Kovara Hunerî, Çandî Û Lêkolînî Ya Kurdên Anatoliyê

kovara hunerî, çandî û lêkolînî ya kurdên anatoliyê

hejmar 56 2013

Gundê Kelê (Kalebalta)

17 Teşî ristin Amedekar: Nesrîn Bayram

Çavkanî: Fatma Mert Sütcü ji Celebê (Fata Mehmadî Îboyî Xezdalî)

8 Kurdên Anatoliyê li Amedê bûn Muzaffer Özgür

43 Orta Anadolu Kürtlerinin Tarihteki izleri Dr. Mikaîlî

56 Kalebalta Köyü/ Gundê Kelê Ömer Yüce ISSN 1402–7488

Tidskriften utkommer 4 nummer per år. Sê mehan carekê derdikeve / Üç ayda bir çıkar. Utges av Apec Förlag AB hejmar 56 2013 Ansvarig utgivare: Ali Çiftçi Edîtor: Ali Çiftçi, Seyfi Doğan, Muzaffer Özgür

Koma redaksiyonê A. Çiftçi, Dr. Mikaîlî, H. Erdoğan, M. Bayrak, İ. Türkmen, M. Duran, Muzaffer Özgür, Nuh Ateş, Sefoyê Asê, Vahit Duran, Mem Xelîkan, Mustafa Mıh, Özgür Kara û Yusuf Polat

Adress Navnîşana li Swêdê Box: 8121, SE 163 08, Spånga/Sverige Telefaks: 0046–(0)8–761 24 90

E–post [email protected] Internet: www.birnebun.com / www.birnebun.eu

Têkilî/İlişki Danimarka: Irfan Baysal, 0045–27 11 58 83

Belavkirin / Dağıtım Ewrupa: Muzaffer Özgür Bîrnebûn Gare Mert (ji mala Hika) Buka mala Bukliya - Gundê Bulduk Postfach 900348 , 51113 Köln / Almanya Tfn: 0049–172 298 24 51 Türkiye İstanbul Selahattin Bulut/Medya Kitapevi İstiklal Caddesi, Elhamra Pasaj No: 130/6, Beyoğlu Biha/Fiyatı: Europa: 5 Euro Türkiye: 5 YTL

Abone Swêd: 400 SEK • Almanya 40 Euro Her nivîskar berpirsê nivîsa xwe ye. Welatên din ên Ewropayê: 50 Euro Mafê redaksiyonê heye ku nivîsên ji Bîrnebûnê re tên, serrast û kurt bike. Ger nivîs çap nebin jî, li xwedîyan nayên vegerandin. İsveç hesap numarası: (Bîrnebûn) bankgiro: 402-2224 Ji bo aboneyên li derveyî Swêdê / İsveç dışındaki aboneler için Waqfa Kurdên Anatoliya Navîn li Swêdê û APEC, ”Bîrnebûn”Bankgiro–Stockholm/Sweden Komela Ziman li Almanyayê piştgirên kovarê ne. SWIFT: HANDSESS IBAN: SE07 6000 0000 0002 6588 5078 Çap / Baskı: Apec–Tryck AB Naverok 6 31 Ji Bîrnebûnê Sê Çirayên Geş Alî Çiftçî Xizan Şîlan 8 33 Kurdên Anatoliyê li Amedê bûn "Ez qurban, bi kurmancî Muzaffer Özgür deng kirin çima sûc û guneh dibe!" Seyfi Doğan 14 Belevoka Komîteya Îstîhlas û Îttîhad 35 a Anatolî û Kurdistanê Nasname Amed Tîgrîs Ömer Faruk Hatipoğlu Wergera ji tirkî: Nuh Ateş

17 Teşî ristin 40 Amedekar: Nesrîn Bayram Destanê Şêxbizin Çavkanî: Fatma Mert Sütcü Xamgeli Bane 19 43 Li ser kurdî Orta Anadolu Kürtlerinin Tarihteki izleri Adem Özgür Dr. Mikaîlî 21 56 Şopên dema xatirxwaztinekê -IV Kalebalta Köyü/ Gundê Kelê Nuhê Hecî Malê Herşîd Ömer Yüce 28 65 Çend Henek Aksaray Kürtleri Zazacasi -III Mem Xelîkan Nêçîrvan Qilorî 30 71 Helbest "Pontos Antik Bir Kimliğin Geri Dönüşü" Seyfi Doğan Amed Tîgrîs Ji bîrnebûnê

Îsal di 14-19ê gulanê de li bajarê Amedê Pêşengaha Kitêban a çaremîn pêk hat. Wêşanxana me jî di pêşengehê de, bi du semîneran cîh girt. Meha gulanê bi her awayî, xwazayiya xwe li bajarê Amedê dida xuya- kirin. Baraneka xweş dibarî. Îsal ne weke salên berê bû. Hewayeka xweş, dilgermiyek, rûkenî, hêvî û tevgerîneka din dixuya!.. Bi taybetî, ev mêvanperwerî, alîkarî û dil- (kurmancî/kirmanckî) û tirkî bûn. Piraniya germiya amadiyên ku bo me bibin alîkar, dest semîneran bi kurdî bûn. ji karê xwe berdabûn bo ku bên kitêbên me Semînera li ser Kurdên Anatoliyê di bigihînin ciyê pêşengahê, nas û dostên wek pêşengehê de, bi tevlîbûn û baldarîyeka baş Beşîrê Têrikî, heval şîrîkên wî û gelek kes û hat temaşe kirin. Rojnameya rojane ku li nasên din… Amedê bi navê Güncel derdikeve li ser semi- Hemû pêşengeh ciyên berhem danasîn û nerê û herwiha naveroka gotaran bi berfirehî, hevdu dîtînan in. Bi taybetî ya kitêban bo me ji pênûsa Heci Güneş cih girt. kurdên Bakûr, li şûneka wekî bajarê kurdan ê Ev proseya nû ya diyalog û aştîyê di qedîm maneyeka xwe ya din heye. Zimanekî nav xelkê Amedê de tesîreka erênî ya du- ku ji teref dagîrkeran ve hatiye qedexe ki- dilî hiştibû! Aramî û bi azadî pirsa kurdî bê rin, xwendin û nivîsandinê re îmkan nehati- çareserkirin hêviya wan bû! Lê baweriya bi ne dayîn, însanên bi vî zimanî deng dikin, bi dewletê anîn, her bi dudilî li ba piraniya he- darê zorê û bi sinorên ne xwazayî, ji hev ha- bû! tine qutkirin, kesayetiya wan a kurd, nifş bi Mixabin, ev dudilî û gumana bi dewletê nifş hatiye înkar kirin, di rojeka wiha de ha- di nav kurdan de heye her ku diçe zêde dibe! tine ba hev, bi hev re danûstendin, ji nêz de Aliyê kurd ji bo ev aştî û aramiya ku peyda hevûdu nasîn û guhdarî kirin û herwiha dîti- bûye, berdewam be gelek gav avêtine, lê te- na berhemên kurdî, ji bo min ciyê şanaziyeka refê dewletê tu gavên berbiçav nehatine avê- bilind bû. tin. Van rojên dawî ev buyerên ku li Stenbolê Çend balkêşîyên din ên wê pêşengeha û li Licê rûdan tesireka pir neyênî li pêvajoyê îsal ew bûn; sembola pêşengehê bi çar herfên dike. Xuya dibe ku ne dewlet, bi rêvebiriya ku dewletê qedexe kiribûö hatibûn xemilan- partiya AKPê, di bin serokatiya Recep Tayip din. Agahdariyên xwe her bi duzimanî, kurdî Erdogan de, ne jî hêzên oposîsyon(dijber)

6 bîrnebûn ji bo çareseriya pirsa kurd û Kurdistanê ne amade ne. Partiya AKPê dixweze dîtin û siyaseta xwe, li ser tevayiya welêt dîkta bike heta bi darê zorê be jî bi ya xwe bike. Bîrûbawerîyên din re tehemul nake û tu îmkanan jê re na- hêle. Di çareseriya doza kurd û Kurdistanê de jî ne rast in!.. Oposîsyonên ku niha li Turkiyê ji derê hêzên kurda hene jî, di pirsa kurdî de ne samîmî ne. Dewletcî û kemalîst in. Çalakiyên ku ji bo parka Gezîyê tên ki- Ev hejmara jî dîsan nivîsên pênusên bi rin divê meriv ji bo wan alîgir be, lê hişyar we nas û yên nû ve hatiye dagirtin. be. Hinek hêz û kesên kemalîst û nîjadpe- Muzaffer Özgür bi sernivisa Kurdên restên tirk dixwazin kurdan bi kar bînin!.. Anatoliyê li Amedê bûn di derbarê pêşengeha Ev du sal in li Suriyê xelkê serîhildaye û kitêban a li Amedê û herwiha gera xwe ya şerekî dijwar yê xof ku heta niha bûye sebebê wir, hest û dîtinên xwe bi me re par ve dike. kuştina ji 100 hezarê zêdetir û bi sedan hezar Birêz Amed Tîgrîs belevokeka dîrokî malbatên pêrişan û xezan li pey xwe hiştiye. ya Komîteya Îstîhlas û Îttîhad a Anatolî û Tesîreka mezin li ciwata kurd jî kiriye. Kurdistanê ku di salên 1926-27 an de hatiye Heta van rojên dawî rewşa kurdên belavkirin, bi pêşgotineka kurt wergerandiye Suriyê baş dixuya, qet nebe, bi hev re şer kurmancî û li gel orijînala wê, ji ber aktualî- nedikirin. Mixabin, çend bûyerên wê dawîyê teya rojê di vê hejmarê de hatiye weşandin. ew rewşa xira kirin. Di demeka wiha de Adem Özgür xortekî ji gundê Celika bi pêwîstiya kurdan bi hevkarî û xwexurtkirinê sernivisa Li ser kurdî niviseka balkêş, hem li heye! Bûyerên bi vî rengî, ji aliyê kijan hêz ser serpêhatiyeka xwe û hem jî girîngiya zi- an kesan ve bêt kirin divê raya giştî ya kurd manê kurdî nivisiye. Em bi vê xebatê Adem qebul neke û ew jî li xwe rexne bigrên ku serbilind bûn û herwiha soz daye ku ji vira careka din ev nexweşîyên ku çêdibin dubare ha ew ê bi kurdî binivisîne. nebin. Ji aliyê din ve di medya ”ciwaki/ Bi hêviya ku ciwanên wek Adem Özgür sosyal” wek facebook, twiter û înternetê de ê bibin nimûne û xwedî li zimanê xwe der- jî kes an grub di şûna ku zimanekî nerm kevin havîneka xweş bo we hêvî dikim! û rexnên erênî ku rê ji diyalogê re vekin, zimanekî dijminane ku tu xêra xwe ji Ali Ciftci çareseriyekê re nabe, bi kar tînin. bîrnebûn 7 Kurdên Anatoliyê li Amedê bûn

Muzaffer Özgür

Li dawiya 11 salên li sirgûnê şûn de jî min li ber xwe dida ku ez herim dema rêya çûyîna min ya welat vebû, welêt. Îmkan çêbûn û roja çûyîna daxwaza min a çûyîna Kurdistanê jî welêt hat. li ser milê min giran dibû. Lê min Daxwaza Kekê Ali hebû ku li nedikanî xwe amadebikim û teke- Amedê beşdarî pêşengeha pirtûkan vim rêya welêt. Çend caran min li a Tüyapê bibe. Me li ser we sohbet ber xwe de lê, ji ber çend pirsên cuda kir û biryar da ku em herin welêt, bi serneketim. Ew xeyal û daxwaz di beşdarî pêşengeha pirtûkan bibin dilê min de wek agirekî mabû. Dîsa û eger hat qebûlkirin, semînerekê jî

Foto: Esin Akgül Güneş 8 bîrnebûn Ji semînera kurdên Anatoliyê dimenek. Foto: Esin Akgül Güneş li ser Kurdên Anatoliyê bidin. Roj jî nas kir, parêzer Alper Doğmuş hat em di hemû planên xwe de bi (ji Xelikan-Karacadaxê). Dema me serfirazî bi ser ketin. hevûdu dît, ez gelek kefxwaş bûm. Ez û Kekê Nuh ji balafirxana Em bi eynî balafirê hatibûn, lê me Frankfurtê di ser Ankara re firîn, ge- hay hevûdu nebûbû. Li der, li ber hiştin Amedê. Kurdistan ji bo min deriyê balafirxanê jî kek Ali û kek xeyalek bû. Ji bo karekî rewşenbîrî İbrahim Güçlü hatibûn me bigirin. diçûm welêt. Lê çawa be, çi bibînim, Em şeş kesên ji Kurdên Anatoliya kê nas bikim, tirs, şok û heyecan jî li Navîn li paytaxta welêt hatibûn ba ba min bûn. hev, li ser pîyan me bîstekê sohbet Li ser balafirxana Amedê min kir. Me xatirê xwe ji Levent û Alper fêhm kir ku cîyê leşkerîyê ye. xwest. Balafirên şer di cîhên xwe xûya Bi eraba Kek İbrahim em çûn dikirin û cemsên eskeri jî gelek mala birêz Amed Tîgrîs. Mal a- bûn. Em daketin erdê. Dema min va Kekê Amed ji me re mala xwe ji merdîwanê lingê xwe avêt ser a- vekiribû. Me ew ji Swêdê nas dikir. xa welêt, min bi dengekî nizm got; Evarê jî kekê Mustefa Mih ji Berlinê ‘’Bijî kurd û Kurdistan’’. Em derbasî hat xwe gehande me. Em evarê çûn hundir bûn û birayê me yê hêja parka li mehela Polatlarê. Me bi parêzer, Levent Kanat jî li vir bû. Bi çend hevalan ve hevûdu dit. Kekê hevalekî xwe ve tevûhev ji bo karê İbrahim Güçlü, ji kovara Vate Kekê xwe, ji Ankarayê hatibûn. Me ew Mahmut û Memoste Malmîsanij, ji

bîrnebûn 9 Foto: Esin Akgül Güneş Mêrdînê kekê Hatip Xoce û çend bûn. Moderatorê me Kek Amed kesên din demeka dirêj sohbet hat Tîgrîs bû. Kek Nuh Ateş, Kek Ali kirin. Çiftçî û ez jî axaftvan bûn. Zimanê Roja nû karê me yê pêşengeha civîna me kurmancî bû û ji bo Kurdî- pirtûkan dest pê kir. Pirtûkên me Dimilkî û Tirkî jî bi rêya sîmultan ji ber çend pirsên cuda dereng ha- dihate wergerandin. Me dor bi dor li tin. Me jî xortekî welatparêz li cîhê ser mijarên xwe axaftinên xwe kirin xwe hîşt û em çend saetan li bircên û bi rêya powerpointê jî resm, xerîtê Amedê gerîyan. Reberê me kek û statîstîken xwe nîşan dan. Kekê Amed bû em ji bo kevnêşopiyên Nuh li ser mijara Dîrok, Koçberî bajêr agahdar dikirin. Balafirên şer û Ziman axaftina xwe kir. Min jî gelek nizm li ser bajêr difiriyan, em li ser Cîh û warê Kurdên Anatoliyê bi xwe jî ecizbûn. Hevalan gotin; agahdarî dan, li dawiyê jî Kek Ali ew, hêz û hikumdariya xwe nîşan li ser Kovara Bîrnebûnê agahdarî didin!!! dan. Rojnamevan Haci Güneş û Li pêşengeha pirtûkan cîvîna me Esîn Akgülê (ji gundê Xelikan- ya li ser Kurdên Anatoliyê baş derbas Karacadaxê ye) jî ji aliyê resm û bû. Nezikî 90-100 kes beşdarî civînê qayitkirina civîna me ve alikarî dan

10 bîrnebûn aşxaneya kurdên Amedê dît. Mala wan ava. Ji xwarinê bi şûnda jî çend mêvanên din jî hatin û me li ser rewşa Amedê sohbet kir. Me li pêşengeha pirtûkan cîvîna xwe ya ku bi navê APECê hatî amadekirin û li ser mi- me. Çi şans bû ku berpirsiyara salo- jara Giringiya Wergera Pirtûkên na me jî keçikeka me bû, xwende- Zarokan jî bi serkeftî derbas kir. vana Zanîngeha Diclê bû û ji gundê Moderatorê civîne kek Nuh bû û Kirkişla-Cihanbeylîyê bû. axaftvan jî Amed Tîgrîs û Ali Çiftçi Li ser standa me gelek heval bûn. û dost hatin, em dîtin. Serokê Daxwaza me hebû ku em herin Şaredariya mezin ya Amedê Mêrdînê bibînin. Kek Hatip Xocê Osman Baydemir û alîkarên xwe, em dawet kiribûn. Mustefa Mih jî Serokê BDP. Selahattin Demirtaş û daxwaz dikir ku here cem Kurdên hevalên xwe, Sosyolog İsmail Beşikçî me yên ji Başûrê Biçûk rewiyabûn û û berpirsiyarên waqfa wan, Ragip niha li Mêrdîne dijîn, ziyaret bike. Zarakolu û çend Akademîsyenên Di nav wan de malbata xanima wî jî tirk, gelek nivîskarên kurd, rojname- hebû. Bi wan armancan çû erebeyek van û TV kurdan, kesên berpirsên kirê kir û em çûn Mêrdînê. siyaseta kurd û Kurdistanê, kesên Li Mêrdînê Kekê Hatip Xoce em Akademîsyenên Kurd, berpirsiyarên kirin mêvan û bi rêberiya wî em li weşanxanan, xwendevanên Mêrdîna kevn geriyan. Bajarvaniya Zanîngehên Dîclê û Artûkluyê û gelek kesên din... Evarekê Memosteyê Zanîngeha Dicleyê birêz Hasan Aslan em li mala xwe kirin mêvan. Bi amadeka- riya bermaliya Kekê Hasan û jina birêz Kekê Beşîr me li wir kultura

Foto: Muzaffer Özgür bîrnebûn 11 Mêrdin taxa nû Foto: Muzaffer Özgür bi hezar salan û şopên çandên li ser Ji gera me bi şûn de, me bi çend ke- axa Kurdistanê me dîtin. Çandên san ve li buroya kek Hatip xwarinêka gelên li wir jiyabûn ketibûn nav Mêrdînî (şamborek) xwar, pir xweş hev. Şopên olên wek Êzidî, Cûhî, bû. Tama wê hîn li ser zimanê Misilman û Hristiyan jî ketibûn min e. Birayê Kek Hatîp, Kekê hembêza hev. Nûrî em birin li Mêrdîna nû geran- din û agahdariyên balkeş dan me. Dema em ji Mêrdînê derketin ser rêya Amedê, dostaniyeka nû destpê kiribû. Mala wan ava... Di wan rojan de, li Amedê civîna Pena Kurd

Dêra suryanîyan-Mêrdin Foto: Muzaffer Özgür

12 bîrnebûn jî hebû û ez hatibûm dawetkirin. maye. Şarederiya Mezin baş kar di- Wek prensib û daxwaz, min heval a- ke, lê têrê nake. Dewlet divê bi plan gahdarkirin û bi kek Mustefa ve tev û projeyên taybet xizmeta kurda bi- û hev çûn cîhê civînê. Çend seetan ke. Tesîra şer gelek mezin e!.. em li wir man û me ji wan xatire xwe Amed, paytexta welatê kurda... xwest. Birêz Nivîskar Eyûp Kıran Bajarê mezin, heyfa te bû ku bi sa- ji me re bû rêber û em bi ereba lan e di bin zordariye de nalenal nivîskar birêz Recep Dîldar çûn cîhê e!.. Kurd bi hêvî li benda çarenûsa pêşengehê û wegeriyan ser karê xwe. pirsên xwe ne. Baweriya xwe bi u- Me bihîst ku Xecê (Yaşar) hatiyê topya nakin, lê bêçare li benda aş- Amedê, bi rêya kek İbrahim Güçlü tiyeke mayende ne. Kurdan gav û me agahdarî girtin û evareke li parka daxwazên hatin kirin bi cîh anîne, le Medyayê me hev û du dît. Xecê, em dema dewleta dagîrker gavan navê, ji bo hatine binçavkirin-girtina xwe hîn ne zalal e, dê çi bibe. Lê xûya ye û rewşa Başûr agahdar kirin. Me ku kurd ê li ber xwe bidin. gelek sohbet kir. Dema Bîrnebûnê dest bi weşanê bike Xecê jî hatibû civîna Duisburgê, lê paşê ew çûbû Başûr û di berde- vamiye de têkiliyên me bi piranî qut bûn. Me got; Xecê tu bi xer hatî. Roja dawiyê hat, me xatire xwe ji heval û dostan xwest û derketin rê. Li dawiyê Amedê ji aliyêkî de tesîrek li ser min hîşt. Mala min ê! Amed paşda

bîrnebûn 13 Belevokek Îro (24.03.13) di rojnameya Haber Türkê de, Murat Bardakçı belavoke- ka dîrokî belav kir. Li bin vê belavokê navê Komîta Mekezî ya Îstîhlas û Îstîklal a Kurdistanê heye. Belavok bi orjînala xwe bi tîbên erebî ye. Lê tarîxa belavokê tune. Ev jî diyar dike ku ev belavok berî alfabe guhertina tirkan hatiye nivîsandin. Tirkan di sala 1928an de alfabeya xwe guhertine. Ji ber ku di belavokê de“Şêx Seîdê nemir” nivîsiye, ev jî diyar dike ku piştî şerê Şêx Seîd hatiye nivîsandin. Û destnîşan dike ku hîn şer bi temamî ranewstiya ye û cih bi cih dom dike. Dibe ku ev belavok di sala 1926 an 1927an de were nivîsandin. Min belavokê ji tirkî wergerand kurdî. Amed Tîgrîs

