Notes Du Mont Royal ←

Notes du mont Royal www.notesdumontroyal.com 쐰 Cette œuvre est hébergée sur « No tes du mont Royal » dans le cadre d’un exposé gratuit sur la littérature. SOURCE DES IMAGES Google Livres HERODOTI HISTORIARUM’

LIBRI 1x.

LATINE,

EX VERSIONE J. SCHWEIGHAEÜSER,

AD EDITIONEM REIZII ET SCHAFERI

EMENDATA.

GLASGUÆ: HOUDEBANT ANDREAS ET JACOBUS DUNCAN, ’ ACADIIIJ TYPOOIAPII. I YBNEUNÎ APUD RICARDUM mm, LONDINI. me: 1818.

3514005 .L354 Mill

QNERSITY or L2,]; » 5’ -4. (à LIB RARIES

HISTORIARUM LIBER PRIMUS. CLIO. ---.--- HERODOTUS Halicarnasseus, quæ quum cæteris de rebus, tum de causse bellorum Græcos inter Barbarosque gestorum, perquirendo cognovit, en hîs libris consignata in publicum edit; ne, quæ ab hominibus gestn sunt, progreesu temporis oblivione deleantur, neve præclara mirabilinque facta, que: vel a Græcis edita surit vel a Barbarie, sun lande fraudentur. 1. Jam Persarum quidem literatos si andins, inimicîtianun primi auctores .l’hœnices fuere. Hos enim, niunt, postquam a mari quod Rubrum Ivocutur ad hoc nostrum mure advenissent, hancque regionem quum etinm nunc incolunt, cœpissent habitare, continuo navigationibus longinquis dedisse operum, et transvehendis mercibus Ægyptiis Assyriisque quum alias Græciæ partes, tum vero’ et Argos adiisse. Argos enim illis temporibus inter alia ejus regionis oppiilu, quæ Græcia nunc nominatur, rebus Omnibus eminebat. Ad Argos igitur hoc postquam ndpulissent Phœnices, ibique merces suas venum exposuissent, quinto aut sexto ab adventu die, divenditis fera rebus omnibus, mulieres ad mure venisse, quum alias multns, tum vero et regis filiam ; quam quidem eodem nomine Persæ adpellunt atque Græci, Io. Quæ dum ad puppim navis suantes mercarenlur merces.quæ illarum maxime animes advertîssent, Phœnices interim mutuo sese cohortntos impetum in illas fecisse: et major-en) quidem mulierum numerum profugisse, Io vero cum aliis fuisse raptam z quibus in navem inpositis, solutn navi Phœnices Ægyptum versus vola. fecisse. 2. Hac quidam ratione in Ægyptum pervenisse Io aiunt Persæ, secus atque Phœnices, idque primum fuisse injuriarum initium. De- inde vero Græcos nonnullos, quorum nomina non possunt memos rare, (fuerint hi autem Cretenses,) Tyrum Phœniciæ sium adpu- lisse, filiamque regis rapuisse Europam ; ne sic quidem par pari fuisse ab bis repensum. Post hæc autem Græcos secundæ injuriæ fuisse auctores: etenim longs. nnvi [En], Colci.i(lis oppidum, ad Phasin profectos, perfectis cricrisB x-ebus quamm . mussa adveniez-

2 HERODOTI HISTOR. I. sont, mpuissc inde regis filiam Modenm; quumque ad pœnas m- ptus hujus repetendas et ad reposcendam filiam caduceatorem in Græciam misisset tex Colchorum, respondisse Græcos, quemadmodum illi de rapin Argivæ la: sibi non dedissent pœnas, sic ne se quillent illis daturas. 3. T nm deinde, proxima ætate, Alexandrum Priami filiùm,quum ista undivisset, cupidinem incessisse uxoris sibi e Græeia pet mpinam comparandæ; existimnntem utique se non daturum pœnas, quoniam nec illi dedissent. lta. quum i5 rapuisset Helenam, visum esse Græcis primum misais nunciis Helenam repetere et pœnas de raptu poseere: illos vero hisce, postulats sua exponentibus, raptum exprobrnsse Mode-æ, ut qui, qui"); ipsi nec pænas dedissent, nec illam reposcenlibus reddidissent, sellent ab aliis pumas sibi dari. 4. Hucusque igitur mutais sabin! copiois esse actum: ab illo veto tempore (iræcos utique graviorum injuriarum exstitisse auctores 3 hos enim prius Asiæ cœpisse bellurn inferre, quem Perse intulissent Europæ. Et mulieres quidem rapere, videri sibi niunt ’miquorum esse hominum ; raptarum Vero ultionem tanto studio persequi, amentium g contra, nullam raptarum curam habere, pru- dentium: quippe manifestum esse, nisi ipsæ voluissent, non futurum fuisse ut raperemur. huque se quidem Asinm incolentes,’ ainnt Persæ, raptarum muliemm nullam habuisse rationem ; Graa- eos autem mulieris Laconicæ mussa ingentem contmxisse claSsem, et Inox in Axiam projettes Priami magnum avertisse.- ab eo tempore se constanter Græeiæ populos sibi esse inimicos existimasse. Nam Asiam, et barbaras gentes cum incolentes, ad se pertinere autumant Perm; Europam vero et Græcos nihil secum commune habere. 5r Hunc in modum Persæ quidem gestas res esse memorunt, et a3 llii excidio repetunt inimicîtiarum suarum adversus Græeos initium. De Io vero cum Persis non consentiunt Phœnices rem isto modo esse gestam. Negnnt enim se raptu usos illam in Ægy- ptum abdnxissc : sed Argis eam cum nauclero aiunt concubuisse, et quum se gravidam sensisset, veriçnm parentum item, sic volentem ipsam cum Phœnicibus enavigasse, ne comperta foret. Hæc sont igitnr, quæ partim n Persis, partim a Phœnieibns memorantur. Ego vero, utrum tali modo hæc gesta sint, en alio, non ndgredior disceptare: sed, quem ipse novi primant fuisse injuriarum Græcis inlatarum adorera, hune ubi indicavero, tune ad reliqua exponendn progrediar, perinde et parvnrum eivitatum et ’magnarum res perse- cuturus. Elenîm qua: olim fuerant magnas, earum plurimæ parvæ factæ sont: et quæ nostra memoria magna: filere, eædem prius exiguæ fuernnt. ltnque, bene gnarus humannm felicitatem nequaquam in eodem fastigio manere, perinde utrammque faoinm mentionem.6. Causses, genets Lydus, Alyattisl filius, rex fuit populorum intra Halyn fluvium ineolentiiun; quad flumen, a meridie Syros inter et Paphlugbnns internons, ad septentrionem in Euxinum qui voeatur Pontum se cxoncrut. Hic Crœsus e barbaris, quos

novimus, prunus alios Græcorum imperio suo subjecit et ad tributum pendemlum udegit, aliosCLIO. sibi socios et arnicas adjunxit..3 Subegit louas et Æoles et Dorienses Asiam insolentes 5 arnicas nutem sibi conciliavit Lacedæmonios. Ante Crœsi vem imperium Græci omues liberi fuerunt : nnmCimmeriorum expeditio advenus Ioniam, ante Crœsi ætatem suscepta, non oppidorum fuerat reda- ctio in potestatem, sed rapina ex incursione. 7. Cæterum reguum illud, quum Heraclidurum antes fuisset, ad Crœsi genus, qui Menunadæ nominubuntur, tali modo pervenerat. CANDAULES, quem Græei Myrsilum vocant. Sardium fuit rex, ab Alcæo oriundus, Herculis filio. Nam Agrou, Nini filins, Beli nepos, Aleæi pronepos, primus ex Hernclidis rex fuerat Sardium; Can- daules vero, Myrsi filins, postremus. Qui veto ante Agronem in eadem regione regnaverant, a Lydo Atyis filio crant oriundi, a quo universus populos Lydorum nomen invenit, quum prius Mæones fuissent nominati. Ab hîs prisois regibus commissum sibi regnum ex oraculi edicto obtinuerunt Hersclidæ, Jardani ancilla et Hercule prognati; regnantes, pet duos et viginti virorum generationes, aunos quinque et quingentos, continua serie filins patri Succedens usque ad Candnulem Myrsi filium. 8. Hic igitur CmnAutss uxoris suæ amore teuebutur, eamque deperieus arbitrubutur esse sibi uxorem mulierum omnium for- mosissimam. Quod quum ei esset persuasum, apud Gygen Da- seyli filium, unum e corporis custodibus, quem maxime acceptum habebnt, ut de rebus etiam gravissimis cum eo communicaret, forma: laudem uxoris supra modum extulit. Nec multo post (crut enim in fatis ut infortunatus esset Candaules) bis verbis Gygen est adloeutusv: " Gyge, videris tu mihi de forma uxoris meæ verbe " facienti fidem non sdhibere; auribus enim minus fidere amant " homines quem oculis; fac igitur ut uudam ilions spectes." At ille, vehementer exclamons, "Domine," inquit, "quemnam sermo- " nem haudquaquam sanum profers, jubens me hernm menin nu- " dam spectare! Mulier enim tunicani exuens, simul etiam vere- f’ enndiam exuit. Jam olim vero boneststis præcepta. inventa. " sunt ab hominibus, a quibus discere oportet : quorum unum est, " Sun. quemque (lebere inspicere. Ego vero persuasum habeo esse " imam malierum omnium pulcerrimam; taque ora, ne postules 9. His usas verbis repugnavit Gyges, veritus ne quid sibi ex en rc mali" aeeideret.illicite." Cui tu vieissim, "Confide," V inquit, " Gyge 3 neque " aut me time, quasi te tentaturus utpr hoc sermone, ont uxorem " meam. ne quid tibi ex illa detrimenti creetur. Omnino enim " en rationes equidem inibo, ut illa ne intellectura sit quidem, " esse se a te conspectam. Te enim post apertam jsnuam cubiculi, " in quo cubamus, .coliocubo. Postquam ego en) ingressus, aderit " et uxor .mea in cubieulum: posita est autem prope introitum tt sella, in que un vestes suas, ,aliam post aliam exuens, deponet s " ibi tune licuerit tibi multo cum otio eam spectare. Deinde, B 2

4 HERODOTI. HISTOR. I. " quum e sella in lectum consoendet et tu a tergo ejus eris, reliquum " est ut tu cures ne illn te conspiciat foras exeuntem." 10. Igitur Gyges, quum etfugere non posset, paratus fait: quem Candaules,postqunm cnbandi tempus visum est ndesse,în cubiculum introduxit ; pauloque post uxor etiam adfuit. Ingressam et vestimenta ponentem Gyges quum speclasset, mox ubi aversa illa in lectum se contulit, clam ipse foras se subduxit: at (-gredientem l cqnspicatn est mulier. Quæ ut intellexit quid a marito actum esset, neque exclamavit, pudore retentit, et se animadvertisse dissimulavit, in anima habens ultionem capere de Canduule. Apud Lydos enim, ac fare npud cæteros quoque barbnros, etinm viro magnum in probrum vertitur nudum conspici. Il. Itaque tune quidam nihil aperiens, silentium tenuit illa: simul ne vero illuxit, præsto esse jussis famulis quos maxime fidos sibi cognoverat, Gygen ad se vocavit. Et ille, nihil cum nosse rntus eorum quæ gesta essent, areessitus venu; quippe et antes solitus, quoties regina vocaret, cum convenire. Ut venit, bis ver-j bis eum adlocuta est roulier: " Gyge, nunc duarum vinrum tibi " apertarum optionem coneedo utrum ingredi volueris : ont enim, " interfecto Candaule, et me et regnum Lydorum habeto g ont te " ipsum protinus sic mari oportet, ne posthac, Candnuli in omni- " bus obsequens, speetes quæ te spectare nefas est. Enimvero "sut illum, qui ista molitus est, interire oportet, aut te, qui " andain me es conspicatus et illicita fecisti." Ad hæc verbe Gyges primum stupere, tum deinde obsecrare illam ne se neces- sitati illigaret dijudicandæ talis optionis. Nec vero ei persuasit 3 sud vidit necessitatem utique sibi propositam sut perdendi herum sut per alios pereuudi. Elegit îtuque ut ipse superesset: et illam percontans, uQuandoquidem invitum me," inquit, "adigis ad " herum meum oceidendum, age sodium ecquo illum modo ad- tt gressuri simas?" Et illa excipiens, " Ex ecdem loco," inquit, " adoriendus erit, onde ille nudnm me tibi ostendit: in sopitum " somno impetus flet." le; [ta quum de faciendis insidiis inter se constituissent, ingra- ente nocte Gyges (nec enim dimittehatur, neque ullum ei efugium crut, sed au! ipsum interire oportebat ont Canduulem) secutus est mulierem in cubîculum 3 ubi cum illa, tmdito pugione, post eumdem januam occultavit. Deinde, quiescente Cundaule, leniter accessit, illoque ohtruncnto et uxorem et regnum obtinuit Gyges; cujus etiam Archilochus Parius,’qui eadem vîxit ætute, in iambis trimetris meminit. I 13. Ohtinuit nutcm regnum, in eoque confirmntus est, ex Del- phici oraculi efi’ato. Nain quum indigne ferrent Lydi casum Cun- daulis, essentque in armis, convenit inter Gygæ factionem et reliquos Lydus, ut, si respondisset oraculum hune esse regem LydorumJ ipse regnaret; sin minus, Heraclidis restituent regnum. Accepte ig-itur oraculo, GYGES in regnum obtinuit. Verumtamen hoc limul edixemt Pythia, ultionem venluram me Heraclütis in quintum

e: panaris Gygis: quad quidamCLIQ vaticinium nec Lydi, neci corum5 reges, ullius momenti fecerunt, donec exitu comprobntum est. l4. Tali igitur mode ad Memnadas pervenit Lydiæ regnùm, Hernclidis ereptum. Gyges autem, regnum adeptus, Delphoq donaria misit non pauca. Et argentez: quidem ejus donaria quum plurima Delphis exstant: præœr argentum vero, auri etium immensam vim dediçavit, quum niiarum remm, lum vero (quod præcipue memoratu dignum) enteras aurai numero sex ab eodem dedicati entant talentorum triginm pondo, repositi in Corinthio- rum thesnum; qui quidem thesaums, vere ut dicam, non publions civitatis Corinthiorum est, set! Cypseli, Eetionis filii. Est autem hic Gygcs barbarorum, quos novimus, primus qui douarin Delphis dedicavit post Midnm GOrgiæ filium, Phrygiæ regem. Dedicavera: enim Midas etiam regiam sellnm, in qua. præsidens jus dicere con- suevernt, spectatu dignnm; positaque est hæc sella. ibidem ubi Gygæ crateres. Aumm vero istud et argentum, quad a. Gyge de- dicutum est, Gygadns [id est, Gygœum] vocatur a Delphensibus de illius nomine qui dedicnvit. Et hic quidam, postqunm regno est potitus, arma etiam intulit Mileto et Smyrnœ, et Colophanem, area excepta, cepic: cæterum, quum per octo et triginta, quos regnnvit, annos nihil aliud memnmbile ab. codem gestum ait, hisce comme- ’ mentis,15. Ardyis vero,missum Gygæ filii, hune qui post faciemus. illum regnavit, mentionem » injiciam. Hic Prienenses expugnavit, et Miletum invasit: codemque reghuîn Snrdium obtinente, Cimmerii, suis sedibus a Scythis nomadibus pulsi, in Asiam venerunt, Sardesque prester arcem 16. Ardys postquam undequinqungînta annos regnasset, succes- soremCepenmt. habuit fiiium Sadyatten, qui Vannos regnavit- ’ duodecim. Sa- dyattæ successit ALYATTES; qui cum Cyaxare, Deiocæ nepote, et cum Metlis beilum gessit. Idem Cimmerios ex Asin ejeciti; et Smyrnam,’ Colophoniorum coloniam, cepit; et Clazomenas invasit: quo quidem ab oppido non itn ut voluerat discessit, sed cladem baud mediocrem passus. Verum et alias res, dum regnum tenuit, gessit ; qunrum merdai-am dignissimæ 1m saut. 17. Bellum gazait cum Milesiis, a patte traditum. Oppugnabat autem, incursiOne factn, Miletum tali modo: qunndo terræ fruges adultæ emnt, tune exércitum in regionem immittebat, expeditio-I hem faciens ml camum fistularum fidîumque, ne tibîæ tam taulie- bris qunm virilis. Ubi vero in fines Milesiorum pervenerat, œdi- ficia in agris nec dimebat nec incendebat, neque fores abstrahebat, sa] intacta stare omnia sinebat ; verum arboribus et terne frugibus corruptis domum se recipiebnt: quum enim mare obtinerent Mi- leeii, nil atltinebat circumsedere urbem cum exercitu. Ædificia autem non dimebut Lydus hoc consîlio, ut passent inde progressi Milesîl terram serere colereque, ipse vero, postquam illi terram coluissent, hnberet quod, incurSione l’acte, popularecur. la. Hoc maxime modo pet undecim aunes bellum gerebatur;

6 d HERODOTI HISTOR. I. intra quos duo ingentia vulnera Milesii accepere, unum prælio ad Limeneum in ipsonun finibus commisse, alterum in Mæandri campo. llorum undecim annorum sex adhuc Sadyattes, Ardyis filius, apud Lydos regnaverat, qui per id tempus cum exercitu fines Milcsiorum incursabat; Sadyattes enim hic confluera: id bellum: quinqua vero insequentibus mais Alyattcs, Sudyattis filins, bellum gerebnt, qui iliud, a ,pntre (ut supra etiam memoravi) sibi traditum, intente persecutus est. Quo in hello nulli e lonibus sublevarunt Milesios, prœterquam Chii soli: hi amen), opem illis ferentcs, vicein rependcrunt; nom et Milesii antes Chiis, in hello cum Erythræis, sociam præstiterant operam. 19. Sud unno duodecimo, succensis ab exercitu segetibus, hoc rei accidit. Simulatque incensæ segetes emut, valido com-to vento, Minervæ teniplum cognomine Assesiæ corripuit flamme, eoque incendie tcmplum conflagravit. Quæ res principio nullius momenti est habita; deinde vero, postquam Sardes rediissct exercitus, in morbum Alyattes incidit. Diuturnior quum esset morbus, Delphos luisit qui Doum de valitudine oonsulerent, sive slieno consilio ad mittendum inductus, sive suc. Hi quum Delphos venissent, negavit Pythia se responsum eis reddizuram priusquam Minervæ templum restituissent, quod Assesi in Milesiorum ngro cremassent. 20. Hæc ita acta esse equidem ex Delphensibus nudire memini: sa] Milesii istis hoc adjiciunt, Perinndrum Cypseli. filium, quum audisset oraculum Alyattæ redditum, en de re Thrasybulum, Mile- siorum tunc»temporis tyrannum, hospitio et amicitia sibi in primis conjunctum, misso nuncio feeisse certiorem 3 quo ille, re ante cognita, consiiium aliquod ad rem pertinens caperet. lm quidem Mi- lesii rem gestam narrant. r 21. Alyattes vero, nunciato Pythiæ responso, præconem protinus Miletum misit, inducias cum Thrasybulo et Milesiis ad tempus pacturus dum tempium ædificaret. Miletum dum se confert legatus, Thrasybulus de tous re liquido antes certior foetus, me ignarus quid moliretur Alyattes, hæc machinatur. Quidquid frumenti in urbe erat, Mm suum, quum privatorum, id omne in forum com- portai-i jussit, prædîxitque Milesiis, ut, ubi signum ipse dedisset, tune compotationes commaüonesque mutuas cuncti instituerent. 9g. Id fecit prædixitque Thrasybulus hoc consilio, ut Sardianus legatus, postquam ingentem frumenti acervum in fora profusum et boulines vidisset obleemtionibus vacantes, Alyattæ rem renunciaret. Quod et factum: nain postquam ista vidit caduceator, ex- positisque Thrasybulo Lydi mandatis domum redût, nullam aliam 0b caussam (ut ego audio) pas: composita est. Quum enim existimasset Alyattes vehementem frumenti pennrinm Miieti esse, popu- iumque ad extremum malomm esse redactum, audivit ex caduçea- tore domum redeume contraria aorum quæ crut opinatus. Inde paullo post pax inter illos conciliata est hac lege, ut mutuo hospites essent sociique: et, pro uno Minervæ templo ad Assesum, duo ædificavit Alyattes, ipseque e morbo convolait. Hæc igitur ratio

exitnsque belli fait, quad AlyattesC cumL Milesiis I O. et Thrasybulo 7 sit. 23. PBRIANDER vero, Cypseli filins, is qui Thmsybulum de edito oraculo certiorem fecit, Corinthi fuit tyrannus: cui maximum, quod umquam inter homines evenit, oblatum fuisse miraculum narrant Corinthii, hisque Lesbii adsentiuntur; scilicet Arionem Methymnæum delphino insidentem ad T œnaron fuisse delatum. Citharœdus is erat, nulli suæ ætatis secundus; primusque hominum, quos novimus, dithyrambum et fecit et nominavit docuitque Corinthi. 24. Hunc Arionem niant, postquam plurimum temporis apud ,Periandrum esset versatus, in Italiam Sicilinmque cupivisse navigare; ingentique pecunia ibi compamta, voluisse Corinihum reverti. lgitur quum Tarente esset profecturus, nec ullis magis quam Corinthiis fidem haberet, navigium conduxisse hominum Co- rinthiorum: et hos, ubi altum tenuere, consilium agitasse de illo in mare projiciendo, que pecunia potirentur. Tom illum, quid ageretur intelligentem, ad preces confugisse; et, pec-unia omni nantis oblats, vitam esse deprecatum: mutas vero, precibus viri nil commotos, jussisse ut sut sibi menus inferret, que in terra sepulturam nancisceretur, aut ut illico in mare se projiceret. Has in augustias et consilii inopiam redactumiArionem ornsse, ut, quanf doquidem ita eis placitum esset, sinerent se omni omntu s-uo indutum, in summo puppis fore stantem, canticum cancre ; que facto pollicebatur sibi se manus inlaturum. Tune mutas, cupidine en; ptos audiendi præstantissimi omnium cantoris, e puppi mediam in navem concessisse ; et illum, omni ornatu indutum, capta cithara, in summe navis fore stantem, carmen quad orthion vocatur per- egisse ; peractoque cantu, ita ut crut, cum omni ornatu in mare se conjecisse. Tom illos, continuato cursu, Corinthum navigasse: hunc vero, aiunt, a delphino exceptum darse, Tænaron fuisse dein- tum; ubi quum in terrain) esset egressus, Corinthum inde eodem habitu pernexisse, ibique quid accidisset marrasse. Periandrum vero, quum fidem non haberet, tenuisse Arionem in custodia, ne que prodiret, cæterum curam intendisse in militas. Nautœ ut (les rinthum advenerunt, ascites ad se percontatum esse l’erisndrum, ecquid de Arione memorarent : quibus dicentibus salvum illum in ltalia esse, et fortunatum Tarenti a se relictum, adparuisse Ario- nem eodem cultu que in mare prosiluerat ; et illos, perterritos con- victosque, non otuisse amplius ireinficias. Hæc quidem et Corin- thii narrant et sbii ; et exstat Tænari donarium Arionis æneum,’ non magnum illud quidem, homo insidens delphino. 25. Alyattes Lydus, confecto cum Milesiis hello, deinde, quum i septem et quinquaginta aimes regnasset, vita excessit. Dedicnvit autem hic, secundus ex hac familin, postquam e morbo convaluerat, Delphis crnterem argenteum ingentem, et basin crateris ferream fer- ruminatam, spectatu dignam inter omnia quæ sunt Delphis donaria; Glauci Chii opus, qui primus ferruminationem ferri invenit.

8 l HERODOTI HISTOR. I. 26. Mortuo Alyatiæ successit in regnum Cursus, Alyattæfilius, aunes natus quinque et triginta: qui Græcorum primes Ephesios amis invusit. Ibi tune Ephesii, quum ab eo obsiderentur, urbem suam Dinnæ dedicarunt, fune ex illius temple ad murum ndligato z est autem inter veterem urbem, quæ tune obsidehatur, et Dianæ templum, septem stadiorum intervallum. H05 igîtur primes adgressus est Crœsus; deinde vero, per vices, singulos quosque loniæ et JEtoliæ populos, aliis alias causses infcrens, graviora caus- sntusùudversus hos, in quibus gravîmes reperire caussas poterat, nonnullis eliam levia admodum exprobrans. 27. Dcinde, postquam Asiam incolentes Græci ad pendendum tributnm erant subacti, constituit ædificatis navibus insulanos adgredi. Ad quos compingendas quum omnia ei essent parata, aiunt alii Binutem l’rienensem, quum Sardes venisset, alii Pittaçum Mitylcnæum, interrogatum a Crœso ecquid maxime novi gererelur apud Græcos, en respondisse quæ illum ne classem confieeret inhi- buerunt. Dixisse enim : " lnsnlani, o rex, decem millia equitum " conducunt, expeditionem adversus Sardes atque te molientes." Crœsum autem, ratum vera cum dicere, respondisse : " Utinam dii fiilianc mentem dent insulanis, lut Lydorum filios cum equitatu " invadere velintl" Tom illum excipientem dixisse: " Videris " mihi, rex, cupide vota facere ut insulnnos equis vectos depre- ii bondas in continente, baud absurdn spe; insulanos vero quid ti putes, ex que primum ædificurc te contra se classem audiverunt, " exoptare aliud, nisi ut, postquam velu dederint ventis, in mari ’i deprehendant Lydus, teque pro Grœcis continentem inenlentibus, ii quos tu in servitute cantines, ulciscantur?" Cujus conclusions erationis ndmodum delectntum Crœsum, paroisse illi, ut qui perapte ad rem locutus videretur, et u fabricandn classe destitisse. Atque. ita cum Ionibus insulas incolentibns hospitium contrnxit. 28. Insequente tempore, subactis fere omnibus populis infra Halyn fluvium incolentibus: (nain, exceptis Cilicibus ac Lyciis, cæteros omnes suæ potestati subjectos Crœsus tenebnt; sunt autcm populi hi, Lydi, Phryges, Mysi, Mariandyni, Clialybes, Pa- phlngones, Thraces quum ’l-hyni, tum Bithyni, Cures, loues, Do- rienses, Æolenses. Pumphyli z) ’ 29. H03 igitur postquum sub potestatem sunm Crœsus redegisset, caque accessions regnum Lydorum auxisset, adveniebant Sur- des, urbem divitiis florentem, quum nlii omnes e Græcia vil-i sapientiæ lande clari, ut cuique commodum crut ce proficisci, tutu vero etiam Sonos, Atheniensis: qui postqunm Atheniensihus jussu ipsorum scripsisset leges, navi profectus, cnussam interserens velle se alias spectare regiones, decem aunes peregrinatus est; ne scilicet qunmpinm ex legibus, quos tulemt, mutare cogeretur. Nam ipsis Atheniensibus per se id facere nefas erat, quippe qui gravissime jurejurando sese obstrinxerant, per decem aunes eis legibus, quascumque ipsis Selon tulisset, esse usures. 30. Banc ipsum igitur 0b caussam, mm vero etiam spectandi

gratin, peregre profectus Solen, in Ægnitum se contulit ad Ama- sin, atque etiam Sardes ad Crœsum.CLIC. Quo ut advenit, in regia9 hospitio acceptus est a Crœso. Tom tertio ont quarto post die, jussu Crœsi, ministri regis circumduxerunt Solonem, thesaurus omnes et quidquid inibi magni et opulenti inernt, ostentantes. Quæ quum ille spectasset, et cuncta, ut ci commodum filerait, esset contemplatus, tali mode eum pereunctutus est Crœsus: " Hospes " Atheniensis," inquit, " multa ad nos de te fuma manavit, quum sa- " pientiæ tuæ causse, tum peregrinationis, ut qui sapienliæ studio " incumbens multas terras spectandi caussa obieris. None igitur " incessit me cupide ex te sciscitandi, ecquem tu adhuc Videris " omnium hominum beatissimum." Nempe, quod se ipsum hominum beatissimum esse putaret, idcirco banc illi quæstionem proposoit. At Solen, nulla usus adsentntione, sed ut res erat respondens, " Ego vero," inquit, ti bentissimum vidi Tellum Athenien- " sem." Quod dictum miratus Crœsus, concitnte quærit: tt Qua " tandem ratione Tellum beatissimum judicas?” Coi ille: " Tel- ii los," inquit, " florente civitate, filios hahuerat boues vires ii honestosque, et illis cunctis prognatos viderat liberes, eosque " omnes superstites: idemque, quum re familiari satis lauta, ut " apud nos, usas esset, vitæ fineni hubuit splendidissimum; nam "in prælio, qood Athenienses cum finitimis ad Elensinem com- ” miseront, postquam fortiter pugnavit, hostemque in fuguai ver- tt’ tit, honestissima morte defunctus est ; et eodem loco, que ceci- " dit, publice ab Athenicnsibus sepultus est et magnifice honora- "31. tus." Hisce quum - Selon, quœ de Telle ejusque felicitate copiose expoSuit, admonuisset Crœsum, interrognre hic institit, quemnam secundum ab ilIo oidisset beatissimum? existimans utique secondas cette partes sese laturum. At illc, u Cleobin," inquit, " et Bitu- " nem. His enim, genere Argivis, et victus suppetebat probabilis, ii et robur corporis erat tale, ut et uterque paritcr certaminum " præmia abstulerit, et de eisdem hæc etiam nurretur historia: " Quum festos dies ageretur Junonis, oporteretque omnino nia-l " tram horom bigis in templum vehi, nec vero in tcmpore ex ogre " adessent boves; tuncjuvenes, urgente hors, jugaux ipsi subcon- " tes, plaustrum traxerunt que mater vehebator, coque per qua-i " draginta quinque stadia tracte ad templurn pervenerunt. Quo " facto quum oculus universi cœtus in se convertissent, optimùs "eisdem obtigit vitæ exitus 5 ostenditqne in his Deus, melius " esse hominibus mori, quum vivere. Nam quum circumstantes ti Argivi laudarent juvenum robur, mulieres vero felicem prædi- " carent matrem quod tales haberet filins; mater, et factoivehe- " menter gavisa et omine, stans ante simulnerum precata est deum, tt ut Cleobi et Bitoni filiis suis, qui ipsam magnifice honorassent, ii id daret quod optimum esset contingere homini. Post hanc pre- " cationem, peracto sacrificio, lame epulati juvenes, quum in ipso ’i temple somno se dedissent, non nmplius resurrexerunt, sed hoc c

10 HERODOTI HISTOR. I. " vitæ exitu sunt perfuncti. Eorumdem dein imagines, ut qui " honnîmes fuissent præstantissimi, fieri curarunt Argivi, Delphis- " que dedicurunt." 32. lstis igitur secundum felicimtis locum Solon tribuebnt. Tum vero subiratus Crœsus: " Hospes Atheniensis," ait ; " nostra tt vero felicitas ndeo (Lbs te in nihilum projicitur, ut ne privatis " quidem hominibus æquiparandos nos existimes î" Cui ille : " Me, " o Crœse," inquit, " gnarum invidam omnino et turbulentam For- " tunam esse, interrogats de rebus humanis? ln diutumo tempore " multu videre est quæ quis nolit, atque etiam tolernre muita. " Propane enim homini terminum vitæ ad septunginta aunas. Hi *t septmtginta anni constant ex viginti quinque minibus ac ducentis " diebus, mense interculari non posito. Sin velis alternes ex illis " annis iuterjecto mense fieri longiores, quo tempestatum vicissituo " dînes juste tampon redeant, menses intercnlares pet annos se- " ptuaginta confieientur triginta quinque, dies autem ex his mensi- tt bus mille et quinquaginta. Horum autem dierum omnium, qui " in septuaginta. minis sunt numero ducenti et quinquagintn supra " viginti sex millin, nullus est qui rem prorsus similem, qualis ab- " alio adductu est, adducut. ltnque, Crœse, homo quantus est, " fortunæ casibus est obnoxius. Jan] le quidem ego et opulentum fi video, et multorum hominum regem; istud veto, quod ex me» " quæris, de te nondum prædiœbo priusquam te vita bene defunm V ctum nudiste. Neque enim beatior est magnis opibus præditm, " quum is cui in diem victus suppetit, nisi eidem omnibus bonis " prædito fortuna concesserit vita bene defungi. Etenim multi " homines perquam opulenti, non idcirco beau surit: multi veto, " quibus mediocris res familiaria est, felices. Jam qui admodum " dives est, nec tamen beatus, is duabus tuntum rebus anteœllit tt feliccm ; hic vero divitem, multis rebus. 111e ad explendas cu- fl piditates, et ad tolerandum magnum aliquod incidens damnum, tt validior est. Hic veto illum superat hisce rebus; damnum qui-n " dem et cupiditntem non similiter, atque ille, potest ferre, sed " hæc incommoda ab i110 abigit felicitas ; est vero membris inte- " gris, prosperu. fruens valitudine, malorum encre, lætus liberis, tt fonnosus. Quod si prœterea diem quoque extremnm feliciter ", obierit, hic ille est quem tu quæris, dignua qui beatus prædicetur. tt Priusquam veto diem obierit, differendum est; nec dum beutus " hic nominandus, sed felix. Jamista simul cuncta ut consequa- " tut homo, id quidem fieri non potest; quemadmodum. nulla est " terra qua: cuncta sibi suppeditet, sed aliud babet, alio indiget; ’f quæ vero plurium habet, en optima est. Nempe eodem mode " etiam hominum nemo est omnium, cui uni omniu cumulate adsint, tt sed aliu Imbet, uliorum vero indiget : qui vero eorum plurima ad " vitæ neque exitum habuit, ac deinde placide finiit vitam,.hic, " o tex, me judice, nomine isto prædicari dignus est. Denique in " omni re respiciendus finis est, in quem sit res exitura: maltas

" enim deus, postquam felicitatem illis ostendit, funditus deîn , " evertît." CLIO. Il 83. Hæc ille Crœso looutus, quod neque omnino ei gratificatus oit, neque ullius pretii habuerit, dimittitur: quippe qui admodum cl inscitus esse videretur, qui præsentia bona omittens, finem cujusque rei juberet respicere. 34. Post Solonis discessum, gravis divinîtus vindieta Crœsum excepit; hac mussa (ut conjicere licct) quod se ipsum hominum beutissimum judicaret. Ac statim quidem per quietem oblatum ei somnium est, veritatem indic-ans mulorum quæ filio ejus essent eventura. Erant enim Crœso filii duo; alter corporis vitio labo- rubat, emt enim mutus; alter inter æquales rebus omnibus primus, cui nomen crut Atys. Hunc Atyn, Crœso signifient somnium, fore ut amittat ferrea cuspide ictum. Expergefnctus ille, re secum ver- sata, pertimescens somnium, capit filio uxorem; eumque, quum solitus esset exercitum ducere Lydorum, nusquum porro ad tale muons émittit: jacula vero et hostos, et cujusque generis teln, quibus ad bellum utuntur homines, e virorum habitutione in interiorn conclavia congeri jubet, ne quid suspensum in filium suum incidnt. 35. lnterim, dum nuptias filii parut Crœsus, advenit Sardes vir calamitaté obstrictus, cui marins non erzmt puræ, mitione Phryx, regio de genere. Qui quum ad ædes Crœsi venisset, crassetque ut ritu patrio expiari sibi contingeret, expiavit cum Crœsus : est au» tem modus expiandi apud Lydos similis ei, quo Græci utuntur. Peractis legitîmis, percontatur Crœsus hominem, unde veniret, quisve esset, bis usus verbis: " Quis tu es, homo, et quonam e -" Phrygiæ loco veniens, ad mecs lares aupplex te recepisti? et fi quem virum, quamve fœminam occidisti?" Cui ille reapondit: " O rex, Gordiœ sum filins, Midas nepos ; est autem nomen mihî fi Admsto. Fmtrem meum occidi invitas; unde ejectus a patre " admm, et rebus omnibus destitutus." T um Crœsus: u Ex viris " amicis," inquit, " oriundus es, et ad nmicos venisti, ubi nullius " rei indigebis quand apud nos manseris. Istam autem calumitar -" tem quum poteris levissime ferendo, plurimum lucri feceris." Ita ille in Crœsi ædibus vitam agebat. 36. Per idem tempus in Olympo Mysio aper exstitit mira mngnL- tudine, qui ex illo monte irruens Mysorum arvn vastabnt ; contra quem quum sæpe egressi essent Mysi, nihil ci mali inflixerant, sed mule ab illo fuerant accepti. Ad extremum venere ad Crœeum Mysorum legati, hæc dieentes: tt Adpamit, o rex, in regione no- !" stra immani magnitudine uper, qui agrestia corrumpit open; " cujus ut potiamur studiosi operam dantes, nihil proficimus. Ita- " que te nunc oramus, filium tuum et selectos juvenes canesque " nobiscum emittas, quo bellunm e terra nostrn tollamus.” Hzee ’ illis precantîbus Crœsus, recordntus eorum quæ per somnum ipsi prædictn emnt, ita respondit: "Filii quidem mei nolite amplius " facere mentionem: nec enim illum emittere vobiscum possum, " est enim novus nuptus, et hæc res ei nunc curæ est. Lydorum . c 2

1?. HERODOTI HISTOR. I. " autem selectam manum et venaticum omne ministerîum une tt mittam ; hortahorque exeuntes, ut quum promtissime vobiscum " belluam c terra submovennt." 37. Hæc Crœsus respondit; quibus quum contenti essent Mysi, intervenit filius, auditis quæ Mysi precarentur. l’ernegante veto Crœso, se filium cum illis missurum, hæc inquit ad eum adolescens: " At antelmc, o pater, noc mihi honeslissimum et nobilissi- " mum fuit, in belle. et in venationes .exeundo glorinm parure: " nunc veto utroque homm exclusum me tenes, nulln in me co- tt gnita ignavin ont animi dejectione. Nunc ergo quibus oculis " me conspici oportet euntem in forum, sut ex t’oro redeuntem P t quis tandem esse videbor civibus? quulis videbor novæ nuptæ? a " cui illo. vim putabit se connubio esse junctam ? Proinde me tu ’ nut sinus venatum exire, ont ratione mihi persuadeas, melius f mihi hoc esse quod tu itu. facis." a 38. Cui resyondensCrœsus, b Non quod ignuvinm," inquit, tt o fili, l am aliud quidquam purum mihi gratum in te cognoverim, hoc l fanoit); sed quod mihi sonmii species pet quietem oblate dixit p. l brevi ævi te futurum, quippe ferres periturum cuspide. Cujus (( visi mussa et lias tous nuptias maturavi, nec ad ca quæ nunc u suscipiuntur te emitto; et custodio te, si quo pacto. dum vivo, periculo te quenm subducere. Es enim unicus mihi filins; hum n.. " alterum [auribus captum] pro nullo existimo." 39. lbi rursus adolescens: " lgnosco quidem tibi," inquit, " pater, id quad, quum tale tibi oblatum sit visum. custodiam mei agas: sed, quod tu pantin animadvertis, quodve oblitus es in hoca in- " somnio, id me te monere fas est. Somnium ais tibi dixisse, " ferres. cuspide me periturum: at api-o quænam sont manne, t quæve ferrea cuspis, quum tu timeas? Quod si enim a dente me periturum dixisset, aut ab nlin re simili. tum hoc, quad agis, st aigerei te oporteret; nunc vero a cuspide dixit. Quare, quum " non sit nobis cum viris proposita pogna, nbire me patere." 40. Tum Crœsus: u Fili,"ait, " aliquatenus me vinois, senten- " tiam insomnii declnmns. ltaque, tamquam a te victus, senten- " tiam muta, et venium tibi do venntum exeundi." 4l. Quibus dictvis, Adrastum Phrygem jubet vocari; eumque, ubi adfuit, sic est adlocutus; tt Adraste, ego te funesta calamitate " obstrictum, quum tibi non exprobro, expiavi, et domum meum n recepi, in qua etium nunc omnium rerum sumtum tibi suppedito. " None ergo (debes enim de me, prius de tesbcne merito, in vicem " bene mereri) rogo te, ut custos sis filii mei venutum exeuntis, ne " qui in itinere cooxiuntur malefici grassotores qui illum interi- " niant. Ad hæc, tua etinm ipsius interest ut eus, ubi splendorem " ex rebus gestis possis pur-are ; 1mm et patrium hoc est tibi, et " prætcrea robur inest." 49. Cui Adrastus : " Alîoquîn," inquit, " rex, in istud certnmen t’ non emm proditurus; neque enim tuli atlfcctum calamitate fus b est æqualibus se immiscerc fortunmis, neque id ego copia, ntque

" etiam alias sæpe me continni.CLIO. Nunc veto, quoniam 13tibi hoc tt cordi est, cui gmtum fneere debeo, paratus sum exsequi monda» " tum: tuque filium tuum, quem custodire me jubes, rediturum " esse incolumem, quad quidem penes custodem fuerit, aspecta." 43. Hæc postquam Crœso ille respondisset. proficiscuntur deinde selectis juvenibus stipnti canibusque. Ubi ad Olympum pervenc- nmt, indugant bellualn, et inventam circumfusi juculis incessunt. lbi tum hospes, idem ille qui a cœde fuerut purgatus. cui Admto nomeu, vibrato in nprum jaculo, ab illo aberrons, Crçi filium fendit : atque ita ille, cuspide ictus, somnii etfutum explevit. Quod factum nunciuturus uliquis Crœso cucurrit, veniensque Sardes, et pugnam ei et fatum filii indicuvit. 44. Crœsus, morte filii constematus, tanto gruvius eam tulit, quod in cum occidisset quem ipse expiaverat a cæde. Et calamitatem cum gravissime lamentons. Jovem Expiatorem invocavit, testificans quæ ab hospite esset passus; et Larem quoque et Soda- litium invocnvit, eumdem deum adp’ellans. Nempe Lurem (sive Focorum præsidem) vocuvit, quod, quem hospitem domi sua: receperat, eumdem inprudens interfectorem filii sui aluisset: Soduli- dom vero, quod, quem custodem ndiunxisset lilio suc, eumdem inimicissirnum depreliendisset. 45. Post hase Lydi venerunt cadaver ferentes, quos pone saque- bntur interfector. Et hic quidem, ubi adfuit, stans ante cadaver trndidit sese Crœso, monos protendens, oransque ut se super-cado- vere minaret; non eue sibi vivendum, diesns, qui, post super-imam mlamilalem, expiatorem etiam suum perdidisset. Quibus nuditis Crœsus, tante licet domestico in luctu, commîseratus tomer! Adres- tum, dixit illi: " theo nbs te, hospes, omnem vindictam, quo- " ninm te ipse morte condamnas; nec tu mihi hujus mali auctor " es, nisi quatenus invitus illud fecisti, sed deorum nescio quis; ii qui mihi jumpridem hoc futurum ante significavit.". Crœsus igiturfilium, prout justum crut, sepeliendum curavit. Adrastus vern, Gordiæ filins, Midæ nepos, hic idem qui et fratris sui fuerat interfector, et sui expiatoris, ubi silentium fuit hominum cires sepulcrum, agnoscens se esse hominum quos ipse novisset calamitosis- simum, super busto se ipse jugulavit. Crœsus vero, fille orhatus, duos46. Sed nnnos poethac imperiumingenti Astyagis, in luctu Cyaxaræ desedit. filii, a Cyro » Cam- bysis filin eversum, maque Persarum crescentes, luctui Crœsi finem fecerunt, curamque injecerunt et cogitationem, si que rutione posset crescentem Persarum potentiam, priusquum nimium invalesceret, mercere. Ab hac igitur cogitatioue statim tenture oracula cœpit, tum quæ apud Grœcos crant, tum id quod in Libye. : aliosque alio dimisit, quorum alii Delphos irent, alii Abus, Phocensium oppidum, alii Dodonam. Alii item ad Amphiaraum mittebnntur, et ad Trophonium; alii ad Branchidas ditionis Milesiæ. Hœc Græca sunt macula, ad quœ Crœsus misit consulenda: in Libyen! vero ad Hammonem alios misit, qui ab illo responsa peterent. Misit autem

l-l HERODOTI HISTOR. I. tentaturus macula quid saperent; ut, si illa reperisset verum nosse, tutu itemm mitteret qui ex illi: quœrerem, un apeditionem advenus Perm: deberet suscipere. 47. Ad tentanrlu. igitur encula hisce cum mandatis Lydos emîsit; ut ab eo die, quo Sardibus casent profecti, centum consequentes numernrent dies, et centesimo die oraculn adirent, ex eisque qua:- rerent, quid essai, quad illo die agent rez Lydorum Crœsus, dignifie films; et quidquid a quoque oraculo responsum fuisset, id scripta mandnrept, ad seque deferrent. Jam, quid fuerit quod cætera responderint macula, a ncmine memoriæ proditum est: Delphis auteur, sium] atque Lydi, Deum consulturi, penetrale templi intras- sent, et quod ipsis mandatum erat interrogassent, Pythia hexametro tenon: hæc respondit: Æquoris est spatiaux et numerus mihi noms areau, Mutum pereipio, fontis nihil audio vocem. Venit sd hos sensu: nidor (estudinis duræ, Que sium] Ignina coquitur cum carne lebetc, En infra stroma, et strstmn cui clamper a est. 48. Hoc Pytbiæ responsum quum scripta mandassent Lydi, Sardes sunt reversi. Postquam vero cæteri quoque, quos circum misent Cursus, rediere vaticinia femmes, singula scripta evolvens Crœaus inspexit. Ac homm quidem nullum udvertebat ejus animum, præter id quad Delphis erat adhtum: quod simul maque cognovit, adoravit probavitque, utrum exhumons-esse omnium illud Deiphicum, quippe cui compertum fuisset, quid ipse feeissee. Postquam enim emisisset hommes qui macula consultèrent, statutum diem observons, tale quidpiam machinstns crut, es commentus. quæ nemo cognoscere au: bariolai posset: œstndinem et man in fruste concidit, et una coxit ipse æneo in lebeœ, æneo imposin) opercule. 49. Hoc igitur Delphis responsum necepit Crœeus: quid si: vero, quad ab Amphisrai oraculo Lydia fuerit responsum, poetqnsm in illius temple legitimie cærimoniis casent perfuneti, non Imbeo di- r ocre: nec enim de hoc aliud quidquam memoratur, niai quoi hoc etiam orasculum Crœsus vernx se esse nactum existimaverit. 50. Post hæc autem ingentibus sacrificiis Delphicum deum propitium sibi reddere instituit. Leetas enim victime œr mille-mas de quoque genere immolavit; præœrea lectulos aure argenton obductoe, et phiales amena, et purpnreas vestes tunicasque, ingenti pyrn exstructa, concremavit, bien: spenns Deum magie sibi se conciliaturum; Lydisque cunctis edixit, ut de suc, quidquid quinque habenet, eiders deo sacrificnret. Tom peractis sacrificüs, conflatn immense vi nui-i, dimidintos lacer-es ex eo proeudijussit, palmarum sex in longitudinem, trium palmai-nm in latitudinem, crassitie palmari, numero centum et septemdecim. Horum quatuor: ex purissimo. auto errant, singuli pondo unius talenti cum dimidio 3 reliqui semilatates ex albido auto, ponde binerum talen-

tomas. Fecit etiam leonis efiigiemCLIC. ex auro purissimo,cujus 15 pondus decem taleuta colligebst. Hic leo, quo tempore deflugravit Delphi- cum templum, de semilateribus decidit, (super illis enim erut collocatus,) et nunc in Corinthiorum thesauro est repositus, pondusque ejus sex talentorum est cum dimidio; periere enim liquefacta tulenta tria. cum dimidio. 51. Hæc Crœsus postquam confecta hnbuit, Delphos misât, cum eisque simul hæcce z enteres duos iugenti magnitudine, alterum aureum, urgenteum alterum ; quorum aureus ml dextram positus erat intrantibus templum, argenteras ad sinistram. Sed et hi, que tempore conflagravit templum, loco moti surit z et aureus quidem, cujus pondus octo talenta cum dimidio colligit duodecimque insuper libres, in Clazomeniorum thesauro positus est; argenteurs vero in utrii angulo, capiens amphores sexcentas ; miscetur enim in eo vinum a Delphensibus festo Theophnniorum die. Aiuut autem Delphenses, esse opus Theodori Samii; quod diem ego existimo, esse enim fabricant: land vulgarisai adpuret. Prætereu quatuor dolia misit argenton, quæ. in Corinthiomm thesauro reposita sunt. Duas item urnus lustrales dedicavit, nurenm alteram, alteram argenteam: quarum illa, quæ ex euro est, titulum præfert Lum- wuuomouuu, dicuntque Lacedæmonii suum esse domrium, filao; tram et hoc Crœsi est, titulum auteur inscripsit Delphensium non nemo, Lacedæmoniis gratificaturus; cuisis nomen, bene mihi coga nitnm, edere n°10. Sed puer quidem, mais pet manum mais aqua, Lucedæmoniorum donarium est, a! urnamm neutra. Alia- deuique malta donuriu. nullo titulo signets. simul cum istis luisit Crœsus z in his guttos argenteos orbiculnta forma; et præsevtim mulieris simulacmm sureum tricubitale, quum Delphenses sium: efiigiem esse pistricis Crœsi. Ad hæc maoris et’inm suæ collure dedicavit, ejusdemque cingula. - 52. Ista. igitur dona Delphos Crœsus misit. Amphinrao vero, cujus et virtutem et calumitatem fando audierut, clypeum dedicntvit’ totum ex auto 3 item hastsm ex solido auto totem, hastile pariter aureum arque spiculum: quæ donaria ad meum usque ætatem Thebis reposita sunt, nempe Thebanorum in temple l*smenii Apollinis. 53. Hæc donaad deorum tcmpla delsturis Lydia injunxit Crœ- sus, ut interrogurent oraculn, " Au advenus Permis expeditionem tt susciperet Crus, et au copisrum auxiliarium manum sibiîad- jungeret 2" Qui, ut eo quo missi erant perveuere, dedicatis donariis, macula consuluerunt hie verbis: tt (imams, Lydorum rex ".nliorumque populorum, existimuns hæc sols venu- esse macula " hominibus, dona vobis misit digna vestris inventis, et nunc e " vobis quærit, an advenus Persan suscipere expeditionem, mm " eoquem exercitum socium amomm debeats sibi adjungere î" Quæ quum illi interrogassent, utriusque orseuli responsæ ad eumdem sententinm eollinearunt; trempe prædicebam (Crœsni, si bellum irgferret Paris, enflamma cum esse magnum imperium,- simulqne

16 HERODOTI HISTOR. I. ei consulebent, ut Græcorum esquire"! poteutissimos, eosque sibi socio: adjugerez. - 54. En orecula postquam ad se relata Grœsus cognovit, responsis istis vehementer est gavisus: prorsusque existimans se Cyri regnum esse eversurum, missis rursus Delphos legatis, Delphensium singulos, numerum illorum percontatus, viritim duobus stateribus auri donavit. Vicissimque Delphenses Crœso Lydisque in omne futurum tempus primas detuleruut in consulendo macula partes, immunitatemque, et primum in consessibus locum, denique jus civitatis cuique, qui numero Delphensium voluisset adscribi. 55. Cæterum donis istis Delphenses prosecutus Crœsus, tertio oraculum consuluit; quippe verucitatem ejus expertus, largiter sibi in eo oonsulendo indulgebat. Interrogavit autem oraculum, un diutunsum sibifuturum esse: imperium .9 Cui Pythiu hæc respondit z

Regis spud Marion mule jam sede patito, Lyric, fugua mollis scruposum corripe ad Herman, New. me ; igusvus posito sis, Lydc, pudore !

56. Qnibus verbis ad Crœsum perlatis, longe omnium maxime gavisus est, rams nunquam npud MethS mulum pro viro esse regnaturum, adeoque nec ipsum, nec sucs posteras, umqunm privatum iri imperio. Deinde ennui suum eo convertit, ut inquireret quiuam essent Græcorum potentissimi, quos socios sibi adjungeret. Sciscitatus igitur reperit, Lacedæmonios et Athenienses præter cœ- tems eminere, illos quidem Dorico in genere, hos vero in Innico. Hi enim duo populi antiquitus præcipui habehuntur; alter, Pelas- gicus populus; alter Hellenicus: et alter quidem numquam solo suo excesserat, alter vero valde multumque ernt vngntus ; nain sub Deucalione rege Phthintin termm habitaverat; sub Doro vert), Hellenis filio, regiouem Ossæ et Olympo subjecmm occupavit, quæ Histiæotis vocatur; tum ex Histiæotide ejectus a Cadmeis, Pindum incoluit, et Mncednus populus est nominntus; inde rursus in Dryopidem transiit; et ex Dryopide denique in l’eloponnesum venit, et Doricus est adpcllatus. 57. Jam Pelasgi quarrait) lingue usi sint, pro certo adfirmare non possnm. Sed si fas est conjecturam capere ex bis qui etiam nunc supersunt Pelusgi, qui supra ’ljmhenns Crestonem oppidum incolunt, qui eam terreur olim, quæ nunc Thessalia vocatur, habitaverant, finitimique per id tempus fuernnt eorum qui Dorienses hodie nominantur; item ex illis Pelasgis qui Placiam et Scylacen in Hellesponto condiderunt, qui cum Atheniensibus una lmbitave- mut; sive quæ sunt alia Pelasgica oppida, quæ nomen mutarunt: ex his si conjecturam cupere fus est, barbare lingue usi sunt l’e- lasgi. Quod si igitur eadem ratio fuit universi Pelnsgici generis, statuendum fuerit Atticum populum, cum sil Pelasgici generis, ex quo in Hellenum nomen tmnsiit, simul linguam suum dedidicisse et cum Hellenum linguu permutasse. Etenim neque Crestonis-

tarum lingue. cum ullis eorum, qui nunc circum habitant, consentit, neque Placianorum; inter ipsosCLIC. autem convertit: et satis adparet,l7 nervasse utrosque eumdem sermonis formam, quum secum adtuleo mut quum in bas, quas nunc incolunt, regiones immigmrunt. 58. Hellenicum vem genus, ex que onum cepit, lingua quidem semper utitur eadem, ut mihi quidem prersus videtur: sed discre- tum a Pelasgico genere, quum esset infirmum et ab exiguis profectum initiis, in banc tamen populorum multitudiuem adcrevit; compluribus maxime populis, mque etiam barbaris haud panois, sese illi adjungentibus. Quo nimirum, ut mihi etium videtur, factum est, ut Pelasgicum genus, barbarum quum esset, numquam magnes facerit profectus. 59. Horum igitur populorum Atticum quidem resoivit Crœsus occupntum distractumque teneri a Pulsa-une, Hippocrntis filin, qui en tempestate tyrannus erat Atheniensium. Hippocrati enim. quum esset privatus spectaretque Olympie, ingens oblatum prodigium fuerat. Sacra quum fecisset, in propinquo stuntcs lebetes, carnibus et nqua repleti, absque igne fervere cœperant et exundare. Itaque Chilon Lacedæmonius, qui forte aderat prodigiumque erat conspicatus, suasit Hippocrati, primum quidem, ne donium duceret uxorem ex que liberos procrearel: sin jam haberet, secundo loco, ut repudiaret uæorem; filiumque, si flirte ei jam nalus exact, abdicaref. Cujus cousilio parer-e nolenti Hippocrati natus posthac est hic Pi- sistratus; qui in ,seditione litoralium Atheniensium, quibus præerat Megacles, Alcmænnis filins, et compestrium, quibus Lycurg-us præ- ernt Aristolaidæ filins, tertiam concituvit factionem, tyrannidem adfectans. Contractis enim seditiosis qui secum facerent, pcr caussam tutundi montnnos, hujuscemodi rem machinatus est. Se ipsum ac mules quum vulnernsset, agitavit jumenta in forum. quasi clap- sus esset ex inimicnrum manibus, qui ipsum rus proficiscentern interimere nimirum voluissent; precatusque est pepulum, ut aliquid custodîæ ab illo obtineret: jam enim prius in existimatione apud populum fuerat, quod in belle adversus Megnrensesflpsiusv ductu geste, cepisset Nisæam, et alia præclare facta edîdisaet. Sic deceptus populus Athcniensium adjunxit ei delectos vires, qui, ut satellites, non quidem hastis cum stipabant, sed clnvis: ligneas enim clavas gestantes, a targe cum sequebantur. lidem veto simul cum Pisistrato insurgentes, arcem occuparunt. inde igitur imperio Atheniensium potitus Pisistratus, nullis qui tune enmt magistra- tibus perturbatis, neque legibus mutatis, sed prime statu integro, administravit civitatem, ac bene recteque ordinavit. 60. Sed haud multo post Megaclis factio, et factio Lycurgi, facta consensione, eum ejecerunt. lta Pisistrntus, pestquam primum Athenas obtinuerat, mox tyrannidem nondum satis firmatam rursus amisit. Sed, qui cum ejeceranl,mox denuo inter se dissidium fece- mut. Fotigatus autem seditione Megacles, misse ad Pisistratum caduceatere, sciscitatus est, velletnefilium suum ducere umrem, tyran- uidis præmio. Quem sermonem ubi admisit Pisistratus, eaque con- D e

t8 HERODOTI HISTOR. I. ditione pactiouem cum Megacle iniit, machinantur hi ad illum ne ducendum rem, ut mihi quidem plane videtur, longe stultissimam. Quandequidem enim jam a priscis inde temporibus a barbarioo genere distinctum Græcum fuit, utpote dexterius et a stolida fatuitate mugis abhorrais, stultum utique debet videri, uses illos esse tali invente apud Atbeuienses, qui inter Græcos feruntur sapientia prin- oipes. Ernt in page Pæanieusi mulier, nemine Phya, quatuor cubitorum stature. minus tribus digitis, et alioqui formosa. Banc inuli- erem quum universa instruxissent armature, in currumque sustu- lissent edoctam prias eum adsumere vultus corporisque habitum quo maxime decem esset adparitura, in urbem ag1mt, præmissis qui præcurrerent præconibns, qui, ubi in urbem venissent, hæc mandata edicerent: " Athenienses, bono anime excipite Pisistratum, " quem Minerve ipse præcipuo inter homines honore prosecuta, in 0 suum reducit arcem E" Hi igitur passim circumeuntes hæc prædi- caveront: statimque ruiner per pages manavit, Pisistmium a Mi- nerve reduci; et qui in orbe erant, persuasi banc mulierem esse ipsnm Minervnm, adorarunt earn, Pisistratumque receperunt. 61. Hunc igitur in modum, quem diximus, recuperata tyrannide, Pisistratus ex pacte cum Megacle inito filiam Megaciis duxit uxorem. Verum quum et filii casent ci adolescentes, et Alcmæonidæ diceren- tur ohnoxii esse piaculo, nolens ex nove conjugio liberos suscipere, non, uti fa; est, ceibat cum uxore. Atque id quidem primum celavit V mulier: deinde veto, sive interrogats a matre, sive minus, matri sua: adperuit, atque illa cum marito rem communicavit. Megacles vero inique ferens se a Pisistrato ludibrio haberi, per iram e vestigio cum adversæ factionis hominibus, positis inimicitiis, in gratiam rediit. Tua) Pisistratus, ubi quid contra se ugeretur rescivit, prorsus e terra Attica, discessit: et Eretrinm profectus, ibi cum filiis de rebus suis deliberavit. Ubi vineente Hippiæ sententia, tyrannidem pœtliminia occupandmn censentis, munera colligebnnt ex eis civitatibus, que: illos, superiori tempore,observantia quadem erant prosecuti. Quorum quum multæ magnas conferreut pecunias, Thebani præ cæteris liberalitate eminuere. Posthæc, ut brevi sermone absolvam, interjecto tempore, omnia ad reditum eis parnta fuere : nom et Ar- Vi mercenarii advenerant et Pelopenneso, et Naxius vir, cui ygdamis nomen, ultro ces convenerat, et quum pecuniis collatis, tutu adductis militibus, propensam inprimis unimi voluntatem pro- baver-st. 69. huque Eretrin profecti, undecimo nnno in putriam redierunt, et primum in Attica terra Marathonem occuparunt. Quo loco quum castra posuissen t, mon: partita ex urbe, qui cum illis sentiebant, ad ces conveniebant, partim e pagis alii confluebant; quibus regnum libertate crut optabilius. Atque ita hi quidem oongregabantur. Athenienses vero in urbe, quum (lin Pisistratus pecuniam cogebat, ac deinde rursus, quum Marathonem tcneret, nullam ejus rationeln habuerant: sed ubi resciverunt, Marathons cum urbem versus movere, tout veto ei occurrcndum statuerunt. Hi igitur cum omni-

tus copiis niveleur; redeuntes egressi surit: simulque Pisistratus et qui cum eo ennt, ut MarathoneCLIC. profecti contra urbem ivere,19 illis occurrentes ad templnm pervenerunt Pallenidos Minervæ, ibique castra ex mlverso posuerunt. lbi mm divinitus miseras adstitit Pisistrato Amphilytua Acarnau, [civetpotius Achamensis,] vir vati- cinîa edere doctus ; qui illum adiem, hexametro tarare vaticinium edidit bis verbis : Jactum est verriculum nunc, en tibi rate repensant: Nom alertant thynni duo sub ridera hmm.

68. Sic ille divine adflatu concitatus cecinit: Pisistratus vero, percepço oraculo, accipere se amen dicens, exercitum in hostes duxit. Athcnienses autem urbani per id tempus ad prundium se couverte- mnt, et a prandio alii ad tesserarum ludum, alii ad somnum. H05 igirur Pisistratus cum suis, facto impetu, in fugam vertit. Qui dum profugiunt, ibi tum prudentissimo consilio usus est Pisistratus, quo minus ordines redintegrarent Athenienaes, sed dispersi manerent. Filios sucs equis imposâtes præmisit; qui consecufi fugientes, Plaistrati verbis banc anima esse juberent, et ad sua quemque abire. 64. Ita, dîcto parentibus Atheniensibus, Pisistrntus tertio potitua Athenis, tyrannidem firmavit quum auxiliaribus munis, mm pecuniarum reditibus, quæ partim ex ipse. reg-lotie, partim a Strymone fluvio cogebantur. Filles quoque eorum Atheniensium, qui restite- tant, nec e vestigio fugua capessivernnt, obsidum loco captes Naxum transtulit : mm etinm banc Pîsistratus hello aubegerat, et Lygdamîdi tradiderat administrandam. Ad hœc Delum insulam ex oraculi responso expiavit. Expiavit autem hoc mode: quousque prospectus templi pertinet, ex tota en regione efi’odienda cadavera curavit, et in alium insulæ locum transferenda. lm Pisistratus Athanis regnabat: Atheniensium autem alii in prælio ceciderant, ami cum Alcmæonida e patrie terra profugerunt. 65.- Talem igitur rerum stratum per id tempus apud Athenîensee obtinere audiverat Cnœsus. Lacedæmonios vero rescivit, magnis malin defunctos, hello jam auperiores esse Tegentis. Quippe, regnantibus Spartæ Leone et Hegesicle, quum cæteris in bellis feliciter rem gessissent Lacedœmonii, a Tegeatis solin cladem acceperant. Ac superioribus quidem oribus et inter se invicem legibus usi cm: pessimis fere omnium ræcorum, et cum anis populis nullum habuerant commercium. Sed leges eorum in malins mutatæ suai: hoc mode. Lycurgo, vira inter Spartanos probato, Delphes tu! oraculum profecto, simulatque penetrde ingressus est, protinus Pythîa hæcce profatur :

Ad me: venilti præpinguin taupin, Lymrge, Grill! Jovi et cuncün qui accu tuenmr Olympi. Ambigo, une deum jan nunc, homincmve, ullum; Sed nuit» mafia ou: deum te credo, L’air. n 2

20 HERODOTI HISTOR. I. Nonnulli præter hæc niant Pythiam eidem leges etinm et instituts. en tradidisse, quæ nunc apud Spartnnos obtinent. At Lacedæmonii ipai narrant, Lycurgum, quum fuisset tutor filii fratris sui Leobotæ, .Spnrtanorum regis, e Creta hæc udtulisse. Simulatque enim tutor foetus est, omnia jura immuwtit, opemmque dedit ne quia en, quæ ab ipso constituta casent, transgrederetur. Deinde, quæ ad bellum pertinent, ordinavit enomotias, triacadas et syssitin: ad hæc epbo- ros et senutores instituit Lycurgus. 66. lm igitur legibus institutisque in melius mutatis usi sont Lacedæmonii: vim autem functo Lycurgo templum statueront, et magnopere eumdem colunt. ’lium vero bonitate soli et cultorum frequentia factum est, ut brevi incrementum caperent, opibusque augerentur. Jamque quietem ugere non contenti, quum Arcadibus præstantiores esse urbitrarentur, de universa Arcndum regione orn- culum Delphis consuluerunt. Quibus i’ythin hæcce respondit: Me petis Arcadinm P Magnum petis: baud tibi "adam. Multi opud Arcadiam vescenws glande riri sont, Qui (a rcjîcicnt. Nec vero invidero prorsus: Saltandam Tcgcnm pluma plaudente daturus, thue quem cnmpunl metiri fane femem. Quod responsum ubi accepere Lacedæmonii, a cæteris quidem abs- tinuerunt Arcadibus, Tegeauis vcro bellum intulerunt, compedes secum ferentes ; vidclicet captioso oraculo fretî, tumqumn redacturi Tegeatas in servitutem. Verum prælio victi, quicumque eorum vivi sunt cnpti, hi eisdem compedibus vineti, quais ipsi secum adm- lerant, cumpmuque ’liegeaturum fune meticntes, opus facere surit coacti. Compedes nutem illæ, quibus hi vincti erunt, ad meum usque ætatem Tegeœ servntæ sunt, circn M inervæ Aleæ templum suspensæ. 67. lta quidem prime hello infeliciter semper pugnaverant cum Tegeatis: sed Crœsi ætate, regnum Lacedæmone tencmibus Ana.- xandridu et Aristone, superiores jam bello fuerant Spurmni, idque tali ratione erant consecuti. Quum in hello numquam nnn supe- rnrentur a Tegeutis, missis Delphos consultoribus sciscitati sont oraculum, quenmam deorum placarent, ut belle saperions Tegealis essent fulun’. lvlis l’ythia. respondit, tumfuturos, quum ossu Gratis. filii Agamemnonis, Sparlam amatissent. At loculum Orestis postquam reperire nullo pacte potuerunt. rursus ad Deum mittunt sciscitatuo ros, quonam loco si! us Oresles esse! .9 1d interrogantibus hæc respondit Pythia : Est quædnm Arcadie Tegeo in reginne patenti: Hic duo fiant venti, vi pcmhemente and; r Forum hostia formæ, et non: super-indu: non. Hic Agnmemnonides terra omniparente tenetur; Quo tu subhto, T egcæ spenbere Victor. Ubi hæc quoque nudierunt Lacedæmonii, nihilo magie reperire potueruut, emmi: ilcet disquircntes: doncc tandem Lichns, unus ex us bpurtams, qu: benemerili (Agathoergi Græce) vocantur, invenit.

Sunt nutem Benemeriti, cives eCLIC. militiu equestri egressi, ætute 21 semper maximi, quinque quotnnnis : qui eo anno, quo ex equitibus exeunt; non debent otium ngere, sed rei publicæ causse Spartanorum, alius alio dimittuntur. 68. Ex hornm igitur hominum numero Lichas id, quod quære- batur, invenit ’liegeæ, quum fortune. usus, tum solertia. Nam quum eo tempore jus commercii esset Lacedæmoniis cum Tegeatis, in- trans ille ’liegeæ in ferrariam oflicinam, spectabnt ibi procudendi ferri ratiche-m, mirubaturque id quad fieri videbat. Cujus admi- rationem animadvertens faber, cessans ab opere ait: " Profecto " mugis quodammodo, hospes Lacon, miratus fuisses, si id, qnod " ego vidi, tu vidisses, qui nunc fabricationem ferri ita udmiraris. u Hac ipse enim in aula puteum quum facere voluissem, fodiendo ’i incidi in loculum septem cubitorum. Ego vero, quum persua-u " dere omnino mihi non potuissem, fuisse umquam majores quum " nunc sunt homines, aperui loculum, et vidi cndaver eodem cum! " loculo long-itudine: cujus postquam mensurum cepi, rursus terra " loculum obrui." Hæc illo quæ vident referente, Lichas narrata animo volvens, conjectabat esse hunc Orestem, quem oraculum dixisset. Conjectabat nutem hac ratione. Duos videns fabri fer- mrii folles, hos esse ventos illos reperiebat: incudem vero et me]: leum, forman (sive ictum) et formas (sive ictus) repercussionem: procusum vero ferrum, noxam superinditam noxæ ; quod quidem ex ce. conjectubat ratione, quod in noxam hominis inventum esset ferrum. Quæ quum ita ille conjectasset, Spartam abiit, totamque rem Lucedæmoniis exposait. Tum illi ex composito fictum crimen- homini inferentes, exilio eumdem muletant. Qui Tegeam profectns, calamitatem suum retulit fabro, cum coque egit ut aulam sibi elo-. caret: cui diuquidem reluctanti quum ad extremum persuasisset,’ inibi habitavit; moxque eEosso sepulcro ossu collegit, Spartamquel remigrans transportavit. Quo ex tempore, quoties vires suas in-i vicem tenturunt, semper superiores hello excessere Lacedæmonii: eisdemque jam major etiam pars Peloponnesi crut subjecta. 69. Hæc igitur cuncta quum Crœsus comperisset, legatos Sparc tain misit dona ferentes, societntemque petentes, quibus, quæ dicerem, mundavit. Qui ubi advenere, bis usi sunt verbis : 6 Misit nos " Crœsus, Lydorum tex aliorumque populorum, hæc dicens: 0 " Lacedæmopii, quoniam deus me per oraculum monuit, ut Græ- " cum adsciscerem socium, vosque audio principatum tenere Græ- " ciæ, vos idcirco ex oraculi mandatoinvito, nmicus esse cupiens et " socius absque (lolo et fraude." Hæc Crœsus per legatos nuncio- vit. Quorum adventu gavisi Lacedæmonii, qui et ipsi oraculum Crœsot editum cognoverant, hospitium et societatem pacto fœdere» cum eo contraxerunt ; nana et antea jam beneficia nonnulla Crœsi in illos exstiterant. Sardes enim quum misissent Lacedæmonii ad emendum numm, quo usuri eram in statuam, hune quæ Apollini posita nunc est in T hornace Laconiæ, Cræsus illud emturis donc dedernt.

Q2 HERODOTI HISTOR. I. 70. Quum banc igitur oh mussam, tutu quod ipsos reliquis omnibus præferens Grœcis selegisset amicos, societatem admiseth Lace- dæmonii. Ac non mode patati erant denunciauti mittere auxine, verum etiam craterem æneum fabricandum cureront, multis ima- gunculis circa encrine labium ornatum, en magnitudine ut trecentas caperet amphores, quem ad Crœsum miseront, dono hoc illumi remunenturi. Hic vero enter Sardes non pavait, cujus rei causes dupliciter narratur. Lacedæmonii quidem aiunt, quum Sardes veheretur crater et prope Semons esset, Samios, re cognita, navibus longis advectos, cum intercepisse. [psi vero Samii aiunt, Lacedæmonios craterem advehentes, quum sera venissent, et Sardes expugnatas regemque captum esse comprissent, craterem in Samo insula vendidiue, privatosque homines sue une emtum in Junonis templo consecrasse : fartasse autem hos, qui cum vendiderant, Spartam reverses, disisse fuisse illum a Samiis vi ahlatum. Ac de cratcre quidem ita res se habet. 7l. Caœsus vero, quum ah oraculi sententia aberrant, Cappa- dociam hello invasit, Cyrum et Persarum potentiam eversurum se sperans. Dum vero bellum advenus Perses Crœsus rabat, Ly- dorum aliquis, qui et jam ante habitus erat sapiens, et a hac, quam tune dixit, sententia vel maxime etiam nomen est adeptus, (Sandanis homini nomen erat,) bis verbis Crœsum admonuit: " O rez," inquit, 6 tales advenus boulines tu bellum paras, qui coriaces subli- " gueula et ex corio reliquam vestem gestant : qui comedunt non " quantum volant, sed quantum hahent, aspero solo utentes: ad- " hæc non vino utuntur, sed aquam bihunt: non ficos habent quas 6 comedant, nec aliud bonum ullum. Hos igitur sive viceris, " quid eis altières, nihil habentibus? sin victus fueris, vide quot " quantaque bona sis amissurus. Nostra enim houa postquam des " gustaverint, nolent en. e manibus dimittere, neque se abigi pa- " tientur. Equidem nunc diis haheo gratias, quod Persis non in q animum inducunt hello invadere Lydos." Hæc ille Idicens, Cm0 non persuasit: [quamvis ver: dicta :] etenim Persis, prius-x quam Lydos subeg’issent, nihil delicati, nihil boni fuerat. 72. Cappadoces illi a Græcis Syrii imminents". Fuerant autem bi Syrii, priusquam Persæ obtinuissent imperium, Medorum potestati subjecti: tune veto Cyro perchant. Limes enim Medici imperii et Lydici fluvius Halys crut; qui ex Amenio monte ortus pel- Ciliciam finit, deinde a dextre Maüenos habet, a sinistre Phry- gu; que. præterla sus versus bomm sursum fluons, ab altera parte Syrios Cap ocas, a læva vero Paphlagonas disjungit. Ita Halys fluvius omnem fere inferiorem disterminat Asiam, a mari, quod Cypro oppositum est, ad Pontum usque Euxinum ; estque ’ bœc cervix totius hujus regionis : longitudinem quad adtinet itineris, expedito vira quinque dies insumuntur. 73. Bellum autem Crœsus Cappadociæ intulit bis de calmais : partim quidem potiundæ regionis illius desiderio, quam sure allii- cere ditioni cupiebat 5 maxime vero, quad oraculo continus ultionem

cancre de Cyro Venet AstyngisCLIO. mussa. Astyagem enim, 23Cyaxaris filium, Crœsi adfinem, Mediæ regem, Cyrus Cambysis filins hello victum captumque tenebut. Adfinis autan Crœsi factus crut Astyages hac ratione. Scytharum nomadum turma pet seditionem in terram Medicam secessernt, quo tempore Medîs imperabat Cy- stites, thortœ filins, Deiocis nepos, qui Scythes istos, ut Bop. plices advenientes, benigne exceptant. Idem, quum ces magni fanent, pueros eisdem tmdidit, qui et linguam eorum et. sagittandi me!!! adtlisoerent. lnterjecto tempera, quum venatum semper exirent Scythæ,et numquam non uliquid adferrent, uccidit aliquando ut nihil caperent: quos vacuis manibus reverses Cyaxares, vit (ut tum ostendit) iræ impos, aspere ndmodum et coutumeliose accepit. Tum illi, indigne secum actum ægerrime ferentes, consilio habit» decreVerunt unum ex eis pueris, qui in ipsorum disciplinam (Inti casent, in frusta concidere, et eodem mode paratum quo ferinam parure consuevissent, Cynxari tamqunm feram a se captam adferre, protinusque inde ad Alyatterr, Sudyattis filium, Sardes sese recipere. Atque in etiam, ut illi decreverant, facto la est. Nom et Cyaxares, et qui cum eo tarant eonvivæ, carnes istas gustarunt ;. et Scythæ, perpetrato facinore, ad Alyatten supplices venerunt. 74. Post hac, quum Alyattes repetenti Cyaxari Scythas tradere nollet, bellum Lydos inter et Medos gestum est per quinque con. tinuos aunes : quo in hello Medi sœpe de Lydia, sæpe veto etiam de Medis Lydi victorinm retulerunt ; semai etiam nocturne quodam prælio (limicanmt. Scilicet pari utrimque fortuna. bellum conti- nuantîbus accidit sexte anno, ut, postquam signa contulissent, jamque fervcret pogna, subito dies in noctem converteretur : quam dieî inutationem Thales Milesius Ionîbus prætlixerat. hune ipsum annum præfiniens, quo facto est illa immutatio. Lydi vero et Medi, quum loco diei subito noctem ingruere viderent, pugnnndi finem fecerunt, et aliquante etiun mugis utrique componeudæ [suai cœperunt studere. Auctores vero conventionis hi crant, yenuesis Cilix, et Labynetus Buhylonius; quibus rem urgenti- bm factum est, ut et fœdus inter partes pangerêtur, et mutuum jungeretur matrimonium: decreverunt quippe, ut Alyattes miam suum Aryenîn Astyagi, Cyaxaris filio, duret uxorem. Nom nbsque firme necessîtudinis vinculo non solent conventiones firmæ manere. Fœdus autem sanciunt hi populi eodem ritu atque Grœci, niai quod præterea brachia incidunt summn in sente, et sanguinem mutuo lingunt. 75. Hunc igitur Astyagen, avum suum maternum, Cyrus rague dejectum in sua potestaœ tenebat, eam 0b caussnm quam in sequentihus exponam. Quo nomine Crœsus ci infensus, ad macula. misent qui consulerent un bellum Persis inferret ; et ambiguum responsum tractus, rams sibi favere responsum, expeditionem in Persamm ditionem sus’cepit. - Ubi vero ad Halyn fluvium pervenit Crœsus, deinde, ut ego quidem nia, pontibus eis, qui ibi tarant, co-

24 HERODOTI HISTOR. I. pins traduxit ; ut veto vulgo Græci narrant, Thales ces Crœso tru- duxit Milesius. Dubitante enim rage que pucto flumen transmitterent copiæ (necdum enim ce tempore pontes hos exstitisse) Tha- letem aiunt, cum in castris adesset, effecisse ut flumen, quod a læva exercitus fluebat, a dextre etinm flueret. Efiecisse autem aient hune in modum: exorsum ab en fluvii parte, quæ supra castra. erat, altam efibdisse fossnm, et lunatu specie itu duxisse, ut, postquam castra ad fluvium locnta (’ircuisset a tergo, flumen illacex pristino alveo per fossam aversum, et castra rursus præterlapsum, in pristinum ulveum influeret. ha, simulntque divisum fuisset flumen, nb utrnque parte permenbile factum esse: uonnulli veto etiam aiunt, pristinum ulveum propane examisse. At mihi quidem hoc non persuadent; que enim modo,-quum reversi sunt, flumen transierunt? 76. Crœsus igitur, superato cum copiis fluvio, in eam Cnppado- ciæ partem pervenit, quæ Pteria nominatur, estque totius hujus regionis pars validissima, ex adverse fere Sinopes ad Pontum Euxi- num site. lbi castris positis, prædia (levastavit Syriorum, et-oppi- dam Pteriorum cepit, in servitutemque redegit: cunctnque etiam finitima cepit oppida, Syriosque nihil commeritos funditus evertit. Tum Cyrus, coocto exercitu, ndsumtisque omnibus quitin medio incolebsnt, obviam Crœso ivit. Priusquum autem educere insti, tueret copias, enduceatorcs ad loues misit solicitandns ut a Crœso deficerent. Et lones quidem non paruerunt : Cyrus vero ut advenit, castra Crœso opposuit; et ibidem in terra Pterin valide impetu vires invicem tentarunt. Acri prælio commisse, multis utrimque occisis, ad extremum, cum nox ingrueret, neutram in parœm in- diluante victoria discesserunt. Et hune quidem in modum uterque exercitus pugnaverat. 77. Crœsus vero, copiarum suarum accusons paucitatem: nom militum ejus, qui conflixerant, multo miner, quam Cyri, numerus fuerst: hac ratione inductus, quum postridie ejus diei Cyrus adgredi illum non conaretur, Sardes reversùs est, habens in anime et Ægyptios evocare ex fœdere; quorum cum rege Amasi, prius quam cum Lacedæmoniis, fœdus inierat: et Babylonios nrcessere ç (nam et cum his societatem armorum pepigerut ; rex autem per id tempus Babyloniorum Labynetus crut :) et Lmedæmoniis denun- ciare, ut ad definitum tempus adsint: denique hisce conjunctis, suisque ipsius eopiis contmctis, constituer-ut, simulntque præteriisset hyems, primo vere expeditionem in Perses suscipere. llæc ille anime agens, ut Sardes venit, nuncios misit ad sucios, qui illis edicerent, ut ad quintum mensem Sardes convertirent. l’ræsentem veto exercitum, qui cum Persis pugnaverat, qui ibi iulemt mercede conductus, omnem dimisit dispersitque; nequnquum mtus fore, ut Cyrus, qui ita æquo Marte pugnasset, advenus Sardes copias suas . duceret. 78. Hæc dura secum reputat Crœsus, suburbana cumin. serpen-v tibus impletn sont: quos equi, ut adparuerunt, omisse cousueto

pabulo, frequentes deglutiebant.CLIO. ld Crœso cernenti visumi 25 est, ut crut, esse portentum : ituque e vestigio nuisit qui haruspices consulerent Telluesseuses. Sed consulteribus Telmessum profectls, ibique quid significaret prodigiulu edoctis, non contigu, ut Crœso tenue- ciare responsum posscut; mon priusqumu sardes renuvigussenl, captus Crœsus crut. Atqui IreifllCSSClISCS ita ceusueraut, maroquin peregrinum ingressurum esse [errant Crœai, et picolas oppressurum .- serpentes enim, nichant, esse terre filins; «qui»; autem, hastes et advenus. Et hæc quidem responderunt Telmeasenses Crœso jam capte, sed nescii adhuc ipsi, quid bardibus ngeretur ont quid CroaSo accidisset. 79. At Cyrus certior factus, Crœsum, quum continuo post pugnam in Pteria pognatam Ctlpiilâ suas domqu reduceret, (lecrevisse post reditulu dimittere copiais, consilio inito intellexit e re son esse, quam celerrime posset ndversus Sardes ducere, priusqunm Lydo- rum copia: rursus collectæ essent. Atque, ut si visum crut, in; protiuus fait. Nain exercitum in Lydiaun duceus, ipse nuncius Crœso advenit. lbi tum Crœsus in magnum cousilii inopinm adr ductus, quum longe suces atque exspectaverut rès cocidisset, taxnen Lydos in prælium eduxit. Brut autem en astate nulles Asiæ populus fortior, nec mugis strenuus, quam Lydius. Pugnzmdi genun crut ex equis; hastasque gestubant prælougus, et cquitumli inprimis erant perm. 80. Campus, in que concursum est, ante urbem Snrdianam jet-et, magnus et nudus: quem perfiueutes cum ulii moues, tum Irlyllus, perrumpunt omnes in eum qui maximus est, cui nomen Hormus g qui, e monte Matri Dindymcnæ sacre anus, in mure se exoneo rat juxta l’hocæum urbem. Hic ubi Lydos ad pugnandum in. structos vidit Cyrus, reformiduns equitotum, monitu liarpagi Medi. tale iniit consilium. Couctis omnibus quæ exercitum ipsius sequebantur camelis, vel frumentum val vase portantibus, surcinus detraxit, et vires imposoit equestri cultu annates; quibus ita in. structis præcepit, ut ouateras copias præireut adyersus Crœsi equitatum 3 peditutum vero jussit cunœlorum aciem subsequi; denique post pedestrem aciem equitutum omnem locavit. Bis omnibus in ordinatis, edixit ne cui percerent Lydorum cæterorum, sed oc- ciderent cunctos qui resisterent, Crœsum veto ipsum non occide- rent, ne si cnptus quidem repugnaret. Hoc imperium dedit. Ca- melos autem advenus equitatum instruxit hue de caussn: cannelum equus reformidut, edeo quidem ut nec speciem ejus intueri, nec odorem perciperc sustineut: 0b id ipsum igitur ratieuexn islam; iuierat, ut Crœso inutiles casent equestres copiæ, quibus vel maxime se prævaliturum Lydus cogitnverat. Atque etium. postquam ad pugnam concursum est, ibi tum equi, simulntque olfeoerunt came- les conspexeruntque, protinus retro se averterunt, et cluse Crœso opes crut. Nec vero idcirco Lydi continuo ubjecere animes; sed, re cognitu, ab equis desilientes, pedibus conflixere cum Persis. Postremo vero, multis utrimque cæsis, in fugem versi mm Lydi ; ibique inti-a murum compulsi, obsidebantur a l’ersis. ’ 8

26 HERODOTI HISTOR. l. 81. Dum vero obsidionem parant Persæ, Crœsus in longius piot cessoram obsidionem ratas, alios ex arce nuncios mittit ad socius. Nam qui prius dimissi crant, hi ad coeundom Sardes quintum mensem edixeraut : nunc hos dimisit oratum, ut quam celerrime auxilia sibi mittcrentur, quippe ab hostibus obsesso. - 82. Igitur cum ad alios socios luisit, tum ad Lacedæmonios. Per idem yen) tempos ipsis etiam Spartnnis acciderat, ut contentionem haberent cum Argivis, de loco cui nomen Thyrea. Hasce quippe Thyrens, quum essent Argolicæ ditionis, Lacedæmonii Argivis adern- tas tenebant. Etenim Argivorum etiam erat ad Maleas osque regio ad occasum sita, cum in continente, tum insola Cytllerin, reliquæ- que insulæ. Igitur quum ad opem fereudum ademto suo territorio adcurrissent Argivi, in colloquium ibi convenerunt cum Lacedæmo- niis, pactiquc sont, ut trecenti utrimque pugnarenl, et, utri saperions amuïssent, eorum regio foret ,- reliquus autan rexercitus utrorumque domum discaleret, neque præsto esset dam illi pugnarent; ea scilioet causse, ne, si adessent, parti succumbenti auxilium sui ferrent. His conventis digressi sont; selecti vero ex utrisque relicti, certamen inierunt z qui quum æquo marte pognassent, ex sexceutis tres on» nino reliqui fuere ; ex Argivis Alcenor et Chromius, ex Lacet!» moniis Othryades. Hi quum interveniente nocte soperessent, duo Argivî, ut qui vicissent, corso Argos repetierunt; Lacedœmonius vero Othryades, spoliatis Argivorum cadaveribus, armisque in ipsius castra delatis, in statione mansit. Postridie attique, re audits, udvenere: ac stutim quidem attique, uicisse se, contendebant 5 Ar- givi, dicentes sacrum plures superfuisse; Lacedæmonii vero, illo: prqfugisse demonstruntcs, suum vero perstitisse, et cadavera spoliasse Argivorum. Ad extremum, ex contentione ad arma concurrentes, pugnam capessont; et, mollis utrimque cæsis, Lacedœmonii victores disccdunt. Quo ex tempore Argivi, tonsis capitibus, quum autea ncccssario comati essen t, legem condiderunt, sese devoventes, ne prias connin: clerc! quisguam Argivarum, une maliens amura age- starent, quam Thymus rem-pissent. E contrarie Lacedæmonii, quum ante hac non comarcntur, legem tulerunt, ut ab hoc tempera alertant comam. Unum autan illum ex trecentis superstitem, 0thryadem, aiont pudore retentum ne occisis commilitonibus Spartam rediret, illic upud Thymus mortem sibi conscivisse. 83. Hæci dum apud Spartanos aguntur, advenit Sardianus legatos, crans ut obscure Crane!) suppetins ferrent. Et illi-nihilo minus, audito legato, ad succurrcndum se accinxerunt. Sed quum jam parati essent, et in promtu stnrent naves, alios adfertor nuncios, une»: Lydorum expugnatam esse, Crœmmque vivum ab hostibus captum. lta quidem Lucedæmonii, casum regis vehementer dolentes, auxilia mittere superscdcrunt. 84. Expugnatæ nutem sont Sardes hoc maxime mode. Quarto- decimo quam obsideri cœptœ erant die, Gyms, dimissis per castra equitibus, edixerut copiis suis, dona se datura": ci qui murum primas consœndiuet. Max pericolo a militibus facto, postquam conatui

non respondit successus, ibi mm,CLIC. quiescentibus cæteris, vir27 Mnrdus genere, cui nomen Hyrœades, adscendere conatus est en parte amis, qua nulli Iocatî custodes erant; quia non verendum visum erat, ne ab illa parte umquam arx cuperetur. Est enim ibi abrupta au, et inexpugnabilis: qua 1mn etiam parte olim Meles, tex Sardium, non cireumtulerat Leonem, quem ipsi pellex pepererat; quum responsum edidissent Telmessenses, si Leu circa murum circuniferretur, inespugmbilesfore Sardes. Meles igitur circa reliquum murum cir- cumferens, qua expugnabile munimentum arcis crut, banc partem sprevemt, ut inexpugnabilem et abruptnm : est autem en, quæ Tmolo oppido opposite. est. Hyrœndes igitur hic Martine. quum pridie vidisaet Lydorum aliquem ab illn parte arcis descendentem, recepturum galenm quæ superne devoluta crut, enmdemque repor- tantem; advertens unimum, deliberaverat secum. Tune igitur et ipse adscendit, et ejus vestigin legentes plures adscendebant. Qunm igitur frequenti nmnero Persæ adscendissent, in Sardes captæ sunt, neque85. Ad ipsumurba autem omnis Crœsum direpta. quod spectat, e gesta’ sunt hæcce. Erat ei filins, cujus etiam supra mentionem feci, cætera quidem non ineptus, sa! munis. Superiore igitur felici remm statu omnia pro viribus fecerat Crœsus hnjus pueri mussa, cum allie. initia rationibus, tum Delphos missis legatis qui super eo oraculum consulerent. Respondemt autem ei Pythia hæc : Lyde grenus, tex mnltorum, valde inscic Crœse, Ne cura gnati empauma nudisse loquentis lutrin ædes rocem; sine que melius tibi longe : lue die quonilm primum infelice loquetur. Nunc capta. arec quum Persarum aliquis, cui ignotus Crœsus erat, illum peteret occisurua; Crœsus quidem, invadentem se conspiciens, 0b præsentem casum insuper habuit, quum nihil ipsius interesset percussum oppetere mortem : at puer hic mutus, ubi Persam vidi: irruentem, præ metu doloreque rupit vocem, dixitque : " Ho- e’ m0, ne occide C rœsum i" Sic igitur hic mm primum vocem edidit: et post hæc jam per omne vitæ tcmpus loquela usus est. 86. Persæ veto et Sardibus potiti crant, et Crœsum vivum ceperant, postquam regnasset quatuordecim annos, totidemque dies fuisset obsessus ; qui adeo ex oraculi responso finem imposuit magno sue imperio. Captum vero Persœ ad Cymm duxerunn qui ingenti toge, ad id ipsum exstructo, compedibua vinctum Crœ- lum jussit imponi, et circa cum bis septem Lydorum filioe; sive primitias has deo alicui 05eme habens in anima, sive votum aliquod persolvere 5 sive cupidus sciendi, quum religiœum esse Crœsum comperisset, un deus aliquis cum esset liberaturus, ne vivus com- bureretur. Hoc quidem fecisse Cyrum aiunt; Crœso vero super pyram stanti in mentem vomisse, cum muta quippe cnlamitate col- luctanti, illud Solonis, quad sibi divine nutu fuisset dictum, Ne. minent viventem me beatum. Hoc ergo sibi proponens, post longum a 2

98 HERODOTI HISTOR. I. silentium fertur ex imo pectore vocem edidisse; et ingemisoens ter nommasse Solunem. Tum Cyrum, aiunt, hoc nudito, jussisse interpretes ex en quærere, qui; ille esse! quem invocarel! illosque ac- cedemas quæsivisse, sed Crœsum initia nihil respondisse 5 ad extremum vero, quum urgeretur, dixisse: " la est, qui ut omnibus " regihus in colloquium veniret, ego ingenti pecuniurum copiæ * prætulissem." Cujus responsi vim quum parum illi intelligerent, denuo quærebant quid esset quod diceret. Instantibus et opemse urgentibus dixit demain quod res crut, quo party olim Salon ad se menine! Alheniensis, qui postquam omnes suas ope: esaet contemplalus, pic nihilo un dllxixset, (alio milice: quuulus, ut sibi omnia armai"! prout ille llLrisset; nec veto ea illum in le mugis dizisse, quam in universum germa hominum, et in ces maxime qui sibi ipsis videreulur eue benIi. Hæc dum Crmsus referebat, jam incenso rogo nrsisse niant cxtremn circunwircn: (Jyrum vern, ubi ex interpretibus cognovit quæ (Jrœsus (lixisset. pœnitemia ductum, cogitantemque quid esse: quad, quum ipse hmm) esset, alium hominem. qui sese mm inferior i’llisset felicitutv, vivum igni traderet, udhæc veritum (lectum vindi- ctum, reputantemqne quum nihil esse: in rebus humanis stabile) tic-vil! restinguijusslsse uccensum ignem, Crœsumque et qui cum eo erant deduci’; verum cos, quibus id mandatum est, vim natrium non mnplius pottlisse supernre. 87. lbi tum Crœsum, niunt Lydi, cognita Cyri mutatione sen"- tentiæ, quum cerneret omnes homines qrestinguendo igni dare opernm, nec coercere illum pusse, exclmnantem invocasse Apollinem, si quad a se dunum ei gratumfuissel oblalum, nunc sibi adesset, et et prœsenti matu se liberaret. Ita inter lacrymas deum invocante Crœso, repent nuhes, quum serenum et tmnquilluui adhuc fuisset cœium, esse c ntmctns ; coortaque tempestate, et veliementissimo eflixso imbre, ignem esse exstinctum. Tain Cyrum, qui in intellexisset et deo neceptum et. bonum virum esse Crœsum, a rogo ad se jussisse eum deduci, aulne in hune modo interrogasse. " Qui; ii tibi hmninum, Crœse, persuasit, ut irruptione meum in ditionem " fncta hostie mihi quam aunions esse malueris P" Cui ille respondit: " Hæc ego, n Rex. feci tuo prospero, mec infausto fato. " Camsn untem incepti fuit Græoorum deus. qui me ad bellum ii impulit suscipiendum. Nemo enim ita amens est, ut bellum " præfernt paci. quum in hac filii sepeliant patres, in illo autem a " patribus filii sepeliantur. Sed, hæc ut in; fierent, diis puto 88. Hem pastquam Crœsus locutus est, Gyms vincuiis beiulum prope" placuernt."se juqsit adsidere, et plurima cum observantin q prosecutus i est, intucneque mimbntur cum, cum ipse, tain omnes qui cum eo enim. At ille, cogitabumlus, siizrntium tenuit. Deinde vero con- versusvubi Versus vidit Lydorum urbem mutantes, " Unum e10- " qui tibi," inquit, fl o Rex, quod sentio, nn tacere hoc in tempore " debeo ê" Quem ubi Cyrus fidenter, quæ vellet, dicerc jussit, in- terrogeas ille cum, ait :I " lngens hæc hominum turbe quid tan-

" dem moto studio facere properatCLIC. î" hm rex, " Urbem," 29inquit, " tuam diripit, et opes tuas dissipait." At Crœsus respondit: d Ne- " que meam urbem, nec mens opes diripit; nihil enim horum nm. " plius ad me pertinet z sed tua agunt feruntque." - 89. Adverti: hoc dictum animum Cyri: inique remotis arbitris interrogavit Crœsum, quid exact, quad sibi faciendum in his, quæ fierent, cernera? Tum ille: it Quoniam dii," inquit, " me tibi " servum tradiderunt. æquum censeo, ut. si quid commodum video, " id tibi indicem. Persæ naturn protervi surit, iidemque inopes. ii Quod si igitur hos passus i’ueris raptam ingeniem pecuniæ vim V sibi retinere, hoc tibi ab his credibile est eventurum: ut quisque " istorum plurimis opibus fuerit potitus, itn maxime empectare " debebis hunc adversus te insurrecturum. Nunc igitur ita fac, " si tibi piacuerit quad ego dico. Adpune ad omnes portas custodes " ex satellitibus, qui exportantibus res auferunt, dicentcs, nccesse " esse ut earum decimæ Jovi oflernntur. Sic nec tu in odium i1- ii iorum iriennes, per vim eis res nnferendo; et illi, juste. te facere " intelligentes, fadent non invili." 90. Hæc audiens Cyrus supra modum gnvisus est, ita illi bene munira videbantur. lgitur valde laudato Crœso, jussisque satellitibus exsequi quæ ille monucrat. his verbis cum est adlocutus : ii Crœse, quoninm hoc tibi institutum est, ut viri regis bene facta " dictnque exsequnris, pete quidquid muneris a me volueris in præ- " sentia tibi dari." Et ille: u Domine," inquit, " maxime gratum " mihi fcceris, si siveris me deum Græcorum, quem maxime omnium " veneratus eram, misais hisce compedibus interrogare, Numquid " illi fus ait, bene de ipso meritos decipere î" Quærenti dein Cyro, quid rei esset, de que illum accusons banc a se gratiam peteret; aitius repetens Crœsus, comme. sua omnia exposuit, et oraculorum responsa. maximeque dunarîa deo a se dicata, et quo pacto concitatus oraculi respnnso bellum adversus Persas suscepisset. Quibus commemnratis, rursus ad preces se convertit, rogans ut sibi liccret ista exprobrare deo. Cui adridcns Cyrus, ii Et hoc," inquit, " a tt me impetrabis, et quidquid aliud idemtidem a me rogaveris." His auditis Crœsus .Lydorum nonnullos Deiphos misit, jussos positis ad templi limen compedibus sciscitari, Annon puderet deum, quad oraculi responsis enflasse! Crœsum ad bellum Persis infercndum, injecta me eversurum cum esse Cyri polentiam, unde tales ipsi primitiæ avertissent? nempe compedes ei ostenderent. Hoc igitur sciscituri jussi surit, et, 1mm fus su du: Græcorum, esse ingrazis. V iQI. Lydis illuc profectis, ne mandata exsecutis, Pythia fertur ita respondisse: " Sortem fado destinatnm ei’fugere etiam Deus non d powst. Crœsus sutem quinti genitoris peccatum luit; qui quum " tutelles fuisset Hersclidnrum, muiieris dola obsecutus, interemit fl dominum, illiusque dignitate potitus est, nihil ad ipsum perti- " cente. Quamvis autem studuerit Apollo, ut ista Sardium cala- " mitas incideret fiiiorum Crœsi astate, non vivante ipso Crœso, " mumre minon fflla non potuit: sed, quantum ille permiserunt,

