu podczas pożaru miasta w 1804 roku. Nie wiadomo, jak duże były to straty. Dopiero w 1880 roku zainstalowano hełm wieńczący wieżę, a na jego szczycie umieszczono chorągiewkę z wizerunkiem rycerza w zbroi i syreny. Na wieży zamieszczono także dwa dzwony.
W 1945 roku po wkroczeniu do Olsztynka żołnierzy radzieckich kościół ewangelicki został rozmyślnie podpalony. Spłonęło całe wnętrze oraz dach, również górna część wieży uległa zniszczeniu. Ze spalonych konstrukcji spadły dzwony kościelne. Po pewnych próbach zabezpieczenia resztek budowli, jako trwałej ruiny, podjęto wreszcie decyzję o renowacji obiektu. W latach 1974-1977 wykonano wszelkie niezbędne prace, usunięto gruz, odbudowano zniszczone fragmenty murów, wykonano nowe pokrycie dachowe na konstrukcji stalowej.
Po rekonstrukcji budowla ta pełni funkcje salonu wystawowego i podlega Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku. Organizowane są tutaj wystawy o rożnej tematyce, głównie jednak związanej z przeszłością regionu.
Dom Mrongowiusza. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 49 – Poz. 45 Ten niewielki jednopiętrowy dom należący pierwotnie do parafii ewangelickiej istnieje od drugiej połowy XVI wieku. Został przekształcony z łupinowej baszty murów obronnych, do których dobudowano tylną ścianę i całość przykryto dachem. Znalazła tu pomieszczenie miejska szkoła prowadzona pod nadzorem ewangelickiego pastora. Rok przed wielkim pożarem Olsztynka domek odnowiono, co zostało uwidocznione, wyciętym na belce, napisem: „Renovatum Anno 1684". Całe centrum Olsztynka spłonęło, ale dom przy murach ocalał. Na parterze mieściła się szkoła, na piętrze mieszkał jej nauczyciel, zwany od 1655 roku rektorem, stąd szkoła wzięła nazwę - dom rektora. Zarówno warunki nauczania, jak i sytuacja mieszkaniowa nie były łatwe, skoro w XVIII wieku zanotowano dużą rotację nauczycieli olsztyneckiej szkoły.
Bartłomiej Mrongowiusz przybył do Olsztynka w 1761 roku i jako rektor szkoły miejskiej pracował do 1767 roku. Mieszkał z żoną Julianną Esterą w ciasnym pomieszczeniu na piętrze. Tutaj przyszedł na świat 19 lipca 1764 roku Krzysztof Celestyn jako drugie dziecko Mrongowiuszów.
W 1894 roku domek przy murach został wydzierżawiony od parafii ewangelickiej przez władze miejskie. Powstały w nim szpital i przytułek. Po drugiej wojnie światowej wskutek niewłaściwego użytkowania stopniowo doprowadzono budynek do dewastacji. Dopiero w latach siedemdziesiątych przesiedlono lokatorów, przeprowadzono generalny remont i przeznaczono dom na cele muzealne.
Kościół p.w. św. Mikołaja w Mańkach.
Krzyżacy zakładając wieś w XV wieku, przeznaczyli 4 łany na potrzeby kościoła. Do 1525 roku był to kościół katolicki, później ewangelicki. W 1594 roku zbudowano nową świątynię. W 1685 roku cieśla Hans Weichert wykonał drewnianą wieżę dzwonniczą, istniejącą do dziś. Ma ona konstrukcję szkieletową, z zewnątrz oszalowaną deskami i listwami ułożonymi pionowo; dach jest stożkowy poszyty trzciną. Wierna kopia tej wieży znajduje się w olsztyneckim skansenie. Obecny kształt budowli pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku; konsekracji dokonano w 1770 roku. W tym czasie zagospodarowano wnętrze. Do dziś pozostały, niestety, jedynie fragmenty dawnego wyglądu. Z ciekawszych elementów wyposażenia, które przetrwały, należy wymienić organy z XVIII wieku, fragmenty malowideł na suficie oraz chór, z umieszczonymi na bokach nazwiskami parafian poległych podczas pierwszej wojny światowej.
W okresie drugiej wojny światowej kościół w Mańkach ocalał i służył licznej tutaj ludności mazurskiej, wyznania ewangelickiego. Przez wiele lat pastorem był Józef Kułak, który zmarł w 1987 roku i został pochowany na przykościelnym cmentarzu. W związku z wyjazdem rodzin Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 50 – Poz. 45 mazurskich do Niemiec świątynię zamknięto. Od 1974 roku przez cztery lata odbywały się tu nabożeństwa w obrządku prawosławnym. W 1992 roku dzięki staraniom proboszcza z Sząbruka, ks. J. Misiaka, kościół został wyremontowany przez ekipę budowlaną z Podhala i przejęty przez katolików.
Wodociągowa wieża ciśnień.
Wodociągowa wieża ciśnień wzniesiona została w 1906 roku, kiedy to zapoczątkowana została nowożytna historia wodociągowa Olsztynka. Komunalne wodociągi oddane zostały do użytkowania w roku 1910. Woda pobierana była studniami głębinowymi z ujęcia w centrum miasta, przy ul. Górnej i pompowana do wieżowego zbiornika wody umieszczonego na wysokości ok 27 m. Następnie grawitacyjne była doprowadzana do miasta. W związku ze zwiększeniem zapotrzebowania na wodę i rozwojem sieci wodociągowej, w latach 70 tych XX w. zbudowano nowe ujęcie wody przy ul. Jemiołowskiej, a przy sterowaniu automatycznym woda podawana była bezpośrednio do odbiorców. W 1995 roku wieżowy zbiornik wody całkowicie został odcięty od systemu wodociągów miejskich.
Wieża posadowiona została na płycie betonowej zagłębionej na 1,7 m poniżej poziomu terenu. Konstrukcja wieży jest szkieletowa, z ośmioma ustawionymi narożnikowo słupami żelbetowymi i wypełnieniem cegłą ceramiczną. Elewacja jest otynkowana i pomalowana. Na trzonie wieży umieszczona jest głowica licowana cegłą ceramiczną. Głowica przykryta jest dachem kopulastym zwieńczonym wieżyczką. Dach kryty jest dachówką ceramiczną.
Zastosowanie żelbetu w konstrukcji wieży, w czasie jej budowy było rozwiązaniem nowatorskim. Wieża do dzisiaj zachowała swój pierwotny kształt.