“Bîsmilahîrahmanîrahîm Ey miletê kurd ê qehreman, rihê bav û kalên me yên pîroz ku di riya dinyayê de şehîd ketine, ji bo namûsa xwe canê xwe dane û ji bo eşîretên xwe xwîn rê- tine, li ezmanan li me dinêrin. Kitêba emanet û yadîgara Xwedê û yên ku li Anqerê şerîeta Muhammed alleyselam ji navê rakirine, ji Îslametê derketine li hember wan û memûrên hukumetê, bav-kalên me yên şehîd dixwazin bibînin ka hûn ê çi bikin. Li gorî edetên me yên netewî di nav livî- nan de mirin bêşerefi ye, ew dixwazin bizanibin ka hûn ji van edetên me re çiqas sadiq in. Ji bo namûsa netewî û pîrozbahiya dînî yên ku destavêtine tufengê û şer dikin bi teqdîr tên qe- bûlkirin û yên ku ji bo parastina canê xwe, rextê xwe ji pişta xwe vekirine û tufenga xwe teslîmê tirk bikin, jina

14 bîrnebûn xwe cebren berdin, ji eşîret û miletê wî keçikan bigirin û bibin kerxanê û ji vê re riza nîşan bidin, kesên ku niha derketibin derî sînor jî, bi paş ve venegerin û neye hawariya gelê xwe bêhesiyet, xwînheram û şîrheram in. Ji wan re dibêjin ku: Xencerên ku we ji ber pişta xwe derxistine, bidin jinên xwe yên berdayî, tifungên ku we ji dest daye bidin keçên xwe yên ku kirine kerxanê, bidin ku we wekî mêran nikaribû namûsa xwe biparê- zin… Şarik û melhefên wan jinan bavêjin serê xwe. Bigirîn, hûn ê bibînin ku ew çawa namûs û dînê xwe rizgar bikin!.. Tirs berî mirinê nagirê. Heta ecelê mirov neyê, mirov nami- re. Yên ku Xwedê yek û Muhammed aleyweselam peyxember di- nasin, ji suyê “av” û ji ekmekê re “nan” dibêjin biryar dane ku hukumeta Anqerê îmha bikin. Bela û felaket weke siya mirov in. Hûn ciqas birevin li pêy we tên. Di destê we de tufeng û di çokê we de hêz heye, weke keriyên miyan ku dibin mezbehê serê xwe ji kêrê re dirêj nekin!.. Li benda ecelê xwe nesekinin!.. Ev helwest ne layiqê şan û şerefa miletê we ye. Kirinên ku li serê welatî û dîndaran dikin li ber çavên we ne. Îro dora wan e û sibê jî dora we ye. Di dema serhildana şêhîdê nemir Şêx Seîd de, Axayên wekî Cemîlê Çeto, Emînê Ramanî, Hacoyê Mîdyatî, Resûl Zilyanî û Huseyn Paşayê Heyderanî û gelekên din, piştre muame- leyên ku anîn serê wan li meydanê ye. Ji wan îbret bigirên. Ji hukumeta Tirk a îro re bêdengbûn, îtîatkirin yan jî alîkarî kirin fê- de nake!.. Pêwîst e ku hûn xwe ji taqîb û zilma hukumetê rizgar bikin. Çareya rizgariyê desthildana çek e. Hîn li gelek ciyan şerê dijwar dom dike. Hukumet vê şer û berxedanê ji we vedişêre. Qet nesekinin, bi hevdu re têkilî dayînin. Eskerên herêma xwe dîl bigirin. Bi hawarî û alîkariya birayê xwe yên kurd ên ku wekî şêran, şer dikin, bigehîn. Bi mehan e ku Lazistan di nav agir û xwînê de ye. Neferên tirk ên dîndar, gule navêjin birayê xwe û teslîm dibin. Xelkê tirk ên dîndar bi dilê xwe bi we re ne. Kesên ku li Anqerê desthilatdariyê girtine destê xwe, li dijî îmhanaya kur-

bîrnebûn 15 dan dixebitin. Ev dixwazin têkoşîna me kurdan berevajî bikin û gelê Anatoliyê bixapînin. Naxwazin qebûl bikin ku şerê netewey- eke mafdar û rewa tim bi serdikeve. Top, tufeng û muhîmatên ku hûn ji destê tirkan bigirin têrî we dike.Muhammed sallahu aleyweselam alîkarê me, Allah Celle Cellal bi me re ne û em qat bi qat ji hukumetê xurtir in. Hemû dinya bi vê yekî dizane. Ji xefletê rizgar bin, şiyar bin. Dest bidin hev, dema hûn yek bin, dê gelek kes beşdarî nav hêzên we bibin. Hûn dê gelek mirovên muqtedîr û manûskar bibînin. Dema hûn Îslama muqades, rihê pêxember, heq û rûhê milî qezenc bikin rihê ecdadê we yê Medî şad dibe û îspat dikin neviyên wan ên sadiq û layiq in.

Komîteya Îstîhlas û Îttîhad a Anatolî û Kurdistanê

Komîteya Îstîhlas û Îttîhada Kurd van biryarên jêrîn girtiye: • Komîteya Kurdistanê ne alet û destikê tu dewletî ye. • Armanca wê bidestxistina mafê netewî ye. Ev jî: • Hidûdê milî divê were diyarkirin. Di kar û xizmetên hundirîn de heyeteke xwe yê birêvebiryê hebe. • Di nav sînorê milî de zimanê kurdî fermî were qebûlkirin. • Memûr ên xwe bin. • Rêxistina jandarman aîdê kurdan bin û bi mebûrên kurd ve girêdayîbin. • Esker û seresker di nav yek artêşeke de, lê her kes bi ziman û çanda xwe perwerde bibin. • Heta em negehîn armanc û daxwazên xwe şer berdewam e. • Mesûlê xwînrijandin û zerara hundir û der hukumeta Enqerê ye. • Komîte ji bo muzakereyan her dem û li her cihî amade ye. • Xwîn çi qas zêde were rêtin, şertên kurdan jî li gorî wê girantir dibe.

Komîta Mekezî ya Îstîhlas û Îstîklal a Kurdistanê”

16 bîrnebûn bîrnebûn 16 Teşî ristin

Amedekar: Nesrin Bayram Çavkanî: Fatma Mert Sütcü ji Celebê (Fata Mehmadî Îboyî Xezdalî)

er sal di demsala havînê dema birîna pêz e ku jê re dibêjin “dema pezbirê”. HÊn ku pezên wan hebin bi alîkariya hevdû, bi meqesên taybet ku jê re dibêjin “hevring” pezên xwe dibirin. dikin lê di şûştin û şekirinê de jin Piştî ku pezên xwe birîn hiriya alîkariya hev dikin. xwe dişon, li ber tavê radixin û zûwa Piştî ku hirî tê şekirin, dikin dikin. Paşê kom dikin dixin torbe- gilokên mezin ku mezinbûna wan yan û hildidin… qasî 50-60 santiman dibe. *(Hiko hevrînga xwe hildide diçe Dema hiriyê dikin gilok, qalîteya alîkariya Zeko, Zeko jî hevrînga xwe wê jî tê kifşkirin. Bi giştî sê cure hirî hildide diçe alîkariya Hiko…) hene: Piştre demê xermanan, jin hiri- 1-Hiriya duta ji tayên zirav pêk ya xwe li şê dixin û paqij dikin. Şeyê tê û ji bo kemerên hirî, kinc û hiriyê textek e ku dirêjbûna wî herî xaliyên tenik bikar tê. kêm nîv metro ye û li ser aliyekî wî 2-Hiriya nex hinekî ji hiriya textî û bi qasî 20-25 santiman şîşkên duta stûrtir e û ji bo çêkirina telîs, biçûk tê de dikutin û pê hiriyê şe di- werîs û çuwalên mezin bikar tê. kin. Yanê her carê hinek hirî hildi- 3–Hiriya sê nex Ev piranî ji bo din û li nav wan şîşkan re derbas çêkirina kindirên stûr û girêdana a- dikin, hiriya han ji hev vedibe û çi jelan bikar tê. qirş û tiştên zêde tê de hebe ji nav Piştî ku cure û qalîteya hiriyê hat derdikeve û mîna pembo nerm di- kifşkirin, bi teşiyê dirisin û li gor be. Helbet di pezbirê de mêr alî hev xwestina xwe, zirav yan stûr dikin û

bîrnebûn 17 paşê jî ji bo rengkirinê hazir dikin. hev tên rêzkirin. Boyaxcî ji bo karê rengkirina rîsên Xêlî; tenê ji bo xemilandina dîwaran ku hatiye ristin, tên ba hev û gund tê bikaranîn. bi gund digerin û rîsê hemû malan reng dikin. Di dema rengkirinê de ji Çalê balingan jî mina bedeniyan tê rengê vekirî dest pê dikin û herî dawî çêkirin. Dev û kêlekên wê bi toqa- jî rengê tarî lê didin. Piştî rengkirinê zan tê xemilandin û tê neqişandin. rojekî didin ber tavê û baş zûwa di- Kincên paqij û qetkirî dixin nav wan kin. çuwalan. Helbet ji bo çêkirina doşek û lihêfan hiriyê dikutin ku jê re dibêjin Ekîw û têr: “şivkirin”. Dema hiriyê şiv dikin hirî Têr bi giştî mina balîfan tên çêkirin ji hev vedibe û ji bo çêkirina doşek û û tayên bi rengên tarî tên bikaranîn. lihêfan amade dibe. Aliyên têrê yên ku dikeve ser pişta dewaran bi çerm tê pêçan û bi çerm Heftreng: jinek dikare di nav 10-15 tê dirûtin. rojan de du tejan û di 30 rojan de jî sê tejan çêbike û van tejan li pey hev Balîf; 12 yan jî 6 lib tên çêkirin. Li ser û bi rengên cuda bi hev re girê bide balîfan neqş tên kişandin û li nav wan û navbera wan de jî bi qasî çar tiliyan neqşan de çîrok û gotinên pêşiyan rengên din bavêjê. tên nivîsandin. Her wiha li ser wan wêneyên gul û fêkî û tiştên rengîn Bedeni; di çêkirina bedeniyê de rengên çêdikin. Piranî rengên hişin, kesk, spî, mîna hişin, spî û sorê tarî tê bikaranîn sorê gevez, hişinê tarî bikar tên. û ji bo xemilandinê jî flîkeyan pêve dikin û xane xane çêdikin. Tevn: Bedeniyek 2*2 di nav 25-30 rojan Ferat, birek, pîj û kirkit ku ji hesin de tê çêkirin Yek 1*1 jî di nav 10-15 tê çêkirin rojan de tê çêkirin Risavtin: befş ji texte tê çêkirin

Bani; di xemilandinê de neqşên reng bi reng tên bikaranîn. Mînak, poz xarik bi awayekî sîmetrîk yanê li pev

18 bîrnebûn Li ser kurdî

Adem Özgür

z biçûk bûm. Em diçûn Min tu tişt fêhm nekir, min di dibistanê mamoste ji me ra telefonê da gotibû: "hîn meta min digot ‘’kê bi kurdî deng kir, nehatiye’’ ev bû! hunE werin ji min ra bêjin.’’ Hîn li Ez li sala 2007an bi xwandin- dibistanan em dikirin wekî ajan! nivîsandina kurdî hîn dibûm. Di Çend car, min li dibistanê bi kurdî komputûrê min da ferhengeke kurdî deng kir, mamoste bi guhê min girt. hebû. Rojekê polîs hatin mala me, Min ew rojanan tu bîrnekirin! di komputûrê min da ew ferhenga Ez li Anqareyê diçûm lîsê, sinifê dîtin. Polis, ji min ra got: ‘’Tirkî bi te de ji min bêtir wekî din kurd tûne nake tu bi kurdî hîn dibî?’’ Min jî, ji bûn. Min li wir qedir û qimeta wî ra got: ‘’Na, tirkî tenê bi min na- kurdî zanî. Ez hîn pazdeh salî bûm, ke!’’ Polîs, hêrs bû û wiha got: ‘’Li ser çend mehan li dibistanê bi tirkî çokê xwe rûne û dengê xwe dernexe!’’ deng kir, welle ku dema kesekî Ez li ser çokê xwe rûneniştim, lê min bi tirkî deng dikir ez aciz dibûm. tu deng nekir! Min dixwest ma dibistan tewa be, Ez birim navçeya Kuluyê, li wir ez ez herim gundê xwe, nav heval û di lêpirsinê da bûm. Çend saet ajotin cîranên xwe bi zimanê xwe biaxivim! nizanim. Polis tim ji min ra digot: Meriv ji zimanê xwe dûrket, ev tiş- ‘’Tu nizanî bi kurdî bixwûni, lê tû si- teki pir zor e! yaseta kurdî dikî û li mala te rojname- Dîsa li Anqareyê, ez li balafirgehê, ya kurdî tê dîtin. Ew çi hesaw e?’’ Min li benda meta xwe bûm. Ew, ji jî got: ‘’Welleh tu rast dibêjî, ez niza- Almanyayê dihat. Min di telefonê nim bi kurdî binivîsim û bixwînim; de bi kurdî deng dikir, polîsek hat, ji ber ku we nehîşt ez hîn bibim. got; ‘’tu çi deng dikî? Ka cûzdanî xwe Yek jî, hûn him dibêjin kurdî qede- bide min’’ Ez birim ber duwarekî, xe ye, him ji dibêjin tu çima zimanê nizanim çend şîret li min ki- dayîkê xwe nizanî. Ya we çi hesaw e?’’ rin! Navê min û nimreya min li Ez di zindanê de bûm, heşt rojên kaxizê nivîsand û ez berdam… min mabûn ku azad bim. Min xwest

bîrnebûn 19 bi rêya telefonê bi bavê xwe ra bêjim Ji ber ku hîn fikra dewletê li vê rojê, vê saetê werin. Li pêş pase- ser asîmîlasyonê ye! Nahêlin ma van (gardiyan) deng kir û paşê tele- zarokên kurda bi zimanê xwe hîn fon da min, ji min ra got: ‘’Tê bi tir- bibin. Ma ji bo çi zarokan di pênc ki deng bikî, ji ber ku kurdî qedexe an ji şeş salîyê da dişînin dibistanan? ye.’’ Min qebûl nekir, min ji wi ra Ma kurdên Anatoliyê li dibista- got: ‘"min tu car bi dê û bavê xwe ra nan bi zimanê xwe fêrbûnê bixwa- bi tu zimanê din deng nekirye û deng zin, ka em bibînin ê dewlet ji dil vê jî nakim! Tu bi çi mafî nahêlî ez bi qenûnê çêbike an ew jî siyasetake kurdî deng bikim?’’ Wî heq-hiqûq derewin e. rêz kirin: nabe, tu nikanî bi kurdî deng bikî… dirêj kir li ber min… *** Ez î hinek serhişk im, min guh Ez, nezikî pênc sal in dinivîsim. Li neda şora wî, min nîvî bi kurdî, ser edebiyatê, dîrokê û siyasetê… nîvî bi tirkî dê û bavê xwe ra deng Min li ser her mijarê nivîsand. kir. Pasevan li min mezekir, got: Li ser jiyan û doza kurdan, li ser ‘’Dema ji te ra ceza hatî tê bibîni!’’ dîrok, ziman, çand û kultura kur- Heyşt rojên min, tim li ser wî dan jî nivîsand. Lê van nivîsên cezayê bûn, min xwe bi xwe digot min bi tirkî bûn. Ez dixwazim edî îro an ji heta sibê ceza ji min ra we- bi kurdî binivîsim û bixwînim. re. Lê tu ceza nehatin! Çêrok, çand, kultur û dîroka Kurdên Anatoliyê bi kurdî dixwa- *** zim binivîsim. Ev ji bo min tiştekî pir dewlemend û birûmet e! „Perwerdeya kurdî her dem li Tirkiyê Ez êdî nivîskarê Bîrnebûnê ji qedexe bû. Îro, dersa hilbijartî der- dixwînim. xistin pêş kurdan. Ev imkana tiştekî Ji bo xortên kurd ên Anatoliyê nade kurdan! Min hîn tu kes nedît gotineka min heye: bi kurdî fêr dibe. Em di televîzyonan Kurdno, dost û hevalno! de dibînin xwendakaran fêrî Quranê Bi kurdî biaxivin. an jî jîyana pêxemberan dikin. Lê çi- Bi kurdî binivîsin û bixwînin. ma kurdî nêhilbijartin?“ Bi kurdî bifikirin!..