30 HERODOTI HISTOR. I. ” tantum elfecit, eique gratificatus est. Nain tribus annis distulit u Sardium expugnationem: et hoc sciat Crœsus, tribus post annîs, " quam fauta destinarant, captnm se esse. Secundo loco quum in " eo esse: ut igue cremaretur, opem ei tulit. Jam quod ad oracu- " lum spectat, immerito Crœsus deum accusat. Prædixerat enim " ei Apollo, si bellum l’ersis inferret, fore ut ingens everteret im- ’i perium. Crœsus autem ad hæc, si recte sibi consulere voluisset, " dehuerat denuo mitiere sciscitatum, suumne, an Cyri imperium " dixerit deus? lgitur quum non intellexerit responsum, nec denuo " quæsierit, sibi ipsi tribuat culpum. Eidem vero etiam tertium " consulenti respondit Apolfo en quæ de mulo respondit: et ille ne " hoc quidem intellexit. Nain mulus hic, Cyrus erat: quippe ex " duabus diversis gentibus ortus, matre melioris conditionis, patre " vero inferioris. llla enim Meda crut, et quidem Astyagis filia, " regis Medorum: hic vero Persa fuit, illorum subjectus imperio ; " et, cum inferior esset rebus omnibus, dominam suum in matri- ii monium duxit." Hæc Lydis Pythia respondit 5 quæ illi Sardes retulerunt, Crœanue nunciarunt. Quibus auditis, ille suam ipsius aguovit esse culpam, non dei. Quod igitur ad Crœsi imperium spectat, et ad primum loniæ sub alienum imperium redactionem, en mode que exposuimus res gestæ sunt. 92. Donaria autem Crœsi non en solum, quæ commemoravimus, sed et alia multa exstant in Græcia. Etenim Thebis Bœotiis tripus est aureus, quem Apollini dicavit, Ismenio: Ephesi vero, boves aureæ, et columnarum pleræque: tum in Pronæa æde Delphis, elypeus aureus ingens. Et hæc quidem ad meam usque ætatem auperfuerunt; alia vero interciderunt donaria: in his en, quæ apud Branchidas Milesiorum consecraverat, æqunlia pondere, ut audio, et similia eis quæ sunt Delphis. Et quæ quidem Delphis et Am- phiarai oraculo donavit, propria ipsius fuerant, et paternarum opum primitiæ: reliqua vero e facultatibus-viri fuerunt inimîci, qui Crœso, priusquam regnaret, fuerat in republica adversarius, Pantaleonti conciliare studens Lydorum regnum. Ernt nutem Pantaleon Alynttis quidem filins, Crœsi frater, et non ex eadem matte : nam Crœsus et Curie". uxore nattas erat Alyatti, Pantaleon vero ex Ionica. Postquam autem tradito a patre imperio potitus erat Crœsus, hominem illum, qui sibi erat adversatus, tribulis cru- ciatum necavit; et bona ejus, jam ante n. se diis dicata, tune eo quo diximus mode locis istis consecravit. Et hæc quidem de donariis hactenus dicta sunto. 98. Res admirandas, quæ scripto consignentur, terra Lydia nulles admodum habet, prout aliæ regiones ; præter auri rameuta, quæ eTmolo deferuntur. Unum vero opus hominum exhibet multo maximum, post Ægyptiorum utique et Babyloniornm opem. Est ibi Alyattis sepulcrum, patris Crœsi 5 cujus basis ex grandibus lapidibus confecta, reliquum monumentum terne tumulus est, manibus hominum aggestus. Confecerunt illud homines foreuses, opifices, et paella: corpore quæstum facientes. Fuerunt autem ad

meum neque æt’atem in snmmoCLIO. tumulo quinque termini, in quibus31 incisa scriptura indicabat quid a singulis confectum fuisset: ad- parebatque ex mensura, puellarum partem operis fuisse maximum. Nana filiæ plebis Lydorum meretricantur omnes, dotem sibi colligentes hoc quæstu, quem faeiunt donec nupturæ surit: se autem ipsæ in matrimonium elocant. Circuitus monumenti sex studionim est et duorum plethrorum : intitudo, plethrorum tredecim. Monu- mento eontiguus est lacus ingens, quem Lydi referunt esse percn- nem ; vocatur autem Gygæus. Atque hæc quidem in se hubent. 94. Legibus autan muntur Lydi siniilibus nuque Græci, prester- quam quod filins suas vitæ tradant meretriciæ. Primi vero hominum, quos novimus, aureos et argenteos procuderunt monos eisquc usi suint: primique etiam fuerunt mercium institores. Narrant porro ipsi Lydi, [sans etiam hos, qui nunc et apud ipsos et apud Græcos in usu sunt, ipsorum fuisse inventum: per idem autem taupins, quo lusus isti apud se sint inventi, Tyrrheniam colonie a Lydia esse frequentatam. Eus res hune in modum accidisse refe- ruut. " Regnante Atye,Manis filio, gravem annonæ caritatem par " totam fuisse Lydium: et Lydos quidem aliquamdiu patienter " tolerasse malum ; deinde vero. quum non cessaret, quæsisse re- ii medium, et ulium aliud excogitasse. E0 igitur tempore inventas fl esse et tesserarum et talorum ludum, et pilœ cæterorumque lu- " suum omnium genera,exceptis calculis: horum eniminventionem " sibi non vindicantLydi. lnventis autel!) istis advenus famem hune ii in modum usas se esse narrant. DuOruin quorumque diemm al- " terum ludendo traduxisse totum, ne scilicet cibum requîrerent.: " altero vero, intermissis lusibus, cibum eepisse. Hoc mode per tt duodeviginti annos traduxisse vitam. Quum vero non remitteret " malum, sed mugis atque magis ingravesceret; tum quidem re- it gem Lydus, bifariam divisos, in sortem misisse; quorum altem. " pars maneret, altera e patria terra exiret: et se ipsum quidem ii ei parti adtribuisse regem, cui sors eventuru esset mauendi. iilium " autem suum, cui nomen Tyrrbeno, ei parti quæ domo esset egres- ’i aura. Sortitione facta, hos quibus sors obvenerat patrio solo ex- " cedendi, Smyrnam descendisse, et constructis navibus, inpositis- " que supellectilibus quæcumque ad usum commode. habuissent, ti profectos esse, victum et novas sedes quærentes; donec mulons li prætervecti populos, in Umbriam pervenissent : ibi oppida con- fl didisse, atque ad hune usque diem habitare. Mutato vero Lydo- " mm nomine, adscita denominatione a regis filio, qui colonisai " deduxerat, Tyrrhenos se ipsos vocasse."--Lydi igitur ita, ut diximus, a Persis in servitutem sunt redacti. ’ 4 95. Hum jam anquirit narratio nostra, Camus ille quisnam fuerit, qui Crœsi evertit imperium, et Passa: qua mtione imperio Asiæ sint potiti. Ig-itur, quemadmodum quidam memorant Persarum, qui non extollere res Cyri, sed prout illæ se habent referre student, ita ego scribam; quum possim triplices etiam alias de Cyro narr randi vias indicare. Postqunm Assyrii per annos quingentos et

82 HERODOTI HISTOR. I. viginti superioris Asiæ tenuissent imperium, primi deficere ab illis Medi cœperunt ; qui pro libertate pu riantes cum Assyriis, strenue se gesserunt, excussoque servitutis Jugo libertatem obtinuerunt. Pas: quos et reliquæ gentes idem fecere quad Medi. 96. Cæterum quum jam omnes per continentem populi propriis viverent legibus, tali moda rursus tyrannidi subjecti surit. Fuit inter Medos vir sapiens, cui nomen crut Deioces, filins l’hraortæ; qui quum ad tyrannidem adspiraret, ita se gessit. Quum pet vicos babitarent Medi, Deioces jam ante apud suas probntus, tutu mugis etium studiosiusquc æquitutem data opem exercebat ; idque, quum multa iniquitas par universam Mediam obtineret, tamen faciehat, quamvis sciret injustitiam inimicnm esse justitiæ. (Jujus mores ubi perspexerunt cives eumdem vicum incalentes, judicem illum sibi constitueront. Et ille, ut qui principatum ambiret, rectum se æ- quumque præbuit; caque re laudem apud populares abtinuit baud exiguam; ita quidem ut reliquorum vicomm incolæ, intelligentes Deiocem unnm esse virum qui ex æquo jus diceret, quum antea iniquis sententiis sæpe succubuissent, tune, postquam hoc cognoverunt, lihenter et ipsi Deiocem adirent qui lites sans dirimeret, et postremo nulli alii caussarum suarum judicium permitterent. 97. Crescente vero in diesnumera adcurrentium, utpote qui intelligerent lites ex vero terminari, animadvertens Deioces omnia in se esse site, jam non amplius pro tribunali sedere, ubi antan jus dicere consueverat, voluit, negavitque se porro lites judicaturum; nec enim e re sua esse, neglectis suis relut: totum diem dirimendis aliorum litibus impendere. Inde quum rapinœ iniquitatesque per vicos Iinulto etiam magis, quam ante, grassarentur; concilia convacato, Medi colloqui inter se de præsente rerum statu deliberareque insti- tucrunt. Ut autem ego existimo, amici maxime Deiocis verba fecerunt buiusmodi : u Profecta, bac more mentes, non possumus " amplius banc terrain incolere. Agite igitur, regem nabis consti- ii tuamus: sic terra nostra bonis legibus administrahitur, et nos ad. " opera nostra redibimus, nec ab hominum iniquitatem solum ver- " tere cogemur." Talia fere dicentes persuaserunt Mcdis, ut a rage gubernari vellent. 98. Tum continua in deliberationem adduriLur, quemnam sibi regem constituant? et frequenter ab unoquaque proponitur laudatur- que Deioces, isque ad extremum oommuni consensu Rex creatur. Tum ille jussit cos ædes sibi ædificnrc (lignas regno, et satellitibus ipsum munire: quad et fecerunt Medi, ædesque ei œdificarunt amplas munitasque in en regionis parte quum ipse prædixemt, et satellites ex universis Medis sibi eligere permiserunt. llle vero, postquam obtinuit imperium, caegit Medos unam urbem condere ; qua banc tuentes, reliqua oppida minus curarent. Obsequentibus etiam bac in re Medis, arcem exstruxit umplam validnmque, banc quæ nunc Ecbatana vocatur, ita ut alius mœnium arbis alio esset circumdatus: et sic instituts erat bæc arx, ut alius mœnium arbis alio nounisi propugnaculis esset excelsior. Quod ut fieret, adjuva-

bat partim quidem ipsius lociCLIO. commmlitas, quum esset collis:33 sed mugis etiam data opem institutum crat opus, quum orbes universi sint septem, quorum in postremo regia est et thesauri. Qui autem munis maximum confioit orbem, is Atbcnarum fere ambitum amplitudine æquat. Juin primi arbis propugnncula, alba sunt 3 secundi nigra; tertii arbis purpurea; quarti cærulea; quinti sanda- mcina: ita cunctorum orbium propngnacula pigmentis sunt ab- ducta ; duorum vero postremorum orbium alter argentan: pro- pugnaculn99. Hæc igitur babet,munimenta alter Deioces inaurata. sibi exstruxit . et circa ædes suas: tum vero reliquum populum jussit. circumcirca arcem habitare. Constructis autem istis omnibus, ordinem primas Deioces instituit hune, ut nemini ad regem liceret ingredi, sed per internuncios omnia transigerentur, nec conspiceretur rex a quoquam: ad hæc, ut ridere aut exspuere coram illo, utique omnibus facto turpe haberetur. Adfectabat autem gravitatem istam bac consilio, ne cementes cum æquales et une. cum eo educati, domoque arti non viliori, nec virtute inferiores, dolerent eique in’sidiarentur g sed ut diversæ naturœ homo illis videretur, ipsum non intuentibus. 100. His ita ordinatis. quum firmasset sibi imperium, in exer- cenda justifia valde severum se præbuit. Litigantes caussas suas scripta consignatas ad cum per internuncios intro mittebant ; quas ille judicatas remittebat. Hunc morem in judicandis caussis sequebatur: et relique. etiam omnia recte ab eo ordinata erunt. Si quem intellexisset protervius agentem, hune ad se arcessitum inflicta pro delicti modo pœna multabat: caque caussa exploratores ausculta- toresque per universam, cui imperabnt, regionem babebat. 101. Deioces igitur solam Medicam nationem in imam contraxit, eique imperavit. Cujus nationis tot numero gentes surit: Busæ, Parætaceni, Strucbates, Arizanti, Budii, Magi. Hæ sunt tot Me- dorum gentes. me. Fuit autem Deîacis filius PHRAORTBS, qui, mortuo Deioce postquam tres et quinqunginta annos regnasset, suscepit imperium. Hic non contentus salis imperare Medis, expeditionem in Persan suscepit, basque primas adgressus est, primasque imperio Medorum subjecit. Deinde vera, quum esset horom duorum populorum dominos, validi utriusque, Asinm subegit, ab alio populo ad alium transiens. Pastremo adversus Assyrios arma convertens, nempe Assyriorum illos qui Ninum tenebaut, quique, quum antes. omnibus imperassent, tune sociis, quippe qui ab illis defecerant, erant nudati, eæterum felici rerum suarum statu utebantur; adversus bos postquam arma convertit Phraortes, periit et ipse, secundo et vieesimo auna quam regno erat potitûs, et plurima pars copiarum ipsius. 103. Mortuo Phraarti successit CYAXARES, Phraortis filins, Dei- ocis nepos. Hic dicitur multo majoribus suis fortior fuisse : et primus iniAsia centuriavit milites et per cohortes distribuit, primusque ordinavitut seorsim in scie staret unumquodque militum genus, bastati, sagittarii, equites; quum prius omnia promiscue pariter r o

34 HERODOTI HISTOR. I. fuissent confusa. Idem hic est qui cum Lydia bellum gessit, quo tempore in ipsn pugnn dies in noctem est convenus ; quiquc totam supra Halyn fluvium Asiam sibi subjectam œnuit. Tum undique contractis copiis, quuscumque sub potestate sua. habebnt, adversus Ninum arma convertit, patrem ultums, et. urbem banc exscindere cupiens. At, superatis prœlio Assyriis, dum Ninum circumsedit, ingruit adversus cum ingens Scytharum exercitus, duce nage Scy- tharum Madye, Protothyæ filio: qui in Asiam irruperant, quum Cimmerios ex Europa ejccissent; quos dum fugientes perseque- bantur, in: in Medicam terrain parvenerunt. 104. Est autem a Mæotide palude ad Phnsin flumen atque Col- chos expcdito vintori iter triginta diemm: c Colchis vero non ita longe itinere perveniri potest in Mediam, sed unus duntaxat inter- jèctus est populus, Saspires; quos ubi transieris, continuo Medi: occurrit. Scythæ tamen hac non irruperunt, sed alio. via superioro et multo longiore, Caucaso monte ad dextrmu relieto. lbi tum Medi cum Scythis congressi, pnælioquc superati, Asiæ imperium miserunt ; Scythæ vero universa Asin sunt potiti. 105. Inde Ægyptum versus intendebant viam : sed Syriam Palæ- stinam ingressis occurrens Ægypti rex l’snrnmitichus, numeribus precibusque effecit, ut ulterius non progrederentur. Ubi regre- dientes Ascnlonem venerunt, Syriœ oppidum; maxima Scytharum parte sine maleficîo prælergressa, pauci ex illis, pone sequentes, Veneris Cœlestis templum despoliarunt. Est autem illud, quantum sciscitans intelligo, ex omnibus hujus deæ templis vetustissimum. Nain quad in Cypro est templum, hinc pmdiit; quad ipsi etiam Cyprii confirmant : et, quad Cytheris est, id Phœnices condiderunt, ex hac Syria oriundi. His aubain Scythis, qui templum Ascalonis exspoliarunt, eorumque semper posteris, inflixit (leu maliebrem morbum ,- in quidem ut miam Scythæ dicant, 0b banc cnussmn morbo hoc laborare illos, et. npud se ab udeuntibus Scythicam terrain conspici quo pucto ndfecti sint, quos Ennrcns Scythæ adpellant. 106. Igizur octo et viginti annos Asiœ imperium obtinuerunt Scythæ; per enrumque protervium et contemtum omnia. susque deque versa sunt. Si quidem præter tribum, tantum a singulis exigebant, quantum iis imposuissent : nec tributo contenti,,insuper etiam obequitanœs rupiebant quod quiquc hubcrent. Sed homm quidem majorcm numerum Cynxares et Medi, hospitio exceptes et mero inehriatos, obzruncarunt: nique un regnum receperunt Medi, et rerum, qunrum antan domini fuerant, demio sunt potiti. Tum vero et Ninum ceperunt, (quam quo pacte ceperint, in nuis Histo- riarum libris exponnm,) et Assyrios, excepta Bubylonica ditione, sub potestntem suum redegerunt. Post hæc Cynxares, postquam quadragintn annos (simul numemzis hie, quibus panes Scythas fuemt imperium) regliasset, fato functus est. 107. Cyaxnri in regnum successit filins ASTYAGES. Huic mua crat filia, cui Mandunæ inposuemt nomen; quæ ei par somnum visa est tantum uriuæ fundcre, ut et urbs ejqus impleretur et rota

inundaretur Asie. Quod somniumCLIO. quum exposaisset illis ex85 Mago- rum numero, qui somnionnn interpretationi debout operam, con- territua est, singula quæque ab illis edoctus. Tum deinde Manda- nen, viro jam maturam, Medorum nulli, qui ipsius familia dignus fuisset, in matrimonium dedit, visum istud reformidans ; verum Persæ cuidam junxit, cui nomen Cambyses, quem repererat quidem bona familia ortum, et tranquillo hominem ingeoio, cæterum quem inferioris esse conditionis, quam mediocrem Medum, judica- vent. 108. Postquam domum duxit Cambyses Mandanen, primo anno aliud vidit visum Astyages. Videbatur ei ex naturalibus hujus filiæ enasci vitis, caque vitis universam obtinere Asiam. Quo de viso sibi oblatq quum retulisset ad somniorum interpretes, arcessivit ex Persis liliaux parmi vicinam; eamque, postqualn advenit, in custodia liabuit, interimere cogitons prolem ex en nosciturtun: nam ex visa illo significavernnt ei mugi somniorum interpretes, pmlem filiæ hujus, loco ipsius, rogna esse potiturum. Hæc igitur cavens Astyages, sima! aitque nains crat Cyrus, vocatum ad se Hurpagum, virum sibi familiarem, et Medorum fidissimum, cui res suas crede- ret omnes, luis compellnvit verbis: li Harpage, quad tibi committo " negotium, id cave ne ullo pacte neglectim tractes, neve me it decipius, niiisque hominibus studens, tuis ipse urubus dehinc " capiaris. Cape quem Mundnna peperit puerum; et domum " tuam deportatum occide; dein, quoque modo volueris, sepe- ti lite." Respondit ille: n Nec alias, o Rex, vidiati in hoc immine " aliquid, qnod ingratum tibi fuisset 5 cavebimus vero etium, ne in " posterum quidquam in te delinquamus. Quare si tibi gratum ti est, hoc ita fieri; oportet nempe, quod in me est, idoneam ope- 109. lice data responso Harpagus, quum ei traditus esset pue- "rulus mm omotus ut mon-(nipræstare." solent, abiit tiens domum ’ suum: quo ubi venit, sermonem omnem. quem secum Astyages habuerat, uxori ante retulit. Cui illo, ti Nunc ergo,” inquit, fl quidnam faoere cou " gîtas P" Et ille: tt Non quemndmodum mandavit Astyages; " nec, si vel pejus, quum nunc, ’insanierit furiosusque fuerit, von- il luntati ejus obsequar, nec hujus eædis minister ero. Multis au- " tem de causais hune non occidam; qaoninm et mihi cognntus ’i est puer, et ætate provectus est Astyages, proleque caret mas- " cula. Quod si igitur post illius obitum in banc filiam regnum " transiturum est, cujus nunc puerum per me vult occidcre, quid li aliud mihi supercrit nisi ut hoc facto in summum discrimen ad- il (lueur? Verumtamen meæ ipsius salmis causse. necesse est ut ii moriatur hic puer: oportet autem ut interfector ejus sit non " aliquis meorum, sed ex ipsius Astyagis ministris." ll0. His dictis, protinus nuncium luisit ad unum ex Astyngis pastoribus, quem noverait pascun habere maxime idonea, et montes feria frequentissimos. Nomen huic crat Mitradates, uxorem autem Imbebat conservam, cui nomen, Græca. lingue, Cyno ,- Medomm r 2

86 HERODOTI HISTOR. I. vero idiomnte, Spaco : canem enim spam dicunt Medi. Saltus au. tem montium, ubi boum pasoua habebnt hic buhulcus, ad septem- triones emnt Ecbatanorum, Pontum Euxinum versus. Hoc enim in tractu, quem Saspires incolunt, montosa qdmadum est Medica terra, et alto, silvisque opaca, relique vero Medi». plana est omnis. Vocatus igitur bubulcus postquam nulla interpositn mura ndvenit, hæc ei dixit Harpagus : " Jubet te Astyages hune puerulum sumere, " et loco maxime deserto montium deppnere, ut quam citissime " pereat. Et hoc præterea me jussit tibi prædicere, nisi illum occi- W deris, sed quocumque modo superstitem esse curaveris, pessimo fl exitio te periturum. Mihi autem injunctum est, ut exposirum " inspiciam." 111. His auditis bubuleus, accepta puera, rediit eodem via, et ad stabulu pervenit. Forte autem fortuna accidit, ut pastoris etiam hujus uxor, cujus partus in dies singulos exspectabatur, tune pepererit, quum poster in urbem esset profectus. Emnt autem anxii uterque alterius caussanille timens parmi uxoris; uxor autem, quad alioquin non solitu! esset Hurpagus ad se vocare ipsius maritum. Ut vero ex itinere redux udstitit pastor, tamquam ex insperato eum conspiciens mulicr, prior ex illo quæsivit, quid esset quad tain propere cum ad se vocasset Harpagus. Tum ille, " O " mulier," inquit, " urbem ingressus vidi audivique quæ num- " quam videre me t’as crat, nec urnquam cadere debebnnt nostros " in dominos. T ota Harpagi domus fletu emt oppleta; et ego " consterneras ivi intro. Ut primum intravi, vidi puerulum in u media positum, palpitantem clamitnntemque, aura et variegata " veste arnatum. Harpagus ut me conspexit, jussit acceptum " acyus puerum aspartare, in locoque feris maxime obnoxio mon- " tium deponere; Astyngem esse dicens, qui hoc mihi injungeret, ti multas udjiciens minas ni mandata exsequerer. Et ego sumens " puerum aspartnvi, ratus esse alicujus e domesticis; numquam " enim exputare potoissem unde esset. Stupebam autem videns " aura pretiasaque veste ornatum puerum, ad hæc vero planctum " manifestum in Harpagi ædibus. Sed protinus in itinere totem " rem cognovi ex famulo, qui me urbe egredientem comitatus est; " infantemque mihi tradidit; esse scilicet puerulum Mandana na- " tum, Astyagis filin, et Cambyse, Cyri filio; Astyagemque occidi -" eum jubere. Et ecce hic ille est!" ll2. Hæc dicens bubulcus, puerum detectum ostendit. Et illa, ut vidit puerum, magnum et formosum, lacrymans genuaque complectens mariti, oravit ut neutiquam illum exponeret. At ille negavit se aliter fac-are page; advenluroc enim ab Harpago speculatores, rem inspecturos; seque misera periturum, nisi imperata feeisset. Mulier, ut vira non persuasit, iterum hæc ei verbe. fecit: tt Quoniam ergo " persuadere tibi, ne exponas puerum, non possum; ut tu, si uti- " que necesse est ut conspiciatur expositus, ita fac. Nempe et ego " peperi, et quidem martuum enixa sum. Hunc tu asparta, et ex- " P0118; puerum vero filiæ Astyagis alamus ut a nabis progenitum:

" ita. nec tu convinceris deliquisseCLIO. adversus heres nostros, 37nec rubis " mule fuerit consultum. Defunctus enim regiam consequetur " sepulturam 5 et. qui superstes est, vitam non amittet." 118. Optime ad rem præsentem dicere mulier visa est pastori, et statim rem est exsecutus. Quem puerum merti traditurus adtulerat, cum tradidit uxori: suum vero, qui mortuus erut, in vas illud, in que alterum adtulerat, inposuit; et omni cultu alterius pueri omntum, in desertissimam regionem montium deportntum exposait. I, Postquum in tertium diem expositus infans fuit, in urbem preficiscitur poster, subbubulcorum alique custode illius relicto; et ad Harpagum ingressus, paratum se esse, ait, cadaver pueruli ostenrlere. Harpagus, missis satellitum suorum fidissimis, per hos inspexit, sepelivitque pastoris puerum. Quo sepulto, illum qui postmodum Cyrus adpellatus est, sumsit enutrivitque pastaris uxer; aliud ei nomen, non Cyri, inponens. H4. ls quum decem annorum esset puer, res quædnm accidit hujusmodi, quæ eum cognitum fecit. Ludebut in ce vice, in que tarant boum greges quos diximus, ludebat autem in via publics: et pueri cum eo colludentes regem suum elegerant hune, quem pasto- risfilium vulgo nominabant. llle igitur horum aliis partes distri- buebat ædificandi dames, aliis ut essent satellites, uni etiam eorum ut esset Regis oculus, alii munus dedit intro ferendi nuncios; atque ita singulis proprios mlsignnverat partes. Quum nutem nous horum puerorum, colludens cum reliquis, qui erat Artembarei filins, nobilis inter Medos viri, mandatis Cyri non paruisset; jussit Cyrus alios pueras medium illum comprehendere. Qui quum si morem gessissent, aspere admodum Cyrus tractavit puerum. llle vera, simul ntque dimissus est. gravissime alfensus, ut qui indigna sese passus esset, in urbem abiit; et apud patrem de lllS, quæ ei a Cyro accidissent, acriter est conquestus; non a Cyro dicens, nec enim jam tum crat si hoc nomen, sed afilio bubulci Astyagis. Et Artembares ira excandescens regem e vestigio adiit, filium secum ducens, et indigna se passum esse aiebnt, dicens: " O rex, a. tue " serve, bubulci filio, in hune modum" (hic humeras filii ostende- bat) " contumelia sumus adfecti.” 115. Hæc audiens conspiciensque Astyages, quum vellet honoris Artembaris gratin ulcisci filium, arcessivit bubulcum et puerum. Qui ubi adfuerunt umbo, Cyrum intuitus Astyages ait: " Tu vero, " quum sis hujus talis hominis gnatus, unaus es filium hujus viri, " qui apud me principe loco est, ita eontumeliose tractare!" Cuit Cyrus respendit: " At equidem, o domine, cum se sic egi non in- " juria. Nam colludentes ex vice nostre pueri, quorum in nuit mero hic fait, regem me constituerant: visus enim illis eram ad " hoc maxime idoneus. lgitur reliqui pueri imperata faciebant: " et hic dicte non crut audiens, et mandata nihili faciebat ; quare si ad extremum pœna ei inflicta est. Quod si ergo huj us rei caussa " malum aliquod commerui, en tibi præsto sum l" 116. Hæc dom puer locutus est, subiit Astyngem ut illum agno-

38 HERODOTI HISTOR. l. secret; quum et faciei speeies eonvenire cum sua videretur, et responsum esse liberalius, et œmpus expositionis cum ætaie pueri videretur congruere. Quibus rebus peu-ulsus, aliquantum temporis continuit vocem. Ægre tandem recipiens, volensque Ar- tembnrcm dimittere, quo pastorem solum secum relictum posset percunctari : 11 Artembarcs," inquit, d hæc equidem im. confe- " ctums sum, ut nec tu nec filins tuas hobeatis de que conquera- " mini." Dimisso Anembare, Cyrum in interiora ædium introducunt famuli jussu Astyngis. Jamque solum relictunl pastoraux interrogavit Astyages, puerum hune nnde neceperit, et quis esset qui cum illi trndidisset: et ille a se progcnitum, ait, malremque puni adhuc demi sur vinera. Astyagcs vero, non bene illum sibi consulere, inquit, qui velu tormentis ad coqfitcndum adigi : dumque hæc loqui-z tur, signaux dot sutellitihus ut corripinnt hominem. Tun ille, tormentis exprmntis, ita demum lem, ut crat, declaravit: nempe a principio orsus, omnin perseeutus est, nihil a veritate deflectens; denique ad preces descendit, et, ut veniam sibi rex duret, oravit. 117. Astyages, postquam verum poster esset confessus, jam minorem rationem eulpæ ejus habuit ; sed Harpngo vehementer indignatus, jussit satellites cum vocare. Qui ubi ndfuit, quæsivit ex eo Astyages: d Harpnge, quonam genere mimis interfecisiî pue- " mm, quem tibi tradidi ex filin men-natrum" Harpagus, quum pastorien) viderai. intus esse, non ad mendocia se convertit, ne veritate eonvictus caperetnr; sed in hune modum locutus est. " 0 " rez, postquam puerum accepi, delibcravi meum, anquirens quo 11 pacto et tibi ex voluntaœ tua facerem, et, dam apud te culpa " vacarem, nec filiæ tuæ, nec ipsi tibi, casera men manu carnifex. 11 Igitur in statui ngendum. Pœtori huic, ad me vocaœ, trmlidi " puerum, dicens te esse qui illum oceidi juberes : ntque hoc " dicens, non sum mentitus; tu enim in jasseras. Tradidi autan " ei hoc mode, ut mandmvcrim, exponeret illum in deserto monte, ” et maneret observanetque douce vitam finiisset; multi: huic com- ii minatus, nisi hæc efl’ecta dedisset. l’ostquam hic imperuta fecit, " obiitque puer, tum eunuchnrum fidelissimos misi, per ensque in- 11 spexi mortuum, et sepelivi. Tali mode, rex, gesta huec res, taii lique fato fondus est puer." 118. bic igitur Bat-pagus ex rem rem exposuit. Astyages autem, tegens iram quum ndversus cum 0b id factum anime conce- ptnm habebat, primum ci mrsus narravit. rem prouti ex bubulco ipse nudivernt; mm, postquam ci hoc repetiisset, ad extrcmum dixit, " superesse puerum, et, quæ facto sint, bene habere. Et- ii enim" (sic perrexit dicere) " admissum in hune puerum facinus " et. graviter ipse dolebnm, et, quad in filiœ 1116:8 offensionem in; i’i currissem, baud leviter ferebam. Nunc ergo foliciter conversa " fortunn, tu illum filium mine ad hune puerum recens ndvenum ; 11 et ipse mihi ad cœnnm adcsto, mm pro scrvnm puera sacra diis, " ad quos hic homos pertinet, sum factums.” 119. Bis auditis Harpugus aduravit regem, et admodum gratu-

lattis sibi, quod et delictum commodeCLIC. ipsi cessisset, 39’ et quad felicî- bus auspiciis ad cœnam esset vomies, domum rediit. Quam ubi ingressus est, protinus filium, quem habuit uniŒm, tredecim fere annos natum, emitüt, adire jubens Astyagis ædes, et facere quidquid ille jussisset. Ipse veto supra modum gamins, narravit uxori quæ evenissent. At Astyngcs, ut ad cum venait Harpngi filins, jugulnvit cum, et membrntim coneidens corpus, partim assavit cames, partim elixnvit; casque postquam recta ponta: fuerunt, in promtu hnbuit. T nm, ubi cœnæ suifait bora, quum convenissent et reliqui convivœ et Harpagus, aliis convivis et ipsi Astyagi ad- ponebnntur mensæ carnibus agninis refertæ ; Harpago vero partes omnes corporis filii ipsius, excepta capite et extremis manibus pedi- busque: hæc enim seorsim in cnnistro reposita ernut contectn. Pastquam satis pastus illo eibo sibi visus crat Harpagus, quæsivit ex eo Astyngcs, numquid delectatzw esset epulo: qui ubi respondit, valdc quidem se eo esse deleclatum, ndtulerunt, quibus id mandotum au, cuput pueri obtectum, et manus pedesque ; et adstnntes jus- sernnt Harpngum detegere, sumereque ex ois qujdquid libuisset. Harpagus obtemperans, ubi detexit, conspicit filii sui reliquins: quo quidem spectaculo non constematus est, sed sui campos mansit. Quæsivit amen; ex eo Astyages, cognoscerete cujus ferre cames contadine! .9 Cui ille, et nouere se, respondit ; et placera debere quidquid rexfccisset. bloc dato responso, sumtis secum reliquis Garni. bus, domum nbiit; inde collectas, pute, reliquias cunctas huma- turus. 120. Hue ultione de Harpngo capta, de Cyro deliherans Asty- ages, eosdem voeavit magos, qui ei insomnium in islam partem in- terprctnti emnt. Qui ubi convenerunt, quæsivit ex iis, quam in partent interpretali essent insomnium .9 llli vero eodem modo responderunt 5 dicentes, infinis fuisse ut regnaret puer, si in vim mansisset, nec ante lampas decessisset. Exccpit Astynges : " Atqui vivit puer, " et superest: et rure agentem pueri ejusdem pngi regem elege- il runt: nique ille, quœcumque faciunt vere nominnti reges, " cumulate fecit; nam et satellites, et janitores, et intemuncios, " et ceteris muniis institutis, imperium exercuit. Et nunc, quor- " sum vobis hæc valere videntur?" Responderunt mugi: " Si ” superest puer, et regnnvit non præmeditoto, confide hactenus; " et bona esto anima; non enim itemm regnnbit. Nom in exi- " goum quiddam etiam oraculorlun nonnulln nobis exierunt; et " quæ de genere sont insomniorum, en quidem in admodum exile " quidpiam subinde (lesinunt." Ad hæc Astyages, " Et ipse ego," inquit, " o magi, in hac maxime sum sententia, quod rex nomi- si mitas fait puer, in eo exitum habere insomnium, nec cum porro si esse mihi ullo modo timendum. Vemm ionien, probe omnia ii circumspîcientes, consulite mihi, quid futurum sit tutissimum et " domui men: et vobis." Tum mugi : " Nostm etiam," inquiunt, " plurimi inteœst, ut firmum stet tuum regnnm. Nain isto modo 11 alienatur illud, si in hune puerum transit, qui est Perse: et nos,

40 HERODOTI HlSTOlL I. " Medi quum simus, servituri sumus, et nulle. in existimatione " erimus apud Perses, utpote extranei. Ex quo tu vero auspieatus " es regnum, qui popularis es noster, et regnamus ex uostm parte, si et niangons a te honores obtinemus. 1m igitur omnino et tibi et 11 rcgno tuo debemus prospicere. Et nunc, si quid quod timendum " esset cerneremus, cuncta tibi prædicturi eramus: at, quum in n rem exilem exierit insomnium, et nos confidimus, et te ut idem " facies liortumur. Hunc vero puerum e conspectu dimitte in " Persans et ad suas parentes." 121. His auditis gavisus Astyuges, Cyrum ad se vocatum bis verbis compellat: it O puer, ego proptcr vanum insomnii visum " injuria te adfeci; tu vero tuo fato superes. Nunc igitur, quod " fele tibi atque faustum ait, ahi in l’ersas; quo qui le comitentur, t1 tecum mittum. En quum veneris, patrcm ibi et matrem invenies, ti non cjus sortis cujus sont Mitradates bubulcus illiusque uxor." 1’22. Hæc quum dixisset Astyages, dimisit Cyrum. Quem, ad Cambysis ædes delatum, recepere parentes; receptumque, ubi quis esset cognovere, vehementi cum gaudio sunt amplexati, ut quem protinus a partu vitam finiisse arbitrarentur: percunctatique sunt, quorum pacto superfuerit. Et ille rem exposuit ; dicens, se ipsum anteu næcieisse, sed plurimum a vero aberrasse; in itinere aulem omnia, quæ sibi acciderint, rescivisse. Paume enim essefilium bubulci Augu- gis ; sed en: Mafia hue iler facientem totam rem en: comitibus suis cognovisse. Commemorabat autem educatum se fuisse a bubulci More. Et banc laudabat continenter, erntque ei sermonum omnium argumentum Cyno. Quod nomen adripientes parentes ejus, quo mugis divinitus superesse Persis videretur puer, sparserunt famam, fuisse Cyrum, quum expositus esset, a cane enutritum. Inde hæc fuma in vulgus manavit. 1523. J am virilem ætntem ingressum Cyrum, quum et fortissimus esset suorum æqualium et omnibus carissimus, solicitavit Hurpagus donis missis, de Astyage cupiens capere ultionem. Nain a se, privato homine, intelligebat vindictam advenus Astyugcm non posse existere: sed Cymm videns subcreseentem, hune sibi conciliare socium studuit. quæ Cyrus passus crat cum sua conferens calamitate. Sed jam antan hoc ab illo præparatum erat: quum acerbus in Medos esset Astyuges, Harpagus cum unoquoque principum Medorum colloquia miscens, persuuserat illis, nuasse esse Cy- rum rebus præficere, et finemfaccre regno Astyagis. Bis ita præpa- ratis, sic demum Cyro in Persis versanti aperire consilium suum cupiens Harpagus, quum aliter id efiicere, custoditis itineribus, non posset, tali usus est commente. Leporem callide instruxit; cujus ventri, ila rescisso ut nihil pilorum avellcrct, prout crat, in- didit libellum, in quo quæ voluerat scripta crant: tum, consuto rursus ventre, leporem atque retia, veluti venatori, tradidit servo- rum fidissimo, eumque in Persas misit, 0re tenus hoc adjiciens mandatum, ut Cyro leporem tradens simul diceret, nec-esse eue ut ille sua manu cum etcnteret, neque quisquam hoc facienli adsit.

1’24. Hîs rebus itn perfectis, CyrusCLIC. neceptum leporem nperît, et41 libelium in eo repertum perlcgit, in quo erant perscriptn hase! " O fili Cambysis! te dii respîciunt; hoc enim nbsque esset, num- " quum mm mira usas esses tortuna. Tu nunc de Astyage, tuo " interfectore, cape pœnns. Etenim ex hujus consîiio tu perierns 3 " deorum autem beneficio et men superes. Quæ te omniu pridem " pute cognovisse, quum quæ tecum acta sunt, tum quæ ego ab " Astyage passas sum eo, quad te non occidi, sed pastori tradidi. " Tu nunc, si men volueris consilin sequi, quibus terris impernt flAstyages, earum omnium rex cris. Persuade Persis ut ab illo " desciscant, exercitumque duc in Mediam: et, sive ego ab Asty- " age (lux adversas le fuere nominatus, sive alîus quisquam no- " bilium Medorum, habebis quæ voles. Num primi hi ipsi ab illo " déficient, et tecum facîentes, tollere Astyngem studebnnt. Quart: " persuasus panna. tibi hic quidem esse omnia, fac quæ dixi, et fac’ " celeriter !" 195. His intellectis Cyrus secum deliberavît quo cailidissima mode Perses ad defectionem permoveret. Re deliberàta, commo- dissimum hoc ei visum est consilium. quo nimirum etinm usus est. Couscrîptîs in libella quæ voluit, concionem convocnvit Persnrumf mm aperiens libellum legensque, ait, " Astyngem sese ducem con- " stituere Persarum. Nunc igitur," perrexit dicere, C edico vobis, " Persæ, præsto sitis singuli cum falcibus." Hæc Cyrus pro concione dixit. Sunt autem l’ersarum plum generu ,- quorum nonnullrt in concionem vocavit Cyrus, et ad deficiendum n Medis Soiicitavit. Sunt autem en hæc, e quibus alii omnes Persæ pendent: Pasnrgn- dæ, Mnmphii; Maspii. Ex Iris nobiiissimi sunt Pasargndæ, in quibus est Achæmenidnrum familia, ex qua rages Persidæ sunt prognati. Alii vero l’ersœ hi sunt: Panthinlæi, Derusiæi, Ger- manii, qui omnes agrorum culturam exercent; reliqui nomades, Daî, Mardi, Dropici, Sngnrtii. 126. Ut convenerunt munes cum prædicto instrumenta, ibi tum Cyrus, quum esset tractus Persicæ regionis spinis obsitus; patens quuquuversum octodecim aut vigintî stadia, hune tractum jussit illos eodem die emncnre. Proposito labore postqunm perfuncti sunt Persæ, iterum eisdem prædixit, ut in posterum diem adessent loti. Interim vero Cyrus caprarum oviumque et boum greges patris sui crimes in unum congregutos mactnvit paravitque, quippe Pert- sarum exercitum hisce excepturus, et vino, furinnceisque cihis com-- modissimis: utque postridie convenerunt Persæ, recumhere in prato jussos lnuto excepit epulo. Dein, postquam a cœna surrexerunt, quæsivit ex bis Cyrus, utra optabiliora ipsis vizlcrentur? quæ pridic habuerint, an præsentia? Et mi, multum interesse, dixerunt: prirlie enim omnia se maln habuisse, præsente vero die bona omnia. id verbum adripiem Cyrus, rem omnem, quum eis propositurus ernt, aperuit dicens; " Viri Persæ! ita vobis se res imbet. Quod si me sequi " volueritis, enim. vobis hæc et infinîtu alio bona, eritisque omnibus " servilibus laboribus expertes: me vero sequi nolentihus erunt c

42 HERODOTI HISTOR. I. " lubores hesternis similes innumeri. Nunc ergo, mihi dicto nu- "v dientes, estote liberi ! Nam et ego divins sorte ad hoc natus mihi " videur, ut lnæc bona in maous nostras eongeram ; et vos judico t1 viros esse Medîs non inferiores, quum aliis rebus, tum militari " lande. Quæ quumita oint, desciscite quam primum ab Astyage !" 127. Igitur Persæ, quum jam pridem ægre tulisseut Medorum imperium, ducem nunc patronumque nacti, libenter in libertatem se vindicabant. Astyages vero, ut intellexit moliri hæc Cyrum, misse nuncio, cum ad se vocavit. Cui renuuciare nuncium jussit Cyrus, prius se adventurum, quam gratum futurum esset Astyagi. Quo nudito Astyages Medos armavit cunctos, ducemque eis, velut divinitus mente perculsus, præfecit Harpagum, oblitus quæ ad.- versus illum patraverat. Medi, in bellum profectî, ubi Persis ad maous venerunt, pars eorum, quicumque consilii non erant participes, pugnam inibant; alii vero ad Persarum transierunt partes ; sed picrique ultro cessantes a pugna, fugam capessebant. les. lm turpiter dissoluto Medorum exercitu, ut rem eognovit Astyages, miniums Cyro, ait: *” At ne sic quidem gaudebit Cyrus." His dictis, primum magos somniorum interpretes, qui ei ut Cyrum dimitteret persunserant, se palis suspendit: deinde Medos, qui in urbe reiicti emnt,armnvit, juvenes provectioresque ætnte virus. Quibus eductis, prælio cum Persis inito, victus est: et ipseAstynges, missis quos eduxerat Medis, vivus in hostium venit potestatem. 129. Tqu captiva Astyagi adstans Harpagus, lætitia 0b illius casum gestions, insultavit; et quum alio. in cum acerbe. dicteria conjecit, tum in memorium revocans cœnam eam, qua filii cames comedendns illi Astyages proposuernt, quæsivit, si ecquid placeret ei ’t servitus, qui modo rex fuisset 2" Quem ndspiciens Astyages, vicissim interrogavit, au suum faceret Cyri factum? Et Harpagus, suum nierito œnseri, ait, factum ; se enim ipsum de eo suscipiendo ad Cyrum scripsisse. Tum Astyages, longiorem exorsus sermonem, declm ravit, uineptissimum illum esse hominum omnium, simulque " iniquissimum: ineptissimum quidem, qui, quum ipse potuisset tt rex evudere, si quidem han res par ipsum gestæ sint, M alium (t detulerit imperium: iniquissimum veto, quod propter cœnam t’ istam Medos in servitutem conjecisset. Quod si enim opus i! fuisset in alium quempiam transferre imperium, seseque de- " stituere; œquius fuisse Medorum niicui trihuere hoc bonum, C quam cuipiam ex Persis. Nunc vero Medos, culpa vacantes, ’ " serves fachos esse pro dominis ; Perses auteur, quum Medorum t! pridem fuissent servi, dominos eonlm evasisse." 130. lgitur Astynges. postqunm tres et trigînta aunas regnasset, itu regno culas est: Medi vero, propter hujus acerbitatem, Persis succubuerunt 5 postquam imperium superioris trans Halyn fluvium Asie: par aunas trecentos et duodctriginta tenucrnnt, demtis eis punis quibus penes Scythes fuerat imperium. Postcro quidem tempore pœnituit eos hujus facti, desciveruntquc n. Dario: sed post dcfectioneiu deuuu subacti sunt, prælio superali, Tune vero Per-

sæ cum Cyro, postquam’ CLIO. regnnnte Astyage advenus43 Medos rebel- lassent, Asiæ regnum ab en tempore obtinuero. Astyagem vero Cyrus, nuilo alio maio adficiens, apud se tenoit donec vitam finivit. Hoc igitur made et nains et educatus Cyrus regnum obtinuit, et . post hæc Crœsum, qui i psum udgredi cœperaty dévioit, quemadmn- dam a me supra expositum est : quo supernto, universæ Asiæ im- cravit. p 131. Psksss vero hîsce utiinstitutis eompertum habea. Simula- crn et templa et altaria statuere ncfas existimant; stultitiamque bis, qui hoc fneiunt, imputnntt scilicet, ut mihi videtur, quad non ex hominibus ortos au: naturam humanæ similem habere Deos arbis trantur, sicuti Græci. mis igitur mas est, Jofi in summis montium j’agis facere sacra, universum cœli arbem Jovem nominantibus. Faciunt autem et Sali sacra, et Lame, et Terme, et Aquœ. et Ventis. Et his quidem salis numinihus a prisois inde temporibus sacra faeiuntr. Addidîœrunt vero etiam Uraniæ sacrifierai-e, ab Assyriis et Arabibus accepta ritu. Venerem autem Assyrii Myiitta nominant, Arabes vero Alitta; Persœ Micron. 182. Sacriflciorum nutem, quæ hisee diis pemguntur a Persis, tafia est ratio. Nec altnria erigunt, nec ignem amendant sacra facturi: libations non utuntur, non tibia, non insulis, non moiti. Ut cuique deo sacra quispiam Vult facere, in locum mundum ad: ducit victimam, deumqne invocat, tiamm myrto maxime cinctam estans. Non est autem licitum, ut sibi sali bona preeetur sacri- cans z sed candis Persil: nique rugi ut bene «il, precatur; quippe in Enncœrum Persarum mimera etipse contiùetur. Postquam in frusta dissecuit victimam, carnesque eliXavit, substernit herbas quam tcnerrimas, maxime trifolium, hisque carnes alunes inponit. Qui- bus ita dispositîs, vir magus adstans accinit theagOniam quampiam; Qualem iiii esse incantationem dxcuntt mon absque mngo non fa: est illis sacra facere. Interjecto brevi tempore, qui sacra feeit, carnes aufert, eisque utitur prout ei ratio suadet. 133. Dierum omnium eum maxime celebrare maris est Persis, quo quisque natus est. E0 die æquum crament, copiosius epulum quam alias adponere : et fortunatiores quidem eo die hovem, equum) camelota, ont asinum adponuntintegrum, in caminoassatum; panJ periores Vera minores adponunt pec’udes. Farinaceis cibariis panois utuntur, obsaniis Vera et secuudis mensis moitis ; eisque non simul, sed paulatim, inlatis. Quapropter Pers’æ dicunt, " Græcos, quum cil- " hum capiunt, desinere esurîre; quoniam post cœnam nihil nm- " plias, quad alicujus momenti sit, eis adponiturt si quid enim " porro adponeretur, a comedendo non esse cessaturos." Vina largiter admodum indulgent! nec ver-o Vaincre iilis iicet, nec urinam mittere,alio præsente; atque hoc illi ita. observants Dam autem vina largius indulgent, interim de rebus maxime seriis deli- berare canauerunt : quad ver-a deliberantibus placuit, id ædium herus. apud quem habita est delibemtio, postridie ejus diei jejunis pmponit. Quod si jejuuis idema placet, hoc utuntur;. sin minus,

44 HERODOTI HISTOR. I. omittunt. Contra, quæ jejuni sobriique ante deliberaverunt, es vina madidi recognoscunt. . 134. si qui in via sibi mutuo obviam veniunt, hac re cognoscere aliquis potcst utrum eodem conditione sint qui sibi occurrunt: nempe hi, salutationis loco, ora in vicem oscuiantur. Quod si a1- teruter panic est inferior, osculantnr genas; sin multo inferior, prostratus adora: ulterum. in honore autem minent, post sese mutuo, illos qui a se proxime habitant; post. hos, qui his finitimi ; et. sic deinde in honore habendo pro ratione progred’iuntur; minimeque omnium in honore habent hos, qui ab ipsis longissipie remoti vivant... Scilicet se ipsos hominum omnium arbitrantur esse longe præstantissimos; alios vero pro prædictu ratione virtutem colere ; denique, qui ab ipsis longissime habitent, esse ignavissimos. Quoad vero penes Medos fuerat imperium, etinm populi alter alteri imperabant: cunetis quidem Medi, et præsertim his qui proxime ois hubitabant; hi vero, suis finitimis; et. illi rursus. hisi qui cos proxime attingebant. Et pari quoque ralione Perm; in honore habent alios populos : laie enim progrcdiebutur illa gens imperans et135. præfecturas l’ercgrinu auteur instilula admittunt obtînens. l’ersæ omnium hominum . maxime. Etenim Medicmu veston), sua esse honestioram existimantes, gestum; et au bellis zEgyptiacos adoptarunt thoraces. Alque miam voluptnlum varia generis, ex aliis cognita, .secbtantur 5 et quidem pueris ctinm ad venerem utuntur, a Græcis edocti, Du- cunt autan eorum quisque legitimas uxores mimas, multo veto miam pluros hahent pellices. A 136. Slrunuitas et boni viri oflieium apud cos, post bellicam vit. tutem, æstimntur, si quia maltes progenuit filios : et, qui plurimos Cdiliit, huic quotannis dona mittumur a rage. In multiludine enim exisliuiant robur inesse. l’uerorum institutio, a quinto anno incipiens usque in viecsimum, ml soin tria hæc refcrtur, equitare, arcu uti, et verum loqui. Priusquam quinquennis est puer, non venit in punis conspectum, sed apud mulieres vitam agit: id ca fit caussa, ne, si illo æmte obit, dolorem adfernt patri. 137. Laudo equidcm istud institutum: sed et hoc lande, quad propter unam simplicem culpam nec rex ipse quemquam morte plectit, nec reliquorum l’ersarum quisquam unius culpæ caussa in uliquem suorum atrocius quiddametirreparahile committit; sed, subduolis rationibus, postqnum plura et majora esse delictn reperit quam præstita officia, sic demmn iræ indulget. Ut nutem patrem aliquis aut lnntrem occidcrit, id vero numquam aiunt acèidisse. Sed quæcumque tafia adhuc facto sint, utique necesse esse niunt, ut mussa curatius cognita reperiantur commissa en esse ont a sup- posititiis aut adullerino sanguine nutis; nec enim veri simile esse, m, qui vere pater fuerit, a proprio film occidntur. 138. Quæcumque veto illis falcere non licet, en nec dicere licitum est. Turpissimum autem apud cos hnbetur, nmndacium dicere ; alterum post hoc, æs alienum habcrc; et hoc quidem quum aliis de

causais, mm quad necesse esseCLIO. niant, ut, qui æs alienum 45 habet, etiam subinde mendacium dicat. Si quis e civibus lepra nui. vitili- gine est correptus, in urbem hic non intrat, nec cum aliis Persis consuetudinem habet. Dicunt autem, eo huic id accidisse, quad in Solen) quidpinm deliquerit. l’eregrinum vero quemlibet, qui tali morbo laborat, terra ejiciunt : et nonnulli etiam columbas albas exturbant, eodem male cas laborare existimantes. In fluvium neque immingunt, neque exspuunt, nec manus in ca nbluunt, nec alium hæc facere patiuntur: sed fluvios præcipue culant. 139. Porro hoc llllutl habent Persæ, quad ipsos quidem latet, at nos non præteriit. Scilicet nomina eorum, corporihus et majestate similis, [alii intelligunt, vel corporibus vel magnificentiæ ipsorum respondcutia] desinunt omnia in eumdem literait), quam Dures San, Guæci Sigma vacant. ln banc literam, si volueris inquirere, reperies desincre Persarum nomma, non unum et alterum, sed pariter anima. 140. Hæc hnbui, quæ de l’ersis citra dubitationem bene gnarus dicerem. Istud vera ut occultant refertur, nec satis aperte, quad ad vite functos spectat; scilicet, non prius sepeliri haminîs Persæ cadaver, quam ab ave nut a cane sil: discerptum. Et Magis quidem esse hoc institutum, certo sein: faciunt enim aperte. Cæterum cera ablitum cadaver terra condunt Persæ. Magi vero multum, quum ab aliis hominibus, dilïerunt, tum a sacerdotibus Ægyptio- rum. Hi enim nefas existimant, quidquam virum necare, prester ca quæ diis immolant: Magi vero omnia manu sua occidunt, excepta cane atque homine; et in hoc studium etiam magnum po- mmt, necnntes perinde et formicas et angines, et alia reptilia atque volucria. Sed utcumque se habeat instituti istius genuina ratio, hæc hactenus : redeo ad superiorem narrationem. 141. Simul atque Lydi subacti a Persis fuere, Iones Æalesque legatos Sardes miserunt ad Cyrum, volentes eisdem conditionibus iimperio ejus esse subjecti, quibus Crœso paruernnt. At ille, auditis eorum postulatis, fabulam eis narravit hujusmodi. " Fuit olim t’ tibicen," inquit, t’ qui, piscibus conspectis in mari, tibia cecinit, " ratus illos in terrain esse egressuros. Is ubi spe frustratum se " vidit, capit rete, et ingentem piscium numerum reti inclhsum " extraxit. Quos ubi vidit palpitantes, dixit eis: desinite nunc " saltare, quum, me tibia canente, egredi saltareque nolueritis." Hunc fabulam Ionibus Æolibusque hac mussa Cyrus proposait, quoniam ante id tempus loues, per legatos invitati a Cyro ut a Crœso desciscerent, non paruerant ; et tune demum; confectis rebus, ad parendum Cyro erant parmi. "le igitur, ira commotus, ista eis respondit. Quo responso ad lonum civitates relata, maris singuli appida sua cingebant, et ad Panicnium congregabantur re- , liqui omnes præter Milesios 5 cum his enim salis Cyrus fœdus fecerat eisdem canditionibus, quibus olim Lydus. Reliquis vero Ionibus placuit, communi consilio Spartam legatos mitterc, qui rogarent Spartanos ut Ionibus auxilio venircnt.

46 HERODOTI HISTOR. I. 142. louas hi autem, quorum est etiam Pauionium illud, præ omnibus quos novimus hominibus oppida condita tenebaut in terræ tractu temperie cœli aerisque longe præstantissimo. Etenim neque loco. mm superius sitorum eadem ratio est atque Ioniæ, neque inferius sitorum ; nec eorum quæ orientem spectant, nec quæ occidentem : quorum alia frigore nut humiditate premuntur, alia æstu et sicci- tatc. Lingna nutem non utuntur endem, sed quatuor lundis de- flexionum. Prima civitatum Miletus versus meridiem sita est; dein Myus et Pricne : et hæ quidem in Caria sitæ sunt, et dialecte utuntur eadem. lstæ vero in Lydia: Ephesus, Colophon, Lebe- dus, Tells, Clazomenœ, Phocæa. Atque hæ civitates, ad sermonis clmracterem quad adtinet, cum illis, quas ante nominavi, nihil commune habent, sed inter se conveniunt. Supersunt tres Ianicæ ’civitates, quarum duæ insulas incolunt, Samum atque Chium: tertia in continente situ est, Erythræ. Ex bis Chii et Erytbræi eadem utuntur dialecto 3 Samii vero sua, ab aliis diversa. Hi surit quatuor sermonis characteres. 143 Homm îgitur Ionum Milesii tuti a metu errant, utpote fœdus cum Cyro pacti. Qui autem ex eisdcm insulas incolebant, ne illi quidem quidquam metuebant 2 necdum enim eo tempare Phœnices Persnrum imperio erant subjecti, nec Persœ ipsi mare exercebant. Scparaverant se autem hi Iones ab aliis Ionibus, [socielatemque inter ce ranimeront] non aliam 0b caussam, nisi quad, quum universa tune stirps Hellenica infirma esset, populorum omnium infirmissî- mus et minimi momenti fuerit Ionicus: nain, præter Athenas, nulla niia crat eorum civitas notabilis. Quare et alii Iones et ipsi Athe- nienses nomen etiam fugiebant, nec lones volebant adpeilari: immo etiam nunc plerosque eorum pudet hujus nominis. Sed duodecim illæ civitates gaudebant hoc nomine, ct separatim ab aliis templum sibi statuerunt, cui Panionio inposuere nomen 3 decreve- ruutquc nulles alios lonas participes illius facere : nec vero etiam alii, ut in consortium reciperentur, petivere, præter Smyrnæos. i 144. Simili rations Dorienses, Peutapolin quæ nunc vacatur incolentes, quæ olim eadem Hexapolis nominata erat, cavent ne alios ullos ex finitimis Doriensibus in Triopici templi communionem recipiant; verum etiam sua de numero eos, qm adversus id templum scelus ndmiserant, communione excluserunt. Nam quum in Jadis Triopii Apollinis ex prisco instituto aurei tripodes dona- rentur victoribus; quos tripodas qui acceperant. bis non licebat cos extra templum exportare, sed ibidem deo dedicare oportebat; civis quidem Halicarnassensis, cui nomen crat Agnsicles, victoriam quum reportasset, spreta loge domum suum detulit tripodem et en clava suspendit. Hunc ab culpam quinque civitatcs, Lindus, Ialys- sus, Camirus, Cas, et Cnidus, sextam civitatem Halicarnassum communione cxcluserunt: talem illi bis pœnam inflixerunt. 145. Quod autem duodecim civitates confccerunt loues, nec plures voluerunt recipere, id en caussa fecisse mihi videntur, quad etiam, quo tempore Peloponnesum habitaverant, totidem eorum fue-

rant reg-toues ; quemadmadumCLIO. nunc Achæarum, qui louas 47 expulerunt, duodecim regiones sunt : prima Pellene, baud procul Sicyone 3 dein Ægira, et Ægæ, in que est Crathis nmnis perennis, a quo et ille in Italia nomen accepit ; tum Bura, et Helice, in quam confugen mut loues ab Achæis prælio superati ; et Ægium, et Rypes, et Pa. trenses, et Pharenses, et Olenus, in qua Pirus est amnis ingens; et Dymæ et Trytæenses 3 qui soli ex istis omnibus mediterranea habi- huit. 146. Hæ surit nunc duodecim Achæorum regîones, quæ olim ibi Ionum fuerant: qua nimirum de caussa etiam in Asiæ duodecim civitates confecerunt: Nam, esse hos mugis lonas quum reliqui Iones, aut nobiliori quartant stirpe oriundos, id vero dicere magna foret stultitia. Saut enim borum quidem baud minima pars Abanv tes ex Eubœa, uibus nihil cum lonia au! cum nomine isto commune est: admixti porro eis sunt Minyæ Orchomenii, et Cadmei, et Dryopes, et Phocenses, qui nipopularibus suis se sejunxerunt, et Malossi, et Arcades Pelasgi, et Dorienses Epidaurii 5 denique mul- tæ alias gentes illis inmixtæ sunt. Qui vero eorum ex Atbenarum prytaneo saut profecti, nobilissimique censentur esse Ionum, hi veto uxores secum in coloniam non adduxerant, sed Caricas habeo haut uxares, quarum parentes occiderant. Quam ab cædem mulieres hæ legem sibi, juramento firmntam, imposuerunt, filiabus- que suis tradiderunt, ne umquam cum maritis caperent cibum, nec maritum suum ulla nomine compellaret; banc ab caussam, quad ipsamm parentes maritosque et liberas illi occidissent, et dein patrato hoc facinore ipsas duxissent uxores. Hæc Mileti facta emnt. 147. Reges uutem sibi constitueront, alii Lycios, a Glauca Hip- palochi filin ariundos; alii Cauconas Pylios, a Codro Melanthi filio: alii ex attaque genere. Enimvero nomen hi tuentur ali- quanta acrius quam reliqui Iones. Sunt veto etiam ipsi maxime ge- nuini Iones r sont tamen Iones omnes, quicumque ex Attica oriundi surit, et Apaturia celebrant: celebrant autem hoc festum omnes, exceptis Ephesiis et Colophoniis; hi enim soli ex lonibus ripa... turia non celebrant, idque ab cædis alicuius culpnm. 148. Est autem Panicnium sacer locus Mycalæ, septentrionem spectans, commuai Ionum consilio Neptuno Heliconin dedicatus, Mycale autem promontorium est continentis, ab accidente Samum versus porrectum. Hue convenientes e clvitatibus omnibus Iones festum celebrabant, quad Panicnia nominabant. Habent hoc autem non solum Ionum festa, sed etiam Græcorum omnium; ut eorum nomina in eumdem desinant literam, quemadmodum etiam Persarum nomiaa. Hæ igitur, quos dixi, Ionum sunt civitates. 149. Æolides vero civitates hæ sunt: Cymæ, Phriconîs cogna. minatn, Larissæ, Neoticbos, Ternnus, Cilla, Notium, ÆgiroeSsa, Pitane, Ægææ, Myrina, Grynea: hæ sunt undecim Æolensium civitates antiquæ: una enim eis ademta est a Ionibus, Smyrna. Fuerant enim et hæ civitates duodecim, in continente omnes sitæ. Calebant autem hi Æolenses regîonem, cui salant præstantius

48 HERODOTI HISTOR. I. quam Ionum 5 cæterum cœli temperie Ionum regioni crat infe- nor. 150. Smyrnam vero tali modo amisemnt Æolenses. Cives Colo- pbonios, qui in popularium seditione inferiores discesserant, pa- triaque fileront pulsi, intra urbem suum receperunt. Post busc iidem exsules Colophonii, observato die quo Smyrnenses Neptuuo extra muros sacra faciebant, occlusis partis urbem tenucre. Dein succurrentibus Æolensibus cùnctîs, fit pactum bac conditions, ut Iones omnia, quæ moveri passent, Æolensibus redderent, Æolenses Smyrnnm relinquerent. Quo facto, reliquæ undecim civitates Smymæos inter se dispcrtitæ, in civium numerum receperunt. 151. Hæ sunt igitur onlensium civitates in continente sitæ,. præter cas quæ Idam incolunt; hzc enim ab illis sejuuctæ simt. Qui vero insulns ohtinent, eorum quinque civitates Lesbum inca- lunt: mini sextam’, quam in Lesbo condiderant, Arisbam, Me- thymnæi in servitutem redegerunt, quum essent consnn ruinei. In Tenedo vero une habitatur civitas 5 et in Centum»insulis quæ vocantur, itidem una. Lesbii igitur et Tenedii, quemadmodum Iones insulas incolentes, nihil metuebalit: reliquis vcro civitatibus communi consilio placuit louas sequi, quocumque bi ducerent. 1521 Sparlam ut venerunt Ionum Æolumqu’c legati, (celeriter enim hæc canficiebantur) oratorem qui nomine omnium verba faceret delegerunt ci’vem PhocæenScm, cui nomen crat Pythermus. Et ille purpureo amictus pallia, quo major Spartanorum numerus, adventu eorum cognito, conVeniret, in medium progressus, malta fecit verbn, orans ut ipsis succurre’rcnt. At Lacedæmonii neuti- quatn audiebant, nec placebat eis opem ferre Ionibus. Itaque illi discess’erunt: Lacedæmonii vero, reJectis Ionum legatis, tamen quinquaginta rembruni navî virus emiserunt, res Cyri Ioniæque (ut mihi videtur) exploraturos. Qui quum Phocæam adpulissent, Sardes miserunt e suis virum probatissimum, Lacrinen nomine, qui Lacedæmoniorum verbis ediceret Cyro, a ne ulli civitati " terræ Gir’æciæi darnnum infcrret 3 se enim eam rem non lie-gle- 158. Hæ quum dîxisset legatus, fertur Cyrus ex præsentibus Græcis" cturos." quæsisse, " quinam .bomines essent Lacetlwmonii, quanta- " que illorum muititudo, qui busc ei edicerent." Quæ’ postquam ex bis cognovit, legato Spartiatæ respondit: " Numquam’ timui t’ tales viras, qui in media oppida locum babent designatum, in " quo congregati, interposito juramento, sese iuvicem decipiunt: " quibus, si ego valebo, accidet. ut non de bis quæ Ionibus, sed " quæ sibi impendent, sint confabulaturi." Hæc Gyms in universos eonjccit Græcos, ca quad fora publica habent, in quibus emtiani et venditioni dant operam: Persan autem foris non utuntur, nec est omnino apud illos forum rerum venalium. l’ost bæc vero, Sardium custodia Tabalo tradita, bomini Persæ, et auri transferendi cura, quod Crœsi aliorumque Lydorum fuerat, Pactyæ commissa, Lydo bomini, ipse Agbntana praficiscitur, Crœsum secum duceas,

nil adtinere in præsentia ratasCLIO. ut continuo adversus . iIonas 49 iret. Obstabat enim Babylon, et Bactriana gens, et Sacæ atque Ægyptii, in quos ipse expeditioinem cogitabat suscipere, adversus louas vero alium mittere ducem. 154. Ut vero Sardibus discesserat Cyrus, Lydos Pactyas ad de- scisceudum a Tabula et Cyro permovit : et ad mare profeetus, quum aumm omne ex Sardibus in potestate baberet, auxilia mercede conduxit, maritimisque bominibns ut secum militarent persuasit. T um exercitu adversus Sardes dueto, Tabnlum oppugnavit, in arec conclusum.155. En re in itinere cognita, * Cyrus bis verbis Crœsum compellavit. tt Crœse, quis mihi erit harum rerum finis? Non desi- tt nent Lydi, uti videtur, et molestiam creare mihi, et ipsi sibi exhi- t” bere? Subit animum cogitatio, optimum fore, ut prorsus in servi- " totem e03 redîgam. Similiter enim nunc mihi videor fecisse, " atque si quia, quorum patrem occidiaset, filiis pepercerit. Sic " nempe et ego, quum te in potestate habens mecum ducam, qui tt amplius etiam aliquid quam pater illis fuisti, ipsis Lydis urbem " tradidî: ac dein miror, a me cos descivisse l" Sic ille quæ sentiea bat dixit. Cui Crœsus, veritus ne funditus everteret Sardes, bis verbis respondit. " Æqua surit," inquit, " Rex, quæ dixisti. At " tu tamen ne prorsus indulgeas iræ, nec penitus evertas nntiquam " urbem, quæ et ante actorum insane est, et eorum quæ nunc tt aguntur. Nam, quæ ante acta surit, en ego feci, et meo capite " culpam luo. Quæ vero nunc aguntur, eorum reus l’actias est, " cujus tu fidei Sardes commisisti ; hic tibi dot pœnas. Lydis vero " dans veniam, hæc illis impone, ne postbac a te deficiant, aut ullo " modo metuendi sint. Missis nunciis interdicito illis, ne arma b possideant bellica; et tunicas jube e05 sub palliis gestare, cothur- *’ nosque pro calceis induere: denique edic ut pueras suas insti- " tuant citharam pulsare, et cancre, et mercaturam exercera: et tt max videbis cos, o Rex, fœminas ex viris foetus, ut porro non " sit quad verearis ne a te deficiant." 156. Hæc Cyro Crœsus suasit, optabiliora Lydis ratus, quam in servitutem redigi et pro mancipiis vendi : pulcre quippe intelligebat, nisi probabilem adferret rationem non persuasurum se esse Cyro, ut mutaret consilium; simul vero timebat, ne in posterum aliquando Lydi, si pressens periculum evasissent, desciscerent a Persis seseque perditum irent. Cyrus admonitionc Crœsi gavisus, se ei parîturum ait: et vocato ad se Mazari, homini Medo, dut mandatum, ut, quæ ipsi Crœsus suaserat, illis imperaret; cæte- rum alios omnes, qui cum Lydis contra Sardes militassent, sub basta venderet, ipsum autem Pactyan utique vivum ad se adduceret. 157. Hisville mandatis ex itinere (intis, Persarum in sedes prope- raVit. Pactyas autem, ubi rescivit in propinquo esse exercitum advenus se proficiscentem, timens sibi fugam capessivit, et Cymen pervenit. Maures, cum probabili parte copiarum Cyri Medos ad- u

50 HERODOTI HISTOR. I. versus Sardes ducens, ubi Pactynn non amplîus Sardibns invenît; primum Lydos coegit Cyri mandata exsequi : cujus mandati conse- quens erat, ut omnem vitæ rationem Lydi munirent. Dein nuncios Cymen misit Maures, trndi Pactyam jubens. Cymæi vero statuerunt en de re ad Deum referre qui in Branchidis macula edit, eumque consulere. Erat enim ibi oraculum ab antiquis temporibus constitutum, quo et Iones omnes et Æoles uti eonsueverant. Est autem locus ille in Milesiorum ditione, supra. Panormum portum. 158. Missîs igitur ad Branchidas legatis Cymæi quæsiverunt, " de l’actya quidnam facientes gratum maxime diis essent fueturi?" Et interrogantibus respondit oraculum, " dederent Pactyam Persis." Quod responsum ubi ad se relatum nudivere Cymæi, tradere illum parnrunt. Quam in partem quum ferretur multitudo, Aristodicua Heraclidæ filins, probntus vir inter cives, inhibuit cos ne id facerent, fidem non ndhibens etfato oraculi, existinumsque vent non retulisse consultores. Denique alii denuo mittuntur legati, qui de l’actye itemm consultarent, quorum in numero Arislodicus crat. 159. lli ubi ad Branchidas venerunt, nous ex omnibus Aristodi- eus oraculum consuluit interrognvitque his verbia: u O rex, venit " ad nos supplex Pactyas Lydus, mortem efl’ugiens violentam. a " l’ersis sibi imminentem. Hunc illi repetunt, Cymæos illum sibi " tradere jubentes. Nos vero, Persurum mementos poœntium, tra- " dere illum adhuc non sustinnimus, priusquam a te liquido nabis, " utrum facere debeamus, declaretur." Hic postquam in; interro-- gavit, rursus idem responsum deus dedit, tradere jubens Pactyam Persis. Tum Aristodicus hoc, a se præmeditntum, instituit fucere :- circa templum circummeans, passeres disturbavit nliaque avium genera, quæ in templo nidificavemnt. Dum ille hoc fuit, aiunt ex odyto prodiisse vocem, ad Aristodicum directam, hæc dicentem: u Scelestissime mortalium, quid est quorl hic facere undes? Suppli- " ces mens ex mec templo evertis l" Et Aristodicus, nil dubitans, respondisse ad hæc fertur : " O Rex, tu tuas supplices ipse ita li tueris : Cymæos vero jubes tradcre supplicem l" Cui rursus deus regessit: " lmmo jubet), quo vos impii ocyus perentis; ne dehinc li de prodendis supplicibus udentis oraculuin." 160. Hæe relata ubi audierunt (Iymæi, quum nec prodendo hu- minem vellent ipsi perire, nec apud se servando oppugnari, Mytile- tien cum emiserunt. M ytllenæi veto, quum missiez nunciis Maures cum repetiisset, parmi erant cum tmdere, pacti mercedem nescio quam ; nec enim hoc perspicue tradilum est, nec res efl’ectum liabuit ; mm Cymæi, ut inlellexerunt id agerc Mytilenæos,mavi Lea- bum missn, in Chium l’uctynm transportarunt. inde vero, ex Mi- nervæ œmplo urbis l’ræsidis extractus a Chiis, et Persis (radins-- est : tradiderunt eum autem Chii, mercedem pncti Atarneum; est nutem Atarnensis hic ager in Mysia, ex ndverso Lesbi. Pactyan igitur sibi deditum l’ersæ in custodia habuemnt, Cyri in conspe-- clum volentcs cum producere. Exinde vero multum effiuxit tenu-- poris, quo nemo Chiorum mols. ex hordeo Atarnensis illius agri

deomm ulli litnvit, ont ex fruinentoCLIO. illinc ndluto lilmm coxit 51 ; quid- .quid ille progenuit ager, id ab omnibus sacrificiis procul liubitum est. 161. Postquam Pactyan Chîi trndiderant, hello adgressus est Maures cos qui cum illo Tubulum oppugnuverant. Et l’rienenses quidem devictos sub corona vendidit; Mæandri vero cnmpum universum incursuus, itemque Mngnesiam, exercitum prædu dimvit. His autem rebus gestis, paulo post morbo vitain finiit. 162. Mortuo Maure, advenit imperii in inferiore Asia successor Harpagus, natione itidem Medus ; is qui a regc Medorum Astyage nefario epulo crat exceptus, quique Cyro in comparnndo regno sociam præstiterat opcrzun. Hic vit tune a Cyro (lux copinrum nominatus, ut in lonium pervenit, oppida aggeribus jactes capere instituit: scilicet oppidnnos intm muros stutim compulit, deinde ndgestis ml muros aggeribus oppuënavit. Et primumquidem lo- niæ oppidum, quad mlgressus est, hocæn fuit. 163. l’hocæenses hi longinquis navigationibus primi Græcorum usi erant: et Adriaticum mare et Tyrrheniam et lberiam effar- tesaum Grœcis ostenderunt. Navigubnnt autem non rotundis navibus, sed (longis) penteconteris. Ac ’llartessum quidem postquam venerunt, cari fuerunt regi Tartessiorum, cui crat nomen Arganthonius, qui octogintn amies Turlcssiorum regno prierait, vixit autem in universum aunes centum et viginti. Huic vim in cari fuerunt Pliocæenses, ut primum quidem ces hortaretur, Io- niam relinquerent, et qua parte Sllæ ditionis .vcllent, hubitatum concederent : dein, ut hoc eis non persuasit, ex eisdem vero cogno- Vit (le ingruente Medorum .potentia, pecuniam illis (ledit ex que. murum urbi circumdarent; et largiter quidem dedit: mm circuitus muri baud pauca sunt stadia, et tolus hic murus ex magnis lapidibus, eisque bene coaptatis, est exstructus. 164. Tali igitur modo perfectus crat Phocæensium murus. Hur- pagus vero admoto exercitu urbem obsidens, .conditionem proposait, " satis sibi fore," dicens, " si unum modo propugnaculum " muri dejicere Plzocæenses voluissent, et unau: habitationem " [regi] dedicare." Phocæenses vero, ægerrime ferentes servitutem, ii unum diem se deliberaturos" aiebant, " ne deinde responsuros: " interim vero dum deliherarent,” postulubant ut " exercitum a " muro abduceret." Quibus Harpagus, " probe quidem se nosse," ait, " quid essent facturi; verumtamen tempus illis ad deliberan- " dum concedere." Igitur dum a muro exercitum ubducit Har- pagus, Ph0cæenses interim deductis actuariis quos hubebant navibus, liberos, et uxores, et quæ moveri poterant cumin, eis imponunt 5 ad hæc imaginibus ex deorum templis, aliisque donariis, præterquam quidquid æs ont lapis aut pictura esset, reliquis omnibus in naves inpositis, ipsi easiconscendunt, et Chîum versus navigant. Phocæam autem hominibus vacuum Persæ tenuerunt, 165. Constituant Phocæenses a Chiis dota pretio Œnussns quæ Vocantur insulas emerc. Sed quum vendere eus nouent Chii, me- n 2

52 HERODOTI HISTOR. I. tuentes ne emporium fierent hm insulæ, esque re ipsorum insulæ mercatu excluderentur, super hæc in Corsicnm [Cymum Græci vo- cunt] Phocæenses sunt profecti. lu Corsicu enim vicesimo ante nono, oraculi monituz oppidum condiderunt, cui nomen Malin. Ar- ganthonius vero illo tempure e vim jam discesserat. ln Corsicam vero profecturi, prius ad l’hucænm ndpulsis navibus, l’ersarum præ- sidium, cui ab Harpago custodia urbis mandata erat, interficiunt; dein, hoc patrato,atroccs diras iuiprecantur si quia ipsorum classeui Idesereret. Ali hæc ingentem ferri mussum mari demergunt; ju- rantes u non prius Phocœnni se redituros, quam massa iliu. e mari " emcrsisset." Sed dum in Comicam nbire parant, ultra dimidium civium desiderium cepit et miscricordia urbis et consuctarum in putria terra sedium. Igitur hi, violato juramento, retro navigant Phocæmn. Cæteri vero, jusjuranduin servantes, subintis ancoris ex (Enussis insulis sunt profecti. 166. Hi postquam in Corsicain pervenere, quinque annos une. cum eis qui antes eo niigrnvcrant habiturnnt, ct templa ibi constituerunt. Cœterum quum vicinos omnes incursionibus præda- tionîbusque molestarent, bellum eis communi consilio intulerunt Tyrrheni et Carthuginienses, utrique navibus sexaginta. Quibus PhOCæenses, impletis suis nuvigiis, quæ orant numero sexaginta, obviam ivere in Sunlonium quad vocatur mare. ’1ium commisso prælio nuvali, Cntlmen quædam victoria ohtigit Phocæensibus : nam quadraginta ex eorum navibus perierunt; viginti autem reliquæ, detortis rostris, inutiles sunt factœ. 1nde Alaliam revecti, adsumtis liberis et uxoribus, et quidquid ex eorum facultatibus ferre naves possent, relicta Comics, Rhegium navigarunt. 167. llominum vero, qui navibus depressis vecti crant, multo majorent) numerum Cartimginienses et Tyrrheni, quam ipsi, ceperunt ; quos illi inter se partiti, in terrain eductos, lapidibus obruerunt. Quo facto, quidquid deinde præter cum locum, in quo lapi- duti Phocæenses jacebnut, præteribat, (in Agyllæorum ngro in locus erat) id omne distortum, mutilum, aut membris cnptum redde- butur, perinde pecudes, juments, homines. Itaque Delphos Agyl- læi mittebant quæsituros quo pacte delictum possent expiare. Quos l’ythia id fucere jussit, quod etiam nunc Agyllæi faciunt: ncmpe magnifice illis purentant, et in eorum honorem ludos agunt gymnicos et equestres. lgitur hi quidem ex Phocæensium numero fato tali functi sunt. Qui vero eorum Rhegium se receperunt, ii oppidum in terra Œnotria condiderunt illud, quod nunc Hyela [sive Velia] nominntur. Condiderunt illud autem, ab homine Posidoniato edocti jussos se esse Pythiæ omculo Cyrnum Herocm colcrc, non insulam. Et hæc quidem hactenus de rebus Phoeæen- sium, Ionicæ civitntis. 168. Similiter Tero, atque hi, Teii etiam fecerunt. Nnm post- quzuu muruin illorum, aggere jacto, cepit Harpngus, cuncti navibus conscensis ahierunt, in ’l’hracinmque nnvignnmt, et ibi Abderam condiderunt coloniam: quam quum Mite cos Cluzomenius Time-l

CLIO. Ç 53 sius condidisset, opem: fructum non perceperat, sed a Thracibus crat ejectus; cui nunc honorem, ut hemi, linbent Teii Abdernm habitantes. 169. Isti igitur soli cx Ionibus fuere, qui servitutem non sustinentcs, patrice) scdes reliquerunt. Cæteri loues, exceptis billesiis, urmis cum-Harpago dimicarunt, qucmudmodum hi qui terra excessere, fortesque viri rueront, quique pro sua putria pugnantes : sed victi expugnatique, in sua quique patriu manentes im- pôrata fecerunt. Milcsii vero, qui, ut prædictum est, cum ipso Cyro fœdus pepigerant, quietem liabuerunt. Atque ita quidem Ionia itemm in servitutem redacta est. Postquam vcro louas continentem incolentes subcgit llarpagus,insu1ani loues, horom exemplo perterriti, ultro se Cyro trmlitlerunt. 170. [lis malis addicti Iones quum nihilo minus ad Panionium convenirent, Biantem civem l’rienensem audio saluberrimam illis apemisse sententiam ; quam si essent secuti, potuerant Græcorum omnium esse opulentissimi. Hortabatur ille, ut " sociata classe " Iones velu darent ventis, et in Sardiniam navigurent, ibique " imam Ionum omnium conderent civitatem: in: servitute libe- " ratos, opulentos fore, insulam omnium maximum obtinentes, fl aliisque imperantes: qui si in Ionia manerent, non videra se," ait, " quo pacto libertntem umquam sint recuperaturi." Hæc fuit Biantis sententin, quum jam perditæ essent res Ionum. Sed etiam, priusquam pessum iret louis, salutarîs fuerat Thaletis sententia, civis Milesii, qui generis originem e Phœnicia repetebat. Is louas crat immuns, ut. unum communem curium haberent, quæ esset Tei: Tell"! enim meditullium esse Ioniæ: reliquœ autcm cumules, a Ionibu: habitatæ, nihilo minus suis ulcrentur institutis, perinde ac si singuli essent populi. Tales illis sententias duo bi viri in medium propo- sueront. 17]. Ionia subacta Harpagus bellum intulit Caribus, Cauniis, atque Lyciis, simul et louas et Æolenses secum duccns. CAaas, quos dixi, ex insulis in continentem olim advenerant. Prius enim Minois imperio subjecti, Lelegesque nominati, insulas incoluerant: et tributum quidem, quoad ego auditu, ultima tempera. repetens, potui cognoscere, nullum pependerant; sed, quoties Minos eorum opem indigebat, noves ejus compleverant. Quandoquidem igitur multos terrœ tractus Minos sibi subjecit, et felicitate usus est in hello, Caries gens omnium gentium per id tempos longe fucrat clarissimn. Ac tria illis inventa debentur, quibus Græci usi sunt z nain et goleis cristas inponere primi Cares docuere, et signa clypeis insculpere; denique, qui clypeis amas adjungcrent, hi primi fuere, quum antes clypeos absque ouais gestnssent quicumque clypeis con. sueverant mi, coriaceis loris illos regentes, quæ cervici et dextero liumcro circumlignta hahebant. Deinde, multo tempore interjecto, Cures a Doriensibus et Ionibus ex insulis sont ejecti, atque ita in continentem pervcnerunt. Hæc .quidem de Caribus Crctenses me-

54 HERODOTI HISTOR. I. morant; ut Cures ipsi liis non adsentiuntur; sed a prima gentis origine continentem se automant incoluisse, eodemque nomine semper fuisse adpcllatos, quo nunc utuntur. Ostenduntque in oppida, cui Mylasa nomen, priseum Jovis Carii templum, quod quidem cum Mysis atque Lydia commune habent, ut qui consanguinei sint Cnrum; Lydum enim et Mysum fratres Caris aiunt fuisse. Cam bis igitur templum illud commune habent 5 sed quicumque ex alia gente surit, quamvis eadem cum Caribus lingua mentes, ad hos communie illa nihil pertinet. 17s. Cnunii vero ex eodem, quum incolunt, terra oriundi mihi videntur, quamquam ipsi se Cretenses esse aflirmant. Linguam vero aut ipsi ad Caricum populum adcommodarunt, aut Gares ad Caunium 5 nec enim hoc dijudicare liquido possum. Institutis autem utuntur longe et ab aliis populis et a Caribus discrepantibus; habetur enim npud illos houestissimum, ut secundum ætatem et amicitinm eatervatim ml eompotntiones conveniant viri, et mulieres, et pueri. lidcm, quum prias templa constituta habuisscnt peregri- norum deorum. deinde mutata sententia, postquam eis placuit nonnisi patriis uti diis, arma capessiverunt cuncti, senes juvenesque, et hostie aerem ferientes usque ad Calyndieos montes progressi sunt, dicentes se peregrinos ejicere deos. Talibus institutis (Inunii utuntur. 173. Lycii vcro antiquitus ex Creta crant oriundi. Cretam enim omnem olim barbari tenebant. Quum vero de regno in Creta dis- siderent Europæ filii, Snrpedon et Minos, superior ex contentione discedens Minos, Sarpedonem ejusque asseclas ejccit. Tum hi, insula expulsi, in Asiam pervenerunt, in terrain Milyadem: nam, quam regionem nunc Lycii incolunt. hæc olim Milyas emt z Milyæ vero Solymi olim nominabantur. Aliquantum igitur temporis regnum in ses obtinuit Snrpedon : ipsi vero nominabantur, quod et olim nomen obtinuerant, et quo etiam nunc Lycii a finitimis adpel- lantur, Termilæ. Ut vero Athenis Lycus, Pandionis filius, et ipse a fratre expulsas Ægeo, in Termilas ad Sarpedonem pervenit, inde demum, a Lyci nomine, suecessu temporis, Lydi surit adpellati. Institutis autem utuntur partim Crcticis, partira Caricis. Unum autem hocce proprium habent, nec cum ullis aliis hominibus commune: sese ipsi a matribus nominant, non a patrihus. Si quia ex altero, quia sit, quærit 5 respondebit illi hic, esse se hujus ne! illius munis filium, et matris suæ mattes a superiorihus temporibus repetet. Porro, si mulier, quæ civis sit, servo nupserit, honesto loco nati eensentur liberi: sin vir civis, atque etiam princeps civium, peregrinam ont uxorem sut pellicem habet, ignobiles erunt liberi. 174. Juin Cures quidem, nullo clam edito facinore, subjugati sunt ab Horpago: nec vel Cures ipsi memorabile quidquam tune gesserunt, nec quicumque natione Græci illum regionem incolunt. Incolunt autem quum alii, tum Laeedæmoniorum coloni Cnidii, quorum ager mari est obversus, Triopiumque voeatur. Initium capit Cnidiorum ditio a Bybassia peninsula, et est tata, exiguo

excepta spatio, mari circumfluaCLIO. : nam quæ pars ejus ad 55septem- trionem spectat, eam Ceramicus sinus includit ; quæ vero ad meridiem, mare quod ad Symen et Rhodum est. latud igitur exiguum spatium, quod quinque fere studiorum est, perfodere instituerun-t Cnidii per id tempus quo loniam Harpagus subegit, cupientes ex agro sua insulam fucere. Erat autem universa eorum ditio intra isthmum ; uam ubi illa versus continentem desinit, ibi is isthmus est, quem perfodiebant. Multorum igitur hominum manibus in opere occupatis, quum mugis quam consentnneum crat vulneraren- tur et alia corporis membru et maxime oculi eorum qui opus faciebant et petram perfringebant, in: ut adpareret non sine deorum numine id fieri ; miserunt Delphes qui consulerent oraculum quùlnam esset quad ipsis adversarelur. Quibus Pythin, ut ipsi fatemur Cnidii, trimetro tenore hæccc respondit: i Nec aggcratc, nec val isthmnm fodite; Nana, si placuisset, insulnm dedcrut Dans. Quo accepto responso, Cnidii a fodiemlo destitere ; et Harpago cum exercitu advenienti ultra sese, nulla inita pugna, dediderunt. 175. Fuere autem Pedasenses, mediterranen super Halicarnassum habitantes z quibus quoties publice imminet aliquod incommodum, sacerdos fœmina Minervæ ingentem emittit. bai-Dam; quæ res illis tribus separatis temporibus accidit. Hi soli ex omnibus Carmin habitantibus Harpago aliquamdiu restitere, et plurimam illi molestiam crearunt; quum montem, cui Lido. nomen, mura muniissent. Sed et hi baud multo post sunL expugnnti. 176. Lycii vero, ut in Xanthium campum Harpagus promovit exercitum, eductis copiis pugnmn inierunt, pauci advenus multos, et egregia virtutis specimina edidere. Sed prælio supernti, et in oppidum compulsi, congregntis in .arcem uxorihus liberisque et rebus pretiosis et servis, ignem subjecerunt arci, ut tout concrema- retur. His factis, diris jurumentis inviccm adstricti, egressi sunt, et fortiter pugnantes Xanthii omnes obierunt. Eorum Lyciorum, qui nostrn ætate Xanthios se esse prætlicant, advenæ sunt picrique, exceptis octoginm familiis; quæ familiæ tune (emporia forte domo abernnt, atque in superfuerunt. Xantho igitur tali modo potitus Harpagus est. Simili vero ratione etiam Cauno est potitus ; nam et Cuunü majori ex parte Lycios surit imitati. 177. lnferiorem igitur Asinm subegit Harpagus, superiorn autem Asiæ Cyrus ipse; singulos populos in potestatem suam redigcns, nullumque præœrmitœns. (ligua res gestes plerusquc quidem silentio nos præterihimus: quæ veto plurimo cum labore gessit, quæve prœ cæteris maxime sunt memorabilia, eorum faciam mentionem. 178. Universo continente inferioris Asiæ potestati suæ subjecto, Assyrios Camus ndgressus est. Sont autem Assyriæ quum aliæ tubes insignes multæ, tum clurissima omnium et munitissima, quæ post Ninum eversam regiu sedes crat, Babylon; cujus hœc en: conditio. Site. in ampla planifie. formam baba quadratam, cujus

66 HERODOTI HISTOR. I. quodque lotus centum et viginti stadia metitur:’itn totîus arbis circuitus conficitur quadringemorum octoginta stadiorum. Hæc amplitude est urbis Bahyloniæ. Exornata vero instmctaque erst ita, ut nulle alia cujus ad nos notitin. pervenit. Statim fessa cum circumdat altn intrique, et aqua numquam non replets: dein murus, cujus latitudo quinqusginta cubitorum regiorum est, altitudo ducentomm cubitorum. Est autem cubitus regius major vulgari tribus digitis. 179. Oportet me vero ad hæc declarare, quem in usum insumtn sit terra e fossa egesta, et muros ille quo pacto fuerit confectus. Ut fossnm fodiebant, itu simul terrnm efossa egestam form sut in lateres: utque laterum probabilem numerum duxerant, it: eos in fornacibus coquebnnt. Tum loco calcis asphalto calidn mentes, et tricesimo cuique luterum ordini nrundinnm ales interstipantes, primum labia construxerunt fossœ, deinde ipsum mnrum eodem modo. Super mura vero in utriusque lateris ora, contiguas ædîficarunt do- munculas, sibi invicem obversas; medium autem spatium tantum reliquerunt, ut circumagi quadrigæ passent. In mum circumcirca centum surit portæ, æneæ omnes; et postes etinm, et superiora li- mina, itidem ex ære. Est autem nliud oppidum, octo diemm itinere distnns a Babylone, cui nomen Is. lbi fluvius est, non ina- gnus, cui et ipsi ls nomen, qui in Euphratem undam suam infundit. Hic igitur la fluvius simul cum Linda Sus complures edit grumes asphalti : unde ad ædificnndum mnrum Babylonis asphaltus devecta est. 180. Tuli igitur modo munita Babylon est. Sunt autem duæ urbis*regiones: mediam enim perfluit et in dues partes dividit flumen, cui nomen Euphrates. Is ex Armenin. finit amphis et altus ntque rapidus; exonerat se autem in Erythræum mare. Murus igitur utrimque bradais ad flumen usque ducta hnlzet: inde inflexa procedit utrimque macerin ex coctili latere, quæ "trique fluminis labio prætenditur. Urbs ipse domibus replets est trium mit quatuor tabulntorum ; par eamque ductæ sunt vim ad lineam direcâe, quum aliæ, tum eæ quæ e transverse ad flumen pertinent. I d qusmque harum viarum npertæ sunt in maserin juxta flumen de- currente portæ minores, totidem numero quot viæ surit: atque etiam hæ portæ ex ære surit, per quas ad ipsum flurnen transitur. 181. Munis quem dixi, robur præcipuum munimenti est: cir- cumductns est autem interius ulius murus, hnud multo infirmior nltero, sed angustior. ln media autem utriusque regionis, in (plus urbs dividitur, exstructa crat, in altera quidem regia aula, vasto circuitu validoque ; in allers, Jovis Beli templum æneis portis instructum, quod nunc etiam superest, duo stadia quaquaversum metiens, forma qundmta. Hujus in templi medio turris solida exstructn. est, unum stadium mm in longitudinem quum in latitudinem patens: et super hac turri erecta est illis, itemmque super hac alia ad octo tunes mimera. Hæ tunes ronscenduntur extrinsecus, via vircum omnes sursmn ducente: in medio vero adscensu diversorium

est, et sellæ inquibus residentesCLIO. requîcscere possint qui adscendunt. 57 Extremæ turri templum superstructum est amplum: qua in templo stratus lectus nmgnus, juxtnquc cum :ulposita mense aurez. mage autem ont statua nulla. inest, neque pernoctat ibi quisqunm mortulium, præter Unum mulierum ex indigenjs, qunmcumque ex omnibus selegerit deus, ut Chaldæi niant, qui sunt hujus dei sacerdotes. 18e. .Narrant autem liidem, quad mihi quidem non persuadent, ventitare hune deum in istud templum, et in lecto illo quiesccre, sicut Theliis Ægyptiis fit eodem modo, ut Ægyptii narrant, nain et ibi in Jovis Thebsni templo decumbit mulier : utrumque autem harum cum nullo vira aiunt habere consuetudinem. Simile institutum Patsris in Lycia obtinet, quando ibi fatidica Dei sacerdos est; nec enim constanter ibi est oraculum: quad si est, tune quolibet nocte cum deo illu in templo includitur. 183. Est autem in Babylonica templo alio ctiam ædes inferne: ubi magnum est simulacrum Jovis sedentis, cui mense adposita sures, et scnbellum et sella ex aura: 0mois, ut,nnrraverunt Chal- dæi, ex octingentis auri talentis confecta. Extra templum vera altare est aureum: estque præterea alla ara ingens, ubi justæ ætatis mactzmtur victimæ; nom ad auream illum arum non nisi lactentes mactnre pecudes fas est.v In majore ara vero adolent etiam singulis minis Chaldæi mille thurls talents, quo tempore festos dies huic deo agnat. Brut autem illa adhuc ætate in eodem templo statua solide ex aura, duodecim cubitorum: quam ego quidem non vidi, refera autemquæ a Chaldœis narrantur. Huic statua: insidiatus Darius, Hystaspis filius, non tamen ausus est enm auferre: Xerxes Vera abstulit, occisa sacerdote, qui, ut statuam loco maveret, conntus crat prohibere. Atque ita quidem examstum illud templum crat: exstant veto in eodem complura etiam privuta dannria. 184. Babylonis hujus quum multi alii fuerant Reges, qui et urbem et temple exornarunt, quorum in Assyriarum rerum Historia faciaux mentionem : tum in bis etiam duœ mulieres. Harum illo, quæ prior regnnvit, postcriorem quinque generationibus antecessit, cui nomen fuit Semiramis; quæ aggeres per planitiem excitnvit spectatu (lignas, quum antes fluvius par nniversum campum salitus esset restagnare. 185. Altera, quæ post hanc regnavit, nomine Nitocris, quæ priori fuit intelligentior, partim monuments reliquit, quæ comme- morsbo; partim, quum Medorum imperium amplum videret, nec ,agens quietem, quad et alio multa oppida ab illis capta essent, et in his Ninus, præmunivit se advenus illos quam maxime potuit. Primum quidem Euphratem fluvium, qui Babylonem perfluit, quum antes recto cursu fluxisset, hune ille, fossis superne ductis, ita tortuosum reddidit, ut ter in sua cursu ad quempiam Assyriæ vicum pervenist. Ardericca vici nomen est, ad quem ita Euphrates accedit. Et nunc, qui ab hoc nostro mari Babylonem proficiscunç tur,i quum Euphratex fluvio versus illum descendunt, ter ad eumdem

58 HERODOTI HISTOR. I. vicum accedunt, et quidem tribus deinceps diebus. floc tale ab illn efiectum est. Præterea sggerem ad utramque fluvii ripam adsit miratu dignum, quum latitudinis causse, tum altitudinis. I finit; Vera supra Babylonem slveum elfodit recipiendo lacui, nan- nihil deflectens a fluminc; et in altitudinem quidem ubique fodit usque dum aqua scoturiret, in amplitudinem vero circuitum alvei fecit quadringentorum et viginti stadiorum: terrain autem ex fosse egestam insumsit in aggeres juxta ripam fluvii jnciendos. Tum, absoluto elfodiendi labore, udvectis lapidibus, totum alveum circumcircn crepidine munivit. Duo autem isto. opem fecit, fiumen tortuosum, et ex elIosso ulveo, lacunam, hoc consilia, ut lentior fluent flumen, multis flexibns fracto illius impetu, utque flexuosa fieret navigatîo, sut, si navibus vellent exscendere hastes, exciperai: illos longue. cires lacunam anfractus. Ab en autem parte terræ Babyloniæ fecit hæc Nitocris, qua crat ex Media introitus et iter brevissimum; ne Medi sese ingerentes, res ipsius specularentur. l86. Plus igitur munitianes ille ex profundo sibi circumdedît: quibus tale quoddnm corollarium, alteri instituto veluti mediurn lnterponens, adjecit. Quum in duos rcgioncs divisa urbs esset, qusrum medium fluvius obtinebat g superiorum regum ætate, quoties ex une regione in alternai vellet uliquis transirc, navigio crat transeundum. Quod quum, ut equidem existimo, esset molesturn, illis huic rei providit. Ut enim slveum stagna récipiendo efibdit, simul aliud hoc monumentum ejusdem operis reliquit. Lapides cæden- dos curavit pennagnos z qui postquam fuere parmi, efl’ossusque locus fuit quem dixi, in hune ipsum chssum locum cursum omnem fluminis avertit ; qui locus ut implebatur, ita vetns fluminis alveus ex- siccabatur. lgitur per id tempus partim fluvii lubin, qun is per urbem decurrit, ac descensus qui ex minoribus partis ad flumen ducunt, coctis lateribus eodem made, quo murus structus crat, exædi- ficavit: partim, in media fers urbs, ex lapidibus, quos exscindi jussemt, pontem ædificavit, ferra et plomba lapides vinciens. En super ponte interdiu quatidie tigna quadrats intendebantur, quibus transirent Babylonii 5 noctu vero tallebantur hæc tigns, ea causse, ne per noctem ex altern urbis regione in alteram transeuntes fui-ta exer- cerent. Postquam fosse locus fixerai: foetus aqua fluminis repletus, perfectusque pans fuerat ; tum deinde Euphrates fluvius in pristinum alveum itemm est derivatus: atquc ita, quum efossus locus palus fieret, commode hoc recteque factum visum est, et civibns pans crat: exstructus. 187. Eadem regina dolum etiam quempiam machinant est hujusmodi. Super ports urbis celeberrima sepulcrum exstrui sibi jussit sublime, in summo ipsius portœ. Ei sepulcro inscriptionem incidi curavît in banc sententiam: SI ours norum, ou! son me usons BRUNT BABYLON", vacuum INDIGUBRIT, APEBIAT soc saron- Clou, ou simu- QUANTUM vosusnrr neume. A’r, ms: ADMU- mm inniouslr, unaus son sueur. Nsc sur»: ID ILL! ruo- runrr. Roc sepulcmm intactum stetit, douce regnum ad Darium

pervenit. Dario vero indigna CLIO.res esse videbatur, hac porta 5g non uti, et pecuniam, quæ ibi deposita esset, atque etiam ipso invitaret, non auferre. Porta. hac autem non utebatur eo, quod par illum trans. eunti cadaver capiti immineret. Igitur nperuit sepulcrum: a1: pe- cuuiam quidem reperit nullnm, sed caduver, et aliam inscriptionem, in banc sententiam z N151 murmuras esses ET TUKI’I LUCBO INHIANS, veruucronuu LOCULOS mon APERUISSES. Hæc sont quæ de loue hac memorantur. 188. EJusdem hujus reginæ filium, Assyriæ regem, cui nomen crat Labynetus, idem quod patri, hello petiit Cyrus. Proficiscitur autem in bellum Re): magnus, bene instructus domo farinaeeis cibariis et pecudibus: atque etiam aqnam ex Choaspe fluvio secum vebit, qui Susa præterfluit, ex quo solo tex bibit. Hue ex Choaspo Inquam decoctam vebentcs in mais argenteis quam plurimæ qua- drigæ , mulis junctæ constanter cum sequuntur quocumque profici- scîtur. 189. Cyrus igitur, adversus Babylonem profectus, ubi ad Gyn- dem amnem pervenit ; qui fontes in Matianis habens, postquam pet Dardanenses perfiuit, in alium fluvium Tigrin sese exonerat, qui Opin oppidum præterfluens in Erythræum mare infunditur; hune Gyndem fluvium, qui navibus crat trujiciendus,quum transire Cyrus conaretur; ibi tune nous e sucrin equis candidis, fera: et petulans ut erat, ingressus (lumen, transire conabatur: at liuminis impetus, illum contorquens, demersum nbripuit. Cui fluvio vehementer 0b hune contuinelium iratus Cyrus, mineurs est, itn œnuem illum se effecturum, ut posthac mulieres etiàm, ne genu quidem madefncientea, possint transite. Hæc minutas, omisse advenus Babylonem expeditione, exercitum bifariam divisit: coque facto, intentis funibus designavit ab utrnque fluminis ripa centum et octoginta fessas, quaqunversum ducendas; distributumque exercitum hua fessas fodere jussit. Igitur, magna hominum multitudine opus faciente, eEectum quidem est opus; verumtamen totam œstatem in eodem hoc loco opus facientes consumsere. 190. Postquam Gyndæ fluvio banc pœnam inflixit Cyrus, ut in trecentos sexaginta canules esset diductus, altero demurn adpetaente vere adversus Babylonem exercitum durcit. Et Babylonii, copiis extra urbem eductis, eum exspectarunt. Ubi propius urbem ae- œssit, prælio cum eo oonflixerunt Babylonii; quo prælio superati, in urbem surit compulsi. Jam pridem veto, bene gnari non quie- turum Cyrum, quum vidissent cum cunctos pariter populos adgredi, permultorum annorum commeatum in urbem comportuve- tant. Quare hi quidem non admodum graviter ferebant obsidionem z ut Cyrus diflicultatibus premebatur, quandoquidem mulot) jam tempore circumacto nihil admodum promotæ res ejus emnt. 191. Igitur, sive quia alius ei dubitanti consilium subgessit, sive ipse quid faciendum esset intellexit, hoc facere instituit. U niverso exercitu cime. flumen disposito, ab en maxime parte qua urbem in. fluât, panim veto miam a targe ubi ex urbe egreditur, prædixit 1 2

60 HERODOTI HISTOR. I. militibus, ut, quum viderint vado tmnsiri flumen pesse, tune en vin urbem ingrediantur. Hoc (isto mandato, ipse cum inutili copiarum parte ahiit, et ad lacunum contendît. Quo ut pervenit, quod Bubyloniorum regina cires. flumen et cires paludem fecerat, idem-nunc ipse Cyrus fecit. Fluvio per fossam in eum locum, qui nunc palus erat, derivato, pristinum ulveum vado pervium reddidit, subsidente aqua. Quo facto Perses, qui ad hoc ipsum ibi dispositi ersnt, per alveum Euphrutis fiuvii, cujus aqua in tantum retro- gressa erat, ut via: medium femur hominis adtingeret, per hune alveum Babylonem sunt ingressi. Quod si igitur nut ante cognovissent eut animadvertissent Babylonii quæ Cyrus instituebut, sane non passi essent Perses urbem intrare, neque itu misere periissent. Quippe si portulas omnes, quæ ad flumen pertinent, elnusissent, ipsîque macerius conscendissent secundum utramque fluminis ripam ductas, veluti in nasse. capturi illos fuerant. Nunc ex inopinato adstiterunt eis Persæ. Propter amplitudinem veto urbis, ut aiunt oppidani, postquam cnptæ jam ersnt extremæ urbis partes, qui medium Babylonem incolebant, non animadverterunt captos se esse ; sed, quum festus forte tune ageretur dies, saltabant per id tempus et voluptntibus indulgebnnt, dnnec tandem verum resciverunt. Atque ita quidem tune primum capta est Babylon. 192. Opes autem quanta: sint Babyloniorum, quum oliis documentis declnrnbo, tum hoc. Mngno Regi, præter tributa quæ ei penduntur, universa terra cui impernt, ml alendum ipsum et exercitum ejus, in certes partes est distributa. Jam quum in anno duodecim sint menses; per quatuor menses nlit cum Bubylonicu terra; per octo reliquos menses, toto reliquat Asia. Ita Assyrie hæe terra tertiam partem possidet opum totius Asiæ: et præfeetura hujus regionis (Satrapias Persæ vouant) omnium præfeeturanun longe est præstantissima; quandoquîdem Tritantæchmæ, Artabnzi filio, cui hic districtus a regs commîssus crat, quotidie redibat artaba peeunia repleta: est autem artaba mensura Persiea, cupiens medimnum Atticum cum tribus chœnicibus Atticis. Equos autem ibidem rex suum in usum alebat, exeeptis his qui ad belli usum emnt destinati, admissurios quidem octingentos, equns autem, quibus illi ndmittebnntur, decies sexies mille; mm singuli mares vieenis fœminis ndmittehantur. Canum autem lndicorum tante debatur multitudo, ut quatuor essent ampli viei in planifie siti, aliorum tributorum immunes, quibus hoc injunctum ernt, ut canes illos alerent. Has opes possidebat is, qui Babyloni imperabat. 193. In agro Assyriaco pluit quidem aliquantulum, et hoc est ex quo radix frumenti primum capit nutrimentum; dein veto ex fluvio irrigatu seges nugetur, et maturescit triticum; non quad fluvius ipse, sicut in Ægypto, nrvn. inundet, sed manibus hominum et tollenonibus hœe’ irriguntur. Est enim tata .Babylonica terra fossis discissa: quarum fossarum maxima, orienti hiberna «diverse, navibus trzijicitur; influit autem ex Euphrate in alium fluvium Tigrin, ad quem Ninus urbs ædifieata emt. Est autem hæc regio

omnium, quos quidem novimus,CLIO. longe fertilissima ferendo 61 cereali frumento. Nam alias fruges ex arborilius ne conatnr quidem pro- ferre, nec fieum, nec vitem progignens, nec oleam. Sed cereali frumento progignendo ita opportunum solum est, ut ducena plerumque reddat: quando vero plurimum, etiam trieena profert. Folia autem tritici ntque hordei quatuor admodum digitorum latitu- (linon: hubent. Ex milio et sesamo quantæ magnitudinis arbor existat, bene equidem cognîtum habens, eommemorare nolo; satin gnarus, eos qui Babyloniam terrain non adierunt, ne bis quidem, quæ de aliis frumenti generibus dicta sunt, (idem adhibituros. Oleo non utuntur, nisi quod e sesamo paratur. Palmas vero arbores habent, par totam planiticm plantatas: quarum pleræque frugiferæ sunt, e quibus et cibum et vinum et mei parant. Hua arbores colunt ficuum more, quum aliis rebus, tum quod mascularum quas Græci vacant palmarum fructum glandiferis palmis eircumligant, quo glandem maturet eulex sese insinuans, nec deeidat fructus palmæ. Nain eulices in suo fructu generant mascnlæ palmæ, simi- liter194. Quodut apud vero eomm nos quæ caprifieorum sunt in illa regione, grossi.post ipsum qui-. li dem urbem, maxime mihi mirabile visum est, exponere adgredior. Navigia, quibus utuntur qui secundo flumine Babylonem proficiscuntur, rotunda sunt, et ex corio confecta cunctn. Scilicet in’Ar- meniis. qui supra Assyrios incolunt. ex sectis salicibus costas conficiunt: his, fundi loco, pelles extrinsecus tectorias prætendunt, nec puppim distinguentes, nec proram in augustins eontrahentes, sed clypeî’instar rotunda facientes navigia. Tale navigîum, mercibus inpositis, totum strumine eomplent, et flumini permittunt deferendum :i maxime vero dolia palmeo vino onusta devehunt. Re- gitur autem navis duobus remis, a duobus viris, quorum alter introrsus trahit remum, alter extrorsus pellit, uterque stans rectus. ConfiCiuntur autem hujusmodi navigia etiam admodum magna, itemque minora: et maxima quidem onus femnt quinque minium talentorum. In quoque ’navigio asinns inest vivus, in majoribus plures. Postquam igitur navi Babylonem pervenerunt, mercesque distraxerunt, tum et eostas navigii et stramentum venumdant; pelles vero asinis imponunt, basque retro agunt in Armeniam. Nam adverso flumine navigari nullo pacte potest, propter fiuminis impetum: quam 0b caussnm etiam non ex ligna, sed ex pellibus, conficiunt navigia. Postquam usinas agitando in Armeniam redierunt, alia navigia eodem modo eonficiunt. Talis igitur illis est navigiorum ratio. 195. Vestimenio autem utuntur hujnsmodi: tunica ad pedcs promissa linea, cui aliam superinduunt tunicam laneam, tum can- didam pænulam superne eircumjiciunt. Caiceamenta gestant sui moris, Bœotiis soccis fers similis. Comam alunt; mitris caput redimiunt: toto corpore unguntur. Annulum signatorium unusquisque gestat, et baculum arte factum: in quoque baculo superne Val malum est une factum, vel rosa, vel lilium, vel aquila, sut

fia HERODOTI HISTOIL l. alind quidpiam: nec enim illis mas est baculum absque insigni gestare. Talis igîtur illis est corporis eultus 196. Institutis vero utuntur hujusmodi. Uno quidem hoc, ut mea fer: sententia, prudentissimo ; quo etiam Venetos mi, Illyri- cum populum, faudo accepi. ln singulis vicis seine] quotannis, hæc faciebant. Virgines, quotquot viro maturæ essent, congregatas simul omnes, in unum locum deducebant: ibi eus virorum circulas circumstabat. Tune præco singulas deinceps, quamque sigillatim, in media statuens venum exponebut; incipiens ab en que omnium pulcerrima. esset: deinde, hac mngno auri pretio venum data, aliam proclamahat, quæ huic venustnte formæ proxima erat. Vendebantur autem hac conditionc, ut matrimonio jauge- rentur. lgitur ex Babyloniis nuptiarum cupidis quicumque erant locupletiores, hi lieitando quisque alterum superuntes emebant sibi formosissimas: qui vero de plebe crant, hi forma: speciem nihil cumules, peeuniam aecipiebant et virgines dcformiores. Nam prreeo, postquam speeiosissimarum virginum peregerat venditionem, tum vero deformissimam exeitnbat, sut si qua illarum maneu esset. et banc proclamabat quia vellet, accepta minimo auri pondcre, in matrimoninm ducere; et, qui minium se eontentum fore deela- rasset, ei hæc tradebatur. Aumm autem conficiebatur a formosi- oribus virginibus: atque ita formosiores elocabant deformes et mancas. Nemini autem lieitum crat, filiam suum cui ipse vellet in matrimonium dure: neque absque fidejussore domum ducere virginem emtam lieebut 5 sed dato præde spondere quisque tenebatur, in matrimonium se eam utique accepturum, et sic demum abducere secum lieebat: si sibi mutuo non convenissent, lege cautum crat ut pecuniam aeeeptam, sponsusirepræsentaret. Licitum vero etiam crat homini, qui ex alio vieo adfuisset, aliquam ex virginibus, si quam vellet, sibi emere. Hoc igitur pulcerrimum institutum apud e08 olim valebat. At nunc quidem non amplius est in usu. Sed te- cens aliud quiddam invenerunt, ne injuria adfieerentur filiæ aut in aliam eivitatem abdueerentur: ex quo capta urbs malis premi cœ- perunt, raque eorum perditæ sunt, quilibet homo de plebe, inopia vietus laborans, filins suas ad quæstum corpore faciendum adigit. 197. Alio, post istud, prudenti instituto utuntur hocce. Ægro- tos in forum publicum exportant ; medicis enim non utuntur: ibi aceedunt ad ægrotum, eique de curando morbo consulunt, si quia vel eodem morbo, quo ille, olim laboravit, sut alium vidit laboran- tem. Adeuntes igitnr consulunt huie en suadentquc, quibus quisque remediis adhibitis vel ipse morbum evasernt, vel alium vidit evasisse. Silentio vero prœterire ægrotum nemini lieet, quin cum interrogaverit quonam morbo laboret. 198. Mortuos melle coudant. Luctus funebres, Ægyptiis similes. Oublies cum uxore eoncubuit vir Bubylonius, inccnso thuri .adsidet, et ex alia parte idem faeit mulier: tum, ubi illueescit, 1a- vantur ambo 3 nullum enim vas tangunt priusquam se abluerint. Idem institutum Arabes sequuntur.

