Zielona Małopolska
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski Małopolska Organizacja Turystyczna Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie ZIELONA MAŁOPOLSKA Promocja turystyki ekologicznej na obszarach Małopolski. Kraków, 2004 1 Zielona Małopolska. Promocja turystyki ekologicznej na obszarach Małopolski. Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski Małopolska Organizacja Turystyczna Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Przewodniczący Rady Programowej - Kazimierz Barczyk Zespół redakcyjny: Aneta Chuchrowska, Konrad Dziuba, Lech Koniec, Maciej Korkuć, Bartosz Lipszyc, Marcin Piszczek, Wojciech Schab, Mirosław Bartyzel, Halina Sochańska. Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski Siedziba: Pl. Wszystkich Światych 3/4 Biuro: ul. Grodzka 28, 31–004 Kraków tel.: (012) 421-93-12 e-mail: [email protected] Małopolska Organizacja Turystyczna ISBN 83-9199-76-0-X Szczególne podziękowania za pomoc przy opracowaniu księżki dla: Dyrektora Stanisława Czubernata, Magdaleny Budzyn, Marioli Stefanik, Roberta Cieślika, Piotra Garwola, Macieja Mażula. Druk wydawnictwa w formie książkowej i elektronicznej finansowo wsparł Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. 2 3 Zielona Małopolska. Promocja turystyki ekologicznej na obszarach Małopolski. Zielona Małopolska. Promocja turystyki ekologicznej na obszarach Małopolski. Szanowni Państwo, Niezmiernie nam miło przekazać Państwu kolejną publikację poświęconą szeroko pojętej ochronie środowiska - jest ona efektem realizacji celów statutowych Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski oraz Małopolskiej Organizacji Turystycznej, przy wymiernym wsparciu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Nasze organizacje od lat przyczyniają się do społecznego, kulturalnego i gospodarczego rozwoju regionu. Poprzednio w ramach programu „Małopolska czysta ekologicznie”, a dzisiaj projektu „Zielona Małopolska” - akcentujemy potrzebę ochrony i promocji zabytków architektury, uzdrowisk, tras turystycznych, walorów krajobrazu szczególnie cennych dla naszej narodowej i kulturowej tożsamości. W ciągu 15 lat działalności SGiPM, a 4 MOT zorganizowaliśmy już kilkadziesiąt konferencji, szkoleń, seminariów, wyjazdów studyjnych. Działalność edukacyjną prowadzimy również poprzez liczne inicjatywy wydawnicze i środki masowego przekazu. Nasze wydawnictwo stanowi jedną z pierwszych prób kompleksowego zebrania i udostępnienia szerszemu gronu Czytelników informacji o zasobach przyrodniczo-kulturowych, ich ochronie w połączeniu z możliwościami uprawiania turystyki na obszarach szczególnie cennych, zaświadczających o uroku Małopolski. Książka ta powstała przy merytorycznej pomocy ze strony małopolskich Parków Narodowych: Babiogórskiego, Gorczańskiego, Magurskiego, Ojcowskiego, Pienińskiego, Tatrzańskiego i Krajobrazowych: Beskidu Małego, Popradzkiego, Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie. Mamy nadzieję na życzliwe przyjęcie tej publikacji przez Czytelników, ugruntowanie świadomości ekologicznej, znaczące przybliżenie niepowtarzalności i piękna Małopolski. Jan Wieczorkowski Kazimierz Barczyk Prezes Małopolskiej Przewodniczący Stowarzyszenia Organizacji Turystycznej Gmin i Powiatów Małopolski 2 3 Zielona Małopolska. Promocja turystyki ekologicznej na obszarach Małopolski. 4 5 Zielona Małopolska. Promocja turystyki ekologicznej na obszarach Małopolski. Opracowano w oparciu o publikacje i infomacje z Dyrekcji Babiogórskiego Parku Narodowego. PARKI NARODOWE Babiogórski Park Narodowy Położenie i wielkość Pasmo Babiej Góry, najwyższe w Beskidach Zachodnich, ma postać jednolitego bastionu górskiego, którego długość wynosi około 10 km. Od strony zachodniej pasmo ogranicza Przełęcz Jałowiecka o wysokości 1017 m n.p.m., od wschodu zaś Przełęcz Lipnicka, zwana również potocznie Przełęczą Krowiarki, wznosząca się na wysokość 1012 m n.p.m. Południową granicę masywu stanowi umownie poziomica 800 m n.p.m., natomiast granica północna sąsiaduje z górną częścią doliny rzeki Skawicy oraz jej dopływu Jaworzynki. Cały masyw posiada ułożenie równoleżnikowe. W masywie Babiej Góry można wyróżnić następujące kulminacje: Sokolicę (1367 m n.p.m.), Kępę (1521 m n.p.m.), Gówniak (1619 m n.p.m.), Diablak (Babia Góra – 1725 m n.p.m.) oraz Cyl (Mała Babia Góra – 1517 m n.p.m.). Powierzchnia Parku obecnie wynosi 3392 ha, a otuliny 8437 ha. Ukształtowanie powierzchni Rzeźba Pasma Babiej Góry jest bardzo urozmaicona, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę jego partie szczytowe i podszczytowe, zawierające w swojej budowie m.in.: formy osuwiskowe oraz twory powstałe w wyniku intensywnego oddziaływania czynników pogodowych, takich jak: wiatr, śnieg, lód, opady deszczu i działalność wód płynących. Wszystkie te czynniki