20 bîrnebûn Rêzenivîs: ŞOPÊN DEMA XATİRXWAZTİNEKÊ –IV -

Nuhê Hecî Malê Herşîd

Li ser rêya berve xerîbiyê Homer û Simo li gerejekî oto- „Simo, bi îznê Xwedê, em ê pêçekê bi bosa yê nêzikî taxa Ulusê dêhatin. şûn da bi Anqereyê gihênî“, Homer Bavil û çiqin di desta, li nava bajêr got û da ser: teve qerebelixeke ku ji Simo va mîna –Em ê li wir herin mala Kirto, mehşerê xay dikir bûn. Însan mîna îşev bibin mêvanê wî. Ew hevalê min xwelîyê bûn, li devhev diqelifîn. î eskerî ye û xalê Meço ye. Min bi rê –Simooo, va dera Ulus e haaa! da ji te ra qalkiribû, ez bi Meço va Bi vê gotinê Homer xwazt ku Simo li Elmanyayê di malekê da dimênî. hayadar bike. Lê wî ev bi dengekî bi- Dora dine rê, em ê danê siwe li lind û awayekî weng got, mîna ku tîranê siwar bibin û herin Stembulê, bibêjî, ew î dixwazê ku mîzgîna bajar- di wir ra jî berê xwe bidin xerîbiyê, nasiya xwe li guhê Simo bixe. berve Almanyê bi rê kevin. –Va qerebelix û hewliyê weng Otobos danê êvarê gihêşte paytex- çi ye looo, walle meriv ê xwe li vir ta Tirkiyê, Anqerê. Anqere bajarekî wenda bike! Simo bi matmayî got. kevn e û çaxên berê bi navên mîna Lêbilem tirs lêniştibû, sewa ku di Angure, Angora, Ankyrî dihata nas- nav qerebelixê da Homer wenda ne- kirin. Ew raste pir destdirêjayiyan ke, wî pir bi dîqet li dorûpaş xwe hatibû. Di qirneya entîk da cîhûwarê mêz dikir. Ji hêla Homer vi dûr ne- hatî û hêtîya bû. Dûv ra, li hêla diket û çavên xwe ji wî banedidan. Gordiyonê, bû bajarekî ji yên dewle- –Tu berê qet hatibûyî Anqerê? te Frigiyayê şên û avadan. Di pêy va, Homer ji Simo pirs kir. romayiyan dest dan ser û ew kirin –Careke tenê hatim. Di şanzdeh paytexta parêzgeha xwe ya bi navê saliya xwe da bi bavê xwe ra hatim. Galatya. Paşê kete bin destê selçûkî, Me pez anîbû ku li îda qurbanê bif- osmanî û moxoliyan. Di çaryeka esra roşin. Em ê li der bajêr bûn, daneke- 20an da bû paytexta Tirkiyê. tin nava bajêr.

bîrnebûn 21 “Aha vayî han peykerê (heykelê) devûrûyên wî di serîyê xwe da pît bi Atatürk e!” Homer meyla Simo ki- şûn kiribû. Ji hêlekê da jî mamhos- şand. Peykerekî mezin, bi heybet, teyan bi aferim û bi comerdî belav- bi kincên eskerî û ji rengekî tarî. Li kirina puanên bilind telebe teşwîqe pêşiya peyker inzibatên şîp û ştandî çêkirina resmê Atatürk û yarêbûna yên nobedar sileh li ser mil mere- ji wî dikirin. Yên ku resimê Atatürk sima dewrkirina nobedariyê birêva rind çênedikirin û xwe li heldana dibirin. Şekla gavavêtina wan ya nimreya merasên Atatürk şaş diki- bi teperepeke bi hemd mêyla xelkê rin bi puanên kêm û kutkirinê diha- dikişand. Ji sêyrdaran henan xwe tin cezakirin. Tu derên umumî yên rep kiriwûn, mîna eskeran li silava ku resimê Atatürk pêdanekiri û yan Atatürk dawestibûn. jî peykerê wî lê nehatiyê danan tu- Simo jî bi heyranî li peykere ne bûn. Atatürk mêz dikir. Ew jî yek ji Li Anatoliyê, piraniya xortên qurbaniyên propagandeya dewletê kurd yên xwandekar û di çaxê Simo bû. Li gore wî, heye tuneye, Atatürk ra heyranê Atatürk bûn. Her çiqas heye. Di ser wî ra serok tunin. Wî ku wan di nav xwe da xwe kurd bi- welat ji bindestê gawiran xelas ki- hesibandana jî, li derva û li derên riye û cumhuriyet ava kiriye. Û wî umumî, eşkere xwe tirk dihesiban- beriyê welêt berve Awrupayê kiriye. din. Wan hay jê sîyaseta hêlandin Li her derê û di ber gîştkan jî li mek- û tunekirina ziman û tarixa kur- teban gotin û kirinên Atatürk mîna dan nebû. Li Beraniyê, gundê ku ayet û ayînên pîroz dihatin viberxis- Simo li mezin bûyî, jî tore û kultu- tin. Her tiştê wî yê şehsî û malbatî ra xwandin û nivisîna bi kurdî tune jî. Hetanî ku bi tarixa xwedêdan bû. Xelkê kurd yê li nava Anatoliyê û mirina wî û nimreya merasên hetanî wê demê ji zanîn û hêsên (solên) wî gihê vi ber telebeyan di- miletî dûr bû. Li wir nasnameya xistin. Simo jî li mektebê nav û tari- eşîrtî û malbatî li pêş bû. Meriv li xa “şoreşên” ku li ser navên Atatürk wir pir caran raste gotina, “erê, em tên heldan ezber kiribûn. Wî bi kurmanc in, lê tirkê esil em in!” di- rêya hezar carî dûbarakirina çêkirina hat. Lowma xelkê vê derê li dijî qe- resmê Atatürk, dev û lêv, çav û poz, dexekirin û cezakirina dengkirina brû û bijang, henî û çengê, gep û kurdî bi taybetî li mektewan derne- guh, welhesil her xet û nixteyeke diket.

22 bîrnebûn Simo bi çavên belkirî li peyker û tonên binatî yên jiyana bajêr. sêyr dikir. Pirtir jî li seriyê wî. Ew Teperepa merivan, teqereke wesa- lê digeriya ka xetên devûrûyên pey- yitan, guregur û virervira motirên ker bi yên resmê Atatürk ê kû wî tomafîl û kamyonan û duteduta di serîyê xwe da cemidandibû va qurneya wan, leqeluqa nalên hespên hevûdu digirine yan na. Pêçekê bi arebe û paytonan, bang û wêrîniyên şûn da, dengê teperepa inzîbatên firoşkarên seyare û banga nimêjê li nobedar kêm bû. Simo û Homer, ji hev diqelifîn û dibûn girmineye- herda peykerê Atatürk vi dûr ketin. ke mezin, dengqelêriyeke ku me- Hîngê heyamekê sîyasî î lihevketî riv ji ber nedihewî. Bîhn û bexe- dagirtibû ser paytexta Tirkiyê. Dema ke bi tîn ya ku ji xan û kargehan, ji serhildan û liberxwedanên telebe, rix û mîza hespan, ji şevata benzin û karkir û gundiyan bû. Şerê hêzên mazotê û ji qelêriya bajêr heldihat jî çepparêz li dijî imperyalîzma Amerîka dibû mezeya vê dengqelêrî ye. Meriv û hevalbendên wê yên li nava Tirkiyê bi vê girminî û kokteyla bîhnûbexê û bi hêzên rastparêz va jî her ku diçû diwestî, xişûxal, kerr û gêj dibû. Di şên dibû. Herro bûyerên bi xof û nav vê dor û nefestengiyê da, gund xwîn diqewîmin. Pêl û pêtîyên şoreşê kete bîra Simo, bîhnferehî û xwaş- ji ser bajêr heldihatin. Li meydan û haliya ku ji bêdengî û xewleyîya li cadeyan, di nav qerebeliyê da meriv gund belav dibû, dihate ber çavên li wir û li wê raste jendirmeyên ku si- wî. leh li ser piştê û bi lez û bez dimeşi- Piraniya qerebelixa li cade û mey- yan dihat. Nav û dengê serdarê serhil- danan mêr bûn, mêrên can. Li wir dana telebeyan, Denîz Gezmîş li her û wê meriv raste jinan jî dihat, derê belav bûbû. Wê demê, ew îdolê jinên bi kincên modern, porzerkirî pir xortan bû. Him hezkir û him jî û lêvsurkirî jî. Her ku Simo raste jin dijminên xwe pir bûn. Ji avûrûyên û mêrekî ku bi destê hevûdu girtî, van qewimî û rûdanên bi şîdet û şabûn û bextiyarî ji rûyên wan belav xwîn, behsa wê dihate kirin ku es- dibû dihat, yara xwe dikete bîra wî, ker dest deynin ser îdareya welat û yara xwe ya paşê bûbû para xelkê. hefsarê hikumdariyê têxin destê xwe. Devdeva êvarê ew gihêştin mala Homer û Simo berê xwe dan me- Kirto. Mala wî li bewrarî girikekî bi- heleya ku Kirto lê rûdinişt. Bi rê lind bû. Bi barên di desta da, ew bi he- da dibûn guhdar û sêyrdarê deng lehel û kelekel bi vî girikî da hilkiştin

bîrnebûn 23 û di bin xwîyê va bûn. Kirto zûva bû ve, “Dediko” pêve kiriye. Tê biwînî, ku li Anqereyê rûdinişt. Di dezgeha egîtekî li ser xwe ye, tirsê nizane! Pir agirkûjiyê (îtfayê) da dişûxilî. Xaniyê zana ye, hay jê her derekê heye. ku ew tê da dima “gecekondu”yeke ji Simo gavekê li mala Kirto bi goz û meweyniyekê piçûk bû. Çima tenê ma. Wî çav li dorûpaş xwe, li ku wê çaxê kesên xizan ji neçariyê diwarên reperût yê odeya ku ew lê avahiyê xwe bê miseda, bi dizî û rûniştîbû gerand. Tenê şalekî kûn bi bi şev çêdikirin, jê ra bi tirkî digo- pînê yê ku bi dîwarê li armance wî tin, “gecekondu”. Kirto di vê ava- da hatibû bidardekirin vi ber çavên hiya bişevdanayî da bi kirê rûdinişt. wî ket. Pîne di çend deran da qul Şevavahiyeke bi dîwarên xilûxar û bûbûn. qeliştî bû. Ku te ji derva da lê Pêçekê di pey çûyîna Kirto û mêz dikir, tê bigota, ewê bi amene- Hommer va, Îbram hate ba Simo. Li ti çêkirine. Ji hundirê malê bîhna halê hev pirsînê û xwe bi hevdu dan bermayiyên şîv û xwarinên şevnistî naskirinê şûn da ew ketin nav sohbe- û xwiya meriva dihat. teke tîr, dûr û dirêj. Ji xwarin û vexwarinê bi şûn da –Te got, navê te Îbram e. Çima Kirto bi Homer va rabûn ser xwe, ku Kirto bi te ra dibê, Dediko? Simo ji herin derva. Di ber derketinê li ber Îbrêm pirs kir. dêrî Kirto got, “Simo, ez bi Homer –Qe qalê meke, xalê Kirto va herine derva, pêçekê li çayxanekê merivekî yarenîhez e. Ez tim jê ra qala rûnin, bi tawle bilîzîn. Tê dil heye, Dedekoyê (DDKO) dikim. DDKO tu jî ware!” Simo ji dereng teklifkiri- kurtkiriya navê rêxistina kurdan na Kirto viderxist ku ev teklifeke ne yê bi tirkî “Devrimcî Dogu Kultur ji dil e. Him jî westiya bû, ne dix- Ocaklari” ye. Ez jî demezranêr û wast derkeve derva. Lowma got, “na, çalakvanê wê me. Lowma wî nave hun herin ez nayêm, tu sax bî!” Kirto Dediko li min kir û bi vî navî bane bi lez da ser got: min dike. –De tu dizanî, tu î bi dilê xwe -Armanca DDKOê çi ye, hun çir yî. Ha, hendik ma ez ji bîr bikim, dikine? Simo jê pirs kir. cîranekî min î telebe heye, ez ê niha –Em dersan li ser tarix û edebiya- li ser deriya xwe xewerê bi wî dim, ta kurda pêşkêş dikin, mîting û me- ma were ba te, dişliqî wê bi hev we- şan li dar dixin, daxwaze heqê kur- re. Navê xwe Îbram e, lê min na- dan dikin. Didin zanin, ku kurd

24 bîrnebûn miletekî bindest e û welatê wî hati- dan sewa azadî û rizgariya kurd û ye bir û belavkirin. Ew î ji heq û hu- Kurdistanê bi taybetî jî ya di bin quqan vêpar hatiye hîştin. Ziman û serdariya Barzanîyan da kir. Şîret li kultura wî bendkirî ye. Ew î di nav Simo kirin û got: xizanî û nezaniyeke kûr da hatiye -Li Almanya, li welatên Awrupa hîştin…! rêxistinên telebeyê Kurdistanê he- Gotinên Îbrêm mîna brûskê li ne. Pêşnîyaz û temeya ku ez li birayê mejoyê Simo diketin û jê pirs û şik xwe bikim ev e: Ku tu çûyî wira, xwe dipekandin. Ew li armancê zanîn bigîhine wan. û hayadarbûna Ibrêm mat mabû. Ji bêdengmayineke kurt bi şûn Malumat û navlêkirinên ku wî qet da, Simo xwazt ku mijarê biguhere hay jê nebûn dibihîstin. Îbrêm bi ser û ji Îbrêm pirs kir, got: da rexne û lomeyên giran li Atatürk -Navberê te û Kirto çing e? dikirin. Wî ew bi neyariyên mezîn gu- -Rind e! Merivekî şên û şa ye! nehkar dikir. Ew mîna reberekî nas- Tozikê gumerê ye, ku dinyê xerav yonalist yê ku temelê biçûkxistin û tu- bibe jî ne xema xwe ye! Merivekî nekirina miletê kurd danayî diwesi- şorxwaş, yaranîhez û destfereh e. Ez î fand. Lê Simo Atatürk mîna rêberekî pê xenê me ku cîranê min e. Tenê bi jêhatî û qehraman yê ku serokati- duxinê xwe ew î xerew e. Halbukî li ya şerê serxwebûniya Tirkiyê kirî û gund jî bi du jina ye, dîsa jî tim çavî rê li ber jîyaneke modern û berî ber- li pêy jina ye. Tim diherê ba jinên ve rojavayê vekirî nas kiribû. Lewma ku dewara xwe bi canfiroşîyê dikin. bi rexne û lêdanên Îbrêm yên tûj Bi tehmînê min, ew î nivî mahaşê serê wî tevlihev bûbû. Ew ji nav vê xwe li vê rê xerc dikê. Kî dizane, he- tevliheviyê dernediket û jê nedihat, ku re ku hîro jî ew bi Homer va çûn ba tiştekî bibê yan jî bersivekê bi Îbrêm jînên canfiroş. de. Resimê Atatürk yê di serîyê wî da Simo di pêy sivikkenekî li ser şêlî û qerçimî bûbû. Gewriya wî zîwa rûyê wî, got: bûbû, xwêziya xwe dadiqultand. –Heyret, Homer jî bi rê da qa- Îbram kurmancê Anatoliya la duxinsistiya xwarziyê wî yê li bû, ji eşîra balekanîya bû. Telebê Almanyayê, Meço dikir. Mezina go- zanîngeha huquqê bû. Wî bi ar tiye, xarziyê li xala herin, herhal û alavekê ji Simo ra qala tarîx, e- Meço jî ji vê mêlê da li xalê xwe deb, serhildan û berxwedanên kur- çûye.

bîrnebûn 25 Kirto û Homer pir dereng, ji nîvê te nav xeyalan. Gotinên Îbrêm yên li şevê bi şûn da hatin. Wê şewê Simo ser tarix, liberxwedan û serhildanên nenivist. Devdevê siwê pêçekê çav kurdan û biserihatiyên qehremanên nerm kirin, ewqas. wan yên ku cewr û cefayên mezin Dora dine rojê, Homer bi Simo ditine û di vê rê da can fedakirine û va bi paytona cîranê Kirto çûn gerajê serî dayine hîn di guhê wî da bûn. tîranê. Bi rê da, Homer pirsî: Bi rê da, wî carcaran di ber –Dediko bû, çi bû, ji tera qa- xwe da navên rêxistinên kurdan yên la çi kir? ku Îbrêm qalkirî, pirtir jî„Azadî“ û –Dediko, qe qalê meke, waaa, „Xoybûn“ (xwebûn) dubare dikirin heyfa wî, bi çiqas tiştî dizanê lo, der- û li ser maneya wan difikrî. Tê bigo- yak e, derya! Qala tarixa kurdan, ta ew î dixwazê ku van navana ezber neheqî û neyartîya ku li wan ha- bike, di bîra xwe da ji ebediyê ra bi tiye kirin. Qala rêxistin û kovarên şûn bike. Her ku wî ev her du nav kurd yê ku çel-pence salî di ber dubare dikirin û guh dida ser dengê vê hatine avakirin kir. Navên wan xwe kelecanekê pê digirt û hêseke yên bi kurmancî heldidan, navên şabûnê li nav ruh û canê wî belav ku me qet nebihîztine, „Kurdistan“, dibû. Mîna ku bibêjî, wî şan û şîfreya „Rojî Kurd“, „Azadî“, „Xoybûn“ xwenasinê kevş kiriwe û dermanê (xwebûn)… Simo bi dengekî nizm nasnameya xwe ya kurd a birîndar bersiva Homer dida, nedixwest ku û veşartî ditîwe. Mîna ku bibêjî, ew xwediye paytonê gotinên wî bibihîze. bi du navlêkirinên manîdar û pîroz Homer xwazt ku Simo şîret bike, got: yên ku meriv xwe bide pey hesiyabû. –Teve îşûkarê weng mebe, belayê „Azadî“ û „Xoybûn“, bi wî mîna nav werin serî te! Nabînî telebe çir di- û dengê du ton yan jî meqamên kine, qirme hev tînine, hevûdu muzîkî yên ku meriv pê mest û haşt dikûjine! Ji avrûyê wan da, her derê dibe dihatin. Bi heldana navên her tijî esker bûye, tê bibêjî li Tirkîyê du rêxistinan yên ku armancê wan cengê heye. Aman ha, ji tiştî weng bûn jî nefestengiya wî fereh dibû. dûr daweste, tê jê zîyanê bibinî! Simo xwe ji bîr kiriwû, rind Simo guh dida ser wî, lê nedix- ketibû pey gilî û gotinên Îbrêm. Ew west ku bi wî ra têkeve nav mineqe- pê şa dibû ku wî Îbram nas kiriye. şeya li ser van mijaran. Dizanî ku ew Dilê wî dikete zanabûna û helwesta li hev neyên. Pêçekê bedêng ma, ke- wî ya cêmêrkî.

26 bîrnebûn „Simo, de rawe em hatin gerêj, rûbirû bû. Çavên simîtfiroş yên çe- çi ye tu ketiyî nav xewn û xeyalan, qer û xew li ser, nihêrinên kovan- va ne wexta wan e!“ Bi van gotinên bar, cênigên bel û gepên qewerbûyî, Homer Simo bi xwe hesiya. stûyê ku di navbera her du milên wî Tîran ji ber erizekê ma derengî. û di bin barê dewaxa simîta û qeramê Li ber gerajê tîranê Simo nêzikî dewara malbatê da, wendabûyî bala simîtfiroşekî bû, ku jê du simîta wî kişandin. Dilê wî pê simîtfiroş bistîne. Bîhna simîta ji ser wî heldi- şewitî. Sewa vê du simîtên din jî jê hat û bîza meriva diçûyê. Kurikekî standin. “Xwedê ji te razî be kekê, deh û dwanzdeh salî bû. Dewaxeke çûyîna xêrê be, rêya te vekirî be!” textînî û xelqekî ya ku simît bi şek- Simîtfiroş got û pê ra kenekî sivik û leke xelkekî li ser hatibûn helçinîn bi kovan li ser rûyê wî belav bû. dabû ser serîyê xwe. Sewa ku dewax Gavekê şûn da, tîran hat li gerêj nexûşe, wî paçekî lihevbadayî dabû êwirî. Simo û Homer lê sîwar bûn û ser serîyê xwe û dewax jî dabû ser. dev dan rêwîtiya bervê Almanyayê. Simo du simît jê standin. Wexta ku bedele wan daye, ew bi simîtfiroş va Almanya, 04.03.2013

AGAHDARYEKE GIRÎNG Em dixwazin di her hejmareke xwe de, ji cil û bergên kurdên Anatoliya Navîn wêneyekî kevn di Bîrnebûnê de biweşînin. Bi vî awayî em ê hem bi tevgirêdana kurdên Anatoliya Navîn bizanin, hem jî em ê hay jê hebin ku kincên wan ên berê bi çi awayî ne. Bi rîca û bi kêfxweşî em bi hemû kurdên Anatoliyê didin zanîn ku: wê- neyên kesên ji malbatê (jin–mêr), bi kinc û tevgirêdanên kurmanciyê li ba we hebin, ji kerema xwe ji me re kopiyekê bi rê bikin. Bi vê yekê em ê bi dewlenediya tevgirêdana xwe bizanin û em ê wan kesan careke din bi bîr bînin. Redaksiyon

bîrnebûn 27 ÇEND HENEK

Mem Xelîkan

Çİ DİXWAR ye. Kaya me xilas bû. Tiştekî em bi- pê Heso, li gund bi din tereke nema. Ez, dixwazim 5- temehkarîya xwe dihat 10 çal ka bidî me. Em, terekê xwe bi naskirin. Qet tiştekî xwe, berbiharêxin. Abi cîran û hevalan re parva nedikir. Pisxaltî, bila bi deyn be. Memo Yekî tiştek jê dixwast, mînak perçek yê, havînê bide te. ji canê vî dixwast li vî bi qar dihat. – Rast e, rast e Besê. Lê havînê, Rojekê zivistanê, cîranekî wî kaya wê germîyê de dema min sap ber- terekê xwe xilas dibe. Tiştekî bi pez hevdikir û ka digêhande hev, Memo û terekê xwe de nemaye. Ji xanima yê we çi eq dixwar? xwe Besê re dibê: – Besê; tu dizanî kaya me xilas Çİ DİXWAZE bû. Tereke birçi ye. Ez herim mala Rojekê dîsa, havînê gundîyan, cîran Hesoyê pisxaltî te, çi bixwazim na- û hevalan kar û barên xwe xilaskirine. de min. Pisxaltîyê te ye. Te, naşikê Xermanên xwe heynane. Zivistan ne. Bila, here 5–10 çal ka bixwaze, nêzik e. Cîranê Heso, Mihemed bi deyn be, ez ê havînê bidim wî. maye derengîyê. Hê xermanên wî – Bi ser gotina Memo de, Bes ra- di sêp de, li derva ne. Dihere mala dibe dihere mala pisxaltîyê xwe. Hesoyê cîran. Li derva, ber malê – Çaxa we bi xêr xwe dide ser kevirekî rûdine. Heso – Oo, bi xêr û silemet. Besê we- ji mal derdikeve, xêrhatinê li cîranê re rûne. xwe dike. Heso, li dil û xatirê Besê dipir- Heso: se dû ve: –Mihemed, xêr e, şer e, destê – Besê, te rêya xwe wendakir ji berbangê. Tiştekî neçê bû? kêngê ve ye tu xuya nakî. Bêje, ka – Na, şukir tiştekî weng tune ye. mirazê te çi ye. Heso, tu dizanî zivistan nêzik e. Lê –Pisxaltî, tu dizanî zivastana romê hê xerman û hesada min li derva ye.