199. Est autem aliud institutumCLIO. turpiuimum, quo Babylonii63 utuntur, hujusmodi: Quamlibet indigenam mulierem oportet, in Veneris templo sedentem, semel in vita cum peregrîno viro consuetudinem habere. Multæ igitur, dedignnntes aliis se immiscere mulieribus, quippe divitiis superhientcs, pinustris vectæ in camaris mut ad templum, et ingens illns famularum numerus sequitur. Pleræque autem hoc modo faciunt. In septo Veneri consecrato sedent coronn funiculi modo tortu caput redimitæ muiieres numero inuite ; alias enim adveniunt, aliæ abeunt. Sunt autem pet medias mulieres transitus viarum ad linenm quaquaversum directi, quibus transeuntes viri seligunt quus volunt. lbi postqunm consedit mulier, non prias domum obit, quam peregrinomm quispiam, peeunia in einum conjectn, cum ea extra fnnum eoncubuit. Qui pecuniam ei projicit, i5 compellare eam bis verhis debet: "My4 " litta deam, ut tibi adsit, precor." Mylitta autem Venerem vo- cnnt Assyrîi. Pecunin vero quuntulacumque fuerit, nefns est mu.- lieri eau] rejicere; fit enim sacra peeunia. Sequitur igitur cum" qui primus pecuninm projccit, nec enim ullum repudiat. Postqunm veto cum illo rem habuit, deam testnta se reiîgioni illius satisfeeisse, domum abit: ab eoque tempore, quantumcumque ait quad ei of- feras, frustra cris. Quæ igitur speciosa sunt forma et statufia, eæ cita redeunt: quæ vero deformes, multum marient temporisa, prius- qunmhlegi possint satisfacere 5 marient enim nonnullæ ad tres et quatuor aunes. Obtinet autem niicubi etinm in Cypro simile institutum. 200. Sed de institutis Babyloniorum hæc hnctenus. Sunt autem inter illos tres familiæ sive tribus, quæ nulle re alio, nisi piscibus vescuntur. H05 illi postquam ceperunt, siccant ad solem, deinde taii mode parant. In mortarium conjectos, et pistillis con- tuses, pei- sindonem tamquam cribro incemunt. Tum, qui bis vesci cupit, vel tamqnam mnrum subigit, Ve! coquit veiuti panem. 201. Jam Cyrum, hoc etiam subaeto populo, incessit cupide Massagetas sub potestatem suum redigendi. Popnlis hic et magnus dicitur esse et validus, habitans versus orientem trans Araxen fluvium, ex adverso lssedonum. Aîuntque etiam nonnulii, esse Scy- thicum202. Araxes hune autem ab populum. aiiis major, ab aliîs . minot esse perbibetur Istro: esse autem in i110 aiunt insulas frequentes, Lesbi fare mn- g’nitudine. ln bis habitue homines, qui æstate radicibus vescantur cujusque generis, quas e terra efl’odiunt; fruges autem arbomm, quæ matures reperiunt, in cibum seponant, eisque vescantur pet hiemem. Repertas autem ab his etiam esse aiias arbores, hujusmodi fructus ferentes, quos cntervatim congressi, accensoque circumsedentes, in ignem conjiciant, tum oifacientes fructum in igue nrdentem, odore inebrientur, perinde atque Græci vina: majore veto copia injecta fructu, mugis inebriari ; denique ad sahandum nargue. et ad canendum progredi. Talem bis esse vitæ rationem narrant. Finit autem Anses ex Matianis, indidem atque Gyndes

64 HERODOTI HISTOR. I. ille quem in trecentos sexaginta fosses Cyrus diduxit. Erumpit autem ex quudragintn orificiis, quæ omnia, une excepta, in paludes et lacunns exeunt; quibus in paludibus lmbitare aiunt humilies, nudis piseibus vescentcs, et pro vestimento pellibus utentos pincea- rum. Unus ille, quem dixi, ulveorum Araxis nullo nbstunte impedimento in Caspium mare influit. Exsistit autem Cuspium mare seorsim per se, et cum relique mari non miscetur. Nom et totum quad Græci navigant mare, et quod est extra enlumnas, quod Atlan- tieum vocatur, et Erythræum, hæc omniu unum sunt mure et continuum. 203. Caspium autem aliud est, ab illodîsjunctum 5 longitudinem habens navigationis diemm quindecim, navi remis agitants; latitudinem, ubi latissime patet, octo diemm. Et ei quidem parti hujus maris quæ ad occidentem spectat, Caucnsus mons prætenditur, montium omnium et amplissimus et altissimus. Populos enim multos et multipliais generis in se comprehendit Caucasus; qui utplurimum fructibus sylvestrium arborum nrbustorumque vitaux sustentant. in his aiunt esse arbores, folia. hujusmodi ferentes, quibus contritis, admixta aqua, varias in vestimentis figuras,pin- gant; easque figuras non elui, sed cum relique. lana senescere, tales manentes, qunles initie intextæ fuissent. Concubitum autem horum homînum in propatulo fieri aiunt, veluti pecudum. 204. Occidentalem igitur plagam hujus maris, quad Caspium .vocatur, Caucnsus mons includit : versus nuroram vero et orientem solem, exeipit planifies. immensæ amplitudinis prospectu: cujus amplæ planitiei baud minimum partem tenebant hi Massugetæ, quos Cyrus hello adgredi ingenti studio parabat. Fuerunt autem multæ res magnæque, qUæ ad hoc bellum illum cxcitaverant atque stimulaverant. Primum quidem, ipsius ortus, quo fiebat ut aliquid amplius quum hominem se esse existimaret: tum vero felicitas, que. in bellis usus erat 5 num quocumque arma sua Cyrus direxisset, nullo pacto fieri poterat ut ea gens vim illius etfugeret. 205. Ernt en. tempestate Massageturum regnum penes fœminam, quam mortuus rex viduam reliquerat: Tomyris reginæ nomen fuit. Hunc Cyrus, misais legatis, voluit sibi (ut aiebat) despondere, cupiens in matrimonio habere. At Tomyris intelligens, non se, sed regnum ambiri Massagefarum. aditu illi inter-dixit. Post hæc Cy- rus, ut doio res non successit, exercitu ad Armem ducto, aperto hello Massagetas ndortus est, fluvium pontibus jungens, quibus traduceret copias, et turres in navigiis æJificnns, quibus pars copiarum trunsveheretur. 206. Qui dum his rebus occupatur, mittit ad eum Tomyris caducentorem, qui reginæ verbis hæc Cyro diceret : " O rex Medorum, " desine urgere quæ tu urges: nec enim nosti an tuo commodo sit " futurum ut hœc perficiantur. His vero omissis, regna in tuis, et " patere ut nos êidess regnarc apud hos quibus imperamus. Noles " autem meis monitis uti 5 immo quidlibet potins, quam quietem " agcre, voies. Quod si ergo vchemenœr cupis pugnæ diserimcn

" cum Massagetis experiri; age,CLIO. omisso labare quem jungendo65 " flumini impeudis, ingredere nostrum terrnm, nos interim trium tt diemm itinere a fluvio recedemus. Sin malueris nos in vestram " recipere, tu similiter foc." His auditis Cyrus, convocatis Persa- rum primatibus. rem in medium proposuit, une. cum eis delibera- tums quidnam faceret. Quorum cunctorum sententiæ in hoc con- sentiebant, ut illum jubcrent Tomyrin ejusque exercitum in suum regionem recipere. 9.07. At consilio quum interesset Crœsus Lydus, banc ille sententiam improbnns, contrariam proposuit, his usus verbis: " O Rex, " alias tibi professus sum, quoniam me Deus tibi in menus " tradidit, si quem videro cnsum domui tuœimpendere, pro viribus " me illum aversurum. Quæ mihi aceiderant tristia, documenta " mihi fuere. Oued si immortalis existimas esse, et exercitui im- " perme immortali, nil opus fuerit me meum tibi sententiam de- " clarare. Sin et te hominem esse intelligis, et hominibus impe- " rare; illud primum engitn, orbem quemdum esse rerum huma- " narum, qui dum convertitur, non sinit eosdem semper esse fe- " lices. Jam igîtur ego de re proposita contra, quam hi, sentio. " Si enim hastes voluerimus in nostram recipere terrain, hoc tibi " in eu re periculum inest : si inferior discesseris, simul universum fl regnum perdes ; manifestum est enim, victores Massagetns non " retro fugituros, sed in tua regna irrupturos: sin viceris, non " tenta erit victoria, quanta si trajecto flumine viceris Massagetas, " et fugientœ fueris insecutus; mm hoc idem priori oppona, vi- " ctorem te continuo in medium illorum regnum ducturum exer- " citums Sed, præter hæc quæ expasui, turpe est, nec ferendum, tt ut Gyms Cnmbysis filins, fœminæ cedens, pedem refernt ex re- " gione quam accupnvit. N une ergo mihi videtur, trajecto fluvio " progrediendum esse quantum illi recesserint, ne deinde opemm t! dande ut illos superes tali inita ratione. Scilicet quum Massa- " getæ, ut equidem audio, bonorum l’ersicorum sint insneti, et " magnorum vitæ commodorum expertes; hisce liaminibus, cæsa " parataque magna pecudum copia, ad hæc vini meri crateri bus et " farinaceis 0mois generis cibariis lurgiter adpositis, epulum pa- tt rundum est nostris in castris; ac deinde, relicta vilissima co- " piarum parte, cum reliquis versus fluvium retrogrediendum. " Nisi enim me falllt sententia, illi conspecto bonarum rerum ad- " pentu, in bas se conjicient, et nabis oblats erit magnorum eden- (t dorum facinorum occasio." 208. Hæ quum inter se oppositæ essent sententiæ, Cyrus repu- dinta priore, Crœsî sententiam nmplexus est, et Tomyri prædixit, ut retro cederet; se enim, trqjeclo flamine, illi occurrurum. lllæig’itur retro cessit, quemadmadum prius pollicita erst. Et Gyms, postquam Crœsum in manus filii sui Cambysis; cui etinm regnum reliquit, tradidisset, multisque verbis filio mandasset, ut illum in honore baberet, beneque ci faccret. si transitus in Massagetns minus i x K

66 HERODOTI HISTOR. I. prospere cessisset; hisce (intis mandatis, illos remisit in Persiam, ipse vero cum exercitu flumen trajecit. 209. Trujccto Anne, prima natte in Massagetarum terra quie- scenti Cyro visum ablatum est tale. Visus sibi est per somnum conspicere filiorum Hystaspis maximum natu, nias in humeris ha- bentern, et harum site". Asiam obumbraôtem, altera Europam. Erat autem Hystaspi, Ammis filio, ex Aehæmenidarum familia, filins natu maximus Darius, juvenis tune temporis viginti maxime annorum : isquc relictus erat in Perside, quippe militarem nondum habens ætatem. E somno experrectus Cyrus, de oblato visa secum cogitabzit: quad quum illi magni videretur esse momenti, Hy- staspen ad se vocat, remotisque arbitris ei dicit: " Hystaspes l fi- i* lins tous deprehensus est mihi et mec regno-insidiari: id qua " ratione eerto cognoverim, tibi dicam. Mei curam gerunt dii, " mihique ante signifient omnin quæ imminent. Nunc igitur " proximn nocte’per quietem vidi filiorum tuorum natu maximum " ains in humeris habeatem, caramque ancra Asiam obumbrantem, tt altera Europam. Quod quum mihi ablatum sit visum, fieri tt prorsus nullo modo potest quin mihi illum insidim-i intelligam. ’t Qnare tu ocyus retro proficiscere in Persidem, et fac, postquam it rebus hic bene gestis illinc rediero, filium mum mihi sistas, ut w ejus caussam cognoscam." 210. Hæc Cyrus Dario, ratas illius fllium sibi insidlas stmere, dixit: ut illi deus significaverat, ipsum eodem loco, ubi emt, petiturum, regnumque ipsius ad Darium transiturum. Hystaspes illi his verbis respondit à " O Rex, ne ait is homo Persn, si quia tibi I ’t insidias est structurus l Sin fuerit, pereat quam primum l Tibi-ne " insidiari, qui Persas ex servitute in libertatem vindicasti; et, " quum aliis fuissent subjecti, fecisti ut imperent omnibus! Quod " si vero visum aliquod tibi signifient, filium meum res nous nid-- " versus te inoliri, ego illum tibi tradam, ut de eo facies quodcum- t’ que placuerit." Hæc postquam respondit Hystaspes, trajecto Araxe in l’ersas. profectus est, Cyro filium suum Darium autodi- tunis. 211. Cyrus ab Arnxe unius diei itinere progressus, fecit quod Crœsus illum monuerat. Deinde postqumn ipse, inutili copiarum parte in castris relicta, cum relique exercitu, quotquot notione Per- sæ erant, ad Amxem regressus est, ndcurrit castra invudené tertia pars cxcrcitus Mnssngetnrum. Hi eos,qui de Cyri exercitu relieti erant, repugnantes occidunt; tum, paratum oonspicati epulum, superatis adversariis, ad epulnndum discumbunt; denique cibo potu- que repleti, sopore opprimuntut. Inter hæc superven’sentes Persæ magnum eorum numerum interficiunt, multo vero plures vivos ea- piunt, quum alios, tutu reginæ Tomyrios lilium, dueem Massage- tarum, cui nomen crat Spargnpises. 212. Tum ille, cognitis quæ et exercitui et filio sua accidennt, misso ad Cyrum legsto,hæc ci edixit : d Inexplebilis sanguine Cyre !

" ne utîque eferaris ra gestu, quadCLIO. viteo fructu, quo repleti vos67 ita ii insanitis, ut, postquam vinum in corpus descendît, scelestis voci- ii bus exundetis, tali veneno deceptum filium meum superasti, non " juste prælio et bellica virtute vicisti. Nunc ergo consilium, " quad tibi bona anima profero, nccipe. Redde mihi lilium, et ubi " ex hac terra, impnne ferens quad tertiam exercitus Mnssngetarum î’ pattern hac contumelia adfecisti. Quod si [une non feceris, Soiem ’f Juro, dominum Massagetarum, corse me te, quumvis inexplebi- si lem, sanguine satinturam." 213. [dorum verborum ad se relatorum nullam Cyrus habuit rationem. Reginæ autem Tomyrios filins Spnrgapises, postqunm remissa vi vîni didicit quonam in mulo esset, oravit Cyrum ut vinculis solveretur, idque ei rex indubit. At simulntqne solutus crat et manuum suarum potens, se ipse interemit: et hoc vitæ exitu ille usus est. 214. Sed Tomyris, ubi ei morem non gessit Cyrus, contractis omnibus copiis, prælio cum illo conflixjt. Hoc prælium, quotquot a barbarie hominibus prælia commissa sunt, equidem existimo omnium fuisse acerrimum; rem enim tali mode gestam esse accepi. Primum ex aliquo spatio distantes, cela invicem conjecisse; dein, absumtis telis,concurrisse, et hastia conflixisse gladiisque; atque diutius in consenis manibus pugnasse, neutris fugam capessere volentibus. Ad extremum veto superiores Massagetæ discesserunt. lgitnr maxima pars Persici exercitus eodem in loco est interemta, et ipse Cyrus abiit, postquam aunas regnasset undetriginta. Tum Tomyris, sacco sanguine repleto Immune, Cyri cadaver inter cæso- rum Persarum stragem jussit perquiri : repu-tique caput in sac. cum demisit, (sive, in succo suspendit,) mortuo his verbis insultant; z " Tu me vivnm, tuique victricem, perdidisti, qui filium meum dola " cepisti z te vero ego, sicuti minuta sum, sanguine satiabo." Quod igitur ad vitæfinem Cyn’ spectut, multn quidem alia diversaque nar- mntur, sed ista mihi maxime verisimilis visu crat narratio. 215. Utun-tur Massagetæ et vestimento et vitæ rations simîfi Scytharum. Ex equis pugnnnt, et pedites: nam utmque genere valent. Et arcu et hastis utuntur, bipennesque gestare consnerunt. Ad omniu auto utuntur nul. ære. Ad hastes, ad sagittnrum cuspi- des, ad bipennes non nisi ære utuntur 5 ad capitis ornatum, et ad cingula circum lumbos et circa Millas, aure. Similiter equis cirez pectus æneos circumponunt thoraces: hubenannn autem omntnm et frenos et phaleras ex auro habent. Argento vero et ferre nihil utuntur; nec enim in eorum terra matant: hæc reperiuntur, sed æris et auri immense copia. 216. Institutis utuntur hisce. Uxorem quidem duxit unusquîs- que; his autem in commune utuntur. Nam, quad Græci aiunt a Scythis fieri, id non Scythæ faciunt, sed Massagetæ : nempe cujuscumque mulieris cupido incessit Massagetam, cum ea, pharetra pro plaustro suspense, impune concumbit. Terminum quidem ætntis nullum scutum habent: sed quando quia admodum ætate prove- x 2

68 HERODOTI HISTOR. I. ctus est, convenientes propinqui mactant cum, et alias simul cum eo pecudes, coctisque camibus lente epuiuntur. Et hæc eis sors felicissima habetur. Qui vero morbo obiit, cum non comedunt, sed terra condunt; miserum reputantes quod eo non pervenit ut immolaretur. Sementem nullum faciunt, sed pecoribus victitant, et piscibus, quos ingenti copia Armes fluvius illis suppeditat: lacte pro potu utuntur. Deorum unum Solen] colunt, cui equos immolant. Lex autem et ratio hujus sacrificii hæc est, deorum pernicis- simo tribuunt pernicissîmum mortalium. -

HERODOTI - HISTORIARUM LIBER SECUNDUS. EUTERPE. ---.--- l. VlTA functo Cyro, regnum suscepit CAMBYSES, Cyri filins et Cussandanæ, Pharnaspis filiæ ; quæ quum antes. feta esset functa, ingenti luctu eam Cyrus erat prosequntus, et aliis omnibus, quibus imperabnt, luctu eam prosequi præceperat. Hujus igitur mulieris et Cyri filins Cnmbyses, quum louas et Æolenses pro servis a patre acceptis baberet, udversus Ægyptum expeditionem suscepit, quum alios ad id bellum faciendum ducens, quibus imperabat, tum nimirum et Græcas qui ipsius potestati erant subjecti. 2. ÆGYPTII, priusquam npud eos regnum obtinuisset Psummiti- chus, antiquissimos sexe omnium hominum esse existimaverant. Post- quam vcro Psammitichus, regnum udeptus, voluit cognoscere, quinam fuerint primi et antiquissimi, ab illo tempore Phrygas sese priores arbitrantur, se autem reliquis omnibus. Psammitichus nutem, quum perquisitione instituts nullum exitum hujus quæstianis, quinam essent primi hominum, patuisset reperire, tale quiddam est machinatus. Duo pueras recens natos ex humilie sortis purentibus tradidit pastori, qui eos apud greges tali modo aleret. Præcepit ut nemo eorum illis vacem ullum ederet, sed jacerent in solitaria casa seorsim, et justis temporibus capræ ad eos adducerentur: ubi lacte expleti forent, alio omnis. pustor ageret. Hæc fecit præcepitque Psammîtichus, cupiens cognoscere, quamnsm post obscuros infan- tum vagitus primum vocem essent edituri. Atque id etiam factum est. Nom postquam per duos continuas armas mandata exsecutus erat pastor, aperienti januam intrantique ndlabentes umbo pueruli becos clamabant, manusque porrigebant. Quod pastor primum audiens, tacuiç: sed, quum crebrius adeunti puerosque curanti idem semper verbum repeteretur, ita demum significavit hem, ejusque jussu pueras in conspectum ejus produxit. Quod ubi ipse etism Psammitichus cognovit, sciscitatus est, quinam hominum hoc va- cabulo uterentur, quidve eo indigitarent: et sciscitando comperit, apud Phrygas eo vocabulo panem significari. Ita Ægyptii, ex ca ducto argumenta, Phrygibus concessere, esse illos se critiquions.

7o HERODOTI HISTOR. lI. 8. Ita quidem rem actam esse, ex Vulcani sucerdotibus Memphi audivi. Græci vero et alia narrant vana multa, et in his, mulierum linguas exscidisse Psammiticbum, bisque mulieribus pueras illos tradidisse nutriendos. De puerorum igitur illorum nutritions mihi ista narrata sunt. Sed et alia [ad Ægyptiorum antiquitatem pertinentia] Memphi audivi, cum Vulcani sacerdatibus sermones miscens. Atque enrumdem nempe rerum caussa Thebas etiam et Hcliopolim me contuli, scire cupiens, au illorum narrationes conveniant cum his quæ Memphi narrantur. Heliopolitæ enim dicuntur ex omnibus Ægyptiis peritissimi antiquitatis. Quæ igitur audivi ad res divines spectantia, en non est mihi animus in publicum edere, exceptis deorum nominibus, existimnns omnes [in Ægypto] homines idem de his nasse : quæcumque vero de illis rebus com- memoravera, eorum nonnisi a narrationis ratione coactus faciam mentionem. 4. Quod ad res humanas spectat, hæc illi secum consentientes dixerunt. Primes hominum omnium Ægyptios annuel invertisse, duodecim partes smcedentium inviccm temporum per illum distri- buentes. Hæc autem illos ex astris invenisse aiebant. Agunt autem annum Ægyptii tanto prudentius, ut equidem arbitrar, quam Græci; quad Græci tertio quoque auna, vicissitudinis temporum mussa, intercalarem mensem coguntur adjicere; Ægyptii vero duodecim menses tricenorum diemm agentes, singulis annis quinque dies extra numerum adjiciunt, atque ita. illis circumactus vicissitudinum anniversariarum circulas eodem semper tempore redit. Ad hæc duodecim deorum nomina Ægyptios primas aiebant instituisse, et ab illis Græcas accepisse : aras item et imagines et templa diis primas eosdem tribuisse, et figuras lapidibus insculpaisse. Et horum leraque re ipso. demonstrabant ita se ,hubere. Regnasse autem in gypto, ex hominum numera, primum dixere Menem. Hoc regaante totem Ægyptum, excepta Thebano districtu, paludem fuisse; et tune temporis nihil ex aqua eminuisse eorum, quæ nunc sunt infra Mœridem lacum, ad queux est ex mari navigatio adverso flumine septem dierum. 5. Et recta quidem hoc, quad ad terrant spectat, dixisse mihi visi sunt. Etenim cuilibet, qui, etiam si non ante audiverit, tamen coulis suis banc terram ndspexerit, si mode non prorsus destitutus fuerit intelligentia, manifestum est, Ægyptum hune, quam Græci moibus adeunt, adquisitam Ægyptiis terram esse, et fluminix denim ; tuque etiam eorum, quæ supra hune lacum site sunt ad trium dierum navigationem, ennuie»: me rationem; quamquam de hoc tracta nihil amplius tale illi narraverunt. Est enim notera bains regionis, quæ Ægyptus aocatur, hujusmodi. Primum quidem, navi eam petens, quando unius etiam diei cursu adhuc abfueris a terra, si bolidem demiseris, limum extrabes, et in undecim orgyis eris: quad quidem ostendit, in tantum progredi telluris profusionem. 6. Ipsius. autem Ægypti longitude secundum mare est sexaginta

schnorum, quatenus quidemEUTERPE. nos Ægyptum definimns, ut a Plin-7l thinete sinu pertinent asque ad Serbonidem lacum, ad quem Casim- mons porrigitur: ab hoc igitur lacu sunt sexaginta schœni. Nam qui baud multum terræ possident homines, hi eam orgyis metiuntur; qui paulo plus, stadiis; qui multum possident, parasangîs; qui valde amplam regionem, hi schœnis cum metiuntnr. Valet autem parasanga triginta stadia; schœnus vero unusquisque (quæ Ægyptia est mensura) sexaginta stadia. Ita Ægypli longitudo se- mdum mare ter mille sexcentorum fuerit stadiorum. 7. 1nde versus interiora, neque Heliopalin, in latitudinem patet Ægyptus, tata plana est, aquarum inaps, limosa. Est autem iter a mari Heliopolin adscendenti par fers langitudine vise ei, quæ Athe- nis a duadecim deorum ara. Pisam ducit ad Olympii Jovis templum. Exiguum quiddarn interesse reperiet, si quis computaverit, quin æqualis oit longitudo utriusqne itineris; baud amplius quam quindecim stadia: nam via Athenis Pisam est mille quingentorum stadiorum, minus quindecim ; a mari autem Heliopolim plenns hie numerus est. 8. Ah He1i0poli superiora petenti auguste Æg-yptus est: nous ab altera parte mons Arabiæ prætenditur, a septemtrione versus meridiem et austrum excurrens, semper in altius tendens ad Ery- thrænm quad vocatur mare; quo in mante Iapicidinæ sunt, unde Mempbin ducti sunt lapides ad exstruendas pyramides. Hoc loco desinens mons flectitur in eam quam dixi partem. Qna vero est maxima ejus longitndo, duorum mensium itineris esse accepi ab oriente versus occidentem; et extrema quidem illius, orientent spectantia, thuris esse feracia. Hæc igitur hujus montis ratio est; A!) altera Ægypti parte, Lybiam versus, alius mons prætenditur saxcus, in quo pyramides exstructæ sunt, arena obvolutus, pari mode porrectus atque ea pars Arabici mentis quæ ad meridiem tendit. Ab Heliopoli igitur non multum in latitudinem patet regio quæ Ægyptus esse censetur, sed ad quatuor (liernm adverso flumine navigatianem angusta Ægyptus est. Est autem regio, inter duos quos dixi montes interjecta, campestris; cujus latitude, ubi minima, ducentorum admodnm stndiorum esse, baud amplius, mihi visa est, ah Arabica monte nd Lybicum: cxinde vero rursns fit latior Ægyptus. Hæc igitur est hujus reginnis natura. 9. Est vero Heliapali Thebas naviganti iter novem diemm r stadia sunt autem quater mille octingenta et sexaginta; scbœni enim lmunerantur octoginta et anus. Hæc stadia si inter se cam- ponantur, quum latitudinem secundum mare porrectam jam supra dixerim esse trium millium sexcentorum studiorum, quænam ait longitude a mari versus mediterranen Thebas usque, nunc de- ’ dauba : est nempe stadiorum sexies mille centum et viginti. Tite» bis autem neque Elephantincn snnt mille et octingenta stadia. . 10. Hujus igitur quam dixi regionis plurima pars, quemadmo- dam et narramnt sacerdotes, et mihi ipsi visnm crat, adquisita Ægyptiis terra est. Etenim, quad inter prædictos mantes supra

,. 79. HERODOTI HISTOR. Il. Memphin sitos interjectum est, id mihi visum crat olim sinus maris fuisse, quemadmodum ea quæ circa Ilium sunt et Teuthra- niam, et quæ circa presum et Mæandri campum, si licet par": conferre cum magnis: nom neuter eorum fluviorum, quorum ex proluvie hæc loca enatn sunt, ne cum une quidem ex Nili ostiis, quæ numero quinque sunt, nmgnitudinem si spectes, meretur com- parnri. Sunt vero etiam alii fluvii, magnitudine cum Nilo neutiquam conferendi, qui tnmen res maximas efliciunt: quorum ego nomina edere possum, quum aliorum, mm maxime Acheloi; qui Acarnnninm perfluens, ibique in mare 5e exonerans, Echinadum jam dimidiam partem ex insulis fecit continentem. Il. Est autem in Arabin, baud procul ab Ægypto, maris sinus, ex Rubro quad vocatur mari in terrain pertinens, in longns et nngustus, usi dicturus snm. Longitude navigationis, si ab intime 4 sinus messu proficiscaris navi remis agitata, douer: in mare aper- tum perveneris, tante est ut dies in en consumantur quadraginta: latitudo autem, ubi latissimus sinus, dimidii unius diei navigatio. Obtinet autem in illo quotidie fluxus maris et refluxus. Alium igitur similem fere huic sinum olim Ægyptum fuisse existimo, e septentrionnli mari versus Æthiopinm influentem, sicut Arabius [de quo me dicturum esse professus sum,] ex austraii mari Syriam versus tendit; ambo propemodum sibi invicem recessus sucs per- forantes, exiguo terræ spatio interjecto. Quod si igitur Niius in hune Arabium sinum minuit alveum suum avertere, quid impedit quo minus hic sinus intra viginti annorum millia ingesta limo com- pleatur? Ego quidem arbitrer, etinm intra decem milliu annorum posse compieri. Cur igitur intra temporis spatium, quod ante meam ætntem efliuxit, sinus multo etinm major quam hic non potuerit compieri a fluvio mm ingente tamque valida? l2. Itaque hæc, quæ de Ægypto retuli, et his qui en referunt credo, et ipse per me itn se hubcre existimo; quum et prominere in mare videam Ægyptum ultra regionem utrimque adiacentem, et conchylia videam reperiri in montibus, et salsnginem ubique efflo- rescere, in: ut ab en etiam pyramides corrodantur, et eum solummodo montem, qui supra Memphin est, Mena obtectum: adhæc nec finitimæ regioni Arabicæ similem Ægyptum videmus, nec Ly- bicæ, nec vero etiam Syriacæ; (nnm Arnbiæ pnrœm secundum mure porrectam Syrii tenent ;) sed nigram terrain atque confractam, utpote iimum et prollAViem ex Æthiopia a fluvio delatam: conta, Libyæ solum videmus rubicundum et urenosiorem, Arabie vero et Syriæ mugis argillosum petrosumque. l3. Magnum vero etiam mihi documentant hoc memorarunt sacerdotes, ex quo de hujus terræ nahua posait judicnri: scilicet reo gnnnte Mœri, quando fluvius ad octo saltem cubitos auctus erat, irrigabat Ægyptum quæ infra Memphin est: a Mœridis autem obitu usque ad id tempus, quo ego hoc e sacerdotibus audivi. nondum efiuxerant anni nongenti. Nunc vero, nisi ad sedecim, sut sa quindecim minimum, cubitos nugeatlîr, in terrain non exundat.

Videnturque mihi ex ÆgyptiisEUTERPE. hi, qui infra Mœridem laeum 78 quum alia loca, tutu Delta quad vocatur, incolunt, si pro eadem portione paulatim exaltabitur terra, et magis magisque augebitur; videntur, inquam, mihi Ægyptii, quum terram eorum non amplius inundare Nilus potuerit, tune per omne reliquum ævum idem pus- suri esse, quod ipsi nichant Græeos aliquundo passuros. Nam quum audissent, universam Græeorum terrain pluvia irrigari, non fluviis, l quemadmodum Ægyptus; dixerunt, " fore ut Græci aliquando, " magna spe frustrati, misere esuriant." Quod verbum et) valebat, " si quando ipsis deus noluerit pluere, sed siccitatem immittere ; " fame pressum iri Græcos; nec enim aliud illis esse refugium u unde aqusm petant, nisi a solo Jove." l4. Et hoc quidem, ad Græcos speetans, recte dixere Ægyptii. Age vero, ipsorum etiam Ægyptiorum quænam conditio sit, dicam. Si acciderit, quod paulo ante dixi, ut regio infra Memphin situ (hæc est enim quæ augetur) eadem ratione, qua præterito tempore, in altitudinem augeatur, quid aliud eveniet, nisi ut fume premantur Ægyptii regionem illam ineolentes? quandaquidem nec pluvia ir- rigabitur illorum terra, nec fluvius poterit arva inundare. Nain profeeto nunc quidem hi, præ aliis hominibus cunctis, et præ reliquis Ægyptiis, minime labore fructum e terra percipiunt : qui neque "aratro sulcos findendo, nec terrain fodiendo molestiam habent, nec opus ullum faciunt eorum, quibus alii omnes hommes ciron segetem multo cum labore occupantur: sed, postquam fluvius sponte aceedens arva .inundavit, et irrigata rursus reliquit, semen quisquetin arvum suum spargit, mm sues in illud immittit; deinde, conculcam a suibus semine, messie tempus exspectat: denique, postquam per sues frumentum protrivit, in illud domum com- un. p015. Quod si igitur Ionum de Ægypto sequi vellemns sententiam, qui Delta miam aiunt au Ægyptum, quam secundum more a Persei quæ vocatur specula asque ad Pelusiaca Tarichea porrigi dicunt, qua saut quadraginta schœni; a mari vero versus mediterranea perti-a acre Ægyptum niant asque ad Cerœsurum oppidum, ad quod scinditur Nilus, partim Pelusium versus fluons, partim Canobum ; reliques autem omnes Ægypti tractus, alios Lybiæ esse niant, alios Arabiæ: hac, inquam, rations utendo demonstrare possemus, nulo hm olim terrain habuisse Ægyptios ; quandoquidem Delta hoc, ut ipsi affirmant Ægyptii, utque mihi videtur, adluta terra est, et (verbo ut dicam) nuper enata. Quod si igitur nuila olim fuit Ægyptiorum terra, quss tandem nages egerunt, primes se homié num fuisse existimantes? Nec vero oportebat ces experimentum facere ln puerulis, quemnam sermonem primum essent emissuri. Ego vero existimo, Ægyptios non simul cum Delta, quod Iones vocant, originem cepisse, quin potins semper exstitisse, ex quo boa minum emmi: genus 3 [romain vero proluvione aucta fait eorum terra, maltes quidem eorum in Lpristinis sedibus mansisse. alios

74h HERODOTI HISTOR. Il. veto paulatim versus inferiora descendisse. Olim igitur Thebais, Ægyptus nominabatur; cujus est circuitus sexies mille centum et viginti stadiorum. 16. Quod si igitur nos recte de his statuimus, Iones non recte de Ægypto sentiunt. Sin vers. est Ionum sententia, demonstrabo equidem, Græcos et ipsos Ionas nescire computare numeros. Nam quum tres esse dicant universæ terræ partes, Europam, Asiam, et Libyam g oportebat sane his quartam adnumerare, Delta Ægyptia- cum 3 si quidem (ut iidem hi aiunt) nec Asiæ illud est, nec Libye. Nain, secundum banc utique rationem, non Nilus est qui Asiam a Libya disterminat: sed, quum circa apicem hujus Delta in dans partes frangatur Nilus, consequeus est ut inter Asiam et Libyam medium Delta sit interjectum. 17. Sed Ionum omittamus opinionem: nos vero de his ita statuimus. Ægyptum dicimus esse universam hune regionem ab Ægyptiis habitatnm, quemadmoduin Ciliciam quæ a Cilieibus, et Assyriam quæ ab Assyriis. Limitem vero qui Asiam a Libye. dis- terminet, rectum si sequamur rationem, nullum alium novimus, nisi Ægyptiomm fines. Sin sa ratione utamur, quam Græci sequuntur, statuemus Ægyptum universam, initium sumenœm a Cata- dupis et Elephantine oppida, in dues secari parles, et utrumque nomen participare; alteram enim ejus partem Africæ esse, alteram Asiæ. «Nilus enim, postquam ad Catadupa Ægyptum primum intravit, mediam illum dividens fluit in mare. Usque ad Ceroasorum igitur oppidum nounisi uno alveo fluit: ab hoc vero oppido tres in vias scinditur, quarum uns. orientem versus tendit, quod Pelusium oslium vocatur; altera via occidentem versus tendens, Canobicum nominatur ostium. Quæ autem Nili via recta progreditur, hæc est: postqunm e superiore regione delatus, ad npicem illius Delta pervenit, inde medium Delta scindens in mare undns suas exonerat, nec minimum aquarum portionem, nec minime notabilem, huic viæ tribuens: quæ Sebennyticum «mon vocatur. Sunt vero etiam duo alia ostiu a Sebennytico diremta, et per se in mare exeuntia, quorum alterum Saiticum, alterum nominatur Mendesium. Bolbitinum veto ostium et Bucolicum, non nativa sunt ostia, sed manu efl’ossa. 18. Confirmatur autem mea sententia, tantam esse Ægyptum quantum ego ratione demonstravi, eifato etinm quod Ammonis oraculum edidit; quod etfatum ego tum demum cognovi, postquam meam de Ægypto sententism mecum jam constitutam habueram. Scilieet Mareæloppidi et Apidis incolæ, quorum rager Libyæ est eon- finis, ipsi sese Libyes existimantes esse, non Ægyptios; quum ægre ferrent cærimonias sacrorum quæ in Ægypto observantur, cuperentque non prohiberi esu boum fœminarum g ad Ammonem miserunt, dicentes, " sibi nihil cum Ægyptiis esse commune; ha- " bitare enim extra Delta, nec sibi cum illis convenire, postulareque it ut sibi lie-est omni genere carnium vesci." Hoc veto cos deus remit facere, dicens, u Ægyptum esse hune terrain quam Nilus

" irriget: et Ægyptios esse EUTERPE.hos, qui infra Elephantinen habitantes, 75 " ex hoc fluvio bibant." , Hoc illis oraculum editum est. 19. Inundat autem Nilus, ubi justum augmentum cepit, non mode Delta, verum etiam cas regiones, quæ vel Libyæ dicuntur esse, vel Arabiæ, et quidem alieubi ad bidui utrimque viam, alibi etiamDe nature autem amplius, hujusfluvii nec aalibi sacerdotibus, minus. nec ab alio quo- . quanrdiscere quidquam potui. Cupidus autem cran) ex illis cognoscere, car Nil!" descendu! augmentum cupiens inde a solstitio œstivo ad scutum dies, dein, aplewfere hoc numero dierum, retro calai, diminuta palatalisa aquæ copia; itn ut constanter per totam hiemembrevis sit, donec redent æstivum solstitium. De his ig-itur nihil quidquam potui comperire ab Ægyptiis, quum ex eis quærerem, quamnam vim habeat Nilus quod natura contraria esset atque reliqui fluvii. Hæc igitur, quæ dixi, cognoscere cupiens, sciscitatus sum, tum vero etiam, cur unus omnium fluviormn nulles eŒantes auras præ- beret. 20. Græcorum vero nonnulli, insi es esse cupientes sapien- tiæ nomine, triplices vins explieandæ flânvii hujus nature: inierunt: quarum viarum duas ne commemorare quidem operæ pretium duco, nisi quod nude significare eas vola. Nempe earum altera ait, venta: alains çficere ut augeatur fiamen, prohibentes Nilum quo minus in mare influat. At sæpius accidisse novimus, ut non flarent etesiæ, et idem tamen fecerit Nilus. Ad hæc, si etesiæ in causas essent, oporteret ut aliis etiam fluviis, qui advenus etesias fluant, idem quad Nilo accident ; atque en etiam mugis, quo minores sunt illi, adeoque cursum habent debiliorem. Sont autem in Syrie. multi fluvii, sont item in Libya, quibus nihil tale accidit quale Nilo. 2L Altera via inscitior est quidem, quam prædicta, sed (ut ita dicam) mirabilior: ait enim, ce id faner: Nilum, quad ab Oceano fiant ,- Oceauum autem totam circumfluere terram. 22. Jam tertia illarum viarum, quum maxime speciosa sit, maxime omnium a vero aberrat. Nam et hæc nihil dicit, quum ait, e liquefacta nice fiacre Nüum ,- quem quidem novimus, priusquam in Ægjrptum intret, ex Libya per mediam fluere Æthiopiam. Quo igitur pacto e nive fluet, qui e calidissimis lacis finit in frigidiora? Ac sont sane permulta, ex quibus homo, qui quidem judieare de talibus rebus valet, colligat, nullo mode probabile esse ut e nive Nilus fluet. Primum quidem et maximum documentum exhibent venti, qui ex illis locis calidi perdant. Deinde hoc, quod constanter illa regio absque imbribus et absque glacis est: postquam autem nix decidit, omnino necesse est ut intra quinque dies plus: ; quare, si ningeret in illis regionibus, plusret etiam. Tertium docu mentum sunt homines, ab æstu nigri: tum quad milvi et hirun- dines non desinunt istic perennes esse; grues vero, biemem Scy- thicæ terræ fugientes, in hæc loca tamqnam in hiberna confugiunt. Quod si’crgo ningeret, vel quantulumcumque, in bac urgions par L 2

76 HERODOTI HISTOR. Il. quam (luit et ubi initium capit Nilus, nihil bol-nm esset futurum ; quemadmodum necessitas arguit. 23. Qui vero de Oceano dixit, is quum rem, de qua quæritur, in obscurum rejecerit, refutari non meret-ur. Ego enimfiuvium Occa- num nullum novi: Homes-nm vero, aut nlium ex antiquioribus poetis, puto invenisse nomen, et in poesin introduxisse. 24. Jam quod si, improbatis sementiis quæ ab aliis sunt propo- sitæ, nunc meam de rebus tam oecultis debeo dedarare, dico.) que de caussa fieri mihi videatur, ut æstate Mina augeatur. Hiberno tempore sol, a priore cursu par hiemes depulsus, per superiora Libyæ transit. Ita brevissimis verbis res tous dedarata est: cui enim regioni proximns est hic deus, et supra quam ille transit, eam consentaneum est maxime sitire et aquæ inopiam pati, adeoque maxime exsiccari fluviomm scuturigines quæ sunt in en regione. I 25. Ut vero pluri bus verbis remdeclanem, ita se habet. Sol, per superiorn Libyæ transiens, facit hocce: quum in illis lacis constanter serenus sit aer, quumque calida sit ipsa regio, nec venti frigidi ; per en loca transiens sol facit idem, quad æstate facere consuevit, quando per medium cœlum transit. Scilicet attrahit ad se squaw, attractamque in superiora loca dispellit, quam susci- pientes venti dissipantesque liquefaciunt; ex quo consequitur, ut venti ex ille regione flantes, notus et africus, omnium ventorum maxime sint pluvii. Videtur autem mihi sol ne omnem quidem Nili aquam, quam quotannis attrahit, semper demittere, sed partem etiam circum se retinere. Mitescente vero hieme, redit sol in medium cœlum. et ab en inde tempore pariter ex omnibus fluminibus aquam attrahit. Ante id tempus igitur, quum multa de cœlo nous. fluviis misceatur, quippe imbribus perfusa terra, torrentibusque excavata, grandes illi fluant: æstate vero, cessantibus imbribus, et sole aqunm fluviorum attmhente, fluunt tenues. Quare eon- sentaneum est, ut Nilus, quum imbribus non augeatur, aqua vero ejus s. sole attrahatur, per hiemem multo tenuior fluat quam æstate: asiate enim pariter atque alite omnes aquæ attrnhitur, hieme vero solus hoc patilur. [tu equidem mihi persuasi, solem esse hujus rei 0811888111. 26. Est autem, ut mea fert opinio, idem sol etiam causas, quæ ut aer ibi sicous sit efficit, omnia qua transit exurens: unde fit, ut superiora Libyæ perpetuo æstu premantur. Quod si permutan- tur statio plagarum cœli; si in en parte, qua nunc stat boreas et hieme, foret notus et meridies ; contra, ubi nunc notas, ibi boreas staret: hæe si ita baberent, sol ab hieme et bores e medio oœlo depulsus, transiturus esset superiora Europæ, quemadmonum nunc superiora Libyæ. Quod si ergo per Europam omnem transiret, existimo euin Istro flumini idem esse facturum quod nunc Nilo facit. 27. De aura vero, quad ex Nilo non perflat, hœc est mea sententia: nulle modo esse consentaient, ut e calidis lacis aura perflet: aura enim e frigide aliquo spirat. v

28. Sed sint hæc uti sunt,EUTERPE. utque a principîo fuerunt. Fontes veto77 Nili nome neque Ægyptiorum, nec Libyum, nec Græcorum, quibuscum ego sermones miscui, se scire professus est, nisi in Ægya pto, in fiai oppido, scribe rerum pretinsamm quæ Minervæ conse- cratæ sunt. At is ludere mihi visus est, dicens admirante se nosse. Dixit autem hoc modo: ti Esse duos montes, cucuminibus in " acutum desinentibus, inter Syenen Thebaidis oppidum et inter fl Elephantinen sites ; qunmm alter Crophi, alter Mophi nomine- " tur. E media horum montium Ifluere Nili fontes, fundum nul- *i lum habentes; et dimidium quidem nqunrum versus Ægyptum " et septemtrionem fluere, chemin dimidium versus Æthiopiam et " meridiem. Quod autem fundo curetant hi fontes, id experimento " cognovisse," aiebat, " Psammitichum .Ægypti regem; etenim W funem eo loci demisisse, milita mima orgynrum continentem, ii neque ad fundum pervenisse." Ils scriba ille, si modo vers. sunt quæ dixit. declnnvit, (ut equidem intelligo) propter validos quoedam gurgises et aquarum repercussionem, quippe quæ montibus illidantur, descendue in fundum non potuisse demissam bolidem. 29. Ex alio vero nennine quidquam nliud potui comperire. Sed alio, quæ ad saperions; Ægyphnn spectant, quoad longissime por- rigitnr, perquirendo cognovi; quum neque ad Elephantinen oppidum ipse spectstor accesserim, ulteriora vero auditu acceperim. Ah Elcplumtine oppida superiora petenti aeclivis locus est. E0 igitur loci navi utrimque, veluti bave, adlignta oportet iter facere: quod si mmpatur funin, retrogreditur navigium, vi fluminis abreptum. Est autem ille locus, quatuor diemm navigatio; et tortuosus ibi Nilus est, quemadmodum Marauder: schœni autem sunt duodecim, per quos isto mode navigue oportet. 1nde in planum pervenis csmpum, in quo insulam Nilus circumfiuit, cui nomen est Ta- chompso. Jam regionem supra Elephantinen sitnm, et insulte, quam dixi, dimidinm partem, Æthiopes incolunt; alteram insulte partent Ægyptii. lnsulæ contiguus est lacus ingens, circum quem nomades incolunt Æthiopes: hune lacum ubi pernavigaveris, rursus in alveum Nili pervenies, qui in hune lncum perfluit. Inde progrediens, secundum flumen iter facies quadraginta (liemm: eminent enim ex Nilo mopuli senti, frequentiaque sans sont, pet quæ navigare non licet. Hoc tractu intra quadraginta dies pera- grato, rursus aliud nnvigium conscendes, et post dierum duodecim mvigntionem ad magnum pervenies oppidum, cui nomen Maroc; quod oppidum dicitur esse metmpoiis reliquorum Æthiopum. ’In hoc ex diis omnibus unum Jovem colunt et Bacchum: estque ibi Jovis oraculum constitutum. Bellum hi Æthiopes faciunt, quand!) Deus illos per oraculum jussit; et quo illejubet, en bellum infe- 80. Ah hoc oppido nui profectus, eodem temporis spatio, quo ex Elephsntine ad metropolin pervenisti Æthîopum, ad Automates Bdrum. est, Tramfugas] pervenies. v Automolis his nomen est Annuels;

78 HERODOTI HISTOR. Il. quod vocabulum nostro sermone signifient Regi a sinistra manu suintes. Erant autem hi Ægyptii, ex bellatorum ordine, mimera ducenta quadraginta millia, qui ad.Æthiopes (lefecerant hac de mussa. Regnaute Psammiticho præsidin constituts crant Ægy- ptiorum, advenus Æthiopas, in Elephantine oppida ; ndversus Ara- bes veto et Syros aliud præsidium Dsphnis Peiusiacis; rursusque aliud Mareæ, adversus Libyam. Et mes etiam œtate ndhue eodem modo se habent Persarum præsidia atque olim sub Psammitieho ersnt: nam et Elephantinæ in præsidio sunt Perses, et Daphnis. Jam Ægyptiis, qui tune Elephantinen tribus continuis suois præ- sidio tenuerunt, nemo advenit qui eis in præsidium suoeederet: itaque hi, re deliberata, commuai consilio omnes a Psammiticho deseiseentes, ad Æthiopas transierunt. Que. re cognita, l’sammiti- chus illos perseeutus est: ndsecutusque multis verbis oravit obte-i statusque est, patrios ne desererent deos, et liberos. atque uxorem Cui unum ex his, pudends ostendenlem, respondisse femnt, ubi hæc essent, ibi non dqfore ipsis liberos, nec usures. Hi postquam in Æthiopinm pervenere, tradiderunt se regi Æthiopiæ: qui illos itn remunemtus est. Erat illi cum nonnullis Æthiopuln contentiez jasait igitur, ut hos sedibus suis pellerent, et eorum terrain habi- tarent. lta, Ægyptiis intra Æthiopum tines receplis, mitions finet) sunt Æthiopes, mores Ægyptiacos edoeti. 3]. Ad quatuor igitur mensium navigationem viamque cognitul est Nilus, ultra cum eursum quem per Ægyptum confioit. Etenim dierum summum colligendo, reperies, toi; insumendos esse menses, si quis ni) Elephantine ad hos Automolos voluerit profieisei. Finit autem Nilus a vespera et salis oceasu. Que: veto ultra suint, nemo novit: est enim deserta terra 0b salis fervorem. 39. Verumtamen hæece audivi ex hominihus nonnullis Cyrenæis, qui se dicebant ad Ammonis venisse oraculum, ibique sermones miscuisse cum Etearcho, rage Ammoniorum. Tum forte, ex aliis sermonibus incidisse se, nichant, in eonfabulationem de Nilo, cujus fontes nemini sint cogniti: et dixisse Etesrchum, " venisse ad se olim " homines Nasumonns z" (est autem hic Libyeus populus, Syrtin in- colens, et terra: tractum a Syrti orientem versus baud in; magnum.) " hos anamonns, ubi ex eis quæsisset an aliquid amplius haberent ii quæ de desertis dieerent Libyæ, narrasse, Fuisse apud se dyna- " stamni quorumdnm filios petulantes; qui, postqunm virilem at- " tigissent ætatem, quum alia curiosius machinati sint, mm vero si quinque e suc numero sorte designuverint, solitudines Africæ " lustraturos, operamque daturas, ut aliquid amplius viderent quam " hi qui eus quam longissime inspexissent." (Nain Libyæ totum tractum secundum mure boreaJe porrectum, ab Ægypto inde usque ad Soloentcm promontorium, ubi desinit Africs, Libyes incolunt, et multi quidem Libyci populi, præter cas partes quas Græei ntque Phœnices obtinent. Quæ vero supra 0mm maritimam site sans, et supra eorum hominum ditionem quorum sedes usque ad mare pertinent; superiora istn Libye: a feria habitantur: supra veto tractum

feris refertum, arena est, midaEUTERPE. prorsus et aqua canna terra, denique79 omnino deserta.) tt Juvenes igitur dixerunt illos, ab æqualibus suis " emissos, raqua et eibariis bene instruetos, primum terrain per- " ngmsse habitatam: caque trajecta, pervenisse in eam quæ feris " referta; tum ex hac transisse in desertam, iter occidentem versm ’t facienœs. Postquam multum terras arenosæ eompluribus diebus tt permenssent, eonspexisse tandem aliquando arbores, accessisseque " et fructum arborum gustasse. Gustantibns vero supervenisse " boulines parvos, minores modieai stature, qui ces prehensos ab- " duxissent :I sermonem veto illorum non intellexisse Nasamouas, " nec illos sermonem ipsorum. Ah his igitur nbdnetos esse pei- " maximas paludes, easque prætergressos pervenisse in oppidum, " in qua. eunetos fuisse his, qui illos abduxerant, stature æquales, si aigres autem colore. Ad oppidum illud fluere flumen ingens: " fluere autem ab accidente versus orientem, in coque reperiri cro- " codilos." 83. Haetenus igitur a me exposita sit Ammonii Etearchi narratio: hoc unum adjieiam, dixisse cum, " rediisse hos anamonas, " ut quidem narraverunt Cyrenæi 3 et homines illos, ad quos per- " venissent, præstigiatores esse omnes." Jam vero fluvium illum præterfluentem et Etearehus eonieetabat esse Nilum, atque etiam ratio ita sundet. Finit enim ex Libye Nilus, mediam illum secum; et (ut ego eonjicio, ex manifestis de his quæ minus cognita saut conjecturam capiens) parallelum Istro cursum habet. Nnm leur fluvius, a Celtis et Pyrene oppida initium sumens, mediam perfiuit scinditque Europam. Habitant autem Celtæ extra Herculis columnas, finitimique sunt Cynesiorum, qui snnt extremus populus versus occidentem eorum qui Europam incolnnt. Desinit autem Jeter, in mare influens Ponti Euxini, ubi Istriam habitant coloni Milesiorum. 34. lster igitur, quum per habitntam fluet terram, multis hominibus notas est. Nili autem fontes ducere nemo nos potest, quoniam non habitatu desertnque est Libya, quam perfluit. De ejus cursu vero, quand longissime cum eognoseere pereunctando potui, dietum est. Exit autem Nilns in Ægyptum : site est autem Ægy- ptus ex adverso maxime montanæ Cilieiæ, unde ad Sinopen oppidum ad Pontum Euxinum via recta est expedito homini quinque diemm : Sinope autem est ex adverso Istri, qua is in mare influit. Ita Ni- ]um quidem, qui totem Libyam percurrit, œqualem censeo lstro. Sed de Nilo hæe dicta sufliciant. 85. Progredior nunc, longiorem de Æcrrro narrationem exor- diens, quoniam et plures res mirabiles habet, et opera exhibet me- morabiliora, quam niia quælibet regio: qua de causse eopiosius de en exponam. Ægyptii, quemndmodum apud eos eœlum diversum est, et fluvii natura longe diifert ab aliorutn natura fluviorum, sic et ipsi plerisque omnibus in rebus mores sequuntur et instituts aliis hominibus contraria. Apud eos «mulieres forum frequentant et inereantur; viri autem,domisedentes,telam texunt. Texunt autem alii homines, tramail] superne adigentes, Æg’yptii inferne. Onera

00 HERODOTI HISTOR. Il. viri capitibus ferunt; fœminæ sub humeris. Mingunt fœminæ, recta: stnntes; viri, residentes. Alvum exonerant intra domos; ci. hum Vero capiunt extra, in viis publiois: dicentes, que turpia quidem sint, sed necessarin, en in occulta facienda ; que ocra mm tamia, in aperto. Fœmina nulla sacerdotio fungitnr, nec dei ullius, nec deæ: viri sacerdotes sunt tain dearum omnium, quam deorum. Nu; trire parentes non tenentur filii, nisi ultro id faciant: filiæ veto, etiam si nolint, lege tenentur. 36. Deorum sacerdotes aliis in terris eomam alunt; in Ægypto tondentur. Apud alios homines institutum est, ut in propinquoruni funeribus tondeant caput: Ægyptii, mortuo aliquo suorum, capilê los et barbam augeri sinunt, antea tonsi. Alii homines seorsim ab animalibus vitam ng’unt: Ægyptii une cum animalibus degunt. Alii tritico et hordeo vescnntur: apud Ægyptios, qui hisee vitam sustentat, ei id maxima probro est; ex olyra vero panem et alia farinacea parant, quam nonnulli zeam vocant. Farinam Ægyptiî pedibus subigunt, [mum vero manibns; manibus item stercus tol- lunt. Pndenda aliiihomines sinunt uti nature sunt, nisi qui ab his didicere; Ægyptii en circumddunt. Vestes vir quilibet binas habet g feminn unam. Velorum annules et fanes alii extrinsecus adligant, Ægyptii intrinsecus. Literarum elementa seribunt, et caleulis com- putant, Græci a sinistra parte ad dextram promoventes manum: Ægyptii adextra ad sinistram; nique id facienœs, dextrorsum se scribere dieunt, Græcos autem ad sinistram. Utuntur autem duplici getters scripturœ ,- quorum altermn sacrum voeatur, alterum populare. 37 . Religiosi quum sint supra modum, et mugis quam aiii omnes homiues, ritibus utuntur hujusmodi. Ex æneis bibunt poculis, ieaque quotidie operose eluuntexterguntque; non hic, nec vero ille ; sed ad unum omnes. Vestimenta gestant linea, semper recens lots g hoc enim quam maxime curant. Pndenda autem circumcidunt munditiei (mussa; maluntque mundi esse, quam deeori. Sacsrdo- tes tertio quoque die toturn radunt corpus, ne eut pediculus aut alind quid sordidum illis insit, dum diis officia præstant. Vestem sacerdotes nonnisi lineam gestant, et calceamenta ex papyro; aliam vestem, But alia caleeamenta gestare, non est illis licitum. Bis quotidie lavantur frigida, et.bis unaquaque nocte. Denique alias observant cærimonias, verbo ut (licam, infinitas. Fruuntur vero etiam commodis baud paucis. Nihil enim suarum rerum vol usu deterunt Vel eonsnmunt: sed adponuntur illis quotidie sacri cibi eoeti, et carnis bovinæ et anserinæ copia quœdam baud exigua: etiamque vinum viteum eisdem præbetur. Piscibus autem vesei nei’as illis est. Fabas nullas ntique seront Ægyptii, et, si que nascuntur. hns nec crudas manducant, nec coctis vescuntur: sacerdotes vero ne adspicere quidem eas sustinent, immundum esse legumen existimantes. Non est autem euique deo sacerdos unus g sed plures, quorum anus est princeps sacerdos: qui si moritur, ei sucesdit filins. 33. Boves mares Epapho sacros esse æstimant; et hac de causse

EUTÈRÏPE. t 81 in hune modum eos explorant. Si vel unnm pilum nigrum in bave conspieit is qui explant, hune non eenset esse mundum. Est antan sacerdos ad id constitutus, qui et recto stante bave, et resupi- nato, et lingue. ejus exserta, inquirat un mundus sit respeetn præs scriptorum signorum, quæ ego alibi exponam. Inspicitque ille etiam eaudæ pilas, an habeat illos bos secundum naturam consti- tutas. Quod si his omnibus rebus mundus bos est, tum notat illum sacerdas papyro cornibus circumvaluto, deinde inlita terra signata- ria annulum inprimit; atque ita bos abdueitur: non signatum 11114 tem immolanti, capitis pœna dicta est. Hic est ritus, quo explo- 39. Samficium autem tali mode instituitur. Postquam justa raturnota signatns bos vietima. ad aram adduetus est, ad quamI peragitur sacrifi- eium, pyram accendunt. Deinde super ara vinum adversus victimam libant, invocatoque deo illum mnctant, mactutæque eaput abscindunt. Tum corpus quidem pecndis excoriant; eapiti vero illi multa mais imprecantur, coque facto, qui forum venale habent, et quorum in oppida Græei cum ipsis habitant, hi caput illud in forum femnt venduntque 5 quibus vero non adsunt Græci, hi illud in fluvium abjiciunt. Imprecantur autem capitihus, hæe verba pronun- dantes : fl Si quid mali sut nabis sacrifieantibus aut universœ im- " minet Ægypto, illud in hoc eaput vertito l" Quod igitur ad eapita mactatarum vietimarum adtinet, et ad vinum super eus efi’u- sum, Æg’yptii omnes, omnibus in sacrifieiis, eisdem ritibus perinde utuntur: atque inde fit, ut nullius animantis capite quisquam Ægyptius vescatur. 40. Exenteratio autem victimæ et crematio, pro diversis sacris, diverse. est. Quam igitur’ maximam deam censent esse, cui item maximum aguntlifestum, huic [quo ritu fiat exenteratio et erematio] dicam. Posteaquam jejunaverunt pridie festi et preeati sunt, bovem immolant: et caria detraeto, totam inferiorem alvum eximunt, vi- seera vero et adipem in corpore relinquunt : pedes vero amputant, et extremam coxam, armasque, et cervicem. His factis, reliquum havis corpus implent panibus mundis, melle, uva passa, fieis, thure, myrrha, aliisque aromatibus. Tum ita repletum incendunt, oleum largiter infundentes. Priusquam autem id sacrum faciant, jeju- nium agnat. Dum ardet victima, plangunt omnes: denique, plan- ghndi fine facto, epulum adponunt ex victimarum reliquiis. i 4l. Mundos igitur baves mares et vitulos immolant Ægyptii amnes: fœminas vero immolare nefas est, sed sacræ illæ sunt Isidi. Est enim Isidis imago muliebris, bubulis instructa eornibus, quemadmodum la pingitur a Græcis: et baves fœminas euneti perinde calant Ægyptiizpecudum omnium longe maxime. Quapropter neci vir Ægyptius, neque mulier, Græeum virum osculabitur, sut cultro hominis Græci aut veru sut alla utetur; et ne mundî quidem havis earnem, quæ Græco eultm disseeta fuerit, gustabit. L Mortups vero baves hoc modo sepeliunt. Fœminas quidem in fluvium eonJicinnt: mares autem defodiunt quique in suis suburbiis, ita ut alterum u

89. HERODOTI HISTOR. Il. cornu aut etiam utrumque emineat e terra signi coassa. Patreficto: cadavere, quando statutum adest tempus, venit in unumquodque oppidum navis ex Prosopitide quæ vocatur insula, quæ in Delta est, novem sehœnos in circuitu habens. ln hac igitur Prasapitide insula quum alia insuat oppida malta, tum illud e quo naves circum- mittuntur boum assa ablaturæ, cui nomen Atarbechis ; in qua est templum Veneri sacrum. Ex hoc igitur oppida multi hommes, alii in alia oppida, circumvehuntur, qui assa illa efl’adiunt, et ab- ducta sepeliunt unum in locum cuncta. Eodem vero mada, atque haves, sepelinnt etiam alia pecora mortua: est enim etiam de his. ita lege cautum ; nain ne hæc quidem mactant. 42. Jam quicumque templum babent Jovi Thebnuo sacrum, ont qui præfecturam insolant Thebanam, hi omnes ovibus abstinent, cupras vero immolant. Nee enim omnes .Ægyptii easdem perinde deus calant, cxecptislside et Osiride, quem esse Bacchum niant: bos enim pariter calant omnes. Qui vero templum habent Men- dcti sacrum, aut qui ex Mendesia sunt præfectura, hi capris abstinent, aves vero immolant. Thebani igitur, et quicumque alii, harum sacra sequentes, ovibus abstinent, hac de eaussa legem illam sibi eonstitutam dicunt. tt Cupivisse Herculem utique "conspicere " Jovem, hune autem ah illo coaspici noluisse. Ad extremum, ’t quum assidue rogaret Hercules, hac inventa usum esse Jovem -. fi excoriasse arietem, tum abscissum arietis caput sibi prætendea- " tem, et vellere ejus indutum, ita se ei osteadisse." Inde Jovis inmginem faeiunt Ægyptii arietina facie; et ab Ægyptiis hoc accepere Ammonii, qui sunt Ægyptiorum Æthiopumque colonie, et sermone utuntur ex utrisque mixto. Videturque mihi ipsum etiam nomen Ammoniorum indidem ariginem cepisse 5 nam Juvem Ægyptii Ammoun vacant. Thebani igitur nrietes non mactant: sed sueras eos istam ab eaussam habent. Verumtamen ana die quotannis, in Jovis festo, unum arietem cædunt; cujus detracto vellere similiter induunt Jovis simulacrum, deinde aliud simula- erum Herculis ad illud adducunt: coque facto omnes, qui circa templum saut, plangunt hircum, et deinde sacra in laculo cum 43. Ad Herculem vero quad spectnt, hune sermonem audîvi, est: en": et duadecim deorum numero. De altero vero Hercule, quem sepeliunt.Græci norum, nusqmun in Æg’ypto camperire pquidquam putain Ac salie, nomen Herculis non a Græcis accepisse Ægyptios, sed Grio- eos potins ab Ægyptiis, et Græcorum eos ipsos qui Amphitryonis filio nomen Herculis imposuerunt; hoc, inquam, ita esse, quum clin malta documenta habea, tum vero et hoc, quad hujus Herculis parentes ambo, Amphitryo et Alcmena, origine Ægyptii fuere, et quad Ægyptii nec Neptuai nomen, nec Dioscurarum, se nasse aiunt, neque hi dii ab illis in reliquorum deonun numerum sunt relati. Atqui si a Græcis ullius (lei nomen aceepisscnt, horum baud minime, imma vel maxime, memoriam erant conservaturi; quandoquidem jam tune navigationibus utebantur, atque etiam Græeo-

E’UTERPE. 83 rum nonnulli mare exercebnnt; quai-e existimo equidem, et non temere persuasum habeo, horum deorum Domina magis etiam, quam Herculis, ad Ægyptiorum notitiam fuisse perventuru. At est Ægyptiis antiquus aliquis deus Hercules : nnm, ut ipsi dicunt, septemdecim millin annal-nm usque ad Amasidis regnum efliuxe- tant, postqu’am ex primis 0cm diis exstiterunt illi duodecim, quorum in numero Herculem ponunt. 44. Quo. de re cupiens certius aliquid, undecumque possem, cognoscere, T yrum etiam navignvi in Phœnicium, quum :mdivissem esse ibi Herculis templum præcipua religione cultum: conspexique id templum, quum aliis multis donariis largiter iris-fructum, mm duæ inibi columnæ crant, aitera purissîmo ex aura, altem ex 5mn- ragdo lapide, quæ noctn exîmie splendebnt. Semiones autem miscens cum illius dei sacerdotibus, quæsivi ex eis quantum temporis esset ex quo id templum esset statutum. Reperi autem, ne his quidem convenire cum Græcis,: d’unerunt enim, simul cum Tyro con- dîla templum etiam illud esse constitutum; esse autem, et quo condila Tyran sit,’ armas bis mille et Iintentas. Vidi vero Tyri aliud etiam Herculis templum, cognomine Thasii. Adii autem etiam Thnsum, ibique templum reperi a Phœnicibus illis exstructum, qui, quum ad quærendam Europam nuvibus essent profecti, Thnsum condiderunt z quad quidem quinque hominum generutinnibus prius accidit. quam in Græcin natus est Hercules, Amphitryonis filins. Ex hactenus igitur expositis chu-e patet, antiquum deum Herculem esse. Quare rectissime mihi videntur illi ex Græcis facere, qui bina Her- culis templu constituta habent; et alteri Herculi ut immortnli, cognomine Olympie, sacra faciunt 5 altemm heroicis honoribus pro-I sequuntur. 45. Narrant autem Græci quum alio multa inconsiderate, tum et hæc fatun eorum fabula est, quam de Hercule memoram; dî- centes, " quum in Ægyptum venisset, coronatum ab Ægyptiis vei- " uti victimam fuisse, et cum pompa eductum, ut Jovi immolan- " tut: illumque initio quidem quietem egisse, deinde vero quum " ad altare auspicnrcntur sacrificium, exserto robore cunctos inter- " fecisse." Mihi vero hæc d’icentes Græci prorsus ignari videntur esse naturæ Ægyptiomm, institutorumque quibus ifli utuntur. Quibus enim nefas est pecudes mactnre, exceptis suîbus et bobus maribus vîtulisque, si mundî fuerint, et anseribus; hi quo pacto hominem mactarent? Præterea, quum unus fucrit Hercules, utque etiam tum homo, ut ipsi aiunt 5 que pacte fieri potuit, ut multas hominum myriades occideret? Sed hæc a me hactenus hisee de rebus dicta Dii et Bernes, quæsn, in bonam partem accipinnt! 46. Capras autem et hircos hac de causse non mactant ii exi Æg’yptiis, quos supra dixi. Pan in octo deorum numero habetur apud Mendesios : quos octo deos primes aiunt fuisse duadecim diis. Pingunt autem et exsculpunt pictores et sculptores simulacrum l’anis prorsus ut Græci, facie caprina, et pedibus hirci: non quod cum taiem esse arbitrentur 5 sed similem illum unis diis existimaat. M 2

84 HERODOTI HISTOR. Il. Cur autem ita pingnnt, non in animo mihi est exponere. autem colunt Mendesii caprarum omne geline, sed mugis etiam mares quam fœminns; et hos majore in honore babent pastores. [sive: et horum pastores majore sunt in honore.] Ex his autem. unus est maxime, qui quando moritur, universa Mendesia præfe- ctura ingenti in luctu versatur. Nominatur vero et hireus et Pan sermone Ægyptiorum Mendes. Aceidit autem in hac præfectura men ætate hoc prodigium: hircus cum muliere coiit propalam: caque res ad omnium homiuum notitiam pervenit. 47. Suem vero sordidum animal esse censent Ægyptii; ita quidem, ut, si quis inter transeundum vel solis vestimentis suem tati- gerit, ad flumen abeat, et immergens sese abluat. Itaque etiam subulci, quamvis sint indigente Ægyptii, soli ex omnibus Ægyptiis nullum templum ingrediuntur: neque quisquam illis filium vult elocare, nec illorum filiaux ducere uxorem: sed inter se subulci filias elocant, et matrimonia ineunt. Aliis igitur diis sues immo-. lare nefus ducunt Ægyptii z Lunæ veto et Baccho solin. eodem tempore, eodem plenilunio, sues immolant, et carne eorum vescuntur. Cur autem aliis in festis a. suibus abhorreant, in hoc vero eus im- molent, cnussam hujus rei adferunt Ægyptii 5 quam licet noverim, non me decet referre. Sacrificantur autem sues Lunæ in hune m0.. dum. Qui sacrum fucit, is mactatn sue extremam ejus caudam, splenem, et omentum, in unum componit, omnique adipe, qui in. pecudis abdomiue est, obtegit, tum accenso. igne adolet. Deinde. reliqua carne vescuntur eodem plenilunii die, quo sacra. fecerunt: alio vero die nemo nauplius gustaverit. Pauperes vero, 0b victus tenuitutem, farinaceas fingunt sues, easque coctas ofl’enmt. 48. Baccho vero, vespera quæ festum antecedit, unusquisque suem ante januam ædium mnrum mactat; mactatam vero eidem homini, qui illi eam vendiderat, tradit auferendam. Reliquum vero festum Baccho, choros si excipins, eodem prorsus modo agunt atque Græci. Looo phallorum autem alio invente utuntur g imaginibus, fera cubitalibus, nerva mobilibus, quæ par vicos circumferunt mulieres, nutante veretro, baud multo minori quam reliquum totum corpus. Præcedit tibia, sequunturque mulieres, Baccho carmina canentes. Cur autem veretrum ait majus, et hoc unum in corpore moventur, ejus rei sacra quædam redditur ratio. 49. Jam igitur hujus sacri Videtur mihi Melnmpus, Amytheonis filins, non fuisse igname, sed cognitum illud lmbuisse. Qui enim Græcos et nomen et sacra Bacchi et plmlli pompam docuit, i3 Me- lampus est. Sed non totam rem recto perceptam nperuit: alii nua tenu post cum docti viri amplius illum patefecerunt. Phnllum certe, qui in Bacchi pompa circumfertur, Melampus instituit; et ab illo edocti faciunt Græci quæ faciunt. Ego itaque adfirmo, Melampo- dem, quum esset vir doctrina et ingenio præstans, et divinandi artem sibi comparasse, et quum alia malta, quæ ex Ægypto cogno- vernt, tum en. quæ ad Bacchum spectant, Græcos docuisse, panes. immutantem, Nec enim dicam equidem, fortuite coincidisse [siam

EUTERPE.’ 85 eodem tempore ortum cepisse] en quæ in Ægypto peraguntur huic deo, et quæ apud Græcos: forent enim reliquis Græeorum moribus institutisque conformia, nec recens introducta: nec veto rotons dicam, a Græcis accepisse Ægyptios sive hoc, sive aliud ullum institutum. Accepisse autem Melampus hæc, quæ ad Bacchi cultum spectant, maxime a Cndmo Tyrio mihi Videtur, et ab his qui cum et) ex Phœnicia in banc terrnm, quæ nunc Bœotia vocatur, advene- tant. 50. Enimvero omnia propemodum deorum nomina et Ægypto in Græciam pervenerunt. Nam, a barbarie advenisse, perquirendo compertum habeo: puto autem, ex Ægypto maxime fuisse adlnta. Et- enim si Neptunum et Dioscuros excipias, ut jam ante dixi, tum Juno- nem. Vestam, Themitem, Charitas et Nereidns 5 reliquorum deorum omnium nomina ab omni retro tempore in Ægypto exstitere. Dico autem quæ dicunt ipsi Ægyptii. Quorum veto deorum ignorare se nomina aiunt, his mihi videntur Pelasgi nomina imposuisse, ex- cepto Neptuno: hujus autem dei notitia ex Libya ad Græcos pervenit: nullus enim populus, præter Libyes, Neptuni olim nomen habuit: Libyes vero deum hune perpetuo coluerunt. Porro nec Heroas ullo enim prosequuntur Ægyptii. 51. Ista igitur, quæ dixi, et præterea alia, de quibus dicturus sum, ab Ægyptiis ncceperunt Græci. Quod veto Mercurii imagines faciunt erecta pudenda habentes, id non ab Æg’yptiis didiœ- runt ; sed a Pelugis acceperunt primi Græcomm omnium Athenien- ses, ac deinde ab bis cæteri. Nam cum Atheniensibus, qui jam mm Hellenibus accensebantur, simul in eadem regione habitabant- Pelnsgi ; unde etiam ipse cœperunt in Hellenum numero baberi. Quisquis mysteriis Cabirorum initiatus est, quæ Samothraces cele- hmnt, is novit quid ait quod dico. Samothruciam enim prias ineos lucrant hi Pelasgi, qui cum Atheniensibus lmbitaverunt : et ab bis Somothraces mysteria acceperunt. lgitur Mercurii imagines pu- dendis erectis primi Græcorum Athenienses fecerunt, a l’angine edocti. Pelug’i vero ejus rei sacraux quamdam rationem adfere-. liant, quæ in Samothracicis mysteriis explicatur. 52. Sacrificia autem omnia olim peragebant Pelasgi deus precanè. tes, ut ego Dodonæ mihi adfirmatum cognovi: sed cognomento ont nomine nullum eorum compellabnnt; nec dom enim endive-t rant. Solum Deos adpellabant, (9m); a verbo 9mm, peut") eo. quad omnes ra ordine pomment, ac dùtribuiuent. Deinde vero, multo interjecto tempore, didicerunt ex Ægypto adlata aliorum deorum nomina; Baccbi vero nomen multo post eognoverunt. Aliqunnto post, Dodonam miserunt, horum nominum causse oraculum consultantes: est enim antiquissimum Grœcisomculum hoc constitutum, et tune temporis nullum aliud prester hoc crat. Con- sulentibus igitur Dodonæ oraculum Pelasgis, on nomina susciperent deorum, a barbaris mutila P datum est responsum, Uterentur illis. Ah hoc igitur tempore in sacris faciendis usi sunt Pelasgi nommio- bns deorum : a Pelugis vero postmodum acœpemut en floueries.

86 HERODOTI HISTOR. lI. 58. Unde autem exstiterit unusquisque deorum, an vero semper fuerînt omnes, tum que sint specie, ignoreront Græci, usque ad nuperrimum diem, ut verbo dicam. Hesiodum enim et Homerum quadringentis zinnia me antiquiores esse existimo, non ampl-ius. Hi sunt autem qui Deorum generationem Græcis condiderunt, et cognomina-ac nomina diis imposuerunt, et honores artesque distribuerunt, et eorum formas delinearunt. Qui vero dicuntur his antiquiores fuisse poetæ, hi post illos, ut equidem puto, exstiterunt. Jam quæ prius dixi, en ex 0re Dodonidarum sucerdotum retuli; quæ vero deinde, ad Hesiodum et Homerum spectantia, ea mei: verbis dico. 54. De Oraculis autem, quum de illo quod apud Græcos (Dodo. me) est, tum eo quod in Libye, hancce bistoriam narrant Ægyptii. Dixerunt mihi Jovis Thebani sacerdotes, " duas mulieres, templi b ministres, Thebis olim nbductas fuisse a Phœnicibus; comper- " tumque esse, alteram eorum venditam fuisse in Libyam, alteram " in Græciam: basque esse mulieres, quæ oracula illo apud præ- " dictos populos primum instituissent." Quum vero ex illis quæ- sissem, unde hæc, quæ adfirmant,tam adcumte nossent, responderunt ad hæc : if magnum curam fuisse adhibitam ad investigandas " mulieres, sed reperiri ces non potuisse : deinde vero compertum " esse id quod dixissent." r 55. Ista igitur ex Thebanis audivi sacerdotibus; Dodonæorum vero prophetissæ hæc narrant: t’ Duos nigrns colombos Thebis fi Æg’yptiis avalasse, earum altemm in Libyam, alteram ad se " venisse. Et banc quidem in frigo residentem, humana lingua " locutam dixisse, instituendum ibi esse Jovis oraculum. Dodo- " næos igitur existimasse, divinitus id sibi præcipi, et continuo " mandata fecisse. lllam autem columbam quæ in Libyani abie- tF rat," dicunt, "jussisse Libyas, ut Ammonis instituerent oracu- " lum." Est autem et hoc, Jovis oraculum. Hæc mihi dixerunt mulieres quæ apud Dodonæos sacerdotio funguntur ; quamm natui maximæ nomen est Promeneæ; alteri, Timaretæ; natu minimæ. Nicandræ. Atque his conscutiebant alii Dodonæi, qui circa id templum ministrant. 56. Quibus de rebus hœc est mea sententin. Quod si revera Phœnices sacras mulieres abduxerunt, earumque alteram in Ly- binm vendiderunt, altemm in Græciam ; Videtur mihi hæc altera in hujus terne, quæ nunc Græcia, olim vero Pelasgia vocnbatur, eam regionem vendita fuisse, quum Thesprotii incolunt ; deinde vero, quum ibi serviret, sub fago arbore ædem Jovi statuisse: quemadmodum consentaneum est, cum quæ Thebis in Jovis templo fumu- lota esset, eo in loco, quo nunc delata. esset, memorinm illius ser- mse. Deinde, postquam Græcum addidicit sermonem, oraculum ibidem instituit. Probabile est etiam, dixisse eam, sororem suam in Libyam esse venditam ab eisdem Phœnicibus, a quibus et ipse vendita fuisset. 57. Quod autem columbæ nominatæ sint a Dodonæis istæ mu-

liera, id en re factum mihi EUTERPE.Videtur, quod ’barbaræ fuissent: 37eo enim visæ illis erant vocem edere similem avibus. Pont nliquod tempus autem humain voce aiunt locutam esse columbam; scilicet postquam eo sermone, quem ipsi intelligebant, loqui cœpit: quoad veto barbare loquebatur, nvium more sonum edere illis visa crat. Nain quo pacto columba humus. lingua loqueretur? Quod. vero nigram misse dicunt columbam, significant Ægyptiam fuisse mulierem. Est autem modus, que oracula redduntur, similis Thebis Ægyptiacis atque Dodonæ. Est vero etiam divinatio en: victimi: ab Ægyptiis profecta. 58. Jam Panegyres (id est, Sacra: œnomlus,) et Pompes et Sup- plicatinnes primi utique Ægyptii instituerunt; et ab his Græci acceperunt. Cujus rei documentum mihi hoc est, quod apud illos ab longe inde tempore instituti suat hi ritus ; apud Græcos autem nuper introducti. 59. Celebrant autem panegyres Æg’yptii non semel quotannis, sed frequentius. Maxime quidem et præcipuo cum studio panegyrin agunt Bubastin oppidum, in Dinnæ honorem. Deinde Bu- sirin, laidi: est enim in hoc oppido maximum [sidis templum. Situm est autem id oppidum in media Delta Ægyptiaco. Isis vero Græco sermone Demeter (Ceres) est. Tertiam paneg’yrin in Sain oppidum agunt Minervæ: quartam, Heliopolin, Soli: quintam, in oppidum cui Bulo nomen, Latonæ : sextam, Papremin oppidum, Marti. 60. Quæ Bubastin agitur panegyris, tuli mode instituitur. Navi- gant una viri et mulieres, et quidem magna utrorumque multitude in quaque navi. Pei- totum navigationis cursum, mulierum aliæ crotale. pulsant, viri veto tibiis canunt: reliquæ mulieres virique canunt, et manibus plaudunt. Quoties inter navigandum prope aliud oppidum accedunt, navi ad terrain adpulsa, talia agnat: ex mulieribus alite pergunt en facere quæ dixi; aliæ clamantes, dicteriis incessunt oppidi illius mulieres ; alias tripudiant; aliæ stantes attractu. veste corpora nudant. Hæc ad quodlibet oppidum juxta fluvium situm faciunt. Ubi vero Bubastin venerunt, festum Celebrant, magna sacrificia alimentes: et vini vitei in illo festo. plus absumitur, quam relique toto anno. Conveniunt autem. viri et mulieres, exceptis pueris puellisque, ad septingenta utique millia, ut aiunt indigenæ. Hæc igitur ita peragunt. 61. In Busiride vero oppido qua ratione Isidi festum agant, supra dixi. Plangunt ibi, post peractum sacrificium, viri omnes mulieresque, multæ admodnm myriades hominum: quia ait veto quem plangunt, nefas mihi est declarare. Qui veto Gares natione in Ægypto habitant, hi tanto etiam amplius faciunt quam cæteri, ut frontes quoque cultris concidant ; et en re produnt se peregrinos esse,62. Quum innon Sain oppidum Ægyptios. solennis sacrificii mussaæonveniunt, . .. i «cria quadam nocte lucernas accendunt omnes sub dio circum domos suas. Sunt autem hæ lucet-nie mais sale repleta et Oleo;

æ HERODOTI HISTOR. Il. superne est ellychnium, quad pet totem noctem ardet; adpellantque feetum illud, Ascension": lucernarum. Alii autem Ægyptii, qui cenventui non intersunt, observantes nactem sacrificii, lucemas et i i accendunt : ita fit, ut non solum in Saï oppida, sed per totam ptum lucernæ ardeant. Qua veto de cnussa nox hæc lumine ita honoretur, en. de re sacra quædam ratio adfertur. . 68. Heliapolin et. in Bute oppidum quum conveniunt, nonnisi sacrificia peragunt: Papremi vere et sacrificia et alios sacres ritus celebrant, sicut alibi. lbi vere, quande sol occasui vicinus est, panai nonnulli ex sacerdotibus circa dei simulacrum occupantur; picrique vero eorum, ligneis clavis instructi, stant in templi introitu; alii vere, susceptum votum exsequentes, ad mille hemines, ex adverse stant, fuste quisque instructus. Simulacrum autem dei, quad in parva ædicula inest lignes. deaurata, pridie ejus diei in aliam sacrum ædem est translata. Jam panai illi, qui apud simulacrum relicti sunt, trahunt plaustrum quatuor rotarum, cui inposita est ædicula et quad ei inest simulacrum: isti vero, qui in propylæo stant, hos non sinunt intrare. ltaque hi, qui vota susceperunt, deo opem ferentes, pugnam ineunt, illosque fustibus cædunt; fit- que ibi acre prælium, multisque contunduntur capita; nec panai, ut equidem arbitrer, moriuntur etiam ex vulneribus; quamqunm adfirmaut Ægyptii neminem interire. A 64. Hanc autem panegyrin hac causas institutam esse aient indigente. Habitasse in illo temple matrem Martis: Martem autem; alibi educatum, pastquam ad virilem pervenit ætatem, voluisse matri in colloquium venire: ministres autem matris, ut qui illum numqunm ante vidissent, non sivisse euro accedere, sed prohibuisse : tum iilum, adductis secum ex alio oppida hominibus, male maltasse ministres, et ad matrem introivisse. In ejus rei memeriam, banc. verberutienem in feste Marti sacre a se aient esse institutum. Etiam banc religionem primi coluerunt Ægyptii, ut nefns ducant in templo ceire cum mulieribus, aut a concubitu intrare in temple. illotum. Alii enim fere omnes homines, exceptis Ægyptiis et Grœcis, caeuntin lacis sacris; et ab uxoribus surgentes, templum intrant illoti: existimantes nihil inter homines et alias pecudes dilferre. Videre se enim alias pecudes et avium varia genera coite in ipsis deorum ædibus et in lacis deo alicui consecratis: id si ingratum esset deo, pecudes non esse facturas. Talia illi prætexen- tes faciunt ista, mihi quidem minime probata. Sed Ægyptii, quum aliis in rebus, tum nimirum et hac in parte, curiose celant templorum religionem. 65. Ægyptus, quamvis sir Libyæ confinis, non est tamen bestiis frequens. Quæ vero in sa reperiuntur, sacra: habentur omnes : et illorum quidem aliæ cum ipsis hominibus aluntur 5 aliæ non item. Quod si vere declarare vellem, cur deorum alicui consecratæ sunt hæ que sacræ habentur, descendenem ad sermenem faciendum de divinis rebus, que exponere equidem inprimis devito: quamm si quos ego in narrations mes Mgi, necessitate adductus de eis 5mn

locutus. Obtinet autem, quadEUTERPE. ad hasce bestias spectat, institutum 89 htüusmedi. Constituti sent, quibus earum ulendarum, et quidem cujusque generis sigillatim, cura couimissu est, viri Ægyptii mulieresque ; que in munere putri filius succedit. Præterea singuli oppidorum incolæ vota his exsolvunt, quæ deo ci fecerunt cui sa- crata est bestin: scilicet liberorum sacrum sive totum caput, sive dimidium, aut tel-tian) radant partent; deinde capillos in trutina argentum contra pendunt; et, quantum fuerit capillorum pondus, tantum srgenti solvunt curatrici bestiarum: illaque, pro hoc, escam bestiis concises pisccs præbet; hoc enim eis alimeuti genus adsignatum est. Si quis vero harum bestiarum quampizuu ecciderit, si spente id fecerit, capite delictum luit 5 sin invitus, muletam pendit, quantum irrogaverint sacerdotes. Qui vero ibin aut occipi- trem necavit, sive volens, sive invitas, cum mari necesse est. - 66. Quamvis autem multæ sint bestiæ, quæ cum hominibus aluntur vitamque agunt; multo etiam plures forent, nisi felibus. accident hocce. Pastquam peperunt fœminæ, non amplius accedunt ad mares: et hi, coire cum illis concupiscentes, quum non possint, tali utuntur invente. Rapiunt illarum fœtus, raptosque interficiunt ; nec tamen comedunt occises. Tum illæ, fœtu privutæ, et alium desiderantes, sic deuium iterum ad mares accedunt: est enim amans prolis bestia. .Qued si vero incidit incendium, mira res accidit felibus. Nam Ægyptii quidem, per intervalla dispositi, custodium felium agnat, incendium interim nihil curantes ; et feles, sut sese insinuantes per hominum intervalla, aut superne transsilientes, in ignem insiliunt: quad ubi fit, iugens luctus capit Ægyptios. Quod si ultra in dame quadam moritur felis, omnes ædium illarum incolæ supercilia sala radunt g apud quos vero mais mortuus fuerit, hi tetum radunt corpus et caput. I 67. Abducuntur autem morluæ jales in sacra sepulcra, quæ in Bubasti sunt oppida, ubi conditæ sepeliuntur. Cane: autem mortuos, in sue quisque oppida sacris in conditoriis sepeliunt: et similiter, a ne canes, sepeliuntur ichneumones. Mures autem amusas et accipitres in Bute oppidum dcducunt z ibes vero, Mercurie sacras, Hermopolin. Ursos autem, rares illos quidem in Ægypto, et lupos, qui vulpibus baud multe sunt majores, ibi sepeliunt, ubi mortui reperiuntur. . 68. Crocodilorum autem hæc natura est. Per quinque menses maxime hibernes nullum cibum capiunt. Quadrupes est, terram pariter et aquam habitons: ava enim parit excluditque in terra, et majorem diei partem in sicco versatur, noctu vero in fluvio: est enim aqua noctu magis calida quam serenum cœlum et ros. 0m- nium vero, quæ novimus, animalium hoc ex minime fit maximum. Ova enim baud multo majora sunt anserinis, et exclusus fœtus pro ovi portione 5 at, ubi incrementum cepit, pervenit ad septemdecim cubitorum longitudinem, et ultra. Habet autem oculos parai, dentes vero magnes et exsertas, pre ratiene magnitudinis corporis. Linguam notera non habet, unnm ex omnibus animantibus: neque a

90 HERODOTI HISTOR. Il. inferîarem movet maxillam, sed exomnibus item animantibus ullum. est quad superiorem maxillam admoveat inferiori. Habet autem lingues robustes, et cutem sqnammatam, quæ in tergo perrum-pi non potest. In aqua quidem casons est, in acre vero perspicacissi- mus. Quum igitnr in aqun degat, os intus oppletum habet hiru- dinibus. Jam aliæ quidem aves et bestiau illum fugiunt: cum tro- chile autem paccm colit, quippe qui utilem ci operam præstat: nom postquani ex aqua in terrain cxiit crocodilus, ibique 0re hieme reculant g (quod facere ille plerumquc contra zephyruin consuevit,) tum trochilus in os ejus sese insinuans, hirudines devorat; atque ille hac opem sibi præstitn guindons, neutiquam lædit trochilum. 69. Sunt autem crocodili aliis Ægyptiis sacri; aliis non item, sed lii illos ut bustes persequuntur. Qui circa Thebas et Mœridis lacum habitant, hi Vel maxime sacras illos ducunt: et horum utrique Nunum maxime crocodilum aient, manu tractari edoctum; cujus auribus inaures ex fusis lapidibus et aure insenmt, et anterieres pedcs aurois ornant armillis; demensoque cibo, quum farinaceo, tum ex victimis, eumdem pascunt, curantes ut quam lautissime vivat; denique mortuum Condinnt, et sacre in sepulcro sepelium. Qui mm circa Eleplumtinen habitant, hi non mode non sacres llahcnt crocodiles, sed et carne eorum vescuntur. Vacantur autem ab Ægyptiis, non cracodili, sed champsæ. Crocodiles enim (id est, lacertus) loncs illos nomiuarunt, fonnnm illorum conferentes cum incertis, quæ apud illos in maccriis versantur. 70. Palatin crocodilarum multis atque variis modis instituitur: quorum ego illum, qui maxime mihi memoratu dignus Videtur, exponam. Suis tergus, pro esca hamo insertum, in medium flumen demittit venator : ipse in ripa fluminis vivnm habet porcellum, quem ferit. Crocodilus, audita voce, ad ejus sonum adcurrit; in tergite vero suis incidens, illud deglutit; moxque in terrain attrahitur. Postquam in terrain extras-tus est, primum omnium oculos ejus lute oblinit venator : en facto, facile admodnm reliqua administrait; si facere non potuit, diflicnltcr. 7L Hippopotami in ’apremite præfectura sacri habentur; reliquis vero .Ægyptiis non sont sacri. llorum natura atque species talis est. Quadrupes animal, bisulcum, ungulis bovinis, simol nase, juba cquina, dentibus pmminentibus, cauda et voce squine; magnitudine nmximi tauri 3 caria ita crasse, ut ex arefacte confi- ciantur pelita jacula. 72. Gignuntur in fluvio etiam laina, quas sacras ducunt Ægy- ptii. I Ex piscium autem univorse genere sacres reputant esse cum qui lepidolus vocatnr, et anguillam: quos pisces Nilo sacras esse eiunt; itemque ex avium genere vulprmseres. 73. Est autem etiam alio avis sacra, cui nomen phœnix: quem ego quidem non vidi, nisi pictnm ; perraro enim Ægyptum visitat, nonnisi ex quing’entorum, ut Heliopolitu: aiunt, annorum intervalle : ndvenit autem tunc, quum pater ejus obiit. Est autem, si mode pic-(uni recte ejus formam refert, motus atque talis; pennarum

coin, diurnal aunas, aliarumEUTERPE. ruber; cætemm totn. avis, habitu91 et magnitudine, nquilæ maxime simillima. Phœnicem hune niant, mihi quidem parum cœdibilia narrantes, hæcce machinari: ex Arabie proficiscentem, in Solis templum portnre pattern suum, myrrha circunflüum, et in templo Salis sepelire. l’orgue autem cum hoc mode: primum myrrham in ovi formam fingere tnnti penderie, quantum ferre ipse possit; dein ferendo illud experiri; factoque experimento, excavare ovum, et patrem intus ponere, et qua parte ovi excavati patrem inseruit, eau] alia. myrrha oblinere : ita pondus inpusiti patrie idem esse aulne fuerat ovi pondus: hoc’ denique mode circumlitum patrem gestare cum in Solis templum. Bæc facere avem illam narrant. 74. Sunt autem circa Thebas sacri serpentes, nihil hominibus Boxii, baud sane magni, duobus cornibus instructi, e summo capite coatis. Hos, postquam mortui sunt, in Jovis templo sepeliunt 3 huic enim Deo sacras esse dicunt. , 75. Est vero in Arabie locus, ex adverse oppidi Buto maxime dus; quem locum ipse adii, quum audissem quæ de serpentibus mlucribus narrantur. E0 ut perveni, vidi assa et spinas serpentum, inefl’abili multitudine: erant enim spinarum acervi, majores alii, alii minores, atque minores, ingenti numero. Est autem locus, ubi druse hæ spinæ jacent, huiusmodi: ex angustis montibus introitus est in magnum planitiem, agro Ægyptio contiguam. Nar. tant igitur, inennte 1ere ex Arabie Ægyptum versus advolare V09 lucres serpentes; ibes autem aves, occurrentes. illis in faucibus bains regionis, nditu prohibere serpentes, illosque necare. Et banc ab caussam magne in honore ab Ægyptiis haberi ibin, aiunt Ara- bes; et profitentur etiam Ægyptii, es. mussa. se hasce aves in honore babere. 76. Species autem ibidis talis est: colore admodnm nigro avis est pet totum corpus, pedibus gruis, rostro quam maxime adunco, magnitudine quanta crex. Nigrarum scilicet, quæ cum serpentibus pugnant, hæc species est: sed, quæ ante pedes hominum mugis versantur, (duo enim sunt ibiym gazera) hæ capite et cervice toto. nudæ sunt; penne quidem corporü albæ, sed cnput et cervix et extremæ site extremaque canada, omnia hæc nigra admodnm : crura et rostrum simile alteri generi. Porro serpentum forma, quos dixi, similis est hydrarum: ales autem habent non pennatas, sed ves- pertilionis alis admodnm simües. Et hæc quidem hactenus de mais17. Ad ÆGYPTIOB bestiis ipso: dictaquad ultinet, sunto.hi qui eam Ægypti . partem incolunt, que seminari solet, omnium hominum maxime me- moriæ rerum gestarnm dam. operam; suntque longe omnium, cum quibus aliquam notitiam contrnxerim, eruditissimi. Vitae autem rations immun tali, Singulis mensibus per tres continuos dies puisant corpus, vomitibus et clysteribus sanitatem sectnntes, rati -a. cihis; quos sumunt homines, oriri morborum omne genus. Sunt enim cæteroquin Ægyptii, postulaæibyas, præ. cæteris omnibus p9. .