Miejskie mury obronne.
Miejskie mury obronne wzniesione zostały po 1410 roku. Otaczały one miasto po obrysie prostokąta, którego dłuższe boki przebiegały w układzie północny-wschód – południowy - zachód, a krótsze boki przebiegały w układzie północny-zachód – południowy - wschód. Mury wzniesione są z kamienia, z częściowym wypełnieniem cegłą.
Z czasem mury miejskie przestały mieć znaczenie obronne, a ich stan ulegał zniszczeniu. Zachowanych zostało kilka odcinków, przy czym w większości przypadków, na murach oparte są ściany budynków mieszkalnych i gospodarczych.
Odcinek północno-zachodni: zachowany ciągły fragment od narożnika do ulicy Ostródzkiej. W obrysie widoczne trzy pierwotne baszty prostokątne. Dalej, za ulicą Ostródzką, wzdłuż ulicy wąskiej zachowanych zostało kilka fragmentów murów, na których posadowione Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 51 – Poz. 45 zostały budynku gospodarcze i garaże.
Odcinek południowo zachodni – południowy - wschód: zachowanych kilka fragmentów wzdłuż ulicy Krótkiej, na których usytuowane zostały budynki mieszkalne.
Odcinek południowo-wschodni: zachowany fragment do ulicy Krzywej, na którym posadowione zostały budynki mieszkalne. Za ulicą Krzywą, w stronę ulicy Świerczewskiego (aktualnie Niepodległości), przez teren zielony przebiega fragment muru z widocznymi pozostałościami po trzech basztach prostokątnych i jednej baszcie okrągłej w narożniku.
Założenia historycznej zieleni oraz zabytkowe cmentarze.
Gmina Olsztynek obfituje w interesujące założenia parkowe, których część wpisana jest do rejestru zabytków. Do najciekawszych należą parki rezydencjonalne w Jadamowie, Nadrowie, Platynach, Sitnie, Warlitach Małych oraz Witramowie. Niestety ogólny stan zachowania założeń jest zły, przede wszystkim na terenach dawnych zespołów dworsko-folwarcznych, które stały się wielkoobszarowymi gospodarstwami rolnymi (np. Sitno, Witramowo). Stosunkowo najlepiej zachowane są założenia parkowe w przypadku przejęcia dworu przez inwestora prywatnego (np. Warlity Małe). Ciekawym elementem krajobrazu kulturowego gminy są również założenia zieleni przykościelnej z zabytkowym drzewostanem (np. Orzechowo, Wigwałd) oraz skwery wiejskie.
Na terenie gminy zlokalizowano szereg zabytkowych cmentarzy katolickich i ewangelickich. Większość z nich założono w XIX i na początku XX wieku, tylko cmentarz w Mańkach pochodzi prawdopodobnie z XVII wieku. Cmentarze czynne znajdują się w Waplewie, Kurkach, Orzechowie i Wigwałdzie. Reszta stanowi już tylko symboliczne miejsce pochówku dawnych mieszkańców tych ziem. Ogromna większość starych nekropolii uległa po 1945 roku daleko idącej dewastacji, wynikającej ze świadomej polityki władz komunistycznych zmierzającej do niszczenia wszystkiego, co przypominało dawną, szczególnie niemiecką, przeszłość tych ziem.
Z okresu pierwszej wojny światowej pozostało na terenach Prus Wschodnich około 1700 cmentarzy, kwater i pojedynczych grobów żołnierzy niemieckich i rosyjskich, poległych w walce lub zmarłych wskutek odniesionych ran. Zabitych chowano w miejscach stoczonych bitew, planując w późniejszym okresie ekshumację. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 52 – Poz. 45
Cmentarz wojenny w miejscowości Jagiełek
i przeniesienie ciał w jedno miejsce, gdzie miała powstać wielka nekropolia. Tego zamierzenia jednak nie zrealizowano, zapewne z braku odpowiednich funduszy. Powstały w 1917 roku Prowincjonalny Urząd Doradczy do Spraw Upamiętniania Wojen wydał specjalną instrukcję, w której określono, jak ma wyglądać cmentarz wojenny. Obowiązek urządzenia cmentarzy i opieki nad nimi spadł na właścicieli lub użytkowników gruntów, na których pochowano zabitych. Powstało mnóstwo cmentarzy i pojedynczych grobów.
Na terenie gminy Olsztynek znajduje się kilkadziesiąt miejsc pochówku żołnierzy z pierwszej wojny światowej, kryjących szczątki ponad 2300 zabitych żołnierzy niemieckich i rosyjskich. Największe cmentarze wojenne powstały w Waplewie, Jagiełku, Sudwie, Mierkach i Drwęcku. Na cmentarzu w Waplewie pochowano 426 żołnierzy niemieckich, w większości zidentyfikowanych i 206 nieznanych żołnierzy rosyjskich. Wszyscy zginęli 28 sierpnia 1914 roku. W Olsztynku przy drodze leśnej do Jagiełka, w lesie miejskim, na dwóch cmentarzach pochowano 507 poległych: na większym 444, w tym 307 żołnierzy rosyjskich i na mniejszym 63 żołnierzy niemieckich. W rejonie Sudwy, w parku i na polach późniejszego pomnika-mauzoleum pochowano 36 żołnierzy niemieckich, a w masowych grobach 618 żołnierzy rosyjskich, zabitych z karabinów maszynowych w dniu 28 sierpnia 1914 roku. Cmentarz wojenny w Mierkach, zlokalizowany w centrum wsi przy szkole, kryje szczątki 396 żołnierzy, w tym 183 niemieckich i 213 rosyjskich. W Drwęcku, 350 m za wsią, w lesie, pochowano 185 zabitych żołnierzy niemieckich.
Problematyka dalszej ochrony wyżej wymienionych obiektów jest niezwykle złożona. Duża część terenów historycznej zieleni jest w rękach prywatnych, parafii lub Skarbu Państwa. Fatalny Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 53 – Poz. 45 stan zachowania wielu cmentarzy ewangelickich wyklucza jakikolwiek sens inwestycji w ich odtworzenie. Gmina Olsztynek ma z tej przyczyny bardzo ograniczone pole manewru w podejmowaniu jakichkolwiek inicjatyw, zmierzających do poprawy stanu zachowania terenów zielonych poza ewentualnymi działaniami informacyjnymi dotyczącymi sposobów pozyskania środków zewnętrznych. Na miarę możliwości budżetowych planowane są prace porządkowe na zachowanych w najlepszym stanie cmentarzach (np. w Mierkach).
Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków jest zbiorem otwartym, aktualizowanym na bieżąco. Wykaz stanowi załącznik do zarządzenia Burmistrza Olsztynka w sprawie przyjęcia gminnej ewidencji zabytków i jest dostępny w siedzibie Urzędu Miejskiego w Olsztynku.
7.4. ZABYTKI RUCHOME Na mocy art. 3 pkt. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem ruchomym jest rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Zabytek ruchomy jest wpisywany do rejestru na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku (art. 10 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Wojewódzki konserwator zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę albo wywiezienia za granicę zabytku o wyjątkowej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej. Do rejestru nie wpisuje się zabytku wpisanego do inwentarza muzeum lub wchodzącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego (art. 11 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
Na terenie gminy Olsztynek do szczególnie wartościowych obiektów należą wyposażenia kościołów oraz eksponaty Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku.
7.5. ZABYTKI MUZEALNE – MUZEUM BUDOWNICTWA LUDOWEGO Olsztynecki skansen należy do jednych z najstarszych w Polsce. Jego początki sięgają 1909 roku, kiedy to władze Królewca podjęły decyzję o stworzeniu muzeum na wolnym powietrzu. Pod zabudowę obiektu przeznaczono pobrzeża wąwozu z kanałem między stawami na skraju Ogrodu Zoologicznego w Królewcu. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 54 – Poz. 45 Z dniem l stycznia 1969 roku obiekt przekształcono w placówkę autonomiczną, pod nazwą Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku. Usamodzielnienie olsztyneckiego skansenu przyczyniło się do znacznie szybszego i wszechstronniejszego rozwoju. w latach siedemdziesiątych zespół obiektów budownictwa ludowego wzrósł niemal dwukrotnie. Największą zasługę w tym dziele należy przypisać ówczesnemu dyrektorowi - Eugeniuszowi Oleszczukowi.
Od stycznia 1985 roku włączono do Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny dwa obiekty muzealne na terenie zespołu staromiejskiego Olsztynka: tzw. „Dom Mrongowiusza" oraz Salon Wystawowy w odbudowanym na cele muzealne dawnym kościele ewangelickim. W „Domu Mrongowiusza" znajdują się dwie niewielkie, stale ekspozycje poświęcone K. C. Mrongowiuszowi i jeńcom wojennym Stalagu I B Hohenstein. W Salonie Wystawowym organizowane są ekspozycje czasowe o bardzo zróżnicowanej problematyce, zarówno regionalnej, ogólnopolskiej jak i dotyczącej kultur pozaeuropejskich.
Olsztynecki Park Etnograficzny, usytuowany na północnych obrzeżach miasta, zajmuje obszar 39 ha. O merytorycznej wartości Muzeum w największym stopniu stanowią zasoby zbiorów i ich różnorodność. Zgromadzono je w czterech działach: Architektura, Kultura Materialna, Sztuka Ludowa i Folklor oraz w Bibliotece i Archiwum.
Obiekty budownictwa ludowego pochodzą z Warmii, Mazur, Powiśla, Barcji, Sambii i Małej Litwy, zwanej także Pruską Litwą. Są niezwykle zróżnicowane architektonicznie, tworząc jeden z najciekawszych zespołów skansenowskich w Polsce. Prezentują różne funkcje: domy mieszkalne, obiekty inwentarskie i gospodarcze, sakralne i „przemysłowe", na przykład młyn wodny, wiatraki, olejarnia, kuźnia, wędzarnia i garncarnia. Wznoszono je z tradycyjnych materiałów budowlanych, głównie z drewna, ale także z kamienia i cegły, poszywano najczęściej trzciną lub kryto paloną dachówką ceramiczną. Najczęściej występującymi konstrukcjami są: wieńcowa (zrębowa) i szkieletowa, w tym zarówno tzw. mur pruski, jak i tzw. ryglówka.
Wśród muzealiów ruchomych ilustrujących kulturę materialną warto wymienić wóz Romów, pokaźną kolekcję malowanych mebli ludowych i kamionki. Bogato reprezentowane jest tkactwo wraz z obróbką surowców, stosunkowo liczne są zbiory tradycyjnych narzędzi kowalskich, stolarskich, ciesielskich, narzędzi rolniczych, sprzętu gospodarczego i kuchennego oraz obiektów związanych z transportem i młynarstwem. Wśród zbiorów sztuki i rękodzielnictwa ludowego najliczniejszą grupę stanowią rzeźby i płaskorzeźby z drewna, rzeźby w glinie, wycinanki, a w dalszej kolejności tkanina, ceramika i haft. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 55 – Poz. 45 Warto dodać, że około 20% zgromadzonych muzealiów ruchomych udostępnianych jest zwiedzającym, w tym także poza siedzibą Muzeum.
7.6. ZABYTKI ARCHEOLOGICZNE Stanowiska archeologiczne są ważnym elementem krajobrazu kulturowego i stanowią podstawę wiedzy o najdawniejszych dziejach okolic Olsztynka. Środowisko kulturowe gminy zawiera zewidencjonowane stanowiska archeologiczne datowane od epoki pradziejowej do epoki nowożytnej. Stanowiska ewidencjonowano w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski. Ewidencja stanowisk archeologicznych nie jest jednak zbiorem zamkniętym i nie można wykluczyć, że w wyniku dalszej weryfikacji lub prowadzonych prac ziemnych uda się zidentyfikować nowe ślady osadnicze. W rejestrze zabytków znalazły się następujące stanowiska: - nawarstwienie kulturowe Starego Miasta wraz z zamkiem w Olsztynku, nr rejestru C- 163 - grodzisko nizinne stożkowe w Nadrowie, nr rejestru C-201 - osada w Ząbiu, nr rejestru C-249.
Tematykę ochrony zabytków archeologicznych porusza art. 31. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, który precyzuje, iż:
„1a. Osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zamierza realizować roboty ziemne lub dokonać zmiany charakteru dotychczasowej działalności na terenie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, co doprowadzić może do przekształcenia lub zniszczenia zabytku archeologicznego – jest obowiązana, z zastrzeżeniem art. 82a ust. 1, pokryć koszty badań archeologicznych oraz ich dokumentacji, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne w celu ochrony tych zabytków.