28 bîrnebûn Îsal ez, tenakê mame derengîyê. Min – Xa xa xalo , me me merheba çi got, dûgana (Döven) te bi sê teja ye. dikî? li li li xalanên min çi heye ? ç i- Xêra xwe, wê bidî min dibe ku ez, çi çi tune ye ? karê xwe hê zû de xilas bikim. – Rindî. Welle xwarzi qet tiştekî Bi ser dexwaza Mihemed de nebaş tune. Heso, banga xanima xwe ya di – Ka ka karê te li wir çi çi çi ye ? hundirê malê de ye dike: li çi digerî? – Eşê, hela were wira. Hus dixwaze, yarenîyeke xwe bi Eş, derdikeve li ser sokanê ye. Şêxo bike, Dibê: Heso: – Wella xwarzê, çi bigerim. Çend – Mihemed, ji min te dixwaze. meh in min xanima xwe wenda kir. Dibêyî çi? Çû ser rehma xwedê. Ez, niha li mal bi tenê me. Min got, ez ê herim HEQÊ TE Adlîya Kuluyê. Heroj li wir jinên Hus, kalekî 80 salî ye. Bi xanima têne berdanê, hene. Henê weng rastî xwe ve, li gund dijîyan. Yê bên, yekî min hatin, ez ê ji xwe re bînim. kirî û xwarî ye. Lê pirr muqellît wû. – Na na na xalo, ew ji te re nabe. Rojekê, ji bo karekî xwe yî li adlîyê – Çima xwarzê? dihere qezê. Di hundirê Adliye – Tu tu tu here mal. Du, e e ere- de, xwe dide ser kursîyekê rûdine. be sirî (strî ) be be ber mala xwe ke. Ji gundekî cîran xortek, Şêxo vî – Ew, ji bo çi ye xwarzi? dibîne. Dayîka Şêxo ji gundê Husê – Bi bi şev, ke ke kerê werin ser. ye. Ji bo wê, Şêxo ji her meriyekî He heqê te ew e, ji gundê dayîka xwe re digot xalo – Tew te xal tê de hişt. û tat wû. Dema xalê Hus dibîne tê cem wî.

bîrnebûn 29 Helbest

çekê xwe li nav zinaran veşêre tu baş dizanî çiya dê te biparêze ma tu neyî bi lêz bi rîya te ya dirêj e piştê xwe bi zinaran de û bifikire ne xewnên xwe ne jî xeyalên xwe sivik bike bîrmeke ê te ne macera, serhildan e…

Seyfi Doğan

30 bîrnebûn SÊ ÇIRAYÊN GEŞ

Xizan Şîlan

hûn stêrkên şevistanên bêdeng çirûskên heyva şevên sayî şewqa çirayên odeya bêkesan qêrîna gewriya çûkên biharê meşaleya xewnên kesk û sor û zer sîtavkên neynika dilê xeydok xunava lêvên hingivî hûn hênikahiya bayê hestên xerîb kenê melûliya awirên xemgîn peşkên barana zeviyên stûxwar dermana movikên pişta xûzbûyî herika kaniya rojên perîşan agirpêta tendûra vemirî mêvanên koşka evîna koçber hûn lihêfa zivistanên cemidî doşeka êş û jana giyan pira hêviyên pêşerojê zelaliya gola bextewariyê tîrêjên keskesora demsalên şad xweşbêhna kulîlkên baxçeya bihuştê ronahiya hungirê êvarên serxweş hûn duayên birîna eşqa îlahî tizbiyên sebira hesretkêşan stûna nav malên wêranbûyî şîfaya kezeb û cîgera peritî qultek ava tasa destê sêwiyan

bîrnebûn 31 lezeta guşiyê tirî ya bax û bostanan karxezalên li nav daristanan hûn qustîlka tiliyên keç û xortên ciwan bazinga zendê bûkên bedew tahma şîrê devê zarokan lorîna têlên kemanê hunermendan destmala sergovenda dawet û dîlanan kilama civatên dengbêj û hozanan dengê bilûra şivanên deşt û zozanan hûn dermanê çarenûsa birîndaran pêşangeha wêneyên dîwaran morî û mircanên keziya dilberan pelên dara miradê evîndaran pariyek nanê sifreya hêjaran şanika rûyê helbestvanan xemla kefenê goristanan hûn henasa xeyalên mişextbûyî berfîna qûntarên çiyayê îsyankar dengvedana şikeftên bêdeng keservedana şervanên leheng destanên asoya asîmana şîn nasnameya axa şaristaniyê rengê mizgîniya ala azadiyê Sakînayê Fîdanê Leylayê û hûn sê bersivên xaçepirsa valahiya gerdûna nava min in

2013-01-17 Stockholm

32 bîrnebûn "Ez qurban, bi kurmancî deng kirin çima sûc û guneh dibe!"

Seyfi Doğan

in, kerma xwe kire Mexlîmî xwe dikelînê. bin çengî xwe û da ser Mexlîm dîsa dest pê kir ; rîyamektebê. Wexta ku Min, hezar caran got û ez dê he- zîlêM mektebe lêket, em telebe li ber ta ku mûyên ser zîmanî min diqe- xanîyê mektebê, li gor sinifên xwe din, bibêjim. rêz dibûn. Me bi tirkî, Hûn fedî nekine! Ar û namûsa "Türküm, doğruyum, çalışkanım, we tune! Dîn û îmana we tune! yasam, küçüklerimi korumak, Ji xwedê bitirsin. Hûn, bi zimanî büyüklerimi saymak, ku kanistanka zimanên dûnê ye yurdumu, milletimi özümden deng nekine, terine bi zimanekî ku çok sevmektir. " got. hewanê xwe neh û deh peyv in, deng Ew gotina, me herroj berî ku em dikine. di sinifê kevin, bi dengekî bilind di- Heşê min ê negehine! Ez î we got. Mekteb odeyeka bi tenê bû û fêhm nekime! Ez î dîn im an hun ji sinifa yekê heta pênca, di wê odê ên dîn in? Hemî dûnê dixwazê ku de bûn. bi tirkî biaxife û hûn jî zimanî ku Wek herroj, wexta ku mexlîm ke- hatîyê ber lingên we nexwazine hîn ta hundir em ji ber rabûn. Mêxlim ji bibin. bêrîya xwe xetek derxist û dûr û dirêj Ji bo wî zimanî, bi hezaran belkî lê meskir. bi mîlyonan însan şêhîd bûne, lê Mêxlîm navên ku li kaxizê hatibûn hûn ê qiymetê wî zimanî nizanine. nivisandin re got; li ber textîreş rêz bi- Mexlimêkî min î li lîsê habû, dibin. Telebe rêz bûn. Navê min jî di got; tîrkî bingeha hemî zimanên nav wan navanan da hebû. dûnê yê. Erê, wisa digot û rast e. Mexlîm, demekê li navbarê rêzên Hûn jî yê hîng ketina pê zimanekî sinifê giran û giran bêdeng gerîya. vala, xizan û belangaz. Zimaneki Me zarokan, bi wê hereketê re digot; ku ji pêyvên, farsî, erebî û tirkî

bîrnebûn 33 hatîye cêbûnê, deng dikine û qiy- Ez bi lez bûm. Dixwazime ku zû met didinê. di mal bigehim û malbata xwe, ji Ezî carak din jî dibême. Wî gunehan û sûcan azad bikim. Dîya zimanî kart û kurtê bîr bikin! min li ber malê teşî dirêst. Wexta Bi wî zimanî deng kirin heram e, ku dîya min ez perîşan dîtim; şaş bû suc e û guneh e! û ez hembêz kirim. Hornîyêk bi ser Wexta ku mêxlîm ew şoranan min ket, ne bê ne qalê bike. Dîya gotin, ez mat bûm, dawestîyam. min ez aşt dikirim lê ci feda!.. Girîyê Guhên min kirin gija gij. Sinif li ser min danewestîya. Ez bi hemdî xwe min gehişta hevdu. Derdorên min girîyam bi şunda; tarî bûn. Min bi tirkî bi dîya xwe re got; Sûc û guneh! mêxlîm îro got; bi kurmancî deng- Min fêhm nekir. kirin him sûc e û him jî guneh e! Xeyalên min bûn ax û xuli. Tu bi xwedê dikî! Ji îro bi şunda bi kurmanci deng meke. Ez nexwazi- Dê û bavê min wek dê û bavên me ku tu di nav agir da bişewitî. Ne hemî dunê ku ji zarokan xwe hez- tu tenê, ma tukes di nav agir da ne- dikin ji min hezdikirin. Kal û pîrên şewite. malbatê jî ji min gelek hezdikrin. Dîya min tiştek fêhm nekir. Baş e. Wanan cima qalnekirin ku Min jî nexwast bi kurmancî deng zimanê me sûc û gune he. Ew ê, ça- kim. Min dît ku cercicîyê ji gundê wa bixwazin ku zarok û nebîyên wa- Yaraşliyê derbas dibe. Nasê malbata nan di agirî cehenemê de bişewtin? me bû. Navî wî Motin (Muhittin) Wexta ku mekteb qedîya, ez bi bû. Motin kurmancî hîn bibû. Min lez meşîm mal. Min li ser derîyê xwe ji apê Motin re gotinên mêxlîm bi dît û bihîst ku xwangê min ê çar tirki gotin û wî gotinên min ji dîya salî, yê bi kurmancî deng dikê. Min min re vergerandin kurmancîyê. ji vêska da davê wê girt û di guh da Dîya min kenî û ez dîsa hembez bistikand; kurmancî dengkirin gu- kirim û got; ez qurban, bi kurmancî neh e! Xwenga min tiştek fêhm ne- deng kirin çima sûc û guneh dibe! kir û bi hevalên xwe re, bi kurmanci deng kirina xwe dewam kir.

34 bîrnebûn NASNAME Omer Faruk Hatîpoglu Wergera ji tirkî: Nuh Ateş

nasname kilameke gelerî ya dîrokê ye îhnxweşiyeke xas bi ser her xelkekî da hatiye rişandin dirêjawaza min bîhna şewitiyê distrê

nav nasnameya meriva ye, pê nake mîraseke edilane parvekirî, pê nake pênekirî ji kûrahiya wek hev bûyîyê da

xeyal bike, dinya ji sêrî hetanî bini gîya eger dar gîştik cisnek bûyana -li sêriniyê bilem sîya wan ne mîna hev e- spîndarê bîne ber çavan li her derê deryayê reş hejmara guliyan berember, belg berember tenê qirikên lê danîşin

çend bav û kalên meriva hene, li ser rêya tekemulê mayî gava ku ji bav û kalên me yek di gola turkanê da veditisî a rind e ku bav û kalên din xay kirin ji nav mijê a rind e ku newîyên wan pir bûn viqasî gulî û belgên darekê, çend daran

her tişt biserîhatiya ziravbûnê ji qalindiyekê dar ji axê zirav bû gulî ji laş da kulîlk ji gulî narîntir fêkî ji kulîlkê melûltir

ji vê ye ku ziravî hunera qalindî ye lowma rewayî ´pesnê ye´ ziravî

ku dinyayê bi bîr tînim, teferuat in vana gîştik gotin dide der:´rastî di teferuatê da veşartiye´

bîrnebûn 35 teferuatê cihê bike, spî dibe tênê rastiyê ne tîn dimê, ne sarî, ne sir ku ez veqetim, dibe li xwe mahrkirina xizaniyê nêrgiz jî kulîlk e, lê nêrgiz ne devî ye nêrgiz jî kulîlk e, lê navê min ne nêrgiz e bidin hun navê min î pêşî, navê min î dawiyê bi çavê dikene gulîyê xar, kulîlka bi xem, fêkiya min a negihêştî ez bidim laşê merivatiyê

anatoliya di nava sê derya da giregornê zimanên qetiyayî di bini da, kultura me ya kwîrkirî xwazika kilama wan xelkên kevnar ên deyndêr me bitingîne, bîna argunê ji hingura êvarê bihata bîn ji neye dibe, aşureya ku dixwî a kê ye ji´deriyê asê´ ra dîwêr helçine beremberî ewran a lêxe here erîvanê “bûka kej” paşeportê pirs nake bacgeh

li ba te ku naye xwendin ´newala çorî´ li ser xeta med qelem nivisiye harran îyonya bûbû helm helkişiya ezmanan te pirs kiribû ku nîşana bi xaçê li ser penêrê muslimana bo çi ye

ku xeyal bihata hududê min têlên wê ji hev vekişanda ma here derbas bibûya başûrî ji çiyayên ji xweliyê hudud ji darê komirê, ezmên dikenîne ku tê sînorkirin xeyala min, fikira min hun jî dinyayê bir bikin mîna pasteya ji kêvir bixwin û ezmên ji hêla kesk da bikûjin

mîna çûcikên bilind difirin ziman bifirikîn bi kûravên bê xew ên bin herdê sibeya sêrin biheriqe rûyê herdê hududan rakin bayên bêwelat

36 bîrnebûn pîyê çemekî ye nasname, ´pî dişkê´ lê venaqete bibîne êdin, eynê av in, av ji avê naye vedan ku em du pîyên ji laşekî veqetî bin jî hema ji gulîyekî wê da, belg û kulilk gihêştinî hev çiqas rind e bûne rindiyekê, ji nûva bûnî xelk zarokên kevntir yên vê erdnîgariyê ne em me firfirok di ser ala leşkeriyê ra girt zarok bûn sewa hembêza destbiratiyê pê ala leşkerî girt anatoliya di zimanê me yê hevpar da ´biratî ye´ guhertina navê wê ne bi destê me ye xelk gîştik ê di hembêza wê helên, ji me ra jî şûna bimê hîn ku em li ser in tê nahere ku bibe xerîbî ku em rûyê wê biçizînin a zikê xwe biêşîne yek bê rêşkirin hezar rengî wê benz biavê dîlbereke ku qe pîr nawê, porê wê bê kurkirin diêşê ji pira ku hun sedsalî ber vê tê ra derbas bûbûn çi rind e hatin pêş we rêyên ji roniyê birako bi destê min bigre ji koknavê xwe rawirim ji gund derbasî bajêr bibim, ji welat derbasî dinyayê her tiştî biêxim, şaşik, çarix ku çi heye ji ceneta taziyan a bê key bê qeşmer careke din bêketin biderkevim herim pelinga herî dawiyê: gerdûnê êvînan sîlehê biavê û kom bike êvîndarên dinyakê ji dilê min bilore kesk sur zer çar rengan jî tu biherikîne ma rêz bibin li kêleka hev di pey tofanan keskesurê ezmên bikin ala ji dinya me ya arimî ra

bîrnebûn 37 êvîna biêxe nasnameya min ji deftera navan, ku biêxe ewê ku navê te di qula guleyê ra biêxe bibê, niha kî yî tu

kê kî

em ji hezkirinê tirsîn, ku bûyîna me çing e weng keskesurê ezmên me dêxiste yek rengî ji gulê ra, sorgul, gulê zer ra me got bê rengû ´veqetî´

ma me ji zikê vê axê kokê xwe rakira yên ku dayika me li zimanê me rişandî birûçikanda xereweyên haranê bi deryayê spî da berdana sewa ku şop nemê lê em ê nemrud çing kaş bikin şevereşiyê ji ber helatina rojê

şopên nig bên pankirin, şopa bêçiyê didên bişkêne hîn li ewra diçerixe, dengê dilên dawestî zimanê me panpûç kirin bi gurz di hewana tûncî da ma me serçavê xwe ji bîr bikira

bîne bîra xwe li melezgirdê xwîna min li xwîna te qelivî bîne bîra xwe te cesedê min di barîkadê da sîper digirt armanc birayekî li dûrê ; anzak bû niha armanc nêzik e, biratî ye niha armanc bîne bîra xwe dema te kon vedigirt xereweya li zozanê mala min a ji kerpîçê bû

em sîya kembera keskesurê ezmên li vê axê em kokboyaxa rengê « kembera herdê »

38 bîrnebûn em şopa biratiya rasteqîn a Anatoliyayê ne em zarokên ademê bê nikeh bira ne bîhntengî nebe me va şora nedigot bira ne em zarokên vê axê, avê ma ejdadê me avzêl e, çexmûr e meriv meriv be biratî ne hewce ye meriv meriv be dînek mezhebek meriv meriv be ne hukumet ne dewlet ne hewce ye wekî avê bidî avê tênekî nû bikişînî serçavê merivekî

û betalî li hundurê me nehat mîna xwezayê bi destê xwe me tijî kir lê em du aliyê merivekî em ê çing dil bikin du alî di bin çengê kîjanî da xwînrewan ji laşekî din î bêsîng ra bê kişandin binihêre çiqas rind e em „sêgavî“ digrin hezar sal e, ez edîrne tu hekarî hesen, bi cilo va di destê hev da, goksu dicleyê diwesîne spîderyayê bi silîvkê va ajiniyê kaşê ercîyesê lûtkeyê agiriyê ne em di nava torosan da bolu canîk koroglu li ruha wêranşahrê kendavê gokovayê ne ji menderesê ta egê firat-dîclê diheriqin li edîrne ewrek kel bide herd diqelişe li hekarî ne nig-goşt, didan-pidû ne em (ji kitawa Omer Faruk Hatipoglu, em mîna xwîn-demar, hestî-mêjî ne «Ateşi utandıran Yangın

bîrnebûn 39 DESTANÊ ŞÊXBİZİN Xamgeli Bane

Dancay martînîye kî rîyê? hespe kî kirdê ve kexêl? tekere seri sifta kî tolê kird? le seri kwêyel kî ariy xist vê? Je kerpîç û kuçike kî xaniy girt? enî genime û çuyê kî kirdê ve xake? le girdi ariye kî sînsîn xwezt ?