92 HERODOTI HISTOR. Il. pulis robustissima valetudine, 0b cœli putn temperiem. tempestaè temque nullis mutationibus obnoxiam. Ex mutationibus enim,- quum niiarum rerum, tum præsertim ex tempcstatis vicissitudini- bus, maxime in morbos incidunt homines. Vescuntur autem panibus, ex zen coctis, quos ryllestes nommant. Vino vulgo utuntur ex hordeo confecto, quum vites non ferat regio. Pisces alios comedunt crudos, in sole siccatos; alios sale conditns. Ex avibus coturnices et anates et minores aviculas crudas edunt, sale quidem ante conditas; reliqua autem vel avium genera vel piscium, exceptis his quæ sacra habentur, partim assata comedunt, partim elixa. 78. In convioit: opulentiorum, postqunm éœnare desiemnt, cir- cumfert aliquis in loculo morlui hominis aimulacrum ex ligne factum, pictum et apex-e maxime ad naturam expressum, longitudine cubitnli omnino, ont duorum cubitorum. Hoc simulacrum osten- dens ille unicnique, ait: tt ln hune intuens bibe et delectare; " post mortem enim talis cris." Hoc in conviviis faciunt. 79. Patriis institutis in sunt (lediti, ut alienum nullum adscis- cant. Habent autem quum alia instituts memornbilin, tum est apud illos in usu cnntilena quædam, quæ et in-Phœnicia et in Cypro cantatur et alibi; pro diversis autem populis nomen habet diversum, congruit rem atque adeo idem est quem Græci cnntant, Linum nominantes. Quare, ut multa alia eonim quæin Æg-ypto sunt, sic et hoc mirabor, Unum unde acceperint: satis vero compertum est, ab antiquissimis temporibus hune ab illis cani solitum. Nominutur autem Linus Æg’yptiorum lingua Mana-os. Di- cunt vero Ægyptii, fuisse illum primi regis, qui in Ægypto re- gnarit, filium unicum : hune, ante pubertatem mortuum, lamentis his prosequi Ægyptios: et esse banc apud se primum et unicam cantilenam. 80. Etinm hoc commune habent Ægyptii cum Græcorum nonnullis, cum solis quidem Lacedæmoniis: juniores apud illos ubi ohviam veniunt senioribus, cedunt his via, ac deflectuut; et advenientibus, e sedili ndsurgunt. Hoc vero a Græcnrum omnium moribus nbhorrens habent: in via publica, loco salutationis, adorant alter nlterum, manum usque ad genua demittens. 81. Vestibus utuntur lineis, circa crura fimbrintis. quas calmiras vocant : super his candidat gestant amicula lanea superinjecta. Nec vero templa ingrediuntur cum laneis nmiculis, nec his induti sepeliuntur: nefas est enim. Qui mus congruit cum Orphicis (quæ lvocantur) et Bacchicis institutis, quæ sunt eodem Ægyptinca et Pythagoricn. Nam, qui horum sacrorum est particeps, cum nefas est in laneis vestimentis sepellri: cujus rei sacra quædam redditur 82. Sont porro alia ab Ægyptiis inventa, hœcce: mensium et disrum unusquisque cuinam ex Diis sit consecratus; et, quo quisque die natus est, quænam sint hujus hominis fate futurs, quo mon- ratio.tis genere periturus, quodnam ejus futurum sit ingeniumi et nattas:.

quibus rebus etiam GræcorumEUTERPE. nonnulli, qui poesin tractarunt, 93. usi sont. Prodigia etiam plura ab his inventa sunt, quam ab allia omnibus haminibus. Incidente enim prodigio, observant scriptoque consignant en quæ deinde eveninnt: et, si quando postes aliud simile huic incidit, similis existimant eventurs. 88. Quod ad diviuationem spectant, ejus apud illos hæc ratio est. Hominum nulli ars divinandi inesse putatur, sed deorum quibusdam. Nain et Herculis in Ægypto oraculum est, et Apollinis, et Minervæ, et Dianæ, et Murtis, et Jovis; denique id, quad maxime omnium in honore habent, Latonæ oraculum in Bute oppida. Mo- dus vero quo eduntur aracula, non idem illis ubique est, sed di- versus.S4. Ars medica A apud eos in hune modum distributa est, ut singu- larum morborum singuli sint medici, nec plura morborum genera unus idemque curet. Suntque apud illos medicorum plena omnia: nam alii oculorum sunt medici, capitis alii, alii dentium, alii alvi, alii accultorum morborum. 85. Lamento et sepulturæ in hune modum instituuntur. Quando ex dama quadam decessit homo, cujus aliqua ratio habetur, fœminæ ex en. dama omnes luta oblinunt capot aut ipsum etiam faciem, ac dein, relioto demi cadavere, ipsæ per urbem discurrentes plangunt, succincte, mammasque exserentes, et cum his propinquæ omnes. Aliaque ex parte viri plangunt, et ipsi succincti. Hæc postquam fecerunt, ita demum ad condiendum efi’erunt. 86. Sunt autem ad hoc ipsum certi homines, qui artem banc condiendi mortuo: exercent. Hi, ubi illis adlatum est cadaver, ostendunt his qui illud adferunt exemplaria lignes cadaverum, pictura verum imitantia. Et præstantissimam quidem condiendi rationem dicunt ejus esse, cujus nomen in tali re etTari nefas duce. Man- strant vero et exemplar alterius, quæ huic inferior est et minus pretiosa; denique tem’am, vilissimam. Quibus expositis, quærunt ex illis, .quonam genere parari velint cadaver. Tom bi, postquam de mercede convenit, abeunt: et illi, suis in ædibus manentes, si prmtantissima rations condiendum codeur fuerit, rem ita peragunt. Primum, incurva ferra per nsres extrahunt cerebrum; et partem quidem cerebri ita extrnhunt, partim vero infusis medicamentis. Deinde acuto lapide æthiopico circa ilia incidunt cadaver, et totam alvum exenterant, et purgatam eluunt vina palmeo, iterumque tritis aromatibus extergunt: tum trita purissima myrrha et oasis aliisque odorihus, thure excepta. alvum complent, atque completam rursus consuunt. His ita factis, nitra condiunt, conduntque caduver pei- dies septuaginta; nec enim lioet diutius. Elapsis septuaginta diebus, lavant cadaver, et totum corpus sectis ex syndone byssina fasciis involvunt, gummi sublitis, quo pro glutlne maxime utuntur Mptii. Inde ubi cadaver receperunt propinqui, capsam conficiendam curant hominis figura, cui includunt cadaver; atque inclusum reponunt in conditorio sepulcvrali, rectum statuentes ad pa-

.94 HERODOTI HISTOR. Il. rietem. Haie est ratio adparandi en cadavera, quæ pretiosissime condita volunt. 87. Qui vero media»: rationna cupiunt, nimium sumtum fugien. ces, eorum cadavera ita instruunt. Clysteribus adhibitis, implant caduveris ventrem aleo cedrino, non incidentes ventrem, nec alvum exenterantes, sed per anum ingerentes : tum cohibentes illud lava- crum ne eadem via retro exeat, nitra condunt cadaver, per statntum diemm numerum. Horum dierum postremo oedriam, prius inge- stam, e ventre emittunt; cujus tante vis est, ut secum et intestine et viscera prorsus commacerata educat: carnes autem consumit nitrum g atque ita relinquitur cadaveris cutis tantum et assa. Bis in peractis, reddunt cadaver propinquis, nihil amplius negatii sus- cipientes. 88. Tertio condiendi ratio hæc est, que adparantur eorum cada- vers, quibus tenuis admodnm res familiaris est. Vulgari liquore purgatorio eluunt ventrem, tum par septuaginta dies nitra condiunt cadaver, tuque ita dein propinquis reddunt auferendnm. 89. Uxores vero illustrium virorum, postquam decesserunt, non statim condiendas tradunt; nec si quæ formosæ admodum et in estimations fuerunt: sed post tres demum aut quatuor dies nocta- ribus bæ traduntur. 1d faciunt en causse, ne cum his mulieribus coeant unctores. Deprehensum enim esse aiunt eorum nliquem, cum cadavere reccns defunctæ mulieris coeuntem,’delatumque eue se. Quod si quis vero reperitur, sive Ægyptius, sive perinde pe- regrinusab homo,artificii qui a cracodilo raptus, socio. sut ab ipso flumine haustusL iperiit; apud quodcnmque oppidum cadaver ejus in terrain fuerit ejectnm, ejus oppidi inculte neoessario tenentur condiendum illud curare, et quam maxima honore adfectum in mais oomütoriis sepen lire: neque alii cniquam, nec cognato, nec arnica, licitum est tans 3ere tale cadaver 5 sed soli saoerdotes Nili, tamquam aliquid amplius quam hominis cadaver, tractant illud atque sepeliunt. .91. Græcornm institutis recusant uti, et, verbo ut dicam, alios-nm etiam populornm quorumcumque. Et hoc quidem reliqui ita abServant. Est autem Chemmis, oppidum magnum Tbe aidis præfecturœ, prope Neapolin ; in quo templum inest Persei, Danaæ filii, quadratum, palmeto circumdatum: propylæa templi lapides, ingentia admodnm ; super quibus duæ colloeatæ sont statnæ lapides: ingenti male. Intra hoc septum ædes est, in qua est Persei eimulacrum: narrantqne hi Cbemmitæ, sæpius in en regione adparere Perseum, frequenter vero intrus ædem, reperirique subiade sandalium quad ille gestaverit, magnitudine bicubitali; quad quoties adpareat, tune llarenti rerum statu universam uti Ægyptum. Hoc illi narrant: sacra autem faciunt Perseo, Græeanicis similis, hujusmadi: ludos gymnicos celebrant, omnia certaminum gansera continentes; præmioque proponunt pecudes, et lœnas, et pelles. Interroganti veto mihi, cur ipsis salis adparere Perseos consuessd,

EUTERPE. i 95’ et car singulare hac p.1: aliis omnibus Ægyptiis ipsi babel-eut, ut ’ os ludos ei instituant, dixerunt, " suo ex oppida oriundum " esse Perseum : Dnnnum enim et Lynceum, qui in Græciam navi- " gassent, Chemmitas fuisse z" et horum deinde geints recensen- tea, descenderunt usque ad Perseum. " Hunc autem," aiebnnt, ii quum oh eam caussam (quam eumdem Grand memorant) Ægyp- ii rum adiisset, ut Gorgonis cuput ex Libya ndferret, etiam ad se " venisse, et cognatos omnes agnovisse ; adiisse autem Ægyptum " cognito Chemmios noniine, quod ei mater indicasset. Huic igi- " tut se ludos gymnicos celebmre, ipsius jussu." 92. Istis quæ exposui institutis utuntur ii Ægyptii, qui supra paludes habitant. Qui vero paludes incolunl, eisdem quidem utuntur quibus reliqui Ægyptii, quum aliis in rebus, tum quod nonnisi Imam quisque uxorem in matrimonio habet, quemadmodum Græci. Cæterum ad victus facilitntem alio hæc ab iis inventa sunt. Post- quam auctus est fluvius, camposque innndnvit, nascuntur in aqua lilin. multa, quæ ab Ægyptiis lotus vocnntur. llæc ubi demessue- mut, siccant ad solen): deinde, qnod in loto intus est, papaveri Simile, id pinsunt, panesque ex ce coquunt. Est VBI’O etiam radix hujus loti esculenta, dulcis admodnm, rotunda, magnitudine mali. Sunt et allia lilial, rosis similiu, quæ et ipsn in flumine nascuntur: quorum fructus in alio calyce inest, ex mdice adnato, spccie fuvo vesparum simillima; in quo insunt (baccæ sive grana) esculenta permulta, magnitudine nuclei olivæ, quæ vel tenera comeduntur, vel siccata. Perm Byblum, (id est, Papyrum,) quæ quotnnnis in paludibus nascitur, postquani extraxerunt, superiom. abscindunt, in aliosque usus convertunt; quad vero inferius relinquitur ad cubiti longitudinem, id partim manducnnt, partim uçndunt. Qui vero delicata admodnm byblo volunt uti, hi eam in ardente furno torrefaotam manducant. Nonnulli vero nonnisi piscibus vitum sustentant, quibus capiendis dant operam : hi postquam captos exon- terarunt, ad solem ces siccant, et in: siccatos comedunt. 93. Gregales pisces in fluminibus non fere gignuntur; sed, postquam in stagnis enutriti sunt, fuciunt hæc quæ dicam. Ubi incessit e03 gignendi libido, gregatim enatnnt in mure. Gregem ducunt mares, genîtnram spargentes : sequuntnr fœminæ, quæ illum deglu- fiunt, atque inde concipiunt. Postquam gravidæ fuctæ sunt in mari, retro natant in sucs quodqne genus sedes. Tum vcro non jam mares præeunt, sed fœminæ (lucunt gregem: quæ dum præ- eunt, similiter facinnt atque antan marcs fecerant ; spnrgunt pailla- tim ovorum gram, sequunturque mares i113. deglutientes. Sont autem grann ista, pigeas: et ex reliquis granis, quæ non sunt de- glutita, existunt pisces qui deinde enutriuntur. Qui ex gregibus illis, quum in mare enatant, capiuntur pisces, horum capita u lævo latere adtrita reperiuntur; qui in renatando capiuntur, dextrum lama adtritum habent. Accidit hoc autem illis hac de mussa. Quum in mare euatant, presse lçunt terrain a parte sinistra: ubi rem Datant, rursus ad eumdem sese adplicant, illumque adtingunt

96 HERODOTI HISTOR. Il. quum proxime possunt, ne a via aberrent propter flaminis cursum. Quando vero augeri incipit Nilus, tum cava terræ loco et lacunæ fluvio vicinæ primum incipiunt repleri, percolante aqua ex flumine : et prout illa loca implentur, continuo minutis pisciculis plena saut omnia. q Hi pisciculi si onde criantur quæris, videor mihi equidem verisimillimam hanc caussam intellexisse. Superiore anno, postquam deficere cœpit Nilus, pisces ova in limum deposuerunt, et simul cum postrema uqua abierunt : nunc, quando tempore circumacto redit aqua, ex avis istis protinus hi pisciculi nascuntur. Et circa puces quidem ita se res habet. 94. Oleo utuntur hi ex Ægyptiis qui circa paludes habitant, ex fructu sillicypriorum, quod Kiki vacant Ægyptii, parantque in hunc modum. Ad fluminum et stagnorum ripas seront hæc sillicy- pria, quæ apud Græcos sponte nascuntur. Hæc in Ægypto son, fructum feront magna copia, sed graveolentum. Hunc illi colligunt, et contusum exprimunt; nonnulli etiam tostum excoquunt, et quad deflnit colligunt. Est autem pingue, et lucernæ non minus œmmodum quam olivarium oleum ; sed gravent spargit odorem. 95. Adversus calices, quorum magna vis est, hoc utuntur inventa. Qui regiones paludibus superiores incolunt, hos juvant tunes, in quæ dormituri udscendunt; nain a ventis proliibentor culices altius volare. Qui vero circa paludes habitant, hi turrium loco hac ratione. sese muniunt. Quilibet vir rete possidet, quo per diem pisces venatur, noctu autem eodem utitur in cubili ubi quiescit: lecto circum- ponit rete; deinde subrepens, sub illo dormit. Culices enim, si quis pallie au: sindoni involutus cubitum ivit, pet hæc vestimenta cum mordent ; per rete vero ne conantur quidem omnino. 96. Navet illorum onerariæ ex spina arbore eonfectæ sont, cujus species simillima loto Cyrenaico, lacryma autem gunimi est. Ex hac igitur spina cædunt ligna fere bicnbitalia, quæ laterum in morem componunt, ex eisque naves fabricantur tali modo. Bicubitalia illa ligna circum frequenœs prælongosque clavos ligneos circum- nectunt, illisque ita compactis tigna transversa superne intendunt. Cœtis vero non utuntur, commissures autem intus byblo obturant. Gubernaculum unnm faciunt, et hoc per carinam trajiciunt. Malo utuntur ex spina arbore, velis ex papyro. Hæc navigia adverso flumine, nisi secundus ventus, isque satis validus, ohtinent, navigue non possunt, sed ex terra juxta ripam trahuntur. Secundo vero flumine deferuntur hoc modo. Tabula sive crates oblonga estja- nua: forma, ex myrica frutice [tamaricen Latine vocant] confecta, et vimine ex arundinibus consuta ; tum lapis perforatus, duorum fera talentomm pondere. J anuam illam, fane religatam, in fluvium demittit nauta, ut ante navem secundo flumine deferatur; lapident veto ex alio fune a postica parte demittit. Itaque janun, incidente aquæ impetu, celeriter progreditur, et trahit burin; (hoc enim his navigiis nomen est :) lapis vero, dum a tergo trahitur, et in fundo est, difigit cursum. Habent ,Egyptii navigiorum horum ingentem multitudinem, vchun tque illarum nonnulla multa millia talentorum.

97. Poslquam vero terrainEUTERPE. Nilus inundavit, sala oppida i compi- 97 ciuntur ex aquis eminentia, insulis Ægei maris admodnm similis. Reliqua enim omnis Ægyptus tune pelagus est, solaque oppida eminent. Hoc ubi fit, non jam per fluvii alveos navigant, sed medios pet campos. Nam, qui Naucrati Memphin proficiscitur, is præter ipsas pyramides navigat; quum alioquin non hac sit iter, sed prœter npicem 1’05 Delta et Juxta Cercaaorum oppidum: et Canobo e mari Naucratin tendens, per campos navigue, juxtaque Anthyllam et Archandropolin præterveheris. , 98. Anthylla, quam mode nominavi, nobile oppidum, singulari- ter adtributa semper est uxori regis qui in Ægypto regnat, ex cujus reditibus illo sibi comperet calceamenta: idque in obtinet, ex quo sub Persarum imperio Ægyptus est. Alterum, quod dixi, oppidum Videtur ab Archandro Phthio nomen accepisse, Achæi filio, Danai genero; quare etiam Archandri oppidum nominatun Fuerit quidem fartasse etiam alius Archander: et Ægyptium certe 99. HACTINU! ca dixi, quæ partim ipse vidi, partim quæ equi- demnomen sentie, partim quæ non sciscitando cognovi.est. Accedo A nunc ad ex- ponendas Ægyptimum historias, raque gestes, quemadmodum nar- ratas audivi ; quibus tamen nonnulla etiam, quæ ipse mei: oculis vidi, adjiciam. Manne illum, qui primus in Ægypto regnavit, quum alia feeisse, nichant sacerdotes, tum hoc primum, quod Memphin jactis aggeribus a Nili inundatione secluserit. Olim enim fluvium juxta ipsum montem arena obsitum a parte Libyæ fluxisse; Menen veto superne, centum fera stadia aMemphi, Nili brachium. illud, quod meridiem versus, tendebat, humo adgesta complesse; atqueita, exsiccato prisco alveo, alium duxisse, qui inter montes medius interflueret. Atque etiam nunc Perse brachium illud,- quod nunc fluit ab altero seclusum, magna cura observant, et quotannis cum (ce loco, ubi a vetere alveo deflexit) adgesta humo muniunt; quoniam, si eo loci perrumpens fluvius exundaret, timendum foret ne universa Memphis inundaretur. Deinde vero eumdem Menen, primum Ægypti regem, aiunt, poslquam regionem circa Memphin in sicco posuÎSSet, in eodem regione urbem hune, que nunc Memphis vocatur, condidisse : (est enim Memphis etiam in auguste Ægypti parte z) extra illum vero circuimfodisse lacum ex fluvio versus septentrionem et versus occidentem, nain versus Oriental: ipse Nilns eau) præstringit. Yorro eumdem in ipsa urbe Vulcani templum, quod magnum ibi et memorabile est, statuisse. 100. Pont hune ex libre recensuerunt mihi sacerdotes regum trecentorum et triginta nomina. In tot generationibus hominnm octodecim Æthiopes erant, et une mulier indigena. Mulieri, quæ in Ægypto regnavit, idem nomen fuit atque Babyloniæ, ’itocris. Hunc memorant ultam esse fratrem, quem Ægyptii, quum apud cos segment, occiderant, post ejusque cædem regnum ipsi tradiderant: hujus ulciscendi causse multostÆgyptios dolo interfecisse. Fecisse scilicet conclave prælongum subterraneum, novum quid» o

98 HERODOTI iHISTOR. Il. dam se molirî dicentem, animo autem aliud cogitsntem. Tom Ægyptiorum magnum numerum, quos cædis maxime aucunes fuisse noverai, ad cœnam vocatos, epulo ibidem excepisse; inter cœnandum vero fluvium in conclave immisisse per occultait: insen- tem canalem. De hac igitur hæc memorarunt, istud uliicientes, post id factum reginam se ipsnm in conclave cineribus repletum conjecisse, quo vmdictam effugeret. 101. Reliquorum reg-nm nullum vol opus memorsbile reliquisse dixerunt, vel re ulla insignem fuisse, pinter postremum eorum, Mœrin. Hunc memorabilia edidisse opem, propylæa ad Vulconi templum, septentrionem spectantin 3 lacumque eflbdisse, cujus quantus sit circuitus, deinde exponnm; pyramidesque in eo exstruxisse, quorum de magnitudine simul cum ipso lacis faciaux mentionem. Hunc igitur isto edidisse opem; reliquorum autem nullum quidquam. 102. lgitur hos omittens, alium memorabo, qui post illos regnnvit, cui nomen Sesostris fuit. Hunc dixere sacerdotes primum navibus longis ex Arabica sinu profectum,iadcolas Erythræi maris subegisse; donec, quum ulterius esset navignturus, in mue par. venisset quod propter brevia non nmplius potuerit navigari. Inde in Ægyptum reversas, ut narrant sucez-dotes, ingenkm contractant exercitum per continentem duxit, omnesqne quos adiit populos armis suhegit. Quod si quos olfendisset fortes populos, et libettatis wehementer studiosos, in horum terris communs erigehat, quorum inscriptio deolarabot quum regis nomen asque patriam, mm hos vi ab ipso esse subactos. Quorum veto oppida citra pingouin et facile oepisset, in horum columnis eodem quidem, quæ in fortimn vira. rum calomnia, inscribebot; insuper veto pudendoeinsculpi jouit muliebria, molles cos esse atque igname signifions. 103. Hæc igitur faciens continentem obiit, donec ex Asie in Europam transgressus, Scythas subegit et Thraces. Hi, ut mihi videtur, extremi fuerunt, ad quos pervenerit Ægyptins exercitus: nain in horum terra conspicinntur columnæ ab illo erectæ, non vero ulterius. Inde converse itinere domum repetüt: sed ubi ad Phæin fluvium fait, baud satis cette adfirmare possum, ipsene tu Sæostris, designatmn aliquam quantamcumque psrœm sui exercihu. ibi reliquerit, au milites nonnulli, itinerum errons portai, circa Phasin flumen remanserint. 104. Colchi enim mihi videntur Ægyptii esse: idque dico, ut qui prias hoc ipsum mecum oogitaverim, quam en aliis audivi. Quum veto curæ mihi lune res esset, quæsivi ex utrisque: et mugis Colchi recordabaotur Ægyptiorum, quum Ægyptii Colchonun. Putare autem se niebnnt Ægyptii, esse Colchos de exercitu Sono- stris. Ego veto caniecmveram portion ex hoc, quod nigro colore et crispis capillis sint Colchi: quamqunm hoc pamm valet, quum et alii sint populi tales: hoc igitur potins argumento id ooliegenm, quod soli omnium hominum Colchi, præœr Ægyptios et Æthiopes. ab antiquissimis temporibus circumddant pudcoda. Nom Phœ-

fines, et Syri Nathan: incolentes,EUTERPE. pmfltEntur ipsi, ab Ægyptiis 99 se hoc accepisse. Syrii veto, qui circa Thermodontem et Parthe- aima fluvlum habitant, et Macrones, horum finitimi, a Colchis nuper se acospisse fatentor. Hi enim sont soli ex omnibus hominibus omnem; et hi manifeste Ægyptios in hac re imitantur. Ægyptil vero utrum ab Æthiopibus, en hi ab illis aeceperint, adfirmare non possom; perantiquum enim ritum esse adparet. Istos autem ex Ægyptiorum commercio hune ritum adoptasse, magnum mihi etiam documentum videtor hoc esse: Phœniees, qui inter Græoos vivant, in hoc ritu ad pudenda pertinente non amplius imitantur Ægyptiqs, et eorum, qui post nascuntur, non circumcidunt virilia. 105. Age vero, etiam aliud de Colchis commemorabo, in quo Ægyptiis similes sont. Linum soli hi et Ægyptii fabricantur eoo dem modo: asque etiam tota vitæ ratio et sermo utrorumqoe si. milis est. Linum quidem Colchium a Græcis Sardonium vocatur ; illud vero qood ex JEgypto adfertur, Ægyptium nominatur. ’ 106. Columnarum quas variis in regionibus posoit Ægyptius tex Sesostris, pleræque non ampllus supersunt : in Syrie vero Palæstina ipse superstites vidi, in quibus crat prædieta inscriptio, et pudenda muliebrin. Sont etiam in Ionia dure imagines hujus viri saxis in. sculptæ, altera in via que Epheso Phocæam itur, altera que Sardi- bus Smyrnam. Utrobique vir enculptus est, magnitudine quatuor cubitorum cum une spithama, dextra manu hastam tenons, sinistra ttas, et reliquo cultu simili; babel: enim partim Ægyptiscum rum, partim Æthiopicom r: ab altero vero humera ad alter-am pei- pectus pertinet insculpta inscriptio in hanc sententiam: Ego banc ragions»: mei: lamera mihi adquisiei. Quis vero, sut onde ait, ibi non declarat: alibi veto declarnvit. ltaque istas nonnulli, qui videront, Memnonis eonjiciunt imagines esse, longe avaro aber- mœs. 107. Hunc Ægyptîum Sesostrin, dicebsnt sacerdotes, redeuntem, moltosqoe honines ex genttbus sobactis secum ducentem, eum-. (leur, postqnam in reditu ad Daphnin Pelusiscam pervenisset, a fratrê,coius fldei Ægyptum commiserat, une cum filiis hospitio use exceptum : at illum circa domum, in que rex crat, materiam ,congeri, congestamque jussisse inoendi. Qua te animadversa, delibensse agent com uxore, quippe illum comitem secum ha- boisse, Hunc si snasisse, quum se: essent filii, duobus ex his super pyram entends pontent sic in ardente matais faceret, quem ipsi super-antes efngerent. 1d fecisse Sesostrin, et duos filios ita igue fuisse absomtos, reliques vero une cum patre fuga servatos. 108. Postquam in Ægyptnm advenit, pœnasque de fratre sumsit, «un veto multimdine hominum, .quos e terris sobactis adduxerat, in hune modum une est. Lapides cos, qui hoc regaante ad Vul- eani templum congesti sont, immani magnitudine, hi sont qui traiteront; ildemque canules canotes, qui nunc in Ægypto surit, assoti roderont; atque ita invitigquidem feosrunt, ut Ægyptm, o

100 HERODOTI HISTOR. Il. quæ ante id tempus tata equis et plaustris opportuns fuerat,hoc commodo careret. Nom ab illo tempera Ægyptus, tata lieet plana et campestris, equis et pluustris inhabilis facta est: cujus rei causes est multitudo fossarum, variis modis omnes in partes ductarum. Regionem autem ita fossis discidit rex ille hac causse. Quicumque ex Ægyptiis oppida habitaliant quæ non sont ad fluvium site, sed in media regione; hi, postquam recessit Nilus, aquæ inopia laborantes, salsiore potu usi erant, ex puteis hausto. Hujus rei caussa discissa est Ægyptus. 109. Porro hune regem, aiebant, distribuisse regionem inter omnes Ægyptios, singulisque sortem æqunlem dedisse quadratam; et ab hac sorte reditus sibi constituisse, imperato tributo quotannis pen- . dendo. Quod si de cujuspiam sorte fluvius aliquid abstmisset, is regcm adiens indicabat factum 5 et rex, misais qui rem præsentem inspicerent, dimetirenturque quanto miner factus fuerit ager, in posterum tributi pattern pro portione remittebat. Videturque mihi ex hoc ncgotio invonta esse geometria apud Ægyptios, indeque ad Græcos trunsiisse. Nam polum quidem et gnomonem et duodecim diei partes a Babyloniis Græci acceperunt. 110. Idem rex Sesostris, unus ex Ægypti regibus, Æthiopiæ etiam regoum obtinuit. Monumenta autem sui reliquit statuas lapideas ante Vulcani templum positus: quorum duæ, triginta cubitorum quæque, ipsius et uxoris referebant imagines; tum quatuor, viginti cubitorum qoæque, totidem numero filiorum. Ante hos statuas quum multo post tempore Darius Persa sibi vellet statuam ponere, vetuit Vulcanî sacerdos, dicens 0 non edita ab illo " esse facta qualia a Sesostri Ægyptio : Sesnstrin enim quum alias tt gentes nihilo vel pauciores vel inferiores, quasar-ipse, tum vero, i1 et Scythes, subegisse, quos Darius subigere non potuisset. Quare " non esse æquum, ut ante illius monuments statuant ponat in qui " illius facto non superarit." Aiuntque Darium sacerdoti hæc dicenti ignovisse. . 111. Sesostri vita functo, nichant, regnum suscepisse filium ejus Pheron : eumque nullum militare facinus præclarum edidisse; accidisse quippe ei ut cæcus fieret, et quidem 0b factum hujusmodi. Quum flumen eo tempore copiosissimum descendisset ad octodecim pediun altitudinem, camposque inundasset, ingruente vente ingentes fluctue ciere nomen cœpit. lbi tunc regem hunc, improba vesanin correptum, sumsisse spiculom, et in medios fluminis gur- gites conjecisse: dein protinus coulis cœpisse laborare, prors’usque usum ocularum moisisse. Postquam decem mais cæcus fuisset, advenisse ei, undecimo anno, ex Buto oppido oraculi responsum, 1’ exactum esse muleta: tempus; oculomm usum recepturum cum " esse, si oculos eluisset lotio mulieris, quæ non nisi cum suc ma- " rito coiisset, et cum nulle alio viro habuisset consoetudinem." Illum igitur ante omnia uxoris urinam esse expertom; deinde vero, quum visum non recepisset, uliarum omnium atque aliarum experi- mentnm fecisse. Ad extremum, postquam vison: recepisset, mu-.

EUTERPE; i 101 lieres cunetas, quorum experimentum fecerat, excepta une illa cujus urina lotus visum recepit, in unum oppidum congregasse, cui nomen nunc Erythrobolus est, (quasi Rubrum rolum diceres) atque ita congregatas, subjecw igue, simul cum oppida con- cremasse : illum Vera, cujus urina lotus visum receperat, in matris monium duxisse. Donaria autem, postquam oculorum calamitate est liberatus, quum alia in notabilioribus quibusque templis conse- eravit, tum, quad maxime memorari præ cæteris meretur, in Salis templo opera posoit speetatu (ligna, duo saxeos obelos, utrumque ex uno saxo, langitudine utrumque eentnm cubitorum, latitudine acta cubitorum. . 112. Huic in regnum successisse nichant virum Memphiten, com qui Græeorum sermone Proteus nominetur: cujus nunc delubrum est Memphi pulcrnm admodnm et eximie instructum, a Vulcani templo austrum versus situm. Circa delubrum illud Phœnices Tyrii habitant 5 vocaturque totus ille locus, Tyriorum castra. lntra Protei delubrum indes est, quæ vocatur Veneris Hospitœ : quam ego ædem Helenæ ’liyndari filiæ sacratam fuisse canjicio, tum quad memoratum audivi vixisse Helenam apud Proteum, tum nempe ob hoc ipsum cagnomen Horpitœ’ Venet-ü: quotquot enim alia sunt Veneüs templa, eorum nullum est quad tale cognomen habeat. 113. Dixerunt autem mihi sacerdotes, sciscitanti quæ ad Helenam spectant, gestam rem esse hune in modum. Alexandrum, postquam Helenam ex Sparta rapuisset, domum navigasse. Sed ubi in Ægæum pervenit, violenti ex adverso venti in Ægyptium mare cum compulerunt: inde, quum non remitteret vis ventorum, Ægy- ptum tenuit; et in illud quidem Nili ostium, quad Canohicum ’ nunc vocatur, ad Taricheas pervenit. Emt autem in litore Hercu- lis templum, quad etiam nunc est: in quad si quis cujuscumque hominis servus profugerit, et deo se tradens, sacras sibi imponi notas enraverit, hune nemini fas est tangere. Lex ista eadem, quæ olim fuit, ad meum osque ætatem manet. Ab Alexandra igitur famuli nonnulli, cognita lege quæ in hoc templo obtinet, de- sciseunt: sedentesque deo supplices, nacituri Alexandra, accusa- runt cum; omnemque iniquitatem, qua adversus Helenam et Me- nelnum usas ille crat, aperuerunt: renunciarunt hæc autem quum sacerdatibus templi, tum præfecto hujus ostii, cui Thonis nomen crat. 114. Quibus cognitis Thonis celeriter Mempbin ad Proteum nuncios misit, qui hæc si dicerent: fl Advenit hue pereg’rinus homo, " natione Trojanus, qui in Græcia improbum ’facinus commisit: " quippe hospitis sui uxorem deœpit, eumque et magnum simul re- " rum pretiosarnm copiam secum vehens hue adpulit, ventorum vi " tuam in terram eompulsus. Hunccine ergo sinemus illæsum " nbire; un, quæ Secum advexit, ei eripiemus P" Ad hæc Proteus remittit nuncium, qui dieeret: " Hunc hominem, quisquis sit, qui î’ hospitem tam nefaria . injuria adfecit, prehendite, et ad me addu- . u cite, ut sciam quid tandem dicat." . .

102 - HERODOTI HISTOR. Il. 115. Bis salifia Thonis prehendit Alexandrum, musque ejus retinet: dein et ipsum et Helenam et res pretiosas Memphin duxit, atque etiam fugitivos supplices. Qui ubi advenerunt, quaivit et Alexandre Promu, quis esset, et unde cum navibus suis advenisset. Et ille suum germa commemoravit, et patriæ dixit nomen ; atqne navigationis cursum, et unde advenait, exposuit. Deinde veto interroganœ Proteo, Helennm unde accepisset, litubantem in oratione, nec vera loquenœm, marguebant fugitivi supplices, et toma ficelais rationem regi aperuerunt. Ad extremum Proteus hune aententiam pronunciavit: 11 Nisi. ego," inquit, " minimi (incertain, ’1 nullum hominem peregrinum occidere,’qui ventorum vi compul- " sus menin terrain acceisset,a me pro Gino illo pœnaa summums " eram, qui, o hominum noelestisaime, hospitio benigne’ exceptas, il facinus improbissimum admisisti. Ad tui hospitis uxorem in- 11 trasti ; et hoc flagitio non contentais, mais fraudibus excitant il raptamque abduxisti. Nec hoc tibi satis fuit, sed etiam domum " tui hospitie exspoliasti, bisque cum spoliis hue venisti. Nunc, " quoniam semper mihi curæ fuit hospitem nullum œcidere, mu- il lierem quidem banc atque opes non te si 1mm bine abducere, sed "’ hæc ego Græco illi servabo, donec ipse veniena recipere voluerit: " tibi vero et navigationis sociis edico, ut intn triduum men e tant " in aliam navigetis z sin minus, pro hostibus vos habeho." 116. Hunc fuisse Helenæ apud Proteum advmlum digue W ces. Videtur autem mihi Homerus eamdem audivi.» nua-rational p sed, quoniam non similiter, a ne altera narratio, ndcommodata met epico carmini, idcirco cum eruiase, in tamen ut significaret notam sibi cum fuisse. Adparet veto hoc a. itinerum rations Alexandri, quam in Iliade proposait, (nec vero naqunm alibi retran- cuvit) ubi ait, quum pet alio inca cum errasse. Helenam mm duœntem, tum Sidonem in Phœnicîa. adpuliase. Meminit mm hujus rei in Diomedisfortibusfactix, ubi hos posait versus: . Picturata imamat ibi pallia, [pepln,] fut! pluma Sidoniis, qui ipse Paris formosus Il) urbe Sidonia. duit, salant fret: [au cariais, Quum rendit ungui- Helenun muniras on, Meminit quoque in Odyssea, his versibus: En: huhuit Jove nota penpte putt: venum, Que Potydmm libi Thonis donnent un: E9965, ubi un: iers; fort plut-hm mixtim Malta quiâcm probn, inuite. etiam damnons venant. T1111! etiam hæc, eodem spectantia, Telemacho dicit Menelaun: Hue etiun Æmto dii me tanner: reverti Connntem, quibus baud tuleram solennia sacra. Quibus ver-uibus declarat pocha, cognitam sibi fume Alexandri, par maria cri-amie, adventuln in Ægyptum: confiais enim est Syr’n Ægypto: Phœnices autem, quorum est Sidon, in Syria habitant.

n 117. En hisee autem versibns,RUTEBPE. et ex isto maxime loco, [quem103 est Iliade adposui,] clamai est, non esse Homerum Cyprien»: carmi- nant nuctovem, sed olim quempism. Nom in Cypriis memoratur, tertio die Sports llium. cum Helens pervenisse Alexandrum, secundo venta usons, et mari tranquillo: in Iliade veto ait poeta, errasse illum quum Helenam domum duceret. Sed valent Homems, vs- lenntque Cypria carmina. 118. Interroganti vero mihi, utrum vanum fictumque sît, nec ne, quod Græci de belle ad Ilium geslo narrant, respondernnt mihi hæcce, quæ ex ipsius Menelai narratione sibi cognita esse adfirmn- mut. Soilioet, venisse post Helenæ raptuln exercitum ingentem .Græoorum in terrain TrOanam, Menelao opem intumm. Ab exereitn isto, exscensione facto, positisque eastris, missos esse mum legatos, et in his ipsum Menelaum: qui postqunm muros ingressi, repetiissent Helennm, et opes ab Alexandra subreptss, et satisfactio- nesn injurinrum postulassent ; respondisse tune Teucros id quod et deinde constante? adfirmaverint jumti et non jumti, non habere se Helensm, nec opes quæ repeterentur, sed esse isto omnin in Ægy- pto 5 neque æquum esse, se eorum rerum causse. satisfactionem dore, quæ essent in Protei manibns, regis Ægyptii. At Græci, ab bis se rideri existimantes, es. causse obsedisse urbem, douce cepissent. Capta orbe, quum nusquam Helens reperiretur, et constanter eumdem sermonem, quem antes, audirent Græci ; sic deinde iidem priori sermoni adhibentes; Menelaum ipsum ad Proteum miseront. 119. Menelsus ubi in Ægypt-nm pervenit, adverso fluvio Mem- pbin nevigavit, ibique exposita rei veritnte, insignibus donis hospi-v uibus exceptus est, et Helenam illæsam recepit, insuperque- opes me omnes. Verumtamen Menelsus, quamqusm hæc omnia con- sœutus, inique cum Ægyptiis egit. Nom quum proficisci venet, nec per ventes pesses, longiore interposita mon, ad extremum rem sdgressus est impism et nefnriatn: duos puerulos sumsit hominum indigenarum, eosque piscandis ventis immolnvit. Deinde postquam mlgstum est fucinus, invisus Ægyptiis, et ab eis exagîtatus, pro- fug-it cum suis navibus, Libynm rectum iter intendens. Inde vero quorum pervenerit, non smplius dicere potuenmt Ægyptii: isto veto. quæ dixi, parfin sciscitsndo se cognovisse aiebant, partim apud se geste sdcurste cognits habens. l 190. Bec mihi .Ægyptiornm dixerunt sacerdotes: narrationi autem, quam de Helen fecerunt, ego etiam ipse adsentior, hæcce mecum reputans: si in llio fuisset Helena, reddituros com Græcis fuisse ’lfi’ojsnos, sive volante Alexandre, sive nolente. Nom profecto non in; mente captus crat Prismus, neque cæteri illius propinqui, ut suis ipsorum capitibus et liberis et universs urbs vomissent- periclitari, quo Alexander Helenam haberet uxorem. Quod si etiam initia ità secum statuissent, tarsien deinde, postqusm et sliorum Trojsnonun complotes, quoties cum Græcis congressi sunt, perie- ront, et ex ipsius Priam filiis quolibet in prælîo (si quidem epico-

104 HERODOTI HISTOR. Il. rum poetarum narrationi fides habenda) duo aut tres autetiam plures occubuerunt; his in; comparutis, puto equidem, si vel ipse Priamus Helenam duxisset uxorem, redditurum cum fuisse Græcis hac conditione, ut præsentibus malis libernretur. Perm ne regnum quidem ad Alexandrum erat rediturum, ut, quum senex esset Pria- mus, rerum summa penes illum fuerit: sed Hector, et astate major et longe illo vir fortior, in reguum mortuo Prisme crat successu- rus; quem non est consentaneum indulgere voluisse fratri injuste agenti, quum præSertim illius mussa gravissime malaet privatim ipsum, et publice Trojanos omnes premerent. Sed enim non patu- erant illi Helennm reddere, et vers dicentibus iidem non adhibu- erant Græci: idque (ut die-dm quod sentio) factum est divine numine ita moderante, ut illi, internecione pereuntes, testatum face-r rent hominibus, graves injurias gravibus etiam pœnis vindicari a diis. Sed hæc quidem pro men dixi opinione. 121. Proteo in regno successisse memorarunt Rampsinitmn : qui monuments. sui reliquit propylæa (empli Vulcani, occidentem spectantia. Ex adverso vero propylæorum dnas posuit statuas, viginti quinque cubitorum magnitudine: quorum illum, quæ stat a septentrions, Æstatem adpellant Ægyptii; alternai, quæ a meridie, Hiemem: et illum quidem, quam Æslalem vocant, migrant et donis placant 3 advenus illum, quæ Hiem: nominatur, contrarium faciunt. 121, 1. Hunc regem, dixerunt, tentas opes possedisse, tantalnque. vim argenti, ut posteriorum regum nullus, non dico superare eum opibus potuerit, sed ne prope quidem accedere. Igitur in tuto re- ponere suas pecunias cupientem, conclave ædificandum curasse lapideam. cujus ædificii quum nous paries extrorsum spectaret, cum cui mandatum opus crat, pecuniæ insidiantem, hocce esse machinatum: ex lapidibus unnm ita parasse, ut e mum facile eximi W ’ a duobus ont etiam ab uno homine. Absoluto ædificio, regem in illo divitias suas deposuisse. Interjecto autem tempera, quum is, qui conclave illud ædificaverat,iprope vitæ finem esset, hune advocatis ad se duobus, qui ei ersnt, filiis exposuisse, in ædificando regis thesauro usum se esse artificio, quo prospexisset ut opulentam haberent rem familiarem. Perspicue igitur illos docuisse quo pacto eximi lapis posset, et mensum illisÇtradidisse, quos si observassent, futures cos aiebat esse regisrum opum dispensatores. Hoc igitur, vite functo, filios baud multo post operi admovisse manus: .noctu ad regiam accedentes, lapidem in ædificio a se inventum facili opem tractasse, multumque pecuniæ extulisse. . 121, 2. Quum forte dein conclave tex aperuisset, videretque diminutas in vasis pecunins, miratum esse; nec vero quem culpa- ret habuisse, quum sigilla januæ salve fuissent, et ædilicium claum sum. Ubi autem iterum et tertio aperiens, constanter minui vidit pecuniss, (nec enim spoliare desiisse flues) hocce cum fecisse: la- queos conficî jussisse, eosque circa vase, in quibus inerant pecuniæ, collocari. Ventitasse dein, ut antes, fures: quorum quum irre-.

EUTERPE. 105 psisset alter, et ad vos accessisset, continuo hune lsqneo esse ca; ptum. Eumdem vero. videntem que in male esset, protinus vocato fratri significasse quid accidisset, jussisseque eum ut continuo ipse irreperet, sibique capot abscimleret; ne, sese conspecto, agnitoque quis esset, ille simul male esset periturus. Et illum, probato hu1us comilio, fecisse ut jusserat frater, adaptatoque itemm lapide domum abiisse, caput fratrie aspertantem. l 121, a. Ut illuxit, ingressum regem in conclave obstnpuisse, conspeeto corpore furia laquee constricti, quum præsertim illæsum ædificium, nullumque vel introitum vel exitum, vident. Itnque hærentem animo, hocce fecisse: cadaver furis ex mure suspendisse, adpositisque custodibus impenisse, ut, si quem vidissent (leploran- tu!) ont lamentantem, hune prehensum ad se adduccrent. lnterim suspense furia cadavere vehementer dolentem matrem, collatis cum superstite lilio sermonibus impemsse haie, ut, quoquo mode qui- bave nrtibus posset, solvere cadaver fratris et sibi adferre conare- tnr; adîecisseque minas, eam rem si ille neglexisset, regem se adi- tnrem, ipsumque, ut qui illius peeunias habeat, delaturam. 181, 4. lta aspere a matte acceptum filium superstitem, postquam nulle pacte illum potuisset commovere, dolum excogitasse hqiusmedi. Instructis asinis utres imposuisse vine plenos, eosque pervinm publicam agitasse: quumque prope locum fuisset ubi erant cadaveris suspensi custodes, attractos duorum ont trium utrium pendulos petiolos solvisse ; tum, effluente vine, capot sibi pulsasse ingæmi edito clamore, quasi incertum, ad quemnam ex asinis primum se converteret. Custodes, multum fluere vini videntes, in vim eoncurrisse, vssa tenentes, eflluensque vinum, ut suum in liserant eodem, colligentes; illum autem, vehementer se iratum simulantem, maledictis cos lacerasse. Custodibns vero cum con- solantibus, paulstim mitigari simulantem, ab ira reluisisse; denique almedia via exegisse usines, eosque rursus instruises. lbi multis incidentibus sermon ibus, quum anus ex custodibus facete. cavillans etiam risum ei elicuisset, donc cum illis dedisse nnum ex utribus: effilas e vestigio discumbentes compotationi animum adplicuisse, ipsumque manu prehensum hortatos esse, ut secum maneret com- i patraque: et illum. ut erat consentaneum,morem gessisse, apud- que illos mansisse. Qui quum inter potandum comiter salutarent’ hominem, hune etiam alio ex utribus illos douasse: et copioso potu utentes custodes, ita fuisse inebriatos, ut somno nppressi, eodem loco ubi potavemnt, obdormierint. Tom vero, nocte jam multum progressa, hune fratris corpus solvisse, et custodum dextres genas œntomeliæ mussa rosisse ; denique cadavere usinis imposito, mandata matris exsecutum, domum cum asinis rediisse. H1, 5. Regem, postqunm ei renuncintum esset furto ablatum esse cadaver, ægerrime tuiisse; cupientemque quoquomodo reperire quis esset qui isto. fuisset machinatus, hocce fecisse aiunt, mihi non credibile. Filiam suum jussisse in lupanari sedere, cunctosque honnies pariter admittere, sed, priusquam coirent, cogere ut (lient r

106 HERODOTI HISTOR. Il. quisque quid ait quod et callidissimum, et quad impmbissimum, in vim patraverit z quod si quis narrasset en quæ circa fureta accidissent, hune prehenderet, neque egredi pateretur. J ussis patris quum morem gereret puella, fin-em- hunc, postquam cognosset cujus rei mussa hæc fierent, euperetque regem superne versutia, hæcce fecisse. Recens mortui hominis amputasse in humera manum, caque sub pallia abscondita ad regis filiam louasse ; tutu ab ea interrogatum sicuti alii, responsisse, ùnprobissimum se facinu: palraue, quum. suspensumfralris copal abscidisset, laqueo capli in regi: thesaum ,- callidissimum vero, quad inabriatis custodibus cadaver frutti: cabinet. T um illum, his auditis, prehendisse hominem z ut furem in tenebris manum mortui porrexisse; quam dum illu prehenderet, manurn illius ipsius se tcnere existimans, furem missam illi, eam facisse, et- per januam egressum profugisse. 121, 6. l’ostquam igitur et hæc regi essent renunciata, attouî- tum fuisse illum et versutia et audacia hominis. Ad extremum, circummissis per oppida præconibus, edixisse et impunitatem se coucessurum, et magna etiam dona adjecturum homini, si in conspectum suum venisset. Et edicho fidem adbibentem furem, ad regcm accessisse: Rampsinitumque, magna hominis admiratione ductum, filîam ei banc in matrimonium dedisse, ut hominum 0mn nium scientissimo: Ægyptios enim omnibus aliis antecellere, ipsum vero Ægyptiis. un. l’est hæc, eumdem regem dixerunt vivum sub terrain, quo loco Græci inferos putant esse, descendisse, ibique cum Cerere ales lusisse, et partira victorem, partim etiam ab illa victum fuisse; denique rursus inde revemum», munus ab eadem retulisse mantile aureum. A!) hoc Rampsiniti descensu ad inferos, postquam reversus esset, festum nichant agi ab Ægyptiis: quad festum ego quidem novi mea etiam nunc ætate ab illis agi ; utrum vero hac de mussa - celebretur, un alla, adfirmare non possum. Unus e sacerdotibus pallium induit, eodem die ab illis contextum: huic reliqui mitra obligant éculas, eumque in viam deducunt qua ad Cereris templum itur, tum ipsi retro discedunt. Hunc sacerdotem, cui obstricti oculi surit, sium, a duobus lupis ad templum Cereris duci, quad abest ab urbe viginti stadia; rursusque eosdem lupos cum in eumdem locum reducere. 123. J uni utatur his, quæ Ægyptii narrant, si cui probabilia fuerint visu: mihi par totam banc Historiam proposituru est, ut en scribam quæ (le quaque re memorata audivi. Memorant autem Ægypzii, principatum apud inferoa tenerc Cererem et Baccbum. Primi etiam fuerunt- Ægyptii, qui hoc præceptum traderent, me animant hominis immortalem ; intereunte vero corpore in aliud animal, quad eo ipso tempore nascntur, intrare: quando vero circuitum absolvisset pet omnis. terrestria animalia et marina et volucria, tutu rursus in hominis corpus, quod tune naseatur, intrare : circuitum autem illum absolvi tribus annorum minibus. Hoc placito usi surit deinde nonnulli c Græcorum philosophis, alii prius, alii

EU TER PE. 1’07 pesterius, tamquam suum esset inventum: quomm ego nomina, mihi quidem cognita, edere nolo. 124. Usque ad Rampsinitum igitur valuisse, dixerunt. in Æg’y- pto leges, et rehus omnibus egregie fleurisse Ægyptum. Post hune vero, regnum apud eos tenentem Clxeopem omni nequitîa esse grassatum. Clausis enim templis omnibus, primum sacrificiis prohibuisse Ægyptios 5 tum cunctos jussisse sibi opus facere: aliis adsignatum fuisse, ut ex lapicidinis in Arabie monte lapides trabe- rent usque ad Nilum; aliis imperatum, .ut navigiis eis flumen transvectos lapides exciperent, et ad Libycum quem vacant traherent montem. Opus autem faciebant per vices, quolibet trimestri, centena hominurn millia. Tempus autem, que in: vexatus fuerit populus, primum decem fuisse annos, intra quos munierint viam qua tmerunt lapides; opus, ut mihi videtur, baud malte inferius ipsa pyramide: (est enim longitude viæ quinque stadiorum; latitude cubitorum quadraginta; altitude, qua est maxima, duorum et triginta cubitorum: estque ex politis lapidibus confecta, et insculptis ornata figurisË) huic igitur muniendæ vise insumtos decem annos fuisse, simulque coufieiendis in ce colle, in que stant pyramides, eameris subterraneis, quas ille sibi pro sepulcro destinevit in insula, fessa ex Nilo intro acta. ln ipsius autem pyramidis constructienem viginti aunes esse-instruites. Quadrata illius forma est 5 latus quad- que octingentos metitur pedes -: altitude ejusdem est mensuræ; lapis politus et quam adcuratissime coagmentatus 3 nullus ex lapidibus miner triginta-pedibus. H5. Est autem sic constructa hæc pyramis: statim in modum gaduum quibus scalæ adscenduntur, quos gradus alii pumas, alii arulas vacant. Talem postquam primum eam fecerunt, in altum tollebant reliques lapides machinis ex brevibus lignis confectis, ab hume statim in primum graduum ordinem ces tollentes: que ubi pervenit lapis, alii machinæ imponebatur, quæ in primo graduum ordine stabat, et ab hoc ordine in secundum attrahebatur ordinem Emrsusque ab hoc in tertium] super alia machina; nam quot cran: graduum ordines, tot quoque machina erant: sive etiam une ea- demque machina fuit portatu facilis, quam ex une ordine in alterum promovebant, queties lapidem in altum tollere vellent: nam in utrumque partem, quemadmodum factum traditur, dictum a nobis este. Perfici autem cœptum est opus a summo; dein inferiora paulatim absolverunt 3 et ad extremum imam partem et terræ proximam perfecerunt. Scripte autem in pyramide consignatum est literis Ægyptiis, quantum in raphanos, in cepas et in allia fuerit impensum, quibus usi sunt hi qui opus feeerunt: et recte memiui quæ mihi dixit interpres, quum scriptum legeret, summum fuisse mille et sexcentorum talentorum. Quod si ita est, quantum puta- bimus impensum fuisse in fermai, que usi sint ad opus faciendum, tutu in cibaria, et in vestimenta operariorum? quandequidem (au. tutu tampons, quantum dixi, facienâio operi insumserunt, nec minus r 4

106 HERODOTI HISTOR. Il. multum temporis cædendis lapidibus, eisdemque pmmovendis, et fossæ subterraueæ conficiendæ. V 126. Ee autem flagitii processisse Cheepem dixerunt, ut, quum peeuniis indigeret, filiam etiam suum in lupanari jusserit considere, et pecuniæ summum quantum posset maximam conficere. Quan- tum sit, quod illa hoc mode collegerit, non memoratur: sed hoc memorant, collegisse illam non mode pecuniam a patre impera- tam ; verum etiam, quum sue nomine privatim cuperet monumentum relinquere, ab unoquoque qui ad eam intrasset postulasse, ut unum lapidem, ad opus faciendum ideneum, sibi conferret: ex illisque lapidibus, dixerunt, exstructam esse pyramidem quæ in media stat trium, ante magnum pyramidem ; cujus quodque latus est longitudine pedum centum et quinquaginta. 127. Cheepem hune dixere Ægyptii regnasse annos quinquaginta ; eique defuncto successisse in regnum fratrem ejus Chephrenem. Hunc quum in aliis relias eodem instituto usum esse atque fratrem, tum etiam pyramidera exstruxisse. Et hase quidem pyramis meu- suram prioris illius non exæqunt 5 (nam mensuras etiam nos exe- gimus :) nec cameras habet subtermneas, nec fessa ex Nilo derivata in banc inferne inlluit, sicut in illum, in qua Nilus pet canalem murarie opere constructum insulam circumluit, in qua sepultum Cheepem aiunt. Exstruxit autem hune, magna: pyramidi proximam, quadraginta pedibus illa minorem: primas lapidum ordo Æthiopico lapide variegato substructus. Ambæ su r eodem stant clive, centum fere perles in altitudinem eminente. egnasse autem Chephrenem aiunt annos sex et quinquaginta. I 128. Hos centum et sex amies numersnt Ægyptii, quibus par Ægyptum omne genus malorum invaluerit, clausaque temple per tantum temporis spatiaux non fuerint aperta. Istorumque regum odio ne nomen quidem momon-are volant; sed pyramides etiam illas vocant 1211310753 Philitidis, qui per id tempus in illis lacis pecora sua. pavit. 129. Post hune regnasse in Ægypto dieebant Myœrinum, Chee- pis filium. Huic patris displieuisse facta: itaque et templa cum aperuisse, et populo, extremis malis vexato, indnlsisse, ut suis quisque negotiis et sacris opernm duret: jusque etiam illis æquissime regain omnium dixisse. Hue quidem ex parte summis cum landi- bus supra omnes, quotquot Ægypti reges umquam fuere, exwllunt: mm et alioquin ex æquo judieasse mussas, et, si quis de sententia ab illo lata esset conquestus, ei de sue denare solitum, que iram illius mitigaret. lm quum mitis advenus cives esset Mycerinus, talibusque uteretur institutis 3 primum ei calamitutem accidisse mortem filiæ, quam unieam demi schelem habebat. Qua calamitate vehementer adflictum, quum vellet exeellentiori quadam ratiene sepelire lilium, conficiendam curasse bovem ligneux), intus cavum, extrinsecus inaurntam, in caque defunctam banc miam se- pelivisse. -

. ISO. Boa ists non sub tel-mEUTEBPE. est recondita, sed m’en tadhuc 109 une in propatulo crat, in Sai oppida in regia pesita, elegantî in conclavi: et quotidie apud ilhm suifimenta cujusque generis adolentur, et singulis nectibus pernox ardet lucerna. Prepe illum, in alio conclavi, stant carte ibi lignes: statuæ (colosses Herodotus dicit) forma muliebri, mimera fers viginti, nudis corporibus. Quænam autem illæ sint, dicere non possum, nisi quæ narrantur. 131. Sunt autem ui de bove ille. et de statuis istis hase narrant: Mycerinum amers film suas captum, vim ei intulisse; coque facto puellam præ dolore vitaux finiisse suspendio, patrem vero in ille. bove enm sepelisse ; matrem autem famulis, quæ patri filiam pro- didissent, menus præcidisse, et nunc imaginibus illarum idem accidisse quod ipsæ vivæ pessæ essent. Hæe vero, ut mihi Videtur, dieunt nugantes, quum cætera, tum hoc de manibus statuarum: hoc enim nos etiam vidimus, vetustate temporis decidisse illis manas, quæ etiam nunc ad pedes in) inum jacentes conspiciuntur. . 183. Boa autem corpus tectum abat purpureo pallie, sed cellum et caput dense admodnm aure inautatum : inter cornua eminet cir- culiselis sures imago. Non stat recta bos, sed genubus incom- bens: magnitude quanta magnæ bevis vivæ. Quotannis semel extra conclave effertur. Orlando plangunt Ægyptii deum illum, cujus nomen in tali re edere mihi nefas est, tum bovem banc in lueem proferunt: dieunt enim, morientem filiam crasse patrem Myeerinum, ut semel in aune solem adspicere sibi lieeat. .: 133. Pont filin: mortem accidisse, narramnt, eidem regi alteram ethmitatcm hune : oraculi efatum ex oppida Bute si esse adlatum, " nonnisi sex adhucj aunes victurum illum, septime vitam finitu- " rum." Tum illum, ægerrime hoc ferentem, inisisse ad oraculum qui contumeliosis verbis deo exprobrarent, quod tt pater ipsius et " patruus, qui templa clausissent, deosque non curassent, atqne 9 etiam hommes perdidissent, (amen saros in aunes produxissmit " vitaux ; igue autem, qui deus ceint, tam cite vitnm esset finiturus." Super hase alterum si responsum ab encule esse edthm: " hac t? ipse causse propere finiturum vitam, quod en, quæ in fatis fut, ii sent, non facisset. Debuisse enim Ægyptnm mais vexari pel- " aunes centum et quinquaginta: et duo regel, qui ipsum anteces- " serint, hoc intellexisse, ipsum Vero non intellexisse." His auditîs Mycerinum, quum sententiam contra se jam pronuneintam cognovisset, maltas parari jussisse lucemas, eisque quotidie ingruente nocte amenais potasse, voluptatibusque, nec die nec noces ulla in- œrmisss, induisisse, per amœna inferioris Ægypti loci: asque ne- mon vaganœm, ubicumque cognasset voluptaria esse diverticuln aptissima. Id eo consilio esse molitum, que mendacii arguent omnium, quum, loco se: annomm, duadecim sibi reliqui usent, nectibus- ses. Idem Myœrinus in dies spyramidem eonversis. etiam reliquit, malte’ - quidem minorera en quam pater entruxernt, unoquoque quatuor immun ducentos octoginta pedes metiente: asque ad dimidiam altitudincm

110 HERODOTI HISTOR. Il. Æthiopîcus lapis est. Harle pyramidem Græcorum nonnulli putant esse Rhodopidis meretricis; multum falsi sententiæ. Satis enim adparet, ne novisse quidem hos quænam mulier fuerit Rho- dopis: alioqui ad illam non retulissent constructionem pyramidis, quæ innumeris (ut verbo dicam) talentorum millibus constiterat: ignorareque eosdem adparet, regnante Amasi floruisse Rhodopin, non hujus regis ætate. Permultis enim annis post reges hos, qui istas pyramidas monuments. sui reliquerunt, vixit Rhodopis ; genere Thressa, ancilla Iadmonis Samii, Hephæstopolios filii, con- serva Æsopi, fabularum scriptoris. Nam et Æsopnm ladmoni serviisse, quum aliundeconstat, mm hoc maxime, quod, postquam Delphenses ex oraculi eifato sæpius proclamassent, tt si quis vellet " pœnam repeœre cædis Æsopi," nemo alius, qui illum repeteret, inventus ait, nisi Iadmonis ex filin nepos, cui et ipsi ladmon nomen crat. Itaque Iadmonis servus Æsopus fuerat. 135. Rhodopis vero in Ægyptum vernit, mldncta a Xantho Sa, mie : adducta vero ut quæstum Corpore faceret, magno pretio re- demta est a cive Mitylenæo Chamo, Scamandronymi filio, fratre Sapphus poetriæ. lta igitur servitute liberata Rhodopis, mansit in Ægypto: quumque venusta admodnm esset, magnas comparavit sibi opes; ut quidem Rhodopis, nec vero ut quæ talem exstruere pyramidaux posset. Nam, cujus opum decimnm partem ad hune usque diem conspicere licet cuicumque volenti, ei non adeo ingentes opes oportet tribuere. Cupiens enim Rhodopis monumentum - sui in Græcia relinquere, tale opus faciendum cumvit, quale a nemine alio vel excogitatum vel in templo aliquo esset dedicatum, illudque Delphis. in sui memoriam (ledicuvit. Ex decima opum suarum parte confidenda curait complura, quot per decimam licuerat, ferrea verua assandis bobos idonea, [siue, ferreos obeliscos,] caque Delphos mîsit: quæ etiam nunc in unum fasciculum collecta. conspiciuntur post arum quam .Chii dedicarunt, ex adverso ipsius ædis sacræ. Soient autem Naucraxi versarî venuatæ meretrices: nam et hæc, (le qua hic sermo habetur, ita celebrets. est, ut Græcia omnibus innotuerit Rhodopidis nomen : et post hanc alia, cui no.- men Archidicà, per Græciam est nobilitata; minus tamen, quam isto, sermonibus homînum celebrata. Charaxum autem illum, qui Rhodopin servitute liberavit, Mitylenen revenum, multîs conviciis Sappho in carminibus suis insectata est. Sed bien de Rhodopida hactenus. 136. Post Mycerinum, dureront sacerdotes, Ægypti regem fuisse Asychin, a quo constructa ad Vulcani templum propylæa, orientem solem spectantia; longe ca pulcerrima et longe maxima. Habent i enim omnîa quidem propylæa et figuras insculpais, et infinitum ædificiorum varietatem ; hæc autem, omnium maxime. Hoc, nichant, regnante, quum magna in commerciis esset inopia peau: nie, legem latam esse Ægyptiis, uti, qui patris cadaver pignon duret, ei æs alienum crederetur: adiectamque ei legem esse banc, v ut, qui dedisset æs alienum, is totius etiam conditorii sepnlcralis

EUTERPE. - 111 dominas eæet illius qui accepisset: si quis vero, qui illud pignus dedisset, debitum solvere nollet, eum nec ipsum, quum vim funetus esset, in paterne sepulcre sut in alio ullo sepeliri, nec ei lieere quemquam suerum, qui defunctus esset, sepelire. Superare autem cupientem hune regem ces qui ante ipsum in Ægypte regnassent, monumentum sui reliquisse pyramidem e lateribus eon- fectam, in qua est inseriptio lapidi insculpta, in hune sententiam: Ne Inc conferens cum lapideis pyramidibus contemplas.- tenta enim illos comme, quanta reliques deo: Jupiter. Nam conta in paludisfundum mbacto, quidquid luté conta adhæxit ’colligentes, inde Iateresfinxerunt : algue hoc modo me perfecerunt. Hæe ab ille gesta. 187. Post hune vero regnasse virum cæcum ex Anysicoppido, cui nomen Anglais. Hoc regnnnte, ingenti hominum manu Ægy- ptum invasisse Æthiopes et Sabacow, regetn Æthiepum. Cæculn igitur hune fuga se in paludes recepisse, Æthiopemque in Ægypto magnasse annos quinqusginta ; intra quos annes geste ab ee esse hæeee. Quoties aliquis Ægyptiorum quidpiam deliquisset, nullum eorum voluisse capite plectere 5» sed pro rations delicti sententiam pronunciasse, imperantem ut quisque delinquentium aggerem ad- gereret ad oppidum unde esset. Atque ita oppida facta sunt sub- limiera: etenim prime adgesta fuerat terra ab his, qui regnante Sesostri fessas eifoderant; dein iterum sub Æthiope admodnm sunt exaltata. Præ cæteris autem oppidis, quorum omnium exaltatum est selum, maxime ndgesta terra est ad Bubastin urbem ; in qua est etiam templum Bubastidis, memoratu dignissimlun. Sunt enim et alio. quidem templa ampliora et sumtuosiora; sed adspectu nullum hoc jucundius. Est autem Bubaatis, Græcorum sermene, Diana. 138. Cujus templum ita eomparatum est. Præter introitum, reliquum totum insula est: fossæ enim ex Nilo circum ductæ non miseentur altera alteri, sed utraque usque ad introïtum pertinet templi; altera ab une latere, altera ab altero eircumfluens: utraque centum pedes patens in latitudinem, arboribus inumbmta. Pro- pylæa ad quadraginta. cubîtomm nltitudinem suvgunt, figuris sex- eubitalibus memomtu dignis ornats. Quum sit templum in media urbe, undique conspicitur ex toto cireuitu: nam quum oppidi solum aggere adgesto sit exaltatum, templum autem, ex que primum exstruetum, non mutatum fuerit, undique censpeetui patet. 1 Cir- eumductus est templo murus, figuris insculptis: est autem intus altissimarum arborum locus, circa ædem magnam plantatus, in qua inest deæ simulacrum. Latitude et longitude templi omni en parte stadium metitur. ln introitu strate. lapide via est trium fere stadiorum lengitudine, per forum ferens erientem versus : quadrin- gentes pedes patens in latitudinem, utrimque arborihus eonsita ad eœlum porrectis; fert autem ad Mereurii templum. Hæc est. templi hujus ratio. 139. Ad extremum veto Ægypto excessisse nichant Æthiopem hac occasione. Vise nocturne territum, fugn se recepisse: vises

ll? HERODOTI. HISTOR. Il. quippe sibi crat adstantem videre hominem, qui ei enflent, ut saoerdotes omnes, qui in Ægypto essent, eongregaret, et medios discinderet. Hac eonspeeta visione dixisse cum, videri sibiDees liane estendere voluisse occasionem, qu, pitaude in sacra admisse, sut a diis ipsis ont ab hominibuspagno male muletaretur; se vero hoc facinus non admissurum: sed exiisse tempus, que exacte, postquam interim in Ægypte regnasset, discedendum sibi esset. Etenim, quum in Æthiopia etiam tum fuisset, macula, quibus utuntur Æthiopes, edixerant, regnare cum in Ægyplo debere quinqua-Î ginta aunes. ltaqne finito hoc tempore, territus etiam nocturne vise, sponte ex Ægypto discessit Sabaees. 140. Pest cujus discessum regnasse iterum dixerunt cæcum illum, redeuntemle paludibus, ubi quinquaginta annos insulam habitaverat, quam aggere ex cinere et terra adgeste eircnmdederat. Quo- ties enim advenissent Ægyptii, prout quibusque imperatum fuisset, imcio Æthiope frumentum si adferentes,jussisse cum hos ut cum relique doue etiam einelem sibi adferrent. Hunc insulam nemo ante Amyrtæum potuit invenire: sed per quingentos aunes et amplius anqxlisiverant eam superiores Amyrtæo reges, nec reperdre potuerant. Est autem nomen insulte Elbe: magnitude decem stadiorum QImquaversum. 141. l’est istum regnasse sacerdotem V ulcani, cui nomen Saison. Hunc neglexisse, nec ullo loco habuisse bellaterum ordinem, quasi nihil his indigeret: et quum aliis rebus igneminiese ses tractasse, tum ademisse eis jugera, (pas sub prioribus regibus eximia cuique duodecim fuerant adtributa. Deinde veto, quum advenus Ægy- ptnm ingentem multum duceret Smacharibus, Ambum et Assy- riorum rez, noluisse puguatum exire bellateres Ægyptiorum. Et sacadotsm, ad eonsilii inopiam redactum, ædem dei ingressum, apud simulœrum esse lamentatmn, quantæ calaminais periculum adiret. Immentsnti obrepsisse somnum, et per quietem visum ei esse, adstantem deum jussisse cum confidere, quippe nihil incom-’ modi passurum, si Arabica exercitui obviam isset: ipsum enim deum auxiliares ei copias missurum. Hoc insomnie fœtum, ad- surnta’s quieumque ex Ægyptiis sequi cum voluissent, castra Pelusii punisse, ubi est in Ægyptum introitus: ex bellatorum vero ordine neminem signa ejus esse secutum: nonnisi institeres et operarios et e: fore homines secum habuisse. E0 postquam vernissent, nectu sala bestiau: castra invasisse efl’usam murium agrestiom multitudinem, qui illorum pharctras et areus et seuterum ansss corrosis- sent; unde factum, ut pestridie. quum amis nudati profugerent Mates, magna eorum multitude eoncideretur. Atque etiam nunc Viüœni intemplo sa: regis hujus statua lapidea, murem manu teuentis, cum inseriptione in hune sententiam: Me intucns, deo: calen disœ! 142. ADHUC en expesui, quæ ab Ægyptiis et [martini a sacerdotibus semai narrantur ; qui a prime rege usque ad hune post- reme replantent Vulcain sacerdote!!! adfinnantt generationes homi-

EUTERPE. 113 alun fuisse trecentas quadraginta .et unam, intraque ces totidem smdotes tetidemque reges fuisse. Atqui trcccutæ hominum generationes eflieiunt decem annorum millia, quandoquidem tres hominum ætates centum aunes eonficiunt. .Una autem et quadraginta reliquæ ætates, quæ supra trecentas crant, colligunt annos mille trecentos et quadraginta. Itaque intra undecies mille trecentos et quadraginta armes dixerunt deum nullum sub hominis forma exstitisse: tuque etiam nec antes, nec postes, in reliquis JEgypti regibus, tale quidquam fuisse. lntra vere illud temporis spatium, dixerunt, solem quater extra suum sedem ortum esse ; et, ubi nunc occidit, inde bis esse ortum ; unde nunc oritur, ibi bis occidisse: et inter hœc tamen nihil eorum, quæ in Ægypto esse eensuerunt, fuisse mutatum; neque quod ad terra: proventus adtinet, nec quod ad en. quæ fluvius ipsis largitur, nec quod ad morbos, nec quod ad mortalitatem. 148. Atque ante me Hecatæo, historiarum scriptori, Thebis eriginem generis sui recensenti, illumque ad deum tamquam de- eimum sextum progenitorem referenti, idem fecerunt sacerdotes Jovis, qued mihi, genus meum non receth le ædem amplmu me introducentes, monstrabant numerabantque statuas ligneas tot quot dixerant, lbi namque ,quisque summus sacerdos, dum vivit, imaginera su’âm punit. Numerantes igitur monstrantesque mihi hases imagines, incipiende ab eo qui proxime mortuus crat, eon- firmarunt mihi, unumquemque esse filium alterjus, patrique suc- eessisse; ntque ita. omnes recensuerunt imagines, douce mihi eun- ctas demonstrassent. Heeutæo vero genus suum recensenti, origi- nemque suam a sexte decimo deo progenitere repetenti, horum genealogiam, postquam omnes enumeravernnt, opposuerunt; non admittentes quad ille adfirmabat, ex deo generari hominem: op- pœuerunt autem in, ut dieerent, unumquemque horum esse piro- min, ex piromi uatum; neque a deo aliquo, aux a semideo, genus illorum repetentes. Piromi; autem Græco semons signifient virum . probum honestumque. 144. Igitur hos, quorum illæ sunt iniagines, fuisse tales adseveo rarunt, multumque a diis diverses. Ante homines autem istos, dixerunt, deos fuisse qui in Ægypto regnassent, simulque cum hominibus illum habitassent 3 et ex his semper unum fuisse, qui summum imperium teneret. Postremum horum in Ægypto re- «gnasse 0mm, Osiridis filium, quem Apollinem Græci nominant: hune finem fecisse Typhonis potentiæ, postremumque ex deorum numero regem fuisse Ægypti. Osiris autem, Græcorum sermons Dionysos (sive Bacchus) est. 145. Jam apud Græcos quidem novissimi deorum eensentur esse Hercules et Bacchus et Pan. Apud Ægypties vero Pan anti- quissimus: est enim ex octo primorum, qui dicuntur, deorum nu.- mere; Hercules vero ex numero duodecim illorum, qui semndi neminantur. Bacchus vero ex tertiorum numere, qui a.duodecim diis generati saut. * Guet aunes efliuxissea disant . Ægypui ab Hep-p

114 HERODOTI HISTOR. Il. cule usque ad Amasin regem, supra memoravi: a. Pane ver-o et! Amnsin plures etiam numerantur anni; a Baccho vem minimal annorum numerus : niqui ab hoc, usque ad Amasin regem, numerantur quindecim nnnorum minis. Et hæc se adcumte nosse contendunt Ægyptii, quippe constanter numerum iniisse, et scripto consignasse annos. Auqui a Baccho, qui Semele netus perhibetur, Cadmi filin, ad meam ætatem, circiter mille et oexaginta admodnm anni aunt ; ab Hercule vero, Alcmenæ filio, nongenti plus minus; a Pane vero, Peneiopæ filio, (ex hac enim et Mercurio prognatua Pan perhibetur a Græcis z) minor etiam annorum numerus quam a hello Trojano, anni circiter nongenti admodnm, ad meum usque secum. 146. Ex duabus igitur, quas dixi, rationibus utalur quisque en, quæ probabilior quam altem ipsi visa fuerit: equidem, quæ mes de his sententia sit, declaravi. Quod si enim et isti olim in Gracia conspicui fuissent, ibique mnsenuissenl, quemadmodum Hercules Amphitryone genitus, et Bacchus Semeles filins, et Pan ex Fene- lope matos; dicere quispinm etiam posset, hosce alios, [bosse posteriores, illorum cognomines,] quum boulines fuissent. nominal gessisse priscorum istorum deorum. Nunc vero, quad ad Bacchum adtinet, dicunt Græci, simulatque nains fuisset, ab Jove insutum esse femori, et Nysnm deportatum, quæ supra Ægyptum est in Æthiopia; de Pane vero, quonam delatus sit a parfin, ne bubon: Quidam quod dicant. Ex quo mihi manifestum façtum est, Gru- cos deorum horum nomina posterius, quum reliquorum deorum, Cognovisse; ab illo autem tempore, quo cos primum cognoverunt, genus eorum et nativitatem repetiisae. Atque ista quidem dictant soli Æ ptii. 147. une wero, quæ et alii homines, et Ægyptii ipsi, illis cous sentientes, memorant geste in Ægypeo esse, en exponere adgredior: inerunt autem his etiam nonnulla quæ ego ipse vidi. Post sacer. dotis Vulcanî regnum libertntem adepti Ægyptii, quum nulle tempore sine regibus vivere passent, duodecim Rage; eonstituerunt, universa Ægypto in duodecim partes distributa. Hi, contractil inter se ndfinitatibus, bisque constitutis legibus regnnbant, ut nullus altcnun oppriment, nec plus alter altero cuperet habere, essentque artissimn nmicitia inter se juncti. Leges antennistes et initia constituernnt et magne studio tuebantur hac causse, quod in ipso statim initia, quum regna adgrederentur, edixerat illis oraculum: " qui ex illorum numero ænea phiale libaverit in Vulcain n templo, eum totius Ægypti regno potiturum.” Namque in omnibus templis conveniebant. 148. Monumentum etiam commune reiinquere decreverunt; ex eorumqne decreto ædificalus est Labyrinthus, peule supra Mœfidis lacum, ex adverse oppidi quod a Crocodilis nomen habet: quem ego vidi fuma etiam majorem. Si quis enim ædificia omnia atque opem a Græcis perfecta anima comprehenderit, reperientur me et hbore et sumtu inferiora labyrintho ; qunmvis memorabilis utique bit Ephesi templum, itemque illud quad Serai est. Et ennt qui-

EUTEB PE. 115 dem etiam pyramides open famum superuntin, et enrum quælibet multis eisque magnis Græoorum operibus simul sumtis æquipn- rendu: sedlnbyriuthus nimirum pyramides etiam superat. Habet enim duadecim nuls: ædificiis cinctns, partis sibi mutua abversis, se: ad septentrionem, sex ad meridiem spectantes, omnes inter sa contigus: unus autem murus cunetns extrinsecus includit. Con- clnvia sunt duplicia, alita subterranea, alla super his in sublimi, numero ter mille; cuiusque generis mille et quingenta. Quæ supra terrain sunt conclavia, ipsi vidimus et transiimus, et oculnti testes de his loquimur. Quœ veto sub terra surit, auditu cognovimus : nain Ægyptii, his prœpositi, nullo pack) menstrue sa nabis voluerunt, dicentes esse ibi sepulcra regum, qui labyrinthum sediti- enrnnt, et sacrorum crocodilarum. Igitur de his subterraneis non nisi audits referimus: superiora vero ipsi vidimus, humanis operibus majora. Nam transitus pet concluvia, et nufrnctus per aulne, incredibili varietate infinitum nabis admiratianem exprimebnnt, ex une nuls in conclavia trameuntibus, et ex conclavibus in ntrin, arnaque in alia œdificia ex utriis, et in alias aulns e conclavibus. anunar conclavium omnium lapideum, perinde ac parietes: pu. ristes veto inculptis figuris pleni. Aula quælihet peristylio circum- dsta, lapide albo artissime juncto. Proxime angulum, in quo desinit labyrinthite, suit pyramis ducentorum quadraginta pedum, cui grandes insculptæ figuras: intraitus in illum sub terra com ltructus. 149. Tulis quum sit labyrinthus, majore etiam in admirations esse debet Mæritlis locus, juste. quem constructus est labyrinthns. Circuitus hujus lacus ter mille sexcenta stadia metitur; sunt enim sexaginta schœni: mensura æqunlis si quam colligit universa Ægy. pti ara secundum mare porrecta. Lucus a parte boreaIi et austrnli oblangns est: altitudo, ubi maxima, quinquaginta ulnarum, quai; orgyias Græci vacant. Esse autem manu factum eifossumque, ipse ostendit. Stantenim in media fere lacu duæ pyramides, quinqua? gintu orgyias utraque eminens ex tiqua, et tantumdem sub aqua constructum est: super utraque collocatus est colossus lapideus, in sella residens. lta sunt pyramides hæ orgyiarum centum: centum autem argyiæ adcurnte efliciunt stadium, sex plethris (sive jugeris) constans; quum orgyia metiatur se: pedes, sive quatuor cubitos; pes autem quatuor constet palmis, cubitus sax palmiez, Aqus autem hujus lacus native non est: est enim prorsus aridu ille ragiez sed e Nilo pet canalem derivata est aqua; et per se! qui. dem menses influit in lacum, tuai sex mensibus rursus efliuit in Nilum. Quo tempore amuît, per illos sex menses quotidie talentum argenti ex piscibus redit in regis ærarium; quum vero influit que in lacum, viginti minæ. 150. Dicunt horum locorum incolæ, exitum sub terra in Syrtin, quæ in Lybis est, hnbere hune lacum, qua parte versus occidentem in mediterranes Libyæ spectat Juste montem qui supra Meniphin est. Quant veto termm ex nmæplu hac fossn egestam, curiose a

116 HERODOTI HISTOR. Il. quidem circumspîciens, nusquam viderlm; quæsivi en his qui proxime lacum adcolunt, ubi esset humus eifossa, Et illi mihi dixerunt quo deluta fuerit, facileque persuaserunt;- quum andin: cognitum haberem simile quiddam Nini, Assyriæ urbs, factum. Nam Sardanapalli, Assyriæ regis, opes ingentes, thesauris subter- rnneis candîtes, quum furto auferre constituissent nonnulli; ex suis ædîbus fadiendi initia facto, sub terra progressi sunt, fuseau: versus regiam dirigentes: humum vero eifossam quotidie sub noctem in Tigrin amnem, qui Ninum præterfluit, egesserunt, danse perfecissent quad instituerant. Idem prorsus in fadienda hac iu- Ægypto fosse factum esse audivi; nisi quad non noctu, sed interdiu sit factum : terrain enim elfassam in Nilum egessisse Ægy- ptias ; quam fluvius, exceptum, diifusurus crat. flac igitur rations eifossum hunc lacnm narrant. 15i. Duodecim quos dixi lège: dam regnant justitiam calcines, uccidit interjecto tempore, ut, quum sacrificium solenne in Vulcani templo peragerent, festorum diemm postremo libaturis phialas au- rens exhibens summus sacerdos. e quibus libasent, aberreras au» mero, undecim exhiberet phiales, quum essent ipsi duodecim. lbi rum PSanmietiehus, stans postremus omnium, quum phiaiam non baberet, galeam de cnpite detractam parrexit, ex saque libavit. Galeas autem etiam reliqui reges omnes, quum alioqui, tum ea ipso tempore, gestnbant. Psammetichus igitur nulla quidem dola malo usus, galeam porrexerat. Sed reliqui undecim animum ad hoc Psammetichi factum advertentes, cogitantesque oraculum, quad ipsis editum fuisset, qui et mon phiale libassel, cum solin» re- gemfuturum tatin: Ægypti ,- hujus oraculi minores, quum. instituts perquisitions reperissent non- delibernto id a Psamlneticbo esse factum, æquum quidem non censebant ut morte plecteretur ;. sed plucuit eum in paludes relegnri, majori patestatis parte exutum, neque si licere paludibus excedere et reliquis Ægypti rebus sese Immiseere. 152. Idem Psammetichus ante id tempus, Sabaeonem Æthiapem metuens, qui patrem ipsius Neeon occident, in Syriam pmfugerat : sed, postquam Æthiops noctuma visa territus Ægypto excessisset, ab Ægy’ptiis Saiten præfectumm incoleutibus in patriam crat reductus. Nunc igitnr iterum, postquam regnavit, ab undecim neg-ibus in exsilium missus est in paludes propter galeam. Ratus autem injuste secum esse actum, vindictam capere de persecutorihus cos-i- tavit: quumque en caussa in Buto oppidum ad Latonœ oraculum misisset, quad vemcissimum Æg’yptii habent, adlatum est ei re- aponsum, venturam vindictam a mari, quando and viri sint adpan’- tari. Cui responso quum ille iidem vix ullum adhiberet, venturos æneos viras opem sibi laturas; accidit baud malta interjecto tempore, ut Iones Cnresque homines, prædatnm navibus profecti, ad Ægyptum deferrentur, tempestatibus compulsi: qui quum en urmuti in terram exscendissent, Ægyptiorum aliquis, ut qui numquam antes viras me matos vidisset, nunciatum ivit Psaumeticha,

EUTERPE. 117 «une: eiro: admisse a Mari, qui prædam et terra agami. Tan: ille, impletum esse intelligens oraculum, benigne louas Caresque excepit, magnisque promissis persuadas illis, ut secum manerent, ea- natus est. Quibus ut id persuasit, simul cum Ægyptiis, qui cum ipso sentiebsnt, et cum his auxiliaribus, reliquos reges oppressit. 158. Ita- totius Ægypli regna patitus Psammetichus, construxit Mempbi propylœa Vulcani ad meridiem spectantia: et aulam œdi- ficavit Apidi, in qua aleretur apis sicubi adparuisset. En aula ex adverse propylæorum est, tata peristylio circumdatu, et figuris omni ex parte exornata à pro columnis suppositi sunt colossi duade- num cubitarum.. Apis autem, Græcorum sermons Epnphus est. 154. lonibus veto et Caribus, quorum opem usus crat, ogres ha- bitandos Psammetichus concessit,- sibi mutua obversos, interfluente Nilo: qui agri Castra Ionum Carumque nominabantur. Postquam lins sedes eis concessit, reliquaque promisse exsolvit; pueras eisdem Ægyptios tradidit, qui ab illis Græcum ediscereut sermonem à et ex his pueris, sermonem edoctis, nati sunt qui nunc Inlerpretes sunt in Ægypta. Agi-os istos longo tempore Iones Caresque habig tarant, sitos versus mare pailla infra Bubastin oppidum, ad Pelu- sinm quad vocatur Nili ostium. Sed insequente tempore Amasis rex, sedibus illis excitas, Memphin habitatum concedere jussit, ut essent sibi custodes corporis adversus Ægyptios. Jam ex quo bi Ægyptum habitare cœperunt, nos Græci, cum bis commercia habentes, res in Ægypto gestas, inde a Psammeticho rege, et quæ deinde gestæ surit, ndcurate canotas novimus. Hi enim primi, alia lingue. loquentes, Ægyptum incaluerunt. In eis autem lacis, e quibus ab Amasi exciti sunt, vestigia navalium, quibus usi enim, et ædificiorum rudera ad meam adbuc ætatem superfuerunt. Isto igitur mode Psammetichus Ægypto potitus est. - 155. Oraculi, quad in Ægypto est, jam sæpius feci mentionem; et de eodem, quippe memoratu (ligna, copiosius etiam exponam. Est autem hoc oraculum, Latence templum, in magna oppida situm, ad Sebenniticum quad vocatur Nili ostium, adverso flamine ex mari navigantibus. Nomen oppidi Buto est, ut jam ante demonstravi. Est autem in eodem urbe etiam Apollinis templum, et templum Dianœ. Latonæ veto templum, in quo est oraculum, quum ipsum magnum est, tum propylæa habet quadrnginta cubitorum altitudine. Quod vera ex his, quæ ibi conspiciuntur, maxima me admiratione adfecit, hoc dicam. Est in eodem loco sacra mies Letonæ ex ana lapide confecta, quum in altitudinem, tum in longitudinem ; quilibet paries æquali est longitudine et altitudine, et quidem quadra- genorum cubitorum : pro tecta alias impositus est lapis, qui ad quatuor cubitos præter reliquum ædem prominet. 156. Eorum igitur qui circa hac templum eonspiciuntur, maximas mihi admirationi fait ædes illa: secundo autem loco, insula quæ Chemmis nominatur. Site hase est in lacu alto amploquejuxta templum quad in Buto est: dicuntque Ægyptii, esse eam natantem. Et ego quidem sain nec autem vidi, nec moteur: sed istud audiens

118 [HERODOTI HISTOR. H. I obstupni, imulam ullum vere esse mateur. In hac veto initia est Apollinis templum amplum, in quo "en une me; Naseuutur in eodem palmæ maguo numero, aliæque arbores maltas, un) frugi- feræ, quam sternes. Æg-yptii autem, numem esse banc insulam dicentes, narrationem hune adjiciunt: Latonam,- unam ex 0cm dûs qui ante reliqu’os enfuissent, quum urbem Buto habitant, inqua nunc oraculum illud est, Apollinem, ab laide sibi cœditum,» in hac insula, quæ olim non fuisse: nanans, abscondisse et salvum conservasse, quum omnia perquirens Typhon venisset, invenire cupiens Osiridis filium. (Apollinem enim et Dianam dicunt Dionyso et laide natos: Latonam vero fuisse nutricem horum et servatricem. Ægyptiaoo autem sermone Apollo, 0ms vocatur; Ceres, Isis; Di- ana, Bubastù. Et ex hac Ægtyptiomm traditione, nec aliunde,-uuus ex omnibus superioribus poetis Æschylus, Euphorionis filins, sub- ripuit id quod ego dicam; inempe quod Dîanam dixerit Carné: filions.) Eu igitur causse: insulam illum, aiunt, nantem factum esse. 157. Pkammelichu: in Ægyptïo reguavit aunas quatmr et quinquaginta: quorum per undetriginta Azotum cireumsidens appu- gnavit, magnum Syriæ oppidum, donec tandem vi cepit. Atque hm Azotus omnium, quæ novimus, oppidorum long-infime restitit absidentibus hostibus. 158. Paummeticho vero in Ægypti regnum successit filins Nm. Hic primus fessant dadgressus est ducere in Erylhræum mare ferentem, quam deinde Darius Persa iterum eüodit: cujus longitudo est quatuor dierum navigatio: latitudo autem tanta, ut duæ nave: remis agitatæ simul navigue possint. Aqua ex Nilo derivata; de- rivnta autem paullo supra Bubastin urbem, juxta Patumon oppidum Aubin : influit autem in Erytbrænm mare. Fodiendi iuitium factum est ab en parte planitiei Ægyptineæ quæ ad Arubiam pertinet, ubi planitiei superne contiguus est mons qui ex adverso Mem- phidis pmtenditur, in quo 1apicidinæ insunt. Ad pedem igitur huilas montis acta est fossa in longum ab occidente versus orientent; deinde pet fauces mentis progreditur, pergitque a monte venus meridiem et austrum in sinum Ambicum. Qua est autem brevissimus et compendinrius maxime a boreali mari in australe et hoc Rubrum, quad vocatur, transitus, a. Casio monte, qui Ægy- ptum a Syria disterminat, ad Arabicum sinum, sunt exacte mille stadia. Hue est brevissima via: sed fessa multo est longior, quanta majores baba anfractus: in qua sub Neco fadienda perie- rum Ægyptiorum centum et viginta millia. In media vero labore substitit Necon, pergere probibitus oraculi calfata, illud opus cum pro barbare faœre. Vacant autem Ægyptii barbares, omnes qui non ipsorum lingua utuntur. 169. A fodienda fessa postquam destitit Neoos, ad militarea expeditiones suscipiendas se convertit: trirem ne ædificari jussit, un: in bondi mari, alias in Arabioo sinu afiubrutn mare; ubi vestigin. adhuc navalium conspicîuntur. Ac his quidem navibus une est ubi opus crat: Syrœ vero pedum-i exercitu adgressus, col-

EUTERPE. . 119 luta scie .vieit ad Magdolum; post illumque pugnsm Csdytin cepit, a magnum Syriæ urbem. Qua veste indutua bas res gessit, cum deinde Apollini dedicavit, misssm ad Branclhidas Milesierum. His reluis gestis Necos, postquam sedecim omnino aunes regnuvit, vits fauctus est, et filie Psammi regnum reliquit. 160. Hoc regnanle Psammi, veneruut in Ægyptum lagmi Eleo- rum, jactantes æquissime et præclarissime omnium bominum a se Olympiæ publica certsmina udmiuistrari; existimantesque ne Ægy- plies quidem, heminum sapientissimes, aliquid quod supra esset, pesse reperire. Postquam igitur significarunt Elei, que censilie in Ægyptum veuissent; comecavit rex hic ces ex Ægyptiis, qui dicebuntur esse sapiemissimi. Qui ubi convenere, mlivere Eleos emnia eXponentes me ipsorum oflicii essent in administrando cer- ’ Lamine; quibus expositis, dicebant " se venisse sciscitaturos, au " Ægyptii aliquid, quad his æquius esset, pensent leperire ?" Tum illi, colis-te inter se comme, quasiverunt ex Eleis, un civet ipsorum ad cerlumen admittaatur .9 Et Elei, tout mnrum, nichant, quam aliorum Grœcorum quicumque sellai, si licitum esse in certamen prodire. Responderunt Ægyptii, " si in rem ndministrmnt, multum ces ii ab æquitate aberrare z fieri enim nulle mode pesse, quin certsnti " civi faveant, injuriamqne fadant peregrino. Quod si ergo cum " æquitste veilent calamina sdministrsre, et hujus rei causas in ti Ægyptum venissent; peregrinis tantum certatorilms poussent " certanlen, Eleorum autem neminem mutoient." Hæc Ægy- 161. humais postquam se: tantum aunes regnasset, expeditioç ptiiminque suscepisset Eleesinonuerunt. in Æfliiepiam, continuo deinde vitaux finivit; . cui in regina: filins sucœssit Api-in. Hic post Pssmmetichum, prosvum suum, felicissimus superiorum omnium reg-nm fuit pet quinque et viginti quos regnavit aunes; quibus et advenus Sido- nem duxit exercitlm, et navali pagne cum Tyri regs eenflixit. Ubi veto adfuit tempus, que in fatis crat ut midis premeretur, aecidît calamites ex oœasieue quam ego quidem finies in Libywm mum historia exponsm, paucis in præsenti contentas. Scilicet, excréta advenus Cysenaicsm misse, ingentem chtimi Apries empesai; Quam calamitatem ipsi regi imputantes Ægyptii, ab ee defecerunt; quum existimareut, deübente censilio Apriem bos in manifestum saisisse exitium, ut, postquam illi pefiissent, ipse reliquis Ægyph’is tuties impotent. En vehemenser indignati, tuai bi qui e clade redierlnt, tum eorum qui periersnt amici, palans deœiverunt. 162. Que re cegnita, Apxies ad ces verbis ennemies Amssin luisit. Et hic, ubi ad Ægyptios pervenit, inhibere illos conflua est, hortarique ut cœpte desisterent: sed, dum ioquitnr, Ægyptbruin aliqui, pone sains, galeam cspiti ejus impenit, simul dicens, regni «une se si 5114m imponere. Nec vere id illi invite admodnm accidit, ut quidem Inox estendit. Nsm postquam [commnni consensu] -Ægyptii hi, qui defeeersnt, regel: illum nominatunt, ducere ces advenus Aprien paravit. Que ensuite Amies, speetetum inter

190 HERODOTI HISTOR. Il. Ægyptios qui circa ipsum ersnt vimm, cui nomen Patarbemis, ad Amssin misit cum mandate, ut vivum illum ad se adduceret. Pater- bemis ut advenit, Amasinque vocsvit ; equo tune forte insidens Amasis, sublate crure, flatum ventris emisit, atque hoc cum jussit Apriæ repertare. Nihilo minus ab ce postulasse, aiunt, Patarbe- min, ut ad regem, qui cum arcesseret, abiret. Cui respondisse Amasin, " jam pridem hoc ipsum se parure, nec de se ea causse " cenqueslurum esse Aprien: adfuturum enim et ipsum, et alios " secum ducturum." Quorum verborum sententiam non ignorantem Patarbemin, quum paratum illum videret, maturasse reditum, ut quam primum regi, quid ageratur, renunciaret. Aprien vere, quum ille rediens Amasin non adduxisset, ira aeeensum, nulla secum ratione inita, sures nnresque præcidiei jussisse. Quod ubi videront reliqui Ægyptii, qui adhuc cum rege feeerant, virum e suis spectatissimum in contumeliese mutilari, nullam moram fa. cientes, desciverunt et ipsi ad reliques, et -Amasi se tradiderunt. 163. Quo eegnite Apries, armavit amiliares, et advenus Ægy- pties duxit: habuit autem secum Carum et Ionum auxiliarium triginta millia: regia autem et sodas crat in urbe Sai, amplum et spectatu dignum ædificium. Apries igitur cum suis profectus est adverses Ægyptios 5 et Amasis cum Ægyptiis adverses regis auxiliares: quumque umbo circa Momemphin oppidum essent, in ce crant164. Sunt ut inpugnæ Ægypto septain discrimen hominum genre.experirentu Horum alii sacer- . a dotes, alii bellatores nominantur, alii bubulci, alii subulci, institerel slii, alii interpretes, alii navium gubernateres. Tet sunt Ægyptio- rum genets, sive classes: quibus nemina imposita surit ab artibus quas exercent. Bellatorum rursus alii Calasiries neminantur, alii Hennotybies: qui ex hisee sunt præfecturis. (Nam in præfecturss [noms Græci vocant] tata distributa Ægyptus est.) 165. Hermotybium nomi sunt: Busirites, Suites, Chemmites, Papremites, insula cui nomen Prosepitis, Natho ex dimidia parte. Hisce ex præfecturis sunt Hermotybies ; numero (quande maximas eorum numerus) centum et sexaginta millia. Et 110mm nullus artem ullum sellulariam sut epificium didicit: rei militari unies vacant. 166. Calasirium nemi hi: Thebanus, Bubsstites, Aphthiœs, Tanites, Mendesius, Sebenuytes, Athribytes, Pbarbæthites, Thmui- tes, Onupbites, Anysius, Myecphorites, qui nomus in insula est, ex adverse Bubsstis oppidi. Hi sunt nomi-Calasirium 5- quorum numerus, quando. maximes, ducenterum quinquaginta millium virorum est. Neque hisee licet opificium ullum artemve exercere, selam rem militarem exercent, puer a patre institutus. 167. An igitur etiam hoc ab Ægyptiis Græci acceperint, non pessum liquide judicare; quum et Tbracas et Scythes et Perses et Lydes et omnes fore barbares populos videam minore in honora, quam alios cives, habere hos qui erses et epificia discunt, homm- que posteras; eus veto, qui (Ipificium nullum exercent, generosos

EUTERPE; - 121 et nobiles existimare, ac præsertim hos qui rei militari unice vacant. Receptum quidem bec est apud Græcos etiam omnes, sed maxime apud Lacedæmonies. Minime vero Corinthii ces contemnunt qui manibus sartes exercent. 168. Præmium autem bellatoribus hoc eximium tribuitur, juxta cum sucerdetibus, præ ceteris omnibus Ægyptiis: duedecim cuique une præcipua, vectignlis immunin. Hnbet autem arvum centum cubitus Ægyptios quaquaversum: estque Ægyptius cubitus Samio æqualis. lsta igitur omnes atque singuli præcipua habebant: præ- terea vero per vices, neque utique cuncti simul, hisee fruebantur commodis. Milleni Calasirii, totidemquc Hermetybii, quetannis cerperis custodes orant regis. Bis igitur, præter nrva illa, in si gales dies hæcce tribuebantur: cocti cibi farinacei definitum peut dus, quinque libræ quique ; curais bubulæ libræ dune, vini cynthi quatuor. Hæc tribuebantur corporis custodibus. 169. Pestquam igitur obviam sibi mutuo profecti, Aprics auxiliares copias ducens, Amasis vere Ægypties omnes, ad Momemphin oppidum pervenere, armis congressi sunt. Et fortiter quidem pu- gnabunt peregrini ; sed, quum numere longe essent inferiores, ce victi prodigatique surit. Dicunt autem, Apriæ hune stetisse sententiam, ne Deum quidem ullum rogne exuere se pesse 5 ita firmiter illud sibi stabilitum putabat. At tune, quod dixi, collata scie devictus est: et, quum vivus in hostium pervenisset petestatem, Sain abductus est in pristinam suum domum, quæ nunc Amasidis regia crat. lbi aliquamdiu in regia nutritus est, et bene cum habuit Amasis : ad extremum vero, quum exprobrnrent Ægyptii non recte eum facere quad alat virum et ipsis et sibi inimicissimum, trâdidit Aprien Ægyptiis; qui cum strangulanmt, ac deinde in patrie sepulcre sepeliverunt. Sepulcrum illud in Minervæ templo est, proxime ædem sacrum, intrantibus a læva manu. Saitæ enim cunctes ex hoc nome oriundos rages inlra templum hoc sepeliunt. Nam Amasidis etiam menumentum aliquante quidem longius ab æde sacra abest quam Apriæ et ejus progenitorum; et est tamen etiam hoc in aula templi, thalamus lapideus ingens, columnis ornatus palmas arbores imitantibus alioque sumtu. lntra thalamum, repositorinm est biais feribus clausum, atqui inibi est regis sepulcrum. 170. Et vero etiam sepulcrum ejus, cujus nomen tali occasions edere mihi ncfas, in eodem Minervæ temple Suitane, post sedem sacram, toti pestice parieti ædis Minervæ contiguum. Et in area templi stant obelisci ingentes lapidei: juxtaque ces lacus est, lapides crepidine ornatus et circumcirca pulcre eluboratus, eadem (ut mihi Videtur) magnitudine qua est locus Deli, qui orbiculatus ne. minatur. 171. ln hoc lacu exhibent nectu speciem imaginemque ensimai, qui illi [deo] acciderunt, quæ mysteria. vecant Ægyptii: de quibus equidem, quamquam satis singula que pacte se hubeant uerim, silentiuiu sgere debeo. Etiamquc de Cereris sac-ris, quæ Thesmo- a

.122; . HERODÇTI HISTOR. Il. piloris Græci vacant, silentimn mihi agendum; nisi queutons de his verbo fuere in: est. Banni filin: sur: hac et Ægypto intitule- rant, et Pelasgicas mulieres en damnant. Deinde, postquam toto Peloponnesus a Doribus eversa est et sedibus suis excita, perierunt hac sacra; salique Andes, qui in Peloponnesa museront, neque inde migrare coacti sunt, ille conservarunt. 172. Aprie in: sublsto, 4mm, in Ægypto regnavit, ex Saiton præfectura oriundus, et quidem et. appsdo cui nomen Siuph. Et primo quidem spreverunt Ægyptii Amasîn, nec tilla magnopere loco habuere, ut qui de plebe olim fumet, et ex dama mimine il. lustri. Deinde vera callido quodam inventa, non asperitate, et! ificium eos redegit. Ersnt ei quum alite res petiot: permultæ, En!!! pelluvium nureum, in qua et Amasis ipse et convive omnes lavure pedes consueverant : hoc pelluvinm œufringi, ex coque can- fici dei simulacrom jasoit, quad in loco urbis opportunissima nuit. Et Ægyptü freqnentes ad simflacrum œnvaiiebant, filmique me» au religione colebant. Id ubi a civibus fieri intellelit Amis, oonvocatis Ægyptiis, quod res crat, decluavit ; dieens, tt factum " esse simulacnm illud ex palatin, in quad paullo ante et emmu- ti issent Ægyptii et imminxissent, et pedes in ca ablu’nsent, qui " nunc illud magna religione calant. J am igitur (sic loqui page. ’t bat) suum sartera similimnm huic pelluvia esse: etsi enim prim- ft fuisset plebeius, et in præsentia esse illorum regem, itaque illo. t’ rum esse oflicium,’sese honorare nique mpectnn hobere." Teii modo Ægyptios eo adduxit, ut illi serviri aquilin censerent. 178. Idem in rebus agendis hac usus est instituto r prima male, asque ad id tempus quo celebrnri forum hominihus Bolet, audion: peragebst negotia quocumque abferebentur: ab illo vero tampon tu! patundum et ad cavillandum mm: compotoribus se dabut, jocis- que et rebus ludicris indulgebat. Quibus rebus aliénai muid, ad» monuerunt cum, (licences: ti Non e dignitate tua, Ru, te ipse mo- " dans; et nimis te humiliter demittis. Debebes tu, venersndo " in thrana venerabilis sedens, per tatum diem sdministratiani re- ." rum vante. la scituri enim ngyptii, a magna vira se regi, ii tuque menus andires. Nunc quæ tu agi, minime decem nagent." Quibus ille his verbis rapandit: ii Qui mon utuntur, hi «un, " quunda fert usus, tendant: postquam usi sunt, remittunt. Si " enim perpetuo intentas esset, nunperetur ; et illo, ubi opus foret, tt non amplius passent uti. Eulem nempe est hominis canditia. tt Quod si quis semper une: seriis rebu esse intentas, nec vicissin I " tu! jocum se remmena; imprudenti huic accident, et vel furiosus " fient- vel stupidus. Hoc ego intelligens, nitrique rei suum partent " tribun." Hoc ille umicis responsum (ledit. 174. Aiunt autem eumdem Amasîn, quum privatus fuisset,etinm tune compotetiones cavillationesque muasse, nec alla mada seriis rebus fuisse intentum ; et, quando potsntem voluptatibusque in- dulgentem (lofecisscnt uecessarin, circumivisse et farta abstulisse aucun. Jeux: qui udfinnubant habcre cum suum peeuniam, hi cum,

EUTERP-E. 123 quum «guet, ad oraculum (lunchant quo quique uubantur : et a multis passim araculis furti eonvincebatur, ab aliis absolvebatur. Postquam autem reguo potitus est, hoc fecit : quicumque dii cum furti crimine absolverant, horum temple negligebat, neque ad illn. anticienda quidquam (labat, neque sacra illis diis facicbat, ut qui nullius essent momenti, nec veracia baberent aracnla. Qui sera furti cum arguerant, horum præcipuam cum agebat, ut qu’ vere dii essent, et macula non mendacia exhiberent. 115. Et primo quidem in Sai urbe ad Minervæ templum propy- bzu exstruxit mirabilia, superiares omnes, [qui talin emruxeranu] altitudine saperons, et amplitudine, et ipsomm lapidum tum ma- gnitndine tu!!! qualitate. Statu: item magnas et ingenti mole an- drosphinges dedicavit, lapidœqne alios immanis magnitudinis ad l’eflcienda ædificia adgereudas curavit. Horum alii en lapicidina, quæ advenus Memphin est; adgerebantur: ii venu qui immani erant magnitudine, ex Elephantine urbe, quæ diemm non minus viginü navigatione abest a Sai. Quod vera ex his non minime miror, sed maxime omnium, ales est et une lapide, quam ex Elephantine urbe transportandam curavit : qua in transportanda per tres aunas accu. pau’ errant duo millia hominum, client cura commisse erat, hique ri x omnes erant navium gubematores. Huius ædis longitudo extrinsecus est unius et viginti cubitorum; latitude vero, quatuaidecim 5 altitudo, acta cubitorum: in: sunt mensuræ œdis hujus monolithe extrinsecus. lntrinseous longitude est octodecim cubitornm et vi- gilti digitonm ; latitudo, duadecim cubitorum ; altitudo, quinque cubitarum. Pasita hæc est ad introitum templi: nam intra templum sénat hac causas non fuisse pertractsm : architectum, quum ægre pmmovaetur œdes, nullumque temporis esset insumtum, vehementer dolentem aperis moisstiam, ingemuisse; idque animadvertentem Amasin non permisisse ut ulterius promoveretur ædea. Alii vero ainnt, quemdam ex, his qui vectibus pramovere ædern ca.- nabantur, fume ab ille oppressum, et en mussa son intus fuisse tam. 176. Sed et in aliis. omnibus nobiliaribus templis dedicavit Amis open-a ab magnitudiaem spectatu digna: in his Memphi colonats illum resupinum ante Vulcani templum, cujus langitndo septuaginta quinque pedum est: et super eudem basi dus: stant statua, utraque vicenum pedum magnitudine, altera ab una ædis sacra: parte, altera ab allers: omnia hæc ex Æthiopico lapide perfecta. Est autem etiam in Saï urbe similis colossal: lapideus, eodem habita positus qua ille Memphi. Etiam Isidi templum illud, quad Memphi est, Amasis entrait, magnum et spectatu dignissimum. 177. Regnante Amasi dicunt Ægyptum prosperitate maxima bruisse. tum quad ad commode spectat quæ fluvius regiani largi. tut, tum ad sa que e terra homines percipiunt: et oppida habitats. in ea tune fuisse vicies mille. Amasis etiam est, qui legem illum Ægyptik constituit, ut Ægyptiormn quisqae quotannis apud mi sui prqfectum prqfiteretar, and: site"; sustenta: qui hoc ne! fanera, au! B 3 .