2. Zakres i rodzaj niezbędnych badań archeologicznych, o których mowa w ust. 1a, ustala wojewódzki konserwator zabytków w drodze decyzji, wyłącznie w takim zakresie, w jakim roboty budowlane albo roboty ziemne lub zmiana charakteru dotychczasowej działalności na terenie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, zniszczą lub uszkodzą zabytek archeologiczny.
3. Egzemplarz dokumentacji badań, o których mowa w ust. 1, podlega po ich zakończeniu nieodpłatnemu przekazaniu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków”.
Wykaz zabytków archeologicznych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków jest zbiorem otwartym, aktualizowanym na bieżąco. Wykaz stanowi załącznik do zarządzenia Burmistrza Olsztynka w sprawie przyjęcia gminnej ewidencji zabytków i jest dostępny w siedzibie Urzędu Miejskiego w Olsztynku. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 56 – Poz. 45 7.7. Elementy dziedzictwa niematerialnego. UNESCO definiuje dziedzictwo niematerialne jako zwyczaje, przekaz ustny, wiedzę i umiejętności, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Jest to pojęcie trudno definiowalne w stosunku do konkretnych wytworów kultury, jednak jego waga dla lokalnej społeczności jest ogromna, gdyż jest ono źródłem poczucia tożsamości i kulturowej ciągłości.
Dziedzictwo niematerialne obejmuje także przejawy zachowań kulturowych i ich wytworów, takie jak: tradycje i przekazy ustne (w tym język jako narzędzie przekazu), spektakle i widowiska, zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne, wiedzę o wszechświecie i przyrodzie oraz związane z nią praktyki, umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem, lokalną kuchnią itp., obecne zwłaszcza w miejscowościach wiejskich gminy. Tradycje te często nadal kultywowane są podczas licznych uroczystości, dużą rolę odgrywa też działalność Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku, na terenie którego odbywa się szereg imprez związanych z kulturą regionalną.
Znaczenie historyczne ma również herb Olsztynka, używany od założenia miasta w XIV wieku. Przedstawia postać św. Piotra odzianego w błękitną szatę, dzierżącego w prawej dłoni złoty klucz, a w lewej - laskę pątniczą. Postać, umieszczona w polu białym, stoi na zielonej murawie. Herb pochodzi od patrona olsztyneckiego kościoła – p.w. św. Piotra.
8. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego – analiza swot Dla potrzeb lepszej diagnozy stanu istniejącego w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz w celu sformułowania priorytetów działań władz samorządowych opracowano analizę SWOT słabych i mocnych stron gminy Olsztynek, a także szans i zagrożeń.
ANALIZA SWOT
MOCNE STRONY SŁABE STRONY
- Atrakcyjne położenie gminy, sprzyjające rozwojowi - Zaniedbania w zakresie stanu technicznego części turystyki obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków - Bliskość miasta wojewódzkiego i powiatowego – - Degradacja obiektów zabytkowych w wyniku Olsztyna zaprzestania ich użytkowania i braku zabezpieczenia - Dogodne połączenia drogowe i kolejowe z całym przed negatywnym działaniem czynników krajem zewnętrznych Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 57 – Poz. 45
- Bogata historia gminy - Niemal całkowicie zdewastowana duża część - Częściowo zabytkowe centrum Olsztynka, zabytkowych cmentarzy ewangelickich z zachowanymi elementami historycznego układu - Fatalny stan zachowania części założeń dworsko- urbanistycznego parkowych - Interesujące, różnorodne obiekty zabytkowe – - Niewielkie zrozumienie społeczne dla problematyki kościoły, dwory, parki, cmentarze, zabytki techniki ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego - Zachowane obiekty sakralne oraz nekropolie - Niezbyt duże środki w budżecie Gminy na wsparcie o wysokiej wartości kulturowej działań z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego - Utrzymanie w dobrym stanie większości obiektów - Niewielka popularyzacja wiedzy z zakresu ochrony sakralnych oraz obiektów użyteczności publicznej zabytków i dziedzictwa kulturowego - Dobre pokrycie gminy siecią szlaków turystycznych - Brak środków na prowadzenie dokładnych badań - Korzystna lokalizacja miasta Olsztynek w centrum archeologicznych, architektonicznych i historycznych obszaru gminy, co wiąże się z jego dobrą - Zbyt duża sezonowość turystyki dostępnością - Zbyt małe pokrycie terenu gminy miejscowymi - Czystość środowiska planami zagospodarowania przestrzennego - Duża ilość obszarów prawnie chronionych i niekontrolowane rozpraszanie zabudowy - Wykorzystywanie funduszy unijnych przez władze powstającej w oparciu o wydane decyzje Gminy o warunkach zabudowy - Zainteresowanie historią i kulturą regionu wśród - Brak katalogu form tradycyjnego budownictwa władz Gminy wiejskiego - Działalność Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku - Odbywające się regularnie imprezy kulturalne - Lokalne tradycje i zwyczaje, kultywowane wśród mieszkańców gminy - Rozwinięta baza noclegowa (w tym agroturystyczna) - Aktywna działalność organizacji pozarządowych - Często aktualizowana strona internetowa Urzędu Miejskiego, zawierająca bogate informacje dotyczące historii i zabytków gminy - Nowoczesne Multimedialne Muzeum Obozu Jenieckiego Stalag 1B i Historii Olsztynka - Rozwinięty system informacji przestrzennej - Wzrastająca świadomość społeczeństwa odnośnie potrzeby ochrony substancji zabytkowej - Systematyczne przygotowywanie szeregu opracowań strategicznych i kluczowych dokumentów planistycznych na szczeblu gminy - Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ustaleń mających na celu zapewnienie ładu przestrzennego Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 58 – Poz. 45
- Atrakcyjność turystyczna gminy dzięki zasobom dziedzictwa kulturowego, jak i walorom przyrodniczym
SZANSE ZAGROŻENIA