Je bazeyan û teqteq çîne kirmanşah rwîye şaneman qazî husêyîn ve huştir û hespo keftîn ve kwê le çermîk,palû û sîverek qelîyayn le her cengî îme hevîn îme ne je yavuzîn ne jî je şah îsmaîl îme kurdîn je kurdistanîn

mêrdxas û cengkere şêxbizin bale dîrîj û qelewe mêrdgelîyan çêwgelîyan kewû,pirçîyan swêr pîlîyan dirîj,destîyan pên,payelîyan gewre jingelîyan je mêrdgel cenkertir e karker û jêhatiy in de çêwi azewgel arîyî ve şên ra xak û zemî le bendi cenge xûfi tirseke verdi dili dijmine diran bî hêş vî nami şêxbizine vilavi her şûnî ke keseke mêrdxasî şêxbizine nezanî îjne vî le veri dijmin nêriran, serîyan tim bilind mirdine da ve veri çêwe rin

40 bîrnebûn tirs nêzanin ve xakeli xwîyan vestîyavin ve bij û bexeri xwîyan çewsîkîyayin

şêxbizingel pîliki kurdîya lekîn,ve loranî qise dikerin le salê hezar û heftsede xakeli xwîyan îştin keftin ve rwî le ban xakeli kurdîstan heyî vîla,heyî lola heyî jî le şûni xwê ma vilavi rwî dunya vîn heyîke le kirmanşah heyîke le riha sîverek heyîke le amed çermîk heyîke le erzirum palu lay firîyê vervi heymene hat ke çîne kû xake riç da vîyan ke çîne kû ûre vî yê ewane le heymene oyirtin û ûre jî kirdine welatê duvane ke çiqes kirdin ke balîyan vişkinin ke nefirin jî ne balgeli xwîyan ve şikandin dan ne jî keftinde mayeti kesî kî zeqi şêxbizingel ditanî ? kî heta îgave vîristiye ke şêxbizingel de bini zefti xwê kerî ? le seri xwîyan riçê xwîyan kulîn serzenî le heymene rave le paytextê tirkîye şûnay şêxbizine cîyîye ke çiqes vikerin ke xiraw şanîyandin jî şêxbizine rizanîke ra ça . ra ke debini mayetîyan nekeftîn ra ke le seri xwîyanin

bîrnebûn 41 ra ke ve balgeli xwîyan difiri nin şêxbizine xwê dinasî ke kîyin û çûnin

şêxbizine mêvandare,mêrdxase,cenkere piştê nîyaye zemî ke vê ne çizandê,nê cizinî vêt ke ve xweşî nêzîkê ne kefte ve reşî vervit nîyay ke jêt hez kird heva heta heta birakêy weki zinare xweşî yê û dilê ve qeri kwîye bilinde gewretî hamiritîyê ve qeri asine şirîyave nêzikatîyê

şêxbizine zarûye navçeyînê kurdîstane xwerê palê cudîye kwêyeli zagros malê zerastîyîye amed birangê gewray e qamîşlo û kobanî xweyşîkê nazdarîyî ye kirmanşah û ûrmîye amûzîye erbîl û hewler dalik û boyîkîye firat û dîcle xwinê reyelîye

îme kîn dizanê? xwerê bani sîyabend û xweceyîn îme ariyê dili mem û zîn nîn îme mîngangeli ehmedê xanê yîn îme delalîyê mele mistefa barzanî yîn îme çermiyê pirçi apê musa yîn îme mahabat în îme kîn dizanê çenguşê desti kawayîn îme lay çepê mahsun korkmaz în îme şêxbizinîn, kurd în, kurdîstan în

42 bîrnebûn ORTA ANADOLU KÜRTLERİNİN TARİHTEKİ İZLERİ (M. S. 11-15.yy.)

Dr. Mikaîlî

zun kış gecelerinde insan rafından yazılmış. Hükümranlığını bolca kitap okuma ve ü- tanıdığı ve çekindiği İran Şahı ve zerinde düşünme şansını Osmanlı Sultanlarıyla arasını boz- yakalıyor.U Bir fuarda Nûbihar yayın- mama politikasının kitaba yansıma- larının standından satın aldığım bazı larını görüyoruz. O tarihte yazılmış kitaplardan edindiğim bilgileri yine nerdeyse her eser çoğu zaman bir çeşitli yabancı kaynaklar ve internet- hükümdara sunulmak üzere yazılmış ten edindiğim bilgilerle karşılaştırma ve de mutlaka methiyelerle, övgüler- şansına sahip oldum. le dolu. Bu nedenle de yansız olma- Özellikle Muhammed Emin larını bekleyemiyoruz. Zeki Beg‘in „Kürtler-Kürdistan Hemen hemen her Kürt aşiret ve Tarihi“, Şerefxan‘ın „Şerefnamesi“, kavminin de kurucusunu o zamanlar Veysel Akdeniz‘in „Akkoyunlu-Kürt aktuel olan, bugünkü tabiriyle mak- İlişkileri“ ve şimdi BDP Milletvekili bul ve moda olan şekilde mutlaka ya olan Altan Tan‘ın „Turabidin‘den Hz. Muhammed (S.A.V.) soyuna ya Berriye‘ye„ kitaplarında halen Orta da hükümdar kavimlerine bağlıyor . Anadolu‘da isimleri yaşayan pekçok Oysaki bildiğimiz birşey var. aşiretin 500-600 yıl evvelki eski iz- Yabancı kavimler İsa‘dan öncede lerine rastladım. Evliya Çelebi‘nin sonrada Kürtlerin olduğu bölgelere Seyahatnamesinde bazı izler aradım gelmişler, hükmetmişler ama çoğu ve küçük de olsa buldum. Bu kitap- ya kaybolup gitmiş ya da Kürtlerle larda verilen bilgilerin o çağın koşul- karışmış ki bu bütün kavimler için larına göre değerlendirilmesi ve de böyledir. kritik bir bakış açısıyla okunması ge- Pekçok Kürt kavmide kendi top- rektiğini özellikle belirtmem lazım. raklarını bırakıp uzak diyarlara gidin- Mesela; Şerefname o dönem ce hakim kültür ve kavme karışmış ve Bitlis hükümdarı olan Şerefxan ta- aslını kaybetmiştir. Hindistan‘daki

bîrnebûn 43 Brahoyiler, Batı Anadolu’daki Ger lanmış. Bazan kaynaklarının yanılgı miyanoğulları, Tahran civarında- ve yanlışlarının onun kitabına dahi ki Pazukiler, Lübnan‘daki Dürziler, yansıdığını gözlemliyoruz. Ama o- Kuzey Afrika‘daki Divin ve Livin nun bu kitabı 1937‘de kaleme aldı- Aşiretleri bunun en iyi örnekleridir- ğını unutmamamız gerekiyor. Onun ler. kitabından da özellikle bizim bölgeyi Suriye‘nin Halep, Şam, Hama ve ilgilendiren kısımlarını alacağız. Hums gibi şehirlerinin yerli halkının Kürtlerle, Türkmen ve Türki- çoğunluğunun Sultan Selahaddini Moğol kavimlerin bildiğimiz ilk Yusuf bin Eyyub döneminde bura- karşılaşması M.S. 1029 yılında lara yerleşip araplaşmış Kürtler ol- Moğollardan kaçan bir grup Oğuz duğu yaygın bilinen bir şeydir. Erbil Boyunun Rey şehrine gelmesiy- (Hewlêr)‘deki Mısır Konsolosunun, le başlıyor. Daha sonra 11. yüzyıl- Mısır’da Kürt asıllı araplaşmış 5 mil- da Selçuklu Sultanı Sancar (Sencer) yon kişi var demesini de, çok ma- Hemedan‘ın başkent olduğu bir böl- nidar buluyorum. Bunu, Mısır ve geye Kürdistan Hükümeti adını veri- Kürdistan hükümeti arasındaki ba- yor. Bu Kürdistan adının geçtiği ilk zı ekonomik menfaatler için söyle- tarihtir. miş olsa bile! Daha sonra Horasan, Türkme- Yine büyük Kürt tarihçisi M. nistan ve Afganistan bölgelerinden Emin Zeki Beg‘in kitabını oku- arka arkaya Turani-Türki kavimlerin yup değerlendirirken de, onun fetih ve talan göçleri başlıyor ve Osmanlı’da subay eğitimi gördü- yaklaşık bin yıl süren zaman diliminde ğünü, imparatorluğun yıkılışın- bölge, özellikle de Kürtlerin yaşadığı dan sonra Irak‘da kurulan hükü- topraklarda büyük bir alt üst oluş mette bakanlık yaptığını, Güney yaşanıyor. Pekçok kavim ve aşiret Kürdistan’ın Süleymaniye şehrinde defalarca yer değiştiriyor. Mesela; yaşamış olduğunu gözönüne alma- İran‘ın batısından Brahoyi (Biraxoyi) mız gerekir. O da bu çok değerli Kürtleri bugünkü Belucistan‘ın bilgilerle dolu olan kitabını bu ko- Sistan bölgesine göçediyor ve orada num ve koşullarda yazmış. Pekçok Hintli ve Belucilerle karışarak dil bilmesine dayanarak Osmanlı, hükümetler kuruyorlar. Türk, Fars, Arap ve Avrupalı yazar 14. yüzyılda Moğol Ilhanlılar ve gezginlerin kaynaklarından yarar- Devletinin yıkılması ile birbirine

44 bîrnebûn Mark Sykes bi Îbrahîm Paşayî Mîllî va can düşmanı iki Türkmen aşire- 8-Erdelan Mirliği ti, Akkoyunlular ve Karakoyunlular 9-Bitlis Beyliği Kürt yurduna geliyorlar ve Kürt Bu beyliklere ilaveten savaşçı ba- Hükümdarlarla aralarında 1469 yı- zı büyük aşiretlerde o çağda önem- lında Uzun Hasan‘ın ölümüne kadar li bir rol oynamışlar. Bunlardan sürecek 100 yıllık bir süreçte savaş- Rewadiler, Rojkiler, Mahmudkiler, lar ve mücadeleler başlıyor (Bunlara Reşîyanlar, Omerkiler, Etmankiler, Baraniler de deniyor. Kürtçe Beran Hezbaniler, Çakirlular’ı belirtebili- koç, Baran ise yağmur anlamına ge- riz. Ve de daha pekçok irili ufaklı lir, Rusçada da koyuna Baran de- Kürt Beyliği mevcuttur. niyor). O dönemde Kürdistan‘daki O çağlarda Kürdistan nüfusu bü- belli başlı Hükümetler şunlar; yük bir Türkmen nüfusla karışıyor 1-Çemişgezek Kürt Hükümeti ve bu dönem 100 yıl sürüyor. Uzun 2-Hasankeyf Melikliği Hasan‘ın başkentini Diyarbakır‘dan 3-Botan Emirliği alıp Horasan‘a götürmesiyle ve 4-Mirdesi Hükümeti Tebriz‘i kendisine başkent yapma- 5-Zirkan Hükümeti sıyla bu çağ sona eriyor (Kaynak: 6-Hakkari Hükümeti M. Halil Yinanç, Islam Ansiklopedisi 7-Behdinan Mirliği Akkoyunlular Maddesi, sayfa 260).

bîrnebûn 45 Çünkü; o aynı zamanda kendi- Karakoyunluları gerçek manada yo- ne bağlı tüm Türkmen ve de ba- ketmeleri ile son buluyor. Sayfa zı Kürt aşiretleri’de (Çakırlu) des- 58‘de Uzun Hasan ile Cihangir tek olsunlar diye yanına alıp gö- Mirza arasındaki iktidar mücadele- türüyor. Yine Karakoyunluların sinde Kürtler iki taraftan birini seçmek Akkoyunlulara yenilgisi ile onlara zorunda bırakılırlar. Uzun Hasan bağlı Türkmenler‘de Horasan‘a gö- 1455‘te Cihangir Mirza‘ya tabi o- çederler. Bu da Kürdistan‘da nüfu- lan Akkeçili ve Karakeçili Kürtlerle, sun tekrar Kürtler lehine değişmesi- Günlü Cemaatini onlarla göçettirdi ne ve Kürdistan’ın, özellikle de kır- (Kaynak: Ebu Bekr-i Tihrani, Kitab-i sal kesimlerde tekrar Kürtleşmesine Diyarbekiriye, Sayfa 136). yol açıyor, şehir merkezlerinde daha Burada dikkatinizi özellik- çok esnaf ve tüccar Hıristiyanların le şuna çekmek istiyorum; Hani yerleştiği yerler oluyor. Mesela; Karakeçilileri sırf onlara bu i- Diyarbakır şehir merkezinde 19. yy. sim verildi diye Türkmen olduğu- başlarında Hıristiyanlar çoğunluğu nu iddia edenler var ya, onlara gö- oluşturuyor. re Karakeçililer Osmanlı Sultanı 15.yy. ortalarına kadar Hasankeyf I. Selim zamanında Batı ve Orta ve çevresinde hala Kürt İslam Anadolu‘dan getirilip Karacadağ Sultanı Eyyubilerden Selahaddin yöresine yerleştirilmiş ve burada bin Yusuf‘un soyundan gelenler hü- Kürtleşmişler. Oysa görüyoruz ki; küm sürmektedirler. Yazar Veysel Sultan I. Selim‘den evvelki kaynak- Akdeniz kitabında pekçok arap ta- larda 1455 yılında Uzun Hasan i- rihçisine dayanarak verdiği değerli le kardeşi Cihangir Mirza arasında- bilgilerde bu dönemi anlatırken gü- ki iktidar mücadelesinde Cihangir nümüzde İç Anadolu‘da da yerleşik Mirza ile ittifak halindeki Akkeçili ve olan bazı aşiretlerin adını zikrediyor. Karakeçili Kürtlerden bahsediliyor. Bu topluluklar tarihte arkala- Yine M. E. Zeki Beg kitabı- rından pekçok iz de bırakıyorlar. nın 363. sayfasında Turabidin ile Yer, kişi isimleri gibi. Akkoyunlular Diyarbakır Karakeçi yöresinden ge- Sünni İslamı benimsemişken, Kara lip yerleşen pekçok Kürt boyundan koyunlular Şii İslamı temsil ediyorlar bahsediyor. Yani orada daha o za- ve kendi aralarında çok kanlı bir çe- manlar Karakeçi diye bir bölge mev- kişme var. Bu kavga Akkoyunluların cut. İddiaya göre I. Selim’in (Yavuz

46 bîrnebûn Türk-Yunan savaşında Haymanalı köylüler

Sultan Selim) bu bölgedeki Zirkî lirtilen Karakeçililer bir tek keli- ve Tirikan (Têriki) Kürtlerini Batı me Türkçe bilmemesine rağmen Anadolu’ya, oradan da Türkmenleri Kürtleşiyorlar? Karacadağ yöresine yerleştirdiğini I. Selim‘in padişahlık dönemi- yazıyor ve de bunların Kürtlerle ka- nin 1512-1520‘li yıllar olduğunu rışarak Kürtleştiğini iddia ediyor. biliyoruz. İç Anadolu‘ya göçle ge- Burada çelişen birkaç husus var; len Têriki ve Zirkîler ise 1790‘lı yıl- -Aradan geçen tam 500 yıla rağ- larda diğer Kürtlerle beraber bura- men, İç Anadolu‘daki Zirkiler (sade- ya göç ediyorlar. Yani bu anlatılan ce 1-2 köy) hala Türkleşmemişlerdir. karşılıklı göçettirme, tarihi belge- -İç Anadolu’da Têrikiler 5-6 köyde- lere ve gerçeğe uymuyor. Yeri gel- ler ve de hatta Eskişehir-Sivrisihisar’da mişken tarihte bilinen Selim isim- tamamen Türk köylerine dağıtıldık- li üç Osmanlı Sultanının taht tarih- ları halde Türkleşmemişler. Nasıl o- lerini burada belirtmemeyi yarar- luyorda 1770 aileden oluştuğu be- lı görüyorum. Çünkü; İç anadolu

bîrnebûn 47 Kürtleri’nin geliş tarihlerinden bah- Mirdesîler (Têrikiler) (1397-1467) sedilirken çoğu zaman isim benzer- 1030 yıllarından bu yana bölge- liği sebebiyle tarihlerde de yanılma- de bilinen hükümdarlıkları varlar oluyor veya olmuş. dır. Şerefnameyi Türkçeye Mirdêsi I. Selim: (Yavuz Sultan Selim) Mirleri çevirttirmişlerdir. Mirleri 1512-1520, Buldukani’lerdir (Boldikan). II. Selim: (Sarı Selim) 1566-1574, Şerefnameye göre bu ailenin ne- Kanuni ile Hürrem Sultan’ın oğ- sebi Abbasilere dayanır, emirliği lu III.Selim:1789-1807. kuran ise Hakkari‘den Egil (Gêl) Bugün İç Anadolu’daki Kürtlerin Kalesine gelen ve kendisine Pir bölgeye iskanı bu padişah dönemin- Mansur denilen bir Şeyhtir. Ondan de başlıyor ve Sultan II. Mahmud i- sonra oğlu Pir Musa, ondan son- le Abdulmecid döneminde tamam- rada oğlu Bedir yerine geçti. Bu e- lanıyor. mirliğin kuruluşunda Mirdasi aşi- Bizim tahminimiz tarih- reti, kurucu emiri desteklediği için çi Ebu Bekri Tihrani‘ın ‘Kitabı bu emirlik Mirdasi Emirliği adını Diyarbekiriyye’sindeki gibidir. almış. Selçuklular Egil‘i işgal edin- Buradaki Kürt boyları Karakeçi ce Pir Bedir Meyyafarkin’e (Silvan) yöresinin adıyla anılmaktadırlar. iltica etmek zorunda kalıyor. Sultan Batıdaki Karakeçililer arasında ya- Alpaslan buraya saldırdığında sa- pılacak ciddi etimolojik ve de ant- vaş meydanında öldürülüyor. Bir ropolojik bir araştırma bunların da süre sonra Pir Bedir‘in oğlu Boldik en azından bir kısmının, belki de (Bulduk) Palo Çermik kollarınında bu yörenin adıyla anılan geçmişle- ayrıldığı Egil Ailesinin temelini yeri Kürt ama bugün Türkleşmiş ve- niden atar ve Şah İsmail döneminde ya karışık topluluklar olduğu gö- Osmanlılara katılıncaya kadar emir- rülebilecektir. Mesela, Ankara lik veraset yoluyla devam eder. Bala‘da Kürt köylerinin komşu- Şerefnamenin 382. sayfasın- su olan Karakeçili Kasabası mev- da Egil-Buldukani (Mirdêsi) Emiri cuttur. 230 yıldır Kürtlerle yanya- Kasım’ın Akkoyunlu komutan ve nadırlar. Ne oradaki azınlık olan çocuklarına öğretmenlik yapmış ol- Kürtler Türkleşmiştir (Tüm asimi- duğunu, bu nedenle Lala Kasım lasyon uygulamalarına rağmen) ne diye anılıp, tanındığını yazar. 20 de Karakeçilililer Kürtleşmişlerdir! yy.’ın Kürt büyüklerinden Osman