F24 HERODOTI HISTOR. il. legitimum viciant non declararet, i; morte plecteretur. Quam legeln lnudabilem Salon, ab Ægyptiis acceptam, Atheaiensibus tulit, qui perpetuo en utuntur. 178. Græoorum muions quum esset Amasis, et alio. in Græcoram nonnullos beneficia contulit,et eis, qui in Ægyptam venirent, Nau- cratin urbem habitandnm coacessit: qui vero sedes in Ægypto fi- gere nollent, tantum mercandi causse in cum navignrent, his areaa adsignavit ubi aras et templa diis erigerent. Maximum igitur illorum templum et celeberrimum, maximeque frequentatum, quad I Hellenium nominatur, communi consilia sumtuque statuerunt hæ civitates: ex Ionibus, Chius, Teos, Phocæa, et Clazomeme; ex Doribus, Rhodus, Cnidus. Halicarnassas, et Phaselis 3 ex Æolibus, sala Mitylenæorum civitas. Horum est hoc templum, hæqae civitates constituant præsides emporii. Quod si quæ aliæ partem illius sibi vindicnnt, rem sibi vindicnnt nihil ad se pertinentem. Præter istud vero templum, searsim Æginetæ statuerunt Jovis fanum ; et Samii aliud Junonis; tum Milesii, Apollinis. 179. Faitque olim solum in Ægypto emporium Naucratis, nec aliud ullum. Quod si quis in aliorum Nili ostiarum aliquod intrasset, jamre cum oportebat, incitum eo se venins,- tum, hoc præstito jure juranda, cum navi sua in Canabicum astium tenebatur, navigare, aut, si per contrarias ventos hoc ei non licuisset, oportebat merces navigiis Ægyptîis circum Delta circumvehere, donec Nau- eratin pervenisset. ltn Naacratis in honore crat. 180. Quum Amphictyones, postquam superias templum Delphi- cum fortuite casa conflagraverat, illud quad nunc est trecentis talentis elocassent ædificandum, cujus summæ quartam partem Del- phenses pro sua portione tenebantur conferres; eircumeuntes hi per eivitates, utque dona carrogantes, haud parum ex Ægypta retule- tant. Amasis enim mille eis dedit talenta aluminis ; Græci vero, in Ægypto habitantes, viginti libres. 181. Idem Amasis cum Cyrenæis mutuam amicitiam societatem- que contraxit. Constituitque etiam uxorem ex eorum regione ducere, sive quad Græcnm hnhere uxorem desideraret, sive omnino amicitiæ mussa, quam cum Cyrenæis colebat. Duxit igitar spectati inter papulares sans viri (quem Battum nlii, alii Arcesilam, rursusque alii Critabulum dicunt) filiam, nomine Ladicen. Cam qua quoties concumberet Amnsis, coire non poterat, quum tamen aliis mulieribus uteretur. Id ubi sæpius ei accidit, dixit ad hune Ladi- cen Amasis: " Veneficiis, o mulier, advenus me usa es: qunre ef- " fagere nullo pacto potes, quo minus pessime pereas, mulierum " pessima." Tum Ladice, postquam negundo nihilo plaeutiorem reddere illum potuit, in templo Venerî votum fecit, si eu nocte caisset cum ipsa Amnsis, (id enim unum esse calamitatis effu- gium) statanm se ei Cyreaen missurnm. Et post hoc canœptum votum continua cum en eoiit Amnsis; et, quoties deinde cupido cum incessit, eoibnt; vehementerque eam ab illo tempore diligebat. Et ille facieadam curavit imagiaem, Cyreaenque luisit ; ("lue adhuc

mes ætate superfuit, extra CyrenæorumEUTERPE. urbem spectans. Eamdem125 Ladicen Cambyses, Ægypto patitus, postquam ex en, qaænam esset, cognasset, illæsam Cyrenen remisit. ISQ. Dedicavit Amusis dona etiam in Græciam : et primum quidem Cyreaen Minervæ statuam misit inauratam, et sui imaginera pictura mlsimalatam : tum Miaervæ quæ Lindi colitur, dues statuas lapidens. et thoracem lineum spectatu dignum 5 denique Junani Samiæ binas sui imagines ex ligua soulptas, quæ in magna templo ad meum asque ætatem steterunt post fores. Et Samum quidem dona hæc miserut hospitii caussa, quad ei cum Palycrate Æacis filio intercesœrat; Lindum ’vero, nullius quidem hospitii caussa, sed quonialn Minervæ templum Lindi exstmctum esse perhibetur a Danai filiabus, quæ ad illum arum adpulissent, quum fuguent Ægypti filios. Hœc saut danaria, quæ Amasis dedicavit. Idem vero etiam Cyprum, a nemiue ante illum subantam, cepit, tributariamque sibi fecit. v

HERODOTI HISTORIARUM LIBER TERTIUS.

THALIA.

x 1. Anvsnsus hune igitur Amasin Cambyses, Cyri filins, quam alios quibus imperavit, tum e Græcis louas et Æolenses dacens, bellum movit hac de causse. Misso in Ægyptum legato Cambyses filiam Amasidis petîerat uxorem: patient autem ex Ægyptii cu- jusdam consilia, qui id ei sussent infensus Amasidi, quad se ex eunctis, qui in Ægypta ersat, medicis selegisset quem ab uxore et liberis abstractum amandaret* in Perses, quum Cyrus ab Amasi ocularum medicum petiisset qui esset in Ægypto aptimus. E0 infensus Amasidi, instigaverat Cambysen ut filiam illius peteret; quo ille sut mœrore adficeretur data filin, sut non data adium incurre- ret Cambysis. Amasis, Persarum potentiam graviter ferens ti- mensqae, et dure illam et negare perinde dubitaverat; quippe bene gnaras, non legitimæ uxoris, sed pellicis loco, habiturum eam Cam- bysen. Hæc secum reputans, hancce inierat ratiaaem, Erat Apriæ filia, superiaris regis, admodnm et grandis et farmosa, sala ex regia dama superstes; cui crat nomen Nitetis. Hanc igitur-puellam Amasis, veste et aura examatam, in Persas miserat tamquam suum miam. Inteijecto tempore quum eam complectens Cambyses filiam Amasidis salutasset, dixerat ei paella: " Neseis, Rex, decep- if tum te esse ab Amasi, qui me hoc cultu amatam ad te misit, "’ tibique tamqaam filiam dedit suam 3 quum revers sim Apriæ " ganta, quem ille, daminum suum, concitata Ægyptiorum se- " ditioae, interfecit." Hoc verbum et hæc incidens causse. Cam- bysen, Cyri filium, impulit ut vehemeati ira incensus advenus Ægyptum duceret. Ita quidem Persæ rem narrant. 2. Ægyptii vero sibi vindicant Cambysea, dicentes esse cum ex hac Apriæ filin natum: Cyrum enim fuisse, non Cambysen, qui ad Amasin misisset, ejusque filiam petiisset. At hoc quidem non ex rei veritate dicun t. Immo vero ne ipsos quidem latet, (nain Persa- rum instituts, si qui alii, bene narunt Ægyptii) primum, ex illorum legibus filium ex pellice natam non suecedere in regnum, si adfuerit legitimns; deinde, ex Cassaudana, Pharnaspis filin, de Achat- menidum stirpe, natum esse Cambysen, non ex illo Ægyptia: sed

influant historiam, intercedereTHALIA. sibi adfectantes cum Cyrî familia127 cognatianem. Et bec quidem ita se habent. 3. Narratur etiam alia fabula, mihi non credibilis, hujasmodi. Persicarum mulierum quampiam, ad Cyri mulieres ingressam, quum Cassandanæ adstantes vidisset liberas forma et stators præstaa- tes, admiratam illos multis landibns extulisse. Tarn ei Canada-r nain, Cyri uxorem. dixisse: " Atqui me, quum taliam mater sin tt puerorum, Cyrus tamen aspernatur 5 illum veto ex Ægypta ad- " ventitiam in honore habet." Hæc postquam ingemiseens ab Nitetin esset locuta, filiorum Data muimum Cambysen, dixisse, " huque, mater, quum ego vir evasero, Ægypti summa ima po- " nain, et ima smalas." Hoc Cambysen dixisse decem circiter aunas .natum, mulieresqae admirations fuisse percluses: et mua, postquam ad virilem pervenisset ætatem, regaumque esset adeptus, dicti memorem, susœpisse in Ægyptum expeditionem. 4. Accident vero etiam aliud quidpiam huiasmodi, quad ad expeditionem illam momentum contulit. Ent in aunera auxiliarium Amasidis vir genere Halicarnassensis, cui Plumes nomen, homo et consilio præstans, et bellioa virtute. Planes hic, acacia qua sa infatuas Amasidi, navi ex Ægypto profagit, cupiens in colloquium veuire Cambysis. At illum, ut qui inter auxiliaires haudexiguolocafuiaset,etquæ ad Ægyptum specxabaatadcura- tissime cognita habuisset, pasecatas est Amasis, studiose dans ape- rln ut cum excipent. Persecutus est autem misse, que iter ille direxerat, eunuchorum fidelissimo cum trimai. Et œpit quidem hominem eunuchus in Lycia, sed captum non reduxit in Ægyptum a un nantis cum Pbanes circumvenit, et inebriatis custodibus ad Perses evasit. lbi tune Cambysen adiit, exercitum advenus Ægy- ptam ducere parasitent, sed de itinere dabitantan quo pacto reg-ionem aqua carentem transmitteret; eique quum alia ad res Aussi- dis spectaatia, tara itineris fadendi ration exposait, monels, mais lagmi ragent Arabes; regela, a: tutus: in: transitais sibi prao suint. 5. Patet autem hac ana via ingressus in Ægyptum. Nain a Pbœnieia asque ad fines Cadytis arbis, Syrarum terra est, qui Palestini vocautar: a Cadyti (qua: est urbs baud malta minor, ut mihi Videtur, Sardibus) emporia ad mare site, asque ad Ienysum oppidum, sunt ditionis Arabici regis: a lenyso rursus Syraruln ditio pertinet ad Serbonidem asque lacum, juxta quem Casius mons ad marc parrigitur: a Serbonide lacu, in qua accultatnm Typbanem niant, ab illo jam Ægyptus est. Jam, qui inter Ieny- sum oppidum et Casium montem Serbonidemque lacurn inteijecms tractas est, baud ille exiguus,sed tridui fera itinere in longitudinaux patens, is prorsus aquaram est inops. 6. Quod veto apaueis eorum,. qui in Ægyptum navigue con- sacrant, animadversum est, id ego sain expositurus. la Ægyptam ex universa Grascia, et præterea ex Phœnicia, bis quataimis inveo huntur figlina dolia vina replets: vemmtanen ne unam quidem,

188 HERODOTI HISTOR. HL ut aie dizain, vinarium dolium videre est ibi repositmn. Ubinam ergo, quærat quispînm, hæc consumuntur? Hoc quoque equidem diem. Quilibet præfectus populi tenetur sur: ex urbe dolin omniu colligera. M’emphinque minerez en deinde Memphi, «qui: replem, in gridum illum Syriæ tractum deporlanlur. lm dolin idemtidem denuo in Aâgyptum invecta, ibique venum exposita, deinde ad prima. in Syriam transportantur. ’ . 7. lta scilicet Persæ, simulatque Ægypto potiti sunt, intmitum illum in banc regiunem mlparurunt, et en qua dixi natione nquis instruxerunt. At tune temporis, quum nondum parafa esset aqua, Cambyses ab Hailicarnasseo hospite edoctus, misais ad Arabem nunciis, tutum transitum ab illo postulavit, et obtinuit fide data et ab illo accepta. 8. Colunt autem [idem Arabes, ut qui hominum maxime: dant- que eam et accipiunt tali modo. Si qui volunt inter se fœdus pa- ctumve inire, vir ulius, in medio 8mn: paciscentium, ncqu lapide interiorem manum mriusque illorum prope pollicem incidit: tune suinta ex utrimque veste flocco, inungit sanguine septem lapides in media positos ; dumque id fucit, Bacchum invocat et Uranium. Hoc facto, i5 qui fœdus pepigit, commendat suis nmicis hospitem illum, sive civem, si cum cive pepigit : et amici etiam ipsi æquum censeut colere iidem. Bacchum autem solum, et Uranium, deos habent; duntque, se crines eodem mode tondue, quo Bacchus ipse fuerit tonsus: tondentur autem in orüem, circum tempera capillos radiantes. Bacchum vero, Orotal nommant; Uranium Alilat. - 9. Postquam igitur nunciis, qui n Cambyse venerant, fidem dederat Arabe, hæc est machinutus. Utres ex camelorum pellibus, niqua repletos, vivis omnibus camelis imposuit; eisque in tracta»: «qua carenlem netis, exspectavit ibi Cnmbysen. Hæc quidem maxime probabilis fuma est: oportet vero etiam minus eredibilem, quia et ipsa fertur, memorare. Fluvius est in Arabia magnus, cui Corys nomen, in Rubrum quad vocatur mure se exonerans. Ah hoc igîtur fluvio Arnbum regem; commis bubulis aliisque coriis, canalem duxisse aiunt en iongitudine, ut ad nridum illum tractum pertinent, et per hune canalem derivasse aquam 3 in eodem autem illo tracta: ingentœ fouisse cisternas, quæ reciperent nquam servaient- que. Est autem vin. ab illo fluvio in hune aridum trnczum duadecim dierum: derivusseque illum, niant, aqunm per tres canules tria10. diversaSed ad l’elusium in Inca. quod vocatur . ostium Nili castra habcbat Pmmmenitus, [sive i5 PsanminitusJ Amnsidis filins, Cambysen exspectam. Nec enim in vivis amplius fait Amasis quo tempore Ægyptum cum exercitu Cambyses invasit: sed vita functus crat, postquam quatuor et quadraginta aunas regnasset, intra quos nullum ei magnum incommodum accident. Mortuus eonditusque, septum: en: in sepulcris quæ in templo ipse construenda cui-ave- ut. Regnmte vert) in Ægypto Psammenito, maximum prodigium

incidit Ægyptiis z pluerut ThebisTHALIA. Ægyptiis, quod numquam nec129 ante, nec post id tempus ad meum usque ætatem accidit, ut ipsi dicunt Thebani. Nain in superioribus Ægypti omnino non cadit pluviu: st tune ipsis Thebis pluit stillatim. Il. Persæ, tmnsmissa regione aquis entente, quum castra castris Ægyptiorum opposuissent, ad congrediendum parati; ibi tunc auxi. liures regis Ægypti, Græci hommes et Cures, indignati quad Phanes - extemum exercitum in Ægyptum duxisset, tale ndversus cum facio nus machinantur. Filios habebnt Plumes, in Ægypto relictos: his in castra et in conspectum patris perductis, cmterem in medio posuere utrorumque castrorum, et productos singulet: deinceps pueros super cratere mnctarunt: tune, jugulatis cunctis, vinum et aquam in craterem ingessere, sanguinemque illorum potamnt uuxilinrii omnes, atque in ad pugnandum progressi sunt. Acri commisso prælio, postquam utrorumque magna cecidisset multitude, ad ex. tremum in fugam vertuntur Ægyptii. 12. Miram vero admodnm rem equidem hic vidi, monitus ab in. digenis. Quum ossu utrorumque, qui in en prœlio ceciderun:I separatim congesta sint, (seorsim enim jucebant Persarum assa, sicuti initio distincts erant; et alibi, ossu Ægyptiorum :) Persnrum crania in surit debilia, ut, si umun minutum calculum in ca volueris conjicere, perfores; Ægyptiorum vero itn surit valida, ut lapide percutiens ægre difringns. Cujus rei caussam dixsrunt esse, mihique facile persunserunt, quad Ægyptii a pueris statim capita radunt, unde assa in sole fiunt compacta; qua de eadem caussa fit etiam, ut non cnlvesCant ; nullus enim est populus, apud quem mm taro caput vidons calvum, quam apud Ægyptios. His igitur hæc caussa est, cur valida sint eorum crania. l’ersis autem sur sint debilia, caussa hæc est, quod a pueris in umbra versantur, pileos gestantes, quos dans vocant. lime igitur talia, qualia dixi, equidem vidi: vidi vero etiam his similia l’apremi, in illis qui cum Achœmene, Darii filio, ab Inaro Afro occisi surit. 13. Ægyptiiex prælio, ut terga vertere coacti sunt, eifusa fuga se profipuere. Qui quum Memphin essent compulsi, ibique con. clusi, misit ad cos per flumen Cambyses navem Mitylenæam, in qua crat caducentor genere Persa, qui ad deditionem faciendam boflaretur Ægyptios. A: illi, ubi navem vident Memphin intran- tem, de castelli mum universi emmi decurrunt, navem perdum, hominesque in frusta discerpios in mumm deportnnt. Et Ægyptii quidem, posthac obsessi oppugnatique, ad extremum in deditionem venerunt. Finitimi autem Libyes, Ægypti sortem veriti, non tentato armorum periculo sese trudiderunt, tributum solvere spon. dentes, et dona mittentes. Siniiliter etiam Cyrenæi et Barcæi fecerunt, endem cimentes atque Libyen. Sed Cambyses Libyum quidem dona benigne accepit: st quæ a Cyrenæis orant missa saper. nattas, pute, quod exigua essent, nam quingentss argenti librns miserunt Cyrenæi; bas igitur, sua manu prehensas. militibus dia stribuendas projeclt. s

130 HERODOTI HISTOR. III. l4. Decimo die, ex quo in deditionem venerat cnstellum quod Memphi est, regem Ægyptiomm Psammenitum, qui sex menses regnnverat, Cambyses contumeliæ caussa cum aliis Æg’yptiis resi- derejussit in suburbio; et animum illius tentaturus, hocce fanera instituit. Filium illius, servili vestitu indutam, hydriamque gestan- tem, aquatum emisit, simulquc cum ca alias virgines, ex principum virorum filiabus delectns, eodem cultu vestitas quo regis filin. Quæ ubiingcuti cum clamorc et ejulntu in patrum eonspeetumivene- runt, reliqui patres, conspectis filiabus ita misere adfeetis, invicem clamorem ejulatumque sustulerunt; Psammenitus vero, ubi respiciens cognovit, in terrain dcfixit oculos. Postquam præteriissent pucllæ uquatum missæ, secundo loco filium regis, cum aliis bis mille ejusdem ætatis zEgyptiis præter rugis oculos duci jussit, fous circum cervicem vinctos, et ora frenis coercitos. Ducebantur autem hi ita, pœnas luituri Mitylenaiis illis, qui Memphi cum navi pcrierunt : liane enim sententiam pronunciaverant regiî judiees, ut pro unoquoque vin) decem zlâgyptii ex principum numero invicem perireut. Et ille, etiam hos prætereuntes videns, quum ad mortem duci filium suum intelligcret, reliquis Ægyptiis, qui circum illum sedebant, fleutibus et lamentantibus, idem feeit quad in filin fecerat. Denique quum et hi prætcriissent, necidit ut homo natu grandior, qui compotor regis olim fuernt, nunc vero bonis omnibus excidernt, nec aliud quidquam, nisi quantum mendicus, habebat, atque adeo stipem n militihus rogabat, præteriret præter Psam- mcnitum, Amasidis lilium, Ægyptiosque qui in suburbio sedebnnt. Hunc ubi Psanuuenitus conspexit, ingcntem in fictum empit, et nomine eompellnns sodalem, cnput sibi planxit. Erant autem illi custodes ndpositi, qui, quidquid quaque prætereunte pompa faceret, observarent, et renunciarent Cambysi. Miratus igitur Cambyses quæ ille feeerat, misso nuncio, interrogavit cum his verbis: " Do- " minus Cambyscs ex te quærit, Psammenite, quid si: quod con- " specta filia tua male adfecta, itemque conspecto filin ad suppli- " cium prodeunte, nec elumorem nec fletum edidisti; mendicum it vcro illum, nihil ad te pertinentem, ut quidem ex aliis cognovit, " honore hoc es prosecutus?” Cui ita intermgnnti, hæc ille respondit: u 0 fili Cyri, domestica mula majora erunt quam quæ " fletum exprimèrent. At sodalis hujus calamites lacrymns merc- " tur, qui ingentibus opibus cxcidit, et in senectutis Iimine ad " mendicitatem est reduetus." Hæc quum ab eodem nuncio ad Cambysen essent; relata, commode dicta si visa esse aiunt Ægyptii ; ntque etiam Crmsum (quem secum in Æggptum Cnmbyses adduxerat) et Persas, qui nderunt,luerymnsse; ipsumque Cambysen misericordia qundmn fuisse factum, protinusquc jussisse, ut filins ejus ex horum numem qui perire deberent eximeretur, et ipse e suburbio excitas ad se duceretur. l5. Jam filium quidem, qui ml cum servandum missi sunt, non muphtis superstitem invenerunt, ut qui primo loco fuerat eæsus: sed Psummenitum ipsum, e suburbio excitum, ad Cambysen duro-

mat; apud quem ille deindeTHALIA. vitam egit, nullum vim passus. 131 Qui nisi compertus fuisset res novas moliri, recepturus erst ngyptum, ita ut tamquam præfectus enm esset aduiinistraturus. Nain honorare consueverunt Persæ regum filios ; quibus, lieet patres ah illis defeeeriut, reddunt reguum. ld enhn ita institutum e05 hahere, quum ex aliis multis colligi potest, tum hoc, quad ’l’hannyræ, Inari Afri filio, regnum restitutum est, pariterque Pausiridi, Amyrtæi filio, qui et ipse paternum recepit imperium ; quamvis nemo plus mali Persis fecerit, quam lnarus et Amyrtæus. Nunc Psammcnitus, prava molitus, mercedem accepit: nant ad defectionem solicitasse Ægyptios deprehensus est; quad quum esset compertum, tauri. sanguinem bibere coactus a Cambyse, e vestigio mot-tuas est. Talem igitur ille vitæ exitum liabuit. 16. Cambyses vero Memphi Sain urbem profectus est, en factums quæ etiam peregit. Nanl Amasidis œdes ingressus,protinus e sepulcro proferri cadoter Amasidis jasait: coque facto, flugellis illud cœdijussit, et capillos evelli, et stimulis pnngi, et aliis modis ci insultari. Quæ quum malta cum laborc fecissent ministri, (nam resistebat cadaver, quippe conditum; ne nullo modo diflludmt) comburi illud Camhyses jussit, nefarium jubens facinus. Etenim Perse deum habent ignem : ituque igue comburere mortuos, utrisque nefas est. Persis quidem, eam ipsum oh caussam quam memoravi: dicunt enim nçfas esse, cudaver hominis ofièrre deo. Aâgyptii vero eensent, vivant belluam esse ignem, quæ (levure! quidquid mata esset, Mm pabulo sdliata simul cum en quad devoravu moriatur. Atqui nefas illis est, bestiis tradere cadaver; 0b eumque causam illud condiunt, ne in terra jacens eonsumatur a vermibus. ltaque, quad utrisque nefas crat, id faciendum præcepit Camhyses. Quamquam, ut quidem Ægyptii aiunt, non Amasis fuit cui hoc accidit; sed alias Ægyptius, ejusdem cum Amasi staturæ, quem ea contumelia ad- ficieutes Persæ, Amasidi insultare putarunt. Amasin enim aiunt, quum ex oraculo cognasset quid sibi post mortem esset patiendum, quo evaderet imminentem sartera, hominem hune, qui nunc fla- ;ellis eæsus est, tune temporis mortuum, sua in sepulcro prope Januam sepeliisse; mandasse autem filin, ut ipsum in imo sepulcri receSsu deponeret. At mihi quidem Videtur, mandatum tale, ad suam sepulturam et ad hominem istum pertinens, nullum omnino dedisse Amasin, sed falso liæc jactari ab Ægyptiis. 17. Post hæc Camhyses triplicem meditatus est expeditionem; unam adversus Carthaginienses, alteram adversus Ammonios, tertiam adversus Macrobios (id est, Longævos) Æthiopes, ad australe Libyæ mare habitantes. Instituta deliberatione plucuit ei, adversus Carthaginienses navalem exercitum mittere ; adversus Amine» nios terrestrîum copiarum partent 5 ad Æthiopes vero primum speculatores, qui et Salis mensem, quæ in horum Æthiopuui terra esse dicebatur, viderent an revera esset, et reliqua exploraient; in speciem autem dona ferrent regi eorum. . 18. Illa Salis meum fertur esse hujusmodi. Pratum est in sub- s 0a

132 HERODOTI HISTOR. 111. urbio, coatis omnibus quudrupedum omnis generis repletum: eu carnes, niant, noclu ex instituto ibi deponi ab omnibus qui in dignitate essent oivi-bus, interdiu autem uccedere quemque qui venet, eisque vesci; dicere autem indigenns, ipsum termm illos quaque nocœ progignere. Talis igitur esse fertur "Il! Salis (quæ vocatur) 19. Ut vero speculnùores mittere Cmnbyses constituit, stutim ex Elephantine urbe homines nrcessivît de lchthyophagorum genere ; quimenu. Æthiopiam linguam callerent. - lnterim vero, dum hi adveuiv rent, navalem exercitum advenus Corthaginem jussit navigue. A: Phœnices, id se facturas, negarunt: magnis quippe juramentis sese teneri, et nefas esse facturas, si contra suum sobolem milita- reut. Nolentibus autem Phœnicibus, reliqui pares non erunt viribus ; alque in Cnrthaginienses servitutem, quæ illis a Persis imminebat, eifugerunt. Etenim vim lldferre Phœnicibus æquum non censuit Cambyses, ut qui se ultra Persis tradidissent, et e quibus penderent universæ ipsius copiæ navales. Præœr Phœnices, Cyprii quoque Persis sese tradiderant, et expeditionis in Ægyptum susce- ptæærant socii. 20. Postquam ad Cambysen ex Elephantine advenerunt Ichthyo- phngl, luisit cos ad Æthiopes, edoctos quid dicerent, et. dona ferentes, purpureum amiculum, et aureum torqnem urmillasque, et un- guenti alabastrum, et palmei vini cadum. Dicuntur autem Æthio- pes hi, ad quos misit Cambyses, et sutura maximi et pulcerrimi esse bominum omnium; et quum aliis institutis uli diversis ab uliorum bominum institutis, tum hoc ad regiam dignitatcm spectanœ : quemcumque civium statura maximum judicant et corporis viribus pro ratione præstantem, hune régem esse æquum consent. 2l. Ad hos igitur homines ubi udi’enerunt Ichtllyophagi, hæo verba feeerunt: " Rex Persarum Cambyses, cupiens nmicitiam " tecum hospitiumque jungere, luisit nos, Jubens ut in colloquium " mum veniremus; et dona tibi (lat hæc, quorum usu et ipse " maxime delectatur." Quibus Æthiops, intelligens venire cos ut speculatores, in hunc modum respondit: ii Neque Persurum " tex eo vos misit dona ferentes. quod multum ei intersit ut me- ii cum amicîtiam jungnt; nec vos vers. dicitis, venislis enim ut " regni mei speculatones. Nec ille vir justus est: nain si juslus ’i esset, non concupivisset aliam termm præter suum. nec in servi- " tutem Iredegisset homines, qui nulla illum injuria udfeCerant. " Nunc illi meum hune tradite, hœc verba (licences: Rex 1Ethio- si pum suadet regi Persarum, ut quando in; facile nrcus tendere si hujus molis Persæ potacrint, tune ndversus Macrobios Æthiopes " copiis multitutline nos superantihus movent bellum: usque eo " autem diis habent grutinm, quod Æthiopum filiis non induxerint si in animum, ut præter suum terrain adquirere cupiant aliam." 22. His dictis lnxuvit arcum, et his qui venet-ont tradidit. Tune 311mm purpurco amiculo quæsivit, quid esset, et quonam modo fu- ctnm. Cui quum lchthyophugi vexa (finissent, de purpura, et de

illius tinctura, dolons me ho: THALIA.hombres, inquit, et dolons illorum 133 amicula. Deinde de torque collari et de armillis quæsivit. Quumque de hoc ornatu exposuissent lchthyophsgi, ridens rex, quum com- es esse putasset, ait, apud ipso: validions hisee compede: esse. ertio, de unguentn interrogavit; et, quum illi de confectione un- guenti oc de ungendi rutione dissenrissent, idem illis, quod de nmiculo, respondit. Ubi ad vinum venit, et de hujus confectione ex illis quæsivit, velds delectntus potu, deinde interrogavit, quonam cibo «tatar rez, et quodnam si: homini Parus longiuimum vitæ spalium .9 Et illi pane and nichant, naturamque tritici exponebnnt: octoginlu rem armon, termina»! dicebunt eue longîssimum, vitæ hominis propositum. Tum Æthiops, nil proinde mirum me, ait, quum stemm comedant, la»: exigus»: ces vinera annorum.numerum ; qui ne la: quidem «une: site": passent, nisi hocce palu sac recrearenl: nempe vinum dicens: hoc enim une a Penh se superari. 23. Vicissim interrogautibus regem lchthyophagis de vitæ spatio et de alimentorum genere ; ad centum et viginti aunas, ait, pervertira ipsorum planque, nonnullos veto etiam hune tenninmn transcendera.- cibum une esse carne: cactus ,- poum, lac. Quumque mirarentur speculatores quad de nnnorum numero dixisset, ad fontem ab illo ductos se esse referebant, e quo loti nitidiores facti fuissent, quasi olei fous esset; odorem autem tamquam violnrum spirarum illum fontem. in: levem autem, dicebant speculntores, esse fontis hujus squnm, ut nihil supernature posait, neque lignum, neque quæcum- que ligna sunt leviers; sed in fundum nbire omnis. Cujus quæ si reveru en natura est. quæ perhibetur, fuerint illi banc 0b causssm longœui, quod plurimum hac aqua. utuntur. A fonte discedentes, damas se fuisse narrabnnt in locum quo vincti homines custodieban- tur, ibique cunctos nureis vinctos compedibus vidisse. Est enim apud hos Æthiopes æs memllorum rarissimum et pretiosissimum. lnspecto carcere, etiam Salis mensem, quæ vocatur, spectaverunt. 24. Post banc, ad extremum spectnrunt sepulcra eomm, quæ e vitro perhibentur esse parata, hoc modo. Postqunm arefecerum cadnver, sive cadem ratione nique Ægyptii, sive quo alio mndo, imam gypso oblinunt, et picturn in; exomant, ut speciem quam maxime similem vivo refernt; deinde cavam columnnm si circum- dunt ex vitro confectum, quod apud illos magna copia et manu trnctnbile elfoditur. Ita in media. columna sans cadnver, per c0. lumnnm conspicitur, nec odorem ullum spirnns injucundum, nec aliud quidquam incommodi præbens: estque columna circumcirca conspicua, utque adeo ipsum etiam cudnver omni ex parte conspi- cuuni est. Hunc columnam pet anni spatium suis in ædibus servant qui cognatione proximi suum, rerum omnium primilias illis affermies, alinque sacra facientæ: deinde ædibus elntas columnns circa urbem collocant. 25. Speculatores, postquam ista omnîa spectsssent, reversi sunt. Qui ubi hæc renunciarunt, protinus Cambyses, ira incensus, bellum inferre Ætliiopibus instituit, nulle de procurnnda re frumentaris

134 HERODOTI HISTOR. il]. mandata duto, nec secum cogitans in ultima tettatum suscipi haha expeditionem. Sed, ut furiosus, nec mentis campos, simulatque lchthyophagos audierat, ad bellum faciemlum profectus est; Græ- e05, qui cum en emnt, in Ægypto mnnerc jubens, peditstum veto univetsum secum ducens. Postqunm itinere T hebas pervenit, ablegavit de exercitu circa quinquuginta bominum millia, quos jussit in servitutem tedigete Ammonias, et oraculum Jovis incendere: ipse, reliquum ducens exercitum, advetsus Ailthiopes pertexit. Sed, prius quam quintam confecisset itineris pattern, primum, quidquid eibariorum de frumenti genete habaetant, eus defecerat ; deinde, post ftumentum, etiam juments quæ comedi passent defecete. Quæ si Cnmbyses intelligens mutasset sententinm, exercitvumque redux- isset; crut, post prius admissum peccatum, vit prudens fututus: nunc, nihil secum teputans, ultetius semper progressus est. A: milites quamdiu e terræ solo nancisci aliquid poternnt, herbas tadices- que comedentes vitam sustentarunt : ubi veto in nrenosa pervenete, dirum facinus nonnulli eorum instituerunt; sortiti ex se ipsis, decimum quemque comederunt. Qun te cognitn Cambyses, vetitus mutuam militum comesturam, omisse. adversus Æthiopes expeditione, retrogressus est 3 multisqne de exercitu amissis, Thebas iterum pervenit. Quumque Thebis Memphin descend-isset, Græcos cum navibus domum dimisit. Talis igitur exitus fait expeditionis advenus Æthiopes susceptæ. 26. Qui veto ad bellum Ammoniis inferendum erant missi, hos compertum est, ducibus itinetis comitatos, Onsin oppidum pervenisse, quod Samli incolunt, qui de Æschrionin tribu esse dicuntur, nbsuntque a Thebis septem dietum itinere pet atenosn faciendo: nominatur autem ille locus Græca sermone Beatorum insula. Hunc igitut in locum pervenisse dicitur ille exercitus : inde veto quid his acciderit, nisi quad Ammonii narrant et qui ex his audiverunt, nemo alius quidqnam quad dicat habet; neque enim ad Ammonios pervenerunt, neque domum reversi sunt. Narrnnt autem soli Ammo- nii, quum alio, mm hoc: ab hac Oasi pet arenosa adversus ipsos itet facientibus, quum jam fere in media inter ipsos et Oasin essent, incidisse illis, dam prandium capiebant, veherncntem et immanem ventum Notum, sabuli aeervos secum abripientem; quibus illi ob- ruti, tali modo internecione periissent. Ammonii quidem hoc nar- rant27., Quoexercitui tempote veto illi Memphin accidisse. Cnmhyses i pervenit, adpatuerat Ægyptiis Apis, quem Epaphum Græci vacant. Qui ubi repertus est, continuo Ægyptii, vestimentis induti pulcetrimis, in lautitiis étant. Quos hæc agentes conspicntus Cambyses, prorsus existimans, quad ipse male rem gessisset, eo lætas illos festa hæc celebrare, ptæfectas ad se mon: urbis; ex eisque, ubi in conspectum ipsius venets, quœrit, " cur, se prias Memphi versunte, nihil tale fecissent si Ægyptii ; st nunc, quum adisset magna exercitus parte smissa ë" Cui illi respondent, " deum sibi udpamisse, qui ex multo temporis fi intervalle adpstere idemtidcm consuesset; et, quando- ndpateat,

" tum universos Ægyptios lætnTHALIA. festn celebrare.” Hæc audiens 135 Cnmbyses, mentiri eus, nil; atque, ut meadaces, ultimo supplicia adfecit. 98; Bis occisis, dein sacerdotes in conspeetum voenvit. Qui quum endem dixissent; intellecturum sexe, ait, un deus aliquis manu duci adsuetus advenait Ægyptiis. Quæ ubi dixit, adduccre ad se Apin jussit sacerdotes: et illi abierunt adducturi. Est veto Apis hic, sive Epaphus, juvencus ex V8001]. nains quæ nullqu alium debinc concipere partum potest: dicuntquc zlâgyptii, fulgurent de cœlo in vaccam istatn incumhere, ex quo illu Apin couceptum pariat. Ha- bet autem hic juvencus, quem Apin vacant, notas hujusmodi : ni- ger color est; sed in fronte, qundmmm album; in tergo, figura aquilæ; in cnudu, pîli duplices; in lingun, scunibæus. 99. Apin ubi ndduxetunt sacerdoces, Canihyscs, lmud satis mentis campos homo, stricto gladio, quum ventrem Apidis vellet ferire, femur feriit; ridensque snoerdotes ndloqueus, " O pravo. capital" inquit. " Tales ergo sunt dii, sanguine carneque instructi, et terri ii ictum sentientes ? Dignus profecto Aîgyptiis hisee deus ! (Juste- " rum vos non juvabit, ludibrio me hubuisse.” His dictis,jussit hos quibus id negotii mandatum est, lingellis cædem saccrdotes; teliquorum veto Ægyptiornm quemcumque nucti fuissent festum eelebrantern, occidere. lm festi dies finem liabuere apud Ægyptios; et sacerdotes multati sunt. Apis veto, percussus fiemur, contabuit in templo jacens: quem, mortuum ex vulnerc, sacerdotes clam regs sepeliverunt. 30. Cnmbyses veto, ut aiunt Ægyptii, e vestigio proptcr iniquum illud facinus future fuit corteptus, quum ne ante id tempus quidem satis compas fuisset mentis. Et primum quidem, post illud, flngi- tium in fratrem commisit Smerdin, qui eodem patte eudemque mn- tte etat natus. Hunc ex Æg’ypto in i’ersns dimisit pet invidiam, quod arcum, quem ab Æthiope (latum lchthyophugi mltulcrnnt, ille unus ex Petsis ad duos saltem fete digitus adtrsxisset, quum telinquorum Persarum nullus id præstnre potuisset. Dein, quum in Persas reversus Smerdis esset, visum Cambyses par somnum vidit hujusmodi. Visas illi est nuncîus ex Perside venions nuncinrc. Smerdin in sella regia sedenlem, capite cœlum ieligisse. Quint: 0b caussam sibi timens, ne se occise magnum occupet frater, l’rcxaspen in Persns mittit, cui l’ersnrum maximum iidem habehat, data mau- dato ut illum occidat. Et l’rexaspos Susn profectus occidit Saler- din, sive venatum eductum, ut nIii aiunt; sive, ut alii, ad Rubrum deductum mure, et in eu demersum. 31. Primo hoc facinore in fratrem ndmisso, altetum in soroteni patravit, quæ illum in J’Egyptum crat secum, quumque habuÎt uxorem, quum tam a patte, quam a malte, sorat ejus esset. In matrimonium autem enm tali modo (luxerat, quum amen neutiqunm mo- tis fuisset apud Perszxs, surates in nmtrimonium ducere. Unius ex sororibus suis captus crat muai-c: qu’au! quum cuperet mottimonio sibi jungete, nossetque contra morem fare Persarum si id face-rat;

186 HERODOTI HISTOR. Il]. vocatos ad le tegios judices interrognvit, sil-ne le: aliqua, jabens ut, qui venet, in matrimonium duceret suum sororem ? Sunt autem regii Judices probati inter Perses viri ; qui eo munere funguntur quand vivant, aut usque dam injusti quidpiam in illis reperiatur. Hi Per- sis jus dicunt, et interpretes sunt patriarum legato, et ad cos omnia. referuntur. Ad quæstionem igitur a Cambyse propositam respanv derunt hi en quæ et vera et tuta essent; dicentes, nullum se legem repaire, quæ jubeat ut frater in matrimunium ducat sororem; client veto reperiri legem, que mitant, licitant esse reg! faœre quidquid «lit. Itaque neque legem, metu Cambysis, abrogarunt; et, ne ipsi, tuentes legem, perirent, aliam legem invenetunt, quæ illi, sarorem in motrimonium ducere cupienti, putrocinabatur. lgitur tune Cam- byses, quam amabat, duxit uxorem: nec veto multo post, aliam etiam sororem sibi matrimonio junxit. Et liane natu minorera, quæ eum in Ægyptum secuta crat, interfecit. 82. De cujus morte duplex, petinde atque de Smerdi, fuma fertur. Græci quippe narrant, oommisisse Cambysen, spectante uxore, cntulum leonis cum canis catulo ; qui quum a leonis catulo Vince- retur, alium catulum caninum, qui fuisset hujus frater, rapts. ente- na, illi opem tulisse; atque ita canes, quum duo essent, leonem superasse. Hæc spectnntem Cambysen, delectatum esse; illum veto, adsidentem, fudisse lacrymns. Id animadvertentem Camhy- sen quæsisse ex en, car fient .9 et illum respondisse,flere se, quad catalan: vident opem ferentem frutti, meminissel Smerdis, cogitauetque neminem esse qui illi esset opem trituras. Hoc igitur ob dictum intera- fectam illum a Cambyse esse aiunt Græci. Ægyptii veto narrant, quum mensæ umbo adsiderent, mulietem suinta lactuca folio cir- cumcitca decerpsisse, tum ex marina quæsisse, sil-ne integra lactuca, un cui folia decerpta sint, palerior ? Quumque is, inlegram, dixisaet; reposuisse illum, ti Atqui tu banc imitatus es luctucnm, Cyti domum circumcidens." Et illum, ira incensum, calce pedis ei, præ- gnans quum esset, insultasse 3 et illum abattu facto mortualn esse. 33. lta in suos sæviit Cambyses, in fumrem actas sive propter Apin nimirum. sive alio casa, quules multæ calamitates accidete hominibus salent: nain etiam a pueris gravi morbo dicitur Cam- byses adfectus fuiSse, quem sacrum morbum nonnulli vacant. huque non emt dissentaneum, ut, corpus quum gravi morbo labomret, ne mens quidem sana esset. 34. ln reliquos veto Persas hæc alia futotis edidit exempla. Prexnspen, quem maxima in honore habebnt, qui nunciorum ad regem perferendorum munere fungebntur, cujus etiam filins pin. cerna regis etat, qui et ipse baud exiguus honot est ; illum igitur sic ndlocutus fertur: " Die mihi, l’rexaspes; qualem me virum " esse existimanl. Persæl et quos de me habent sermones ë" Tum illum respondissc: " Domine, cætera omnis. magnifice laudaris: " sed vina aiunt te nimium indulgere." Quæ quum ille de Persis dixlsset, ira incensum regem hæc reposaisse: " Ergo nunc me " Persæ dicunt vina deditum desipere, nec mentis esse carapaterai

« Igîtur prions illomm sermonesTHALIA. mendaces fuel-ont." Superiore 137 quippe tempore, quum adsiderent ei Persæ nique etiam Crœsus, (lutaient ex his Cambyses, qualis vir ipse videretur esse, cum paire Cyro conclus? Et illi responderant, esse patre superiorem: quippe mm modo possidere quæcumque Cyrus obtinuissct, sed et insuper Ægy- plus): et mare tenue. Hæc Persæ discutant; Crœsus vero quum- adesset, nec ci placeret ista comparatio, his verbis Cambysen crat adlocutus: " Mihi quidem, o Cyro nate, non Videris similis esse. " patri, quum filiuin nondum habeas quulem le ille reliquit." Qui-i bus auditis delecmtusuCambyses erat, Crœsique laudnverut judi- 35. Homm igitur ’tunc recordatum illlun, irutum dixisse Pre- xaspi: N131 nunc cognosce ipse, verum-ne dicant Persæ, au istud di- " Gentes desipiant ipsi: quod si enim filii lui in atrio stantis, cou- " jecta sagitta, medium feriero cor, constgtbit nugas dicere Versus ; clum." sin aberravero, die vem loqui Perses, ’ moque baud sans esse men- " te." Hic dictis, tetendisse meum; sagittnque feriisse puerum : qui ut cecidit, secnri corpus jussit, inspicique vulnus ; et quum in cor intruse sagittam esset repertum, ridens et supra modum gavisus, " Manifestum cognovisti," inquit, " Prexnspes, non me insa- " nire, sed desipere Perses. Nunc veroidic mihi, quemnam tu nosti " bominum omnium, qui in ad destinatum adigat sagittam." Pre- mpes, furere hominem videras, sibique timens ipsi, respondit: " Domine, equidem ne deum quidem ipsum in: dextre ferire existi- " m0." Tune igitur hoc fecit Cambyses: alibi vero deinde, non, dissimili ratione, duodecim l’ersns, nulla idonea caussa damnatos, vivos inversa capite terra jussit defodi. 36. Quæ quum ille patraret, æquum censuit Crœsus Lydus hisee illum verbis monere: il O rex, ne omnia ætati iræque indulgeas! " sed cantine nique cohibe te ipse. Bonn res est providentia: et. " sapientis est, rectum consilium in tempore capere. At tu viros " occidis, cives tuas, huila idonea mussa damnotos; idemque pue- " ros oocidis. Quod si plura talla admiseris, vide ne a te Persæ deii fioient. Mihi.vero pater tuus injunxit, sæpe multumque botta- ’i tus, ut te monercm, tibique consilium darem, si quid, quod e tue "commodo esset, reperissein." Hoc ille, benevolentinm signifi- cnns, consilium Cambysi dedit; cui his verbis rex respondit: " Tu ii etiam mihi consilia. (lare ondes ! qui tan] prœclare tuam admini-. " strain patrium, præclureque pou-i mec consuluisti, sundens illi, " ut iraiecto Araxe advenus Mussngetas duceret, quum illi in no- " stram terram vallent trajicerc. lgitur et te ipsum perdidisti, pa- " triæ rebus male administratis; et Cyrum perdidisti, qui mum " secutus est consilium: sed male tibi hoc cesserit, juin pridem ii enim occasionem niiquam adversus te mincisci cupiebnm." Bise dictis, arcum prehendit, sagittam in illum euiissurus. At Crœsus convenus foras se proripuit: et Cambyses, quum ferire illum non potaisset, famulis imperm’itut prehensum occidcrent. At famuli, qui ingenium illius nossent, occultant Crœsum, hæc secum repu- T

me HERODOTI HlSTOR; in. tantes, si daii mandati pœniteret Cainbysen, et desiderium Crœsf cum caperet, se producto illo præmia servati illius accepturos ; sur in sententia rex persisteret, neque illum desideraret, tune illum esse interfecturos. Neque multo post (sium: illi fere existimaverant) desideravit Cambyses Crœsum; quo cogmto famuli. b superesse " illum," nunciorum. ’lium vero, si gaudere se quidem," ait Cam- byses, " quad Crœsus supersit; et illos, qui cum servussent. non " impune laturos, sed cnpite luituros." Quod et faciendum mun- duit. Bi. Talia igitur Cambyses multa, dum Memphi mombatur, et ad- i’ersus Persas et advenus socios furioso pulmvit: præteren vetustn sepulcm aperuit, et caduvera inspexit; aulne etiam templum Vulcani ingressus, simulncmm dei inultis modis ludibrio hubuil. Vulcani’ illud simuladrum simillimum est l’hœniciis l’utile-15, quos Phœnioes in proris triremium circuniferunt. Quos qui non vidit, ei ego significaho: est imitatio veri pygmæi. Ingressus vero etiam est Cabirorum templum, quad neminem fus est ingredi, nisi sacerdotem: atque horum simulacra igne etiam cremavit, multis modis ludiflcatus. Sunt autem hæc similis Vuleani simulacris, cujus filins uiunt cases Cnbiros; 88: Quibus ex omnibus fit mihi manifestum, furore magnopere actum fuisse Cninbysenè alioqui teniplis hermine populi ritibus non crat illusurus. Quod si quis enim hominibns omnibus optionem proponeret eligendi ex omnibus institutis en quæ optima vide- i’entur; quilihet eorum, re deliberata, domesticu esset prælatums: adeo quisque populus suas leges longe esSe optimns judicat. huque verisimile non est, ulium hominem, nisi furinsum, talin ludibrio iiabere. Statuere autem itn de suis legihus et institutis homines omnes, quum aliis multis intelligi documentis potest, tum hocce. Darius, postquam imperio est potitus, convocatos Græcos, qui ei adorant, intermgavit, " quonum pecuniæ proposita summa vellent " momies parentes cornedere P" Et illi, " nulle conditione se id " facturas,” responderunt. idem deinde ex lndis hos qui Callatiæ nominnntur, qui parentes cnmedunt, ad se vocotos, præsentihus Græcis, et per interpretes quid ugéretur intelligentibus, interrogavit, " qua mercedc in se reciperent, igne cremnre mortuos paren- tt tes î" Et illi, alta voce exclamantes, meliorn eum ominnri jusserum. le: igitur hæc constitutn surit; recleque mihi Pindurus videtur cecinisSe, Luge": dicens, regain esse omnium. ’ 39. Quo tempore Cuiiibyses Ægyptum hello ndgressus est, per idem tempus Lucedæmonii ndversus Samum, et Polycratem, 1Euèis filîum, expeditionem susceperunt. ls quum insurrectione facto Sa- mum occupasset, primum triforium distributnm civitntem simul cum fratribus, l’untagnnto et Sylusonte; ntliiiinistrnvernt: dein, altero occise. et natu minore Sylosonte insula ejecto, universnm Sa- mum imperio tenebat. Quo in imperio cum Amasî, Ægypti rege, hospitium contmxit, dona ei mittens, et vicissim ab illo accipiens. Brevique tempera ita nuctæ res «ont Polycrutis, ut pes- universam

Ioniam reliqnamque GræciamTHALIA. celebrnrentur. Etenim quocumque 189 cum exercitu proficisceretur, omnia ei feliciter cedebant. Habebot autem centum actuarias noves quinquaginta remorum, et mille sagittarios: cunctosque circumcirca, nullo discrimine facto, invadens, agebnt ferebatque omnis. Nom amico, nichait, magie se gratificaturum, si en, quæ eripuisset. eidem restitueret, quum si initia nihil eripuisset. Multus igitur insulos agent, multo item contie nentis oppida: in his Lesbios, quum omni us viribus Milesiis au.» xilio essent profecti, navali pugna superatos cepit ; qui deinde uni: versam fossam, mnrum Sami ambientem, vincti foderunt. 40. Amasin non latebat, ingenti felicitate uti Polycmtem; sed eu res illi curæ crat. Quum verp etiam multo mugis nugeretur prospera illius fortune, misse libeilo hæc ad eum perseripsit: " Amasisl’olycrati hœc dicit. Jucundum utique est intelligere, " virum amicum et hospitem bene agere. At mihi non pincent tuas -" res nimium secundæ,ut qui norim, invidum esse numen; on fers " cupio, ut et ego et hi qui mihi curie sont, portim quidem pro-,- fi spero utamur rerum successu, parti") vero etiam nonnihil 06cm " damus; ntque ita potius vitam transigamus, variante fortuna, " quam usquequnque simus felices. Neminem enim novi, ont " fando oudivi,quin, postquam usquequaque prospera usus est fora " mon, postremo pessimum funditus finem’habuerit. Tu ergo, " meum secutus consilium, adversus illum tuam nimiam felicitng " tem, fac hocce: cogita quid ait quod habens quod maximi tibi si; " pretii, et quo amisso summa nnimi ægritudiue ndfectum te iri ex- " istimes; àtqueiito illud abjice, ut inter homines non amplius " comparent. Quodsi posthac tibi res secundæ jam non per vices f! cum ipsis infortuniis eventuræ sunt, fac ut rebus tuis hac rationc, ." quam tibi propono, medearis." 4l. His perlectis Polycrntes, intelligens bene se munere Amasin, quæsivit quidnam esset ex suis Icimeliis, cujus jactum maximum nnimo sue ægritudinem esset adiatura: et, rerum suorum inita m- tione, hoc reperit. Ernt ei unnulus signatorius, quem gestabat, euro t’inctus, ex smaragdo lapide, Thcodori opus Sumii, Teleclis fiiii. Himc annulum nhjicere secum constitueras, feuil hæcce. Actuariam novem quinquoginta remorum hominibus complevit; quam postquam et ipse conscendit, jussit illos in nltum enavigare: "quumque procul ab insula obessent, (letractum de mnnu annulum, éonspicientihus cunctis qui in navi emnt, in more projecit. Hoc facto, retro novigavit: et postquam domum rediit, in mœrore ver: 49:. At quinto sut sexto exinde die res ci accidit hujusmodi. Ho: m0«tus piscatjoriam est. exercene, l quum ingentem pulcrumqus cepisset piscem, Polycrati eum voluit dono dore: itaque au fores regis illum ferens, ait velle se Polycmti in conspectum yenire. Quod ubi illi Contigit, oflërens ci piscem dixit: it Hunc piscem, Rex, postf " quam ego cepi, non judicavi in forum rerum venalium esse fcrcng F dum. quamvis sim homo manuT mon victum e quærens . ; sed.. visus

140 HERODOTI HISTOR. HI. tt est mihi te tuoque imperio dignus: tibi igitur illum adfero do- " neque.” His verbis delectatus Palycrates, in hune modum homini respandit: " Recte utique fecisti, ac duplicem tibi habeo " gratinai, et emtianis tuæ, et doni causse: teque ad cœnam vo- " camus." Piscator, magui liæc faciens, domum abiit: famuli vere, dam piscem dissecaut, reperiunt in ejus ventre annulant Poly- cratis. Quem ut viderunt, protinus correptum, gaudie perfusi, ad Palycratem deferunt, nuncianlque que pacte repertus ait au- nulus. Tum Polycmtes, quum subiret mentem ejus cogitatio rem esse divinnm, conscripsit in libella amnia, quæ et ipse fecisset, et quæ sibi inde accidissent: libellumque illum in Ægyptum dedit perferendum. . 43. Amusis, leeto libella quem ad illum Polycrates misent, intellexit, fieri non passe ut homo hominem e casa future eripiat, et male vitam finiturum esse Polycratem, cuifeiiciter amnia cedant, quique etiam, quæ abjecit, rursus inveniat. Itaque misse Samum præcone dissolvere se, dixit hospitium. id autem en eaussa fecit, ne, si iugens et gravis calamites Palycrati accidisset, ipse mœrare adiieere- tur-hospitis eaussa. 44. Adversus hune igitur Palycratem, rebus omnibus felieem, bellum moverunt Lacedæmonii, auxilio vacati aSamiis illis, qui deinde .Cydoninm in Creta insula coloniam condiderunt. Scilicet, que tempare Cambyses, Cyri filius, copias adversus Ægyptum comparavit, miserat Palycrntes ad Cambysen, ragans ut etiam ad se Sanium mitteret, a neque copias peteret. Quo audita, libeuter Cambyses Samum miserait, petens ut navales copias secum mitteret adversus Ægyptum. Et ille e eivibus selectaa hos, quos navanda- rum demi rerum maxime suspectas habeat, misent cum quadraginta triremibus ; mandons Cambysi, ne hos remitteret. 45. Jnm dicunt alii, Saniios hos a Palycrate misses, in Ægyptum non pervenisse; sed quum ad Carpathum navibus venissent, re deliberata statuisse non ulterius navigare: alii aiunt. venisse ces in Ægyptum, ibique fuisse observatas, sed fuga inde evasisse. Qui ubi Samum renavigarunt, Palycrates cum navibus obviam pne- fectus, prælium cum eis commisit: qua ex pugna quum superiores discessissent hi reduces, in insulam exseenderunt; et tune, pedestri commisse prælia, victi fugatique sont, atque ita Lacedæmonem navigarunt. Ac sunt quidem qui dicunt, hos ex Ægypta .redeuntes devicisse Palycratem: quad, men quidem sententia, falsum est. Nil enim opus fuisset Lacedæmanios auxilia vacare. si satis virium ipsi habuissent, quibus Palycratem ad deditionem compellerent. Ad hæc minime est credibile, cui et auxiliarium mercenariorum et pro- priarum magna multitude præsta crat, hune a redeuntibus bannis, paucis numero, fuisse devictum. Præterea civium sibi subjeeto- rum uxores et liberos, navalibus incluses, in promtu hubuerat Pa. lycrates; quos, si illi cum redeuntibus de proditione egissent, simul cum navalibus igne crat crematurus. 46. Samii, a Palycrate ejecti, ut Spartum venerunt, intraducti ad

megistratus, malta feceruntTHALIA. verbo, solicite admodnm orantes.141 At illi, primo hoc eis data concilio, responderunt: quæ prima dixiuent, ea se esse oblitos; quæ deinde, en non intelligere. Post hæc, item admîssi, saccum ferentes nihil aliud dixerunt, nisi hæc verba, Sac- eus farina indiget. Quibus Spartani responderunt, vocabulo Suce-us superndere au: poluine : opem vero ferre decreverunt. 47. Deinde Lacedæmonii, rebus omnibus parada, exercitum Sa- mum miserunt: idque, ut quidem Samii dicunt, fecenmt ramone- raturi beneficium, quandoquidem ipsis superiore tempore Smii - navibus opem tulissent advenus Messenios: ut vero Lacedæmonii aiunt, non tan) Samiis precantihus opem Inturi expeditionem banc susceperunt, quam punire illos cupientes, quod craterem rapins- sent, ad Crœsum a se missnm, itemque thoracem, quem Lacedæ- moniis donc misent Amnsis. rex Ægypti. Nom et thoracem illum, superiore aune quam craterem, Samii mpuerant. Lineus i3 thorax erat, multis intextis figuris ornatns ex nuro et lana xylina: quad veto mimtu dignum est, filam- thomcis quodlibet, quum tenue ipsum ait, in se continet fila trecento et sexagima, conspicua cunctn. Aline haie simillimus est, quem Lindi sedem Amasis Minervœ dedicavit. 48. Open-am autem 91mm ad hune contra Samum expeditionem, ut susciperetur, studiose etiam contulerunt Corinthii. Etenim adversus hos quoque contumeliam admiserant Samii proxîma ante banc expeditionem ætate, per idem tempus quo enter raptus est. Partander, Cypseli filins, trecentos pueras princîpum ex Corcyræis virorum Sardes ad Alyatten miserat castrandos. Quos pueras qui ducebnnt Corinthii quum ml Samum adpulissent, cognitn. causse Samii cur Sardes illi ducerentur, primum monuemnt pueros, ut templum tangerent Dianæ: deinde, quum a templo nbstrahi supplices hos non paterentur, Corinthii autem eisdem alimenta [lega- rent, festons dies instituerunt Samii, quos etiam nunc eodem mndo celebrant: ingrueme nocte; quamdiu aderant supplices pueri. choros egebant virginum juvenumque, constituta lege, ut, qui choro interessent, bellaria secum ferrent ex sesamo et male confecta, quæ a pueris Coreyræis repu: oomederenmr. quue minuit] ita fecerunt, donec custodes puerornm Corinthii, illis reliotis, abierunt: tune vero pueros Corcyrum Samii reduxerunt. 49. Jam, si mortuo l’erinndro amicitiam Corinthîi cum Congr- ræis coluissent, non illi banc 0b causnm socii erant futuri expeditionis contra Samum susceptæ. Nunc, ex quo eoloninm in insulam illam deduxerant, perpetuo mutuæ inter utrosque durant. d’agen- eiones. ltaque illam 0b caussam Samiis Corinthii succensebant. Miserat autem Sardes Periander castrandos pueros ex principum Corcyræorum familiis lectos, pœnam ab illis sumturus: nana primes Corcyræi nefarium facinus in ipsum admiserant. 50. Scilicet postquam uxorem suum Melîssam Perîander occidit, ad priorem banc calamitatem alio ei supervenit hujusmodi. Ernnt ei ex Melissa duo filii, alter septemdecim aunas natus, alter octode-

142 HERODOTI HISTOR. llI. cim. Ho: avus maternas Procles, Epidsuri tyrannus, ad se vo- ceros, benigne (uti par crat) excepit, quippe ex ipsius filin natos. Quai; ubi a se dimisit; dam illos deducit, ait: " Nostis-ne, filii, " quis matrem vestrnm occiderit P" Hujus verbi frater natu major nullum hèthlljt rationem: minor vero, cui nomen crat Lycophron, hoc nudito, tenta est mœrore ndfectus, ut, quum Corinthum rediisset, pattern, ut qui matrem suam occidisset, nec suintant, nec compellantem vicissim omnino adloqueretur, nec interroganti responderet quidqusm. Ad extremum, iram non tenens Periander, dama eum ejecit. 51. Hoc ejecto, qnivit ex majore nota, quid cum ipsis avus dîsseruisset. Et ille exposuit, quam benigne ipsos excepisset 3 verbi autem illius, quad Procles eis, quum dimitteret, dixernt, nullum fecit mentionem, ut qui illud in animum non admodnm ado misisset. At pater, fieri prorsus non passe, ait, quin aliquid ipsis nous suggesserit; et percontari institit. Tom recordatus juVenis, id quoque dixit. Quod quum advertisset Perîandri nnimum, nulla porro indulgentia uti decrevit; ad casque, apud quos vitam ngebet puer a se ejectus, misi’. nuncium, qui ipsius verbis illis diceret, ne ædibus puerum reciperent. ltaque inde ejectus, quoties in aliam se domum recepisset. ex bac pariter expulsas est, quum recipienti- bus minaretur pater, imperaretque ut dama illum prohiberent. Pulsus igitur ex alita, ad alinm sodalium domum confugiebnt: hi- (lue 8mn, ut qui Periundri filins esset, quamvis timentes, tamen receperunt. 52. Ad extremum publice præcanio Periander edixit, quisquîs eum dama recepisset, au! set-moues cum eo miscuisset, cum sacrum muletam (quam eodem edicto definiebnt) Apollim’ debiturum. Ex hoc igitur cdicta nemo amplius vel colloqui cum eo vel in domum rel- cipere voluit: atque etiam ipse ne tenture quidem dignatus est rem votitam: sed manens in proposito, valumbmur in particibus. Quarto dein die conspicatus illum Periander illuvie et inedia male adfectum, niiseratus est puerum, et propius necedens, positnira, his verbis est adlocutus: " Utmm, o fili, optnbilius est tibi, hic " status quo nunc es, an ut- regnum et reliqun bona, quibus ego 0 fruar, accipias, es. conditione ut te patris anima adenmmodes? " Cum sis filins meus et opulentœ Corinthi rex, vitnni eiegisti er- V rabundi mendici, obsistens et rirascens ei cui minime fus est. fi Quod si in dama nostrn uccidit calamites, ex qua suspicionem " ndversus me cancepisti ; mihi and accidit, et in me cadit maxima " ejus pars, quum a me hæc facta sint. Tu vero, cogitnns quanta ’f præstet invidiam movere quam imisericordiam, simulque quale " sit succensere parentibus et superioribus, domum ubi." His verbis cum inhibera conanti pan-i nihil aliud puer respondit, nisi debere illum sacrum muletam deo, ut qui ipsum sil adlocutus. Tum intel-, ligens Periander, insnmbile et invictum esse pueri malum, instructa nnvi e conspectu sua illum Corcymm misit, quæ et ipso imperio ejus erat subjecta. Dimisso veto puera, Proclem soceirum hello

petiît, ut qui præcîpuus præsentiumTHALIA. rerum nuctm- fuîsset: cepitque 143 Epidaurum, et ipsum Proclem, eumque vivum in custodin tenuit. 53. l’rocedente tempore, postquam consenuit Periander, animadvertitque non passe se nmplius res sans inspicere et administrare, Corcyram misit, et Lycaphranem ad suscipiendum regnum vaca- vit; nana majorem matu videbat non esse idoneum, quippe qui manifeste hebetiore esset ingenio. At Lycophran hominem, qui ei hune nuncium mlferebat, huila ne interrogatione quidem digne- tus est. Tum Perinnder, cui curæ crat adolescens, itemm ad eum misit somrem, filium suum. ratas haie illum maxime obsecutururn. Quæ quum udvenisset, dixissetque: " Vis-ne, flii, aliarum in " manne venire regnum, et dissolvi domum patrie tui potins, quam ’i ut ipse abeas, atque hæc teneas ? Abi domum, et desine te ipsum " punire. Sinistrn res est obstinatioè ne malum male samare co-i " mais. Multi prœpanunt justioribus æquiora lenioraque: multi " jam item, materna quærentes, paterne perdiderunt. Lubrica res " regnum est; maltas tamen habet ainatores. Ille jam senex est, " et vigorem ætntis prætergressus : ne bona tua aliis tradas." Sic ille, a patre edoctn, his’ad persuadendum maxime idoneis fratrem est adlocuta. At ille, nequmyuum, ait, Corinthum’ se esse venturum, quamdiu patrem superesse cognovisset. Quæ postquam ille renunciavit, tertio Perinnder præcanem misit, qui diceret, ipsum in Corcy- ram venturum, illum autem Corinthum abire juberet ad regnum capes- sendum. Quam in conditionem quum consensisset adolescens, Pe- riander parnbut Corcyram proficiSCi, et filins Corinthum. At Cor- cyrœi, his rebus omnibus cog’nilîs, ne in terrain ipsorum Periander veniret, interfecerunt juvenem. Hunc igitur ab causam de Cor- cyræis54. Jum Lucedæmonii, ultionem magna Periunder cum classe Samum ceperat. profecti, -urbem oppugnarunt. Et mnrum edgressi, turrim in suburbiol mari imminente-ni jam transcenderant, quum, .succurrente ipso Polycrate magna cum manu, repulsi sont. Simul vero "a superiore turri, quæ in dorso montis crat, egressi sunt auxiliares, et ipsorum Samionlm ingens numerus : qui postquam per exiguum tempus sustinuiesent Lucedæmonios, fuga se recipiunt 3 et illi insecuti, magnam’cædemï keerunt. 55. Quod si, qui (une adfuerunt Lacedæmonii, cuneti similes en die fuissent Archiæ et Lycopæ, capta fuisse-t Snmus. Arehias enim et Lycopns, quum sali cum fugientibus Sumiis in urbem irrupissent, intercluso redit", intra urbem a Samiis interfecti sunt. Equidem cum tertio ab hoc Arabie, cui et ipsi Archiæ nomen erat, Snniii filio, Archiæ nepoti, congressus sum Pitanæ, quo de populo erat: qui omnium haspitum maxime Samins coluit, mihique dixit, palri suo nomen Samii hac mussa fuisse imposilum, quad illius pater Archias Sami fortissime pugnans occubuisiet : eolere se autem Samios, nichet, quoniam avus ipsi": publice a Samiisfuisset septiltus. 56. Sed Lucedæmonii, postquam ’p’er quadraginta dies oppug- missent Snmum, neque quidquam profecissent, in Pelopon-

144 HERODOTI HISTOR. 1H. nesum sunt reversi. Fertur autem fuma, temere quidem apuras, quæ ait, Polycratem magnum numerum patrie: monetæ ex plnmbo cusæ, sed deaurutæ, illis dedisSe; quo accepta cos discessisse. Hæc prima est expeditio, quam in Asiam Lacedœmonii, Doriœ stirpis populos, susceperunt. 57. Hi autem ex Samiis qui Polycratem hello crant adgressi, quum in eo essent Lacedaemoniiv ut illos desererent, ipsi quoque abierunt, et Siphnum nnvigarunt. Pecunia enim indigebant: et floreutes per id tempus erant res Siphniorum, ut qui præ cæteris in- aulnaie divitiis maxime valebant; quippe in eorum insula. metalla erant auri argentique, ita quidem ut ex decima pecuniæ illius, quæ ibi confieitur, thesaurus Delphis sit dedicatus, qui nil cedit opuleno tissimis z ipsi vero, quæ quotnnnis ex metallis redibant. ce inter se distribuebnnt. lidem, quo tempore tliesaurum illum institueruut, quæsiverunt ex oraculo, au masculin bona per longum temporis spatium ipsis sint duralura ? Quibus Pythia hæc respondit z Quum tamen in Siphno fuerint prytanée une, Cana lori facies ; tune vir nier Adsit oportet, Qui notet e ligna hymen, legntumque mbenteln. Erst autem tune [quum advenerefiamii] et forum et prytaueum Siplmiorum l’aria lapide excultun’i. 58. Hoc oraculum Siphnii, nec tune statim quum datum est, quo pertineret intellexerant, nec deinde, quum Samii advenerunt. Nain simul atque ad Siphnum Samii adpulerunt, navem unam in urbem cum legatis miserunt. Erant autem olim naves omnes minio tinctæ: idque fuit quad Siphniis Pythin edixerat, quum ca une illos jussisset ligneur insidias, et rubrum præconem. Advenientes igitur Samiorum legati postularunt a Siphniis, ut decem talents ipsis mutuo durent. Quod quum se factums Siphnii negassent, agros eorum depopulati surit Samii. En re cognita, protinus Si- phnii egressi sont, rebus suis opem laturi: sed commisse prælio inferiores discesserunt, multique eorum urbe a Samiis sunt interclusi : quo facto, centum talenta ab illis Samii exegerunt. 69. Ah Hermionensibus veto, data peeunia, Hydream acceperunt insulam, Peloponneso obversam, eumque ’lirœzeniis in depositum dederunt; ipsi vero Cydoniam in Creta condiderunt colaniam, quum non hoc consilio navigassent, sed Zacynthios insula ejecturi. Man- 8ere autem ibi, et opibus flomere per quinquennium ; in quidem, ut, quæ nunc temple. sunt Cydoniæ, ab his exstructa sint, atque etiam Dictynes fanum. Sexto autem auna Æginetæ eosdem, Cre- tensibus juncti, prælio navari supemtos, in servitutem redegerunt; resectasque navium prame, quibus apri pro insignibus emnt, Æginæ in Minervæ templo dedicarunt. ld fecerunt Æginetæ. infensi Sa- miis: hi enim priores,’regnante Sami Amphicrate, hello Æginæ illato multismulis Æginetas adfecerant, sed et ipsi multa erant posai. Hæc veteris odii causse. 60. Langiorem de Samiis sermonem feci, quoninm ab his tria maxima opem, præ reliquis omnibus Græcis, eflecta sua t. Primum,

in monte ad centum et quinquagintaTHALIA. orgyns edito, in hoc 145 fosse ab imo monte incipiens, et per totum ita acta, ut in oppositum mentis latus pateat alterum fossœ orifieium. Longitude fossæ septem sta- i diorum est: altitudo ac latitude, acta pedum utraque. Per totem autem illius longitudinem exeavata est alia fosse, triginta pedes alto, tres pedes luta, per quam tiqua, ex ingenti fonte derivata, per tubas in urbem deducitur. Architectus hujus fossæ Eupalinus fait Megarensis, Naustrophi filins. Hoc unum ex tribus. Alterum est opus, agger juxta mare ductus circa portum, in altitudinem viginti organum; longitudo autem nggeris, major duobus stadiis. Ter- tio, templum habent exstruetum maximum omnium, quæ nos novi. mus, templorum: cujus primas architectus fuit Rhœcus, Philis -[sive l’hilæ] filius, Samius. Horum causse sermonem de Samiis pailla longiorem instituimus. 6L Jus advenus Cambysen, diutius in ngypto morantem insu. nientemque, insurrexerunt duo fratres Magi, quorum alterum Cam. byses procuratorem domus snæ reliquerat. Hic igitur adversus illum.insurrexit, quum intelligeret, occultari Snierdis cædem, pau- eosque esse Persarum ad quos notifia illius pervenisset, plerosque .vero illum credere superesse: hæc ille reputnns, reginm accapara instituit. Ernt ei frater. quem simul cum ca insurrexisse dixi, corv paris specie similis admodnm Smerdi, Cyri filio, quem Cambyses, quum ipsius frater esset, interfecerut. Erut igitur hic et fucie Smerdi similis, et ipsi quoque idem nomen Smerdis crat. Hunc hominem Putizeithes Mngus, postquam ei persuaserat ut sibi amnia confieeret, regio in solio colloeavit. Quo facto, præeones dimisit quum alias in partes, tum et in Ægyptum luisit qui ediceret exer. citai, Smerdi dehinc esse parendum, Cyrifilio, non Cambysi. 62. ltaque et alii præeones hoc edixemnt; et, qui in Ægyptum crat missus, quum Cambysen cum exercitu làcbatanis Syriæ invenisset, stans in media proelamavit en, quæ a Mago mandata habebat. Que: ubi a præcone edicta Cambyses cognovit, quum proditum se a Prexaspe existimaret, (hune enim, ad interficiendum âmerdin missum, non exsecutum esse mandatum) respiciens Prexuspen, ait. " Prexaspes, lta igitur mandatum exsecutus es quad tibi injunxe- " rum E" Tum ille: " Non est hoc verum, domine,ut Smerdis frater " tuus adversus te insurrexerit, ont ut alla tibi ab illo contentio, ii sive magna, sive perm, existera possit. Nana ego ipse, tuum " mandatum exsecutus, men manu cum sepelivi. huque, si resur- " gunt mortui, exspecta ut etiam .Astynges Modus udversus te sit " insurrecturus : sin erit ut olim, nihil quidquam novarum rerum r" ab illo tibi.nascetur. Quare mihi Videtur, insequi nos debere " præconem, et ex eo perquirere, a quonom missus cdixerit, Smerdi N63. regi Hæc nl’rexaspe esse dictaparendum." quum plaeuissent Cambysi, l protinus missi sunt qui præeonem insequerentur redueerentque. Qui ut rediit, his verbis eum interroguvit Prexaspes: " Tu, homo, quum " dicos a Smcrdo Cyri filio le nuncium maire, nunc, si mihi verum u

146 HERODOTI HISTOR. 1H. ii dixeris, sulvus abito. Ipsum-ne Smerdin oculi: min vidisti, qui tibi " hoc mandatum dederit ; an ab aliquo ex ejus ministris illud acce- " pisti è" Tum ille, " Ego," inquit, ii Smerdin Cyri filium, ex quo tex " Cambyses cum exercitu in Ægyptum est profectus, nondum vidi: n sed Magna, quem doums suæ procuratorem Cnmbyses conatituit, ii hic mihi mandata haut: dedit, dicens Smerdin esse, Cyri filium, ii qui, ut en ad vos perferrem, imperasset." Hæc illis homo iste dixit, a veritate nihil dissenlientia. Tutu Cambyses: ii Tu quidem ii l’rexuspes," ait, " ut vir bonus mandata men exsecutus, culpam " cfl’ugisti : M quis tandem ille fuerit l’ersarum, qui Smerdis no- " men usurpnns, advenus me insurrexit P" Cui ille, " Equidem, Raz, " mihi videur," inquit, " intelligere quid hoc rei sit. Magi aunt qui " tibi insurrexerunt, tum is quem tu procuratorem domus tuæ con- " stituisti, l’atizeithes, tum hujus frater Smerdis." 64. lbi tune, audito Siiierdis nomine, veritus quum dictorum mm insomnii animum percutit Cambysis. cui per aomnum visum crat nuncium aliquem sibi, Smerdin, regio in solio sedentem, capite cœlum tetigisse. flaque intelligcns, frustra periisse fratrem, de- plnmvit Smerdin: et postquam universaux suum calnmimtem de- plorasset lamentatusque esset, in equum insiliit 5 in animo habens, quum celerrime posset, Susu adversus Magum ducere exercitum. At, dum in equuui insilit, de vaginn gladiifungus [avenue vagira: clJuslrumsive œneum oinculum, fungi figura] decidit; et nudatui gladius femur feriit. Vuluerntus igitur Cambyses eadern parte, que ipse antan deum Ægyptiorum Apin percusserat, quum letale vulnus uccepisse sibi videretur, quæsivit quodnam nomen me! oppida? Et illi Agbatana dixerunt. Brut ci autem superiori œmpore oraculi responsum ex Bute urbe adlatum, Agbalanis illum moriturum : unde sibi persuaserat, Agbntanis Mediæ, ubi ei rerum omnium summn crat, senem sese vim funeturum 5 et nimirum Agbntnna. Syriæ dix- crat oraculum. huque, postquam tune percunctatus oppidi nomen cognovit, consternatus calumitate quæ et ex Mage ci imminebat, et ex vulnere, resipuit; intelligensque oraculi responsum, ait: Hic locifalale est vitam finira Cambysen, Cyrifilium. 65. Neque tune plurn ; sed deinde, interjectis fare viginti diebus, convocatis ad se spectatissimis qui nderant Persarum. hæc ad eos verba fecit: " E0 reductus sum, o Peî-sæ, ut rem vobis cum, ii quum omnium maxime occultnvi, debeam aperire. Quum in " Ægypto essem, vidi nocturnum visionem, quam utinam numquam "»vidissem! Visum crut mihi, venientem domo nuncium renon- " cime, Smerdin, regio in solio sedentem, capite cœlum tetigisse. " Itaque veritus, ne imperium mihi afratre raperetur, properuntiom " feci quam prudentioru: nec enim naturœ hominis datum est, " avertere id quad sit eventurum : ego vero fatum Prexuspen Susu " mitto, qui Smenlin interliciut. Quo hanta admisso facinore, 5e- ii curus vitam egi, nulle pacte cogituns fore, ut, occiso Smerdi, " ulius quisqunm bominum mihi insurgnt. Sed ab ejus quad futu- " rum crut natione prorsus ubermns, præter jus et fus frutrcm oc-

THALIA.’ 147’ " cidi, et nihilo minus regno sum privatus. Smerdis enim Magus " fuit, quem contra me insurrecturum esse deus mihi eigniflcnverat. " Patratum igitur a me facinus est; vosque sic existimate, non nm- ii plius in vivis esse Smerdin: sed Magi vobis regiam occuparunt, " is quem ego procuratorem domus meæ reliqui, et frater ejus " Smerdis. Jam, quem maxime oportuemt vicem meum, qui hæc " indigna a Magie putier, ulcisci; i5 nefnria cæde, a proximis pa- " tram, vitam finivit. Qui quum nmplius non sit, secundo loco " summa me necessitns urget, ut de cæteris vos, Persæ, quæ nunc, si quum vitaux finie, mihi a vobis fieri vola, moneam. huque hoc " nempe, deos regios obteatatus, vobis injungo, et in universum " cunctis, et maxime his qui ex Achæmenidum stirpe ndestis, ne " principatum ad Medos iterum redire patiamini ; sed, sive illi dolo " eum obtinuerunt, (lolo eis eripiatis; sin vi quadam illum sibi para- ii runt. vi et arrois recuperetis. quue, hoc quidem si feceritis, et " terra vobis fructum ferat, et mores et greges uberem edant pro- " lem, et libertate in omne futurum tempus frunmini! Sin non " recupernveritis, nec conati fueritis recuperare, contraria horum " vobis precor, et. hoc umplius, ut Persarum unicuique finis vitæ, " qualis mihi, eveniat." Simul hæc locutua Cambyses, universam suam.66. Tum sortem Persæ, regem deploravit. videntes edere picratum, - universi quidquid vestium habebant discerpere immensumque edere ejulntum eœperunt. Et haud multo post. carie corroso osse, et in putredinem abeunte femme, e vivis ereptus est Cnmbyses, Cyri filius,postquam annos omnino septem et quinque menses regnasset, nec ullum prolem, nec masculam, nec fœmineum, reliquisset. At, qui adennt Persæ, persuadere sibi nullo pacto potuerunt, Mages rerum esse potitos; sed Cambysen existimarunt calumniæ causse hæc dixisse quæ de morte Smerdis dixerat, quo Persicum omne genus ad bellum adversus illum concitnretur. Hi igitur existimubant, Smerdin Cyri filium insurrexisse regumnque occupasse : nam præ- fracte etiam negabat Prexnspes, a se inœrfectum esse Smerdin 5 nec enim tutum ei emt,mortuo Cambyse fateri, Cyri filium ipsius manu periisse. 67. Mngus igitur, Smerdis nomen usurpuns, mortuo Cambyse, par septem menses, qui Cambysi ad complendum octavum unnum defuerunt, secure regnavit: inti-n quad tempus cuncws imperio Persarum subjectos ingentibus udfecit beneficiis, ita ut eumdem mortuum desiderarent omnes Asiæ populi, ipsis l’ersis exceptis. Di- miasis enim pet omnes, quibus imperavit, populos præconibus, edixerntrper triclinium immunes fore omnes, quum a mililia, tum a tribulo. Atque hoc edictum protinus promulgnvernt, simulatque inaurrcctione facta iniît regnum. 68. At octavo mense, quisnam esset, tali modo compertum est. Fuit Otanes, Pharnaspis filins, genere et opibus par ei qui primas esset inter l’en-sas. Hic Otanes primus suspectum habuit. M agui!) ; non esse Smerdin Cyri lilium, sed eum qui crat, inde conjiciens, u 2

148 HERODOTI HISTOR. HI. quad numquam ex arce egrederetur, nec ullum ex nobilibus Persis in conspectum suum vocaret. En suspicione ductus, hocce instituit facere. Filiam ejus, cui Phædima nomen ernt. in uxoribus habuerat Cumbyses : eumdemque pariade tunc Magna habebat, cum caque pariter atque cum aliis Cambysis uxorihus consuetudinem habebat. Ad liane igitur filiaux suum misit Utanes, quæreus ex en, quisnam homo esset cum quo concumberet? utrum Smerdis Cyri filius, au alias quispiam .9 Cui illa. responsum remisit, nescire se; nec enim Cyrifilium Smerdin umquam vidisse, nec scire quis si! cum quo concumbat. Tum iterum ad eumdem mittens Otanes, ait: d Si " Smerdin Cyri filium non nosti, at tu ah Atossa percunctare, quo- " nain cum viro et illa concumbat et tu! Nain ille utique fratrem tt novit suum." Respondit ad hæc filin: fl Neque Atossæ ego " possum in colloquium venire, neque alii ulli mulieri ex his quæ " mecum hic una habitant: nain simulatque hic homo, quisquis " est, occupavit regaum, disseminavit nos, alii aliam sedem adsig- 69. Hæc audienti Otani mugis etiam manifesta facto res est. [taque tertio ad illum nuncium mittit, his verbis: " Oportet te, " filin, quum bene nota sis, periculum suscipere quod pater te adire " jubet. Quod si enim hic non est Cyri filins Smerdis, sed is quem ii"ego esse existimo;nous." non debet ille, quad tecum concumbat, . et " Persarum teneat imperium, impune ferre, sed meritam lucre pœ- " nam. Nunc igitur fac hocce; quando tecum cubuerit, tuque cum u somno sopitum intellexeris, palpa ejus aures. Quod si compertus " fuerit aures habere, puta te cum Cyri Smerdi concumberc: sin ti sures cum non habere deprehendes, magus Smerdis est quicum " concumbis." Ad hæc renunciari l’hædima jubet, " ingens se adire " periculum, si id faciat. Si forte enim aures ille non habeat, ipsa " autem deprehendatur palpans, satis se scire, fore ut ab illo truci- si detur: attamen imperata facturam." Sic illa, hoc se eEectumm, patri recepit. Bingo nempe huic bmerdi Cyrus, Cambysis filins, mm magnans, graviorem quamdam 0b culpam præcidi aures jusserat. Hæc igitur l’hædimn, Otunis filin, cuncta exsequens quæ patri receperat, quum ad illum rediisset ordo intrandi ad Magum, (pet vices enim apud Persans uxores ad maritum intrant) cubiculum ingressa cum c0 eoncubuit: et postquam gravi somno Magne sopitus crat, sures ejus pulpnvit. thue baud œgre, sed facile, cognovit auribus carere hominem, simulatque dies adfuit, ad patrem misit, remque ei significarvit. 70. ’lium Cranes, adsumto Aspathine et Gobria, primariis inter Perses viris, maximeque idoneis quibus iidem baberet, totam rem his enarrai it: asque hi etiam ipsi suspicuti erant, un se rem habere. Quibus quum deinde rationes sans exposaisset, adsentiti surit umbo: cuvnstitueruntque hi (res, ut ipsorum quisquc unum virum Persam, cui maxime fidem baberet, sibi legeret socium. Proponit igitur Otanes pro sua parte lntaphernem ; Gobryas, Mcgabyzum ; Aspathines, Hydamen. Ita quum sax essent,

advenit Susa Darius, Hyslaspisfilius,THALIA. ex Perside veniens, cui149 regioni pater ipsius crat præfectus. Qui ubi advenit, placuit reliquis se): Persis, Darium etiam socium sibi adsciscerc. 7l. Hi septem igitur congressi, fidem sibi dant invicem, et scr- mones conferunt. Ubi ad Darium venit ordo sententiæ dicendæ, ait ille: " Ego hoc solus cognitum hubere putabam, regnare Ma- " guru, et vita excessisse Smerdin, Cyri filium z atque ad hoc ipsum " dedita opem hue me contuli, ut mortem Mago parurent. Quandoc " quidem vero accidit, ut et vos rem compertam habeatis,-non " ego soins; Videtur mihi res e vestigia peragenda, neque dilïe- " rends: nec enim hac meliuè fuerit." Ad hæc (flancs : " 0 fil! f’ Hystaspis l" ait: " forti vira patre genitus es ; et Videris osten- *t dere, nihil te patre esse. inferiorem. V erumtamen banc rem noli " ita præpropere et inconsulto adgredi ; sed (baside-radas illum ca- " pesse. Plures simus oportet; et sic deinde rem ndgrediamur l" Tum Darius : " Viri qui bic adestis," inquit: tt si en ratione ute- " mini quæ ab Otarie est proposita, Iscitate pessime vos esse peri- (t taros. Deferet enim aliquis rem ad Magum, privatim sibi lu- " crum quærens. Debebatis quidem maxime vos soli, cum nemine tt alio consilium communicantes, rem conficere: quoniam vero " mecum communicastis, aut hoc ipso die rem exsequamur, au: " scitote, si hune unum diem siveritis elabi, non alium accusato- it rem me præventurum esse, sed me ipsum nomma vestra ad Ma- " gum esse delaturum." 72. Ita ardentem Darium videns Otanes: " Quoniam igitur," inquit, " adeo propcre rem nos exsequi cogis, nec diflërre pateris ; " age die nabis ipse, quonam pacte intrubimus regiam, illosque (i adgrediemur? Custodias enim esse dispositas tu etiam ipse si (puto) nosti, si non visu, auditu cette : quas quo pacto superabi- fi mus?" Cui Darius respondit: it Malta suai, Utanes, quæ verti bis non facile est demonstrare, sed re ipsa atqucopere: sunt " rursus alin, verbis quidem cxpeditu facilia, sed unde factumnul- ii lum præclarum exsistit. Nostis autem vos, per dispositas illas " custodias nulle diflicultate transite nos passe. Quum enim si- " mus’hac dignitate viri, nemo non transire nos patietur, partim " reverentia ductus, partira timore. Præterea vero ego ipse præ- ii textum maxime idoneum habeo, cur illos adenmus; dicens ex " Perside me adesse, velleque quidpiam, quad a patre mihi manda- it tum sit, regi significare. Etenim. si mendncium aliquod-dicen- " dam est, dicatur.’ Eodem quidem tendimus, ct mendaces, et "’ veraces : hi falsum dicunt, si falsa persuadendo commodum ali- ii quad sunt percepturi; illi vera loquantur, ut par veritatem luit crum quaddam fadant, nique majus aliquid illis dehinc cam- " mittatur. lta, diversns vins sequentihus, idem nabis finis propo- (i situs est. Si nihil commodiexspectaretur; alter (homo mendax) " qui (lucri causait) verum loquitur, mentiretur; alter (homo ve- " rax) qui (commodi mussa) mentitur, verum dicturus emt. Quis- tt quis ergo ex portarum custodlbns ultra nos admiserit, i3 posthac