- Zwiększenie środków budżetowych Gminy na - Degradacja krajobrazu kulturowego poprzez działania związane z ochroną zabytków wprowadzanie elementów nowej zabudowy nie - Pozyskiwanie wsparcia finansowego z wielu źródeł nawiązujących do charakteru regionu (w tym unijnych) na prace konserwatorskie przy - Zmiany w układach ruralistycznych związane z nową zabytkach zabudową - Szersza promocja walorów kulturowych - Niewłaściwe działanie inwestycyjne lub ich brak, i przyrodniczych gminy, przyciągająca turystów przyczyniające się do dalszej degradacji obiektów - Wzrastająca świadomość mieszkańców w zakresie zabytkowych poprawy estetyki miejscowości - Zła sytuacja finansowa wielu użytkowników - Wzrost poszanowania dla obiektów posiadających obiektów zabytkowych walory historyczne - Brak komunikacji na linii właściciele – władze - Tworzenie nowych projektów i produktów samorządowe turystycznych w oparciu o istniejące zasoby - Niewłaściwe stosowanie nowych elementów - Opracowanie dokumentów takich jak Strategia budowlanych i technologii przy odnawianiu Rozwoju Turystyki, które przyczynią się do poprawy i remontach obiektów zabytkowych, przeprowadzanie warunków życia ludności i stanu dziedzictwa termomodernizacji budynków z wykorzystaniem kulturowego zewnętrznej izolacji termicznej - Współpraca międzyregionalna oraz międzynarodowa - Niezbyt skuteczna egzekucja prawna w zakresie (np. w zakresie dobrych praktyk) samowoli budowlanych oraz dewastacji zabytków - Korzystanie ze wsparcia struktur takich jak np. i środowiska Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich - Zwiększony ruch turystyczny powodujący degradację - Zachowanie tożsamości regionalnej mieszkańców od środowiska naturalnego edukacji szkolnej poprzez festyny, lokalne święta, - Zanieczyszczenie środowiska związane ze konkursy itd. zwiększoną liczbą pojazdów - Powstawanie i dalszy rozwój istniejących organizacji - Zanik tradycji i tożsamości regionalnych pozarządowych - Migracje ludności - Tworzenie systemu informacji turystycznej oraz - Częste zmiany prawne w zakresie ochrony jednolitej identyfikacji wizualnej obiektów dziedzictwa kulturowego zabytkowych - Niestabilność finansów publicznych i przepisów - Komplementarność Programu Gminnego z nimi związanych z Programem Opieki nad Zabytkami dla - Klęski żywiołowe (zwłaszcza powodzie) i inne Województwa Warmińsko-Mazurskiego zdarzenia losowe - Akty wandalizmu - Niewystarczające narzędzia promujące działania na rzecz ochrony zabytków i ich konserwacji - Brak koncepcji zagospodarowania obiektów Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 59 – Poz. 45
zabytkowych - Brak multifunkcyjnego wykorzystania budynków. Postrzeganie zabytków tylko w jednej płaszczyźnie – elementu dziedzictwa kulturowego albo komercyjnego wykorzystania
9. Założenia programowe Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek Program Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek formułuje szereg długofalowych celów działań samorządu w zakresie opieki nad zabytkami gminnymi. Wyznaczone kierunki i zadania powstałe w oparciu o konsultacje z władzami Gminy uwzględniają specyfikę dziejów Gminy, charakter jej dziedzictwa kulturowego oraz są zgodne z celami wyznaczonymi w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
W związku z dużą atrakcyjnością turystyczną terenów miasta i gminy Olsztynek, w celu jak największej przydatności niniejszego dokumentu dla potrzeb rozwoju turystyki w wymienionych tu założeniach postawiono przede wszystkim na realność poszczególnych działań i uwzględniono wyznaczone wcześniej kierunki rozwoju Gminy. Dzięki temu istnieją możliwości realizacji poniższych priorytetów w najbliższym horyzoncie czasowym.
PROPONOWANE KIERUNKI DZIAŁAŃ GMINY
CEL 1: Ochrona i opieka nad zabytkami oraz ochrona krajobrazu kulturowego
priorytetowe traktowanie obszarów wartościowych kulturowo
w kształtowaniu polityki przestrzennej gminy
Priorytet: Działania:
Ochrona dziedzictwa kulturowego - uwzględnianie postulatów ochrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach w przypadku uchwalania nowych i zmianie istniejących zagospodarowania przestrzennego miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - wprowadzanie nowej zabudowy w oparciu o analizy wpływu na krajobraz kulturowy - wprowadzanie zapisów mających harmonizować nowe inwestycje z obiektami istniejącymi, poprzez ustalenie m.in.: linii zabudowy, wysokości budynków, formy dachów Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 60 – Poz. 45
Wprowadzenie zasad ochrony - uwzględnianie zasad ochrony dziedzictwa kulturowego materialnego dziedzictwa kulturowego w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz lokalnym programie rewitalizacji
Ścisłe powiązanie zadań służących - dbałość o włączenie ochrony dziedzictwa kulturowego do treści opiece nad zabytkami ze Strategią nowych dokumentów planistycznych gminy oraz Rozwoju Gminy i innymi dokumentami realizacja zapisów zawartych w dokumentach planistycznych planistycznymi oraz polityką gminy przestrzenną gminy
CEL 2: Wykorzystanie zasobów i walorów krajobrazu kulturowego gminy w rozwoju turystyki
Priorytet: Działania:
I. Dbałość o dokumentowanie miejsc - Regularna aktualizacja gminnej ewidencji zabytków dziedzictwa kulturowego - Inwentaryzacja obiektów małej architektury, jako świadectwa kulturalnej przeszłości regionu (krzyże, kapliczki przydrożne, miejsca pamięci) - Inwentaryzacja cmentarzy i innych miejsc kultu
II. Tworzenie na terenie gminy - Opracowanie jednolitego systemu oznaczeń zasobu dziedzictwa zintegrowanego systemu informacji kulturowego wizualnej dotyczącej zasobu - Identyfikacja najcenniejszych zabytków objętych systemem i walorów dziedzictwa kulturowego, oznaczeń w odniesieniu do najcenniejszych - Oznakowanie najcenniejszych zabytków przestrzeni, miejsc i obiektów III. Wykorzystanie potencjału - Opracowanie i wytyczenie szlaków turystycznych pieszych, turystycznego miasta i gminy rowerowych i samochodowych, bazujących na lokalnym Olsztynek dziedzictwie - Opracowanie mapy ukazującej zasoby i walory gminnego krajobrazu kulturowego na tle walorów przyrodniczych i atrakcji turystycznych - Wspólne przedsięwzięcia z gminami ościennymi na rzecz promocji regionu - Porozumienie z właścicielami obiektów zabytkowych zasad udostępniania ich w celach turystycznych - Ustalenie z osobami prowadzącymi działalność m.in. turystyczną, agroturystyczną, hotelarską, gastronomiczną zasad włączenia oferty do bazy usług skierowanych do turystów Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 61 – Poz. 45