współtworzyły dzisiejsze żleby, stoki, ściany skalne i wstęgi gruzowe oraz gołoborza. Wiele z nich można zaobserwować wędrując po babiogórskich szlakach – szczególnie na szlaku żółtym (Akademicka Perć) biegnącym od schroniska na Markowych Szczawinach na Diablak. Interesująca jest także sama budowa geologiczna masywu Babiej Góry, który składa się głównie z kompleksów fliszu karpackiego o dużej miąższości. Warstwy piaskowca stanowiące podstawowy budulec masywu, wykazują asymetryczność. Stosunkowo łagodna rzeźba południowego stoku Babiej Góry, znacznie różni się w porównaniu do rzeźby stoku północnego, gdzie możemy znaleźć nawet skalne ściany. Strome ukształtowanie stoku północnego tłumaczone jest wzmożonymi procesami osuwiskowymi postępującymi na stokach północnych, które trwają do dziś. Przykładem tego jest wystąpienie aż 8 obrywów skalnych w ciągu ostatnich 100 lat, z których ostatni miał miejsce w rejonie Małej Babiej Góry w roku 2000. Natomiast w roku 2002 znaczny obryw wystąpił w rejonie Żlebu Poszukiwaczy Skarbów. Budowa geologiczna Babia Góra jest zbudowana z piaskowcowo-łupkowych kompleksów fliszu magurskiego o dużej miąższości. Utwory te dzieli się na: warstwy podmagurskie – odsłaniające się w dolnych partiach góry i warstwy magurskie – budujące wysoko wzniesione obszary. Do pierwszej grupy skalnej zaliczamy: na stokach południowych – warstwy inoceramowe, piaskowce muskowitowe, łupki pstre, warstwy beloweskie, margle łąckie; na stokach północnych – warstwy hieroglifowe, margle łąckie i piaskowce osieleckie. Do drugiej grupy skalnej zaliczamy piaskowiec magurski o miąższości osiągającej 750 m. W piaskowcu często występują wkładki ilastych i marglistych łupków. Skamieniałości w skałach babiogórskich są nieliczne (hieroglify organiczne, ślady fauny 4 5 Zielona Małopolska. Promocja turystyki ekologicznej na obszarach Małopolski. numulitowej). Również pod względem mineralogicznym obszar ten nie jest ciekawy. W skałach podłoża dominuje krzemionka, stanowiąca do 90% masy skalnej. W piaskowcu magurskim można znaleźć strzałki kalcytowe, a nisko w korytach potoków wypreparowane żyły kalcytu. Lokalnie piaskowce zawierają do 8% tlenków żelaza, stanowią więc niskoprocentową rudę, dawniej wydobywaną u podnóży, a także i na stokach. Ślady robót górniczych znajdujemy w wielu miejscach nawet wysoko na grzbiecie, co świadczy, że poszukiwaniami minerałów były objęte miejsca skaliste w obszarze podszczytowym. Być może, że zachętę dla dawnych „poszukiwaczy skarbów” stanowiły połyskujące w słońcu blaszki muskowitu, a także licznie występujące i to dość pokaźnych rozmiarów kolorowe minerały w piaskowcu magurskim. A może silnie żelaziste piaskowce były poważniej brane pod uwagę przez pragmatycznych górników? Warstwy skalne są uformowane w liczne fałdy przebiegające z zachodu na wschód. Te po północnej stronie Babiej Góry mają łagodnie nachylone skrzydła, po stronie południowej zaś są często przefałdowane, złuskowane i obcięte uskokami. Wzdłuż osi pasma Babiej Góry ciągnie się wklęsła część fałdu (łęk) wypełniona piaskowcem magurskim. Warstwy piaskowca upadają na południe pod kątem około 20°. Najdłuższy uskok na tym obszarze przebiega na linii Wilczna – Ryzowana – okolice Przełęczy Lipnickiej. Dalej na południe – aż do Lipnicy Małej – ciągnie się już fleksura – przegięcie warstw skalnych bez ich przerwania. Masy skalne na zachód od tej długiej dyslokacji zostały wybitnie podniesione w stosunku do kompleksów skalnych po stronie wschodniej. Dlatego na północnych stokach Babiej Góry na dużej powierzchni odsłaniają się utwory podmagurskie (starsze), które na wschód od uskoku są pokryte młodszym od nich piaskowcem magurskim. Tak duża wysokość Babiej Góry jest więc spowodowana tektonicznym wypiętrzeniem masywu i dużą odpornością na niszczenie „grzbietotwórczego” piaskowca magurskiego. Skały tego obszaru pochodzą z okresu górnokredowego i paleogeńskiego, liczą więc 35 – 70 mln lat. Pokrywające je zwietrzeliny rumowiskowe są wieku czwartorzędowego, głównie plejstoceńskiego, liczą więc od ponad l do kilkunastu mln lat. Jeśli przyrównać okres tworzenia się skał i późniejszy okres modelowania Babiej Góry do jednego roku, to osadzanie się skał zachodziłoby w ciągu 6 miesięcy. Ostateczne wypiętrzenie pra-Babiej Góry miało miejsce 1 – 2 miesięcy później, a doliny u podnóży osiągnęły głębokość zbliżoną do współczesnej w przedostatnim miesiącu roku. Wielkie zerwy skalne tworzyły się już po wynurzeniu obszaru z morza. Zlodowacenie północnych stoków miało miejsce w ostatnich dniach i godzinach roku. Można również powiedzieć, że człowiek na stałe pojawił się na Babiej Górze 3,5 minuty temu, schronisko na Markowych Szczawinach zostało zaś zbudowane przed 20 sekundami. Hydrografia Wędrując po Babiej Górze warto wiedzieć iż grzbietem masywu przebiega