150 HERODOTI HISTOR. 1H. " fructum facti percipiet; qui vere se nabis opponere cenabitur, is " ce ipso hostis declaratus este, nosque deinde vi penetrabimus in. (i tus, et opus adgrediemur." 73. l’est hæc Gobryas, ii Umquam-ne; inquit, " viri amici, ho- " nestius pessemus recupemre imperium, ont, si reciperc illud non " licuerit nabis, honestius mori,quam nunc, ubi nabis, viris Persis, " Medus homo Mages imperat, isque mutilatus auribus. Et qui- " cumque vestrumlægrotanti adfuistis Cambysi, utique meministis, " pute, quæ ille, quum finiret vitam. injunxit Persis, imprecatusque " est non cennitentibus recuperare imperium: quæ nos tune quidem ti non admittebamus, sed per calumniam diei a Cambyse putaba- " mus. Nunc igitur censeo,.Dario esse obtemperandum, neque " ex hoc cœtu aliorsum discedendum, nisi recta adversus Magam." Hæc dicenti Gobryæ, omnes surit adsensi. 7 4. Dual hi ita deliberant, per idem tempus accidit forte hocce. l’lacuerat deliberantibus Magie, amicum sibi conciliure l’rexaspen, tum queniam indigna ille crat passas a Cambyse, qui lilium ejus sagittal transfixum interfecerat; tum quad nous idem mortem ne- verat Smerdis, Cyri filii, quippe qui son manu cum occidisset; præ- terea quad summa aucteritate crat apud Perses. llis igitur rationibus inducti, vocatum ad se l’rexaspen, operam dederunt ut amicum sibi adjungerent, fide data et juramentis eum obstringentes, apud se habiturum nec ulli homini aperturam molamfroudem que illi adversus Perses ulerentur; polliccntes ci, infinitis media cumulate se cum remuneraturos. Id quum se facturum Prexaspes recepisset, sicut ei persuadera conati ersnt Magi, secundo loco aliud ei proposue- mut: convocaluros se, nichant, universos Perm: sub regiæ maris, illumque jusserunt conscensa turri eoncienari, regi illo: a Smerdi, Cyrifilio, nec ab alio. Hoc ei mandabant, ut qui summa Me esset apud Persas, quique sœpe professas esset Diacre Smerdin, Cyrifilium, cædemque illius pernegasset. ’ 75. Postquam et hoc se facturum Prexaspes dixit, Magi, conve- catis Persis, jusserunt eum conscendere turrim, et concienari. At ille quidem, quæ ab his ragatus crat, eorum ultra oblitus, exerdie sumto ab Achæmene, genus recensait Cyri; et postquam ad hune descendit oratie, ad extremum beneficia omnia a Cyro in Persas collata commemoravit. Quibus expositis, aperuit ocritatem, quam (1th a se occultqtam eue, ait, quum non miam sibi fumet, id quad factum ait edicere ,- in præsentia autem necessitate se cogi, ut verum declarel. Dixit igitur, se ipsum, conclu»; a Cambysc, Smerdin Cyri filium ne- caue, et Mages esse qui nunc regnum teneant. Denique multa impre- catus Persis, ni magnum recuperarent, pœnnsque a Magie sumerent, de turri se præcipitem dejceit. Hunc finem Prexaspes habuit, quum per tatam vitam spectata fide vir fuisset. 76. -Septcm quos dixi Persæ, postquam decreverunt protinus adgredi Mages, neque rem diiferre, perrexerunt deos precati, prorsus ignari eorum quæ circa Prexaspen acta crant. Sed dimidiuln via: progressi, rem comperiunt. huque de vin declinantes, quid facien-

dum delibermt: et Otarie: quidem,THALIA. omnino difi’erendum inceptum 151 censuit, neque in hac rerum perturbatione adgrediendum : Darius vero, protinus eundum esse, et exsequendum decretum. Qui dum inter se allercantur, udparent saptem accipitrum purin, insectamium duo paria vulturum, vellicantiumque en, et fodicantium. Quibus conspectis, septemviri cuneti collaudant Darii sententinm et ml te. giam pergunt, augurio freti. 77. Qui ubi ad portaux venerunt, accidit id quod Darius pro sententia dixerat: custodes reveriti -primarios ex Persis virus, ne nihil mali ab eis suspicati, transite ces pussi sunt, veluti divinitus misses ; neque quisquam eus interrogavit. Postquam vero in nulam progressi sunt, incidunt in eunuchos quorum muons est nuncios ad ragerai deferre: bique ex eis, quid velint, cujus rei mussa vçniant, quæ- runt; simulque portæ custodibus, quod cos admiserint, minas intentant, denique progredi volentes septemviros prohibent. At illi, sese invicem cohortnti, strictis gladiis, hos qui illos prohibere connutur, e vestigio trucidant, et cursu in conclave contendunt. 7B. Emnt forte tune intus Mugi umbo 5 et de his, quæ a Prem- lpe acta erant, consultabant. Qui ubi eunuchos viderunt consterna- tos clamantesque, vicissim et ipsi prosiluerunt umbo; et, postquam cognoverunt quid rei esset, ad virtutem sunt conversi. Alter raptim arcum cepit, hastam alter prehendii: committiturque ibi pugna. Et i5 quidem, qui arcum sumserut, cominus instantibus hostibus, nihil in eo præsidii invenit: alter vero, basta se defendens, primum Aspathinem percussit in femur, cum Intaphernem in ocuium; et oculum quidem ex vulnere umisit Intaphernes, nec tamen mortuus est. Dum alter ex Magis hos vulnernt, interim alter, quum ei meus nihil prodeuet, esset autem cuhiculum conclavi contiguum, in hoc chnfugit, januam clausurus. Sed duo ex septemviris, Darius et Gobryas, simul irrumpunt, et Magum Gobryas medium corripit: ut coliuctantibus adstans Darius, ferire cunctutur, quippe in tenebris metuens ne Gobryam ferint. Quem ille ita otiosum vidcns ad- stanœm, ii Quidni manu," inquit, " maris?" cui Darius, u tibi ti- "mens," ait, " ne le feriam." Et Gobryns, " Etiam par umbo " adige," inquit, u ferrum l" Cui parens Datius feu-nm adegit, et forte fortuna Mngum tmnsfixit. 79. Interfectis Magis, abscissisque eorum capitibus, duo vulnerati ex septemviris ibi relinquuntur, quum infirmitatia causait, mm arcis custodicndæ z reliqui quinque, cnpita Magorum gestantes, foras currunt, ingentem clamorem strepitumque cieutes ; convocatis- que Persis, quid gestum sit, exponunt, capitaque ostendunt; simul, quicumque eis obvins fit de Mngorum genere, hunc interficium. Tum Persæ, cognita Mngorum fraude, et te a septemviris gestn, æquum et ipsi censuere paria. fnccre; strictisque gindiis ubicumque Magum quemdnm olïenderent, hune trucidurunt: ne, nisi su- perveniens nox cos inhibuisset, nullum Mugum reliquum orant fu- cturi. Hunc diem publice cnlunt i’crsæ maxime (iicrum omnium, coque die ingens celebmnt festum, quod Magophonia a Penh! H)-

152 HERODOTI HISTOR. Il]. catur ; qua die nuili Mago licet in publicum prodire, sed intru damas cuncti se continent. 80. Sednto tumultu, interjectis quinque diebus, hi qui Magna invnserant, de sumuiu rerum (leliberarunt : hubitique sunt sermones, incredibiies quidem Græcis nonnullis, habiti tamen nuque.- Et Cames quidem, imperium summum Persis in media deponendum censens, hœc verba. fecit. " Mihi Videtur," inquit, u non amplius " debere unum e nabis summa imperii potiri: nec enim jucundum " hac fuerit, nec bonum. Videtis enim, Cambysîs Coutumelia " quausque progressa sit, et Magi insalentiam estis experti. Et quo " pncto bene composita res fuerit unîus imperium? cui licet, nulli " rationi reddendæ obnoxio, facere quidquid libuerit. Tale quidem " imperiumtsi vim etiam omnium optimo committutur, extra con- ’i suetos nnimi sensus facile cum abripiet. Nom præsentes opes in- " saientiam ei ingenernnt; invidia. autem principio innsta est ha- ’f mini. Et hæc duo habens, omnem habet pmvitatem: alio. enim " scelesta mollo, insolentiu repletus, faciet; alio, invidin. Quam- ’f quam virum in regia dîgnitnte constitutum opartebnt utique invi- ii dia vacare, quippe bonis rebus omnibus abundnntem. At con- " trarium hujus ci uccidere adversus cives solet: invidet enim apti-- " mis quibusque, quad supersint vivantque; et gaudet pessimis, ’.’ horumque advenus illos culumnist fuciilime admittit. Quod " vera maxime omnium incongruum est: si madice eum admira- it ris, ægre fert quod non summopere cointur; si quis cum sum- " mopere calit, offenditur. adulatorem esse existimnns. Denique, " ut dicam quæ sunt maxima: insiitutn mutnt patrin, vim ndferti b mulieribus, occidit injudicatos. At populi imperium, primum, " nomen babel. omnium honestissimum, juris æquuiitstem. Deinde, " eorum quæ poirat is qui unus impemt, nihil faeit. , Sorte gerit if imperia et magistratus; potestntem iuibet ratioui reddendæ ab- ii naxium; consilin amnia. ad commune civium refert. Quure sic K! ego censeo, misso facto unîus imperio, multitudini imperium " potestutemquc esse permittendum: mon in multitudine insunt " amnia." Hunc Cranes sententium dixit. 8]. ’lium Megabyzus, censens paucorum imperio ros esse permit- tendas, in hunc modum est Iocutus. " Quæ Otancs de abalendn " regin potestnte dixit, endem mihi quoque dicta sunto: quad vero " ad multitudinem deierri jussit imperium, ab optima sententiu " nberravit. Nain inutili turbn nihil est insipientius, nihilque inso- i? leutius. Atqui hoc neutiquum ferendum. ut, qui vagis coutume- " linm eEugere cupimus, iidem in piebis indomitæ incidnmus con- ’f tumeliam. Nom ille, si quid filoit, intelligit tamen quid sit quad if facit: ut piebi ne hoc quidem inest, ut intellignt. Quo enim " pacto intelligat. quum nec didicerit nec noverit honestum au: i5 conveniens quidqunm, et deproperet negotin, cum impetu sine si mente irruens, torrenti flumini similis? l’opuiuri igitur statu hi " utuntur, qui Persis mule cupiunt: nos vero optimum") virorum " seligamus societntem, cui imperium dcfermnus 5 quorum nempa

" in mimera nos quoque erimusTHALIA. ipsi. Optimorum autem 153 virorum " consentaneum est. optima etiam esse consiliu." Hæe est sententia a Megnhyzo in medium proposita. 8?. Tertio loco Darius dixit sententiam, his usus verbis : " Mihi " vero, quæ Megabyzus dixit ad multitudinem spectantia, en recto " dixisse Videtur; quæ vero ad oligarchium spectnnt, non recte. " Nom si tria proposita sint, et quodque eorum, quæ dico, in sua " genere optimum, optimus status popularis, optima oligarchia, et i monarcha optimus 3 horum trium hoc postremum reliquis lange " præferendum esse autumo. Etenim unîus viri imperio, qui sit ’ optimus, nihil profecto melius queat reperiri: optima quippe con- n " silio .utens, inculpatus administrabit res multitudinis, et. en ra- " liane consilia adversus male animales capta, tacitu maxime habe- t buntur. In oligarchia rem, quum plures sint virtutem in com- q " mime exercentes, valida: privatim inimicitiæ exsistere amant: " etenim, dum quisque cupit esse princeps, vultque ut sua senten- " tia vinent, in magnas incidunt inimieitias: tum ex inimicitiis ex- " istunt seditiones, ex seditionibus cædes, et ex cædilius ad unîus t imperium res redit: atque ita ndparet, quanto sit hic status mè- q " lier. Rursus, imperante plebe, fieri non potest quin prnvitas se ’f ins’inuet: provitate Vera ln republica gliscente, inimicitiæ qui- " dem inter pravos non existunt,’sed valida: amicitiæ: nom, qui " rei publicæ male fuciunt, conspirantes id agunt: atque hoc ita " succedit, usque dum existat aliquis populi patronner, qui hisee " finem iinpouat. E0 fit igitur, ut hune talem miretur populos; " et max eidem, quem populos miratur, somma imperii defertur: " atque itn rursus hic idem ostendit, unîus imperium esse opti- ti mum. Ut autem une verbo amnia complectar, unde nabis liber- " tas exstitît? quis nabis eam (ledit? populus-ne, an oligarchià, " au nous imperans? Est igitur men litre sententia, quum per " Unum virum in libertatem simus vindicati. ut banc imperii for- " main tueamur, adhæc patrin ne aboleamus instituta bepe haben- " lia; nec enim hoc utile nobis fuerit." A I I ’ ’ 88. Tres igitur ista: sententiæ fuerunt propositæ ; et reliqui quatuor ex septemviris huic postremæ adhæserunt. Ut veto succum- bere suum sententiam vidit (hunes, qui juris æquîtatem inter Per- sns studuerat stabilire, ita. in collegnrum media locatus est: " Viri tt soeii, adparet igitur necesse esse, ut anus e nabis rex ereetur, tt sive is sorte lectus, sive Persis permîttamus arbitrium eligendi " quem illi voluerint, sive qua alio ratione. iAt equidem vobiscum " in contentianem non descendnm, nec enim imperare vola, nec " parere imperio. Itaque hac conditione ego vobis cedo imperio, ut " nullius vestrum imperio situ subjectus, nec ego ipse, nec ex meis tt posteris quisquam." Quæ quum ille dixisset, reliqui sex postulatis ejus surit ndsensi; ’et ille cum his in contentionem non descendit, sed ex eorum medio discessit. Atque ad hune diem familia hæc, uns ex cunetis Persis, sui juris esse perseverat, neque paret imperio nisi quatenus vult ipsa, cœterum leges non transgrcdiens Persarum. x

154 HERODOTI HISTOR. Il]. 84. Inde reliqui ex septemviris consultantes de rege æquissim conditione constituenda, decreverunt, ut Otanes, ejusque in omne futurum tempus posteri, si alii cuipiam exseptem viris regia ob- tingeret dignitas, eminenter præ cæteris Medica veste quotannis, omnibusque muneribus quæ apud Persas honorificentissima habentur, donaretur. Hæc Otani extra ordinem" conferenda decreverunt , ca, quad i5 primus rem proposuernt, et ad deliberandum illos can- vocaverat. la commune vero hæc placuere: cuique ex septemviris, qui vellet, licitum fore intrare regînm sine internuncio, nisi forte cum uxore rex concumberet: præteren, non licere regi aliunde uxorem ducere nisi ex eonjuratarum familia. De ratiane vero con- stitucndi regis hoc decreverunt, ut, cujus equus oriente sole primus hinnitum edidisset in suburbio, ipsis insidentibus, is regnum obtineret. 85. Ernt Dario equorum custos, culiidus homo, cui nomen Œba- ses. Huic homini, postquam e concilia disccsserunt, dixit Darius: " (Ebures, quad ad regnum spectat, hoc fucere decrevimus: cujus fi eqnus inter salis ortum, nabis insidentibus, priions hinnitum U ediderit, illum regem fore. Tu igitur si quod nosti artificium, " fac ut nabis obtingat hæc dignitas, non alii euipiam." Cui (liliales respondit: " Si in hoc situm est, here, ut tu rex sis ont " non sis, confide hujus rei causse, et banc animo esto: nec enim " alius præ te rex erit; talia habea medicamenta." Repanit Da- rius: " Quod si ergo tale quaddumhubes commentum, udest tem- tt pus quo illud pares, nec (litières; in crastinum enim eertamen U nabis est propositum." Quibus nuditis, hæc machinatur Œba- ses. Ut ingruit nox, ex equabus unam, quam præ cæteris amabat I Durii equus, in suburhium (luctam adligut; dein adductum Darii equum nliquamdiu circa. illam circumducit, paulatim adpropin- quans; ad extremum, ut illum ineat, admittit. 86. Simul atque dies illuxit, nacrant sex viri equisinsidentes, sicut inter eus eonveuerat. Qui dum per suburbium vehuntur, ubi ad cum locum venerunt quo pmxima nacte adligata fuerat equa, ibi mlcurrens Darii equus biunitum edidit: et eodem temporis momento fulgur atque tonitru screno (le cœla exstitit. Atque hæc, Dario veluti ex composito quodam supervenientia, suspicion] eon- summnrunt: et reliqui quinque, ex equis desilientes, ut regem Darium adoraverunt. 87. De Œbare duplex apud Persans fuma fertur; aliis id eum, quad dixi, fecisse nnrrantibus; aliis hocce: genitalin equœ sua , manu eum attrectasse, manumque in sublîgaculis occultasse; dein, quum oriente Sole in eo essent equi ut procederent, exsertam manum naribus equi Durii admovisse; moxque hune, ad odoris sen- sum,88. Dunus infremuisse igitur, Hyslaspis hinnitumque filins, res renunciatus edidisse. est: omnes- . que Asiæ populi, Arabibus exceptis. imperio ejus paruerunt, u Cyro primo subncii, ne dein rursus a Cambyse. Arabes vero numquum in servitutcm sunt radacti, sed hospilcs craint et amici, qui

Cambysi transitum in Æg’yptumTHALIAJ præstîtemnt ; nnm invitis Arabi- 155 hus numquam in Ægyptum pelletrare Persæ potuissent. Muni- moniaque Darius iniit nobilissimn inter l’anus, cum duabus Cyri filinbus, Atossa et Artystone; gunrum illo. quidem ante Cumbysis uxor fuerat, fratris sui, deinde ruraus Magi ; Artystone vero virgo crat: præterea. Smerdis filinm, Cyri filii. uxorem duxit, cui nomen eut Parmys: hnbuitque etiam Otanis miam, quæ Mngnm pmdide- rat. Quumque jam omni ex parte stabilim esset ejus potentin, primum monumentum statuit lapideum, cui figura insculpta crat, vir equoinsidens,cum inscriptione hujusmodi: DARNJS "vs-murs PILIUS Eau! vmmTz (nomen equi hic crat ndscriptum) ET (Em- ma zauonuu cusroms assuma Pansnuu OBTINUIT. 89. Bis demi pernctis, imperium in præfectura: distribuit, viginti numero, «plus satrapias illi vocnnz. Quibus constitutis præfecturis, inominatisque singulnmm præfectis, tribula ordinnvit. quæ ei e singulis populis redirent; ita quidem ut aliis populis finitimos populos adtribueret, et finitimos hos prætermittens (soit. nomina eorum in viginti præfecmrarum numero prælermiltem] aliis mrsus popuiis alios remotiores adiribueret. Præfecturas autem et annua tributa hoc modo constituit. Quibus imperatum est argentum tulferre, his prædictum erat, ut Bubylonico pondere talentum zidferrent ; quibus aunun imperntum, hi Euboicum adferrent talentum: valet autem Babylonium talentum Euboicas libras septuagînta. Nom Cyro simperante, atque etiam dein Cambyse, de tributo pendendo nihil crat constitutum, sed dona adferebant. [taque propter banc tributorum impositinnem, et Mia huic similis, aiunt Persæ, instilorem fuisse Darium ,- Cambysen vcro, dominum ,- Cyrum, paire": fuisse. Da- rium enim, ut institorem administrasse regnum ; Cambyaen durum fuisse et superbum; Cyrum vero mitan, qui omne bonorum germa ipsis poe muet. 90. Ah Ionibus igîtur, et Mngnetîbus Asiam incolentibus, et Æolensibus, et Caribus, et Lyciis, et Milyensibus, et Pamphyiis, (quibus in commune unum crat tributum impositum) quadringenta redibant argenti talenta: hæc prima crat præfectura. A Mysis veto, et Lydîs, et Lascniis, et Cabnliis, et Hygennensibus, quingenta .tnlenta: allera hæc præfectura. Ab Hellespontiis, ad dextram intro naviganti, et Phrygibus, et Thracibus Asiam incolenti. bus, et Paphlngonibus, et Mariandynis, et Syfiis, trecenta sexnginta talenta tributi nomine redibnnt: tertia hæc præfectura. A Cilici- bus trecenti sexaginta equi candidî, anus in diem, et quingenta. nrgenti talenta; quorum talentorum centum et quadrnginm in equîtatum insumebnntur, qui Cilicinm provinciam custodiebat, re- iiqua trecenta et sexaginta ad Darium mittebantur: quarta hæc 91 .- A Posideo urbe, quam Afin hilochus condidit, Amphînmx filins, in Cilicum et Syrorum confimbus, ab bac incipiendo usque ad præfectura.Ægyptum (excepta Arabum ditione, quæ tributi crat immunis). tributum impositum crat trecentorum quinquaginta talenmrum. x 2 Vs

156 HERODOTI HISTOR. 111. Est autem in hac præfectura Phœnice amnia, et Pnlæstina quæ vocutur Syria, et Cyprus : quinta hæc præfectura. Ex Ægypto vero, et Afris ngypti finitimis, et ex Cyrene et Barce, (nnm et hæ Ægy- pliacu: præfefluræ enim. adlribulæ) septingenta redibant talenta, præter pecuniam quad ex Mœridis lacu ex piscibus redibat: præter banc, iniquum, pec’uuinm, ne præter demensum frumentum, septingenta redibant tulenta; nain insuper frumentum metiuntur duodecim myriadibus Persarum, qui in Alba arec Memphi habitant, horumque auxiliariis: sarta hæc præfectura. Sattagydæ, Gnndarii, Dadicæ et Apnrytæ, in unnm præfecturum. quæ septima est, enn- trihuti, centum septuaginta conferebant taleuta., Ex Susis et reliqua Cissiorum regione, trecenta talenta redibant: octaoa hæc præfecmm,92. Ex Babylone ,reliquaque Assyrin mille argenti talenta redi- bunt Dario. et. castrati pueri quingenti: nana hæc præfectura. Ex Agbntunis et reliqua. Medica. provincia, et Patricaniis et Orthocory- bantilms, quzulringenta quinqungintn talenta: decima hæc præfe- cturu. Cuspii et l’ausicæ, mm Pantimathi et Daritæ, nua contri- buti, talmita cqnferebant (incanta; undecim: hæc præfectum. A Bactrinnis ad Æglos usque tributum pendebatur trecentorum et sexnginta mlentorum: duodecima hæc præfectura. 93. Ex Pactyicn et ex Ameniis horumquc finitimis usque ad Euxinum Pontum, qumlringenta talenta: decima lertia hæc præ- fectura. A Sagnriiis, et Snrnngis, et Tamnnceis, et Utiis, et Mycis, et ex Rubri maris insulis, quas his, qui relegati vocnntur, habi- tnndas rex adsignat, ex his omnibus sexcentn talenta tributi nomme cogebanlur: decima quarta hæc præfectura. Sacæ et Caspiri ducenta. quinquaginta contulerunt talenm: præfectura hæc decima quinla. l’arthi vero et Chorasmii, et Sogdi et Arei, trecenta. talenta: decima serti: præfectura. 9,4. Paricanii et Æthiopes Asiam incolentes, quadringenta con- ferebgmt talentu .- præfectura hæc decima septima. Matienis, Sus- pîribuè et Alnrodiis duçcnta imposita talenta cran: : præfectura hæc decima pompa. Moschis et Tibarenis et Macronibus, et Mossy- nœcis et Minibus trecenta imperuta mlenza: præfectura hæc decima noua. lndorum populus longe frequentissimus omnium quos novimus bominum est, et tributum hi pependerunt pro ratione aliorum eomnium, trecenta et sexaginta mlenm ramentorum auri: vicaima hæc præfectura. Î 95. Jam Babylonicum argentum si cum Euboico conferatur, fuerint talenta novice mille quingcnta et quadraginta. Aurum vero si tredecuplum æstimeiur. reperitur ramentum illud valere talentn quater mille sexcentà eiçcltoginçà. Quibue çunctis in, imam summum collectis, tributi nomine colligebantur Dario quotannis Euboicorum talentorum quatuorüecim. millia cum quingentis et sexaginta ; ut minorem numerum minem, qui banc summum excedit,96. Hoc tributum Dario ex Asia. redibat,, Iet ex exiguaq Africæq

THALIA. . lai parte. Sed procedente tcmpore etiam aliud ei tributum ex insulis rediit, et ab his qui Europam incolunt neque ad Thessaliam. Hoc tributum tali mode rez in thesauris recondit. Liquefnctum metal- lum in doliu fictilia infundit, et repleto vase frangit testam. Dein, quando peeunia indigent, tantumdcm cudendum curat, quantum usas postulait. 97. Ha: igitur sunt præfecturas, et tuxutiones tributorum. Per- sidem vero regionem solam in tributariarum numero non nominavi ; banc enim a tributis immunem incolunt Persæ. Porro impositum quidem tributum non pendebant, sed dona ferebant hi. Æthiopes Ægypto contermini, quos Cambyses, quum advenus Mncnobios Æthiopas arma ferret, subegit 5 qui circa sacrum Nysam habitant, et Baccho dies festos celebrant. Hi Æthiopes, et. horum finitimi, semine utuntur eodem quo Cnlantiæ Indi, doums autem habcnt subterraneas. Hi simul umbo tertio quoque anno .adferebant, ad- feruntque etiam ad meum usque ætatem, duo chœnices auri ignem non experti, et ducentos truncos eheni, et quinque pueras Æthiopes, et vigimi magnos dentes elepbnntorum. Colchi vero pacti sunt de donc ferendo, et horum finitimi neque ad Caucasum montem : nain usque ad hunc montem pertinet Persan-nm imperium 5 qui vero ad septemtrionem sunt Caucasi, hi nil amplius curant Perses. Hi igitur dona, de quibus pacti surit, ad meum neque memoriam quinto quoque unno adferebnnt, centenos pueros, virginesque centenas. Arabes vero [Arubii dicuntur Nostro] quotannis mille adferebant thuris talents. Hæc igitur, præter tributum, dona hi regi ferebant. . 98. Auri autem copiam illum, ex qua regi rameuta, quæ dixi, ndferunt Indi, tali mode nanciscuntur. Quæ terra inde ab India. versus orientem solem porrigitur, en prorsus sabulosa est. Nom eorum, quos nos novimus, populorum, de quibus certi quidpiam traditur, primi versus .orientem solem lndi sunt: post Indes enim orientem versus desertu terra est propter sabulum. Su nt autem plures Indorum populi, diversis linguisntentes. Et eorum alii nomades sunt; alii non sunt. Sunt etiam qui in paludibus habitant fluminis, vescunturque crudis piscibus; quos capiunt, navigiis ex arundine confectis insectantes: quodlibet navigium ex uno genu arundinis confectum. Hi lndi vestem gestant ex scirpe; quam, postquam scirpum (phleum) e flumine demessnerunt tuderuntque, plectunt deinde in storeæ modum, et tamquam thoracem induunt. 99. Alii ex lndis, bis ab oriente habitantes, nomades sunt 5 crado carne vescentes, qui Padæi vocantur. Institutis hi utuntur hujusmodi. Quando quis morbo laborat civium, sive mulier, sive vir, tune virum viri maxime familiares occidunt, dicentes, si morbo con- sumeretur, carnet!) ipsis corruptum iri. At ille negnt se ægrotare ; hi vero, non adsentientes, interficiunt cum epulanturque. Quando mulier ægrotat, similiter mulieres maxime necessariæ idem faciunt quad viris.viri. Nom et, qui ad senectutem pervenit, eum muctant, carneqne ejus vescuntur: baud multi autem illorum eo perveniunt; nain antan quemcumque morbo quodam correptum interficiunt.

158 HERODOTI HISTOR. III. 100. Mierum Indorum alias mon est hiüusmodi. Nec occidunt animatum quidquam, nec sementem faciunt, nec doums soient possidere: herbis vœcuntur; estque eis semen quoddam, milii fere magnitudine, follicule inclusum, sponte e terra nascens, quad colligunt, et cum follicule elixum cemedunt. Si quis ex eis in morbum incidit, abit in desertum, ibique jacet ; neque quisquaiu aut mortuum101. Omnes hi,carat, quos cemmemoravi, am ægretum. Indi fœminis " miscentur publice, veluti pecudes; et celorem habent similem maxime Ætbio- pibus. Semen autem ipsorum genitale non, quemadmodum aliorum bominum, album est, sed nigrum, sicut corporis celer: tale vero etiam semen genitale Æthiopes edunt. Hi Indi longius a Persis habitant, meridiem versus; neque umquam Durii paruerunt imperio. 101 Alii vero lndi Caspatyro urbi et Pactyicæ regioni surit fini- tîmi, a septemtrione reliquorum lnderum habitantes, qui vitæ rations utuntur Bactrianis simili. Hi sont Indomm bellicosissimi, iidemque qui ad conquirendum aurum proficiscuntur. Est enim ibi dcserta regio propter sabulum: et in hoc nimirum deserto atque sabule surit formica, magnitudine non quidem tenta quanta canum, sed tamen majores vulpibus: quorum nonnullæ aluntur apud regem Persamm, in ille reg-ione a venatoribus captæ. Hæ igitur formicæ, sub terra habitantes, egerunt subulum eodem mode sicut in Græcia formicæ; quibus etiam specie corporis simillimæ sunt. Sabulum autem quod ab illis egeritur, auriferum est. Ad hoc igitur colligendum profecturi lndi jungunt quisque tres camelos, funulem utrimque marem,vqui a latere trahant; in media fœminam, dans operam ut a pullis quam recentissime natisabstractam jungat: banc ipse mascendit. Sunt enim cameli equis velocitate non infcriores, insuper vero ad encra ferenda inuite validiores. 103. Jam, species quidem qualis sit cameli, Græcis satis gnaris non describam: quod vero de eo ignoratur vulgo, hoc dicam. Ca- melus in posterioribus cruribus quatuor habet femora et quatuor genua ; veretrum vero inter posteriora crum caudam versus spectans. 104. Hoc igitur mode, talique utentes vectnra, ad colligendum aumm proficiscuntur Indi, temporis rationem ita ineumes ut en. diei bora, qua ferventissimi sunt æstus, illud rapinnt: fervente enim æstu sub terra conduntur formicæ. Ardentissimus autem his he- nninibus sol est tempore matutino ; non, ut aliis hominibus, medio die 5 sed ab ce tempore que ad aliquani altitudinem in cœlo pervenit, usque dum tempus est a fore discedendi. Per id tempus multe mugis ibi ardet sol, quam in Græcia medio ipso die; ita ut dicuntur illi tune aqua madere. Medio vero die similiter fere sol ardet alios homines atque Indes. Postquam de medio cœlo declînavit sol, ta- lcm ibi vim habet, qunlem alibi matutinus. Reliquum cœli spa- tinm percurrens, mugis magisque friget 3 donec, ubi ad occasum pervenit, admodnm etiam friget.

105. Postquam tu! locumTHALIA. Indi pervenemnt, miens, quos159 secum adtulere, sabulo octuplent, et quam primum sese recipiunt. Prati- nus enim formicæ, odore (ut aiunt Persæ) illos sentientes, persequuntur; velocitnte autem banc bestiam alias omnes ita niunt superare, ut nisi, dam congregantur formicæ, viam interim Indi præciperent, nullus eorum salvus esset evasurus. Jnm mares quidem camelos, quum sint ad currendum fœminis inferiores, niant etiam plane resolvi attractos, non pariter utmsque; fœminns veto, recordantes pullorum domi relictorum, nihil molliter de cursu re- mittere. Majorem igitur auri partent hac rutione, ut quidem Persœ narrant, nanciscuntur lndiz aliud tarins est aumm, quad ex metallis eEoditur. 106. Extremœ Ierrarum parles, nescio quo pacto, res præstanlissi- mas sunt sortitæ, quemadmodum Græcia cœli temperiem longe præ- stantissimam aortita est. Est enim ab une. parte, orientem versus, extrema regionum habitatnrum Indica, ut panic ante dixi. In hac- igitur, partim, animantes quadrupedes atque volumes insunt longe quam in reliquis regionibus grandîmes, equis exceptis ; 1mm magnitudine superantur Indonun equi a Medicis, qui N isæi vocnntur. Partim vero, auri immensa ibi copia est ; aliud eflbssum, aliud pet flumina devecmm, aliud ita ut memoravi subrepmm. lbidem porto arbores agrestes pro fructu lanam edunt, pulcritudine et reliqui: virtute ovinam lanam superantem : et vestimentis Indi ex his arboribus utuntur. 107 . Rursus, meridiem versus, extrema alia habitatarum regio- hum Arnbia est. ln hac vero nm. regionum omnium thus naseitur, et myrrhn, et casin, et cinnamomum, et ladanum. Hæc quidem amnia, .myrrlmm si excipias, non sine labore nanciscuntur Arabes. Thus quidem colligunt, stymccm adolentes, quæ in Græciam a Phœnicibus importatur. Styrace, inquam, incensa thns nanciscuntur: arbores enim thuriferas custodiunt alati serpentes, exiguo corpore, variegata specie, ingenti numero nrborem qunmque circumsedentes; iidem qui Ægyptum veluti hostile agmcn invadunt. Nulla vero nlin re, nisi styracis fumo, hi ab arboribus illis abigun- tut. 108. Aiunt vero etiam Arabes, universnm terram his serpentibus oppletum iri, nisi illis accideret id quad compertum haheo viperis accidere. Et recte puto dixerim, Dei providentiam, ut est consentaneum, vere esse sapientem. Nain, quæ et timidæ indolis sunt animalia, et quæ esculentn, en omnia fœcundn admodnm feeit, ne ndaiduo esu genus eorum intereat; quæ veto pravn et malefica, pn- , rum fœcundn. Sic, ut hoc utar, lepus, quem venatur fera omnis et avis et homo; ita fœcundus est, ut leporis fœmina nna sit ex omnibus animantibus quæ superfœtet. et alium fœtum jam pilis vesti- tum in utero gerat, alium nudum, alium tantum quod formatum. alium nunc maxime concipiat. Et hæç quidem hujus nature. est. E contrario leæna, quum sit animalium vaiidissimum, idemque fe- rocissimum, non nisi aemel pari! in vim: nam, dum partum cdit,

160 HERODOTI HI’STOR. 11L simul uterum ejicit. Cujus rei hæc caussa est: quando catulus in ntero sese incipit movere, tum vero, quoniam ungues habet longe omnium acutissimos, fodicat uterum, augescensque multo magis penetrat lacerando; ad extremum, quando portus instant, nihil am- plius109. Similitersnni in vero utero etiam viperæsuperest. et nlati iin i Arabia serpentes, si toma copia nascerentur quanta per suam naturam possent, non esset vivendum hominibusl Nunc, quando per paria. ad coitum libidine concitantur, dura in eo mas est ut genitale semen emittat, collunrejus prehendit fœmina, et innixa non prius dimittit quam perroserit. Atque ita quidem mas moritur: fœmina autem talem mari dat pœnnm. Pattern parvuli ulciscentes, dum adhuc in utero sont, matriccm corrodant, atque etiam ipsum ventrem corrodentes, ita in lucem prodeunt. At cæteri serpentes, qui hominibus non sont noxii, ova pariant, et magnum fœtuum copium excludunt. Jsm viperæ quidem ubivis terrnrum reperiuntur: alati vero serpentes universi in Arabîa Sunt, nec usquam alibi; en ratione frcquentes 110. Thus igitur, de quo verbo facere cœperam, isto. ratione Arabes nanciscuntur:esse casiamvidentur. vero hoc modo. Toto ’corpore nique fade, salis oculis excentis, bubulis aliisve coriis tecti, ad colligendnm casiam exeunt. Nascitur hæc autem in palude non admodnm alto, circa quam et in qua stabulantur bestiæ adam, vespertilionibus maxime similes, diro modo stridentes, et viribus prævalentes. Bits ab oculis abigentes, casiam mecum. ’ I ’ ’ 111. Cinnamomum vero mirabiliori etiam modo colligunt. Et- enim, quo loco illud nascatur, quaive terra illud alat,’ignorant; nisi quad, probabilem sequentes rationem, in eis regionibus nnsci illud aiunt, in quibus Bacchus educatus estfi Narrant autem, ingentes aves adferre hos bacillos, quos nos a Phœnicibus edocli’cin- nomomum vocamus: inferri eos autem ab illis avibus in nidos, e loto adstructos ad montium præcipîtia, ad quæ nullus homini ac- cessus patent. Adversus hæc’ igitur tali artificio uti Arabes : boum et asinorum aliorumque jumentorum cadnvera, in frusta quam maximæ molis dissectn, eongerere eos in hæc loco; eisque in vicinia nidorum depositis, procul inde recedere: tain volucres descendentes, jumentorum illorum membra tollere et in nidos compor- tare; hos autem, quum sustinere onus non possiut, rumpi et in terrain decidere: tune adenrrentes homines, cinnamomum colligere; 0d, ab his ita collectum, dein in alias regiones transportetur. 112. Ledanum vero [nempe sic, niâmes, vulgo Græci et ipse etiam Herodotu: vocal] quad ladanum Arabes nominzmt, modo :ullnuc mira- biliore, quam cinnamomum, comparatur. Reperitur in loco teter. rime olente, ipsum sunvissime olens: in hircorum enim barbis reperitur, veluti viscum, adhœrens e frondibus. Est autem utile ad mima onguentorum genera; et ad sulfitum hoc maxime utuntur Arabes.* 1.13. Hunc quidem ’ de nromatibus et suflimentis hactenus: spirnt

autem terra Arabie suavissimnmTHALIA. et divinum quemdam 161 odorem. Duo sunt ibidem ovin": genera miratu digne, quæ nulla in alia regione reperiuntur. Alterna) genus coudas habet prælongas, tribus non breviores cubitis: quas si illæ sinerentur post se trahere, ulcera baberent, candis ad terrain adtritis. Nunc pastorum quisque artem fabrilem in tantum collet, ut exiguum plaustrum fabricetur, quad caudæ subligatur: cujusque pecudis caudæ suum subligatur plaustellum. Alterum genus ovium caudas gerit lutas; usque ad cubili latitudinem. 114. Ubi meridiana cœli plage versus occidentem solem inclinat, ibi protenditur Æthiopia, ab hac parte regio extrema terrarum. Hæc aurum fert frequens, et vastos elephantos, vastarumque arborum agrestium omne genus, et ebenum. et homines statura maximas et pulcerrimos et maxime longævos. 115. Hæ sont igitur in Asie et in Libya extremis terrarum regiones. Jeux de Europæ quidem versus occidentem extremis, quad pro adcurnte comperto dicam, non habeo. Neque enim adsentior, Eridanum aliquem fluvium nominari a barbarie, qui in mare bores]: influat ; a quo ad nos electrum venire fama est : neque insula mihi cognitæ sont Cassiterides, unde stannum sdfertur. Partim enim ipsum hac nomen Eridanus se prodit Græcum esse, neutiquam bar- baricum, nempe a posta aliquo fictum: partim, quamvis studiose id egerim, tamen a nemine, qui ipse suis oculis vidisset, comperire potui, ultra Europam [septemtrionem versus] mare esse. Ab extrema quidem certe Europa et stannum nabis venit et electrum. 116. I n septentrionalibus vera Europe partibus maximum quamdam reperiri auri copiam, satis compertum est: at, id quo pacto adquiratur, ne hoc quidem certo dicere valeo: fama est autem, minibus illud subripere Arimaspas, homines maculas. At mihi ne hoc quidem persuadetur, esse homines natura unoculos, reliquum naturam aliis hominibus similem habentes. Sed, quod initia dixi, videntur utique extremitates terne reliquam omnem terram circumdare et intus cohihere eus res, quæ et præstantissimæ esse vulgo putantur et rarissimæ. 117. Est in Asia campus, monte undique clausus ; montis autem quinque sunt divortia. Hic campus olim Chorusmiorum crat, estque in confinibus ipsorum Chorasmiorum et Hyrcaniorum et Par- thorum et Sarangarum et Thamanæorum z ex quo vera Persæ oh- tinuere imperium, rex eum possidet. Ex mante campum claudente prqfluit ingens fluoius, cui nomen Aces. la fluvius prius, in quinque alveas divisas, populorum quosdixi irrigabat agros, ad singulos populos per singulas montis fonces derivatus: ex qua vero sub Persa ’ est hæc regio, calamitas illis accidit hujusmodi. Montium fauces obstruxit rez, et ad singulas fauces portam construxit. lta, exitu aquæ intercluso, et campo factum est pelagua, influente fluvio, et exitum nusquam habente. ,H i igitur populi, antes aquis illius fluvii soliti uti, nunc ubi non amplius illis uti passant, ingenti premuntur incommoda. Nam hyeme quidem plait ibi, slcut in aliis regionibus: Y

162 HERODOTI HISTOR. 1H. ut æstate, postquam panicum et sesamum severunt, aqua illa inflige-- haut. lgitur, quandoquidem eis nunc hæc intercluditur, veniunt ad Persas, viri et mulieres, stantesque ad regis portam, ingenti clamore ululant. Et rex eis, qui aqua maxime indigent, jubet aperiri portor!) ad hos ducentem: quomm postquam. satis aquarum terra bibit, clnudi eau) portnm jubet, et ullum aperiri his qui e reliqua- r’um numero maxime tiqua indigent. Ut vera auditu equidem cognovi. nonnisi ingenti peeunia præter tributum exacts aperiri jubet. Et hæc quidem in: se habent. 118. Uni e septem viris. qui advenus Magna) conspiraverant, Intaphemi, accidit ut periret brevi post oppressas Magos, tali patrato facinore. Voluit hic regiam ingredi, cum rege collocuturus: quippe (ut dixi) ita convenerat inter conjuratos, ut ad regem ingredi eis liceret absque internuncio, nisi forte cum uxore rex concumberet. ltaque æquum censuerat lntaphernes, ut absque inter- nuneio, intraret, utpnte qui e septem vi’rorum numero esset. Sed janitor atque internancius prohibuerunt ; dicentes, cum uxore con. cumbere regem. Tum ille, falso id ab his diei rutus, hæcce patravit: stricto acinace, aures utrique et narcs præeidit, casque circa frenum equi adnexas cervicibus eorum circumdedit, atque ita homines dimisit. 119. Qui quum se regi ostendissent, eaussamque cur hoc essent passi exposuissent; tum Darius, veritus ne eommuni consilio se: viri hoc fecissent, singulos ad se vocavit, sententiamque eorum, proharent-ne factum, exploravit. Ubi cognovit, non communicato cum illis consilio rem factam esse, ipsum lntaphernem ejusque filios et familiares omnes prehendit; non fere dubitans, illum cum» suis propinquis rehellionem esse moliturum: prehensos in vincula eonjecit, cxtremoque supplicio destinavit. Tune azor Inlaphernis, ad fores regis idemtidem accedens, plombat lamentabnturque: idque continenter faciens, ad misericordiam commovit Darium ; qui misso ad enm nuncio hæc ci nunciari jussit: b Mulier, rex Darius " unum ex vinctis propinquis tibi concedit eximendum, quem tu " ex omnibus sciageris." Et illa, re deliberata, respondit: " t! mihi ergo rex unius vitam concedit, seligo ex omnibus meum " fratrem." Quo miroita responso, miratus Darius, remisit ad com qui (liceret: " Mulier, quærit ex te rex, quidnam tibi consilii " sit, quad omisso marito filiisque fratrem elegeris, cujus tibi vita " (lonaretur; quum tibi ille sit minus propinquus quam filii, et " minusjucundus quam maritus." Respondit illa: tt Rex, maritus " mihi alios esse poterit, si deus voluerit ; filiique alii, quando hos " amisero. At. quum pater meus materque non amplius sint in " vivis. frater mihi alius nullo pacte esse poterit. Hue usa senten- " tin, istud dixi." Quæ quum regi visa essent commode ab illo. dicta, delectatus condonavit si fratrem quem deprecata emt, insuperque filiorum natu maximum; reliques vera universos interfecit. Unus igitur e septemviris max eo, quo dixi, mode periit. 120. Quo tempore Cambyses morbo laboravit, eodem fers temq

pore accidit’ hocce. Croates Perse,THALIA. Snrdium præses conatitutus 163 a Cyro, fuciuus anime agitavit nefnrium: etenim Polycrntem 5a- mium, a quo nec facto ulio, nec diem quopiiim injurioso fuere: læsus, quemque nec videra: umquum amen, hune cupiendi interti- ciendique cupido cum incessant : idque, ut plerique tradunt. talem 0b caussam. Ad regis portai]: quum sedisset hic Orœtes, et ulius Perse, cui Mitrobates nomen, præses præfecturæ cujus capot Dascy- vleum oppidum est; hi umbo ex faunilinribus sermonibus in conten- tiouem dicuntur incidisse. Et Mitrobuœn quidem, quum de virtute inter se disceptarent, Orœtæ cum exprobratione dixisse: ii Tu ’f ver-0 in virorum numero habeare, qui Samum insulam, tuæ præ- " fecluræ proximam, in Regis potestatem non redegisti; quum si: " subaetu in: facilis, ut indigenarum aliquis, cum quindecim arma- " tis insurgens, en potitus sit,utque etiam nunc in en dominetur !" Dicunt igitur, hune his auditis, ægre ferenteru exprobrationem, cupivisse non mm vindictnm eapere de en qui hæc illi dixisset, .qnmn omnino Polycratem perdere, propter quem male audisset. 12L Sunt paueiores nonnulli qui "adent, luisisse Orœten præ- eonem Samum, neseio quid petiturum: (nec enim hoc memoriæ proditur :) Polycratem autem tune in exhedra forte decubuisse, adfuisseque ei AnacreontemTeium: atque (sive consulto res Orœtæ .nspernatus ait, sive casa ita aeciderit) quum accedens Urœtæ præeo verbo fecisset, Polycratem versus mnrum tune forte conversum, nec sese versus illum paulisper convertisse, nec responsum homini .dedisse.122. Sic caussa marlis : Polycmlis duplici mode tradîtur: lieetque veuilibet eam, quam volucrit, probare. Orœtes igitur, Magnesiæ residens ad Mæandrum fluvium sitæ, Myrsum Gygæ filium, Lydum hominem, Snmum miait, nuncium ferentem, quo animum Poly- crntis exploraret. Etenim Polycrates primus fuit, quem novimus, ex Græcis, qui maris oblinere imperium molitus sir; Minoëm si excipias, et si quis ulius ante hune mari dominatus est. Ex hominum quidem, quæ vocatur, ætate primus l’olycrates est, qui magnum spam habuerit fore ut loniæ et insularum obtineat imperium. Hoc cum anime agitnre intelligens Orœtes, misse nuncio, hæc ei dixit. ," Orœte: Polgcrali hæc (lioit. Intellexi te magnas res moliriniee " vero pro talibus consiliis satis instructum esse peeunia. Nunc ." tu, si hocce feeeris, et tuas res augebis, et. me quoque servnbis. " Modem mihi meditutur Cambyses, et hoc satis pro cartomihi " renunciatur. Tu ergo et me ipsum- fac ex hac terra edueus, et " pecunias mens exportes; et horum quidem partem lu tene, par- ." tenu me patent hubere : horum pecuninrum ope universæ Grœciæ " obtinebis imperium. Quod si peeuninrum cnussn. (idem mihi non " habueris, mine qui tibi erit fidiasimus, cui ego monstrabo." 1823. His nndilis gavisus l’olycrutes, nccepit conditionem; quum- .que pecuniarum admodnm esset cupidus, misit primum speculandi mussa Mazandrium, Mæandrii filium, ex civium numero, qui scriba. ejus crat; eumdem qui baud multo post ornameutn omnia exheilræ ’ Y 2

164 HERODOTI HISTOR. HI. Polyeratis, spectatu utique digne, in Junonis templo dedieavit. Orœtes postquam cognovit exspectari speculatorem, hoc agit. Cistas oct» lapidibus complevit, brevi spatio excepta circa ores, super lapides vero mnrum conjecit: mm obsignstus cistes in parato habuît. Et Mæandrius ubi ndvenit, spectavitque, renunciavit Poly- emti. 124. Tum ille, quantumvis dehortantibus vutibus ntque etiam amieis, ipse eo proficisci paravit. Adhæc filia ejus par quietem tale vident insomnium. Visus ei crat pater in aere sublimis esse, et lavuri a Jove, inungi vero a sole. Hoc quum ei oblatum esset vinum, quovis modo contendebat, ne ad Orœtem pater profieiseere- tur : arque etiam, dum iile actuariam navem conscendebat, ominosis illum verbis est prosecuta. Tum ille ei minatus est, quando calva: rediisset, bene mutins anima illum virginem mansuram: et ille. precata est, ut rata hæcfiant; malle se enim perdit; virginitatem samare, quam paire privari. 125. Polycrates itnque, spreto omni consilio, ad Orœtem naviga. vit, quum alios multos comites secum ducens, tum in his Democe- dem, Calliphontis filium, Crotoniutam, professione medicum, qui artem hane dexterrime præ cæteris per eam ætatem exercebat. Postquam vero Mngnesiam Polyerates pervenit, misere periit, supplicio et personn ipsius indigne, et ingenio: min), cxeeptis Syracu- siorum tyrannie, ne unus quidem ex aliis Græci generis tyrannis magnifieentia cum Polycrate conferri meretur. Fœdo modo et nar- ratu indigna occisum, eruci Orœtes adfixit: quicumque vero ex cos mitibus illius Samii crant, hos dimisit, gratiam sibi habere jubens, quod libertntem servarent: quotquot veto peregrini eut servi in co- mitutu ejus fuerant, hos vinetos mancipiorum loco habuit. Sic .Polycratis et cruee summum universaux filiæ visionem explevit z lava- batur enim ab Jove, quando pluebat; et inungebatur a sole, hu- morem ipse e corpore emittens. Igitur cumulatæ Polycratis felici- itates hune-hnbuere finem, quemadmodum ei Amasis Ægypti rez ominatus crat. 126. Hnud vero Inuit» post etiam Orœten dire Polycratis ultri- ces sunt persecutæ. Nnm mortuo Cambyse, regnantibus Magie, Sardibus munens Orœtes, nihil juverat rem Persarum, quum eis imperium esset a Medis ademtum : sed in ille rerum perturbatione Mitrobaten interfecit, Daseylei præfectum, qui ’ei istud de Poly- erate exprobrnverat; Mitrobstæ item fllium Cranaspen occidit, umbo spectatos inter Perses viros; tum et alio multi: insolentius gessit. et aquitantem Darii nuncium,quum parum grata ipsi essent quæ ille nuncinverat, redeuntem collocatis in via insidiatoribus occidit, et cadaver cum ipso equo ex bominum conspectu remnvit. 127. Darius vero, postquam imperium obtinuit, pumas cupiebet ab Orœte sumere, quum reliquorum omnium flagitiomm causse, tum maxime propter Mitrobutæ ejusque filii cædem. Ex aperto veto copias contra cum mittere parum consultum ei videbetur, quippe rebus domi nondum satis tranquillis, et imperio recens ini-

to; hum quad magnum illi esseTHALlA. potentinm cognoverat, ut165 cui mille præsto essent Persici generis satellites, quique Phrygiam, Lydiam tuque Ioninm provincias nbtineret. Quæ reputans Darius, hancce iniit rationem. Convocatis Persamm spectatissimis, bis verbis cos est adlocutus: fl Quis mihi e vobis, Persæ, recipiet. astu se hoc il elfecturum, non vi et nrmatorum manu? Nam ubi prudentia " opus est, ibi vim adhibere nil adtinet. Vestrum igitur quis mihi " Oraten out vivum adduxerit, eut interfecerit? qui de Persis ad- " hue nihil bene meruit, sed magnis cas malis udfecit: qui et duo " e nabis, Mitrobsten ejusque filium, trucidavit, et nuncios a me " ad illum evocnndum missos interimit, denique insolentiam nullo fi modo ferendam ostentat. Quare, priusquam mains aliquod ma- " lum Persis infligat, morte nabis occupandus est." . 128. Hoc quum Darius ah illis quæsisset, triginta viri se allère- bant, quorum unusquisque recipiebat, velle se solum rem efl’ectam date. Quas inter se contendentes cohibuit Darius, sortiri jubens : quad ubi illi fecere, sors præ omnibus Begæum contigit, Artontæ filium. la igitur. sorte ad rem suscipiendam designatus, banc rationem iniit. Libellas plures conscripsit, variis de rebus agentes, quibus sigillum imposuit Darii: dein cum his libele Sardes pro. ficiscitur. Quo postquam advenit, in conspeetum Orœtæ progres- Ius, singulos deinceps libellas, detmcto sigillo, scribæ regio tradidit prælegendos: omnibus quippe provinciarum præfectis adsunt regii scribæ. Libellos istos Bagæus tradebnt explorandæ senten tiæ causse satellitum, au ad deficiendum ab Orœta parati essent futuri. Quo: ubi vidit magna veneratiane prosequi libellas, majorique etiam ve- neratione prosequi en quæ e libellis prælegebantur, alium tradidit libellum, in quo hæc emnt scripta: " Persæ, rex Darius vobis edicit, " ne amplius apud Orœtem satellitum fungamini officia." Et illi. his auditis, lanceas eorum eo depasuerunt. Tum veto Bagæus, videns illos in hac re obtemperantes libella, fidenter postremum li- bellorum scribæ tradidit, in quo scriptum crat: " Rex Darius Per- " ses, qui Sardibus sunt, jubet occidere Orœtem." Quo audito, protinus satellites strinxerunt acinaces, illumque interfecerunt. Tali igitur mode Orœten penecutæ sunt Diræ Polyeratis ultriees Samii. 189. Poetquarn Orœtæ res familiaris Susa esset transportnta, ibique jam adent ; accidit baud malta post, ut Dario regi, inter ve- nandum ex equo desilienti, pes distorqueretur. Et graviori quodam modo distartus est; nam astragalus ex articulis exierat. ltaque, quum etiam antes existimasset adesse sibi medicos Ægyptias, primaties in une medicandi viras, hisee usas est. At illi torquentes pedem vimque magnum adferentes, malum enteront. Postquam lgitur totos septem dies septemque noetes insomnes egisset; octavo die graviter admodnm laboranti Dario nunciat quispinm, se olim Sardibus Crataniatæ Democedis artem forte audivisse laudari: rez. que illum quam primum ad se adduci jussit. Qui ut inter Orœtœ mancipia repertus est nescio ubi neglectus, producitur in medium, aompedes habens, et laceras panna: indutus. n

166 HERODOTI HISTOR. HI. 130. ln media stantem interrogat rex, an artem callcret: et ille negavit, veritus ne, si cognosceretur, nulle ipsi spes relique foret in Græcinm umquam redeundi. Darius vero satis intelligcns dis- simulare hominem, et gnarum esse artis ; flagella et stimulas jussit in medium proferri. Tum ille professas ait, mleuratc quidem se artem non caliers, sed aliquantulam ejus notitiam habens ex con- suetudiae, quam cum medico quodam habuissct. Deinde, quum tex se illi permisisset, Græcanicis adhibitis medicamentis, et Ienibus post vehementiora admotis, elfecit ut et somnum caperet rex, et brev.’ tempore sanum incolumemque præstitit, quum numquam ille rectum pedis usum se recepturum sperasset. 1nde duobus paribus aurearum compedum donatus a Dario Democedes, quærit ex rege, an consulta duplex malum ipsi reddat proplerea, quad sanum illum præstitisset? Quo verbo delectatus Darius, ad uxores suas cum ablegavit; quibus cunucbi, cum producentes, diccbant, esse hune qui vilum regi rediidissct. Et enrum unaquæque, phiale [auram e eista] haurie’ns, tain largo auri munere simul cum theca [cumiipsa phialn] Demaceden dannvit, ut famulus, qui cum sequebntur, cui nomen crat Sciton, ex sublectis stateribus qui de phialis in terrain deciderant, ingentem auri vim sibi collegerit. 131. Demacedes hie tali rations, relicta Crotone, in Polycratis pervenernt familiaritatem. Crotone premebatur a patre diflicili et iracunda : quem quum ferre non passet, relicto eo Æginnm abiit. lbi quum sedem suum fixissct, primo anno primarios supernvit medicos, imparatus licet,ct instrumentis omnibus carens quibus ad eam nrtem exercendam vulgo utuntur. huque secundo anno Æginetæ publice cum talento eonduxerunt ; tertio anno Athenienses, centum minis; quarto vero nnno l’olycrates duobus talentis. Hoc moda Samum venerat. Et inde ab hoc vira maxime inclaruerunt Crotonialæ medici. Fuit enim tempus quum primarii in Græcia medici dice- rentur esse Crotoniatæ; tum secundi ordinis, Cyrenœi. l’er idem tempus Argivi primarii inter Græcas musici ferebnntur. 132. Tune vera Demacedes, postquam Darium persanavit, maximum Susis domum habuit, et regis fait commensalis: denique, præterquam quad in Græciam redire non licuit, omnium rerum copia adfluebat. Idem Æg’yptios medicos, qui regem prius carave- rant, et nunc in en erant ut regis jussa palis tmnsfigèrentur, quoniam a Græco medico fuissent superati. bos a rege deprecatus con- servavit: item Eleum vatem, qui, Polycratem secutus, nunc inter mancipia ncglectus latebat, servitute libcra’vit. Plurimum enim apud regem Democedes valebat. 133. Haud vero ita multa post, aliud quidpiam forte fortnna ue- cidit hujusmodi. Atossæ, Cyri filiæ, uxori Darii, artus crat in mamma tumor ; qui postquam empit, latins serpebnt. Qusmdiu minor crat tumor, occultabnt cum Atossa, præ pudore nemini indi- cans: ubi vero jam male crat adfecta, aecersito Democedi tumo- rem monstravit. Et ille, sanitnti se cum restiturum professas, persuadet reginæ, ut interposito jure-jurande ipsi promitteret, vi-

THALIA. l 167’ cium ipsum illi in eo quad oraturus met (nihil autem se petiturum adfirmat quad dedecus adferre possit) operam suum esse collait;- mm. 184. Deinde, quum ndhibitis remediis sunnm Democedes præsli- tisset, tum ah illo edocta Atossn his verbis Darium, dum cubitum cum, adlocuta est: fi Tamis, o Rex, quum sis viribus instructus, " otiosus sedes ; nec populum ullum aut potentiam udquiris Per. ii sis. Æquum est tamen, ut vir et natale florens, et magnarum " opum dominus, aliquod factum a se gestum ostendas, quo Persœ " etiam intellignnt, a viro se regi. Duobus autem modis tibi hoc " facere conducet, ut et Persæ sciant virum esse qui illis præsit, et " ut ipsi bellis occupentur, ne, cium otium agunt, tibi insidientur. " Nunc enim præclurum aliquod edere fncinus licet, dum viget ætas 3 " nain augescente corpore augentur et nnimi vires; senescente au- " tem corpore, etiam ingenium senescit, et ad res omnes hebetatur." Quæ quum illn, ut crut edocta, (lixisset, in hune modum Darius respondit: " Quœ ego ipse fucere destiunveram, en tu amnia, " uxor, dixisti. Constitutum enim liabeo, duabus continentibus " ponte junctis, ex nostra continente in niteram transgredi, et il Scythis bellum inferre: atque hæc bravi eEectn dabo." Tum Atossa, " Ecce nunc!" ait, " adversus Scythns primum proficisci " omitte : hi enim. quandocumque volueris, in tua erunt potestate: t1 et tu mihi in Græciam suscipe expeditionern: cupio enim, de " quibus fando audivi, Lacænas et Argivas et Atticas atque Corin- " thias habere famulas. Est autem tibi præsto vir omnium maxime " idoneus, qui cuncta tibi in Græciademonstret et viæ (lux sit; " i5 qui tuum pedem snnnvit." Respondit Darius: " Quoniam- " igitur tibi placet, mulier, ut Græciam stutim experiamur, consul- " tins mihi Videtur exploratores primum, une cum hoc quem tu " dicis, en mittere; qui, postquam res Græcorum cunctns cognove- " tint spectnverintque, nabis sint renunciaturi. Ac deinde, rebus " omnibus racle cognitis, arma contra illos convertam." 185. Hæc ille dixit: et dictum factum. Simul se enim dies illuxit, quindecim probatos ex l’ersis viras vocal, eisque dut mandatum, ut Demaceden tonifiantes maritima Græcia loca lustrent, nec taro commillunt ut ab ipsis prqfugiat Demoœdes, sed omnino illum 7e- ducant. llæc postquam his mandata dedit, dein ipsum vocal Demo- ceden, illumque ont, ut, postquam itineris du: in Græcium Persis illis fuisset, totamque eis demonstrasset, ad se reverlatur; jubetque cum, ut sua amnia que maceri passent secum santal, et dona «(ferai patrifratribusque; quorum loco se illi alio multi: partibus copiosiora in vicem daturum confirmat; præterea ad transferenda dona onerariam novem se ei adtribulurum. ait, omnigenis bonis refertam, quæ simul cum en si! navigatura. Darius igitur, ut mihi Videtur, nullo doloso consilio hæc ei est poliicitus. Democedes vero, veritus ne se rez tentaret, non cupide oblata amnia arripuit: sed, res suas, ait, Susis se relieturum, ut post reditum sa: haberet ,- onerariam autem navarin, quam ei promitteret Darius ad dona fratribus perferenda, accîpere se, ait.

168 HERODOTI HISTOR. HI. Hæc igitur mandata, postquam et Persis et Democedi Darius dedit, ad mare cos dimisit. 136. huque hi quum in Phœnicen et Phœniœs urbem Sidonem descendissent, prot’mus duos "kentias instruxerunt, simulque cum his ingentem gallum(onerarism novem) omni honorum genere impleverunt; rebusque cunctis plumetis, in Greciam navigarunt. Quo ubi Maunt, 0ms omnes coutemplsti surit (lesta-ipse- mutique: deinde, postquam pieraque et maxime notabilia specta- runt, Tarentum in Indium pervenerunt. lbi veto Democedi indulgent. Aristophilideswrsx, Tarentinorum, et gubernacula. navium Mediam suivi jussit, et ipsos Perses detinuit, mmqunm speculatores: interimque. (lum illis hoc accidit, Demoeedes Crotonem ubiit. Qui postquam domum ad suas pervenit, Persas Aristophili- des mandillernisit, et, quæ de navibus eorum dememt, illis re- stituit. 187. Inde Perse navibus profecti, Demaceden persequentes, Crotonem pavaneront: ubi quum cum in fora invenissent versantem,:»munus ei îqiecerunt. lbi tum Crotoniatarum slii, Persarum opes veriti, "edere illumxparati crut: alii vero Persis vicissim mans injicientes, funibus cos percutiebant. Quibus illi hæc verbo proferebnnt: " Viri Crotonistœ, videte quid faciatis! hominem, " qui Regis me fugitivus est, eripitis. Quomotlo tex Darius " patienter feret tan vcontumeli: adficiî et quo pacte vobis impune e ubibit fanions, si nobis illum eripueritis? Cui prius, quam huic "civitati, bellum infernaux? quam priorem sub jugum mittere W condiunt 2". Hæc illi dicentes non moverunt Cmtoniatas : sed, capon sibi Demande, atque etiam gaule spoliati, quem adduc- nnt, in Adam mut rentai ; neque porto Græcinm adire siiasque Gradin partes œgnosœre cupivere, duce privati. Hoc tamen eis chuintibus mandatum Democedes dedit, nunciarent Durio, Demo- adenfiiiam sibi amuse. me». Erst enim apud nagent celebre Milonis nomen luctutoris z atque hac nimirum de causse. vitktur mihi Democedes, magna vi pecuniæ erogsta, properssse En: matrimonial), ut séparent Dsrio, esse ipsum etiam in patrie. multumses. Crobns profecti virum. Persæ, cum i mvibns in lapygiam [Apu- lians] rejeotir sans :. ubi quum in servitutem essent redacti, Gillns son libérait, and Tmntinus, et ad regem Darium reduxit. Pro quo benefieio quumæi,quidquid postulant, date pamtus tex esset; Gitlus, mita surcaionitete, potin ut in patriam Tarentum ex eniiio restitueretur. Ne autem Græciam conturberet, si propter ipsum magna classis in Italien navigant, Cnidios solos, ait, ad se redueatdum unifiai- gamma, ab his maxime, quippe Tarentinorum unicisneditum inibi procuratum iri. 1d Darius recepit ei, et promisse stetit: misso enim ad Cnidios nuncio, impemvit his ut Ta. venum redonnent Gilium. Sed Cnidii, Dsrio obsequentes, Taren- tinis ut .eum meipeœnt non persusserunt; ad vim vero adhibendsm pantin validi ernnt. lta igitur hæ res gestæ sunt: bique primi

fuere Persan, qui ex Asie in THALIA.Græclam venere, et talent ab 169 cannant speculutum enim. missi. 189. l’ont hæc Samum cepit rez Darius: estque hæc prima ex urbibus vel Græcorum vel barbu-arum, quæ sub illius imperio vi capta est. (lupus est autem tali ex causes. Quo tempore Cam- byses expeditioncm in Ægyptum suscepit, frequentes Græci in Ægyptum venerant g alii (ut consentaneum est) negotiandi mussa, alii militandi, ulii solummodo spectandæ gratin regionil. Horum in numero Sylason crat, Æacis filins, frater Palycratis, Sema exsulans. Huic Sylosonti, talis quædsm oblntu fortune est. Sumto rutila pallia, hac circumdatus obumbulabat Memphi in fora: quem ubi conspexit Darius, qui satelles tune crat Cumbysis, nec ullo dum nomine clams; cupidine pallii captus, adit Sylosontem, illud mercnturus. Sylasan, vehementer cupidum amiculi Videris Darium, divino quodum instinctu ait: " Equidem hoc pallium " nullavendo pretia: du tibi vero gratis, si omnino itn tuum illud fieri cupis." Quo lauduto responso, accipit pallium Darius. 140. Jamque existimnbat Sylason, se propter niminm nnimi bonitatem amiculum hoc perdidisse. Interjecto vero tempore, postquam mortuo Cumbyse adversus Magum conjuruverant septemviri, et ex septain virarum numero Darius regnum obtinuerat ; rescivit Syloson, in manus ejusdem viri transiisse regnum, cui olim ipse in Ægypto auriculum, cujus ille fuisse cupidus, dona dedisset. huque Susa adscendit, sedensque in vestibulo ædium regiarum, ait, se de Dario bene mentisse. Id ubi audivit portæ custas, remm- ciavit regi; et ille miratus, ait secum ipse: ti Quis tandem Graa- " eus est, qui bene de me memerit, cui ego gratium debeam, qui " nuper modo regnum obtinui? Vix unus aut nullus adbuc ex " illa gente ad me adscendit: neque quidquam dicere possum " quad (iræco cuiquam homini debeam. Verum tamen producite "cum intra, ut sciam quid sibi velit homo, quad istud dicat." ln» troducit janitor Sylosontem; stantemque in media interrogant interpretes, quis sit : quovefaclo bene se de Rege meruisse dicat. Ex- ponit igitur ille rem omnem ad amiculum spectuntem ; atlfirmntque se illum esse qui ei illud dona dederit. T um rez, tt O liberalissime " bominum," ait, " tu ergo ille es, qui mihi nullum dum potesta- " tem habenti danum dedisti? quad etsi exiguum, tamen prorsus " æquale est beneficium, ac si nunc magnum quidpiam alicunde " accipimn. Pro quo tibi ego ingens auri argentique pondus reddo, " ne umquam te pœniteat, Dario Hystnspis filio beneficium con:- " tulisse." Ali hæc Syloson: tt Net.- aura me, Rex, nec argenta " dans: sed patrinm meum Samum serva, mihique redde; quam tt nunc, postquam frater meus l’olycrates ab Orœte interfectus est, " tenet servus noster. flanc mihi du, a cædibus et servitute libe- " ratam." 141. His, nuditis, Darius exercitum misit ducemque Otarien, uuum e mimera septem virarum, cui mandat ut amnia edectadet z

170 HERODOTI HISTOR. Il]. quæ Syloson petiisset. Itaque ad mare descendit Otanes, trajicere- que exercitum paravit. 142. Sami tunc imperium tenebat Mæandrius, Mæandrii filins, .cui cura regni a Palycrute fuerat commissa. Hic, quum voluisset vir esse omnium justissimus, perficere propositum non potuerat. Postquam enim nunciutus ci interitus crat Polycratis, hæcce fecit. Primum, Jovis Liberatoris arum constituit, et templum circa illum desigmwît, hoc ipsum quad etiam nunc est in suburbio. Dein, .hoc perfecto, concione convocata civium omnium, hæc apud cos -verba fecit. d Mihi. ut etiam nastie ipsi, sceptrum Polycratis atque " polestas munis commisse est: nihilque nunc prohibet, quo mi- " nus regnum in vos capessam. At, quad in aliis ego reprehendo, " id quoad in me est, non facinm ipse: nec enim mihi Polycrates " pliicuit, in viras sibi pares dominium exercens; nec alius quis- " quam, qui hoc farcit. Polycrates igitnr nunc fatumssunm ex- ." plevit : ego vero, regnum in media deponens, juris æquabilitatem " vobis pronuncio. Æquum tamen censco, ut hæcce mihi præmia " honoresqne tribuuntur: ex pecuniis Polycmtis præcipua sex ta- " lento: tum sacerdotium mihi meisque in omne tempus pasteris " postula J avis Liberatoris, cui et templum ego dedicuvi, et [cu- " jas nomme] libertatem vobis trado." Hæc quum a Samiis Mœ- undrius postulnsset; surgens aliquis ait: d At non tu dignus es qui " nabis imperes, pravus qui fuisti et pestifer homo, quin potins ." (lignas es qui pecuninrum, quus administrasti, reddas rationem.” 143. Hæc dixit homo spectatus inter cives, cui crat nomen Te- lesarchus. Tum vero Mæandrius, secum reputans, si dorum ipse deponerot, fare ut alius quispinm in ipsius locum- tyrannus constituait", ne quidem. amplius deponere potestatem citerait. Sed, postquam in nrcem est revenus, singulos idelncepsvsdisenso-L cuit, quasi rationem redditurus administratæ pecuniæ’; casque comprehensos, in vincula eonjecit. Qui dum in» in mendian- vvuutur, posthæc Mandrins in morbum incidit. Tune frater ejus, cui nomen ont Lycaretns, marital-nm illum mm,quuoi fluai!!! ’ipse remm Samiwpotiretur, vinctos cnnetos interfecitw New enim, ut videurs, volassent illi [ca condition quem eisnhyœratus proposuit]tu. Jum- postquamsPenæliberuri. Semons « vengeront,- ww Sylosmrtem- i l ml insel- gnum restituant,» nema menus cantraweos sustulit-r semi-qulMær- andtio fart-bain, ntque ipseretinm Massndrinsyprofiessiisuntz; perm se esse dulafirlencedere insula.v Quamtœnditiunequuumiprobesset 0mm, iidemque dedisset et acceplsset; Persemm nobilissimi, po- sitismellis, ex adverse amis residebuntu v " » i " ’ t » w 145.- Erat Mæandrio tyranno: frater ’lmud [sans maquis mentis, Domine Chnrilaus; qui, quad nesoio quid-doliquemt, linssubter- mec cancers vinctus crat. Hic tunc,*postquum quæ gerebantur nudivit, et par omerta fenestmm prospectons Herses vidit-tranquille .sedentes, chauvit, dicens ivette se in nnim’Mæandfii. Quo nudito, Iliæandrius vinculisieum solvi’jussit,ledsbequeadducl.

THALIA. , , 171 Et ille, aimulatque adductus est, incœpans fratrem et ignavum ad- pellans, persuadere ei conatus est, ut in Persas impetuni faceret, his usus verbis. " Me vero," inquit, u o bominum pessime, mum ii fratrem, qui nihilvdeliqui quad vinculis dignum esset, ad vincula " et subterraneum carcerem coudemnnsti: Perses vero quum vi- " deos te ejiciemes et in exsilium agentes, non amies pœnam ab " illis repetere, licer, in facile opprimi passim. Quod si tu illos " perborrescis, ut mihi (la auxilinres, et ego ab illis 0b terræ noii stræ invasionem pœnas sumam : teque ipsum paratns sum ex in- " 146.sula Hæc a Charilaodimittere." dicta probavit Mæandrius I ; ut mihi quidem videtur, non quad eo stultitiæ venisset, ut exhumai-et suas copias superiores futures copiis regis ; sed potins invidens Sylosonti, si civitatem salvam et integram nullo labore obtinuisset. flaque, irritando Perses, voluit res Samiorum quam maxime infirmas reddere, atque ita urbem tradere z bene quippe gnome, si male accipe- rentur Persæ, tanto mugis eos emperatum iri advenus Samios; et notum sibi exitum habens, per quem tuto ex insula evadere, simulutque voluisset, posset: effodiendum enim sibi cumvernt oc- cultum cuniculum, ex arce ad mare ducentem. Ipse igitur Mienn- drius Samo nnvi egreditur: Charilaus vero auxiliares cuncms amis instructos, apex-fis partis, advenus Persas educit, nihil’taie exspectantes, omniaque convenisse existimantes. Et auxiliares, impetu facto, nobiles Perses sellis insidenœs interficiunt. Dum vero h-i id v fuciunt, suppetias interim adcurrunt reliqum Perwum copina: a quibus repuisi auxiliares, in arec sunt conoiusi. I 147. Olanes vero (lux, ingentem videns calamitntem, quum passi cran: Persæ, neque mandata ignorans, quæ illi Darius, quum eum Samum mitteret, dederut, ne Smniorum quemquam vel occident ne! in semitutem redigeret, sed immune": malorum insula": lraderet Sylosonti ; mandata ista lubens oblitus est, edixitque exercitui, quemmque nacti ment, sive virum, sive puerum, eum perfide interficerent. lbi mm militum alii oppugnarunt ’nrcem, alii veto obvium quemque interfece- rum, nullo discrimine sive socro in loco, sive in profane. 148. Mæandrins, Samo profugiens, Lacedæmonem navigavit. Quo postquam pervenit, resque, quas secum advexerut, in hospitium tmnsferendas curavit. hocce instituit facere. rPoculs subinde exponebut aurea et argentea, eaque extergebant famuli : et ille pet idem tempus cum Cleomene, Anaxandridœfilin, rage Sparta- norum, sermones miseens, secum in hospitium illum ducebnt; ubi quum pocula. videns Cleomenes admiratione stuperet, ille cum jubebat ex his secum enferre quæcumque voluisset. 1d quum bis ont ter Mæandrius dixisset, justissimus-vir fuit Cleomenes; qui accipere oblata dedignntus, .quum animadverteret, si aliis eodem oiferret, auxilia eum inventurum, ephoros adiit, dixitque, ex mu me Spartœ, ut Samiu: hospes Pebponneso egrediatur ,- ne ont u ou! alias! et Spartauù corrumpat. Qua re milita, ephori per præconem nbirei Mæandriumz î - jusserunt. . .

179 HERODOTI HISTOR. HI. 149. Persæ vero Samum, veluti verriculo œptam, hominibusque nudatam, Sylosontî tradiderunt. Insequente vero tempore dux Ota- nes eamdem incolis rursus frequentavit, viso nocturno monitus, et morbo labornns, quo pudenda ejus crant adfecta. 150. l’ostquam nzn’alis exerci tus Samum crat profectus, Babylonii nPersis detecerunl, rebus omnibus bene admodnm præpurutis. Nain quo tempore Magna regnavit, et advenus cum septemviri insurrexerunt, per omne id tempus, per illumque rerum perturbationem, ad tolemndam obsidionem sese præpuraverant. Etinitio quidem occulte quodammodo id fccerant. Ex quo autem de professo de- uivere, hæcce fecerunt. Mutribus exceptis. et une ex mulieribus "quum quisque sus e domo exemtam voluerat, reliques omnes mur- lieres congregutas sufocnrunt 5 unam autem, quam dixi, eximebet quisque quæ panem conficeret. Sufocarunt autem illas, ne frumentum ipsorum consumerent. 15L His rebus cognitis Darius. contractis universis suis eopiis, advenus cos profectus est; admotnque exercitu, obsedit urbem. At ohsidionem pro nihilo habebunt Bnbylonii ; nain in propugnacula muri adscendentes tripudiabant, irridebuntquc Durium et ejus exercitum; unusque eorum hoc verbum emisit: u Quid hic sedelis, " Persæ ; quidni abitis? tune enim nos cardais, quandn mulæ pe- " pererin t." Hoc dixit l’emmm aliquis, existimans numqanm mulam paritumm. 152. lnteger un nus jam et septem menses emnt elnpsi, tædioque edfectus crat Darius ejusque exercitus, quod expugnnre urbem non volerent. Nain omnibus licet urtificiis omnibusque machinnmentis advenus ces ndhibitis, nihil Darius profecerut. Tentaverat autem et slia nrtificiorum genera, et illud etiam quo Cyrus urbem «peut! sed in diligenter custodias agebant Bubylonii, ut eupi nullo petto 153. lbi tum, quum vicesimus sgeretur mensîs, Zopym Me - byzi filio hujus, qui eseptem virorum numero fuit n quibus M 19 potuerint.interemtus est, huic, inqunm, Megabyzi filin Z0pyrov tale. obugit- i prodigium: une es ipsius mulis frumentum velientibus papes-N. Quod quum Zopyro esset renunciatum, et me, ut qui fidem nuncio non mihiberet, pullum ipse spectasset, imperavit servis et nemini edicerent factum, necumque deliberavit. Recordman igitar Baby- lonii illius verbum, qui initio dixerat, un": Babylone!» captura irô, quum’ mule pepmrint, ex hujus verbi omen eolligebat, capi nunc Babylonem passe z nec enim illum sine dei immine id dixitse; et154. sibi Quum nunc igitur in multumfinis esse illi videretnr, peperisse. ut nunc Babyion . . mpesetur. Darium adiens quæsivit ex ce, un zutique nnimi face!!! tupi Babyknem. Accepte responso, minimi id faeem nagent; se. curule-loco secum delibersvit, quo pour) ipse esset qui illum cape» ret, ipsigsgns hoe fucinus esset fatum : mm apud Pente princi- pue reswpræclare gestæ mimis boucribus fependuntur. Nulle vero «lia ratione fieri passe, ut illam in potestatem redigeret, judi-

cavit, nisi si se ipse mutilasset,-THALIA. atque in ad illos transfugisset. 173 lbi mm, parvi hoc penderie, insannbili mutilatione se ipse adficit: quippe abscissis mribus auribusque, coma. male tonsa, flagellis item lacemtns, regem ndit. g ’ 155. Darius, ubi virum nobilissîmum in: vidit mutilatum, gravissime œdfectns", e solin subsiliens exclamnt, en coque quærit, qui: en»: ila murüacerit, quavede mussa :1 Oui Zopyrus respondit: " Non " est is alius nisi tu, qui tamtam habes potestatem, ut ego hoc mo- " do sim adfectus. Net vero alienns quispiam, o Rex, me its ad- " fait, sed ego ipse, indignntus Assyriis Perses deridentibus." Tain Darius; " 0 misenixne hominum,” ait; tt fœdissimo facto " pulcenimum nomen-imposuisti, quum te profitenris propter hos, te quos obsidemus, te ipsum tnm insambiii mode adfecisse. Quo "-vero pacha, stulte, quad tu itn mutilatus sis, en citius in potesta-s u tem redigentur hastes ? Anne mente es alienatus, qui te itu. per- " didisti î” Respondit ille: " Atqui, si tecum communicassem’quœ " facturas crum, tu me prohibnîsses: nunc privato id feei consilio. " Jam ergo, nisi tu nabis defueris, capiemus liabylonem. - Nain " ego, lita ut sum adfectus, ad mnrum pro transfuga me con ferma, ti dicens a te me hæc esse pussum: et pute, quum rem ita. se ha- " bers-illis persuasero, exercitum mihi Icommissum iri. Tu veto, a " quo die ego mumm cro ingressus, decimo inde diode illscopitrum " tunrum parte, cujus jacturam minime ægre Inturus sis, mille ho- ’* minesvcontra porteur colloca quæ Semiramidis vocatur. Deinde "-rursns septimo die’abvillo decimo, alios bis mille contra Niniam, tt quæ «incubat, calices portum. Ah hoc vcro septimo die intermiue W dies viginti, deinde quater milite contra Chnldæam, quam flocons, "7de portam, ibique locum cnpere jube. Nec vero prions, neque ’frhi,’nliud quonse tuenntur habennt præter gladios :r hoc uno tel0 " nrmnti sint. Post illum vero vicesimum diem continuo reliquum fl-exercitum jube mnrum circumcirca ndgrcdi 1: - Perses autem mihi "ml’Belidsm, quam vacant, et ad Cissiam colloce. pomma 9Nam, f’ ut equidem-putt), postquam præclnru. edidero fileta, et relique "mesa fideiecommittent Babylonii, et portnrum obices. Exinde ". meumerit et Persan-nm, curare ut, quæ ex usu sint, fuciumus." a l r 156; Hæe postquam mandsvit, ad portant: perrexit ; subinde retro convienne, lunmqu’nm me tmnsfugn. Quem ubi conspexerunt qui inturrihus speeMœndi mussa statione’m habebant, raptim descendant, etpnuliilum redinntn allers portas nia interrogant, quis sa; queue camoxudœuiut’? Et- ille, Zopyrum se esse, dixit, et ut transfi- gam ad ces venin. Quo nudito, portæ custodes in curism Babylo- niàrumleum (luxerutrtvubi 0mm senntu constitutus, soræm’ suum deplorans,-ait, a Noria-se Juge (quæ sibi ipse inflîxerat) sans passant, w’quod ilüv surinerabduœreemrcüumæquundoqmidem math! via ca- piqndænurbis odeudereIan; .f’Et nunc ego (sic dicere pervenit) ad " vos,lBah*ylbniir ven’m, maxima vobis commodo futures, Dario " autemrejusduerqxerdtniéetnilersîs maximo detrimesto; Net: enim , A .c:

174 HERODOTI HISTOR. llI. " nimirum impune ille feret, qui hoc me modo mutilavit: explo- " ratas autem habeo omnes consiliorum ipsius vins." 157. Quo: ubi ille locutus est, videntes Bahylonii virum inter Perses nobilissimum, naribus auribusque mutilatum, et cruore ex flagellis inquinatum, prorsus existimnverunt vcra cum dicere, et ut socium sibi advenire. huque parati crant ci indulgere quæ ab ipsis postulasset 3 postulubat autem armatorum manum. Tum vert) ille, postquam copias impetravit, en fncere instituit de quibus illi .cum Dario convenerat. Decimo die, educto Babyloniorum exercitu, mille illos, quos primes certo loco locare mundaverat Dario, circumdatos interfecit. Jamque intelligentes Bubylonii, factis cum verba æquare, in omnibus si parere erant parmi. .Tum ille, interjecto dierum numero (le quo convenerut, iterum selectos Babylo- niorum eduxit, et bis mille illos, quos supra dixi, Durii milites in- terfceit. Igitur hoc etiam factum ubi vidcrunt Babylonii, omnium 0re Zopyrus celebrabatur. At ille rursus, intermisso definito dierum numero, in locum constitutum copias eduxit, et circumdatos quater mille interfecit. ngdenuo re geste, jam amnia Zopyrus apud Babylonios crat, et imperii summa et muri custodia eidem permisse est. 158. Deinde vero, ut ex composito Darius mnrum circumcirca oppugnare est adgrcssus, ibi tum Zopyrus dolum universum noda- vit. Nam, dam Babylonii conscenso muro repcllcre oppugnantem Darii exercitum connutur, Zopyrus interim aperta Cissia et Belida porta Perses intra mnrum recepit. Quod factum qui videront Ba- bylonii, hi in Jovis Beli templum confugerunt: qui vero non viderunt, in suo quisque manserunt ordine, douce et hi proditos se esse 159. lgitur hoc modo capta ilerum Babylon est. Darius veto, urbeintellexerunt. potitus, et mnrum ejus dimit, et portas omnes dctraxit q 3 quo-. rum nihil Gyms fccerat, postquam primum Babylonem cepit. Ad- hæc ex primariis eivibus ter mille admodnm e pulls suspendi Darius jussit ; reliquis vero Babyloniis urbem reddidit habitundam. Quo vero mulieres haberent Bubylonii, et soboles eis subnasceretur, (quandoquidem, ut initio expositum est, suas suflbcnverant Baby- , lonii, rei frumentariæ consulentes) tali ratione inita Darius providit: circum habitantibus populis impersvit, ut mulicres Babylo- nem, certum cuique populo numerum definicns, mitterent. lta mulierum summa, quæ convenerunt, fuit millium quinquaginta; quibus e mulieribus prognati sunt qui nunc sunt Babylonii. 160. Dario vero judice, nemo l’ersarum, nec eorum qui ante, . nec qui post fuerunt, melius de Persis meritus est quam Zopyrus, uno Cyro excepta: nom cum hoc se conferre nemo adhuc Persa- rum susus est. Fertur autem sæpius banc senœntium declarasse Da- rius, malle se, Zopyrum indigna illo mutilations non esse adfectum, quant uiginti Babylone: sibi ad cum quæ nunc est accedere. Magnifics autem illum honoravit: nom et munere. illi quotannis tribuit ca,

quæ honorificentissilna suntTHALIA. apud Perses, et Babylonem 175 eidem, quoad victurus esset, administrandnm concessit, ita ut nullum tributum regi pendcret; et alla multa insuper munere ci contulit. Zopyri hujus filins fuit Megabyzus ille, qui in Ægypto dux exercitus fuit adversus Athenieuses utquc socios: hujusque Megnbyu’ filins fait Zopyrus is, qui ad Athenienses transfugit a Persis.

HERODOTI a HISTORIARUM LIBER QUARTUS. MELPOMENE. ----.--- l. CAPTA Babylone, jam adversus Scythes expedilionem Darius suscepit. Quum enim viris floreret Axis, et magnas redirent pecu- niæ, cupido incessit Darium pœnas sumendi ab Scythis, quod illi, incursione facta in Mediam terram, et prælio victis adversariis, priores initium fecissent injuriarum. Etenim, ut supra docui, per duodetriginta annos Scythæ superioris Asiæ tenuernnt imperium: quippe persequentes Cimmerios, irruptions in Asium facta, Medos imperio cxuerant, qui ante Scytharum adventum imperai’erunt Asiæ. Scythes autem, postquam acta et viginti aunas domo ab- fueran t, et tain lango interjecto tempore in patriam crant reversuri, canepit non miner, quam Medicus fuernt, labor: odcnderunt enim occurrentcm sibi exercitum baud cxiguum. Scilicet uxores Scythe- rum, dam per longum temporis spatiaux dama aberant viri, cum servis habiteront consuetudinem. 2. Sen-vas autem cunctos excæcant Scythæ, lactis mussa, cujus potu utuntur. Emulgent veto lac hoc modo : fistules sumunt os- seas, tibiis simillimas; quibus in equarum genitznlia insertis, suf- flant arc; et dam alter sufilat, alter mulget. id ca causse se faeere aiunt, quad venæ equarum ita inflatæ repleantur, et depriman- tur ubera. Postquam emulsere lac, in cava vase lignez: infundunt, illudque cæcorum opem, circum vasa collocatorum, agitant: tum, quad supernatnt, id desupcr exhauriunt, exquisitius æstimnntes; quad subsidit, minoris æstimant altero. Enduis operæ coassa, quemcumque belle capiunt Scythæ, cum excæcaut: nec enim aratores sunt, sed postures. 3. Ex his igitur servis et ex Scytharum uxoribus prognata crat juventus : qui, cognita sua origine, illis ex Media redeuntibus sese opposuerunt. Ac primum quidem regianem interceperunt luta ducta fassa, quæ a T auricis montibus ad Mæotin vastissimam paludem pertinebnt. Deinde conantibus introire Scythis, oppositis ensuis, repugnarunt. Frcquentibus commissis præliis, quum nihil Scythes pugnando proficerent, nous ex eis hæc verba fecit: " Quid- il nam rei facimus, Scythæ? (Juin servis nostris pugnantes inter-.

MELPOMENE. 177 i " ficimur ipsi minuimurque; et, illos si inlerfioimus, paucioribus " deinde imperabimus. Mihi Videtur, omissis hastis et sugittis, " unumquemque nostrum debere flagellum sumere equi sui, ntque " ita adversus istos pergere. Qunmdiu nos viderunt nrma gestan- " tes, similes esse nostrum et ex similibus se genitos putarunt : qui " si nos videriut armomm loco llagellis instructos, intelligent ser- " vos se esse nostros; et conditionis suæ conscii, nos non sustine- " bunt." 4. Hæc ubi audiverunt Scythæ, efl’ecta dederunt: et illi, perculsi facto, omissa pogna, fugum nrripuere. lta Scythæ, Asiæ imperio potiti, rursusque n Medis ejecti, suum in terrain isto modo rediere : caque mussa pœnns ab illis sumere cupiens Darius, exercitum mlversus cos contruxit. 5. SCYTHE, ut ipsi niunt, gens sont novissima omnium : origi- nemque gentis hune fuisse narrant. Primum hominem in ille terra, quæ deserta tune fuissct, nntum esse, cui, nomen fuerit angitaus. Hujus Targilai parentes fuisse niunt, parum mihi cretlibilia narrantes, uiunt vero utique, Jovem et Borysthenis fluvii filinm. Tnli igitur genere ortum esse T argitaum : huic autem filins fuisse tres, Leipoxain, et Arpoxnin, minimumque natu Colaxain. His regnau- tibus, (le cœlo delapsa aurea instrumenta, aratrum et jugum"et bi- pennein et phialam, decidisse in Scythicnm terrain. Et illorum natu maximum, qui primus conspexisset, propius nccedentem capere isto voluisse; sed, eu accedente, norum arsisse. Quo digressa, aecessisse nlterum, et itidem nrsisse aurum. H03 igitur ardens au; rum repudiasse; accetlente vero nom minima fuisse exstinctum,’ huncque illud domum suum contulisse: qua re intellecta, frntresl muions ultra universum regnum minimo nutu tradidisse. 6. Juin a Leipoxai progenitum esse niant illum Scythicum populum, qui Auchntæ vocantur: a media vero fratrum hos. qui Cn- tiari et Traspies: a nntu minime vei-o, eodemque rege, qui Parnlntæ nominantur: universis vero commune nomen esse Scolotos, de regis nomine. Scythm vero Græci nominamnt. 7. Hac igilur origine se ortos niant Scythæ: annos autem, ex quo ortum cepissent, a primo rege Turgitno asque ad Darii in Scy- thiam trunsitum, in universum elnpsos aiunt mille admodnm, non amplius, sed hune ipsum annomm numerum. Sacrum autem illud aumm custodiunt Reges summn cura; et quotannis conveniunt. mnjoribus sacrificiis illud plncnntes. Dicuntque Scythæ, si quis festis illis diebus aurum hoc tenens obdormiverit sub dia, hune non transigere illum nnnum ; 0b eamque cnusnm dono ei dari tantum, quantum ille uno die equo vectos circumire potuisset. Quum si: autem nmpla terra, trin regna aiunt Colaxain filiis suis constituisse; ex eisque unum regnum fecisse maximum, in quo aumm illud ser- vetur. Quo: loco versus septentrionem site. sont supra e08 qui superiores Scythiæ partes incolunt, en ulterius spectari ont perngrari non posae aiunt, propter dilfusas plumas: plumis enim et terrain et .nerem esse oppletum, bisque intercludi9 prospecturn. A .

178 HERODOTI HISTOR. IV. 8. Ista quidem Scythœ de se ipsis, et de regione que supra ipsonun ditione situ est, narrant : Græci vero ultra Pontum habitantes hæcce. Herculem, aiunt, Geryonis hoves agentem, in banc terrain unisse, tunc desertam, quam nunc Scythæ habitant; Geryonem autem extra Pontum habitasse insulam illam, quam Erytheam Græci vocant, prope Galles extra Herculis columnas in Oceano. Oceanum autem, ab ortu solis initium capientem, universam circumfluere terrain, verbis quidem adfirmant, re autem ipsa non de- monstrnnt. Inde igitur Herculem in eam reginnem, quæ Scytbia. nunc vocatur, pervenisse. Nempe, ingruente tempestate geluque, quum adducta super se pelle leonina obdonnivisset, equas de cum ipsius, interim pascentes, divina quadmn sorte evanuisse. 9. Tum Herculem, ubi expergefactus est. quæsisse equns; et, pet-agnate universa regione, postremo in Hylæam (Sylvosam) quæ vocatur terram pervenisse, ibique in antre semivirginem quamdam Echidnam (viperam) invenisse mixtæ naturæ: superiora quippe, inde a natibus, fœminæ fuisse, inferiora vero serpentis. Hunc quum conspexisset miratusque esset, quæsisse ah en, an equo: alicubi vidure: aberrantes? Cui illam, se ipsum eus habere, respondisse; nec une illi reddituram, nisi secum concubuisset. Et Herculem hac mereede cum illa coiisse: at illam distulisse equarum redditionem, quum cuperet quam diutissime consuetudinem cum Hercule habere. Ad extremum, quum hic cuperet receptis nbire equis, redditis illis dixisse sans : " Ha: equas, quum hue venissent, tibi ego servavi : " tuque servatarum solvisti pretium. Concepi enim ex te tres ’F filins : qui quando adoleverint, quid iis faciam, tu docs; hac-ne " in terra, cujus ego sala teneo imperium, sedes illis tribuam 3 en u ad te dimittam." Cui hæc interroganti, illum in hune modum niant respondisse : if Postqnam cos sirilem Videris ætatem ingres- " son, recte feoeris si hæcce institueris. Quem tu illorum videris " mum hune hoc mode tendenèm, et hoc cingulo sese ita cingen- " tem, ei hanc terrain tribue habitandam 5 qui vero hæc, quæ dico, " facere non potuerit, cum ex hac terra emitte. Hoc ubi feoeris, " et ipsa lœtaberis, et mandata mea peregeris." 10. Herculem igitur alternai ex arcubus (duos enim ad id tempus gestasse) adduxisse, et aptandi cinguli rationein præmon- strasse: traditoque dein et arcu et cingulo, quod in extrema com- missura auream habuisset phialam, abiisse. Tum illum, postquam filii ex en asti ad virilem pervenissent ætatem, nominu. primum eis imposuisse; uni, Agathyrso; alteri, Gelono; novissimo, Scythæ: deinde dati mandati memorem, exsecutam esse mandata. Et duos quidem ex filiis, Agathyrsum et Gelonum, quum proposito certa- mini impures fuissent. terra excessisse, a matie expulses. Natu vero minimum eorum, Scytham, qui rem perfecisset, in terra illo mansisse : ab illoque Scythe, Herculis filin, genus ducere quicumque dein reges fuerint Scytharum ; et ab ille phiala Scythes ad banc tuque ætatem phialns gestare ex cingulo suspensns. Hoc igitur solummodo matrem huis Scythæ parasse. Et hæc quidem Græci narrant Pontum adcolentes.

MELPOMENE. 179 light me etiam alia narratio, ita habens; cui potissimum equidem adsentior. Scilieet, Scythas nomades (pastores) Asiam incolentes, bello pressas a Massagetis, trqiecto Araxe fluvio, in terram abiisse Cimmeriorum : quam enim nunc terram Scythæ tenent; en. olim Cimmeriorum fuisse traditur. Cimmerios autem, invadentibus terrain ipsorum Scythis, quum deliberarent, utpate ingente ir- mente exereitu, diversas abiisse in sententias 3 fortiter quidem pro- pugnntnm utramque, fortiorem vero eam pro qua reges stabant. Popnli enim fuisse sententiam, excedendum terra, neque advenus plures adeundum periculum: regain vero, pro terra "tique dimi- oandum cum invadentibus. Atqui nec regibus populum voluisse parere, nec reges populo. ltaqne his fuisse constitutum, non tenu tata pugna nbire, et invadentihus permittere terram: regibus vero placuisse, sua potins in patria occumbentes sepeliri, quam cum plebe aufugere 5 reputautes quantis bonis essent fruiti, et quantis malis se pressum iri consen taneum esset, si ex patria profugissent. Talis quum fuisset utrorumque sententia, divisis agminibus, nn- mero utrimque paribus, inter se mutuo pugnam civisse; et hos quidem, qui a regum partibus stetissent, a popularibus suis inter- feetos esse cunctos, sepultosque a plebe Cimmeriorum ad Tyram fluvium, ubi ad hune diem conspicitur illorum sepulcmm ; quibus sepultis, plebem terra excœsisse; supervenientes vero Scythes desertam terram occupasse. 12. Est autem ad hune diem in Scythica terra. Cimmerium castel- 1mn,- est et Cimmerium portorium ,- est item regio cui Cimmeria nomen; est Bosporus, Cimmerius cognominatus. Satis vero etiam constat, Cimmerios, quum a Scythis expulsi in Asiam se reciperent, peninsulam illam colonis frequentasse, in qua nunc Sinope,Græca civitas, Condita est: constatque etiam, Scythas, quum illos perse- querentur, et Medicam terrain invaderent, a via aberrasse. Cim- merii enim fugientes, semper secundum mare progressi sunt 3 Scy- thæ vero Caucaso ad dextram relieto ces sunt perseeuti, douce Mediam sunt ingressi itinere in mediterraneà conversa. Hæc est altera narratio, in qua referenda Græcis convenit cum barbaris. 13. Sed Aristeas, Caustrobii filins, Proconnesius, in epico carmine ait, Phœbi instinetu se ad Issedonas pervenisse; super lase- donibus vero habitare Arimaspos, homines unoeulos; super his auri custodes Grypas; ulterius Hyperhoreos, ad mare pertinentes. H05 igitur cunctos, exceptis Hyperboreis, initia facto ab Arimaspis, bellum constanter inferre finitimis: et ab Arimuspis quidem sedi- hus suis pelli Issedonas, ab Issedonibus vero Scythes; Cimme- rios vero, ad australe mare habitantes, pressas a Scythis, terrain suam deseruisse. Ita ne huic quidem de hac regione convenit cum Scythis. M. Quæ patrin fasrit hujus Aristeæ, qui isto versibus descripsit, dietum est: commemombo vero etiam id, quad de eodem in Pao- conneso et Cyzico narratum audivi. Aristcam, narrant, nulli eivium nobilitate generis secundum, quum fullonis ingressus esset 2 A 2 -

160 HERODOTI HISTOR. 1V. oflîeinam, ibidem martuum esse; et fullanem, acclusa officiait, ad propinquos mortui perrexisse, rem nunciaturum. Quumque jam ruiner pervulgatus’ esset pet urbem, mortuum esse Aristeam; con- troversiam his qui id dieehant movisse civem Cyzicenum, ex Artaca oppida venientem, adfirmantemque obviant se illi omisse Cyzicum versus eunti, cum coque serments miscuisse. Dom hic ita cum eon- -tentione disceptat, interim propinquos mortui ad fullonis adfuisse oflieinam, secum ndferentes quæ usui essent ad tollendum mor- -tuum: sed aperto eonclavi, nec mortuum Aristeam, nec vivum, comparaisse. Septimo vero post anna rursus Proconnesum venisse, et carmen illud eomposuisse, quad a Græcis nunc Arimaspea nominatur: post id tempus autem iterum e conspectu bominum evnnuisse. lista quidem narrant illæ civitates. 15. Hoc vero scia Metapontinis in ltalia accidisse, anno postquam iterum evnnuernt Aristeas trecentesimo quadragesimo, quem- adniodum eanferendo quæ et Pracannesi et Metaponti narrantur reperi. Aiunt Mctapontini, Aristcam sibi sua in terra adparuisse, jussisseque ipsos arum statuer-e Apollini, et statuant juxta illam arum ponere, quæ nominaretur Aristeœ Protonnesii. Dixisse enim, in solum ipsorum. a omnibus Italiotis, regionem venise Apollinem ,- et se, qui nunc Aristeas sil, illum esse continuum,- fuisse autem tune, quum illum sequoretur, cornant, His dictis, illum evanuisse. Aiunt autem Metapontini, se Delphos misisse qui eonsulerent oraculum, -quaduam illud esset hominis spectrum .9 respondisseque Pythiam, parendum esse spectri mandatis ; id sifecissent, bene eis eessurum. Se igi- .tur, accepta hoc renponso, exsecutos esse mandata. Atque nunc stat Metapomii in faro statua, quam Aristeæ statuam vacant, juxta ipsam Apollinis statuam eollocatn, et lauri arbores illum cireumstant. -Sed hæc de Aristea hactenus dicta sunto. l6. Ramona ea, de qua hune sermonem facere institui, quid sit superne ulterius, nemo adcurate novit. Neminem quippe, qui suis id oculis conspexisse adfimiaret, potui reperire: eœnim ne Aristeas quidem, cujus modu mentionem feei, ne hic quidem ultra lssedonns pervenit, ut in carmine sua ipse profitetur; sed, quæ de eis narrai; qui supra hos habitant, en lendo accepta narravit, (licens Issedonas esse qui id "adam. Sed nos quidem. quand langissime auditu cognoscere adcurate potuimus, amnia referemus. l7. A Borysthenitarum emporia, quad in media maxime uni- versæ oræ maritimæ Seythiæ situm est; ab hoc, inquam, primi Callipidæ habitant, qui sunt Gcæci Scythæ: tum super his alias po- »pulus, qui vacantur Alazanes. Hi atque Callipidæ in cæteris quidem Scytharum institutn sequuntur, frumentum vero et semnt et comedunt, itemque cepas et allium et lentem et milium. Supra Alazones Seythæ habitant aratores; qui frumentum seront, non in cihi usum, sed vendendi caussa. Super his Neuri habitant: a Neuris vero septemtrionem versus, deserta terra est, quand nos novimus. Hi saut populi juxta Hypanin fluvium, ab occidents Bo- rysthenis. ’ i A

MELPOMENE. le! 18. Trnns Borystbenem, prima a mari regio Hyiæa est. Supra. banc proximi habitant Scythe agricolœ, quos (iræci H ypanin fluvium adcolentes Borysthenims nommant, ipsi autem se ()lbiopolitns. Hi igitur Scythæ agricolæ ad orientent Borystheuis habitant ad trium Star dierum, pertinenlque usquc nd fluvium cui nomen Panticapes; versus septemtrionem vero, undecim dierum itcr adVerso flamine nnvigantihus. Jam supra hos longe lateque deserta regio est. Post desertum vero Androphngi habitant, proprîus populus, neutiquam Scythicus.. Supra hos vero jam verum desertum, nec ullus bominum populus, quand novimus. 19. Ai; oriente vero agricolurum istorum Scytharum, trans Pan- ticapen fluvium, Nomades Scythes degunt, qui neque seront quidquam, nec nrant: estque arboribns nudn universa hæc regio, excepta Hylæa. hommles autem hi, orientem versus, terrain tenent par quatuordecim dierum iter patentem ad Gerrhum usque fluvium. 20. Trous Gerrhum hæc est quæ Regia terra vocatur, quam Scy- thæ nobiiissimi tenent et numerosissimi, qui reiiquos Scythas èervos sucs esse reputant. Pertinemque hi, meridiem versus, ad Tauricnm; versus orientem veto, -nd fossam illum quum cæca- rum filii duxerunt, et ad emporium Mæotidis paludis quad Cremni vocatur; partim etiam ad Tanain flumen pertinent. Quœ supra regina St-ythas ail septemtrionem vergunt, en Melanchiæni tenent; diversæ stirpis populus, non Scythicus. Supra Melanchiænos veto, paludes sunt, et terra hominibus vanna, quantum nos quidem novimus. 21. Trans Tanain fluvium non nmplius Scythiea terra, sed prima regio Sauremntarum est; qui ab intimo Mœotidis paludis recessu initium capientea, teneur, septemtrionem versus, terrain in quindecim dierum iter pntentem, arboribus omnibus, tain cultis, quam agresiibus, nudam. T nm supra hos habitant Budini, insequentem tenantes regionem, urborum omni genere frequentem. 22. Supra Budinos, versus septemtrionem, primo desertum est, pet quinque dierum iter. Post desertum vero, mugis orientem versus, Thyssagetæ habitant, numerosa gens et proprio, venatione victitans. H i3 contiguî eodem in tractu habitant qui lyrcæ vacan- tnr, et ipsi venatione victitnntes tali modo. Arborem conscendit venator, ibique in insidiis Intel : frequentes autem per totam illum regionem arbores sunt. Sub arbore præsto est equus, in ventrem procumbere edoctus, quo quam minime e terra emineat, et juxta equum canis. Ubi ex arbore feram homo conspexit, arcu ferit, moxque illum conscenso equo persequitur, et cunis inhæret vesti- giis. Supra hos rursus, orientem spectantes, habitant ulii Scythe, qui ab regiis Scythis defecerunt, et hæc in loca migrarunt. 23. Ad horum igitur usque Scythurum regionem, universa quam descripsimus terra plana est et humilis: ab inde vero petrosa et aspera. Perngrato autem hujus asperme terræ longo tracta, tudieu nitorum montium habitant homines, qui inde a nativitate calci sunt omnes, mares pariter atque fœminæ, et sima nase mentoque ab.