48 bîrnebûn Sabrî de Mirdêsî’lerin ileri gelen ai- Önemli olan başkalarının bize ne lelerindendir. dediği değil, bizim kendimize ne de- Veysel Akdeniz sayfa 59’da şun- diğimiz ve ne ad verdiğimizdir. lardan bahseder; Diyarbakır’ın ku- M. E. Z. Beg kitabının 357. say- zeyindeki Tercil, Atag=Entax (Lice), fasında Diyarbekir‘ın kuzeyinde yer- Nusad, Ayndar ve Ziraki (Zirkî) leşik, güzel şal örmekle meşhur, 650 Kürtleri ise 1456 yılına kadar aileden oluşan ve aralarında ken- Akkoyunlulara karşı koyarlar. Uzun dilerini tamamen Kürt sayan bazı Hasan onların direnme gücünü kı- Ermenilerinde yaşadığı Tırikan top- ramayınca Tercil (Mirdêsi) Emiri luluğundan bahsederken, bunların Ömer Bin Buldukani‘nın kızıyla ev- kendilerine Ermeni denilmesini asla lenir. Ondan Zeynel diye bir oğlu kabul etmediklerini ve Kürt olduk- olur ve bu oğlu Otlukbeli savaşında larını söylediklerini yazar. Osmanlılarla yapılan savaşta ölür ve Sayfa 361-362‘de Resulayndaki Hasankeyf‘deki Zeynel Bey kümbe- (Serekaniyê ya da Ceylanpınar) tinde gömülüdür. Têrikilerin (yine Tirkan tanımını Têrikîlere bölgemizde Mirdêsiler kullanmış) Nasirilerin, Bizki-Bezki, de deniyor. Eski nesil bizde ha- Mirdêsi ve Canbeglerin de Milli la Têrikilerin yerleşik olduğu böl- Aşiret Konfederasyonun bir kolu ol- gelere „Aliya Mirdêsîya“ der- duğu belirtilmiştir. ler. Mirdêsilerin 1455‘lere kadar Kürdistan’da hükmü geçen güçlü bir Zirkî, Zeraki, Zirkan hükümdarlık olduğunu görüyoruz. Veysel Akdeniz‘in kitabının 30 M. E. Zeki Beg kitabında Mark ve 31. sayfalarda Akkoyunluların Sykes‘dan yaptığı alıntıda İç ana- Kürdistan siyasetlerinden rahatsız dolu‘daki Kürtlerden bahsederken olan Tercil, Silvan, Cizre Emirleri, Tirikanlardan bahseder. Bundan Süleymani (Siliwi) ve Zirki (Zeraki) Têrikileri kastettiği bellidir. Mark Kürt aşiretlerinin Karakoyunlu Kara Sykes muhtemelen Türkçe bilen ter- Yusuf ile ittifak yaptıklarından bah- cümanları aracılığıyla Ankara vilaye- seder. tinden Türklerin deyişiyle bu aşi- Zirkilerin Siirt’in kuzeyinde ve retten bahsetmektedir. Oysa bölge kuzeydoğusunda, Süleymanilerinde Kürtleri Tirîkan demez, Mirdêsi ve 14. yüzyılda Erzurum ve Hasankeyf’i Têrikî der. kışlak, Silvan ve Kulp yöresini yazın

bîrnebûn 49 yaylak olarak kullandıklarını ve her la bu Zirkî, Zirkanî olmuş. Şeyh iki aşiretinde o dönemde bulunduk- Mardin‘de hükümdara dünür olu- ları alanda siyasal ve ekonomik ağır- yor, hükümdar ölünce de yerine lıkları olan aşiretler olduklarını ve hükümdar oluyor. Onun soyun- Kürdistanı talan eden yabancı güç- dan olan Habil bin Şeyh, Derzêr‘de, lerle işbirliğine girerek genel men- Habil‘in torunu Diyarbakır ve faatlerini kolaylıkla savunduklarını Meyyafarkin arasındaki Kurdikan belirtir. Kalesinde, Emir Zirkî Atak (Lice) 135. sayfada; Akkoyunlulara Kara Kalesinde, dördüncü Zirkani de Yülük Osman (1396‘da Başkentleri Tercil Kalesinde uzun süre hüküm- Ergani‘de kardeşini tahttan indi- darlık sürdürmüşlerdir. rerek Akkoyunluların başına ge- Evliya Çelebi Seyahatnamesinde çer.) zamanından beri boyun eğen Van Eyaleti’nden bahsederken 13 Zirkî Kürtlerinin kendi bölgeleri o- sancaktan birinin de Zırki’ler oldu- lan Atak(Lice),Tercil (Günümüzde ğunu belirtiyor. Hazro’ya 5 km ötede harap bir hal- Günümüzde de Hınıs ve çevre- dedir), Ayndar (Hazro’ya bağlı sinde çoğunluktadırlar. Kavaklıboğazı Köyü) ve Nusad (ya da İç Anadolu‘da Polatlı’ya bağlı Boşad, günümüzdeki adıyla Silvan’a Eski Karsaklı (Zirkan) ve kısmen bağlı 13 km mesafedeki Boyunlu kö- Hacımusul (Avda) köylerinde yer- yü) da egemenlikleri Sultan Yakup dö- leşiktirler. Tarihçi M. E. Zeki Beg, neminde de devam eder, der. Mark Sykes‘tan yaptığı alıntıda 500 M. E. Zeki Beg kitabının 354. hane Zirkili‘nin Ankara’nın kuze- sayfasında Musul Eyaletindeki aşi- yinde görüldüğünü belirtmektedir. retlerden bahsederken Şêrbegi‘lerin 230 yıl önceki 500 hanenin günü- Zirkan‘ın bir kolu olma ihtimalinden müzde en az 5 köy kuracak kadar sözeder ve 200 aile olduğunu yazar. bir nüfusu olması gerekirdi. Sanırım Şerefname‘nın 280. sayfasında beraber geldikleri ve günümüzde aslen Suriye‘den Mardin‘e geldiği komşu ve akraba oldukları Rutan, söylenen Şeyh Hasan Zeraki‘nin a- Mikaili ve Baziki’leri de Zirkî say- dından dolayı aşirete bu ismin ve- mışlar. Belkide onları beraber geti- rildiği iddia ediliyor. Şeyh hep mavi ren bey Zirkî‘liydi bu nedenle ken- elbise giydiğinden dolayı ona Ezraki disine tabi olan herkesi de kendi (Arapça mavi) denmiş ve zaman- kavminden göstererek ne kadar güç-

50 bîrnebûn lü ve kalabalık olduğunu belirtmeye Sewêdilerinde kökenlerinin burası ol- çalışmıştır, kim bilir? duğu sonucunu çıkarabiliriz. Diyarbakır’ın Hazro ilçesine bağlı 13 km. uzaklıkta Mihreni (Mêrenî) Etika-Etmani-Etmanki-Etmanan- Köyü, Türkçeleştirilmiş adıyla Ülgen Otıka Köyünde Şeyh Hasan Zeraki Türbesi İç Anadolu’da Bala‘nın Çiğdemli mevcuttur. Yakınlarında aynı adı ta- köyü ve çevresindeki birkaç köy- şıyan bir de kale mevcuttur. Bu köy de yerleşik olan Etmaniler mev- halen devlet tarafından boşaltılmış ve cut. Onların izlerine de yine Altan harabe halindedir. Tarihte bu sıkça Tan‘ın kitabında rastlıyoruz. Ona olmuş; çeşitli kavimler ayrı milletler- göre Berriye denilen geniş düzlük- den de olsalar, hükmü altına girdik- te, bugünkü Ömerli ve Kızıltepe ci- leri hükümdarların adıyla anılmışlar. varlarında yerleşik olan çok güçlü Osmanlılar gibi. ve kadim bir aşiret olan Omeranlar aralarındaki bir ihtilaf nedeniy- Sewêdiler le ayrılıyor ve düşman oluyorlar. V. A. kitabının 99. sayfasında bölge- Bunlardan Mahmud Bey‘in taraf- mizde de yerleşik olan Sewêdilerden tarlarına Mahmudki, Osman Bey‘in şöyle bahsediyor; 1470’ lerde Uzun taraftarlarına da Osmanki veya Hasan Siwêdi Beyleri olan Emir Etmanki deniliyor. Ailenin ünlü li- Fahreddin ve Mir Muhammed ara- derlerinden biri Cuma (Cemil Axa, sındaki çekişmeyi kullanarak bu e- 1844-1912)‘dır. Mardin yöresindeki mirleri zayıf düşürmeye çalışır. Mir Atmankiler 4 koldur; Muhammed‘e Hancuk ve Çapakcur 1-Mala Azem beyliğini verir. Mir Muhammed‘de 2–Mala Edi gücünü arttırmış bir şekilde Sêwrek 3–Mala Fethe (Siverek)‘e giderek kardeşleriyle sa- 4-Mala Abdullah vaşır ve öldürülür. Emir Fahreddin Yine şunu biliyoruz ve rastlıyoruz Siwêdilerin emirliğini yürütmeye deki, Maraş yöresinde de Otika, Etîka, vam eder. Atkî, Etmanalar diye büyük bir top- luluk var. Günümüz Pazarcık ilçe- Buradan Urfa Siverek‘in adının kuv- sinde yerleşikler. Binbaşı Noel bun- vetle muhtemel Siwêdi aşiretinden lara misafir oluyor ve onlar hakkında gelmiş olabileceğini ve de bizdeki epey bilgi veriyor. Altan Tan, kita-

bîrnebûn 51 bının 123. sayfasında Atmankî‘lerin şiret tarımla geçinen 350 aile ka- Hayderan‘lara bağlı olduğunu ve dardır, Şirwan’ın doğusunda bulu- Kulp, Patnos, Bayhan ve Gevaş‘ta nan Karatepe nehri ile Zengabad a- varolduklarını da belirtiyor. rasında yaşarlar, bir kısmı da Dakka Altan Tan‘ın kitabı „Turabidinden (Dakuk?) da ikamet eder.“ Berriyê‘ye“ nda özellikle Eyyubi Günümüzde Haymana‘nın Kürtlerinden ve de Hasankeyf Yenice (Sındıran) Kasabası sakinle- Meliklerinden (Sultan) bahsedilir- ri Palani olduklarını söylerler. Ama ken bölgemizde de mevcut en kala- bunu kendilerinin Palu‘dan geldik- balık aşiretlerden olan Reşî‘lerden ve lerine atfederler. Celikî‘lerdan sözediliyor. Yine Şeyhbızınları ayrı bir baş- 14-15 yüzyıla kadar Hasankeyf’de lıkta ele almış, Koyê (Koysancak) Meliklik yapan Eyyubi hanedanı- nehrinin güneyinde yaşayan tamamı nın taht mücadelelerinden bahse- sünni 600 aileden bahseder. Sayfa dilirken, Reşi’lerin istemedikleri bir 349‘da da Caf Aşiretinin bir kolu o- Melik’i reddettiklerini ve yine ken- lan Mikaili‘lerden söz eder. 2000 ai- dilerine reis olarak Eyyubi soyundan le ve göçebe olduklarını ve mezheb- başka bir Meliki seçtiklerini yazar. lerinin Şafii olduklarını belirtir. Bu da onların daha o yüzyılda ne kadar etkili ve güçlü bir aşiret konfe- Motki veya Modan Aşireti derasyonu olduklarını, bugün mer- Bitlis‘in kuzeyindeki bir dağın a- kezleri Kahta (Kolik) olan bu aşi- dıdır ve bölge Kürtleri bu adla a- retin gücünün o zaman Hasankeyf- nılır. Tarihde 13-14. yüzyıllarda Batman’a kadar uzandığını gösterir. Modanlı’ların adı geçer. Bunların bir M. E. Zeki Beg ise yine ki- kısmı Zaza-Dimilî dir ve Kerboran- tabının 354. sayfasında yaklaşık Kiboran, Baban, Koson, Rucabe 5000 aileden oluşan göçebe, zengin bunlardandır. Zeydan, Eriki(Heriki), Atmanikan’ların Bitlis ile Botan ara- Pirmusa ise Kurmanc‘dır. Bunlardan sındaki bölgede ikamet ettiklerini ve en eski boy Babanlardır. Ayrıca yazlarıda buradan Muş Ovasına in- Harput‘un doğusunda yaşayan ve diklerini belirtir. 1000 aileden oluşan Zaza Aşiretinden Yine M. E. Z. kitabının 346. söz eder. Günümüzde Mutki adıy- sayfasında Kerkük İlinden sözeder- la bir ilçe mevcuttur. Haymana‘da ken Palani‘lerden bahseder; „Bu a- Modanlıların 6 köy olduğunu bili-

52 bîrnebûn yoruz. Kürtçeyi bilmezler, kendileri- 10400 aileden oluşan Koçeri aşire- ni Türkmen sanırlar. Sebebide bun- tinin adı geçiyor. Bu tanım tama- ların artık Kürtçe’yi unutmuş olma- men Koçgiri‘lilere uyuyor. Ya biz larıdır. Koçgiri adını yanlış kullanıyoruz Bunlar göçle gelen en büyük dede- yada bu Kürtler tarihte heriki isim- lerinden bahsederlerken Kürtçe deyi- le de anılıyorlardı. Horasan’da Şii şi ile Aliye Dehero (bak.Birnebun Kürtlerin en yoğun yaşadıkları böl- sayı 52 sayfa 72) diye anarlar (Eğer gede de Qoçan isimli bir kent mev- Türkmen asıllı idiyseler neden Tahir cuttur. Ayrıca Kürtler göçebelere de oğlu Ali demiyorlar?) ve asıllarının Koçeri derler. Siverek Diyarbakır taraflarından gel- Sayfa 370‘de Van ve Maraş’ta diğinin ama Kürt mü? Arap mı? Türk yaşayan Celikanlardan, yine kö- mü? olduklarını tam bilemediklerini kenleri İran‘ın Lek bölgesi olan ve söylerler. Oysa tarihteki tüm belge- Adana‘da yerleşik Lek Kürdi aşire- ler bunların çok eski bir Kürt kav- tinden, Maraş’ta yaşayan Belikan minden olduğu lehinedir ki bunların (Biliki-Belikî) gibi aşiretlerden bah- İç Anadolu‘daki Kürtlerle aynı yerle- sediyor ki, bunlar da Şereflikoçhisar, ri yurt edinmeleri de bunun belirti- Haymana ve Kulu‘da yerleşik aşiret- sidir. Yoksa Kürt enklavesine hemen lerimizdir. 10-20 km ötedeki Türk köylerinin i- F Bölgesi (İç Anadolu) dediği çine de yerleşebilirlerdi. bölümde de, sayfa 371-372‘den i- M. E. Zeki Beg‘in D Bölgesi dediği tibaren de Sakarya ve Kızılırmak a- Bayazıd ve Erzurum bölgelerinde de rasında yerleşik Kürt aşiretlerinden yine Zırikanli (Zirkî), Rişwan (Reşî), bahsederken de şu tanımlamasıyla Bazikli (Baziki-Bêziki), Ademanli onların geliş tarihini belirtmek is- (Mikaîli), Pizyanli (Pisiyan-Bisiyan), temiştir ki, günümüzde elimizdeki Şeyhbizini aşiretlerinin buralarda hiçbir kayda ve belgeye uymamak- da yerleşik olduğunu yazmaktadır. tadır. Aynen alıyorum: Kitabında aşiret isimleri Türklerin „Bu bölge Sivas, Ankara, ve eski söylediği tarzda alınmıştır, Kürtlerin Konya vilayetlerini içine alan Sakarya kendilerinin söylediği tarzda değil! ve Kızılırmak nehir havzalarını ara- Sayfa 369‘da E Bölgesi dedi- sındadır ve Kürdistan’ın tamamen dı- ği Kızılırmak ile Fırat Nehri ara- şında kalır. Sultan I. Selim(Padişahlık sındaki aşiretlerden bahsederkende dönemi 1512-1520)‘ in Kürt gurup-

bîrnebûn 53 larını Kürdistan‘dan uzaklaştırarak veya boy isimlerinin kısmen Türkçe zorunlu göçe tabi tutması neticesinde söylenişi ile buraya alınmış olması- bu bölgeye gelen Kürtlerin fazla olma- da Mark Sykes‘ın bu bilgileri en a- sı sebebiyle Kürtleşmiştir. zından Türkçe konuşan birilerinin Öte yandan Ankara yöresinde bir aracılığıyla edindiğinin göstergesi- Kürt gurupla karşılaştım, giyim ku- dir. Mark Sykes 1900‘lerin başında şamları Erzurum çevresinde yaşayan bu çalışmayı yapmış. Ben o aşiretle- Türklerin giyim kuşamlarına benzi- rin bölgemizde söylenen, bilinen a- yordu. Bir ara Erzurum‘daki Türklere dını yani gerçek ve doğru isimlerini bu benzerliği sorunca, şu cevabı verdi- parantez içinde yanına eklemeyi uy- ler: kendilerinin, yeniçerilerin torunla- gun buldum. rı olduklarını ve Sultan I. Selim‘in bu- Şeyhbizini: Kocadağ (Karacadağ rada boş kalan toprakları kendilerine olmalı!) eteklerinde yaşı- tahsis ettiğini söylediler. Bundan an- yor, Eleşkirt civarında yaşayan laşılıyor ki, buralardaki Kürtler orala- Şeyhbizinların bir kolu. ra sürülmüş ve kendilerinden boşalan Sevli Aşireti: (Sewêdî?) yerlere bu insanlar yerleştirilmiş, işte Çankırı‘ya yerleşik. Ankara yöresindeki Kürtlerin hikayesi Badili: Yozgat‘a yerleşik ve bundan ibarettir. Kureşi aşiretinin bir kolu. Yani; buradaki Kürtler göçe zor- Hacibanli: (Hecibi )Milli aşi- landıkları o dönemde milli giysilerini retinin Cacımanlı kolundan. Türk giysileri ile değiştirmişler, nite- Hatunoğlu: (Bir kabile adı)Milli aşi- kim bu giysi stili, Sultan Selim‘in dö- retinin kolu. Yozgat yöresine yerleşik. neminde olan giysinin aynısıdır.“ Maxani Aşireti: (Mifkî?)Kırşehir’e yerleşik, Milli‘lerin bir kolu. Yazar 1937‘de bitirdiği bu kita- Bereketli: (Bêrkati) bını o günün koşullarına göre ha- Kırşehir, 1000 aile. zırlamış, o zamanki Muhacirlerden Taburoğlu: (Bir kabile a- Sorumlu Genel Müdürlüğe sormuş dı)300 aile, Kırşehir ve Anadolu‘nun merkezinde 50.000 Cudikan: (Cûdkî)200 ai- Kürt yaşadığı cevabını almış. le, Koçhisar yöresinde, Cudi da- Sayfa 363‘de Sr. Mark Sykes‘ın ğı cıvarından gelmişler. „Halifelerin Son Mirası“ adlı eserin- Halkani: (Xelikî) 400 aile, aslen den alıntı yaptığını belirtiyor. Aşiret Rewandûz -Kalafani bölgesinden ve

54 bîrnebûn Koçhisar yöresinde yaşamaktadırlar. Atmanikan Aşireti: (Etmanî) Çok (Celalilerin bir kolu olduğunu ve eskiden hicret etmişlerdir. Reşi Konfederasyonuna karıştığını Zirikan Aşireti: (Zirkî)500 aile, biliyoruz. Bölgede sayı sistemi fark- Ankara‘nın Kuzey batısında yaşarlar lı olan tek kürt topluluğudur.10‘dan ve D Bölgesinden gelmişlerdir. sonra yanzdeh, danzdeh diye devam Cihanbeyli Aşireti:(Canbegi) ederler.) 5000 aileden oluşur. Sultan Selim, Sîbkan Aşireti: (Bugün Kerpiç– Milli Aşiretinden kopararak Afyon Gunde Kosê de oturan Sêvikîler ol- Karahisar ve Akşehir arasına yerleştir- malı), 500 aile : (Xelikî) aşiretinin miştir. Anadol‘ nun en batısında yaşa- yaşadığı bölgenin kuzeyinde yaşar. yan kürtleridir. Serhad bölgesindeki Sipkî“lerle bir Burada eğer I. Selimö Yavuz Sultan bağı yoktur. Selim ise o dönemde Milli Aşireti var- Nasırlı: (Nasirî-Nasira) 60 aile, mıydı? elimizde bir belge yok. Bilinen Ankara‘nın güneyinde Karaali (Türk en eski belgelerde Millilerin ilk reisi- köyüdür) yakınlarında yaşar.(Reşilerin nin Timur Paşa olduğu ve onun da günümüzde Bumsuz ve Yeniceoba‘da 1790‘larda bu Federasyonu kurup ba- olmak üzere yaşayan çok kalabalık bir şına geçtiğidir. Eger III. Selim kastedi- koludur. 60 aile az bir rakam.) liyorsa bu daha mümkündür.