IV. Promocja zasobów i walorów - Przygotowanie i druk materiałów promujących walory krajobrazu kulturowego gminy krajobrazowe gminy (zabytkowe i przyrodnicze) - Promocja zasobów i walorów krajobrazu kulturowego gminy w Internecie - Współpraca z mediami w zakresie promocji walorów dziedzictwa kulturowego - Wspieranie lokalnych inicjatyw mających na celu promowanie dziedzictwa kulturowego w gminie
CEL 3: Edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego Oraz podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami
Priorytet: Działania:
Wsparcie działań z zakresu - Stworzenie platformy kontaktu między turystami obsługi turystyki w gminie indywidualnymi lub grupami zorganizowanymi a Olsztynek miejscowymi regionalistami, historykami i osobami zainteresowanymi lokalnym dziedzictwem kulturowym - Prowadzenie punktu informacji turystycznej Angażowanie bezrobotnych do - Współpraca z Urzędem Pracy Powiatu Olsztyńskiego ochrony zabytków w zakresie aktywizacji osób bezrobotnych przy bieżących pracach porządkowych i pielęgnacyjnych na terenach objętych ochroną konserwatorską
Aktywizacja mieszkańców na - Organizacja konkursów promujących ochronę dziedzictwa rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego kulturowego Popularyzacja wiedzy o zasobach - Organizowanie w szkołach zajęć mających na celu i walorach krajobrazu popularyzację wiedzy o zabytkach i wzmacnianie tożsamości kulturowego gminy kulturowej - Publikacja materiałów z zakresu ochrony zabytków w prasie lokalnej - Organizacja konkursów promujących wiedzę na temat dziedzictwa kulturowego - Wspieranie przedsięwzięć służących wzbogacaniu wiedzy o zasobach i walorach krajobrazu kulturowego gminy - Organizowanie (w siedzibie urzędu, świetlicach wiejskich, bibliotekach oraz szkołach) wystaw, spotkań z historykami, warsztatów promujących stan dziedzictwa kulturowego - Opracowanie i upublicznienie katalogu tzw. dobrych przykładów rewaloryzacji Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 62 – Poz. 45
Wprowadzenie do systemu - Uwzględnianie w programach nauczania elementów edukacji szkolnej i przedszkolnej dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego, ze elementów dotyczących ochrony szczególnym zwróceniem uwagi na potrzebę opieki nad dziedzictwa kulturowego gminy dawnymi cmentarzami - Organizacja wyjazdów bądź wycieczek służących pogłębianiu wiedzy o lokalnym dziedzictwie kulturowym - Organizacja wystaw, konkursów, spotkań promujących dziedzictwo kulturowe gminy
CEL 4: Bezpośrednie działania na rzecz ratowania obiektów zabytkowych
Priorytet: Działania:
Przeciwdziałanie dewastacji - Okresowa ocena stanu ochrony zabytków będących pod i niszczeniu obiektów zabytkowych administracją Gminy na terenie gminy - Opieka nad dawnymi cmentarzami poprzez uporządkowanie porastającej cmentarze roślinności - Promocja ochrony zabytków - Publikacja informacji o możliwościach korzystania z programowych funduszy zewnętrznych na dofinansowanie prac konserwatorskich przy zabytkach - Analiza i aktualizacja gminnego programu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych - Zmiana sposobu użytkowania budynków zgodnie z zapotrzebowaniem inwestorów Interwencja w przypadkach - Uwzględnianie ochrony zabytków przy realizacji zadań dewastacji i niszczenia obiektów inwestycyjnych oraz prac remontowych przy zabytkach zabytkowych - Zgłaszanie Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków oraz nadzorowi budowlanemu przypadków dewastacji i niszczenia obiektów zabytkowych Pozyskiwanie funduszy - Realizacja działań zgodnie z założeniami przyjętymi zewnętrznych na działania w lokalnym programie rewitalizacji dla miasta Olsztynka związane z obiektami zabytkowymi - Poszukiwanie środków na rzecz bieżącego utrzymania i remontów cmentarzy, stanowiących własność komunalną
Należy zwrócić też uwagę na wartość historyczną obiektów, znajdujących się w Gminnej Ewidencji Zabytków. Celem podstawowym Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek jest zachowanie substancji zabytkowej, jednak nie wyklucza to całkowicie zastosowania nowocześniejszych technologii lub materiałów budowlanych. Jednakże wszelkie niekontrolowane Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 63 – Poz. 45 przebudowy mogą skutkować nieodwracalną utratą walorów zabytkowych poszczególnych budynków, stąd dla obiektów znajdujących się w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Olsztynek przyjęto następujące ustalenia odnośnie:
1) wymiany stolarki otworowej: - tylko materiał historyczny tj. okna drewniane w budynkach z odtworzeniem podziałów i dekoracji. Dopuszczalna zmiana konstrukcji okien skrzynkowych na jednoramową, w uzasadnionych przypadkach dekapitalizacji okien; - w przypadku wymiany stolarki drzwiowej stosować zasadę odtworzenia materiału, konstrukcji, podziałów, artykulacji (dekoracji);
2) wymiany pokrycia dachowego: - tylko dachówka ceramiczna (holenderka, zakładkowa, karpiówka etc.) w układzie i na wzór istniejącej w obiekcie. W przypadku katastrofy budowlanej, konieczności doraźnego zabezpieczenia przed pogarszaniem się stanu zachowania i stanu technicznego więźby i pokrycia, dopuszczenie na czas określony tymczasowego zabezpieczenia (nie dłużej niż do 10 lat) pokrycia np. gontem bitumicznym, blachą, blachodachówką (kolor ceglasty, matowy). Wymagana uprzednio dokumentująca ten fakt opinia techniczna (np. wskazująca konieczność remontu więźby – określająca jak i czym), zwierająca adnotację o konieczności tymczasowego położenia innego pokrycia dachu., - docelowo należy stosować dachówkę i remontować więźby dachowe.
3) ocieplenia budynków: - ze względu na wysoki walor krajobrazowy obiektów i zespołów, dokumentujących wartości historyczne i kulturowe regionu, jednostkowo posiadających skromny walor artystyczny i naukowy, nie dopuszcza się stosowania dociepleń lekkich, zewnętrznych ścian, elewacji wykonanych z cegły licowej (ceramicznej, silikatowej), kamienia, drewna oraz wątków mieszanych tj. kamienno-ceglanych, muru pruskiego, itp., - dopuszcza się stosowanie dociepleń lekkich, na zewnętrznych elewacjach tynkowanych, pozbawionych detalu architektonicznego (gzymsów, opasek, dekoracji sztukatorskich, elementów drewnianych etc.), pod warunkiem odtworzenia struktury, faktury i kolorystyki oryginalnego, historycznego tynku, - w przypadku gdy wysteruje tylko prosty gzyms podokapowy – odtworzyć gzyms podokapowy, z jego profilowaniem, odsadzeniem od lica ściany itp.
10. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 64 – Poz. 45 Zadania opisane w Programie Opieki nad Zabytkami Gminy Olsztynek powinny być realizowane poprzez wspólne działania władz samorządowych, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Urzędu Pracy Powiatu Olsztyńskiego, właścicieli oraz zarządców obiektów, parafie, organizacje pozarządowe i stowarzyszenia, w ramach posiadanych przez te jednostki kompetencji, praw i obowiązków wynikających z obowiązujących przepisów prawnych.
Ze strony Gminy Olsztynek zadania będą wykonywane bądź wspierane przez gminne jednostki organizacyjne (szkoły, przedszkola, gminne placówki kultury – np. biblioteka) oraz komórki Urzędu Miejskiego, w ramach zadań własnych, poprzez istniejące i planowane instrumenty: - prawne (np. poprzez uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów o wartościach artystycznych i zabytkowych, prowadzenie gminnej ewidencji zabytków, wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków), - finansowe (np. udzielanie dotacji na prace remontowe, konserwatorskie i prace budowlane przy zabytkach, środki budżetowe na zadania własne z przeznaczeniem na remonty i modernizacje zabytków będących własnością Gminy, korzystanie z programów uwzględniających dofinansowanie ze środków zagranicznych, nagrody, ulgi finansowe), - społeczne (działania stymulujące, np. w zakresie edukacji, promocji, informacji, działań sprzyjających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami oraz rozwojem turystyki), - kontrolne (m.in. monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego – gminnej ewidencji zabytków), - koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca z gminami sąsiednimi, ośrodkami naukowymi i akademickimi, związkami wyznaniowymi).
11. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami Na mocy art.87 ust.1 i ust.5 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami gminny program opieki nad zabytkami sporządzany jest na okres czterech lat. Co dwa lata wójt (burmistrz, prezydent) sporządza sprawozdanie z jego realizacji, które przedstawia radzie gminy (miasta). Wskazane jest, aby sprawozdania z realizacji programu były przekazywane do wiadomości Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Sprawozdanie powinno określać poziom realizacji gminnego programu oraz efektywność wykonania planowanych zadań, w tym, w szczególności: Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 65 – Poz. 45 - poziom (w % bądź liczbach) wydatków budżetu Gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami, - wartość finansową wykonanych/dofinansowanych prac remontowo- konserwatorskich przy zabytkach, - liczbę obiektów poddanych tym pracom, - poziom (w %) objęcia terenu gminy miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, - liczbę wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych, - liczbę utworzonych szlaków turystycznych, - liczbę wydanych wydawnictw, liczba szkoleń, imprez związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego itd. - liczbę osób zatrudnionych w agroturystyce i dziedzinach związanych z ochroną zabytków, - ilość zabytków oznakowanych znakiem błękitnej tarczy.
12. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami Niniejszy rozdział wskazuje możliwości w zakresie pozyskiwania dodatkowych środków ze źródeł pozabudżetowych. Należy jednak stwierdzić, że ważne jest, aby gminy również z własnej inicjatywy podjęły próbę wygospodarowania w swoich budżetach środków w rozdziale 92120 - Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami.
Jest to o tyle istotne, iż duża część źródeł wewnętrznych wymaga zapewnienia wkładu własnego we współfinansowanych przez nie projektach. Regularne zabezpieczanie środków w budżecie Gminy pozwoli na podjęcie powolnych, ale systematycznych kroków w kierunku ratowania kolejnych obiektów dziedzictwa kulturowego.
Podstawową zasadę finansowania zadań z zakresu opieki nad zabytkami określa ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku. Zgodnie z zapisami zawartymi w rozdziale 7 ustawy, obowiązek sprawowania opieki nad zabytkami, w tym finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku spoczywa na osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do zabytku. Dla jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest jej zadaniem własnym.
Źródła zewnętrznego finansowania można podzielić następująco:
Źródła krajowe: - dotacje ministra kultury - programy operacyjne Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 66 – Poz. 45 - promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego - dotacje wojewódzkiego konserwatora zabytków - dotacje powiatowe - dotacje gminne - dotacje Województwa - dotacje Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji – Fundusz Kościelny Źródła zagraniczne: - źródła unijne, w ramach funduszy strukturalnych - źródła pozaunijne - Mechanizm Norweski i Mechanizm Finansowy EOG
12.1. ŹRÓDŁA KRAJOWE
Dotacje na finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych udzielane przez ministra właściwego do spraw kultury
Zgodnie z artykułem 73 ustawy o ochronie zabytków osoba fizyczna, jednostka samorządu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna będąca właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadająca taki zabytek w trwałym zarządzie albo będąca właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego na Listę Skarbów Dziedzictwa, może ubiegać się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru albo prac konserwatorskich lub restauratorskich przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa. Artykuł 74 mówi, iż dotacji udziela minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub wojewódzki konserwator zabytków.
Dotacja może być udzielona w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku. W wyjątkowych sytuacjach, gdy zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową, albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, dotacja może być udzielona w wysokości do 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. Także w sytuacji, gdy stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, dotacja może być również udzielona do wysokości 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót.
Zgodnie z ustawą (art. 76) dotacja może być udzielona przed i po podjęciu prac z zakresu Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 67 – Poz. 45 ochrony zabytków, a szczegółowe rozwiązania przewidują zwrot:
1) nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji lub w roku następującym po roku złożenia tego wniosku;
a) nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, które zostały przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji;
b) nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich lub restauratorskich przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji lub w roku następującym po roku złożenia tego wniosku.
Art. 77 precyzuje zakres prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych na jakie może być przyznana dotacja i jednocześnie stanowi syntetyczną listę działań podejmowanych w ramach ochrony zabytków i opieki nad nim. Nakładami, o których mowa w ustawie są:
a) sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich;
b) przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych;
c) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej;
d) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich;
e) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego;
f) sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz;
g) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku;
h) stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku;
i) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 68 – Poz. 45 kolorystyki;
j) odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności;
k) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych;
l) modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności;
m)wykonanie izolacji przeciwwilgociowej;
n) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych;
o) działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu;
p) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w pkt. 7–15;
q) zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.