182 HERODOTI HISTOR. 1V. longe. Peculiari lingus utuntur, vestem autem gestsnt Scythicum : cæterum arborum fructu vitaux sustentant. Ponticum nomen arboris est, qua victitant, fici admodnm magnitudine: fructum fert autem fubæ similem, nucleum intus habentem. Hunc fructum, postquam maturuit, pannis excolant ; et,quod ab eo defluit crassum et nigmm, quad aschy adpellant, id et lingam, et lacte mixtum potant : ex fæcnm vero cmsitudine massas conficiunt, quibus vescuntur. Pecorum enim non magna illis copia est, quippe pascua ibi parum sont eximin. Quilibet pater familias sub arbore habitat ; hieme quidem, arborera tegens tegmine ex lana coctiii 3 æstate vero, absque tcgmine. -His hominibus nemo mortalium injuriai]: infert; sacri enim habentur 5 nec arma ulla bellica habent. Iidem et finitimorum dirimunt controversias ; et, si quis patria profugiens ad hos confugit, a neluine læditur. Nomen his est Argippæi. 24. Jam usque ad calvos hos satis cognita hæc terra est ; et, qui ante hos habitant populi, satis noti. Nain et Scytharum nonnulli ad illos commeant, e quibus baud ægrc licet cognoscere, et Græcorum nonnulli ex Borysthenis emporia, et ex aliis Ponticis emporiis. Scythæ veto, qui ad illos commeant, par septem interpretes septemque linguas negotia sua peragun t. 25. Ut vero ad hos usque cognita terra est, sic, qui ultra calvos illos habitent, liquido adfirmure nemo potest: nam præalti prærup- tique montes, quos nemo transscendit, præcluduut iter. Narrant autem calvi, quad mihi quidem non persuadetuthabitari illos montes ab hominibm capripedibus : tum ultra hos degere alio: homines, qui par se: menses damnant; quod equidem nuilo pacto admitto. Quæ calvis ab oriente situ. regio, en quidem, ut ab Issedonibus habitats, satis cognita est: quæ vero supra banc ad septemtrionem vergit, cognitn non est, nec calvis istis, nec Issedonibus, nisi quatenus hi ipsi narrant. 26. Issedones autem hujusmodi uti institutis perhibentur. Quando cuipiam pater mortuus est, propinqui cuncti ndduccntes pecudes ad cum conveniunt: quibus mactatis et in frusta concisis, mortuum etiam patrem hospitis in frusta concîdunt, mixtisque cunctis carnibus epulum exhibent. Caput vero depilatum expurgatumque inau- rant, coque pro sacro vase utuntur, quando annua magna sacrificia peragunt. H oc apud illos filins patri præstat ; quemadmodum Græci diem, quo defunctus est pater, festum agunt. Cæterum hi quoque homines justi esse dicuntur: mulieres autem apud e08 æquam cum viris poœstatem habent. Igitur hi etiam noti sont. 27. Quod vero ad regionem spectat supra hos situm, Issedones sunt qui narrant, habiture ibi homines quos dixi unoculos, et Grypa: auri énstodcs: et fabulam ab Issedonibus tratlitam repetunt Scythæ, nosque alii a Scythis accepimus, et nominamus scythico vocabulo Arimaspos; mima enim Scythæ unum nommant, spa autem oculum. 28. Universa autem hæc terra,,quam descripsimus, adeo rigida premitur hymne, ut octo menses duret intolerabile gain; in quo si aqunm in terrain et’fundas, non fadas lutum : sed, ignem si accen-

MELPOMENE. i 133 doris, lutum facies. Atque etiam mare constringitur glucie et totus Cimmerius Bosporus: et super glacie militant Scythæ, et plau- slris in ulteriora ad Sindos vehuntur. lm. solides octo menses hyems durat, reliquosque quatuor ibidem frigus obtinet. Est autem hujus hiemis indoles longe diversa ab eis quæ. in cæteris ragio- nibns omnibus obtinent: nam pluendi tempore [ahi verne Lempore intelligunt] nihil ibi pluit qnod sit ullius momenti, æstate autem pluere non desinit: et, quando alibi tonitrua incidunt, ibi nous surit; sin hyeme cœlum ton. , pro miraculo sole: haberi. Item terra: motus si exsistit in Scythica. terra, sive æstate, sive hyeme, prodigii loco est. Porro hyemem illam taleront equi; asini vero et muli neutiqunm tolerant: alibi contra equi in gelu suintes tabe- fiunt, mini vero et muli tolerant gelu. 29. Videtur autem mihi eodem de mussa ibidem boum generi mutila comma. non enasci: sententiœque meæ adstipulatur illud Homeri verbum in Odyssea, ubi ait: Et Libyen, ubi sur): comuti protinus agui. Quod-recta dictum est, in locis calidis cito enasci cornua: contra ubi valida obtinent frigora, ibi autem prorsus non enascuntur pecc- ribus cornue; aut, si nascuntur, pusilln miment. lbi ergo propter frigora hoc ita se hnbet. 30. Atque hoc loco subit mimri (nom digressiones ab initia ama- vit mea narratio) quid sit quod in universo Eleo agro non possint muli nasoi; quum nec frigida ait regio; nec alio. ulla adpareat. mussa. Aiunt quidem Elei, ex imprecatione quadam non nnsci apud se mulos: itaque, quum adest tempus quo gruvidæ fiunt equæ, ad finitimos eas ngunt, et in alieno agro asinos ad en; admittunt: deinde postquam conceperunt, retro agunt. * l 31. Quod veto ad plumas adtinet, quibus plenum esse aerem Scy- thæ dieunt, 0b eumque calmant in ulteriora nec prospection nec transi- tmn pulcre, de his ego ita sentio. In lacis quæ sunt supra banc (quam commemoravi) terrain constanter nix cadit; minus quidem frequens æstnte, ut consentuneum est, quum hyeme. Jam, qui copiosam cadentem nivem cominus vidit, is quid dicam novit. Si- milis est enim nix plumis: et propter hune hiemen, quum sit talia qualem dixi, habitari non possunt loco. hujus continentis ad septemtrionem pertinentia. huque plumas quas dicunt, propter similitudinem, nivem diei a Scythis eorumque finitimis nrbitror. Atque hæc quidem, quæ de remotissimis terris narrantur, lmctenus a nobis commemorata sunt. 82. De Hyperhoreis vero hominibus nec Scythæ loquuntur, nec alii ulli, qui istas regiones incolunt, nisi forsnn Isserlones. At ne hi quidem, ut mihi Videtur, de illis quidqunm memorant: alioqui enim Scythæ quoque de eisdem munirent, quemadmodum de uno- culis. Sed Hesiodus de Hyperboreîs locutus est, atque etiam Ho- meruS in Epigonis, si mode vere auctor hujus carminis Homerus est.

184 HERODOTI HISTOR. 1V. 33. Longe vero plurima de his Delii narrant; diccntes, sacra slramîni triticeo illigata, ex Hyperboreis delala, venire ad Scythas; a Scythis vero accipere ea populum quemque deinceps habitantem versus occidentem, usque ad Adriaticum sinum: inde meridiem versus mitti, et primas ex Græcis Dodanæos en. accipere; ab his descendere ad sinum Mnliacum, et in Eubœnm transite, ibique de civitate ad civitatem mitti usque Carystum ; inde denique, præter- missa Andro insula, ab ipsis Carystiis Delum deferri. E0 modo Delum pervenire sacra. isto (licunt. Primo autem Hyperboreos niant dans misisse virgines sacra hæc ferentes, quarum nomen Delii aiunt fuisse Hyperachen et Laodicen; simulque cum his tu- telæ caussa. comites misisse quinque viras de suis, hos qui nunc Perpherees vacantur: qui summas Deli honores obtinent. Quum vero hi al) illis missi non reverterentur ad suos, graviter ferentes Hyperboreos, semper sibi accidere ut non reciperent quos misie- sent; ca caussa sacra illo. triticeo stramini illigata non nisi ad fines suas pertulisse, finitimisque mandasse, ut sua e terra ad alium populum ea deferrent: atque ita hæc gradatim missa, aiunt, Delum pervenisse. Novi autem equidem simile quaddam hisee sacris sacrum perngi a Thraciis Pæanicisque mulieribus: hæ enim, quando Diana: Reginæ diem festum celebrant, non sine triticeo stramine sacra faciunt. Hoc illarum novi equidem institutum. 34. In honorem autem harum virginum Hyperborearum, quæ Deli mortuæ dicuntur, caput tondent et paellæ et pueri Deliorum 5 et illæ quidem ante nuptias præcisum cincinnum, et fusa circumvo- ulutum. in earum sepulcra deponunt: (est autem illud sepulcrum in Diana: templo, intranti ad sinistram; in coque nota est cliva arbor z) pueri vero Deliorum lierbis quibusdam capillos circumvol- vunt, et hos pariter super sepulcro deponunt. Hunc honorem illæ a Deli incolis consequuntur. 35. Narrant autem iidem, Argen quoque atque Opin virgîncs, ex Hyperboreis itinere per eosdem populos facto, Delum venisse prius etiam quam Hyperochen et Laodicen: et lins quidem venisse tributi ferendi caussa, quad Lucinæ pro maturnto partu pactæ fuissent; Argin vero et Opin simul. cum Diis aiunt advenisse, hisque alias honores a se esse tributos; his enim stipem corrogare mulieres, nomina enrum invocnntes in hymno ca, quem ipsis Olen, vir Lycius, composait; et a se edoctos lnsulanoa etiam et Ianas Opin et Argen carmine celebrare, nomen illarum invocantes, sti- pemque eisdem corrogantes: (idem vero Olen, e Lycia Delum veniens, aliu etiam prison carmina confecit, quæ Deli canuntur z) et cineres ex femoribus in ara crematis omnes sepulcro Opis et Argos inj ici. Est autem illarum sepulcrum post Dianæ templum, orientem versus, proxime cœnnculum Cearum. 36. Atque hæc quidem de Hyperboreis dicta sunta. NM!) de Abaride fabulam, qui Hyperboreus fuisse perhibetur, taceo; nec memora quo pacto hune sagitta per universam terram circumvexe- rit, nihil cibi capientem. Quod si vero sunt Hyperborei quidam

a Mm. POMENE. i 195 hommes, flerint etiam alii Hyperactii. Rideo autem quum multos jam video describentes Terra: circuitus, nec eorum ullum rectum rationem habentem, quam ducem sequatur: qui Oceanum descri- .bunt, quasi terrain undique circumfluat, quam rotundam fingunt .velut ex torno 5 et Asiam æqualem faciunt Eurapæ. Nain equidem brevibus verbis et magnitudinem utriusque harum terrarum declarabo, et qualis fere ait utriusque figura. 37. [Asuu] Persæ incolunt, ad australe mare pertinentes, quad Rubrum vocatur. Supra hos, septemtrionem versus. Medi habitant; supra Medos Saspires 5 supra Saspiribus Colchi, ad boreale mare pertinentes, in quad Phasis fluvius induit. Hi quatuor pa- puli ab ultero mari habitant ad alterum. ’ 3S. Inde versus occidentem, duœ oræ ex adverso porrigun- tut in mare, quas ego describam. Altera ora, in boreali parte a J’hasi incipiens, in mare excurrit secundum l’outum et Hellespon- tum, usque ad Troicum Sigeum z in parte meridionali, endeui ora initium capit a Myriandrico sinu, ad Phœnicen sim, et in mare porrigitur asque ad Triopium promontorium. Hunc arum triginta incolunt bominum populi : et hæc quidem altera est earum quas dixi orarum. 39. Altera vero ara, a Perside incipiens, in Rubrum mare porrigitur; estque Persica, tum liane excipiens Assyriaca, et post Assy- riacam Arabica ora. Desinit autem hæc ora (non quidem vere desinens, sed solummodo ex usu laquendi) in sinu Arabico, in quem Darius fossam ex Nilo (luxit. Jam a Perside usque ad Phœnicen luta et ampla regio est : a Phœnice vero hæc ora par mare Nostrum (mediterraneum) secundum Syriam Palæstinam ad ngyptum porrigitur, ubi desinit: hancque oram nonnisi tres incoluut populi. Hæ sunt Asiæ regiones. Persis ab accidente sitæ. 40. Quæ vero ultra Persus et Medos Saspiresque et Colchos versus orientem solem spectant, secundum en, ab ultera parte, (a meridie) Rubrum mare parrigitur, a septemtrione Vera Caspium mare et Araxes fluvius, qui contra solem oricntem finit. Non ultra In- dium vera habitatur Asie: quæ inde versus orientem spectant, deserta regio est; quæ qualis ait, nema (licere potest. Talis igitur 4l. Libya in altera earum, quas dixi, orarum est : est enim Libyaac Ægypta tante. contigua. Jam Asia ad Ægyptum est. quidem angusta ’ hæc ara est z nam ab hoc (citeriore) mari ad mare Rubrum sunt centum millia orgyarum, quæ mille admodnm stadia conficiunt. Inde ab his vera angustiis, spatiasa fit hæc ora, quæ Libya vocatur. 42. Mirar autem hos, qui universam terram in tres partes dividunt atque distinguant, Libyam, Asiam, et Europam: nec enim exigua. inter bas est difl’erentia. Nam longitudine quidem secundum utrumque (Asiam et Africam) porrigitur Europa: quad vero ad latitudinem ejus adtinet, ne licet quidem collationem instituere. [sitæ. conjecturam facere.] Nain sans quidem ipsa se declarat, esse circumfiuam, ex. quo primus, quem novimus, Ncco rex Ægyptiorum 3 a I

186 HERODOTI HISTOR. 1V. rem demanstravit. Hic enim, postquam desiit fossam fadere, qui: ex Nilo in sinum Arabium dirigebatur, viras Phœnices navibus emisit, data mandata, ut per Herculeas columnas reauvigarent in mare quad Libyæ a septemlrione est, atque ita in Ægyptum reverterentur. lgitur Phœnices, ex Rubro mari profecti, per australe mare navi- gnrunt : et, quando adveniebat antumnus, adpulsis ad terram navibus, quamcumque ad Libyæ regionem tunc pervenissent, in en ae- mentem faciebant, messemque exspectabant: deinde, messa frumento, navibus ulterius pergebant. Ita, duobus elapsis annis, tertio auna, itinere par Herculeas columnas flexo, in Ægyptum pervenerunt. Dîxeruntque, quad mihi quidem non persuadetur, sed fartasse alii cuipiam, quum Libyam circumnavigarent, habuisse se solem a cintra. Hoc made primum cognita Libyn est. 48. Past hos, Carthaginienses idem adtirmant: [scilicet, compertum sibi esse, circumnavigari Libyam passa] Nain Sataspes quidem, Theaspîs filins, (le Achæmenîdum stirpe, non circumnavigavit Li- byam, quamquam ab id ipsum cmissus: sed, quum longitudine itineris, tum solitudine territus, retragressus est, neque labarem implevit a matre sibi injunctum. ls filiæ Zopyri virgini vim intu- lerat, nepti Megabyzi: quam ab culpam quum in en esset ut a vXerxe e pala suspenderetur, mater Sataspis, soror Darii, deprecata est supplicium, dicens graviorem se puma»: illi infiicturam; imposâm- ram quippe ei necessitatem circumnavigandi Libyam, douce en circum- navigata in Arabium sinum pervertissent. Quam in conditionem postquam Xerxes consensit, Sntaspes in Ægyptum profectus, accepta ab Ægyptiis navi nautisque, ad Herculeas navigavit columnas: hisque transmissis, circumvectus Africæ promontarium, cui Solœis nomen est, meridiem versus navigavit: et permultum maris pluribus mensibus emensus, quum major semper itineris pars confieienda ’superesset, retro navigavit, in Ægyptumque est reversas. Ex qua quum ad Xerxem regem rediisset, nurravit, in remolissimis lacis præ- ter hombres se navigasse datura minutas, veste e palmæ foliis mentes; qui, quando ipsi navem ad terrant adpulissent, relictis oppidia in montes prqfugissent .- se sera cum suis, oppida illorum ingressum, nulla injuria incolis inlata, pecora solummodo eorum abegisse. Quod autem Libyam non penitus circumnavigasset, caussam liane esse aiebat: navem mm poutine ulterius progredi, sed fuisse inhibitam. Xerxes autem, intelligens vers eum non dicere, quad impositum laborem non esset exsecutus, pristina pœna adfectum e pala suspendit. Hujus Sataspis eunuclius, audits domini morte, propere Samum confugit, ingentes secum ferens pecunias, quas intervertit civis quidam Samius; cujus nomen, cognitum mihi quidem, valens obliviscor. 44. Asiæ vero plurima pars [quæ ante incognita crat] a Dario pervestigata est. la quum cagnoscere voluisset, ubinam Indus fluvius, anus post Nilum fluviorum omnium qui crocodiles alat, in mare se evolvat; cum navibus et alios saisit, quos verum relaturos judicabut, tum Scylacem in primis, civem Caryandensem. Hi igitur ex Caspatyro oppida et Pactyica regiane profecti, secundo fluvia

MELPOMENE. 187 oricntem solem versus in mare navigarunt: tum par mare occidentem versus navigantes, trigesimo mense cum in locum pervenc- runt, umle rez Ægyptiorum Phœnices illos, de quibus supra dixi, emisit Libyam circumnavigaturos. Qua confecta nuvigatione ludos suhegit Darius, et mari illo usus est. Atque ita Asiæ, præter cum partez!) quæ Indis ab oriente est, reliqua cognita sunt; comper- tumque est, Asism similis. exhibere tuque Africain. 45. Europa autem a nemine plane cognita est; neque compertum habemus au ont ab oriente sut a septemtrione circumflua sit : illud novimus, secundum Libynm Asiumque esse illam porrectam. Nec vero conjectura ndsequi possum, cur, quum unn sit terra, tribus illa nominibus distinguatur, a mulierum nominibus desumtis, terminique eidem ponantur, Nilus fluvius Ægyptius, et Phnsis Col- chicus; pro quo quidem alii T anaim fluvium Mæoticum ponunt, et Cimmeria Porthmea: neque nomina potui comperire eorum qui banc distributionem instituerunt, nec cur ista nominal his reg-ionibus imposuerint. Nom Libyam quidem plerique Græci aiunt a Libya, muliere indigens, nomen invenisse; Asiam vero a cognomine uxoris Promethei. At nomen hoc sibi vindicant Lydi ; per- hibentes, a Cotyis filio, Mania nepote, cui Asias nomen fuit, nomi- natam Asiam fuisse, non a Promethei uxore Asia: ab codemque etiam Sardibus tribum Asiadem ducere nomen. Sed Europa, quemadmodum, un circumflua sit, nulli hominum compertum est: sic nec, unde hoc nomen ncceperit, aut quis si illud imposuerit, adparet: nisi dicamus. a Tyria Europa nomen invenisse.hunc regionem, antes veto cannisse nomine, quemadmodum duæ reliquæ. At hune quidem ex Asia fuisse constat, neque in liane terram, quam Euro- pam Græci vacant, pervenisse : nec enim ultra Cretam ex Phœnice pervenit, ex Creta veto in Lyciam. Atque hæc hnctenus dicta sunto: cæterum nos eisdem nominibus utemur, quæ sunt usu recepta. 46. Forum Euzinus, in quem Darius expeditionem suscepit, præ regionibus omnibus populos habet incultissimos, si Scythicam gentem excipias. Neque enim populum ullum ex his, qui citra Pon- tum habitant, possumus sapientiæ caussa memorare, nec virum novimus qui eruditionis nomine claruerit, nisi Scythicum populum, et in hoc Anacharsin. Scythicn autem gens unum, quod maximum est in rebus humanis, præ cæteris omnibus, quos novimus, hominibus sapientissime invenit : cætera tamen ejusdem non laudo. Maxi- mum illud, quod dico, ita ab his inventum est, ut et nemo qui illos hello invaserit, effugere possit; et ut ipsi, si nolinlî reperiri, a nemine possint deprehendi. Nain, qui nec oppida nec castella exstructn hnbent, sed, dames suas secum ferentes, sagittarii equites sunt cuncti, non aratro victitantes. sed pecoribus. domos suas plan- stria circumvehentes; quo pacte hi non essent invictî, utque etiam nditu47. Est autemperquam hoc ab illis difficiles? inventum, quum opportunitateV terne, lum fluviorum adjumento: est enim terra hæc plana, herbidn, et 2 s 2

188i HERODOTI HISTOR. 1V. irrigua; fluviique illum perfluunt non malta pandores mimera, quam cannaies sunt in Ægypto. Quomm fluviornm, qui et nota- biliores sunt, et a mari adnavignri possuut, cos recensebo. Sunt. autem Ister, quinque ostiis patens, dein ’fyras, et Hypanis, et Bo- rysthenes, et l’anticnpes, et Hypncyris, et Gerrhus, et Tennis. Est autem horum cursus hujusmodî. 48. Ister, fluviorum omnium, quos novimus, maximas, semper. sibi ipse æqualis fluit et æstate et hyeme. Ah occnsu venil, prunus- que est qui Scythicam adluit terrnm: 0b id omnium maximus, quad ulîi multi in cum influunt. Qui illum augcnt, hi sunt: primum quinque, qui Scythicsm temm soli perfluunt : is quem Scythe! Ponta, Græci vero l’yreton vocant; tum deinde Tinmntus 5 porro Arams, et Nuparis, et Urdessus. Quem primo loco nominavi, is magnus est, et ad orientem fluens aqnam suum cum Istro miscet: alter, T inrantus, mugis ah occidents, estque minor: Arams veto "et Napuris et 0rdcssus, medium inter hos cursum tenentes in Istrum influunt. Hi sunt fluvii in ipso Scythia oriundi, qui Istrum tangent. 49. Miscet autem suum aquam cum Istro Maris etiam fluvius, ex Agathyrsis decurrens. T nm ex Hæmi mentis verticibus tres ahi ’ fluvii, septemtrionem versus decurrentes, in eumdem influunt, Atlas, Aurns, et T ibisis: par Thraciam vero et Crobyzos Thraœs fluentes Athrys et NOes et Animes Istro miscentur: porro ex Pæonia et monte Rhodope decurrens Cius fluvius, mediumque scindens Hæmum, in eumdem lstrum influit. Tum ex Illyriis versus septemtrionem fluens Angrus fluvius in campum lubitur Tribal- licum, nique inde in Brungum fluvium. Brongus vero in Istrum: ita arabas, jam satis wagons, excipitlster. Ex regione vero super Umbris situ ariens Carpis fluvius, et ulius Alpis fluvius, versus septemtrionem fluentes. in eumdem se exalteront. Universam enim Eu- ropam lster perfluit, initium sumens ex Celtis, qui populorum omnium Europæ extremi versus occidentem habitant post Cynetas: totamque Europam emensus. Scythiam a latere adluit. 50. His igitur, quos recensui, fluviis, aliisque præteren multis, aquam sunna miscentibus, fluviorum maximus fit Ister. Nam si solins par se nqunm cum Nili equo conferns, copia illum superat Nilus: in hune enim nullus ulius fluvius, immo ne fontis quidem rivulus influit, qui cum tangent. Quod vero constanter sibi ipse æqualis flunt Ister tam æstute quam hyeme, id tali quadam ex (mussa, ut mihi Videtur, eflicitur. Hyeme tentas est fere, quantus est sua nntura, paulo quidem major. Hyeme enim parum admodum pluit in hac regione; nix maxime omnis. obtinet. Æstate vero, liquefacta ingens nivis copia, quæ per hyemem cecidit, undique in Istrum dilubitur: et hæc pminde nix, simulque frequentes vehementesque imbres, in illum continentes, augent fluvium : nom æstate ibidem pluit. Quanto majorem itaque aquæ copiam sol æstnte ndtrnhit, quum hyeme; tanto copiosiores per æstatem, quam par hyemen, sunt aquæ quæ cum Istro miscentur. Quibns

MELPOMENE. 189 invicem oppositis, existit æquilibrium ; onde semper sibi par de- prehenditur hic fluvius. 51. Primus igitur Scytharum fluvius Ister: post hune vero Tyras est. Is a. septemtrione progrediens, fiuere incipit ex magne lacu, quæ in confinibus est Scythieæ et Nenridis terræ. Ad ejus ostium autem habitant (iræci, qui Tyritæ vocantur. 52. ’liertius fluvius, Hypanis, in ipsa Scythia oritur; eflluitque e lacu, circa quem feri equi pascuntur albi: nomen lacui merito inditum, Mater Hypnnios. Ex hoc igitur ertum cupiens Hypanis, par quinque dierum navigationem brevis Huit, et dulcis udhuc :1 inde vero, ad quatuor dierum a mari navigationem, samares admodnm: influit enim in cum fons amures, ita quidem amzirus, ut, quamquam exiguus, inficint tamen sapere sue Hypanin, fluvium inter minores magnum. Est autem hic fons in confinibus terras. Scythnrum agricolarum et Alnzonum: nomen funti, et ipsi loco onde fluit, Scythiea lingua Exnmpæus, Græcorum vero sermone Sacrœ viœ. ln Alazonum regione modico a se invicem intervalle fluunt Tyras et Hypanis; deinde vero cursum uterque inflectit, latins intervallum in media relinquens. 53. Quai-tus fluvius Borysthenex est, maximus horum post istrum, idemque uberrimus, ut men fert sententin, non mode Scythi- eorum fluminum, sed et alierum omnium, Nilo Ægyptio excepte :’ cum hoc enim conferri nullus alius fluvius potest., reliqunrum vero uberrimus Borysthenes est. Præbet enim pascua pecoribus pulcerrima et optime curata : præbet pisces longe optimos et copiosissi- mes ; estque potatu dulcissimus ; Huit limpidus in vicinin turbido- t» rum; seges juxta cum fit optima; et, ubi non seritur terra, ibi herbu nascitur altissima; nd ostium ejus snl concrescit sponte ; et cete ibi præbet fluvius ingentia, quosiantacæos meum, qui sale eon- diuntur; denique alio multa miratu digne. Usque ad locum, cui Gerrhus nomen, ad quem navigatio est quatuordeeem dierum, compertum est a septemtriene fluere hune amnem z ulterius vero per quos homincs fluat, dicere nemo potest. Constat autem. per desertum fluere in Scythnrum agricolarum regionem: hi enim juxta illum ad decem diemm navigationem habitant. Hujus unîus fluvii atque Nili indicare fontes non possum : pute autem, nec ullum pesse (lræcerum. Ubi haud procul a mari fluit Borysthenes, ibi ei miscetur Hypnnis, et in eumdem lncum se exonerat. Quod ibi inter utrumque fluvium interjncet veluti restrum terræ, Hippolai promontorium vocatur, in que Dianæ templum exstructum : ultra id templum vero ad Hypunin Borysthenitæ habitant. Hæc sunt quæ de his fluviis memoranda hnbui. 54. l’est hos quintus est fluvius, cui nomen Panticapes. Etiam hic a septemtrione fluit, et ex lacu ortum capit; interjectamque inter hune et Borysthenem regionem incolunt Seythæ Agricolœ: dein tune Hylænm permeat, qua transmisse. Borystheni miseetur. 55. Sextus fluvius, Hypacyris, postquam e lacu exiit, et per medior Scythas Nomades fluxit, ostium habet prope Carcinitin oppidum, a dextra relinquens Hylæam et Achilleum qui vocatur Dromon.

190 HERODOTI HISTOR. 1V. 56. Septimus flavius, Gerrhus, ex Borysthene exit circa illam regionis partem, asque ad quam eegnitus Borysthenes est; inde a Borysthene distinctes, nomen habet idem quad loci nomen est, qui locus ipse Gerrhus nominatur. Versus mare fiuens, disterminat Nomadum regionem a Regiorum Scytharum terni: influit sur tem in Hypacyrin. 57. Uctavus fluvius Tandis, in superieribas regionibus ex magne lacu ertus, influit in majorem laeum qui Mæotis vocatur, qui Re- gios Scythas a Sauromntis dividit. la hune Tanain vero incidit alias fluvius, cui nomen est Hyrgis. 58. Itu igitur nobilissimis fluviis instructi Scythæ saut. Herbæ autem, quæ in Scythica nascuntur terra, omnium quæ nabis inno- taerunt maxime banc vim habent, ut bilem pecoribus nageant: quad ita esse, ex npertis pecoribus colligere licet. 59. Istis igitur maximis commedis quum abondent Scythæ, cæ- terum institutis utuntur hujusmodi. Deos soles placent hosce: Ve- stam quidem maxime: insuper vere Jeu-m et Terrain, existimantes Terrain Jovis esse uxorem : post hos Vera, Apollinem, et cœlestem Venerem, et Herculem, et Martem. H05 igitur universi celant Scythæ: Reg-li vero qui vocantur Scythæ Neptune etiam sacra faciunt. Neminatur autem Scythico sermone Vesta quidem Tahiti ; Jupiter vero rectissime, men quidem sententia, Papæus voeatur; Terra vero, Apis; Apollo, Œtosyrus; cœlestis Venus, Artimpnsa ; Neptunus, T hamimasadas. Statues vero et aras et templa erigere non habent in usa, nisi Marti: haie uni erigunt. . 60. Sacrorum facienderum in omnibus sacrificiis eodem est ratio, hujusmodi. Stat victima, anteriares pedes constrictos habens: tum i8 qui sacra facit, pane sinus, adtrahit principium funis, atque ita prosternit pecus. Idem, dam cadit victima, deum illum invoeat cui sacra facit: tutu laqucum cervici circumjicit, et insertum laqueo fustem circumagens, strangulut victimam, non igue incenso, non auspicatus, Dalla libatione facto. Sed postquam strangulavit victimam, exceriavitque, ad coquendum se confert. 61. Quum autem ligne admodum curent Scythica terra, caquen- darum earnium hujusmodi ratio ab illis inventa est. Postquam excoriarunt victimes, assa camibus nudant: tum, si forte ad manas saut lebetes, quales in illa terra conficiuntur, Lesbiis crateribus fers similes, nisi quad malte majores; in hos injiciunt carnes, casque succensis inferne pecorum ossibus elixant: quad si non adest illis lobes, tum vere carnes omnes in alvum vietimæ iniieiunt, aquamque ndmiscent, atque ita assa infra suecendunt. Optime autem ardent ossu; et alvus victimæ facile capit carnes essibus nu- datas. Atque ita bos, aut aliud quodlibet pecus, se ipsum elixat. Postquam elixæ surit carnes, tune is qui sacrum facit, a carnium et viscerum prosectis auspicatur, ante se en prejiciens. lmmolant autem et alia pecora, sed maxime equos. 62. Cæteris igitur diis Scythæ ita, ut dixi, sacrificant, et hæc pecora immolant. Muni veto sacra in hune modum instituunn

.MELPOMENE. 191 In aingulis præfecturis, quo loco convenire salent magistratus, ibi Mai-tir templum erectum est hujusmodi. Congeruntur sarmente- rum fasces, ex quibus fit cumulus in longitudinem latitudinemque irium fare stadiorum 3 altitudo quidem miner. Super hoc cumule fit planifies quadrato, cujus trin laœra abrupta sont, ab uno quarto latere patet adscensus. Quomnnis centum et quinquaginta plaustm sarmentorum adcumulant: illo enim per vim tempestatum subsidunt. Super quoque horum tumulorum erigitur vetustus aci- nacaferreus, estque hoc Maras simulacrum ,- eidemque acinaci quotannis oflerunt victimas pecorum et equorum: tuque his ipsis (aci- nacibus) plures victimns immolant, quam reliquis (liis. .Quos captives faciunt ex hostibus, ex eorum numero centesîmum quemque virum maclant; non eodem modo quo pet-ora, sed diverse. Postquam vinum super capitan bominum profuderunt, jugulant con super vase: deinde sunguinem in sarmentorum tumulum portant, et super acinace elïundunt. Hoc superne peructo, infra joua. templum hæc faciunt. Jugulatorum bominum dextres Incertoa omnes, cum manibus præcisoa, in aerem projiciunt: et deinde, reliquis mais hostiis, abeunt. Quocumque cecidit manne, ibi jacet; et seorsim culaver. 68. Hæc est apud e09 ancrificiorum ratio. Suibus autem nullo mode utuntur, omninoque eus alere sua in terra nolunt. 64. Institulia ad bellum spectantibus utuntur hujusmodi. Quem primum ex hostihus prostruvit vir Scytha, ejus potat sanguinem. Quotquot in prælio interfecit, horum capitn ad regem perfert: nd-V lato enim capite, fit prædæ particeps quam fccerunt; non adiato vero, portera nullum capit. Cnput autem pelle nudat hoc modo. ln orbem circumcidit cutim circa cures; dein prehensam excutit de cnpite: tum, postquam carnem costa bovilln detersit, subigit pellem mnnibus ; atque ita mollitn utitur tamquam mantili. et ex ’ freno equi, quo vehitur, suspendit gloriaturqne. Nam qui plurima mantilia ex hostium peilibus habet, is foflissimus censetnr. Muni eorum etiam ex, detractis hisee pellibus lænns, quns induant, conficiunt, consarcinantes illos in modum corinceæ vestis pastoritiæ. Multi item dextres manas occisorum hostium cum ipsis unguibus ’excoriant, et ex hujusmodi pellibus opercule. conficiunt pharetra- rum. Est autem pellis humana et spissa et candida, itn quidem, ut, si modo de albo homine sit, candoris splendore aiia omnia caria superet. Multi etiam totos [lamines excoriant, et super lignia ex- tentos equis circumvehunt. Hæc itn apud illos usu recepta aunt. 65. Ipsis autem capitibus, non utique omnium, sed inimicissimo- rum, hocce faciunt. Quod infra supercilin est, id totum serra nb- acindunt; et expurgato cmnio, si puuper homo est, nonnîsi extrinn accus corium superinducit bovinum, et sic utitur pro poculo : sin dives est, bovinum quidem pariter superinducit corium, intus vero cmnium deaurnt, atque in; pro poculo utitur. Faciunt idem etiam familiaribus, quando inter ipsos orta discordia est, nique regis judicio alter alteri in potestntem est. traditus. Quod si cui deinde

«19! HERODOTI HISTOR. 1V. advenit hospes, cujus ratiouem quampiam haha, huit: ille hæc. Ol- pita profert, memornns fuisse hua olim sibi adversarios, deinde bellum sibi inuline ,- se veto eis discessisce superiorem. Hæc tamquam fortin facto narrant. 66. Semel quotannis quisque prœfectus in sun piæfectura vini cratcrem miscet, de quo bibunt Scythe: omnes quotquot sont qui hostes interfecerunt: qui nihil tale ediderunt, hi vinum hoc non gustunt, sed seorsim sine honore sedem: idque apud illos maxima ignommiu habetur. Qui vero magnum quemdum bominum occiderunt numerum, hi juucta bina pocula habentes, ex utroque billant. 67. Vatum npudScythas ingens numerus est; qui salignis vit. gis divinnut hoc mode. Magnus secum feront baculorum fasces: hos humi positos dissolvunt, et singulis baculis separntim positis sortes edunt: dumque sortes edunt, rursus convolvunt baculos, iterumque singulos componunt. Hæc divinandi ratio illis a majoribus truiitn est. Enarees vero, eemiviri illi, l’encre»: sibi dédisse niant divinandi artem. Hi interiore tiliæ cortice vaticinantur. Ti- liam triforium scissom digitis suis implicat votes, rursusque suivais vaticinntur. 68. Quando morbo laborat rex Scytharum, vocat ad se e vativ bus tres Vims præ cæteris probatos, qui prædicto modo diviuant: et dictant hi plerumque, hune ont illum civem, quem nomination designant, regina Laru pejerasse. Moris est autem apud Scythes, quandn maximum inlerponere jusjurnndum volunt, ut per regioc Lure: jurent. Protinus igitur ille homo, quem hi pejerasse dicunt, corripitur adduciturque: et in media stantem arguant votes, par divinationem compertum esse, pejerasse illum regios Lores, eaun cama agrotare regem. Tum ille negnt factum. contenditque se mm pigie- russe, et lnrnentotur. Quo inficiante, duplum numerum aliorum vatum l’ex arcessit : qui si et ipsi, sortibus inspectis, eumdem per- jurii arguunt, e vestigio priores votes caput hominis præcidunt, bonaque ejus inter se dividunt. Quod si hi, qui supervenerunt, illum absolvant, alii adsunt, iterumque olii : quorum si major numerus absolvit hominem, tum (lecretum est, ut primi ex vatibus ipsi morte plectnntur. 69. Supplicium autem de illis sumunt hoc modo. Plaustrum l’en pleut sormentis, bovesque jungunt; lum compedibus vinctos vans, munibus in tergus religatis, oreque obstructo, in media sor- menta infuiciunt; et igne sarmentis subjecto territant ngitantqul baves. Et multi quidem boves simul cum vatibus igue absumun- tur; multi vero ambusti, cremato temone, aufugiunt. Eodem modo etiam alias 0b culpus comburunt votes, falun cale: adpellano tes. Quns vero interficit rex. eorum ne liberis quidem paroit, sed mares omnes occidit ; solæ fœminœ illæsæ abeunt. ’ 70. Fœdus quando feriunt Scythæ, hoc ritu utuntur. Postquam grande in poculum fictile infuderunt vinum, subula percutiunt eut cultello incidunt emporia aliqunm partem eomm qui fœdus faciunt, eorumqueslnguinem cum vino miscent: deinde incalicem infin-

MELPOMENE. 193 gunt acinaccm, sagittas, sagnrin,iet juculum. Ilis pernctis, mnltn ndprecantur; nc deinde calicem ebilmnt ct hi ipsi, qui fondus faciunt, et ex eomitibus hi qui præ aliis (lignitnte cminent. 7l. Sepulcra "4311m in Gerrhis sunt, en loco quousquc adverse Borysthene navigari potest. lbi, quando rex Scytharum e vivis decessit, ingentcm fossam fodiunt quudrntnm. Quo. perfectn, corpore incerato, nlvo primum incisa et expurgnto, dein cypero odo- rato minutim concise et suflimento et npii semine et anetho [sive anise] repleln, rursusqne comma, snmunt cnilnver, et planistro ad nlium populum devehunt. Tom hi, ad quos im devcctum pervenit cadaver, idem faciunt quotl regii Scythe: partem nuris sibi amputant, cnpillos tondent, brnchin circumcircn incidunt, frontem na- sumque fouicnnt, et per sinistmm mannm sagittas trunsfigunt. Tom ex hac regione ad alinm populum, cui impcrant, enclaver regis plaustro (levehunt; et hi, ad quos illud primum pervenit, sequuntur. Postquam per omnes Scythiæ populos pervexerunt Cadaver, jam in Gerrhis sont, extremo eorum quibus impernnt populorum, ubi est sepulturæ locus. lbi tum codaver, toro impositum, in sepulcro (leponunt; et hastis utrimque circa cnduver de- fixîs, superne ligna inti-ndunt, ac deinde cratibus contegunt. ln reliquo vero sepulcri spntio unum ex pellicibus strangulntnmsepe- liunt, et pincernam, et coquum, ct eqnisonem, et ministrum, et intemuncium, et equos, et (diorum omnium primitias, et phialns aureas: nrgento enim et 2ere non utuntur. His rebus peractis, humum certntim adgerunt, magnnmqnc studium udhibent ut tu- niulum erigant quam maximum. 72. Circumacto nnno, hocce ngunt. Ex reliquis regis fnmlilis (sont autem hi Scythæ indigenæ, nom famuhmtur rcgi quoscnm- que ille jussit, nec llubcnt servos ære emtos ;) ex reliquis igitur famulis quinquaginta maxime idoneos, et totîdem numero equos præstnntissimos, strangulant; quos, exemtis intestinis, expurgatn- que alvo, paleis implent: tum dimidintum rotæ circulum super duobus lignis supinum stutuunt, et alterum rotæ dimidium super aliis duobus iignis; eodemque modo multa defigunt. Deinde equos, quorum per corpora secundum longitudincm spissn ligna trajecta sunt, super istis dimidiatis circulis collocnnt ita, ut ante- riores semicircuii humeros equorum, posteriorcs ventrem prope femora sustineant, crum vcro utrimque suspensa hæreant. Denique frena et hubenas equis injiciunt, habcnasque antrorsum tensas polo adligant. Postremo quinqung-inta strangulatomm juvenum quemque equo impommt; idque faciunt ligno recto per corpus secundum spinaux dorsi osque ad cervicem transfixo, cujus ligni pars inferior eminens inseritur fornmini, quod est"in altero ligna pcr equi corpus transjecto. Hnjusmodi equites postquam circa monumentum in orbem constituerunt, discedunt. 78. Tali igitur mtione reges sepeliunt. Alias autem Scythas, quum decessemnt, circumvehunt cognatione proximi, plaustris impositos, ad arnicas. Et horum quisque lauto epulo excipit comi- 2 c ’

194 HERODOTI HISTOR. 1V. tentes. mortooque eodem adponit quærcætenia. Pergqnadnginu dies tu eircumvehuutur privati, deinde sepcliuntur. Postqunm mortuum sepeliverunt Scythe, hoc mode lustrantur. Postquam capot smegmate terserunt, et gnaviter lavarunt, corpori faciunt hocce: trin. ligna statuant, versus se invicem inclinant; circum hæc laneos pileos prætenduut; quos ubi quam urtissime inter se junxerunt, in suppositum in medio lignorum pileorumqae alveolum lapides conjiciant igue cnndcutcs. 74. Nucitur autem in hac terra cannabis, lino simillima, si crans, sitiem et magnitudinem excipins, quibus quippe cannabis longe sa. perm linum. Et sponte hæc nuscitur, et suta: ex caque Titi-aces. vestimenta etiam conficiuut, lineissimillima; quæ, nisi quis admodum sit usa peritus, non diguoscut ex lino-ne sint, an ex cannabi y qui veto cannabin numquam vidit, lineam esse vestimentum qui. 75. Hajus igitur cannabis semer: sumuut Scythæ, et, postquameub pileos subierunt, semen hoc lapidibus igue candentibus injiciunt: quad dam ita odoletur, Vaporem dilfundit tantam, ut Græcaniea nulletabit. assa desudatio cum superet: eti Scythæ, - delectati .. hac demain- . tione, ululatum tallant: estque hoc illis balnei loco, nain mon. omnino non lavant corpus. Mulieres veto eorum in aspcro lapide, ndfasn aqua, conteront ligni frusta. cypreesi, cedri, et thuriferæ ahuris : deinde isto detrito, quod crassum est, oblinunt tonna corpus atque faciem. Id eis simul sauveur conciliat odorem; simulque. postquam postridie abstulerunt hoc catalflasmu, mutule: 76. Paregrinorum institutorum usum etiam hi vehementer aver- suntsantnr, ne inter se ipsoset quidem nitidæ. alter Scythicus populos ulteriusa I sequi instituto sustinet, sed maxime a Græcorum ritibus abhornent; quad in Anacharside, et deinde iterum in Scyln, ostenderunt. Anacharsis enim, postquam maltas spectnvernt terras, et malta ibi sapientiæ ediderat speciminn, Scythnrum ad sedes reversurus, per Heilespon-s tum naviguas, ad Cyzicum adpulit. lbi quum Cyzicenos oEendis- set Matri deorum festum celebrautes soue quam magnificum, Muni votum fecit Anacharsis, si minus sospesque domum rediisæt, «eodem mollo, que a Cyzicenia fieri uidisset, sacra ci jactai-am, paroigiliuquue instituant». Tain postquam in Scythicam terram pervenit,.in Hylæa se abdens, quæ est regio prope Achiilis dromon, entarte tout arboribus vnrii generis referta; in hac se obtiens Anachnrsis, omnem festi cœrimoniam deæ absolvit, tympano etiam utens, et imp- gines gestans ex pectore suspenses. Quæ agentem animadverteas quidam Scythe, regi Saulio rem indicavit: et ille, mlvenieusipse, Anacharsin hæc agentem videns, excuses sagitta interfecit, lait nunc, si quis quærit de Anacharside, niant Scytliæ, Je illum nounous, propterea quad in Græciam peregrinatus, et peregrinis .usus est institutis. i Ut vero equidem ex Timna audivi, tutore [sive præ- fccto] Ariapithis, fuitrAnscharsis patrous’ldanthyrsi, regiercytha- rum, filins autem Gnuri, nepos Lyci, pronepos Spargopithis. Qui

dHELPOMENE. ’ 195 aie: hac fait famiiiu, aciat a ’fratre se esse interfechim. Inden- Ghyrsus enim filins fuit Saulii, Saulius autem interfecîtIAnnchnrsin. i 77. Qunmqunm ullum etiam semonem auclàvi, quem Pelopon- nesii narrant, dicentes, a rege Scytharum missum Anncharsin, Graz- ’ciæ discipulum fuisse: eumque, postquam domum esset reversas; ’dixisse ei qui illum misent, Gram: universos in omni genere sciatiq- rum artiumque occupari, amplis Lacedæmoniis .- hou ocra solos hoc habere, prudens consilium et dure posse,ct accipere. At hæc fabula temete in!) ipsis Græcis par ludum tian-Mur. Hic igilur vir comme dixi, modo periit: idque ei necidit propter externos ritus et Græcanicaa M78. Multis autem admodnm interjectis amis Scyias, Arinpithîs iconsuetudines.filih9,leimiii mus est fato. Ariapithes, Scytharum I i tu quum alios habuerat filios, mm Scylnm ; nntum ex muliere non indigenn, sed istriana, quæ eum ipsn Græco sermone erecisque literie erlulivit. Tmmœ interjecto, Ariapîthes per dolum occiditur a Spargapithe, Agathyrsorum rege, et Scylas in -regnum successit; et uxorem pa- "tris, cui Opœa nomen, matrimonio sibi junxît. Fait autem hæc Opœn civis Scythica, ex caque natus Arinpithi en: filins Oricus. Regnnm igitur Scytharum ndeptus Scylas, vitæ natione Scythica neutiquam delectabntur, sed ad instituza magie inclinnbat Græcoc rum, pfiopter (lisciplinam qua crat institutus. flaque tali une est ramone. Quando Scytharum exercitum ad Borysthenitarum urbem ’dacehat, (Borysthenitæ hi autem sese dicebant esse Milesios) ad me ’igitu’r quoties veniebat Scylas, exercitu in suburbio relicto, ipse Urbem ingressue, clausia portis, deposito Scythico cultu, Græcnni- cum induebnt vestimentum. Hoc indutus in fore versnbatur, nullo :suteilite nullnque alio comimtu stipntus: porta: autem interim mtmliebnntur, ne quis Scytha cum conspiceret hoc cultu utentem z 4mm veto et reliquum eequebatur vitæ rationem Græcnnicnm, et Il!!! more Græcorum sacra faciebat. Sic ibi per mensem au: etiam umpiius montus, Scythica. iterum sunna veste discedebat. Atque hocisæpius faciebat; et ædes sibi etiam in Borysthenide urbe cura- vertu; exstruendae, et uxorem indigenam duit, quæ ædes illes iiabitabht. 79. Quum .autem esset in fatis ut male ei res cederet, accidit hoc itali ex occasione. Dionysii Bucchiî mais cnpiverat initiari : quum- ’què jam in eo esset. ut initia ei traderentur, maximum incidit, pro- ’dîgîum. ’ Emnt ci in urbe Borysthenitnrum magnificæ et vasto ’e’irmitu Indes, quamm etiam pauio ante feci mentinnem; circa nuas circumCirca sphinges et grypes Itabant ex candido marmnre: inihas ærles deus telum jaculatue est, et totæ igne consumtœ surit z -Scylas vero nihilo minus propteren initiationem nbsoivit. Probro amen) Grœcis vertunt Scythæ bacchandi ritum ; niuntque, mm me emtiani consentaneum, talent reperiri deum, qui lamine: in furorem agui. Absoluta initiatioue, Borysthenîtarum uliquis Scythis rem eifmîvit, dicens: " Vos n’obîs infidetis, ’Scythæ, quod Bucchannlia " agnmus, quodque Deus nos corripiat: nunc hic Deus regem 2 c 2

i96 HERODOTI HISTIOR. 1v. mquoque corripuit vestrum; isque bacehntur, a Deo in furorem N noms. Quod si mihi fidem non habetis, sequixninî ; et ego vobis u:oatendam." .becuti sunt Scythnrum proeeres, quos llorysthenita clam in .turrim deduxit, ibique residere jussit. Quumque præteriret tex cum hacclmntium chum, l’acchubundum videntes Seythæ, ingentis enlumimtis loco linbuerunt; egressique, universo exereitui, quæ vidernnt, indicarunt. 80. Deinde, postquam ad lares sucs Scylas reversus est. ducem sibi constituentes Seylhæ fmtrem ejus Uctnmnsaden, Terei filin na.- tum, a. Scylu defeccrunt. El; ille, ubi, quid ndversus se gereretur, et qua de causse, coguovit, in Thrneiam profugit. Quo cognito, Octzunusades armn adversus Thraciam movit; et quum ad Istrum pervenisset, obvinm ei Thmces venerunt. Jamque in en erant ut ad menus venirent, quum ad Octamasaden nuncium Sitnlcns luisit, qui ei (liceret: ii Quid opus est, ut armorum fortunnm invieem ex- " periamur? Tu nieæ sororis es filins; habes autem apud te meum " frutrem. Trade mihi hune, et ego tibi tanin frntrem Scylaln ii tradnui. Armoruui vero discriuien nec tu miens, nec ego." Hæc par cudueenturem ci dicendn curavit : crat enim apud Octamasaden frater Situieae profugus. Et Octamasades, probnta hac eonditione, Sitaleæ uvunculum suum tradidit, et ab illo fratrem suum Scylam recepit. 1nde Sitnlcns acceptum flan-cm secum nbduxit: Scylœ vero Oetnmnsades ibidem illico caput præcidit. lm sua instituta tuentur Scythæ, et hune mercedem solvunt his qui externos rima . ucieciscunt. 81. Mullitudo quanta sit Scylhurum, pro certo non potui comperire 5 sed disaentientes de eorum numero audivi sermones: aliis numemsam admodnm esse gentem dicentibus, aliis exigunm, si de vere nominatis Scythe; quæras. Verumtamen hoc mihi oeulis subjecerunt. Est inter Borysthenem fluvium et Hypanin locus, cui nomen Exnmpæus, cujus etiam pnulo ante feci mentionem, quum dieerem esse ibi amant: aquæ fouteur, ex quo nqun in Hypaniu influens impotabilcm hune fluvium reddat. lbi loci posituin est niienum, amplitudine sexeupllnn ernteris illius, quem in ostio Ponti Pausa- nias, Cleombl’oti filins, (lediem’it. Qui hune non vidit, ci rem hoc modo deelnmbo: sexcentas facile amphorns capit illud in Seythia nhenum : crassitudo autem ejusdcm sex est digitorum. Hoc igilur ahenum narrant indigenæ ex sagitüirum acuminibus esse confectum. Regem quippe ipsorum, nomine Ariantan, quum vellet numerum nasse Seylharum, universos Seythasjussisse quemque unum teli spiculum eunferre: si quis non contulisset, ei eonnninatum esse mortem. Comportata igitur ingente spiculorum copia, visum ei esse en; his monumentum, quod relinqueret, curare eoniiciendum. huque ex illis spiculis ahenum hoc conficiendum illum curasse, idque in hoc Exumpæo dedieusse. Hæc de Scytharum numero relata. audivi. 82. Cœterum mirabilia nulle. habet hæc regio, nisi quod fluvios poesidet longe maximas,let numero plurimos. Unum tamen rem, præter fluvios, et præter plunitiei umplitudinem, miratu dignam

MELPOMENE. - l97 commemorabo. Monstrant Scytbæ Herculis vas-ligie»: petrœ im- pressum juxta Tyran] fluvium,quod pedi quidem viri est simile,sed longitudine bicubitali. la hæc quidem ita se habent: redeo autem ad cum narrationem, quam initie adgrcssus eram exponcre. 83. Bellum quum Darius udversus Scythas paret, nunciosque dimitteret, qui aliis comparandum pedestrem exereitum, aliis sup- peditandas naves, aliis pontejungcndum Bosponnn Thraeicum im- perarent; Artabnnus interim, Hystaspis filins, frater Darii, oravit cum, ut expeditionem adversus Seytlias nequaqunm suseiperet, caussam interserens inopiam Scytharum. Qui quidem, ubi nihil profeeit utilia illi suadendn, ad extremum destitit: Darius vero, postquam omnia patata hahuit, Susis oxereitum eduxit. . 84. lbi tune Persaruin aliquis, (Eubazns, quum tres habere filins in bellum proiiciscentcs, petiit a rege, ut unus eorum apud se relinqueretur. Cui ille, ut homini amieo, et modica petenti, respondit, omnes se ci reliclurmn. Quo responso vehementer gavisus Œolmzus, speravit militiæ missionem habere filins z ai. rex imperat adstantibns, ut omnes interficiant Œobazi filios; atque in: illi interfeeti, ibidem relinqucbantur. 85. Susis profectus Darius, postquam in Calehedoniam ditinnem ad Bosporum pervenit, ubi pons junctus crat, inde conseensa navi ad Cyaneas quæ vocantur insulax navigavit, quas olim errnbundas fuisse (iræei perliibcnt. lbi ad templum residens spectavit l’ontum, speetatu sane dignum, et pelagurum omnium maxime mirabile. Longitude ejus undecim minium et centum studiorum est: latitude, ubi maxima, stadiorum ter mille et trecentorum. Ostium lutins pelagi quatuor stadia patet in latitudinein : longitude ostii, eollum, quad Bosporus vocatur, in quo junctus pons crat, centum et viginli stadiorum est: pertinetque Bosporus ad Propontidem. Propontis vero, quindecim stadia patens in latitudinem, et mille quudringenta in longitudinem, in Hellespontum influit; cujus latitude septem stadia metitur; longitude vero quedringentn stadia. lnfluit autem llcllespontus in mare apertius hoc, quad Ægæum vocatur. 86. Dimensa autem isto. sunt lino modo. Navis longiori die un» vigans confioit plcmmquc orgyas fere septuagies mille, nectu vero sexagies. Est autem al’onti orilicio LlSQUC ad l’hasin (quæ maxima longitudn hujus maris) novem dierum ocloque noetiuui navigatio: iuidc confiant centum et undecim numides orgyarum; quo ex numero orgyarum eolliguutur stadia undecies mille et centum. Ad Themiseyram vert), qua: est ad ’lihcrmodontem fiuvium, a Sin- diea regione (qua est maxima Ponti lutinait») trium dierum et unîus noetis nai’igatio est; 1"]th (’(mficiuutur triginta tres myriades orgyarum, stadia rem ter mille et trcccnta. l’untus igitur hic et Bosporus ita a me dimeusi sunt ; et en, quam dixi, eorum ratio est. OEert vero idem Pontus etiam lacum qui in cum inliuit, haud multo minorem ipso. Mœatis palu: vocatur is lacus, et Mater Ponti. 87. Postquam Pontum contemplatus est Darius, retro navigavit

198 HERODOTI HISTOR. 1V. ad pontent ; tafias architectus fait Mandroclee Samiue. Deinde postquam Bosporum etiam spectavit, dune in ipso ora ejus calamar po- -euit candide ex lapide, quibus incisa ennt, alteri Ass’yriis literie, altaritGræcis, populorum omnium nomina quos ducebat: ducebat autem omnes, qui imperio ipsius emnt subjecti. Numerus autem bominum erat, exceptis classieriis, eeptingenta millia ana cum equitibus: haves autem collecta: eraut sexcentæ, Columnas istas post id tempus Byzantii in urbem auam transportarunt, eisque usi .cum. ad arum Dianæ Orthosiæ, une lapide eseepto, qui junte Bac» chi templum prope Byzantium relictus est, Assyriis literie oppletue. Lotus autem Bospori, quem ponte juuit Darius, ut mihi quidem eonjectanti Videtur, medius est inter Byzantium et templum quod 88. Deinde gavisus ponte Darius, architectum illius Mandroelem advSamium ostium.donavit denis rebus omnibus , : quibus de muneribus Man. - ’drocles, primitiarum nomine, in Junonis templo picturam dedica- rvit, in qua totos pans, et rei: in solio præsidene, et universus exercitus pontent transiens, amnia hæc descripta erant, subjecta inscriptione hujusmodi: Pimenta Bosporum qui junxit Mandroclen Junoni dedicavit pontis monumentaux ;- Commun tibi, Samiis glorifia comme . Open ex Regis meute perfecto. -Hoc fait monumentum hujus viri, qui pontem illum junxerat. 89. Donato Mandroele, Darius in Europam transiit, mandate data Ionibus ut in Pontum navigarent neque ad Istrum fluvium: sciassem enim ducebant Iones et Æoles et Hellespontii. Navalis igitur exercitus, Cyaneas insulns prætervectus, recta versus Istrum navigavit: et adverso flamine bidui iter a mari emensus, connut fluvii, ubi in diverse ostia scinditur Ister, ponte ’junxit. Darius veto, trajecto per pontem Bosporo, per Thraciam iter fait: quum» que ad Teari fluvii fontes pervenisset, triduo ibi statim bubuit. i v î 90. Tearus hic fluvius ab adcolis perhibetur fluviomm esseiopti- une, quum ad alios sanandos morbos, tum ad seabiem cunmdæn et bominum et equorum. Fontes ejus surit duodequadraginta,’ ex eodem rupe fluentes: quorum alii frigidi saut, alii ealidi. Iter ad illos fontes arquait: est ex Heræo nppido, quod ad Perinthum est, et en Apollonia quæ est ad l’ontum Euxinum, utrimque bidui:iter. -lnfiuit autem Tenrus in Contadesdum fluvium 5 Contadesdus veto in Agrianen, Agrumes in Ebrum, Ebrus vero in mare se exonerat prope9l. Ad hune Ænumigitur fluvium postquam oppidum. pervenit Darius, . delectatue r fluvio, cippum etiam ibi posait, cum» inscription in hune centras tiam : Teurifiuviifonlea aquamfunduntfluvùirum omnium pralinait. aimant et putterrimam : et ad hos fontes omit, excréta»: advenus Scy- 4ba: decem, air omnium hominum prmtantissimu: et pulcerrimus, Da- da; Hystaapiefilius, Pertamm rez et animas continental VHæc ibi inscripta erant.

MELPOMENE. h 199 99. Inde profectus Darius, ad alium fluvium pervenit, cui nomen Artisans, qui pet Odrysas finit. Ad hune fluvium postquam pervenit, hocce instituit facere. Designana locum quemdam, jussit ut quilibet vit de exercitu, dum cum locum præteriret, unum lapide!!! ibidem deponeret. Quod quum ab omnibus esset factum, ingemin- . bus lnpidurn tumulis ibi reliais, exercitum ulterius promovit. 93: Priusquam vero ad lstrum pervenisset, primos Getas vi subegit, illos qui se immortula prædicnnt. Nain, qui Salmydessum incolunt Thruœs, et qui super Apollonin et Mesembria oppida sedes habent, qui Scyrmindæ et Nipsæi nominontur, sine pugna se Dario tradiderant. Getæ vero, obstinate resistentes, max in servitutem sont redacti, quum quidem essent T hmcum et nobilissimi et justis- 94. Immortaies autem hi aese prædicant hoc mode. Non mari mon.acte putant, sed hac et citah decedenlea ad Zalmon’u deum in; quem eumdem nonnulli Gebeleizin invocant. Quinto vero quoque anno unum e suorum numero, sorte lectum, nuncium mittunt ad Zola moxin, mandata ei dames de his rebus quns tune maxime desidea- mut. Miltunt autem hoc modo. Urdine stunt alii, tria juculu tek nentes :’alii pedibus manibusque prehensum hune, qui ad anmoxin amundatur, vibrantes sursum conjiciunt, ut in hostos incidat. Qui si transfixus moritur, tune illis propitîus Videtur esse Zulmoxis: . lin non moritur, in culpn ponunt ipsum nuncium, dicentes pruvum esse hominem; loco hujus vero quem caussantur, ulium mittunt, cui etiam nunc vivo dam mandata. Iidem Thrnces, quum tonat fulgurutque, sagittas sursum ndversus cœlum conquuent, minitantes deo: nec enim alium deum censent nisi suum. i r 95. Ut veto a Græcis acccpi ad Heliespontum et Pootum habi- tnmibus, homo fuit hic Zalmoxis, servitutem eerviens Sami ; «fait autem fuit Pythagoræ, Mncsarchi filii. Deinde vero manumissom, aiunt, magnas sibi comparasse pecunias, bisque instruetum, domum rediise. Quum vero et misere viverent’l’hruces, et parum cama essent ingeniis ; Zalmoxin hune, vitæ rationem Ionicnm edoctum, et moribus institutum cultioribus quum qui apud Thrnmtobtine: rem, ut qui cum Græcis habuisset consuetudinem, et cum Pythx» goro, viro inter Græcos ingenii culture. eminente, exstruendnm sibi curasse exhedmm, in qua primarios quosque popularium excipere consuma, et inter epulandum illos domisset, neque ne, neque éons vivo: suas, nec horum posteras, morituros 5 sed tentures in locum quam pima, ubi perpetuo vivantes omnibus bonis sintfruituri. In eodem vero exhedrn, ubi hæc faciebat dicebatque, construendnm sibi interim parasse, aiunt, 4 cameram subtertaneum ; quæ postquam perkcta esset, evnnuisse cum e Thracum conspectu: scilicet in subterra- nenm camernm descendisse, ibique per triennium esse moratum’; « et Thmcas ilium, ut mortuum, desideraase luctuque esse prosodii- tos; quarto vero anno Thracibus eum rursus adpnruiaae : emboîta persuasos hos fuisse, vern esse quæ ille-’dixissct. Hæc ab ce facto esse perbibent. ,

200 HERODOTI tirs’ron. 1v. 96. ’Ego ver0,quod de silhtIarran’ea Cambrh mm, neque hegàre velhn, neque fidem admodnm his adhihco:’ pufo Wrn muitis ante Pythagnram annîs hune Zulmoxin vixissc. Sivc min-m homo quispiam fuerit hic anmoxis, sive indigenn Gemrum i dans, valent ille. Getæ veto, qui co quo dixi instituto utuntur, postquam a Persis subucti 9mm, reliquum eXercitum sunt semti. l 97. Ubi ad lernm Darius cum pedéstri exert-itu pentenit, ibi tune, postquam fluvium omnes trajccissent, [omis rex solvere pontem jussit. saque et navales copias podestri itinere sequi. Jamque in eu Iones orant, ut exsequcrentur nmndntum, pontemque suive- rent; quum Cons, Ermmdri filins, (lux Mitylenmorum, percunbtn; tus prius a rege, un benîgne accepturus esset consilium, si quis ci (lare venet, hæc nd cum verbo fait. " ln terrum, Rex, cxpeditioæ " nom suscipis, in qua nec nintum quidpium, nec oppidum aupa- " rehît hahitatmu. Tu igîtur sine hune pontem suo immature; et " custodes ejus relinqu’e hos; quia-11m junxerunt, lita, sive nobis’, " Scythns nuctis, res ex sentrntiu cessait, pur-attira reditus erit’; sive " repaire éosnori potuerimus, vol sic tutus carte reditus est."Nam i illud quidem lnumquam vcritus sui"; ne prælio n Scythis vinen- a. i mur; eéd’hoc potins, ne ubemmtes, nec usquam illos reperien- " tes, incommod’r quidpium patiamur. ’ Ace fartasse dixerit aliiquis, Fi mei mussa me hæc dicere, quo hic mnneum. At equidem tibi, u Rex;quæ optima’mihi vidctur sententin, dam in medium pro- ii pono: cæterum ipse te sequnr, neque hic veiim’reiinqui." Cujus virî consilio valde delectntus Darius, his verbis ei respondit: " lia-s u spes Lesbie, postquam salvus domum memn crue rEVei-sus,’fnc " omnino mihi præsto sis, ut te pro bona con siiio bene factis muas n98. nerer-nHis dictis, sexnginta nodos - in .loro -nexuit’; r coque’fàétoï’àfl- If» b n. colloquium convocatos Ionum tyrannos in hune modunre’st’mlldmà tus: " Viri Iones, sententiam’ prius’dictnm; quodttld pontéin’adfîn. " net, missam fado. Ecce vobis hoc 10mm; quo suinta; Moire " quæ vobis edico. Ex quo me videritis hino udve’rsus Soythaà ibi-o- " fectum, nb illo tempnrc incipicntcs, quotidie unum nodunfi huqu u’lori sulfite. Sin intrn hoc tempus non ndfuero,’sed elaïnsiïefünt " toi; dies quote sunt nodi, tum quidem Vestmm in flutri’niu nàfi’igîrte. " Usque illi id tempus vero, (monium in hune parfum imitait? sur: " tentiain, custodite pontem, omne studium in illo rongement " custodîcndoque permutes. Hoc facientes, gratlssir’uum’fnihi fe- " ceritis." Hœc locutus Darius, nulla ’interposîm’mora. in ’ultefibra perrexît.99. ANTE Scythîcam ’terrain in sim ’ Thrncîu’ i i est; ad mure perd: nons. Inde, in sinum ductn hac rugione, irnvipit’Scythin;’per quum Ister ih mure influit, orificio orientem versus temle’nte. iln’m Sèy- thiæ inde ah Istro enm partem, quæ socundumimnre por’rigltur,’ adI mensurnm doclarare adgredior.’ fidtimis’ab Istroi lime est veine Scythia, versus meridiënl sim, usquead ’Oppiïiuïh’ cui Carcihitis’nomen. Tum contîguam hinc regionc’m, ad idem mare pertinentem,

MEL POMENE. . 201 quæ montant: est et in Pontum prominens, incdlit Tourica gens, and Chersonesum neque Asperam quæ vocatur. "au: vero ad illud mure pertinet quod est orientem versus. Scythiæ enim tines duit-f bus a partibus adulera pertinent, tain a meridic, quum a!) oriente, quemudmudum Atticœ fines. bit similiter hune scythiæ pur-tenu Tauri incolunt, au si Atticæ unguluxu Suniucum, pmmonwrium illud mugis in mare excurrens a Thorico usque ml Anupltlystlun pagum, ulius incoleret populus, non Athenienscs. Dico hoc, parus hæc cum magnis conte-relis. Tulis igitur Tauricn est. Quod si quis hnnc Atticæ partent non præternuvignvit, huic ego ulia ratiche rem declurabo : perinde est ac si lnpygiœ promontorium non Apuli habituent, sed alius populus, a Bnmdusio portu incipiens, et usque ad Turcntuui ub illis præcisus. Atque hæc duo quum dico, multu alio similiu dico, quibuscum conferri T auricu potest. 100. lum inde a Tauricn terra, quæ sunt supra. ’liauros, et quæ ad mure quad nd orientem est pertinent, en. rursus Scythæ incolunt, quæ ab occidente Bospori Cimmerii et l’aludis Mœotidis sunt usque ad Tanaim fluvimn, qui in intiinum Mœotidis hujus recessum se exonerat. Jam igitur inde ab lstro. [asque ad Tnnuin] superne lneditèrrunen versus disteruiinatur Scythiu primum ab Agathyrsis, deinde a N euris, post hos ab Androphugis, postremo a Melunclrlæ: 10L Scythiæ igitur, formam fere quadratum habentis, duæ surit partes nd mure pertinentes; quarum utrimque alteri quaqunversum æquulis est, tum qua in meditcrruneo porrigitur, tum secundum mare. Etenim ab Istro ad Borysthenem iter est decem dierum, rursusque o Burysthcne ml Mœotin paludem decem dierum iter: a. mari vero versus mediterrunea ad Melunchlænos, qui supra Scy- thas incolunt, iœr est viginti dierum. Iler autem diurnum mihi æquipuruturms. ducenis stadiis. Ita Scythicn .terra, in transversum,, putt-bit quater mille stadia; in rectum vero, medilerrunea versus, imide!!! stadia. Hæcv igitur hujus tcrræ amplitude est. . 102. SCYTHE secum reputantes, solos se impures esse Darii copiis justo prælio repellendis, nuncios miserunt nd finitimos: quorum reges etiam convenere deliberuluri, utpote ingenti invndente exercitu; Erant autem reges, qui convenere,Tnurorum, et Agathyr- sui-uni, et New-crum, et Androphagorum, et Gclunorum, et Budi-, norum,103. Ex his Tauri et institutissauromatarum. utuntur hujusmodi. Naufrogos, . Ù et quommque ceperunt Græcos illuc delutos, immolant Virgini hoc modo. Postquam sucra auspicuti sunt, clava feriunt hominis caput: » et corpus quidem, ut alii dicunt, de præcipitio dejieiunt, (in præ- ruptn enim rupe exstructum templum est) cnput vero in cruce eriw gant : alii vero de cnpite quidem consentiunt, corpus autem non de præcipitio dejici aiunt, sed terra candi. Deum autem, cui hos victi-, mas immolant, ipsi Tauri aiunt Iphigeniam esse,’Agamemnnnis miam. Hostibus, quos bello ceperunt, hoc faciunt. Qui coptivum fecit, is ei caput præcidit, domumtu suum relatum, præaltu in- 2 o i

308 H BRODOTI BIS-TUE. 1V. hum polo, erigit in ut multo sapes annoncer-te snprs fumo- rium, ennuient; dicuntquc, hortnmqnam custodes ædiun insub- lime’eminere. Vivunt autem ex praliniez hello. n l » t m4. Agathyrsi lautissimi boulines sent, mainmqne partons mnrum gestsnt. Cam mulieribus in commune consuetudinem ha:- bent, quo sint inter se fratrec et consanguinei, coque nec invitiinm nec inimioitiss invicem exercent. Quod-ad dia sdtinet institu od’l’hraees105. New-i Scythiois sceedunt. utuntur institutis. r » and; Proxima ante Duriez,- peditionem generatione accidit his,’ut tenus) suum ricanement pro- pœr serpentes. Ingentm enim serpentum multitude ediderut hæc regio, quomm quidem major pars ex surpaierions regionibus, quæ desertse sunt, invaseraut. Ail extremum, malis .pœssi, relions sua terra, cum Budinis habitatum œnoesserunt. Videntur autem præstigiatores esse hi homines: narrant cette Scythe: et Græci Scythiam ineolentes, semel quotsnnis Neurorum quemque par ali- quot dies in lupum mutari, deinde vero rursus formæ suc radia Mihi quidem hæc narrontes non. persuadent; narrant vero nihilo minus, atque etiam interposito jurejumndo adfirmgnt. v r a 106. Androphagi ferocissimos omnium hominuln mores habens; neque jus colentes ullum, neque lege ulla mentes. Nomadessunt a vestem gestant Scythicæ similem; lingue vero utuntur promis; Soit autem ex illis populis humann carne vescuntur. n 107 . Mclanehlæni vestiments rugi-a gestant; aquilons china que men est eis impositum: institutis autem utuntur Scythicis. A n r 108. Budini, magnus populus et numerosus, gluuci admodnm sunt omnes, et rubicundi. Urbem hi in sua ditione conduisais!» bent lignesm : Gelonus oppida nomen est : cujus mari lattis-quette quatrigintn studio. in longitudinem putet; situa venu muns,.totns-4 que lignais: ædes item et templalignea cant. Sunt enim ibi Gue- canicorum deorum templo, Græco more instructa imaginihuset orin et delubris ligneis. Iidem Buccho triennaliu foutu, agnat, ethm- chanslia celebrant. Sunt enim Geloni origine Græci: qui exan- poriis pulsi, in Budinos habitntum ’conoesserunte lingusquemtuns tur partira Scythica,«ps.rtim vero Green, A - ’ . v . -;, au 109. Gelonis vero non sedem vitæ ratio est niquerBudinis.» Bu- dini enim, indigenn gens, nomades (pastorat) surit ; usoliquevh’izm omnibus istsrum regionum incolis .pediculos comedunt. .Geloni vous terrain eolunt, panera comedunt,:hortos hobent; nihilistis nec forma similes, nec colon. Verumtsmen a Grade Budinietiuu Geloni nominatur; paxum» note id quidem. Estantom univeno illorum terra sylvisifrequens, omniigeneuunrbonnn refenismln densisüma sylva lussent ingensîet dans, ettcircumcirca palus amndine frequens. In eo-laou lutiner sunt, et «stores, et.aliæ quadra» flouse fem; quum!) pelles penulis-prætexurmtrgitesdculi vesou! munît-i condomumt-uüiesi- A z ..4 - m, si «110.. nommas faim-est. manquent,1 Guadst w Am- zonibustpugnüunt, (Amazone. sutemScytbæ 0mm imminent;

1 MELPOMENE. j 803 quad vœnhulum Greœnamone viridi- signifient: obvenue oi- nte-Jim; pas un, enflerez) tune igitur Græci pubibenmr, victoria apud Thermndontem relata, tribus nnvibus domum topai-r in: ; tut Ammnus, quut vives œpere ponteront, secum vehmes. Asiliusvin mari invagine vinosjwnctosqueiinterfooisse. Eu- dem vem,qnum navigandi essent imperiue, et nec guberunculorum usum musent, nec veiorum, nec ramon-nm, codais vil-in, (idem, quo fluctua ventique pellerent, Cremnos ml Mæotiden pullulera perve- rtisse: sunt autem Creumi locus, in liberorum Scytharum’regione. lbi postquam e navibue emenderunt Amazones, pedibusv in babi- tata inca pmfectæ, quod primum ofmderunt-equorum menin»,- hocdiœpzo obequiumtea, res Scythnrum prædabantur. V L -I il] l. Scythe veto, quum nec linguaux cumin, nec vestimentum; nec gentem ruassent, conjecture non potuerant quid hoc rei esset,- demimbnnturque unde lichassent. Quum vero viros esse ejusdem sutura maniaque existimuent, præiium cum illis oommisemnt: campagne autem potiti mortuis, cognoverunt fœminas esse. Deli- bernntibus igitur visum est, neutiqunm ille: dehinc occidere. sed e suis qui maxime javeau essent advenus en: mittere. humera (qu-ne miamjiœre poteau.) pares mnrum-mimera. Hou jusserunt in eumdem vicinin hnbere castra, fncereque cædem quæ illns viderait fichantes : sin fila: ipso: peraequerentur, non pugmm cum eis inire, sed sese recipere; qmndo veto perseqni desinerent illæ, tum mais uipropinquore autem, et mm propius ponere. Hoc consilium Scythe: ceperunt, cupientesex illis iiberos sibi progigni. - - r 1 .,:nen.:lMissi:juvenea mandata nant mecuti. Quos ubi vider-nm. Ammnesnonilædændi consilio ndveniâse, valeta nimbent: et quotidie wapitis centra cauris ndmovebnntur. Nihil autem aliud habe- bam hi jaunes, quemdmodum etiam Amazones, nisi "aime: - equo: a. vit-mm mæntnbnnt perinde nique illæ, venando et - ne; Strîemeridiem hoc agate Amazones consueverant: opalin siugulæ un bina. seorsim ab invioem, levandi ventrie mussa vagi. bannir. Que ra nnimadversa, Scythæ perinde feu-rum z net eorum unus ad aliquam ex illis, quæ longius n cætenis soin versubatur, pro- piuà accessit :- anet; iiln cum repudinvit, sed sue frai passa estn Et colloquilquidem cum illo non potuit, nec enim sermonem suum in- viedmiinulligebunt: sed signa manu dam invituvit cum, ut ponti- die etnnùm’ in locum ndducto comite veniret ; aiguifieane, dune ndfuturns; se mye addnetnnnn niinn. Juvenis, ad sucs Inver- sus, sodés hæc mutinât: et inseqaente die rediit et ipse in conuir tutum locum, ce alterna) œcum-adduxit ; reperitque Amazonemr cum 3min une eupectanœsn. Id ubi compereruut reliqui juvenes, etiamvinpei reliquns Amazonasl cicuratunt. : n i du. Poulina: junctis cuirie- unu ihabitnrunt: et quisque en habuit uxorem, cum qua primum mantùdinem habuerat. Et liu- ganm quidemmuiierumaûlisœre viri non pneu-mut, sed virarum samnnem dédieront-mum Ubi sa invicem mœuigebant, Ama- ’ 2 D 2

204 I manchon «aramon. 1v. zona! his vernît compeibrrunt viri: W Sunt nabi: pilum, me U etiam posâcseiones.’ Nunc igitur non zinzolins talem vivamus vi- n mm; Iseklbml nostrOs redenmus, cum illisque vitnm agnmus. Et 9’ m linboiyimus mores, nec nuas alias." At illæ tu] hæc respon- derunw " Nos veroinnn potorimus cum ventrus vivere mulieribus : " nec enim endem nabis nique illis instituai aunt. Nos area uti- " mur, et sagittis, et equis; muliebriu vem non didicimus ripera. ViIVestræ autem mulieres nihil horum, quæ diximus, ngunt; opem www Faciunt ’muliebrin, in plaustris sedentes, nec venulum ex- "Ieuntes, neque aliorusqunm. * inique cum illis non poterimus conà 0 munere. Sed si nus hnhere vultis axeras. et videri vultis naquis-I " sim»: ngcre y aime ad parentes westros, et. fucuItntum partem si) il eis sortiti, minas redite ; ne deinde seorsim ab illis hubiùemm." . 115. Parue-rum juvenes, et, quad illæ postulavemnt, fecerunt. Postqunm-vero’ihculmtum ramai patrtem accoperunt, et ad Ama- zonas sont reversi, hæc eis’dixere uxores : " Timor nos tuque mei " tus tenet, quo [moto hoc in loco habitanepossimus; quum et pn- "iirribus vos privnverimus, et terrain vexavcrimus vexillum; Sed, V si cupitis porroims lmbere uxores, hæcce facite nobiscum. Agite, tfilme et n m: cxcedamus; et trujecto Tnnui fluvio, ibi habite- 31-1 l6. in banc quoque conditionem consensercjuvenes. Trnjotto Ifilmai, tridui vium a ’linnni versus orientem progressi "un, etitridui Unmnsf;item vinm a Mæotkie palude versus septemtrionem; » et postquam inieUm locum renieront, ubi miam nunc habitant, ibi sales cope- runt. LAtvque ni) illo tempnre vetustnm vitæ rutionem muliercsfinu- nunciorum contiendront; simul cum marida venutum exeuntes, et in bellum pmticiscentes, cnmdomqne cum viris vesœm gestnnœflu î l l7. Sermone Saurmnntæ utuntur Scythico; solœce quidem illo (trames inde ni) antiquis temporibus, qnoniam cum non recto Ilidi-o cotant Amnzones. quod ml nuptins spectat, hoc apud illos inami- turn obtine’. Nulln vira?) vim nubit, quin prius ex hostihus virum quempiam (incident: suntque apud cos quæ senes mnriuntur priusc. quam nupserim, quoninm satisfiicere [agi non potuerunt. i’ I181 Ad horum igimr, quos commcmomvi, populorum congre- gmos toges ubi Yenlfft! Scytlmrum lagmi, edocuerunt me, Persarum ragent, postquam in nuent continente amnia amis suis subjecisset, ponte in colin Bospori posim in hune :trajecinse continentem]; et, «buccin il’hrncibm; Islmm fluvium ponte jungere, hoc consilio ut et’lucc omnin suum sub pntestntcln redigat. n Vos igitur neque-I " quam,»res vestale: nostris reins soparnntes, disperdi nos siniœ ; "1nd communi ennemi" obviam camus invndenti ! Id nisi feceritis 5 ’F mon, a!) illic pressi, ont; "giorno excedemus; out, manentea, de- " iditinnem indemne Quidenim aliud dicere possimus, si vos opem q nobis ferre noiueritisi A: non .iduirm meiius vobisoum ngetur : "mon: enim i’ersn- nonnmagis contra nos. quam contra vos ç. nec. "’tubisleubactisxeontentusçn vobis abstinehil. Magnum un) hujus mœinenimopium.’profefimuev: "un, si ndversus nos lolos arma

uMlLPOMENE. r 205 " minet-Perse. ulcisoendæ superioris serviimia mussa, opontebsti " illum in: noosmm invndere terram, ut ahaliis populisuhstineret y " cunctisque declnmtunls emt, adversus Scythes se ducere exerci- " tum, non ndversus alios. Nunc vero, ex qui) in banc continen- " tem trajet-n, continuo, quoscumque obvinm lmbet, perdomat om- ’-i nes. Sane quidem et reliques suœ potestnti subjecit Threcus, et " nostros finitimos Gains." 1 l19. llæc quum Scythe exposuissent, delibernrunt reges qui en pmlictis populis convenernnt. Divisæ autem fuerunt eorum sen- tentiæ: nom Geionus quidem, et Budinus, et Sautomata, idem sentientes, opem ferendnm Scythis receperunt ; Agathyrsns veto, et Neurns, et Aneirophagus, et Meinnchlænorum Taurorumque re-v ges, hæcce Scythis responderunt. " N isi vos priores injuria. adfe- " cissetis l’ersns, beilique fecissetis initium, recte utique videre- " mini precari quæ precamini, dicereque quæ dixistis; et nos pre- " cibus vestris morem gerentes, eodem (quæ hi vobis recipiunt) " præstituri vobis cramas. Nunc vero vos, absque nabis, illorum " termm invasistis, et imperium in Perses, quamdiu Deus vobis " permisit, obtinuistis : et illi nunc, ab eodem Deo excitai, paris. U vobis reildunt. At nos neque tune injuria ulla ndfecimus hos " vires, neque nunc priorcs injuria illos lacessere connbimur.’ Quod. " si marner] nostrnm etium terram invndere hostie voluerit, et in- " juriarum fecerit initium, ne nos quidem tolerahimus: donec "unanime viderimns,domi manebimus: nec enim contra nos "vernisse Penne exisümsmus, sed contra eos qui injurinnim fuere , 190. Hæc ubi ail se relata Scythæ nudiere, decreverunt justnm quidemil anctnres." ex opem pugnam nullum conserere, r quoninm- hi sibi armorum socii non neculerent; se(l,*recedentes e: nrmenta retro agentes, puteos qua præterirent et fontes obstruere, bubonique e terra notamxwiterore, bifarinm ses: partientes. Et alteram quidem partem, quam ducere: rex Seopnsis.junctis Sauromntis, recta versus Tanain fluvinm mi Mœotin palutiem, si hue se converteret Perse. dehere retrogredi; et, quando retro duceret neminem persequi asque-immine. Hæc igitur une pars regni [id est, regiorum Scy- thnmm] hac vin, qua dixi, colloenta crat. Duas autem reliques Seyehnrum reginrum paries, majorem, cui lilamhyrsus impernbnt, tertinmque cui præerat rex Tnxncis, junctns inter se et cum Gela- nis atque Budinis, similiter, unîus diei itinere inter se et Persis in. serinera, debere retrogrediyet en facere quæ decreta essent. Hoc igitur primum recta versus eorum ditionem recipere sese debere, qui sovietntem ipsis negmsent, quo hos etiam hello implienrent; (ut, qui noluissent sponte fortunam belli subire, inviti bellnre co- gerenturz) deinde vero in suam ditionem sese convertere, et ad- 121.li hostern, His ita deliberntis, si deliberantihus Scythre exercitni Darii itn obviamvideretur. son! pro- I gressi, præcnnsoribns præmissis equitibus præsmmissimis. Pluuntrn rem, in quibus. vitsmr ngebnnt liberi eorum moresque, et pecorn

cos i HERODOÎI’ muon. 1v. amnia, præterqunm quoi ad victurn milieiebant, tot reliais, mutera simul cum plaustris dimiserunt, dato maximum axeras [septem- trianon] continuo agerent. H æc igitur itu in tutovcollocabnnt; . 422. Antecursores Scytimnum postquam Perses repererunt tridui itinere ab Istro progressas, unîus diei itinere -ab illis distantesicn-e strp. posuerunt; et, quidquid progignitrterra, id omne comminu- runt. l’ersæ vero, ut Scythurum equitatum viderunt sibi compa- rentem, vestigia eorum legentes progressi sont, quum quidem. illi continuo retro cederent. Emnt autem hi, contra quos Vitcr suum- Persæ ,(lirîgebant, 1mn illa Scythnrum purs, (mon) supra commenlo- ravi; inique ensdem deinde orientem versus, et versus Tanain, eunt persecuti. Et postquam Tunain fluvinm hi trajecerunt, Persan item trujecto fluvio eus surit persecuti 5 douce, peragrnta Saumon]!!- urum ditione, in Budinorum reginnempervenerunt. 1523. Quamdiu igitur par Scythicam et Snurornatidem terrain iter l’ersæ facicbant 5 nihil quad vastnre pussent repcrevunt, quippe in aridn et incuitil terra. l’ostquam vero Budinorum ingressi surit reginnem, lignenm ibi urbem oifendentes, a Budiuis desertam, et omnibus rebus vacuum, incenderunt. Dqu vero hoc ngebnnt, continuonper trimai vinai ulterius progrediebnntur, douce in terrain prorsus desertam pervenemnt. Situm est autem hoc desermm, u nullis prorsus hominibus habitntum, supra Budinorum regiouem, patetque in septain dierum itcr. Super co deserto habitant Thyesa- getæ: quorum ex terra quatuor cxeunt magna flumina, quæ postquam per Mæotns fluxere, in Mæotin puluilem, quæ vocatur, esse cxonerant: nominn horum fluminum sunt Lycus, Duras, Tanais, Syrgis,P14. Darius, postquam [sive, in desertum Hyrgis.] pervenit, omisso . entamai!i " flumen Onrum stutiva imbuit: ne per id tempus oct». magma tea- stella munivit, paribus intervallis a se invicem riietantia,«8exuginta circiter stadia; quomm men etiam nunc ætnte superfueruntmuinæ. Dom ille in his crat occupntus, interim Scythæ, quos erat persecutus, circumitis lacis superiorihus, in Scytbiam surit reversi. Qui quum prorsus ex conspectu essent remoti, nec usquam nmplius compareront, itn Darius, costellis illis imperfectis relictis, retrogressus. est, itinere mi occidentem Converso. Putnbat enim,hos esse universos Scythes, et occidentem versus profugere. 125. Magnis itineribus cum exercitu profectus Darius, ont in Scythicam terrain pervenit, incidit in junctas dune alteras Scythe- ruin-porœs; quais ibi næictus, persccutus est itn, ut illi, sese reci- pieutes, semper unîus diei ilinere ipsum antecederent. Quumqne insture eis Darius non interuiittaeret, Scythes, ut initie decreverunt, in. illorum regum ditionem se receperunt, qui armon-nm societntem illis negnvernnt; et primum quidem in Melunchlænorum terrain. Quos quum tumultu replessent et Scythæ et Persan, terram illorum ingressivç- 1130an Androphugorum regionem Scythœ illis lpræive- rum. net horum quoque rebus perturbatis, in Neuridem terrain se recepant: denique, his umcussis, Agathyrsos Scythæ subterfu-

IIELFOMENE. . 807 gientespetiuste; W, labiums fuserewidentes et cagn- tus nPSsythù, pineau minoppriusqumn mon: ditionem Scythæ invnderent, edixerunt illis, intra fines sucs ne perlent poserait: prldixeruntque, si inondereconarentur, secum prias fore amis decertandum His per præconem- pœdictis, ad fines sur: dicimus presto fuernnt, constitution hnbentes prohibere invariantes. Mec lunchlæni vent et ,Androphngi et Nourri, Persis ennui cum Scythis irrumpentibus, ne forums quidem numerum tenuto, obliti minn- rum, continuo ulterius in desertum territi turbotique profugernnt. Scythæ sera, ab Agnthynis prohibitkhorum Ldiriouem jam non sont ingressi, sed ex Neoride terra in suum venais præiverunt. Bd. ha quum tempus estraheretur, neque finis uliussdpnreret, Darius, misso ad rldanthyrsum «Scythnrum regeni equite, hæc eî dixit: " Mule feriate boniment fugis semper, cum tibi liceat " duorum utrum libuerit fusera! Quod si enim satis virium tibi ti Videris hnbere ad resistendum mais lehm, sieste gradum, et desi- " nons vsgnri pugnam committe. Sin tibi conscius esesse inferior, " etiam sic vngnri desine; et domino tuo dons ferens tantinet I "19.7. nqunm, Ad hæc Scythm-umin colloquium ra: ldsnthyrsos veni." hæc respondit: W ’t fi la " mihi res habet, Perse: equidem nullum umqunm hominem-Ami " mens fugi, nec ante hoc tempus, inconnue te fugio.-- iliaque U nous novnm quidpiuui focio, aut aliud, quam quod in pace fiacre tt animai. Qnid sit "roquoit non continuopngn’am tecum corn- " mitans, id quoque tibi dedurabo. ,Nec oppida son Minime "- cuits une, quibus metuentes ne capimur ont mum-prope- " remus pugnam vobiscum conserere. Sin cupio qnnmprimumiefi "Janine; annunobis putriu sepulcrn: agite,rhæc indague, et se- tà.pertatdisturhare me me cognuscetis, utrum pro sepulcrib Wpugnsturi simas vobiscum, en non pugnaturl. rl’n’usï vers, "quam nabis ratio sanscrit, Vpngnnm tecum assommons Et «dans quidem de pogna dicta suum. * Dominos autem mens solos "411mo cæsJovem, mum progenitorem, et VestamnSeyttnruni’ 0 «ragions; autem, locoterræet uquæquæ twdonnqsomlimes ti sinua miction quand te mimi deeet. Pro commquod (inanition)i "site meum esse dixistiyin halant rem te jubeo simul” i (Hoc est, quad vulgo .ilicunt, Scythicnm dictant.) isard igflurrresponsmn præcosdDoriumiretulit.128.- Reges vous Scytharnm, ouditni servitutisl i m l nominegirum i www on!. tenuere. lgitur illud suommrngrnen, cui junoti Saummstte orant, quod subiScopasis au imperio, un istrumlmittunt; domum ut Ionibusin colloquium venîunt his, qui nomen: hi»lstm2pssitum custodiebsnn En .vero qui relinquebaIOun phcsitg’nonnumiüius duumducsre Herses; sed,- quotient cibum-respectentj’der’ômpmüsb incusünpemm nous. Observo’mes’igiflm illosuitmnœnpienve’s, quæædœnaverant; encquebontur. HEt’eqlithllh. quidem constante? in fugua matcha: Scythmm mitans; «Bentham equites hg; in’pcditcs ineidebant. - Tarn wero’snppetinntveiiçbwlpedhttmir et

me HERODOTI- KISTQR. 1V. 5mm postquam mais bestiau: innedücanibcemmœdchuics Mammtuentes. Similes verp impmsinnesinocnuefiam sur bœfaciebnnt.,,,139..Erat [une Persis midis, Scythis v . veto fluai-mut inimica. Danii castra mWientibus. res dictu mira admodnm; nempe vox minant», et «En»; «packs. Etenim nec.,usinum nec nullum .fcrt beytbioa tut-ra, quemadmodum supra etiam demonsuuum est : nec est omnino in; universu. Scythicn regione uut minus am. malus, promet frigom. igitur luxuriantes asiui territabau: equitatum Senta- xuniz. sœpeque, (lum in Peau impetuiu faiciebant Scythæ, equi audiqntes interim vocem usinai-uni, consternati averoebantur, et miwhundi erigebaut aunes, ut qui numqunm amen vel vœem talem audiyissent, velfipeciem vidissent. Et hæc quidem ru pausillwu quÀdpiam ad belii fortunain confetebat. . a.» 130. Scythæ quum subinde magnas motus fieri in casais Persa- rum [veluti reditum parantium] observnrent; quo illi diutius in ’Scythiu mana-eut, ibique manentes penuria rerum omnium prune- rentur, home feceruut. , De pecoribus suis idemtidem nonnulla cum pnsmribus relinquebunt, et ipsi se retro in ulium locum plu- ljzgperlrecipiebunt. Tmu Perm, impetu facto, capiebunt pecorn, a;,. 413L piædn Id quum sæpiushem fieret, exsulmbant. Lad extremum Darius, . quid,,.-,,. cougilii I capon-ct, incertus hærebnt. Quod ubi unimmlverterunt Scytharum reges, præconem ad cum miserunt dona ferenæm. avem et murem et ranam et quinque magmas. Hæc adferentem dona interrognrunt Persan), quænam esset mens Iuittcntium; et ille respondit, nihil aliud sibi mandalumfuisse, nisi ut his dans quamprimum alaire! .’ ipso: «qui» Perm, si sapienles usent, cognoscere jussit, quidam» isto dam: mifiçarent. Quo nudiœ responso, consultabaut inter se Perm; :: 132.15: Darii quidem sememia crut, Scythus me etiam et âqunm ipsi tradere: id quad inde colligebut. quad mus in terra. viveer, eodem fructu atque homo vescens, rami veto in aqua vive» rat, avis autem similis admodnm esset equo; denique hala illos tmdere, tmnquam suum fortitudinem. Hunc Darius sententiam (1mm. Cui opposim crat Gubriæ senœntin, unîus .e septain vida qui Magos oppresserant. la conjectabut, dona un. hæc signifiante: d Nisi aves facli, o Persæ, in cœium evoiaveritis, nua in mures " cpnversi subcntis terrain, nut ut mnæ in paludes inailieritis, suivi i1 bine non revertemiui, hisee sagittis confixi." ln hune igitur mo-

dum138. Interimdopa, una illa ilia ScytharumPersæ interpretubantur.pars, cui amen mandatum fue- - nt, ut ad Mæotidem paludem custodiam agerent, nunc vero, ut Ionibus ad [strumtincolloquium venirent, ubi ad pontem pervençre, hac nd cos verbo fecerunt: " Viri Iones, venimus libertntem vobis ",qdferentes, siquidem audire nos volueritis. Cognovimusenim, fi mandasse vobis Darium, nonnisi,sexaginta dies custodire ponceux, " Iliaque elapsis, si intrn id tempus ille non udfueriz, in patrium "’ natrum nbire. Nunc igitur, si hoc quad vobis edicimus fcccritil,