Kaynaklar: E. B. Soane, Kürtler ve Onların Ülkeleri Hakkında Mark Sykes, Halifelerin Son Mirası Mark Sykes, The Kurdish Tribes Of The Ottoman Empire,1908 Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler Şerefxan, Şerefname Minorski, Kürtler M. E. Zeki Beg, Kürtler ve Kürdistan tarihi Veysel Akdeniz, Akkoyunlu-Kürt İlişkileri Altan Tan, Turabidin’den Berriye’ye

bîrnebûn 55 KALEBALTA KÖYÜ/GUNDÊ KELÊ

Ömer Yüce

ksaray Kürtleri ismini, evsahipliği yapmıştır. Yeraltı-yerüstü çevresine yerleştikleri il yaşamalanları, tarihi yapılarıyla böl- sınırları içerisinde bulu- gede özel bir yeri vardır. Köyün Anan, Türklerin Ekecik, Kürtlerin i- Simandi Kalesi, sarp kayalıklar ile se Hêlkeçik dedikleri dağdan alır- çevrilmiş Kartal Kanatlı Aslan hey- lar. Ekecik ismi, Aksaray’da Kürt is- keli ile Ma’muriyye yeraltı şehri en minin “Sinonim“ eş anlamıdır. Yani çok bilinen tarihi mekanlarıdır ama Aksaray’da “Ekecik’liyim” demek Çîyayerêş dağları ve geniş ormanlık “Kürdüm” demekle eş anlamlıdır. alanlarıda coğrafik özelliklerini önp- Kalebalta Köyü, Hitit lana çıkarır. İmparatorluğu dönemine ait olduğu Kalebalta köyü, 2000 yılı nüfus sanılan tarihi Simandi Kalesinin al- sayımına göre 350 haneli 1211 nü- tındaki kayalıkların eteklerine kurul- fuslu bir Kürt köyüdür. Kürtçenin muştur. Aksaray il merkezine bağ- Kurmanci lehçesini konuşmaktadır- lıdır. Coğrafi olarak Aksaray’ın ku- lar. Nüfusu yazın tatile gelen gurbet- zeydoğusunda, merkezden 35 km çilerle iki katına çıkmaktadır. mesafededir. Köy, Ekecik Dağı ile Köyün Muhtarı, Süleyman Palta Şeqşeq dağlarının bulunduğu böl- (Paşa) dır. Köyde Temel Eğitim o- gededir. Köyün Kürtçe adı “Gunde kulu, Kur’an kursu, posta, sağlık o- Kelê”dir. Köy Roma ve Bizans döne- cağı, kanalizasyon, cenaze morgu, i- minde Simandi, Osmanlı dönemin- ki camisi, su şebekesi ve granit oca- de Eyubeli olarak adlandırılmıştır. ğı işletmesi vardır. 1967 yılında tele- Bu köy sarp ve dik büyük ka- fon, 1979‘da da köye elektrik hatla- yalar üstüne kurulmuş tarihi ka- rı getirilir. Eğitim imkanlarına 1959 lesinden dolayı Kürtler tarafın- yılında kavuşur. dan ”Gunde Kelê ” olarak adlandı- Köy halkının ekonomisi tarım rılmıştır. Kalebalta köyü Hititler, ve hayvancılığa dayalıdır. Tarımsal Asurlar, Medler, Persler, Romalılar, üretimin yanısıra söğüt ve kavak a- Bizanslılar gibi birçok medeniyete ğaçları köylü için önemli bir gelir

56 bîrnebûn Kalebalta Köyü/Gundê Kelê kaynağıdır. 1989 yılından beri köy- taklarının işletmeye açılmaması için deki Granit taş ocağı kısıtlı da olsa köylüler her ne kadar direnmişler- yerleşik halka iş imkanı sağlamakta- se de başarılı olamamışlardır. Farklı dır. Köy, yurtdışı döviz girdileri ge- dönemlerdeki muhtarlar da bu ko- lir kaynağı açısından ilk sırayı alır. nuyu her ne kadar yöneticilere ilet- Kalebaltalı’ların ekonomik durumla- mişlerse de verilen işletme kararı e- rındaki düzelmenin üst seviyeye çık- konomik rant tercihi ağır basmıştır. ması 70 yıllarda Avrupa´ya çıkmala- Günümüzde granit işletmeleri aktiv rıyla başlamıştır. bir şekildedir. Kalebalta köyü kültürel zen- ginliği kadar dogal kaynaklarıyla Köyümüzün kabileleri ise sırayla da Ekeciğin önemli bir bölgesidir. şöyledir: Devlet tarafından yapılan jeolojik a- Soyadlari Palta olan kabileler: Mala raştırmalar sonucu, köyün kuzeyinde Xulis, Mala Ciwir, Mala Mistê, Mala yeralan kayalıkların bir çok bölgesin- Şakil, Mala Bengo, Mala Alosmîn, de zengin granit yataklarina sahip ol- Mala Izzet, Mala Simmo, Mala duğu tespit edilmiştir. Bu granit ya- Hazim, Mala Çelo, Mala Tirko.

bîrnebûn 57 Kalebalta Köyündeki zengin granit kaynakları Yağdı: Mala (Alilo)Ali ye Yillo, Altın: Hamdî oğlu Hacê. Mala Alan, Mala Milehmet, Mala Köyde kullanılan soyisimler ayrı ol- Silo, Mala Hacî, Mala Harrem, sada, bir çok kabile akrabadırlar. Mala Qurî, Mala Cello. Yüce: Mala Cengo, Mala Hassê, Kalebalta Köyü Muhtarları Mala Remik, Mala Kommo. 1-Caferoğlu Osman Balta Çayır: Mala Çolex, Mala Şeşo, 2-Caferoğlu Haci Mustafa Balta Mala Şêx, Mala Tirîn. 3-Abdullah Yüce, 4-Ahmetoğlu Geyik: Mala Melle Xanê (Mehmet, Mahmut Yağdı 5-Şakiroğlu 1925 yılında vefat etmiş) Abdullah Balta 6-Haci Halil Yağdı Gedik: Mala Qule. 7-Muharremoğlu Hamza Yağdı Gedik: Mala Zorro 8-Celil Yağdı 9- Haci Tevfik Teke: Mala Abtulleyê Yüzbaşı Balta10-Hamit Yağdı 11-Ramazan Akın: Mala Çirro, Mala Hasik Işık 12-Hasan Çayır 13-Haçbeli Balta: Mala Cecikan Gedik 14-Baki Palta15-Torun Palta Işık: Mala Osê 16-Kemal Paltacıoğlu 17-Hüseyin Dilli: Mala Tâlo Yağdı 18- Süleyman (Paşa) Palta. Bektaş: Mala Tolci Adak: Mala Bilal Tarihsel bazı izler Duyar: Mala Heqqî Kutsal Çirrik Suyu (Ava Çirrikê) Paltacıoğlu: Nokko oğlu Kemal Kalebalta köyüne binlerce yıl önce

58 bîrnebûn toprağa döşenen küp borular içinde lar o sıcak yüreklerinin sesini dinle- ulaştırılmıştır. Köyün yukarısında yerek, Ava Çirrike’ye gider, rüyaları- kalan bağlardaki (Baxê jorîn) kayna- nı süsleyen prenslerini o masum ba- ğından Simandi Kalesine kadar dö- kışlı gözler ile süzmeye dalarlar. Köy şenen topraktan yapılmış küp boru- gençlerininde uzaktan uğrak yeri o- lar yaklaşık 1-1,5 km uzunluğunda- lan Ava Çirrikê´ye gelip bir yudum dır. Yüzyıllarca aktif olarak kullanı- su içme bahanesiyle aşk tanrıçasına lan bu küp boruların doğal ve sos- sığınırlar. yal nedenlerden dolayı tahripolma- sı sonucu köylüler, suyun kaynağın- dan sadece bir yere akıtılmasına karar verdiler. Köydeki yaşlılar tarafından anla- tılan bir rivayete göre Yunus Emre, Tabtuk Babaya yedi yıl hizmetettiği sırada, günün birinde Tabtuk baba kendisine, Çirrik suyunun tatlılığın- Ava Çirrikê dan bahseder. Yunus Emre, Kaleköy Ava Çirrikê, günümüze kadar es- Baxê Jorîn mevkiinde Çirrik suyun ki berraklığıyla kalmayı başarmış- aktığı kaynağa gelir, suyu doya do- tır. Bunu da Ekecik diyarının mü- ya içerek şöyle der ‘‘Bir çok diyarlar hendisi, Terixan aşiretine mensup gezdim, çok sular içtim ama bu su gi- (Mala Melle yê Xanê) Rafet Geyik‘e bisine az rastladım. Allah şahidimdir (Nokko) borçlu olduğunu unutma- ki bu suyun tadı ile zemzem suyunun mak gerekir. tadı tıpatıp aynıdır. Rabbimin bilgi- Mermer lahit Simandi kalesinin sine, ilmine sığınırım ki kanaatim o- kuzey tarafındaki ön kapısında ye- dur buranın suyu ile zemzem suyu- ralan, tuğla kubbe ile örtülmüş kili- nun damarları sanki aynıdır.“ se tapınağının yıkıntıları içinde mer- Eskiden beri köy halkı Ava merden yapılmış bir lahit mezar bu- Çirrike‘nin kaynak pınarından ge- lunmuştur. Bu lahit mezar ilk keş- tirdikleri suyu kutsal kabuleder. Bu fedildiğinde sarı saçlı bir kadına ait nedenle de genç kızların evlerinde mumyada içinde mevcutmuş. Roma su testileri dolu olmasına rağmen İmparatorluğu dönemine ait oldu- bu suyu almaya giderler. Genç kız- ğu sanılan bu lahitin içindeki mum-

bîrnebûn 59 önüne havuz olarak koyulmuştur. Warê Reşîyan Bölgesi Osmanlı ta- rafından Kürdistan’dan sürgün edilen Reşî aşiretinin çoğunluğu başlıca ortaanadolunun üç şehrine yerleştiri- lir. Ankara, Konya ve Kırşehir il sınır- ları içerisinde ovalık ve kırsal alanlara iskanedilen Reşîler Aksaray’ın Ekecik bölgesinde yer alan Kalebalta köyün- de bir semte sahiptirler. Kalebalta kö- yü Alê Tapan mevkiinin alt kısmın- da yer alan civara Warê Reşîyan denilmektedir. Warê Reşîya’nın üst bölgesinde yeralan büyük dağa da “Çiyayê Reş (Şeqşeq)“ dağı denilmektedir. Asıye (Asê) Yağdı . Yüuce Burada eski bir mezarlık vardır. yayı günün birinde yabancılar kim- Kime ait olduğu tam olarak bilinme- seye haber vermeden taşıyıp götür- mektedir. Eskiden yaz aylarında, yay- müşler. Mumyayı yaklaşık 3 tonluk lada ölenlerin bu mezarlığa define- lahitin içinden çıkartıp götürdükle- dildikleri bilinir. Köye bu semtte ön- ri, köyün yaşlıları tarafından anlatı- ceden Reşî aşiretinin gelip yerleştiği, lır. 1910‘lu yıllarda köylüler tarafın- sonradan bu aşiretin kendi gücünü dan köşelerinde öküz başları, yan- kaybederek diğer aşiret ve kabilele- larında yılanlı çeleng kabartmaları re karıştığı, bu nedenle de isimlerinin bulunan bu mezar lahit yerinden çı- bu semtte kaldığı ileri sürülür. Köyde kartılarak kağnı ile köye indirilmiş bir çoğunun vefat ettiği bazı yaşlıla- ve lahitin kapağı taşınma esnasında rımızın kendilerinin Reşî oldukları- kırılarak yok olmuştur. Kapağın üs- nı sıkça dile getirdiklerine birçok ki- tünde bir tül altında yatan bir erkek şi zaman zaman tanık olmuştur. Bu ve kadın kabartmasının bulunduğu bölgeye Warê Reşîyan denmesinin al- yaşlılar tarafından dile getirilmek- tındaki sebep bana göre; eskiden bu- tedir. Köyün üst tarafında yapılan ranın Reşî Aşireti tarafından yayla o- Ava Çirike üstüne yapılan çeşmenin larak kullanılmasıdır.

60 bîrnebûn mensup mezarlıkların ortasında ya- pılan Quwe‘nin çevresindeki mezar taşları ise değişik haç figürler ile iş- lenildiği görülür. Günümüze kadar yapılan yoğun tahribatlara rağmen, gözle görülür biçimde bazı mezar lanılmasıdır. taşları ayakta kalmıştır. Bazı tarihi kaynaklarda burasının Kalebalta Köyünde Turbe (Quwê) geleneği tarih öncesi zerdüşi ve hiristiyan tapı- nağı olduğu da rivayet edilir. Kürtlerin Quwê ziyaretgahı ve Çile ateşi ilk dinleri olan zerdüştlük döneminde 1965 yılında köy muhtarı Hamit kalan bazı inanç davranışları islam ka- Yağdı döneminde Quwê dedikleri rışımı ile günümüze kadar gelebilmiş- eski hıristiyan mezarlığının ortasın- tir. Köylüler burayı kutsal saydıkları i- da, evliya olduklarına inanılan zatın çin her Quwê ziyaretinde, yağlı çile a- mezarının etrafı, duvarlarla çevrilerek teşini yakarak ateşi söndürmezler. Her oda haline getirilir. Sonraki yıllarda yeni gelen ziyaretçi yağlı çile ateşini ta- bu mezarın etrafı, yeniden genişleti- zeler. Bu gelenek eskisi kadar olmasa lerek türbe haline getirilir. İçindeki da halen devam etmektedir. yatırında Topal (Kulek) Abbasi adlı birisi olduğu rivayet edilir.

Turbe (Quwê) iç görünümü

Quwê‘nin kime ait olduğu, han- gi tarihte yapıldığı ise kesin olarak bilinmemektedir. Değişik dinlere Turbe (Quwê) Eskiden süreklı yaktıkları ''Ateş'' bölmü. Şimdi gaz lambası kullanılıyor.

bîrnebûn 61 Tapınaklarda sürekli ateşin yan- Fethi Çayır’ın annesidir. Zeynep masından dolayı, zerdüştlerin ate- köy odasında bir araya gelen köy şe tapınmakla suçlandıklarını ancak meclisi içinde erkeklerle aynı ortam- zerdüştlerin ateşe tapmadıklarını ve da rahat davranan ve çekinmeden onu sadece aydınlığın, günesin, ak- kaçak tütünü sarıp-içen saygın bir lın ve özgür iradenin, adil düzenin i- kadınmış. El ve alnında yer alan ‹yıl- yi ve güzel şeylerin sembolü oldugu- dız‘ ve ‚güneş‘ dövmeleriyle dikkatle- nu belirtelim. ri çeken bir Zeynep hanımın (Qere– Kalebalta köyü (Quwê) yanında- Bodik) bu dövme motiflerinin daha ki bu mezarlığa yıllar sonra ilk de- genç yaşlardayken, uğursuzluğa kar- fa tekrar defin işlemi yapılmıştır. şı kendisine şans getireceği düşünce- 1991 yılında hayata gözlerini yuman siyle annesi tarafindan yapıldıgi söy- Kaleköy alimlerinden olan (Melle lenilir. Kuddus) Kuddusi Yüce bu mezarlı- Köy kadınları arasında dövmeler ğa defnedilmesini vasiyetetmiş ve is- konusunda Qere-Bodikín kaynının teği yerine getirilmiştir. kızı olan Kalebalta köyü eski muh- tarlarından rahmetli Celil (Cello) Dövme Yağdıńın karısı Elê‘ nin çevresin- Bölgede dövme kültürünü en son ya- dekilere şunları anlattığı bilinir: ‘‘ şatanlardan Mala Çelo ve Xeceńin dövme sıvısı, anne sütü ve hayvanla- kızı olarak dünyaya gelen Qera rın kesesinden elde edilen yeşil renk- Bodıkê dır. li bir sıvının karışımıyla ile elde edi- Qera Bodıkê Şêxbizêni aşireti- lir. İsteklere göre farklı doğal renklerin ne mensuptur. Mala Şeh ailesin- katılmasıyla vücuda iğneyle işlenir‘‘ den Mustafaoğlu Ömer ile evlenmiş Hêlkeçik diyarı bir sevdadır. Zeynep benimde rahmetli dedem Hêlkeçik bir dünyadır. Hêlkeçik bir semboldur. Hêlkeçik bir yaşam ate- şidir. Hêlkeçik klami bir dramı an- latır. Hêlkecik klami haksızlığa bir isyandir. Ekeciği iyi anlayabilmek i- çin Remê Helkeçiğin kendine has anlatımı ve yorumu ile seslendirdiği “Hêlkecik“ klamini dinlemenizi tav- Babam, Mustafa Yüce, Annem (Qurcê) Hatice Yüce, oğlum Welat için kurşun dökme geleneğini yaparken siye ediyorum.

62 bîrnebûn ”Hêlkeçik” Navête kirin Ekeçik Lo delalno law û kecik Hêlkecik gundê te şîrin e Min xelaskin ji vî akle biçûk Newalê te tijî gulî nin Her alê te sê rengînin Remê Hêlkecik 01.12.2009 Serê dilê min birî ne Hêlkeçik hêlakeçik Navê te kirin Ekecik ”Kalebalta köyünün Meşhur Türküsü” Lo delalno law û kecik Min xelaskin ji vî akle biçûk Lilo dîno tu kî çikî du jinan Yekê nan hanî ber mi danî Hêlkeçik ti bilind î Yekê av hanî ber mi danî Hêlkeçik serbilind î Yekê kêr hanî ber mi danî Hêlkeçik min dilda yî Lilo dîno ti kî çikî du jinan Min qew te serhilda yî Hêlkeçik hêlakeçik Xwû ra birê nede dêwpênç bizinan Navî te kirin Ekeçik Bicêrînê dora baxu bostanan Lo delalno law û kecik Xelkê du jin girtin dilê min ketê Min xelaskin ji vî akle biçûk Yekê got zerêye miyê zer tinnê Yekê got fistana min a sor tinnê Hêlkeçik ava te sar e Lilo dîno tu kî çikî du jinan Derdor ra te tijî mar in Ciranê te gurên har in Xwû ra birê nede dêwpênç bizinan Mi tu nedî va çend sal in Biçêrînê dora baxu bostanan Hêlkeçik hêlakeçik Yekê got lawêkê min tinnê Navê te kirin ekeçik Yekê got qêcika min tinnê Lo delalno law û kecik Yekê got te nikaro te çima ez hanîm Min xelaskin ji vî akle biçûk Lilo dîno tu kî çikî du jinan

Hêlkeçik ciyayê me yî Xwû ra birê nede dêwpênç bizinan Warê bav û kalê me yî Bicêrînê dora baxu bostanan Sêsit sali benda te me Iro disan qewxa du jinan aklimi der nê Hêlkecikan ra silavên min hene Naxwazim oda doşelîya vê germê Hêlkeçik hêlakeçik Cîyê min dayni ber tîpîyew ber sermê

bîrnebûn 63 Lilo dîno tu kî çikî du jinan Xwû ra birê nede dêwpênç bizinan Biçêrînê dora bax û bostanan

Berhevkar: Ramazan Yüce (Remê Hêlkecik) 15.08.2005

Not: Bilgilerinden yararlanmış olduğum ve bugün bir çoğu rahmetli olmuş köy yaşlılarımızın isimleri ise şunlardır; Ramazan Yüce (Remê Hêlkecik), Babam Mustafa Yüce, Annem Hatice (Gurcê) Yüce/Çayır, Haci Bekir Yüce, Abdullah (Gilo) Yüce, Abdullah (Derdo) Yüce, Salih Yüce, Fethi Çayır, Lütfi (Niti) Palta, Rafet (Noko) Geyik, Muhamet’e Faret Geyik, Nurik Palta, Esma Palta, Aynik Yağdı, Adule Yağdı, Abdullah (Nisko) Palta, Seydo Teke, Ali ye Alosmin Palta, Ekrem’e Xule Gedik, Capan’e Cello Palta, Davut (Davo) Palta, Lütfi Yüce, Süphan ve Ismail.

Özellikle bu araştırma çalışmasında en büyük desteğini, katkısını esirgemeyen başta Ramazan Yüce olmak üzere yukarda adı bulunan herkese teşekkurler.

64 bîrnebûn AKSARAY ZAZACASI (III.)