Szczegółowe warunki i tryb udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku określa w drodze rozporządzenia właściwy minister.
Programy operacyjne ministerstwa kultury i dziedzictwa narodowego
Ogłaszane decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego programy operacyjne stanowią podstawę ubiegania się o środki na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoły i uczelnie artystyczne, organizacje pozarządowe oraz podmioty gospodarcze. Programy operacyjne określają: cele, zadania, typy projektów, alokację finansową, uprawnionych wnioskodawców, tryb naboru i wyboru wniosków, kryteria oceny, zobowiązania wnioskodawców, wskaźniki monitoringu. Przy ocenie wniosków branych jest pod uwagę wiele kryteriów, m.in.: wartość merytoryczna, zakorzenienie w tradycji, zasadność realizacji projektu, wiarygodność organizatora, efektywność wykorzystania środków. Programy są ogłaszane rokrocznie, z reguły w kilku priorytetach. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 69 – Poz. 45 Względnie najłatwiej dostępnym, ogólnopolskim źródłem finansowania zabytków, jest Program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Dziedzictwo kulturowe”, Priorytet 1 „Ochrona zabytków” oraz ochrona zabytków archeologicznych”.
Można jeszcze wspomnieć o Priorytecie 3 „Kultura ludowa i tradycyjna”, którego celem jest wzmacnianie poczucia tożsamości regionalnej, zachowanie i przekaz wartościowych elementów kultury ludowej oraz promowanie działań artystycznych będących twórczym upowszechnianiem elementów sztuki regionalnej.
Promesa ministra kultury i dziedzictwa narodowego
Szczególnym rodzajem ministerialnego programu operacyjnego jest Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Celem programu jest zwiększenie efektywności wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury, w tym ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury wkładu własnego do wybranych projektów kulturalnych, realizowanych ze środków europejskich, w tym na zadania z zakresu ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Warto wspomnieć także o innym programie realizowanym przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - „Infrastruktura kultury” – celem, którego jest poprawa warunków funkcjonowania instytucji i obiektów kultury. Przedmiotem dofinansowania mogą być remonty, roboty budowlane, przebudowa (modernizacja) nieruchomości na cele działalności kulturalnej i edukacyjnej w zakresie kultury, również przygotowanie dokumentacji technicznej niezbędnej do prowadzenia inwestycji.
Dotacje na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych udzielane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków
Dotacja może być udzielona na dofinansowanie nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych zabytków.
Uprawnieni wnioskodawcy:
1) osoby fizyczne;
2) jednostki samorządu terytorialnego;
3) inne jednostki organizacyjne
Dotacje wojewódzkie Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 70 – Poz. 45 Proces dofinansowania prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, odbywa się zgodnie z art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz na podstawie odpowiedniej uchwały Sejmiku Województwa w sprawie trybu i zasad przyznawania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, położonym na obszarze województwa.
Dotacje powiatowe
W myśl art. 81. ust. 1. i 2. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez organ stanowiący powiatu, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Dotacja, w zakresie określonym w art. 77, może być udzielona w wysokości do 100 % nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru.
Art. 82. 1. Precyzuje, iż łączna kwota dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru udzielonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, wojewódzkiego konserwatora zabytków bądź organ stanowiący gminy lub powiatu nie może przekraczać wysokości 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót.
Dotacje gminne
Zgodnie z art. 81 w/w ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 r. nr 16, poz. 95 ze zm.) finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach jest również obowiązkiem jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminnego. Dla jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest ponadto jej zadaniem własnym.
Zasady i tryb postępowania o udzielenie dotacji z budżetu Gminy na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków określa odpowiednia uchwała, podjęta przez Radę Gminy (Miasta).
Dotacje ministerstwa spraw wewnętrznych i administracji – fundusz kościelny
Środki Funduszu Kościelnego, stosownie do art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. i § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia celów Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 71 – Poz. 45 Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 61, poz. 354), można przeznaczyć na remonty i konserwację obiektów sakralnych o wartości zabytkowej.
Dotowane będzie tylko wykonanie podstawowych prac zabezpieczających sam obiekt - w szczególności remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolację, remonty i wymianę zużytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej itp.
12.2. ŹRÓDŁA ZAGRANICZNE W RAMACH FUNDUSZY STRUKTURALNYCH
Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2014- 2020.
Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2014-2020 jest podstawowym dokumentem operacyjnym służącym realizacji polityki rozwoju regionu. Dla ochrony dziedzictwa kulturowego największe znaczenie ma Oś Priorytetowa 6 „Kultura i dziedzictwo”, a w szczególności Działanie 6.1. Infrastruktura kultury. w jego ramach znajduje się poddziałanie 6.1.1. Dziedzictwo kulturowe.
W ramach poddziałania Infrastruktura kultury można uzyskać dofinansowanie w czterech działach:
1) Renowacja (według definicji konserwatorskiej: rewitalizacja, rewaloryzacja, restauracja, konserwacja, zachowanie) obiektów dziedzictwa kulturowego (w tym zabytków ruchomych) o potencjale turystycznym wraz z zagospodarowaniem terenów je otaczających oraz zakupem wyposażenia wpływającego na unowocześnienie obiektów (wyłącznie jako element projektu inwestycyjnego);
2) Adaptacja obiektów dziedzictwa kulturowego o potencjale turystycznym polegająca na unowocześnianiu form ich wykorzystania wraz z zagospodarowaniem terenów je otaczających oraz zakupem wyposażenia wpływającego na unowocześnienie obiektów (wyłącznie jako element projektu inwestycyjnego);
3) Projekty polegające na zabezpieczeniu przed zagrożeniami obiektów dziedzictwa kulturowego;
4) Projekty zachowujące walory architektoniczno-krajobrazowe i kulturowe miasteczek i wsi; (np. kapliczki przydrożne, zabytkowe nekropolie).
Interwencja obejmie również uzgodnione elementy przedsięwzięć, zawartych w Programie rewitalizacji sieci miast Cittaslow. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego – 72 – Poz. 45 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020.
Program jest realizowany na terenie całego kraju. Jego celem jest realizacja działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach czterech osi priorytetowych. Wszystkie te działania będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.