Nêçîrvan Qilorî

ksaray Zazacası ile ilgili ûniyabi. Ki roc veciyabi nêveciyabi yazı dizimizin bu üçüncü şibi kidê Apikê Qemberî û ser ya bülümünde, Aksaray Zaza- mesela tede reyna qalîkerdbi. Biadê casıA yazılı edebiyatından bazı numu- zî omiyabi kiye û şibi kutbi cadê xi neler vererek Aksaray Zazacası’nın dil ki rakûyo. özelliklerini daha yakından gösterme- Di hîre seetî rakût nêrakûtbi, ye çalışacağız. vengê kûtîkiya warîşt. Bu bölümde, Nêçîrvan Qilorî’nin Şi werdê pencera, tewer uniya, kaleme aldığı Hem û Kutikê dî ki, kutiko ki we hûn ra warazno, Cîrûnûn (Hem Ve Komşuların Köpe- kûtîkê cîrûnûn o. ği) isimli öyküyü ve Kimê Biwatêni Xiw xi wa: ki (Kim Derdi ki), Rindikê Diwê ma –Qey ez şima ra çiqa razî yûn, Leyla (Köyümüzün Güzeli Leyla) ve kutîkê şima ra zî razî bî! Him Ez Bimrî (Ben Öleyim) isimli şiirleri nêşkenê ci bûniyê him zî kûtik okuyabilirisiniz. Ayrıca Fatiha ve Ka- dûne werdê kapî. firun surelerinin Aksaray Zazacası’yla Ûncî zî şi mitvaxi, teştê nûnî ra yapılmış çevirilerini de okuyabilirsi- çend letê nûnî yê ki yîwrayî wûşk niz. Surelerin çevirisi Gurdo’ya ait. biyê guriyotî û şi verdê qapî. Venda kûtîkî da. Wa: Hem û kutîkê cîrûnûn –Biyê îta, hun to rê nûn! Nêçîrvan Qilorî (2000) Kutik vazdişêka xi rasna di Hemî. Tewer di warti warêni. Kutiko ki Xi ricifna. Dilopê awki perrê Hemî. bindê warti di yîwrayî hî biyo, Hemo ki xi qapira nîmcet veto tewer, vengêka ki zerê yîsûnî pa viyşenoya pa hîbi. Wa: hewtêni. Vengê kutîkiya, Hem hûn –Tiyobe, tiyobe! Him nûn dunû ra warîşt. ci, him zî mi hî keno. Nî nûnî Şiwi hûn nêkûtbi çim. Heta siwa biwori û cihenem bi şo! werdê pencera di niştrobi û tewer Kûtik nûn ker fektê xi û ome

bîrnebûn 65 verdê ningûndê Hemî, sarê xi zî pa Hemî domçê xi senewera kerd di ningdê yiya esterna. Ti qey vinê, çiqin. Çiqin rind pişt ra ci û ber kerd kûtik nî haldê xiya yîrê teşekur kerd. bindê yî yorxûno ki bin ra vetbi. Hemo ki heywûnûn ra zeaf haz Reyna şi serdê cê. Xi derg keno, keyfê xi ci ome û wa: kerd. Heta mallêdê şûnî cadê xi ra –Pîso boyîn, de şo! Haa, ki zerê nêwarîşt. Kiy ki cadê xi ra warîştbi, to rêyna bî vîyşûn gunê ti rêyna bê! hidî roc zî şibi awûn. Çito bo, nûno miyo wûşk kiyedi Cadê xi ra warîşt. Hawa sidê aşma tim yeno dîtiş. Zaten xêca mi kimo gucigi serd bi. Çêdo qalin guriyot nûn bido to! serdê xi û şi mitvaxi. Xi rê pirşungêki Ti qey vinê kutikî we fihem kerd pûti. Koçiki ramiti di pirşungi. Rasta, û xi piy ser guriyot. Biadi zî, nûn yî çend roc biwi ki nûn nêwerdibi? fekti, boçikê xi şûna û şi bindê doldê Yî xi zî xi ra pers kerd, lakîn nêşka dari di niştro û nûnê xi yo wuşko ki cûwabêkî bido. Pirşungê yî di çim dê varta hîbiyo, werd. yî di siyê cewahîrî wî; afîyeta werd. Hem senewera kût zere. Şi Hîdî tewer ra varti zî agûnabi. hetê lindûnî. Destê xi ker bindê Hem Tenê wi! Tenê bi sere xi yorxûnê ki ra û bin ra çiqinê ki vet. wi. Mey û piyê xi riwêna ra merdî Çiqin guriyot ard ser cadê xi. Ser cê bî. Yîw dê xiyê bîn zî çino bi. Çend niştro. Çiqin akerd. Domçê ki yo serre bi? Ma vaci hîrîs, nê nê, hîrîs ki biriqiyeno tede wi. Hemî domçe di wi. Riwêna ra tewer de diwi di kerd destê xi û ber hetê saradê xi. bi. Kiy ki pî û mêyê xi yê pîrî şibî Vengêdê serdiya: rexmetê Homê, we zî veciyabi tewer; –Bûûm, bûûûm! va. werê xi dabi Axsarayî û ûca ra zî şibi Vengê xiyo qalino ki rêki di siyê sûka pîlli, Yîstanbili. Ûca des û pûnc domçê rastiqînî fek ra veciya, we xi serrî mend. Kiy ki va, îta hîdî gurê zî pa niciqiya. Pore xi telî telî bî. Va: mi qidiya, min zeaf bêriya diwdê xi – Înşala, hacet nêmûno ki e nî kerdi, werê xi da diwi û va: bidî xewitnayîş. Ax, aax, Appiko –Wa Yîstanbilê şima wa şimarê Qember! Gunê ti destî xi gidar wo; diwê mi mi rê bes a. biyerê û na mesela halkê! Yoxse, Hini omiyewi diwi. Di serrî werê piyniyê nî kena zeaf pîs bo; zeaf wi. Kiyê xi yo ki cîrûnûn re biwi gonî yo biyo riştiş, zeaf! axûr, destê yînî ra senewera guriyot

66 bîrnebûn û xi rê siwax kerdbi. Tewerê kî zî Hemî na qali ra hez nêkerd. boyax kerdbi. Kiyê xiyê di-odî, hîdî Hemî herim û baxê xi waştêni û yê yî tenê wi. Hem kiy ki amiyebi hîdî qîmetê qêt û warê xi, mal û diwi dîbi ki, kiye, herim û baxê yî, milktê xi zûnêni. Yîwêrî nêşkerdêni diwicûn xirê mundê xi di semî kerdê. kiyê yî, herim û baxê yî destê yî ra Kiye, omiyebi niomêbi guriyotbi. biguriyotêni! Lakîn, Reşîdê Tosinî yo ki dest eştbi Hemî hîdî qîmetê diwdê xi zî herim û baxê yî razî nêwi ki, nîni zûnêni. Na diwa Poringi ki tede teslîmê Hemî biko! Niyetê lajdê omiyo ri dê dinya, tede pîl biyo, Reşîdî yê ki herim di darî ramitiwî û mey û pê xi, wûniki û bayîkê xi tede baxî ra zî guşa guşa enguri guriyetêni omiyê ri dê dinya û şiyê diyardê çinêwi ki herim û bax bidê Hemî. melekûn, diwê yî wî! Kimê yî diwdê Hem omiyebi diwdê xi ki, yî ra we serd bikerdêni, yan zî we piyniyê heyatê xi ûca viyarno. Diwê biqewirtêni? Qe yîwerî! xi, yanê diwê Poringi hesretê desî Şibi hetê mixtarî. Apiko Qember pûnc serrûn bî. Ne tenê diwê xi pîlê diwi wi û mixtar bi. Hem xi Poringi, diwê bînî zî çimdê yîdi bi zûnêni niyêzûneni Qember mixtarê qedr û qîmet bî; kerî kûçê Qelekoyî, diwi wi. Hemî mixtarî ra waşbi ki, keşmê Poringa Kici, yînê Gelesîni, wa yo arê yînî viyêno. Reşîdê Tosinî koyê Kurdalûn, xûnê Alaxûnî… û lacê yî wa zerdê xiya herim û baxê Diwe binî zî, yiw bi yiw bi qedr û yî teslîm kê. Hemo heta ki mireno yo qîmet bî: Qilorî, Godileri, Sarmalî, wêyr di malê xi biveciyêni; piyniyê Saraxil, Çalê Bekîrî û diwê bînî. nîdi merdiş zî biwêni, yî yo malê xi Hem şibi hetê Rêşîdî û ci ra vawi yîwêrî re nêwerdêni! ki, we herim u baxê xi senewera Ya roc, Appiko Qember şi Reşîdî wazano. Reşîdî zî no qewernabi û di qalî kerd. Reşîd kereviya, sûr bi, vabi: didûnê xi şê di cê. Qemberî ra va ki: –Herim û bax hîdî yê min e. –Ti xi tûrê nî gurî meki! Ti des û pûnc serrî çinêbiyê, kimî Ya şûndi, Reşîd û di lacdê yî wayîrtiyê yîni kerdi? Nikê zî ti tîfîngûna omî dûrdê kidê Hemî. omiyê û herim û baxî wazenê! Niyetê yînî cîdî wi. Yinê Hemî Şo, wa çimê mi to nêwiyenê! Ti pirodêni û bieştêni serdê mildê lacdê nêşiyorê, ezê to pirodî! kicî yê des û çeher serrûn.

67 bîrnebûn bîrnebûn 67 Lakîn hewesê yînî qursaxdê yînî Hem veciya tewer û şi hetê kutikî. de mend. Kutiko ki dîwi ki durdê Kutik bêcûn bi. Hemî destê xi serdê kî ra yîsûnî giyrenê, hewta û xi eşt kutikê becûnî ra çarnê. Çimê xi bî serdê yî lacîkûn ra yîwêrî. Lacik erdo pûrrê hersûn. kut. Kutikî kiftê nî gaskerd û gonî Heta ya caxî cîrûnê ki vengdê kerd. Kutik veciya ra ser û niyeverda dowinçûn û tîfîngûna xi hesiyêbî ki we xi tado. veciyê tewer. Serê Hemî bi pûrrê Hem wengdê kutikiya hûn ra miletî. warîşt û perra ser ningûn. Şi verdê Ki siwa bi, Hemî verdê kidê pencera û tewer uniya. Dî ki kutikê xidi çialikêki adê. Hemî, kutiko ki cîrûnûn serdê lacdê Reşîdî yo. cûne yî xelesna, kerdi ya çialiki, ser Kutikî kift û ningê lacikî çîr-çîrî guriyot û awdê. kerdiwi. Reşîdî tîfîngê xi nîşûnê …. kutikî guriyot û lacdê xi ra va: Dima nî hadîsê ra, Rêşîd û lacê yî –Xi weta biyêri! diwi ra remmê. Şî diwdê Qereqûyî. Ki lacîkî xi destê kutikî ra xelesna Şî ûca hetê merdûmûndê xi. Demêki nêxelesna, Reşîdo ki, ti qey vinê har uca mendî. Ûcara xeweri şawiti ki biyo, adir verda serdê kutikî. Kutik wa Hem yînî efko. Herim û bax zî cadê xidi kût, xir xirî kûti di nî û wa Hemî re wo. demeki piyra bêveng mend. Goniya Hemî yê efkerdî. Yê fetelî, omî ki serdê purtê sipîwundi siyê awki diwi. Lakîn Hemî reyna zî yîni di giyriyêni, bindê tîrîcikê aşmîdi sîdê qalî nêkerd. Çirê ki xatirê yî kutikî gulmori asiyêni. hetê Hemîdi zeaf bi. Hem vaşt şi domçê xi guriyot. …. Ome verdê pencera. Cam nuçikdê Nikê serdê ya çialikidi gulê surî xiya şikit û domçe eşt yînî. Hîrê berz biyê û Hem awkê yî gulûn kêm çeher qurşûnî şê di yîni. Reşîd û lacê nêkeno. yî remmê .

68 bîrnebûn KIMÊ BIWATÊNI KI Ti Leyla ya, ez Mecnûn û Destê mi xerîp mendê, Ti xanim a, ez mêmûn û Destûnê to giyrenê. Ti xazal a, ez Nêçîrvûn û Ça mendo huyayişê ridê to, delalî? Ez yîro bermenû! Ti yê min a, ti yê min a Kimê biwatêni ki tiya mi verdê şiyorê, Mi ina piydê xi di tenê! Ti findiqê darê ma Bindê varti di tenê giyrenû, Ti rindikê diwê ma Tenê bermenû, Ti gecika hopnînna Mi mehuwî, çimûndê mi mewûnî, Çin a Ez yîro şarmiyenû! Çin a Ça menda? Kimê biwatêni ki tiya mi verdê şiyorê, Mi ina piydê xi di tenê! Nêçîvan Qilorî (23-01-1994 / 27-05-2013) Nêçîvan Qilorî (23-01-1994)

Ez Bimrî Rindikê diwê ma, Leyla Ez bimrî, ez bimrî Leyla, Leyla ti Leylûn a Ça yê destê to yê germî Him xezali him ceylûn a Ez bimrî ez bimrî Him say a ti him leymûn a Mezel zef serd o Ez bimrî, ti weş bi Ti yê min a, ti yê min a Ez kor bî ki ti çin a Ti findiqê darê ma Ez bimrî ki ti nêna Ti rindikê diwê ma Ki sewenno wa biwo Ti gecika hopnînna Ez bimrî ti weş bi! Çin a Çin a Pê to kor bo, mey to kor bo Ça menda? To dey laj de şarî

69 bîrnebûn bîrnebûn 69 Wa lajê şarî kor bo Ez kor bî ti weş bi!

Ez kor bî ki ti çin a Ez bimrî ki ti nêna Ki sewenno wa biwo Ez bimrî ti weş bi!

Nêçîrvan Qilorî (23-01-1994)

Sureya Akerdişi (Fatiha) 1. Paw nameyê Huoma yo ki rehmun û rehîm o 2. Hemd qey Huomayo ku weyrê elemun o 3. (Yo) rehmun û rehîm o 4. (yo) sahê rîocê mehkeme yo 5. Ma tenê qey tîo parezî kennê w ma hawaríya xi tenê kennê tîo. 6. Ma fîni serdê rêya raşti. 7. Rêya iyyê ki tîo rehmetê xi do ci. 8. Xeyca iyyê ki ti cirê amîê xezawi w kutê rêya şaşi. Amîn.

Tadayox : Gurdo

Sureya Kafîrun 1. Vaci, ey kafîrî, 2. Ez yo ki şima cirê parezî kennê nîêparezennû. 3. Yo ki ez cirê parezî kennê, şima nîêparezennê 4. Ezê yo ki şima cirê parezî kennê nîêparezî, 5. Şima zî yo ki ez cirê parezí kennû nîêparezê 6. Dînê şima şimarê, dînê min zî mirê.

Tadayox : Gurdo

70 bîrnebûn ”Pontos Antik Bir Kimliğin Geri Dönüşü”

Amed Tîgrîs

arl Ludwing dibêje; axaftinên nivîskar in ku di rojna- ”Dema dîroknivîsek man de derketine û gelek civînên Kbûyeran nerast navnetewî de hatine pêşkêskirin. dinivîse, yên din jî heta dawî Beşê duyem dokumet û nameyên li ser rîya wî dimeşin” du di derbareyê komkujî û koçber- Gelo em di derheqê cîranê xwe kirina pontosan de, dane rêxistinên yên dîrokî Pondosiyên ku di ser- navnetewî ne. Beşê sêyem jî ji dema antîk de, di warê çand û çand, huner û civaka pondûsan a şaristiyaniyê de serkêşiya cîhanê dîrokî û wêne ne. kirine de, çi dizanin? Çend roj berê niha hevalê min ê hêja Ali Çiftçi pirtûkekê ji min re anî û tewsiya kir ku bixwînim. Pirtûka Mihalis Haralambidis a bi navê Pontos Antik Bir Kimliğin Geri Dönüşü (Pontos Nasnameya Antîk a Lixwevegerî). Wekî di navê wê de jî diyar dibe, pirtûk bi tirkî ye û îsal di nav weşanên Stravon de derketiye. Orjînala wê bi yunanî ye, lê li tirkî hatiye wergerandin. Pirtûk ji sê beşan pêk tê. Beşê yekem nivîsar û

bîrnebûn 71 Em di derheqê Pondusan de hatiye kirin. Salek piştî fermana er- xwedî kêmzanîn û kêm agadariyan meniyan dest bi fermana pontosi- in. Min bi xwe dema vê pirtûkê yan kirine. Ango di dema desthi- xwend ji xwe şerm kir ku heta ni- latdariya Ittîhat Terakkî û Komara ha min çawa li ser pondosan ber- Kemalîst de komkujiyên herî me- hemeke weha hêja nexwendiye. zin bûne. Di vê demê de 350 he- Welatê pondosan li qeraxê Derya zar pontosî hatine kuştin û bi he- Reş bi dirêjayî ji Sinopê hezaran ji ser axa xwe hatine koçber- ta Trabzonê û ji navê ve jî he- kirin. Yên musilmankirî li ciyê xwe ta Gumuşhane û Amasyayê ye. mane û yên sirgûnî ji Kafkasya he- Pontos bi yunanî derya (behr) e. ta Kazakistanê, ji Yunanistanê he- Pondosî bi xwe yunanî ne û hîn jî ta Almanya, Amerîka û Avustraliyê zimanê wan nêzîkî yunaniya kevn tengezar, tar û mar bûne. e. Heta dema osmaniyan li herêma Hewce û hêjayê gotinê ye ku xwe serbixwe bûn. Bi taybetî ji ser- mirov bêje, Mihalis Haralambidisê dema Yavuz Selîm şûn ve ji aliyê pontosî di vê pirtûka xwe de ge- osmaniyan ve hem ji aliyê nete- lek caran destnîşan û dubare dike we û hem jî ji aliyê dîn ve hatine ku piştî hewqas karesat, komkujî, asîmîlekirin, kuştin û koçberkirin. asîmilasyon û koçberiya dijwar, ni- Di şerê navbera osmaniyan û ha di nav pontosiyên li ser axa rûsan de, bi taybetî di navbera salên xwe mayî de, bi taybetî nifşê nû 1828-1878, 1853-1856 û 1877- yên xwenda her çiqas musilmantiyê 1878an de pondosî neçar mane ku qebûl kiribin jî, lê xwe wekî gelê koçberên Rûsyayê bibin. Di van Pontos dibînin. Ew zimanê pontosî salan de ji ber ol û neteweya xwe hîn dibin û daxwaza mafê netewî hatine, kuştin û koçberkirin. Yên dikin. Bi wan re nasnameya netewî ku li Pondosê li ser axa xwe mane çêbûye û her ku diçe di nav ciwanan mecbûr kirine ku ola îslamê qebûl de hişmendiya nasnameya pondosî bikin û zimanê tirkî hîn bibin. xurt û berfireh dibe. Nivîskar lo- Lê hezar mixabin komkujî û koç- ma navê vê pirtûka xwe ”Pontos beriya herî mezin, dijwar û bêbav Nasnameya Antîk a Lixwevegerî” lê di navbera salên 1916-1923an de kiriye. Pirtûk hêjayê xwendinê ye.

72 bîrnebûn Ji destpêka bihara îsal bi navê The Di pêşgotina lêkolîna xwe de bi kurtî Kurds A Nation Of Jenocides (Kurd, wiha dibê; neteweyê ku ketiye ber komkujîyan) ji "Dîroka kurdan koçberîya bi zorê, aliyê weşanxana Apecê ve bi zimanê komkujî û qirkirina neteweyekê ye. îngîlîzî derket. Komkujîya li Dêrsîmê, bomberan- Ev kitêp ji aliyê lêkolînera civakî kirina kîmyewî ya li Helepçê û û şareza ya pirsa kurd Dr. Kristina kampanya Enfal, çend nimûneyên Koivunen ve hatiye amadekirin. ku herî pir hatine naskirin. Koivunen ji Fînlandayê ye. Ev proseseka dûr û dirêj e ku gav Koivunen berî 15 salan maste- bi gav ji dema osmaniyan, bi prog- ra xwe li ser rewşa pênaberên kurd li rama Tanzîmatê, 1839an de dema Finlandayê hazir dike. Bi vê xebata otonomiya mîrîtîyên kurdan ji holê xwe kurdan ji nêz ve nas dike û her- rakirin, ve dest pê kiriye. wiha bi kûrahî dixwaze doza kurd Ev kitêp analiziya komkujîya kur- binase û ji ber vê di 2008an de berê dan e. Ji salên 1920î fikrê yekîti- xwe dide Kurdîstanê. Pêşî li Bakûrê ya netewî ya kurda xurt dibû. Lê Kurdistanê û di wan salên dawî de jî ew komkujîyên wê demê û herwi- xebatên xwe li Başûrê Kurdistanê diha parçekirina Kurdistanê ev pro- domîne. Dema li Kurdîstanê lêkolî- sesa yêkitîya netewî ya kurda, sist nan dike, serwext dibe ku li herdu û jar kir. Jenosîda ziman û çandî li beşên Kurdistanê komkujîyên li di- Bakûrê Kurdîstanê hê berdewam e. jî kurdan pêk hatine. Ji vir dest bi Li Başûrê Kurdistanî jî, ji ber lihev- lêkolînên xwe dike ka pêvajoya je- nekirina sînorên deverên Kerkûk û nosîdê çawa destpêkirye û di kîjan Musulê metirsiyek hê heye! ..." prosesan re derbas bûye. bîrnebûn 73 The history of the Kurds is a history of deportation, massacres, and genocides. The Dêrsim massacre, Halabja chemical bombing, and Anfal Campaign are the most famous examples. They are steps in a long process which started from 1839 when the autonomous Kurdish emirates were crushed by the Tanzimat program in the Ottoman state.

This book presents an analysis of the Kurdish genocide process; how it has affected the Kurdish society? In the 1920s, the Kurds were at a proto- national level, moving towards national unity. But the genocides and partition of Kurdistan stopped this process. As a consequence, there was a movement back towards tribal and local rule, which aided Turkish and Iraqi governance of North and South Kurdistan.

The process of cultural and linguistic genocide still continues in North Kurdistan. In South Kurdistan, there is, at this time, the danger of a new genocide in the Disputed Territories, especially in Kirkuk and Mosul.

apecfö[email protected] • www.apec.nu Beställs även via Adlibris