MELPOMENE. m. " extra culpam et apud illum eritis, et apud nos : ad constituant) -. " diem -monete, coque elapso discedite." Hæc quum se factures. Iones essent polliciti, ocyus illi retro se proripuerunt. i a . 134. Reliqui Scythæ, postquam dona, quæ diximus, ad Darium miserunt, instructis peditibus equitibusque in aciem sont progressi, tamqunm prœlium commissuri. Quibus jam in scie stantibus, quum forte lepns in medium prosiluisset, ut quisque leporem con-- spexit, ita cum persequi cœpit. ’llurbatis ituque illorum urdinibus, et. orto chancre, mussant Darius quæsivit hujus tumultus, qui apud liantes nrtus esset. Quos ubi comperit lcporeni persequi, dixit ad hos cum quibus et alias communicante sermones consueverat: " Nimium nos hi viri contenmunt: ac mihi nunc plane Videtur, li de Scythicis donis recte Gobryam -judicasse. Quoniam igitur. " me quoquejudice hæc ita se habent. bona consilio opus est, que " tutus nobis hînc sil: recepais." Ad hæc Gobryus t il Rex,” inquit, " mihi quidem satis etiam auditu cognita crat horum honnië " num paupertas: nunc vem, postquam in eorum terrain adveni, " magis etiam cognovi, vidons quo pacto nos ludibrio liabeant. " huque mihi sic faciendum Videtur: quampriuium nox aderit, " incensis ignibus sicut alias facere consuevimus, deceptis eis ex " militibus qui ad tolerandos laboras nimis infirmi sunt, et adligan " lis asinis omnibus, hinc abeandum, priusquam au: Scythæ ad " 191mm pergant pontem rescissuri, aut Iones etiam consilium ali- " quad, quod nos perdat, capiant." Hæc Gobryas suasit. w 135; Deinde, ut nox adfuit, eodem consilio Darius usus est. MorboSos ex militibus, et quorum jacturam minimi faciebat, asînos» item omnes religatos, in cnstris que loco erant reliquit. Reliquit autem et usines et infirmos milites hac mussa, ut asini clamorexn. tollerent: homines autem, infirmitatis quidem caussa relinqueban-, un; sed species nempe prætendcbmur, regem cum flore exercitusq deimproviso adgressurum esse Scythas, et hos interim debere ca-q stra tuer-i. Hoc postquam eus qui relinquebantur monuit DariuS, incensis ignibus, qunmprimum ad Istrum redire properavit. Tum vero asini, procul a eœtu cui adsueverant .relicti, multo tumultuoa. siorem mditum edebant ; quo audito Scythæ prorsus existimarunt, suc136. Orta loco luce, qui mansisscrelieti orant, proditos se Persan. esse intelligentes a. Burin, manne ad Scythas tendehant, en quæ par erat dicentes. Qui-i bus illi auditis, prOpere collectis copiis omnibus, et duo illa quæ diximus junctu Scytharum agraina, et unum tertium, et Saummaiæ. et Budini et Gelani, simul omnes persecuti snnt Persns, recta versus lstrum directo itinere. At, quum major pars Persici exercitus pedeetris esset, nec itinerum esset peritus, utpote vils non tritis, Scythicus autem exercitus esset equcstris, et Compendiorum itineu ris goums; uccidit, un a se invicem’ abermrent, et mum) prias Scy-. thæ, quam Persæ, ad pontem pervenirent. Qui ubicognoverunt, nondum advenisse Persas, lnnibus, qui in navihus emnt, hœccc diserte: a ,Viri loues, dierum numerus vobis præteriit: icaque ’ 2 a ’

e10 HERODOTI. HISTÜR. 1V. "male’facîtis, quod adhuo manetîs. At, quoninmihlo osque matu u’mansîstis, nunc quidem solvite pomem, et ocyus imite, me)»: d rata libertate gnudentes, et diîs atque Scythis habentes gratina it Cum illo autem, qui adhuc vester fuit dominos, ita nos agamis, " ut adversus nullum populum posthac arma sit moturus." . - 181. Super his itaque deliberarunt Iones. Et Miltiadis quidem Atheniensis, qui dux et tyrannus crat Chersonitarum ad Hellesponà tum, hæc crat sententia, parerent Scythis, et [miam liberarent. Cui dpposita crat Histiæi sententia Milesii, dicentis, " nunc quidem " unumquemque ipsorum in sua civitate regnare; Darii veto " reversa potentia, nec se Mileti, neque alium quemquam unîus t’ civitatis imperium porro posse obtinere: fore enim ut quinqua ii civitas populari uti imperio malit, quam uni parere." Hunc sen- mon postquam Histiæus dixitvprotinus omnes huic sont adeensi, quum prius Miltiadîs probnssent consilium. - 138. Fuerc autem hi, qui in illa deliberatione suffragia ferebimü, et gratin valebant apud Regem : Hellespontiorum quidem tyrami: Daplinis, Abydenus; Hippoclus, Lampsaceuus; Herophantus,Paè rienus; Metrodorus, Proconnesius; Aristagoras, Cyzicenus y et fiston, llyZuntius: hi ex Hellesponto adfuere. Ex louis verni Strattls, Chius; Æaces, Saniius; Laodamas, Phocæensis; et lib tissus, Milesius; cujus crat. in medium proposita sententia, Mila. tiadi contraria; Ex Æolensibus nous adora: vir, AristagorasOu- - 139. Hi îgîtur postquam Histiæi probaverrmt sententiam, hæc prame. et faciends et dicenda decreverunt: pontis quidem portera solvendam, quæ Scytharum ripam spectaret, solvendam autem ad tdltfiactum g quo et facere aliquid viderentur, nihil licet (incitantes, une Scythæ (entamant vim adferre et Istrum ponte transira: dit «cationique,mæus. dom ponds partem ad Scythas spectantem solveretw,, se omnia factums quæ Scythis grata essent factura. Has conduisi- nes Histiæi sententiæ adjecerunt. Deinde nomine omniumHistiæiu Seythis hæc respondit: " Viri Scythæ, utilin et benig-na udtulistis, " et opportune properastis. Ut autem, quæ a vobis proficiseuntur, " benigna sont; sic et nos vobis studiose morem gerimum «Ut " enim videtis, solvimus pontem; et omne studium adhibebilmu, tr quo libertatem recuperemus. Dum vero nos in hoc solvendo’oc- " cupamur, interim commodum fuerit, ut vos istos quæratis 5* et, wpostquam repereritis, eam ab illis,quam par est, palans et vu ". 140.et Tumnostro Scythe, nomineiidem ile-rum adhihentessumatis." Ionibus, I veto-cos a ,1 dicere persuasi, reversi sont, Pol-sus inquisituri; sed itertim tous via, que illi transiere, aberrnmnt. Cujus erroris ipsi Scythes canas: fuere, en quod pascua amnia in’ illa regione corrupemnt, marisque obstruxerant. Id enim ni fecissent ; facile, sir-vomissent, Persan inVenturi’emnt: nunc periid ipsum consilium, quodvoptime une inimm mahonndecepti sont. Scythes igltur par en terne lum 100: proficisceutaquœrebant Perses, ubi et [publiions crat equiset

» MELPOMENE. 211 qua; [taper eodem loco Persas se recipere: et illi andain viam tenantes .mtrogœssi sunt,qua prias emnt profecti ; ntque ita ægre tandem locum trajectus repererunt. Quum vero noctu adveninent, sointumque oEenderent pontera ; gravis cos mctus incessit, me 7 Iones sese descruissent. ’ Ml. Ernt [une apud Darium vir .Egyptius, omnium bominum vocalissimus. Hunc Darius jussit, in ripa lstri stantem, voœne Histiæum Milesium. Quod ubi ille fecit, exnudita prima comptai: Intime Histiæus noves omnes ad trajiciendum exercitum expedtvit, - 442. Atque ita Persæ dinguant: Scythæ vero, illos inquirentes, Manqueiterum ab eis aberrarunt. Et exindejurait. Scythæ louas, quatenusï y liberi sont, molliuimo: et Jaminatinimo: omnium bominum esse judicautç (plateau veto de eisdem ut servis ver-ba faciunt, mancipia sium me dormais quam maxime «ladite et fideliuima; Bec dicteriu in .143. Darius, per Thraciam profectus, Sestum in Cherson pervenit:louas onde ipsejactant quidem navibus Scythe.in Asiam trajecit, ducem - un aercitus in Europa reliquit Megabazum, virum Persan: cuirez olim singulaire!!! habuurut honorem, hoc in cum verbo coran: Pen- sis dieu). Main Punica comedere cupiverat Darius : qui postquam primum aperuit malum, quæsivit ex en frater Artabanus, quidnan aussi, cujus tanin»: sibi numerum esse arpent, quanta: numerus granu- rum in Panico male? Cui Darius respondit: Malle se tu: aimera Magabazm habens, quam Graciam m palettai subjectam. iHæo in Basin dicens, illum honoraverat: tune veto eumdem imperiums!!! saliquit cum octo myrisdibus de suc exercitu. . ’ 1:44. Idem Megnbazus, quum Byzantii agens audiret, Calchedu- nios septemdecim annis ante Byzantios urbem suum in sa regionç, ubi situ est, condidisse, verbum dixit, quo dicte immortalisai, apud Hallespontios memoriam sui reliquit: istud enim de Calchedoniis nfiaudivit, matos eo tempera fuisse, ait, Calchcdonios: etenim,.quum pluvier fuisse! locus condendœ urbi, lupisrem non elegiuent, niaisé finissent. idem igitnr Magabnzus, imperator tune relietus in q He]. luponüorum régime, amis subegit civitatœ, quæ cum Medis non 146. Don hæc ille agebat, penidem tempusalia ingensœæpaditio entichant;babilan»: curcepta est; cujus consœur exponam,- : postquam.. . hæcee. a mmmmmem. drgaurutarum nepota, a Pelasgis eis, qui Athœiensium mulieres Braurone rapuerant, Lemno ejecti, navigua» thæcedcmoncm; et sedibusvin Taygeto captis, ignora incarnie- mm: [Id conspicati Lacedæmonii, misso : nuncio seiscitabantnr, ’ usent, et arde? Nuhcio hi respondent, ii Minyas sciasse, t! hmm illorum filios, qui in Atgo novi naviguant: abîma, fâpouqnam .Lemnum ndpulissent, assise pineraies." - Lunch. nonii, accepta hoc nuncio a de generis Minynrum, itemm miserunt qui avilis (luteront, quo momifia Suffisant»; embaumerais», et gnomon] &Dixerunt, a BMEÜ. W01, ad payantes «venin; 2 e 2 ,

918 HERODDII * HISTOR. 1V. Ian’Ieniitœsw in fieri; «pacque-cum illis habitat,- houant: participeriez impertinent sartâtes. Placuit tuneVIaoedmmiiay Minyss mipereveia conditionibm, que: ipsi proponemnt: intima vert), ut hoc facerent, movit ces hoc, quad Tyndaridæ participes fuerant expeditionis Argonautarum. ltaque receptis Minyis et and! portionem adsignarunt, et, per tribus tandem distribuerunt. Et illi statim matrimonia contraxcrunt; momaque. quas Lemni Innovant, aliis elocaflmt. ’ i146. Maud multo vero interjecto tampon, insolescere Minyæ eœperunt, regni participes fieri postulantes, et aliu. patrantes ne.» Mia. huque interimcre cos decrevere Lucetlæmonii ; et. prehemoa in amodiai!) misere. Supplicio autem ndficiunt Lacedæmonii, si quos morte picotant, nocturne tempore, interdiu rem neminem. Quum igitnr irien essent ut supplicio cos adficerent, uxorea Minya- rum, que cives crane, et primuriorum Spartanorum filiæ, pneuma sur): ut ipsis liceret in cnrcerem intrare, et cum suc cujusque mal ’rilo cdioqui. ’Bt hi illis hune veniam dedemnt, nullum dolant suspiœti. At illæ, carcercm ingreasæ, hoc instituunt face-e: quint- .quid’hnbebunt vestinm, id maritis dubant: ipse: maritomm veste! ’ iminebam. un Minyœ. muliebri vestitu induti, quasi maliens, eg-rediebant’ur: coque modu postquam evasere, immun in Taygeto

- " 147. Fer idem vero tempus Them, filins Autesîonia, Tisamani, Thersandri,Iedes Polynicia, colonoaceperunt. durit Lacedæmone. Erat hic The- m, germera Cailmeus, uvunculus filiorum Aristodemi, Enrysbhenis a Proclis x. qui quand minores fuel-nm mm, .Theras illorum un. mine règnum Spartæ ndministraverat. Postquam autem rudoiera. -ru’nt’sororis filii, regnumque cnpessiverunt, graviter fatma Them abiætliislregi, qui regnum ipse guatasset; negavit Lucedæmonein inauguraux, sed ad cognntos sucs ait. nnvigalurum. Brut "miam in insula, quæ Therarnunc vocntur, cui olim Calliste nomen fuient; 4Membliari postai, Pœcilis filii, natione Phœnicis. Cadmusnenim’. .Agwenoris filins. Europam quærens, ad Theran quæ nunc vouât odpulemt; ibique, sive quad ei placent illn regio, sive nlia qunpinm 88.11558. permama, reliqui: quum alios Phœnices, mm cognntmn suum Membliarum : tuque hi Callismm, quæ tune vocabatur, habi- iubant per and) bominum genemtiones, priusqlmn ’l’hem Lanceme-

. ’ 148. Ad hosrigitur Tberal cum multitudine quadam e Spartanq- -mm urane tribubqs profeetus en est; admisset.une cum iBis-hnbitatums, ret neutiquam1 L insula coagulums, sed admodnm sibi eorum animes conciliant. Jan. quum Minyæyex camera profngi in Tuygeto maudissent, et de et interficiendia delibenrent Laeedæmonii. «prenante! in!» .runafietet codes, pallidum se illos ex ipsorum finibus du!!!» un. Cui ennemie quum (moisaient Lacedæmpnii. tribus nnimi: remontra ’l’hemrad Memhliari paterntnavignvitqrnon inique burinenmemnMinyu dacens,-sed exiguum coi-nm numerum. Nam muer par: in Pororeatarum et Caueonun’) fine: ac centum:

MELPOMENE.! 1.- a à 213- hilque ternaire ejectisnin se: panes sese partki nm;th endeuiœgâond sax hæc oppida condiderunt, Lepreum, Machina; Phrixns, Pyrgum, Epium, Nudium; quomm quidemvplevatwehcb Blais mon astuce avenu surit. lnsuiu autem, quam dixi, a conditorie Domine149. Filius Theræ Theru ennvigare cumest paire adpellnta. incluent : ituque disent . i pater, ce cum relinquere tumquam ove»; inter lupin: (à; h Aunôtç)’. quo dicto nomen huic ndolescenti 0501ycu3(0nilupus) inditvumiesfl, idque nomen dein invaluit. Hujus Oioiyci filins fait ÆgeuB ; a quo -Ægidæ nomen hobent, magna tribus Spartæ. Qua. ex tribu viril quum in vim non manerent liberi, ex oraculi edicto statuent»! «templum Furiîs Laii et (Edipodis dedicatum : quad ipsum peut. en in Theru mansit illis, qui ex Un viris progeniti surit. . 150. antenus Lucedæmoniorum nnrratio et Thermrum cons nentit : quæ his euhjungnm, en soli Theræi memorant ha. occidisse. Grimm, Æsanii filins, unus ex postais hujus Theræ, quum tex Themomm esset, Delphos venir, hecatomben ofi’erens nomine civi- luis’: sequebanturque eum et alii ex eivibus, atque etiam Battus; Poiymnesti filins, de Euphemi genere, unîus ex Minyis. rGrino vero, regi ’Iiheræomm, quum (le aliis rebus cumulerez oraculum, «finit. ’Py’thiafl’ civitatem debere cum in Libya condere." Tom illo reo spondit z " At equidem, o Rex, œtnlc jam sum promotion-et gravis "yadrmnjus quidpiam moliendnm. Quin tu aliquem exijunioribus «lises rid fatere jube." lsla dicens, Buttum digitu monstravit. En hæc quidem tune. Deinde veto, postquam abierunt) neglexerunt oraculi efl’atum; quum nec Libye ubi esset massent, nec aidaient colonium minore ohacumm in rem. i5!» Rosi. hæc vero per septem aunas non plait Theræ; arboras quevin insula ornnes,una excepta, examemnt.- Consulemibus igiuu- oraculum Theræîs, objecit Pythiu coloninm in Libyen: deducendm. huque, quum nullum aliud esset mali remedium, in Cretam nuncios mimant, qui quærerent, an Cretensium aliqzris, au! inquilinorum, in me». maquant pervertisset. Nuncii per Cretam aberrantes; quum riuinh’a oppida, tum Itanum venerunt ; ubi cum purpurariO’quodm, cui nomen crut Combine, sermonesv miment, qui eis ait, ventis se in Liby’am faine delatum, et quidem in Plateam immun Libye verrine. Hunc igitur hominem, proposita mercede, Thernm duount. Et en Thera mitluntur primum explomtores, hnud multi numero: quiqu quum viam in Pintenm hune insulnm Combine monstmsdet, reliri- -qunnt ibi Combium cum nuncio quo: mensium cibnriis, et «ipsi roqua domum nnvigamnt, nuncium Theræia (le illa insula nrehwri. 159.. Quibus ultra constitutum- tempus redire diferentibue,00- robiuln omniu- defecenmt. Deinde vero’Samia navis, Ægyptum puma; cujus nuncium: Colæus crat, ad Plateau: hune. deiata est: et Banni, postquam a Corobio rem omnem cognovemnt, unîus nui ’ciheria ai reliquerunt.- Tuml hi. en insula pmfeeti, quum-Mm: puante: imfigaumts-eubsolaaowento suint summum une» m4 V’.:wr i » .. -.- ’ w A w w

Il! HERODOTI (HISTÛR. 1V. miamtervnü, pei- Hercnlis commues itmneveed, Teneume venue,de Iquodam numine eos deduœnte.« En! en trempaient Mutumrhoo-emporium: icaque iidem inde redeunees,muimuli Græcurum omnium, quorum certior quædam ad nos notifia perver- nit, ex mercibus iucrum fecerunt g post Sostratum utique, Landa- mnntis filium, Æginetam: cum hoc enim nemo alias contendere potest. Samii vero decimam lucri partent eximentes, sex talents, aheuum faciendum cururunt, ad craberis Argolici modum, circa quad sunt grypum capita in quincuncem disposita: hoc ahenufi in Junonis templo dedicnrunz, impositum tribus æneis colossissep- tenorum cubitorum, qui genubus innituntur. Ah illo temporeipri- mum ingens amicitia Cyrenæis Tberæisque cum Samiis contracta 153. Theræi vero, postquam, relicto in insula Combio; Remus I rediemnt, rennncinrunt, esse a se insulam in Libye: ora conditam. Pla- cuit igimr Theræis, un e singulis ditionis suœ locis, quæ nouera Septem erant, viri mitterentur, in quidem ut frater cum frette son: entendu-etest. mer in coloniam - abiret: ducemque eorum arque regain Battum designurunt. la: igitur dues noves quinquagintn remouilla inn 154. ’l’lnteum Hæc Theræi memornnt:miserunt. in relique v » narratione v Therœb cum Cyrenæis convenir" Nain, quad ml licitum spectat, neutiquam cum Theræis Cyrenæi consentiunt. Rem enim hi in; narrant. Est Cretæ urbs Axus, cujus rex fuit Etenrchus. le quum filimn habens: matre urbain, nomine Phronimam, aliam daim uxorem. Hœc post illius matrem domum ductn, voiuit etiam te ipse. mm esse l’hronimæ, munis cum malis adflciendo, et quidlibet advenu ce!!! moliendo: ad extremum, impudicitiœ crimen ci infeI-ens,’ persuasit marito rem in esse. Et ille, persuasus ab uxore,1iefarium in filinm facinus machinntur. Aderat tune Axi Themison, civis Trauma, -mercnturnm faciens. Hunc, hospitio e i , jurejurando adstriugit ad operam sibi in en re, quam ab, i organum esset. navandam. Qui quum interposito jurnmenlo iidem suum dedisset.ylductam eitrudidit fiiium suum, jubens ut abductarn in alto mari demergeret. Themison, fraudem jurisjurandi indigne ferens, solum hospitio, hæcce fecit. Accepta paella, nnvi profeclusœcu ubitveroiin une fait, quo se essaimerez jurisjurandi :religionennb Ébauche sibi voblnta, funibus œligntam puellun in mure Mail, nautique extradant secum Therem duxit. . L v r :155. Inde Phronimam dom-un suum alunait Polymnesius..ape- camus vir apud Theræos, caque pro peliice usus est. Ciwmacto tempus murs est haie ex un filiusyexilipioa poliua,bæsitnnte] meut balbutienœ; cui nomen impositum est Battus, ut quidem ’Dhorëæi et Cyrenœi ailante ut vero mihi Videtur, aliud surfin: impo- shum ai nomen crat; Bains vero deinde domum. postqunmvân Dibyeml mnenitpnominaius est; bouline suinta sb encule quartai WisIUdüum ennemi dignitateiqun- interstice WÜLJW minutages Battant nous»; flanquait: mum pute Pylhism.œrd-

1’- lMEDPDMENE. i : 21! «mm, Libyen illumvlingua adpellmeçquumseiretdœen «un faire in Libye. Nam postquam ille ad virilem pervmitæmemy Delphes profecms est, de voce sua consulturus; .consulenti autem hæcrespondit Pythin :r . u I il i Butte,In Libysm meismimi: oribus causas dirham, venisti colonise conditorem.: ut te tex Apollo y quasi Gram sermonne dixisset. " Rex, vociscaussa venisti.” Tum veto ille respondit: il 0 Rex, equidem veni, vocia meæ causse te ilJ moneultnrus; r tu’ vero vmihi alia. i respondes r impossibilin,l jubens un; Fivooloniam in Libye condere: quomm: tandem vi? que bominum fizmanu 2" Quæ ille dicens, non persuasit Pythiæ ut aliud sibi reg sponsum duret. Quum igitur eudem, quæ unten, ci responderet: iman-in] Battus, illn relicta, T heram rediit. r ".166. Pas: hæc et in hunc ipsum et in reliques Theræos ira dei dem incubuit. Et ’lihcræi catissant. ignorantes calamitatum, Dein ph»! miserunt qui de præsentibus ,mnlis consulerent. Quibus Rythia respondit, " si cum Battu Cyrcnen in Libye coloniam don- îhdeueot, malins cum ipsis actum iri." Miserunt postbæc Theræi Battum cum duabus nnvibus quinquagintn remorum : sed hi, post- quamiin Libyen: navigarunt, quomm cæterpquin quod agar-eut non habehant, Therum. sont reversi. Au redeunœs telis repulemnt Theræi, necndpellere ad terrain passi sunt, sed retro navigue jus; lem.,. 111i. igitur,,necessitaœ eoncti, navibus retro .abierunt: et insulta: condiderunt ad 0mm Libyæ situm, cui nomen (ut supra (licGumyl’latea. Dicitur autem hæc insula pari esse magnitudine, me1 1:52. nuncvsst Hunc insulnm urbs postquam Cyrenæorum. par biennium habitassent, . - . .quum . nihilillis prospere calent, uno viro ibi relicto. reliquiomnes Bel: [dies naviguant: oraculumque alleuntes, responsum petiere" di- œntesyLihyamœ habitera, nec idcirco andins secum agi. Quibus hac mm’-UUl(il.’.Si tu.Pytihia Libyum r . » chum . r .nutnccm . . dedit:melms nostl, 4 . . . q, (in ” i". "Qui non ndiisti, quem ego qu] edii; vsldè miror tuent sapientlm. 0111:1):th cum suis ubi audivit,« retro naviguait: nec enim illos condendæ(MM- eoloniæycsusso, .- quasi »mandate l sutisfecissem, i i r prias , libido miniers, queminipsam’Libynm pervenissent. Igitur postquamiil insulam pervenemnt, recepto en quem ibi reliquernntfin imeibya locum cum condiderunteui nomen Aziris ; quemanœnissimi colles incluant,- ne!) caltera latere nmnis plûterfluih [1068.- Hunc locpmquum peu ses: minus incoluisoent, septime!- nodpvecntibus indigenis; et -neliorem in locum secs-illos perdu- dqms esse pollicentibus, paressai sont hune relinquere.» Dune- r’emque un Linges inde marrantes occidentem versus: pemmican autem i negiomm ’ne c «ramenasse merci munirent, nectu. par .cum castramdumànnt,«did hem italcominensix: nm immunisai les!» est. Il mais. ces «il fontes: chauvi, qüApoBîni-secer par.

916 HERODOTI HISTOR. 1V. hibetur, dixeruntque: " Viri Græci, hic vobis commodum en han " biture: hic enim perforatum est cœlum." 159. Juin, quousque et Battus vixit, coloniæ conditor, qui aunas regnavit quzidragintzi, et hujus filins Arcesiluus, qui sedecim aunas. regnavit, habitarunt banc reginncm Cyreuæi tut numero, quot initio in coloninm fuerant missi. Tertio vero regnantc, Banc cognomine Felice, Græcios omnes Pythin edito oraculo induxit, ut in Africam na’vigarént, cum Cyrenæis enm frcquentaturi: inviuwerant enim illos Cyrenæi, ngrurum partitionem polliciti. Omnium Pythiæ tale emt : Serior in Libyen quisquis pervenerit nlnixun Pont discrctum lgmm, Inox hune, alfirmo, pigcbit. Postqunm igitur magna bominum multitude Cyrenen confluxit,. finitimi Libyes, magna regionis parte spolintî, rexque eorum, cui nomen en": Adicran, quippe ugris exnti et contumeliose habiti a, Cyrenæîs, missis in Ægyptum legatis. Apriæ regi Ægypti sese tradiderunt. Et ille ingentcm Ægyptiorum contractai-n exarcitum. contra Cyrenen misit. Cui Cyrenæi cum suis cupiis in regionem cui Irasa nomen et ad fonteln Thestcn nbvinm progressi, prælio cum Ægyptiis commisso victoriam reportarunt. Ægyptii enim, Græcorum arma prius non experti, illosque uspernati, in cæsi sunt, ut eorum pauci in Ægypmm redierint. Cujus cladis culpam ipsi Aprîæ tribnentes Ægyptii, protinus nb c0 defecerunt. 160. Batti hujus lilius fuit Arcesilnus; qui postquam regnum ’ suscepit, primum cum frutribus suis discordias exercuit ; , dunec hi, illo relicto, in allium Libyæ locum concesserunt, inter seque inito. oonsilio urbem hune condiderunt, cui nomen inditum, quad etiam nunc obtinet, Barca; simulque Afris, ut a Gyrenæis deficerent, per-- numerum. l’os: hæc Arcesilaus advenus hos Afrus, qui fratries sucs recepernnt, et n!) ipso defecerant, arma movit. Afri vero, illum metuentes, ad Libyes versus orientem incolentcs confugeruntget. Arcesilnus, fugîentes secutus, et Leuconem usque, Libyætnppidum, persecutus, ibi adgredi Libyas sultuît. Sed prælio commisse (am insigncm victorinm repartarunt Lihyes, ut en loci ex Cyrenæis sep- mm minis armntorum ceciderint. Post cum cladetn ægrotans Arce- silaus, quum medicamentum sumsisset, n frime Leurcho strangu-, lattis est. Learchum vero uxor Arcesilui, cui nomen crat Eryxo, par dolum Occidit. 161. Arcesilno in regnum successit filins Battus, pede clau- dus. Cyrenæi veto, 0b tristem rerum mnrum smtum, Delphes, miserunt qui Deum consulerent, qua inuite. ratioue optime res sans administrarent. Quos Pythin jussit ex Mantinea Àrcadiæ moderato- rem arcessere. Petierum. igitur Cyrenœi a Mnntinensibus: bique illis dederunt virum inter cives probatissimum, cui nomen crat. Demonax. Hic vir igitur postquam Cyrencn pervenit, cognitis. nahua aingulis, primum in tres tribusdistribuit Cyrenæos, partim üonç in hune ruoduin instituai: Theræorum, commune, qui en.

MELPOMENE. I en mnrum Nui: crum orlundî, uhurh’partem constituitï: album partem Lacedæmoniorum et Cretensium; tertiam reliquornni in- sulnrfiumœ deinde, exceptiez agris sacris et sacerdotüs, quæ regiBatto tribuit,reliqua omnin,quæ amen regnm fuemnt, populo in medium pmpœuk. 162. Jam, regnante quidem hac Banc, iste rerum status dumvit. Sub hujus autem filio Arcesilan multœ turbæ de honoribus sunt ex- oflæ. Arcesilaus enim, Batti claudi filins et Pharetiniæ, negavit sa toleratumm rerum stemm a Mnntinensi Demonacte ordinatum, verum honores et privilegia repetiit suorum majorum. Inde exci- tata seditione victus, Samum profugit: mater vero Pheretima, et ipse. fugiens, Salaminen Cypri se recepit. Salaminem par id tempus fenuit Euelthon, is qui thuribulum illud spectatu dignum Del- phîs dedicavit, quad est in Corinthiorum Ithesauro depositum. Hunc adiens Pheretîma, exercitum ab en petiit, qui se et filiurn Cyrenen redüceret. At ci Euelthon quidlibet mugis, quam exercitum, dedlt. Et illa accipiens dans, in bonum quidem," ait, ii et hoc esse; me- " lias vero illud fore, si petenli sibi duret exercîtnm." His Verbis, quoties (Ionum aliquod accepit, usa est. Postrema Euelthon dona ci misit fusum aureum et colum, cui lhnn etiam circumdata. Qu’umque idem dictum l’heretima repe’teret, respondit Euelthon, il allia d munera dnri mulieribus, non exercitum." 163. Fer idem tempus Arcesilaus, Sami morntus, unumquemquc excitabat spe dividendorum agrornm proposita. Quumque Jnm magnum maman) contmxlsset, Delphos est profectus, de reditu consulturus oraculum; cui Pythia hoc dedit reSpOnsum :I " Quatuor " Battis et quatuor Arcesilais, per octo bominum generationes, du: fl’ Loxias regnum obtinere Cyrenæ: ulterius vero ut ne acheminai d quidem hortatur. Tu tamen, quum domum redieris, quietus " esto f ï et (inonda fornaceni repereris plenum ampharis, ne exca- "que ampharns, sed ad sur-am illos emîtte. I Sin akaoxerîs foras.- "’cem, ne in circumfluam intres : alioqui peribis tu et puleerrimus " tanrus."164. Hoc a Pythin I ’ accepta responso Arcesilnus, sumtis secum Samiis,Cyrenen rediit. Et ibi rerum potitus, immemor edlti ora- cull,ipœnns repetivit ab emmi sui auctoribus. Horum autem am ragions prorsus excesserunt: alios vero, in potestntem suum reda- ctos, Cypram misit, ibi lnterflc’iendos. At hos quidem Cnidii, suum ad arum delatos, servnmnt, et Theram miserunt. Alias vero Cyro- næomm nonnunos, qui in privatnm Aglomachi magnum tartira configurant, circumdata materia Arcesilzms cremavit. Quo pauma faciaore, animadvertens’ banc esse oraculi sententiam, quad noluis- set Pyehia ut repertas" in Pomme amphores excoqneret, Cyrenæomm urbe ultra obstinâmmortem timens oracula significatnm, et dr- mmfluam illam existlmans esse Cyrenen. Hnbuit uxorem, [cogna- nm sui, miam vagis Barcœarum, cui nomen crat Alizir: ml hune se recepit. At ibi conspicati cum cives Barcæi et Cyrenæarum ex. sulum mon!!! inlforo versantèm interhumain, simulque cumula 2 F

218 HERODOTI HISTOR. 1V. sacerum Alnzirem. Ita Arcesilaus, oraculi responso sive volens sive præter suum voluntatem non obsecutus, fatum suum implevit. 165. Dum Arcesilnus, mali sui sibi auclor, Barcæ versabatur, interim muter ejus l’herctima honoribus filii Cyrenæ fungebatur, quum aliu ndministrnns, tum in seinntu adsidens: postquam vero cum cognovit Burcæ periisse, relicla Cyrene in Ægyplum profugiti. Exstabant enim merila ab Arcesilao in Camhysen Cyri filium col- ]ata: erat quippe hic Arcesilaus, qui Cyrenen Cambysi lradiderat, et tributum ei pactus emt pendendum. la Ægyptum ubi pervenit Pheretima, supplex adiit Arynuden, suppetias sibi ferre rogue; cnussnm interserens, periisse filiaux suum 60 quad Medorum favisset 166. Erat hic Aryandes præfectus Ægypti, a Cambyse constitutus; idem qui posten, quum se parem gereret Durio, interfectus est. l’ostqunm enim cognovil. viditquc Darium cupere monumen- partibus.tum relinquere sui, quale ncmo ante illum tex reliquisset, . æmula-" tus est eum 5 danse tandem mercedem retulit. Etenim Darius nurum ita. excoquendum curnvernt, ut, quand maxime fieri posset, esset purgatissimum ; qua ex aura monetam procudit. Aryandes vero, .Ægypxi præfectus, idem ipsum argenta fecit: utque etiam nunc purgnlissimum argentan; est Arynndicum. 1d ubi eum facere cognovit Darius, alia in cum culpa collata, quasi ndversus ipsum rebellasset, interficiendum curavit. 167. Tune vero Arynndes ’hic, miseratus Pheretimam, pollicetur ci universum qui in Ægypto ernt exerçitum, pedestrem et classiae rium; duce nominnto pedestrium copiurum Amusi, de Maraphio- rum genere; navalium vera Badra, de genere Pusargadarum. Priusquam autem mitteret exercîtum, præconem in urbem Barcam misit, quæsiturum qui: esset qui Arcesilaum interj’ecisset. Barcæi vcro universi in se culpam receperunt, malta ab illo mata passa: se esse dicentes. Que re cognitn, tum demum exercitum, cum Phere- timn misit. Et hæc quidem causse. verbo tenus prætendebatur: missus autem, ut mihi quidem Videtur, est exercitus hoc consilio, ut Libyes sub Fer-58mm redigerentur potestntem. Sunt enim Li- byum (sive Afrorum) multi ntque vnrii populi: quorum panai nonnulli regis imperio parebant, plerique autem nullum Darii habe- 168. HABITANT autem LIBYES hoc mado. Incipiendo ab Ægyp-g to, primi Afrorum sedes habent Adyrmachidæ: qui institutis qui- dembaut mnximam partem rutionem. utuntur Ægyptiis, vestem vero gestant, . qualem et alii Libyes. Mulleres in utraque tibia. armillsm gestant æneam: coma"! alunt; et pediculœi, quos quæque cupit, vicissim mordet, nique ita abjicit. Hi sali ex cunctis Afris hoc faciunt: iidemque soli virgines, quum in en sunt ut nubant, regi ostendunt; qunrum quæcumque illi placet, cum rex devirginat. Perti- nent hi Adyrmachidæ ab Ægypto usque ad portum cui nomen est Blynus. 169. His contigui sunt Giligammæ, terrain, inçalentes occiden-

MELPOMENE. 219 tern versus, asque ad Aphrodisiadem insulnm. In hujus regionis media ad arum site est Platea insula, in quam Cyrenæi (luxeront coloniam; in continente vero est Meneluius portas, et Aziris- oppidum, quad habitant Cyrenæi g unde incipit silphium, perlinet autem silphium a l’latea insula usque ad ostium Syrtis. Institutis hi utuntur iisdem fere ntque ii de quibus ante dictum. 170. Giligammurum, occidentem versus, finitimi sont Asbystæ. Hi supra (lyrenen habitant: nec ad mare pertinent; oram enim maritimam Cyrenæi incolunt. In regendis quadrigis non postremi sunt, sed vel maxime inter Afros omnes eminent. lnstitutn autem pleraque æmulantur Cyrenæorum. 171. Ashystis ab accidente contermini sunt Auschisæ. Hi super Barcam habitant, pertinentque ad mare circa Euesperides. In media Auschisnrum (litions: habitant Cabales, exiguus populus, ad . mare pertinentes prope Tancheim, oppidum ditionis Barcææ. lis- dem institutis hi utuntur atque illi qui supra Cyrenen habitant. 172. Auschisarum horum, versus occidentem, finitimi sunt Nasa- moues, numerosus populus; qui œstate, relictis ad mare pecoribus, ad locum cui Augila nomen, adscendunt, palmulns collecturi: nascuntur enim ibi frequentes palmæ arbores, insigni nmgnitudine, et frugîferæ omnes. lidem locustes venuntur, quas ad solem sic- catas molunt, et deinde lacti inspersas une cum lacte bibunt. Uxo- res quidem quisque complures salet habere, sed promiscue cum quibuslibet coeunt: simili modo, atque Massagetæ, scipione prius in terrain defixo cœcumbunt. Quando primum uxorem ducit vit Nasamon, maris est ut prima nocte sponsa cum singulis deinceps convivis concumbat: et quilibet, postquam caiît, danum dut quad dama secum adtulit. Jurisjnranrii et divinationîs apud eos hi ritus surit. Jurant pet viras qui inter ipsas justissimi et fortissimi dicuntur fuisse 5 per hos jurant, sepulcra eorum tangentes. Divinaturi, ad sepulcra accedunt majorum, et peractis precibus ibidem indon- miunt’: quodcumque dein visum quisque par somnum vidit, en utitur. Fidem sibi mutuo dent hoc mado : alter alteri ex sua manu præbet bibendum, vicissimque ex ulterius bibit manu: quad si liquo- ris nihil ndest, pulverem huma sublatam lingunt. 173. Nasamonibus contermini sunt Psylli. Hi tali modo interierunt. Notus venins exsiccaverat receptacula, quæ habuerant, aquarum : est enim regio intra Syrtes omnis aquurum inops. Tum illi, re deliberata, communi consilio advenus natum expeditionem susceperunt: (refera autem hæc, quæ Libyes narrant z) et, postquam in arenas pervenerunt, coortns notus cos obruit. Quibus exstinctis, regionem eorum Nassmones accuparunt. . 174. Supra hos, meridiem versus, in regione feria frequente, habitant Guramantes; qui quemcumque hominem fugiunt, et cujusd eumque commercium: nec arma alla ad belli usum hi habent, nec 175. Hi igitur supra Nasamones habitant : juxtn mare.vero,,et. pugnareab accidente, finitimi eorumdem norum. Macœ sont. Hi in media «pillas. v 2 r 2 1V

220 HERODOTI HISTOR. 1v. cresœre fluentes, hinc vero neque illinc in ente tondentee, «tintas gemnt. In bellum proficiscentea, struthionum pelles pro sentis gestant. Per eorumdem ditionem Cinyps fluvius, ex colle profluena cui nomen Chariton, (id est, Gratiarum collù) in mare provolvitur. Hic ooliis Chariton nemoribus frequens est, quum reliqua Libye, quam adhuc commemoravi, arboribua nuda ait. A mari ad illum malin sunt ducenta. 176. Macis his proximi sunt Gindana: quorum muiicree fascias ex peilibus ad pedum malleolos gestant unaquæque multum idque hac de causes. fieri niant: ut cum quoque vim eoncubuit mulier, in; fasciam circumligat 5 et, quæ plurimas gestat, ca præstantilei- me esse judicatur, quippe a plurimis viris amatu. 177. 0mm horum Gindanum, quæ in mare prominet, Lotophagi habitant; qui nuilo alio cibo, nisi loti fructu, vitnm sustentant» Est autem luti fluctua magnitudine baccæ lentisci, dulcedine vero similis fructui palma: arboris. Parent veto Lotophngi etiam vinum ex eodem fructu. 178. Lotophugos, secundum mare, excipîunt Machlyes; qui et ipsi quidem loto utuntu r. verumtamen minus quam prædicti. Per- tinent hi ad flumen magnum, cui nomen Triton: infunditurque i: fluvius in magnum lacum Trilonidem, in quo est insula cui nomen Phla. Banc insulzun, niunt, Lacedæmonios ex oraculi dîme colonie debuisse frequentnre. 179. Narratur vero etiam hæc historia. Jasonem, postquam sub Pelio navem Argo constmiæet, quum alia hecatombe, tune et tripode æneo in navem, imposito, Peloponnesum esse circumvectum, Delphos profecturum ; sed quum circa Mulenm mvigaret, vente bores nbreptum et ad Libyam fuisse ndpulsum ; priusqunm autem terrnm conspexisset, hæsisse in bfevibus Tritonidia lacus. lbi tune inopi consilii, nescientique quo pncto educeret navem, adparuisœ niunt Tritonem, jussisseque Jasonem, ut sibi duret. tripodem illum 3 dicentem, se illis monstraturum exilant, et incoluma emimcrum. Cui postquam morem gessisset Jason, tutu Tribonem illis tutum pet brevin exitum monstrnsse, et. tripodem in suc templo deposuiue; ex eodem vcro tripode oraculo edito rem omnem Jasoni ejusque sociis prædixisse 5 nempe, " si quia ex Argonnutarum posteris tripo- ii dem illum abstulisset, tune inevitabili necessitate centum urbeè " Græcaà gîtez; Tritonidem lacum esse condendas." Quæ ubi co- guovissent Libyen banc regionem incolentes, tripodem illos accul. tasse. 180. Mnchlyum horum finitimi sunt damnes; qui pariter ntque illi Tritonidem lacum adcolunt, sed interfluente Tritone ab illis dirimuntur. Et Machlyes quidem in pestice capitis parte centum 11mn; Amuses veto in enterions. Annuo Minervœ feue virgineé horum duabus a partibus Mantes magnant invicem lapidibus nique fustibus, dicentes, indigence du: (quam Minervnm non vocamua) se paria ritu qflîcium mature. Si quæ virgines ex vulneribus mo- riunçur, bas filao nominatu virginu diem. Priusquam veto mais

M-ELPOMENE. V 2g! ad pugnsndnm committant, hoc tachine Filleul-imam virginum publice exomant gales Corinthia reliquaque armature Grammes;v et currui impositam circa iscum circumvehunt. Quonam vero cultu virgines ornaverint priusquam Græci in eorum vicinia habitarunt, non habeo dicere: videntur mihi autem Ægyptiis armis ces instruxisse. Nam ab Ægypto et scutum et gnleam nutumo ad Græ- cos pervenisse. Minervam autem perhibent esse Neptuni filiam et Tritonidis paludis: dedisse autem se ipsum Jovi, quum uescio quid baberet quad de pntre conquereretur: Jovemque eam pro filin adoptasse. Hæc quidem in! narrant. Cætemm promiscue cum mulieribus pecudum more coeunt, non une habitantes. Tertio quoque mense conveniunt viri : quo in conventu, postquam adultus est puer quem mulier peperit, cui viro similis reperitur puer, is ejus poter esse censetur. l8l. Quos adhuc recensui, hi sunt Nomades Libyes, mure ad- coleutes. Supra hos veto, mediterranea versus, fera (feria frequens) Libya est. Tum supra hune supercilium est arenosum, a Thebis Ægyptiis usque verlan Herculeas pertinens columnas. In eo supercilio per decem fere dierum iter sunt in eollibus flush; salis, ingentibus grumis ; et in cujuslibet collis vertice e medio sale exsilit aqua frigidu ac dulcis: circnque illas aquas habitant extremi homines versus desertam Libyam, ultrnferinam. Et primi quidem. a Thebis decem dierum itinere distantes, habitant Ammonii, qui templum Jovis habent, a Thebnno templo derivatum : nam etiam Thebis, ut ante dictum est, nrietina facie est Jovis simulacrum. Est autem ibi alia etiam arqua fontana: quæ mnne tepidn est. velu sus meridiem autem frigidiur, ipso veto medio die admodnm fit frigide, quo tempore hortos illi irrigant: tum inclinante die mi- nuitur paulatim frigns usque ad solem occidentem, ubi rursus tepidn fit taqua: dein paulatim culescit, donec media nox adest ; tune veto fervens exæstuat: post mediam noctem rursus refrigescit usque ad nuroram. Nomen fontis est Solisforu. » 189. Post Ammonios in eodem nrenoso supercilio, post decem itemm dierum iter, tumulus salis est, similis Ammonio, item nquu g ibique rursus homines habitant: nomen loci Augila est. Hic est locus, quo proficisci consueverunt Nusnmones, palmulns collecturi. " 183. Ah Augilis, nirsus post decem dierum iter, alias est salis tumulus, et aqua, et frequenles palme arbores frugiferæ, quemndmodum et in cæteris tumulis. lbi habitant homines, quibus nomen Garamantes, magnus admodnm populus: qui humum in salem ingerunt, nique in: sementem faciunt. Brevissima ab hîs’via ad Lotophagos, iter est triginta dierum. ln horum terra nascnntur etiam baves qui opisthonomî (retro pascentes) vocnntur. Sunt autem opisthonomi hanc 0b caussam, quod cornus bnbent nntrorsum cur- vatn; qua de caussn retro gradientes pascuntur: nam antrorsum progredientes pasci non passant, quoniam, priusquam progredi possint, cornun in terram impinguntur. Cæterum ab aliis bObllS nil difi’erunt, nisi hoc ipso, et corii crassitie duritieque. lidem Gn-

292 HERODOTI HISTOR. lV. rameutes quadrigis venantur Troglodytes Æthiopss. Sunt enim hi Troglodytœ Æthiopes pedibus pernicissimi omnium bominum, de quibus fundo audivimus. Vescuntur autem Troglodytes serpentibus atque lacertis, et id genus reptilibus: sermone vero utuntur nulli alii simili; sed strident veluti noctuæ. 184. Post Garumantes, interjecto iterum dierum decem itinere, alias est salis tumulus, et nqua: quo loco homines habitant, qui diluantes vocantur. Hi soli omnium, quos novimus, immunisait sunt : nom cuncti quidem in universum Atarantes nominautur,unicuique autem per se nullum nomen impositum est. lidem solem capitibus ipsorum imminentem exsccrantur, et fœdis quibusque conviciis incsssunt, eo quad et ipsos homiues et ipsorum terrain exurat atque perdnt. Deinde, post aliorum decem dierum iter, est ’ alius sali: tumulus, et aqua, et circum habitantes homines: cui tu- muloproximus est mons, cui nomen Atlas; ungustus, et circumcirca rotuudus 5 idem en esse nltitudiue perhibetur, ut vertioes ejus conspici non possint ; numquam enim nubibus vautre, nec astate, nec hyeme. Hunc moutem cœlifulrrum esse niunt indigenæ. Ab hoc monte homines isti nomen invenere: Atlanteswenim vacuum. Dicuutur autem hi nec animntum quidquam comedere, nec in- 185. Ad hune igitur usque Atlantem nomina edere possum po. pulorum,tomnia supercilium illudvidere. hobitantium: ulterius - vero non possum. Porrigitur autem idem supercilium neque ad Herculeas columnas, nique etiam extra eus. Suntque in illo ex denorum dierum itineris intervallo salis radinas, et homines ibi habitantes, quomm omnium doums ex salis grumis sunt exstructæ: nom iste jam Libyæ tractus pluvia caret ; nec vero durare muri ædiu’m pussent, si plueret. Efl’oditur autem ibi sal et uibus colore, et pur- pureus. Ultra istud vero supercilium, versus meridiem et mediter- runes Libyæ, deserta est terra, et aquis, feris, pluviu, lignis nous, omnique humore prorsus destitutn. 186. [taque inde ab Ægypto usque ml Tritonidem quidem locum sunt Nomades Libyes, cnrnium esu et luctis potu viventes. Vascu- rum vero carnem hi non gustant, eumdem 0b caussam propter quam nec Ægyptii : nec veto porcos nlunt. Vaccarum carne vesci Cyrenæorum etiam mulieres nefus ducunt propter Ægyptiam lsiu, cujus in honorem etiam jejuniu agunt et festos dies celebraut: Barcæorum veto mulieres non modo vaccns, sed ne perces quidem gustant. Et hæc quidem itn se habent. 187. Qui vero ab occidente Tritonidis lacus habitant Libyes, hi nec eisdem utuntur institutis, nec pueris id faciunt quod Nomades facere consuerunt. Nomades enim Libyœ, baud satis scio au omnes, multi cette eorum hoc faciunt: quando pueri eorum quartum annum compleverunt, tune illis venus in vertice capitis lana ovium succida unau, nonnulli etiam venus temporum; idque hac causes fuciunt, ne insequcntc temporc umquam ex pituite laborent e capite dcfluente: ct bouc 0b caussam aiunt optima se frui valetudiue.

MELPOMENE. 2Q3 Re veru enim Libyes præ omnibus hominibus, quos novimus, fir- mlssimn utuntur valetudine; un hac ipso de mussa, equidem pro certo baud dixerim: sunt autem utique firmissimn valetudine. Quod si pueros. (lum iuuruntur, couvulsio corripit, inventa est ab eis medicum: impersa hirci urina eis medentur. Refero autem quæ ab ipsis Afris nurrantur. 188. Sucrificiorum ritus apud Nomades hi sunt. Ah aure pecudis auspicantur, quum præcisnm supra domum projiciunt: hoc facto, cervicem victimæ retro vertunt. Non autem immolant nisi 501i et Lunæ. His Libyes cuncti sacra fuciunt: sed, qui circa Tritonidem locum sedes hubent, hi Minerve maxime, et post banc Tritoni et Neptuno sacrificnnt. 189. Vestcm vero et ægides, quibus instmuntur Minervæ imagines, a Libyssis adoptarunt Græci: præterquam enim quad pel- lîccu est Lihyssnrum vestis, et quod fimbriæ, ex illarum ægidibus (thoracibus cuprinis) pendentes, non serpentes sunt, sed ex loris fnctæ, reliquu omnis. eodem mode instructa sont. Atque etiam nomen deriurat, ex Libyu venisse cuitum que instruuntur Palladia. Quippe Libyssæ mulieres vesti suæ circumjiciunt nudus ægeas (thoraces ex pelle cuprinu) fimbriatas, rubia tinctas: ex his vero ægsis Græci ægidas denominnrunt. Videturque mihi etiam ululatus in sacris hic primum exstitisse: utuntur hoc enim maxime mulieres Libycæ. et belle utuntur. Etiam quudrijugos equos jungere ab Afris didicerunt Græci. 190. Mortnos sepeliunt Nomades eodem mode atque Græci, exceptis Nasnmonibus. Hi enim sedentes sepeliunt: coque curant, ut æger, quum in eo est ut nnimam efflet, sedeat, nec supinus morin- tur. Domus illorum ex asphodelorum caulibus compuctæ sunt, intertextis iuncis ; suntquejportutiles. Hæc istorum sunt instituts. 191. Ab occssu Tritonis fluvii Ausensibus jam finitimi sunt agricolœ Libyes, et stabilibus domibus mentes; quomm nomen est Maæyes. Hi in dextra cupitis parte comam alunt, sinistram tondent; corpus vero minio ting’unt : niuntque se hi ex ijanis viris esse oriundos. Regio hæc autem, et relique pars Libyæ occidentem spectnns, multofrequentior est feris sylvisque quam Nomadum regio. Nom orientalis Libyæ tractus, quem Nomades incolunt, humilis est et arenosus, neque ad Tritonem fluvium: qui vero hine ad occidentem vergit, qui agricolarum est, i5 montanus admodnm, et nemorosus, et feris bestiis frequcns. Sunt enim ibi immnni magnitudine serpentes, sunt ibidem leoues, et elephnnti, et ursi, et aspides, et asini cornuti: sunt item cynocephnli, et acephali oculos in pectore habentes, ut quidem Libyes perhibent, et fe’l’Î viri, fœmî- næque feras; denique magnus numerus aliarum bestiarum, quæ sunt fabulosæ. 192. In Nomadum vero regione nihil horum, sed alio bestiarum genera hæcce: pygargi, [de genere antiloparum.] dorcades, bubali, mini, non cornuti illi, sed aliiiimpoti, nempe qui non bibunt : tum myes, quomm ex comibus conficiuntur Puniearum cithararum bra-

994 HERODOTI HISTOR. 1V. chia 5 havis fera magnitudine bestial ; sunt item bassaria’, [de vul- pium genere,] hyænæ, hystrices, feri nrietes, dictyes, thœs, pan- tlieres, boryes, crocodili terrestres tricubitales, lacertis simillimx, struthiones, serpentes .pusilli singulis cornibus instructi. Et [le ibi bestiæ sunt, et alite quæ item alibi, cervo et npro exceptis : cer- vus enim et aper in Africa omnino nullus reperitur. Sunt autem ibidem murium tria genera; unum eorum quæ bipcdes vocantur: uliæ zegeries, Libyco nomine quod Græce lingua colles signifient : tertium genus, echinces. Sunt etiam musteiæ, quæ in silphio nascuntur, Tartessiis simillimæ. Tot bestiarum genern habet hæc Nomadum Libycorum regio, quand nos longissime percunctando comperire potuimus. 193. Maxyum Afrorum finitimi Zaueces sunt: quibus mulieres piaustra aurigantur, in bellum proficiscentibus. 194. His contigui sunt Gyzanœs: apud quos plurimum mellis parant opes: muito vero major copia. paratur bominum artifioio. Hi omnes minio pinguntur; vesounturque simiis, quarum incredibilis copia in eorum montibus nnscitur. 195. Prope horum regionem, niant Carthaginienses, insulam esse, cui nomen Ceraunis, ducentorum stadiorum longitudine, latitudine arctam, in quam transiri e continenti possit: esse autem eam oleis et vitibus refertam. Esse in eodem lacum, e quo virgines iniligenæ pennis volucrium pice illitis rameuta auri ex lima re- feront. Hoc quidem un vere ita ait nescio: scribo autem quæ narrantur. Fuerit autem omnino verum; quandoquidem etiam Za- cyntbi e lacu et ex aqua colligi picem ipse vidi. Sunt ibi locus quidem plures, quorum maximus est septuaginta pedum quaquaverb s m, duadecim pedum altitudine: in hune demittunt contum, c jus in extremo myrtus alligata est; hac myrte educunt picem, quæ odorem habet usphalti, cæterum Pieriæ prœstat pici. Hunc infundunt in scrobcm prope lacum eflbssam: et postquam probabilem picis copiam collegerunt, ex favea illum in amphoras infundunt. Quidquid in locum incidit, id terram subit, et in mari rursus comparet; nbest autem mare a lacu quatuor stadia. Ita igitur etiam, quæ de insula illa narrantur ad Africam situ, non dissimilia vero surit. 196. Narrant iidem Carthaginienses hæcee: esse locum Libyæ extra Heu-coleus columnas, hominesque ibi habitantes, quos quando ipsi mercandi mussa adeunt, expositas e novi merces in ipso maris iitore a se ordine disponi: tune se, conscensis rursus navibus, exci« tare fumum. lndigenns. conspecto fume, accedere ad mare, et deposito pro mercibus aure rursus procul a litore discedere. Tutu Carthaginienses, navibus egressos, rem inspicere: et. si tequi- vaIentem mercibus auri copiam repererint, oblate aura nbire; sin minus, redire itidem in naves, ibique residere. Tum denuo accedentes illos, aliud aurum ad prius adjicere, donec ipsis ut satis liabeant persuaserint. Nec veto alterna alteris fuere injuriam: Dam nec sese aumm tangue priusquam sibi pretium æquivalens

" i mt’OÎMENE. 935 ramifias tuait vissai; nec trios mercibus prius imponere manu: quam ipsi accepissent aurum. - 197. Hi sont Africœ populi, quos potui commemomre: et horum quidem plerique Medorum regem neque’nunc curant, neque tunc ullum ejus habuerunt rationem. Hoc vero solum adhuc de hac terra dicendum habeo, quatuor natione: illam incolore, nec plures, quand nos novimus: quorum duæ indigenæ surit; des: vèro non sont. Libyes et Ætbiopes, indigenœ ; illi ad saptemtrionem, hi ad meridiem habitantes. Phœnices vero et Græci, advenæ’ 198. Videtur mihi autem bonitote soli neutiquamzpræstare Libye, ut cum Asiu sut cum Europa posoit conferri ; excepta solo Cinype; nom idem regionî nomen est atque fluvio. Hæe vero regio fructuum cerealium proventu par est optimæ terrarum omnium; et reliquœ Libyæ prorsus dissimilis. Hahet enim nigrum solum: freqneutibus rigutur fontibus: et nec siccitatem timet, nec a ni-i sunt.miis imbribus lnundata læditur; plait enim in4 hac Libyœ parte. Proventuum frumenti eadom ratio est, atque in Babylonica terra. Est vero etiam bona terra quam Eucsperitæ colunt ; nam, quando’ ubertate præstat messis, fert terra horum centuplum 5 sed CinypS’ trecentuplum. i 199. Cyrenaica regio, quæ altissima est hujus tractus Libyœ, quem Nomades tenant, tres in se tempestates continet, miratu (lige nas. Primum maritimus tractus fructibus turget, et ad messem vindemiamque maturus est. His collectis fructibus, medius tris-1 ctus, supra maritimum porrectus, quem coller vacant, maturescit.’ Denique comportons ex hoc media tractu fructibus, turgescunt i ’ etiam et ad maturitatem pervenerunt illi, qui in altissimo terræ’ tractu nnscuntur. lta quando epotus comestusque est primusf fructus, tune opportune adest extremus : adeoque per 0cm menses. œllectio fructuum Cyrenæos occupat. Sed hæc quidem hactenus. -’ 200. Passa; ub Aryande ex Ægypto auxilio missi Pheretimæ,’ postquam Barcam venere, obsidienne cinxerunt urbem, postulantesJ ut traderentur cædis Arcesilai auctorès; .Sed conditionem non ac-’ cepere oppidani, quippe quorum universa multitudo particeps crat culpæ. huque oppugnarunt Barcam l’ersœ novem continuas menses, et cuniculos agentes quibus in urbem intrarent, et validas in mnrum impressiones facientes. Sed cuniculos indagavit reperitque faber mrarius æneo scuto. Re enim secum perpensa, circum- tulit scutum intra mnrum, et pavimento arbis admovit. Jam alio loca, ubi illud admovebat, surdu erant : qua. parte vem erant coni- culi, ibi sonum edebat œs scuti. Itaque ibidem ex adveprso canicu- lum agentes Barcæi interflciebant Perses terrain Fodlentess lm indaguti cuniculi sunt. lmpressiones vero in mnrum factas valide ’repellehnnt nppidani. Qui. His nous quum multum tereretur temporis, multique est utrisque caderent, nec pauciores ex Persarum numero quam ex op- pidanoruln, (lux pedestrium copiamm *Amasis hoc consilium capit. Q G

226 HERODOTI HISTOR. 1V. Intelligens vi api Buenos non pesse, (lolo veto passe, hæc facule instituit. Noctu latam fodit fossam, cui ligna parum valida in-l, etravit, superque, ligna humnm ingessit, in ut superficies reliquæ terra: esset æqualis. Ut’illuxit, Buenos ad colloquium invitavit; cui lubentes illi morem gesserunt : et ad extremum planait com-’ positionem invioem inire. Compositionem autem fecerunt, super occulta fessa sacrifiœntes, in hos conditiones: " quousque hæc terra " in maneret, firman: munere jusjurandum : et Barcæos promit- " tere muletam se regi soluturos; Persas vero, nihil porro se con- " tra Barcæos novaturos." Peracto fœdere, Barcæi his lidem ado hibentes, et ipsi egrediebantur urbe, et hostium quisquis vellet intra muros ingredi patiebantur, omnibus apertis portis. At Perse, disrupto occulta ponte, in urbem irruebant. Pontam autem, quem fecerant, hac caussa ruperunt, ut starent juramonto, quo pacti orant cum Barcæis, tamdiu ratura 0re fœdus, quamdiu terra hæc in eo statu, quo tutu: met, marnent pto autem ponte, non amplius ratum manchot fœdus. W. J am igitur Pheretima eos, qui cædis faciendæ maxime fuerant auctores, deditos sibi a Persis, circa mnrum crucibus suifixit, a uxorum eorumdem præsectas nommas pariter circa mnrum suspendit. Reliquos veto Barcæos Persis prædæ loco permisit, exceptis Battiadis et eis qui calis non fuissent participes: his vero urbem Pheretima tradidit. . 203. Reliquos i itur Barcæos captives abducentcs Persæ redis- runt: qui quum Cyronæorum urbem accesserunt, Cyrenæi, oraculi, cwusdam religion se soluturi, per ipsum urbem illos passi sont transire. Per quam dam transivit exercitus, Baies, navalibus oopiis præfectus, capi urbem jussit : at Amasis, pedestris du: exercitus, ne id fieret prohibuit; " contra solam Barcam," dicens, " nec contra aliam Græoam urbem se esse missum." Deinde vero, postquam transiissent et in colle rendissent Juvis Lycei, pœnituit eos Cyrenen non tenuisse, iterumque ingredi urbem tentarunt, sed portas clauseœ Cyrenæi. Tum Persas, nemine licet repugnante, metus incessit; et cursu’se inde ad sexaginta fere stadia recepernnt, ibique resedenmt. Ubi dura stativa habuit exercitus, advenit ab Aryande nuncios, qui illos revocaret. Et Persæ, commeatum sibi præberi precati a Cyrenæis. accepto ab eisdem commeatu in Ægyptum abierunt. At inde cxcipien’tes illos Libyes, ut quisque tardabat mornbaturque, ita cum interficiebant. quo vestitulejus reliquoque adparatu potirentur: donec reliqui in Ægyptum pers-encrant. 204. llic Persarum exercitus longissime in Africa usque ad Eucsperidas pervenerat. Quos vero ex Barcœis captivas abduxe- tant, hos ex Ægypto procul a patria amandatos ad regela miserunt: rexque Darius vicum illis Bactrianæ regionis habitandum concessit. Et illi vieo huic nomen imposuere Barcam, quæ Bar-ca ad meam neque ætatem in Bactriana hubitata crut. . 4 205. Ncc vcro liberctima bonobvitæ fine usa est. Etenim simul.

MELPOMENE. 997 atque, capta de Bannis nitione, ex Libye in Ægyptum redîent, misere obiit: vivens quippe vermillas sentoit e ente mais. ha nempe hominibns vindicte airais atroces invidiosæ sont apud deos. Talis igimr et tante vindicte fuit, quam de Barcæis cepit Phere- tima, Boni mon ’ I ’

HERODOTI HISTORIARUM LlBER QUINTUS. TERPSICHORE.

l. PERSÆ, quos in Europe.--.--- Darius reliquerat, quibus præerat Megabazus, primas ex Hellespontiis Perintliias, parere nolentes regis imperio, subegerunt. lidem l’erinthii superiori tempnre a. Pœanihus quoque male fuerant mulot-ü. l’æones, Strymonem adcolentes, oraculi responsn moniti erant ut arma adversus Perin- thios motteront, et, si quidem Perinthii oppositis castris ipsas in- vocassent, nominatim compcllantes, tum hos invaderent; sin non inciamasscnt, non invaderent. quue fecerunt Pæones. Quibun quum castra l’erinthii apposuissent in suburbio,ex provocatione triplex institucbatur certamen singulare; etenim virum cum vira, et equum cum equo committebant, et canem cum cane : et duobus certaminibus vicerunt Perinthii. Qui quum præ gaudio pæanem canerent, tum conjectantes Pæones hoc esse quad significasset oraculum, dixerunt inter se: ’t nunc impletum nabis oraculum fuerit, . " nunc nostrum opus est." Et cantantes l’erinthios adgressi Pæa- nes. ingentem reportarunt victoriam, paucosque ex illis reliquos fcccrunt. 2. Hæc olim a Pæonibus in hunc modum gesta ersnt. At tune fortiter pro libertnte pugnantes Perintbii, multitudine victi sunt a Persis et Mcgabazo. Subacta Perintho, per Thraciam exercitum circulnducens Megabazus, cuncta oppida, cunctosque populos inibi habitantes, sub regis imperium redegit’: hoc enim illi mandatum crat, subigere Thraciam. 3. Tarascon natio, post Indos utique, maxima est nationum omnium: qui si sub unîus essent imperio, sut concordes inter se essent, invicti forent, et longe omnium, ut mihi quidem videtur. patentissimi. At hac ipsum difficile est illis, atque impassibile, ut fiat umquam: eam ob cnussam infirmi sunt. Habent autem, pro reginnum diversitate, muita ne varia namina z sed eisdem moribus institutisque utuntur omnes, exceptis Getis, et Tràusis, et qui ultra Crestonæos habitant. 4. Et Getarum quidem instituts, qui immortales se esse prædi- cant, supra exposai. Trausi vero,aiiis quidem in rebus, reliquis

TERPSICHORE. 229 Thracibus nil dilferunt; sed recens natis de denatis hoc fadant. Natum circumsident cognati, et miserantur, quot quantaque mata oporteat cum, ex quo natals ait, perpeü, amnia quæ homines miment mais. commemorantes. Denatum veto jocantes lætantesque terra nondum, commemorantes quot quumque mali: si! liberalus, quam- 5. Apud cos qui supra .Crestonœoa habitant, hic mas obtinet. queUxores quilibet omni vir plures habetparte : jam, quando bernas. vir moritur, magna . fit inter uxores disceptntio et acris amicorum contentia super hac quæstione, quæaam ex uxoribus carissima fuerit marito. Dein, quæ talis judicata est, et cui hic honos habetur, illa, a viris atque mu- iieribus collaudata, jugulalur super tumulum ab his qui eam proxime cognatione attingunt, et jugulata una cum marito sepeli- tur.: reliquæ vera magnæ sibi calamitati id ducunt, namque maxi- mum6.. Reliqui hoc Tirant eis hisce probrum utuntur instituait. censetur. Veudunt liberos A suas, in alias terras abducendos. Virgines non custadiunt, sed congredi cum quibusque voluerint viris patiuntur : uxores vero se. vere custodiunt; emunt autem uxores a parentibus ingenti pretia. Punctam notis habere cutem, nobile judicatur: impressa non ha. bore stigmnta, ignobile. Otiosum esse, honestissimum babetur: terram colore, quam maxime inhonestum. Ex hello et præda vivere, laudatissimum. Hi sunt præcipui illorum mares. . . 7. Deos autem solos colunt hasce: Martem, et Bacchum, et Dianam. Reges vera eorum, prester privatos cives, Mercurium maxime calant deorum, et per hune jurant ; dicuntquc a Mercurio 8. Sepulturæ apud divites hæc’ratio est. Per triduum exponunt mortuum,se esse prias illum deplarantes,prognatos. sed max victimarum iomne . geel nus mactantes, lautaque celebrantes convivia. Deinde sepelinnt œmbustum, sut etiam non cambustum terra coudant. l’ostquam tumuium adgesserunt, certaminum varia proponunt genets, in quibus maxima pretia prôpasita surit his qui singulari coi-tamias Vincent. une est sepulturæ apud Thmcas ratio. 9. A septemtrione hujus regionis quinam habitent hommes, pas cor-ta dicere nemo potest. lllud quidem adparet, esse trans [arum deaertam terrain et infinitum. Salas tantn-m resciscere potui trans lstrum.habitantes hamines, quibus nomen perhibetur esse Sigynnæ, Mediam veste utentes : quomm equos aiunt esse toto car- pore hirsutos, pilis ad quinque digitos longis; exiguos illos, et simas, et parum validas ad viras vehendos 5 plaustris autemjunctas, esse veinaissimos; eam ab causam planstris vohi indigenas. Per- tinere autem horum fines fere usque ad Enetos, qui ad Adriam hu- ,bitaat; A Medis autem sese ortos dicunt. Quanam vero pacto Medorum hi fue’rint coloni, exputare equidem non quea: sed longo temporis traotu fieri utique multa passunt. Cæterum Sigynnæ . apud Ligures super Massiliam habitantes, instilores vacantur; apud Cyprios m0, hanter. n .

230 HERODOTI .HlSTOR. V. 10. flamant quidem Thmces, cpt: accapare terras trans leur!) caque causse non posse homines ulterius progredi. Qnæ mihi pa- rmn probabiliter ab his diei videntur; quomm constat frigoris inpatienœs esse istns bestiolns: sed propier frigos inhabimtæ mihi videntur esse regioncs sub septantrionibus sitæ. Hæc sunt igitur quæ de hac œgione niemomntur. Cætemm maritimum illius tractum. ut supra dixi. Megahnzus sub Persurnm redegit potestatem. Il. Dsnws simulatque trajecto Hallesponlo Sardes pervenit, recordman est beneficii ab Histiæo Milesio in se collati, et consilii a Mitylenæo Coe dati. huque his Saules neessilis optionem (ledit. E: Histiæus quidem, uipote Milefi tynnnus, nullum sibi insuper tyranuidem postulavit: peüit veto Myrcinum Edonidem, cupiens in en urbem condere. flanc igitur hic opiavit. Coca veto, ut qui non tyrannus, sed privant: esset, petiit. Mitylenœ tyrançùdem. lm- petrato uterque quod optavemt, eo se commit. ’ n. Posthæc oblata Dario est res quædam, qua conspecta incuit cum cupido mandandi Megubazo, ut Panna mitigent, et et Europa in Anima abstracto: minaret. Ras en ibujusnwdi fuit. Ennt Figues et Mantyas, viri Pæones: qui, postquam Darius in Asiam trajecerat, cupientœ ipsi tyrannidem accapare l’amie, Sardes veneur, se; cum (incantes sororem, magnant: statum, et forma præstantem. Hi observait) tempore quum Darius in Lydorum auburbio in publice sederet, hocce institua-tint. Somrem, quam potemnt optime in- structam, aquandum miserunt, vos in capite gentiment, ex Machin post se ducentem equum, simulque linum hautain. Ut præœrlbnt mulier, advenait [agis animuni z eteoim nec ex Persanun mon: nec ex Lydorum hoc crat, quod ille. faciebat, nec ullius Asiatici populi moribua conveniens. lgitur quum en res minium regis ndvertisaet, mini: satellitum nonnulloa, jussoe obeervare quid equo fuere: hæc mulier. huque hi pane sequebantur: illa vem, ubi ad fluviurn pervenit, aquavit equum, deinde vase aqua repleto eodem via præ- teriit, aquam super capite gagman, quum ex brachio post se in» liens, et manu fusum torquens. ’ 13. Miratus Darius quæ pal-tin) ex speculaiœihus audivit, pat-tin: ipse vidit, jasait eorum se adduci mulieretn. En ut adducebatnr, alertant simul frimes ejus, qui baud procul alicubi, quid liguent, Ipeculati ennui. lmanœ Dario, cujus illo met, responderunt juvenes, " esse se Pumas, illumque suum esse 50mm." Denuo interrogat rex : u quinam veto homines Pæonea sint, et ubi terra- " rum habitent; denique’qaid illi sibi vellent quod Sardesvenia- " sent i" Modem: illi, " venise ne traderent se regi; une ii autem Paoniam rqçionem ad Strymonem fluvium ; Strymonen " veto baud procul abuse ab Hellesponto; esse autem Pannes " Teucroram ex Troja colonos." Quæ quum illi singula ex rei ver-ilote dixiaaent, rogavit tex, " an etiam omnes ibi maliens in " essent laboriosæ i" Cui illi, " rem in habere," prenne responng rum: mm ca ipsa mussa hæc in: institueront. l4. lbi un]: ad Mogabazum, quem in Thracia copiam cium

TERPSICHORE. 23! reluquent, literas scripsit Darius, jubens cum Pœouas e sèdibu: suis abdmhere, ad seque adducere, et ipso: et liberos eorum et tatares. Pro- tiuusque eques, nuncium delaturus, cucurrit ad Heilespontum ; coque trajecto, literas Magabazo reddidit. Quibus ille periectis, vîæ dueibus ex Thracin sumtis, bellum intulit Paonibus. la. Qui ubi resciverunt adversus se proficisci Perses, jnnctis eopiis obviam illis progressi sont versus mare, existimantes ab hac parte conaturos esse Persan) terrain suum invadere. Sic igitur ex; ercitum Megabazi. ulvusus se proficiscentem, prohibere panai Pæones ennt. At Parue, œrtiores fucti conjunctis copiis Pannes aditum terræ suæ a parte maris custodire, secuti viæ duces, par superiora ioca iter fecerunt: itaque. insciis Pœonibus, oppida illorum invadunt, viris vacua; iliaque facile, utpote defensoribus nudutn, ceperunt. Deinde Pæoncs, postquam resciverunt capta. sua esse oppida, continuo dispersi, ad suas quique lares sese cumuleront, Persisque se dediderunt. Atque ita Paulina) hi qui Siropæones vo-’ conflit, et qui Pæoplœ, et qui usque ad Prasîadem locum habitua bout, e sedibus suis obstruai, in Asiam sunt abducti. . 16. Sed qui circa Pawgcum montem habitant, et Doberes, et Agri- anes, et Odomcnti, item qui ipsum locum Prasiadem incoiunt, hi nul- latenus sulxicti sunt a Megubazo; quamquam et hos, qui hune lacum incidunt, commis crut sub potestatem redigere Persamm. Lacum autem hi.iucolunt tali mode. Stout in media lacu tubuleux, aliis palis inslrala, quæ angustum bubent ex continente editum une ponte. Pains, super quibus strate. sunt tabulais, olim cives universi publice Domine statueront. Deinde veto invaluil usus, ut iidem hoc mode stutuantur: ut quisque uxorem ducit, quam quidem permuitas unusquisque ducit, ita pro quoque uxore tres palot amuît, ex monte adducms, cui nomen Urbains. Habitant hic au. teni tali modo. Unusquisque super tabulais illis togurium habet, in quo vitam agit, et januiun piicatiiem, quæ per tsbulatum deoru- sum fert ad paludem. i’orvulos autem pueros puellasque spam) est pede adiigant, metuentcs ne imprudentes decidant. liquis et jumentis pro pabulo places præbent. Est autem horum muta copia, ut, quando quis piicatiiem januam reclinavit, et vacuum corbem est l’une in aquam demisit, bravi interposita moraplenam piscibus ex- tmhat. Sunt autem piscium illorum duo gazera, quos vpapraœs et tilones adpelinnt. Ex Pæonibus igilur ii qui subucti crum, in Asiam sont ubducti. 1 l7. Megabozus, subactis Pæonibus, legatos misit in Macedo- niam, septem viras Persus, qui post illum spectatissimi emnt in exercitu. L Missi hi sont ad Amyntam. terrain et aquam nb illo pustu- laturi nomineDnrii regis. Est autem a Prasiade palude via brevis ndmodum in Macedoniam. Primum enim, proxima ab hac palude est metniii fodina, ex qua postero tempore tulentum argenli quoli- die rediit Alexandra: post hoc metollum si montent supernveris cui Dysorus nomen, in Mucedonia eris. 18. i’ersæpigitur hi leguti,ubi ad Amyutam perveuere, petierunt

332 I HERODOTI HISTOR. V. ab eo regi Duri’o terrain et aqunm : et ille hæc dedit, et ad hospitium illos vocuvit,magniticeque instructu. cœna peramice Persasvuc- cepit. Post cœnnm, inter potandum. hæc dixere Persæ: " Bonn " Maczno, nobis Persis mos est, quando lautam celebrumua-oæ- " nana, tune etiam pellices et iegitimas uxores adducere,et.setbu " illis inter nos tribuere. Tu igitur, quoniam benevoie nos suce- " pisti, et mognificum adposuisti cœnam, trndisque regi Dario " rum et aqumn, nostmm sequere morem." Ad hæc Amyntu: " Persæ," inquit, " nabis quidem neutiquam hic mos est, sed sep» " mon" viri a mulieribus. Sed quoniam vos, qui estis damnai; " hoc insuper postulutis, etiam hoc vobis aderit." His dictisymun iieres arcessivit Amyntss. Quæ ubi adfuerunt, ordine consedemut ex adverse Persarum. Tum vero Persæ, formosas conspicientes mulieres. Amyntæ dixere, tt parum prudenter. hoc esse factum: Ia- " tins enim fuisse futurum, prorsus non advenire malien-es, quam, tt postquam venissent, non adsidere, sed ex adverso sedere, oculo- " rum ipsis doiorem." Coactus igitur Amyntas, ndsidere eusjnssit. Quod ubi fecerunt mulieres, protinus mammas ilinrum contracture, quippe gnavitor udpoti, non nemo etiam osculari conabatur. .5 ’ 19. Et Amyatas quidem hæc videns, quamvis inique ferens anis me, nihil movebat, supra modum metuens Persns. At Ait-manda, Amyntæ filins, præsens vidensque hæc, utpote juvenis et maiemli imputas, continere se nequnquam amplius potuit. igitur indigne rem ferens, dixit ad patrem: " Tu quidem, pater, concede mati, u ahi hinc, et du te quieti, nec ulterius miside compotntioni-t ego " vero hic munebo, omninque necessaria hospitibus præbebol’ v Ad hæc Amyntns, intelligens novi quiddam moliri Alexandrum g" ln- " teiligo fere, fili," inquit, " sermonem tuum hominis sans areau» " desceutis; et veile te, me dimisso, novum quidpiam moiiriu At- " qui oro te, nihil novi advenus hos viras molisris, ne nos disputa Freins: sed patere fieri, quæ hic agi vides. Quod autem me, ut " hinc nbeam, moues, tibi obsequar.” 20. Postquam Amyntas, hæc pracatus, abiit; tum veto Perses Alexander his verbis est udlocutus: " Harmn mulierum, hospi- tt tes, fnciiis vobis usus panet; sive cum omnibus veiitis consum- " bere, sive quibuscum ex illis volueritis: de hoc vos ipsi, quid ’i vobis videntur, significate. Nunc vero, quum fare adpropinquet " tempus cubimm eundi, et pulcre vos videam adpotos, mulieres tt hos, si placet vobis, sinite lavuri ; et exspectate iotas redituras." Hunc dicta. quum colluudussent l’crsæ, mulieres abeuntes dimisit in gynæceum: ipse vero Alexander virus lævi mento, tot numero quot cmnt fœminæ, muiiebri cuitu (imams, pugionibusque instructos. intmduxit. Quos producens, sic Perses adloquitur: " Vide- " mini, l’crsæ, convivio a nabis omni munificentia instructo fuisse T excepti z «mm et quæcumque in promtu hahuimus, et quæ insuè " par vobis præbendu pntuimus reperirc, en vobis amnia adpositl " sont. Et nunc ecce hoc etiam, quad omnium maximum est, ma- " ires nostras et mores, veluti postremss lætitiss vobis insuper

TERPSICHORE. 283 " oferimus; quo cognoscatis, nos omni honorum genere, quibus " digni catis, vos esse prosequutos; utque etiam Regi, qui vos " misit, renuncietis, virum Grœcum, Maceaniæ sub Regis auspi- l* ciis præfectum, lente vos et mense et lecwexcepisse." llæc locutus Alexander, juxta quemque Persam virum Macedonem, quasi mulierem nempe, adsidere jussit: qui mox Versus, contremine illos œnantes, interfeoerunt. 21. Hoc igitur modo hi perierunt, et ipsi, et illorum fumulitium : nam et plaustm,et famuli,et milita adpuratuum genem illus secum crum; quæ omnia simul cum ipsis evanuerunt. Haut! multo post vero acris inquisitio horum virarum caussn a Persis ilislilutu est: sed inquirentes Alexander inhibui: continuitque usiu, et milita pe- ’cunia, et sorore sua, cui nomen erat Gygæa, in matrimonium (luta -Bubaræ, viro Persæ, duci eorum quibus inquisitio homm qui perle- rant mandata crat. ha Persarum istorum cædes silentio compresse est. 22. Fuisse hos a Perdicca oriundos (Amyntam et Alexandrum) origine, ut ipsi aiunt, Græcos, et ego verum esse scia, et in sequentibus historiis demonstrabo Græcos fuisse. Agnoverunt vero etiam hi, qui Olympie certamina Græcorum administrant, in). se rem habere. Etenim quum Alexander solennibus ludis cuperet certare, et 0b id ipsum Olympien) esset profectus, Græci, quibuscum con; cursurus crat, excludere cum voluerunt 5 dicentes, Burbarorum non au hoc certamen, sed Græcorum. At Alexander, postquam se origine esse Argivum demonstravit, Græcus,esse judicatus est; et, quum stadia esset certaturus, sors ei cum primo excidit. E; hæc quidem in: geste sunt. I 28. MBGABAZUS, Pæonas ducens, ad Hellespontum pervcnerat; indeque; eo trajecto, Sardes pervenit. Quumque pet id tempus Histiæus Milesius jam mure muniret locum eum,quem donc ei dederat Darius, mercedem custoditi pontis 5 qui locus ad Strymonem fluvium est, et Myrcinus vocntur 5 Megnbnzus, cognitu quod agebat Histiœus, simulatque cum Pæonibus, quos regi ailducebat, Sardes pervenit, hæc ad Darium verbe fecit: " 0 rex. quamnnm " tu rem fecisti P Homini Græco, acri et cniiido urbem possiden- " dam dedisti in Thracin, ubi copiosa ad cnnstruendas naves est i’ matais, et multum est ligni ennticiendis remis idonei, et argenti " metnlla; et frequentes circum habitant Græcî, frequenteeque bar- " bari, qui huuc ducem nacti, facient quidquid ille Jusserit sive die " sive nocte. Tu igitur hune virum ista ngentem inhibe; ne do- " mestico premaris hello; leni vero mode inhibe ad te arcessitum. " Postquam autem in potestate cum habueris, dunda opem ne um- " plius ille ad Græcos perveniat." 24. Hæc locutus Megnbazus facile Durio persuasit, intelligenti recta illum fut-ure prospicere. Deinde ad Hisliæum Myrcini ver- santÆm nuncium misit Darius, qui hæc ci diceret: " Histiœe, reg: " Darius hæc ait: Ego, studiose quærens, neminem reperiu, qui " mihi meisque rebus magie, quam tu, fanent: idque non verbis, 2 a

234 HERODOTI HISTDR. V. " sed focus, habeo compertum. Nunc igitur, quum magnas res " gerendas animo volvnm, fac omnino me conveniss, ut cas tecum " enmmunieem." His verbis fidem habens Histiæus, magnique fadent; regis esse consiliarius, Sardes pervenit. Qui ubi in regis venit eonspectum, his verbis cum rex est adlocutus : " Histiæe,ego " te hac eaussa arcessivi. Simul ntque e Scythis. redii, tuque mihi " fuisti ex oeulis, protinus nullius alius rei tantum me desiduium ’" cepit, quam tui videndi, et tecum Sermones miseendi; quippe " gnarus, omnium bonorum pretiosissimum esse virum amicum, ," qui tam intelligens sit, quam benevolus: quæ duo ego iu-œ ady- " versus res mess eognovi, inesseque tibi possum teston. Quota ti bene fecisti quod ad me adveneris, tibique ego hæc propane. " Missam fac Miletum, et recens conditam in Thracia ruban : me " vero sequere Susn euntem, et hsbe quæ ego habeo, manque un) tt commensalis et eonsiliarius." * . 25. His dietis Darius, postquam Artaphernem, fratrem suum eodem patre natum, præfeetum nominnvit Sardium, Susa œt ’profectus, Histiæum secum ducens. Copiis vero maritimes une præ. sidentibus ducem nominavit Otanem ; cujus patrem 815mm. unum ex judicibus regiis, Cnmbyses rex, quod accepta peeunia injustam pronuneinsset sententinm, interfeeerat, interfectoque totem detrnxerat pellem, et scissis ex detractn pelle loris intenderat sellas, in qua ille sedens jus dixerat: quo facto rex filium ejusdem Sima» nis, quem interfectum excorinverat, in patris locum nominnvemt judicem, monitum ut recorderetur quanam in sella jus dicens tesla-et. 26. Hic igitur omnes, qui in illa sedere selle jussus crat, nunc suceessor imperii datus Megabazo, Byzantios cepit et Culchedonion: Antnndrum item expugnavit in Trosde terra, et Lamponinm z deinde, acceptis a Lesbiis navibus, Lemnum cepit et 1m, utrumque per id tempus adhuc a Pelasgis’ habitatam. 27. (Lemnii igitur, fortiter quidem pugnantes resistaitesque, ad extremum male sur". adkcti. Qui ex his reliqui fuere, iis Lym- tus, Mæandrii frater, regis Sami, a Persis est præfeetus. 1s Lyon- retus, Lemno imperans, mortuus est.) Omnes isto: [quos supra dixi] in servitutem redegit evertitque [Otnnes] , in alios eulpamemn- ferens quod desertores fuissent Se thieæ expalitionis; in alios, quod exercitum Vexassent Darii e cythia revertentem. En: ille res gessit, dum hoc ducatu funetus est: sed non diu :post mais ’28. Et mox ex Nnxo et Mileto exorta rursus male sont Ionibus. INaxusfuit per id tempusresolulus. omnes insulas opulentia superabat. * Esdenque v tcmpestate Miletu: et per se ipse mugis, quam umquam, flambait, et universæ Ioniœ princeps hnbcbntur. Superiorihus vero tempofibus eadem eivitas per tillas bominum generationes seditionibus quam maxime fuerat adflicta, donee res ejus composuerunt Barii: hos enim ex omnibus Græcis eoncilistores elegerant Milesii. 29. Conciliamnt cos autem Parii hoc mode. Postqmm cives ex his nobiiissimi Milemm pervenerunt, quum pessime. apud illos mid- ministrntam viderent rem domesticsm, dixerunt peragrare se velle

TERPSICHORE. v 235 illorumrogioncm. Quod ubi fecerunt; totsmque peragrsmnt Mi- lesiorum ditionem ; ubicumque in superiore regione viderunt agrum- bene cultum, nomen ejus qui crat agi-i dominus scripto consigna- hantr Percursa universn regione, in qua quidem rares hos invene-- tout; simulatque in urbem descenderunt, concione convocata, hos- ipsos designsrunt qui civitutem administrarent, quorum ogres bene equos repererant: oideri enim, aiebantleosdem rem etiam publicam sedem diligentia administraluros, qua privaient remumam administras- sent. Reliquos vero Milesios, qui prius dissensionibus inter se con- certeverant. hisee parere jusserunt. In hune modum Parii res com- mutant Milesiorum. . 30. Tune veto ex his, quas dixi, civitstibus mata cœperunt Ioniæ oriri hoc mode. E Naxo cives nonnulli opulenti in exsilium anti errant-a populo, qui patria pulsi Miletum venerunt. Administrahnt’ tune Histiæi nomine Miletum Aristngorus Molpsgoræ filins, gener et consohrinus Histiæi, Lysngoræ filii, quem per id tempus Susis Darius detinîebat. Fait enim Histiœus Mileti tyrannus, fuitque tune Susis quum Nnxii ndvenerunt, qui prius hospites fuerant Histiœi. Hi ubi Miletum venerunt, rogarunt Aristagoram, ut militem maan sibi prœberet, que. adjuti in putriam redirent. Et ille, secum réputons-si ipsius opem in patriam hi rediissent, dominum se, fore Naxi; prætendens Histiæi hospitium, his verbis cum eis? gin " Ego quidem," inquit, " non tantam bominum manum ". polliceri vobis possum, quæsuflieint ad vos. invitis his qui Naxum " me tenent, in patrinm reducendos: audio enim octo mima ee- ’F tatouant esse Nnxiis, et longnruqi navium magnum numerum. " Operam vero dabo omni adhibito studio: in hune autem modum " rem perficere cogito. Est mihi amicus Artaphernes, Hystaspis " filins, Darii regis frater, qui universæ præest (me Asiæ, et nu- i! merosum habet exercitum, navesque militas: hune virum puto, " quod cupimus, esse eifecturum." His nuditis, Naxii mandatum dent Aristagorœ, ut quam posset optime hune rem perficiut, et dona polliceiitur Artapherni, et stipemlium militibus ab ipsis persolven- (lum: magnas quippe spes habebant, quando Nnxi adpnruissent; amnia factums Naxios quæ ipsi jussissent, pariterque insulanos omnes: nulle (lum enim ex Cycladibus his insulis per id tempus in Darii crat potestate. . 3l. Arisàsgorns ubi Sardes pervenit, eumArtapheme agit, me- morans, esse Naæum bleutant, non ita quidem amplam, alioqui vero paleron: bonamque, et Ioniœ viciuam: sacque in ea et opes magnas et melba mancipia.’ it Tu igitur," inquit, it in banc mitte exereitum, " qui exsules in eam redueat. Id si feeeris, partim, mngnæ tibi a it me præsto-sunt pecuniæ, prester sumtus helli, quos æquum est ut " nos, qui exercitum petimus, persolvamuS: partim vero, insuins " adquires Regi, et ipsum Nuxum, et ex illa’ pendentes Paru!" et " Andrum, aliasque quæ Cyclades vocsntur. Inde vero impetu "- facto facile adgredieris Eubœam, amplam et npulentum insulnm, " Cypro baud minorem, et subaetu admodnm facilem. Continu 2 H 2 ’

236. HERODOTI HISTOR. V. " navcs suflicient ad has omnes in Regis redigendas potestafemÎ’ Respondet Artapherncs his verbis: it Tu vero, quæ ex utilitate " surit regiæ domus proponis. et recte hæc amnia moues, præter- " quam quad ad numerum spectat novium. Nam lace centum na- fl vium, paratæ tibi erunt primo vere ducentæ. Oportet vero hisee " rebus aucthritatem quoque Regis accedere." 32. Hisqauditis, Aristagnras lætus Miletum rediit. Artophernes vero, misso Susa nuncio, postulatisque Aristagoræ cum rege communicatis, postquam probavit rem Darius, ducentas instruxit triremes, magnumque admodnm multitudinem et Persurum et sociomm contraxit, duccmque horum constituit Megabatem, virum Persan! de genere Achæmenidarum, suum et Darii consobrinum ; eumdem cujus (ilion) Pausanias Lacedæmonius Cleombroli filins, si vers fuma est, postera tempo’re in matrimonium sibi desponsavit, cupiens tyrannus fieri Græciæ. Megubate duce constimto, exercitum istum ad33. AristugoramMegabntes, ndsumtis ex misitMileto An’stagora, Artsphernes. et Ionieo exer- A citu, et exsniibus Naxiîs, navibus profectus est quasi in Hellespon- tum navigaturus. Ubi vero prope Chîum fuit, ad Caucasa conti- nnit nm’cs, inde vento bores in Naxum trajecturus. lbi, quum non esset in fatis ut hac classe Naxii perderentur, res aecidit hujusmodi. Dam custodins navium obit Megabates, forte in nave Myndia nemo crat qui custodiam agent. Qua re ille indignatus, jussit sateilites quserere hujus navis præfectum, cui nomen crat Scylax, repertum- que itn vineire, ut per thalamiam (per foramen per quad infimi relui exstnnt) trajiceretur, capite extrorsum eminente, corpore versus interiora porrecto. In hune modum vincto Scylace, renuneiat aliquis Aristogoræ, hospitem Myndium a Megabate ita vinctum conturnelioseque habitum esse. Et abit ille ad Persam, veniam pro illo precnns : a quo quum nihil impetrasset. ipse Myndiam navem adit, illumque solvit. Quo cognîto indignatus Megabates, cum illo expostulavit. Cui Aristagoras: " Ad te vero," inquit, " quid hæ res pertinent? Nonne te Artapiiernes misit qui mihi pa- " reas, navigesque quo ego jussero? Rebus alicnis quid te immi- " secs?" Hæc postquam dixit Aristagoras, iratns Meg-ahates, ut no: advenit, nnvigio Naxum misit nonnullos, qui Nuxiis amnia, quæ ipsis imminerent, signifiearent. 34. Neutiqunm enim exspectaverant Naxii, advenus se illum di- rigi expeditionem. Postquam vero intellexerunt. continuo ad tole- randam obsidionem sese compararunt, rebus suis ex ngris intra mu ros comportatis, urbeque et cibariis et potulentis instructa. Qui postquam ad sustinendum bellum erant instructi, llostes, ex Chia Naxum trajicientes, bene munitos sunt ndgressi, et per quatuor menses obsederunt. Sed nbsumtis pecuniis omnibus quas secum Persæ adtulerant, multisque etiam insuper ab Aristagora insnmtis, quum adIcontinuandam obsidionem pluribus adhuc esset opus, exsulibus Nnxiis castella exstrwrerunt, et mule adfecti in continentem se receperunt.

TERPSICHORE. 937 . 85. Juin .vero Aristngoraa, quum promissa implereArtapherni non posset, simulque premeretur stipendia persolvendo, quad enter-- cime repetebat; timensque quod et exercitus male esset adfectua, et ipse odium incurrisset Megabmis; denique existimans Mileti tyrannidem sibi iri ereptum: . hæc singula timens, defectionem cœpit meditari. Accident enim forte pet idem tempus, ut serval, cui capa: punais crat notalum, Susis ab Histiæo ndveniret, monel»; Aristagoram ut a Rege deficeret. Histiæus enim, quum monere Aristagoram vellet un defectionem moliretur, nec vero aliam ullum, qua id ei signifiant, baberet, rationem, quum viæ omnes essent interceptez; servi caput, quemhabuit fidelissimum, totondit, pun- ctisque notayit; deinde exspectavit donec succrevissent capilli. Hunc, simulntque capiiii succreverant. Miletum misit, nil aliud monitum,.nisi ut, quam primum Miletum venisset, juberet Arista- goram capillos ipsius tondere, caputque inspicere. Significabant autem noue, quemadmodum ante. a me dictum est, defeclitmem esse moliendam. Id Histiæus fecit, agenimeferens Susis sese detineri: nain, defectio si exstitislet, magnum spem habebat, ad mare se de- missum iri; nihil autem novi moiienœ Mileto, numquam se in- illum» 36. Hoc rediturum igitur machinatus existimnvemt. Histiæus quum. servum . illum misie- aet, eodem tempore hæcomnia, eodem tendentia, Aristagoræ acciderunt. Delibemvit itaque cum sunrum partium hominibus, his- l que et sententiam suum, et quæ ei ab Histiæo advenemnt, exposait. Ac.cæteri quidem omnes inenmdem ivere. sententiam, defectionem probantes. Hecatæus veto, Historiarum scriptor, statim quidem censuit, neutiquam bellum cum rage Persarum esse suscipiendum 3 populos omnes commemorans quibus imperarct Darius, potentinmque regis. Deinde vero, ubi hoc eis non persuasit, secundo loco horm- tus illos est, " opernm durent ut navibus maris tenerent imperium. i! Quum autem intelligat," (sic Verbe facere perrexit,) e quam " sint tenues Milesiorum vires, nullam se aliam perspicere viam fl qua eo possint pervenire, nisi si pecuniæ nuferantur e templo quad ii est in Branchidis, «une Crœsus Lydus ibi deposuisset: id si fe- " ciment, magnum se spem Imbere, passe ipsos maris obtinere im- " perium ; aulne in et ipsos pecunias habituros, quibus utuntur, " et hastes illas non direpturos." lngentes autem mæ pecunîæ emm, quemadmodum in primo harum Historiarum libre deman- strnvi’mus. At hæc quidem non vicit sententin, nihilo minus verni plumait defieere: simulque decreverunt, unum e suorum numero nnvi Myuntem minera ml exercizum, qui, ex que Naxum relique- mt, eo loci versabatur: ibi leggins ille opem!!! duret, ut duces eorum qui in nuvibus essent prehenderet. 37. Missus est ail-hoc ipsum perficiendum Ian-agonis: isque dola comprehendit Oliatum Ibanolis filium, Mylassensem, eLHisti- æum..Tymnæ filium Termerensem, et Caen Erxandri, cui Darius Mitylenen donc dedernt, et Aristagoram Heruclidæ filium Cumæum,

238i HERODOTI HISTOR. V. multœqne item’ alios; Atque in en professo defœit Armagnac, quidlibet moliens advenus Darium. Ac Matin: quidem, verbo cette; abdicavit tyrannidem, et juris æqualitatem proposoit eivibus, quo libentius Milesii cum ipso defiCerent. Deinde in reliqua louis idem fluoit, tyrannos civitatibus expellens: quos vero ex navihus prehen- dent quæ expeditionis sociæ filetant in Ninum susceptæ, hos, gra- mm facturas civitatibus, suæ cujusque civitatis eivibus tradidit. 88. Et Coem quidem Mitylenæi, simul ntque illius compotes saute fadai, ex urbe eductom lapidibns obruemnt. Cymæi veto suum dimiserunt incolumem : pariterque alii etiam phatique suce dimisæ rum. Atque ita tyrannie liberatæ surit loniæ civitates. Quibns. submotis, Aristagorua Milesius in unaqnaque civitate jasait [muo- nem constitui g ipse vero Inox Lacedœmonem suscepit legationem. triremi pmfectus 1 opus enim ei erat magnum aliquam comme norum societatem. 39. Sauna: par id tempus non amplius in vivis entre! Amazone (indes, Leomis filins: sed, hoc mortuo, Cleomenes, Anaxandridæ filins, regnum tenebat; mon virtutis aliquo specimine, sed notifia tutie sorte ilhld comecutus. Hahuemt Anaxandrides in matrimonim fratrie sui filiam, quæ cura ei erat, sed liberos nullos peperemt. Quod quum in esset, ephori’ ci ad se vocato dixere: ii Quando- u quidem tu tibi ipse nom prospicis, nostri est: oflicii, genus Euryw " sthenis non pati inscrire. Tu igitur hune quum habes uxorem, " qnoninm tibi libetos, non parât, dimitte, et duc aliam : id si fer ii caris, Spartintis gratumifeceris." At ille respondens ait, " neuo " trum se factumm: nec enim recteillos œnsulere, sese hommes " ut dimissa, quam habeas, uxore innoxia, olim ducat; itnque se- n illis non pariturum.” 40. Ad hæc ephori et senioree, re deliberata, hæc Anmndridæ pmposuerunt. tt Quoniam igitur," inquiunt, tt videmus-te-atnore " uxoris tuæ captum, ut tu.hoc fac, nec huic te oppone eonditioni, " ne aliud quidpiam de te deeemant Spartani. Non nmpiius po- ï’ stulamus, ut uxorem, quam babas, diminue: præsta vero haie " porro quæ adhuc ei præstitistî; and diem, præter banc, domum* H duc uxorem, quæ liberos tibi putiet." His fere ab illis dictis ad- sensus est Anaxandrides 5 et aliquante post, alio. insuper ducta uxore, dans babitnvit domos, nequaquam-eac mon Spartanorum. 4l. Haud multo interjecto rempare, uxor ’postmodum ducta peperit hune. Cicomencm. At, (lumrhæc futurum reg-ni successoremr Spartanis in lncem edit, forte fortune oontigit, ut prior uxor, que gdhuc sterilis fuernt, gravide esset. Huic, quum revera prægnans- esset, re mignita, turbos ciebant cognati [rouerions uxoris, diceno tes frustra illum gloriari, uelleque «apponte sobolem. [taque his indigne rem i’erentibus, instante pnrtus tempore, increduli ephori pa- rientem mulierem circumsedentes observabant. At ille pepetil! Dorieum; moxque iterum Leonidam; moxque rursus Cleombro- i tuai : dicunt etiam nonnulli, gemellos fuisse Clembrotum et

TERPSIÇHORE. 239 Leonidam. At patelins docte azor, mater Cleomenis, quæ Princ- tadæ filin crat, Demarmeni neptis, post Cleomenem nullos alios liberompeperit. 42. Et Chanteuse quidem, ut narrant, mentis baud satis crat campos, ac fers furioaus. Botta: veto inter æquaies primas - crat; satisque speraverut, pro sua virtute regnum se adepturum. Hunc spem siens, qunmimartua Anaxandride Spartani ex lege rel- gern constituissent majorem natu Cleomenem, indigne rem ferens Dorieus, et sub Cleonnnis vivere nolens imperio, postulatn a Sparu mais multitudine quadnm ex plebe, calance hos admit, non cons suite Delphis oraculo quamaam in temm irct conditurus coloniaux neque aliud quidquam ex civitatis instituto ante exsecutus. Sed, indignatus ut crat, ad Africain dirigit haves, docibus mus eivibus nonnullis Theræis. Ubi ad Cinypem pervenit, condidit locum Libye pulcerrimum juste flumen. Inde veto ejectus tertio anna a Macis et Libybus et Carthagineusibus, in Peloponnesum redût. 48. lbi Antichares, civis Eleonius, ex Laii oraculis consilium si dedit, ut Heracleam in Sicilia conderet; dicens universel»: Ergci: ragions!» Heracüdumm esse, quippe ab ipso Hercule adquiaitam. Quo ’ audito, Delphoa profectus Dariei», quærit ex articula, an pallium sit terra quam adire cogitant? et Pythia, potitunnn ca, respondit. Sumta itaque classe et multitudine, quam «tandem in Africain (hueras, ltaliam est pmtervectus. 44. Fer id tempus, ut memorant Sybaritæ ipsi et rex ipsorum Teiys in en orant ut advenus Cratonem arma moverent : et Cm- toniatæ, matu perculsi, ragarunt Darieum ut opem sibi ferret, idque ah illo impetrarunt. Nain cum illis advenus Syharin est .profiectus, et une cum illis Sybarin cepit. Hoc igitur a Darieo, et his qui. cum sa crant, gestum esse aiunt Syban’tœ; Crotoniata- mm adfirmant, neminem peregrinum hem contra Sybaritas suscepti socium. sibi fuisse, nisi unum Calliam, vatem Eleum, ex lamidn- rum familia; eumque hac rations, quad a Tely, Sybariturum tymnno ad se profugisset, quum sacrificanti advenus Crotonem sacra pantin prospera evenissent. Hoc quidem hi dicunt. ’ 45. Testimonia autem dictarum hæc adferunt utriQue. Syba- ritœ quidem, partim testantur agrum sacrum atquettemplum prope aiecum Crathin; que Minervœ, cognomine Crathiæ, dedicata esse uiunt a Doriea, postquam consociatis armis cum Croroniatis Sy- barin cepisset; partim ipsius Dariei mortem ut maximum adferunt argumentum, quippe quem periisse niant ea quad contra vaticinîa fecisset: qui si nihil doliquîsaet, sed id fecisset ad quad missus crat, cepisset Erycinam terram, et captam obtinuisset, neque ipse cum sua exercitu fuisset interemtus; Contra Crotonîatæ malta monstrant in Crotaniensi agro eximie danum Calliæ Eleo, quæ ad meam asque ætatem posteri Calliæ passedcrunt : Darieo vero ejusque posteris nihil esse donatum ; cui tamen, si socius fuisset Sybu. .ritici belli, multo plura quam Cailiæ fuissent danum. Hæc utri-

240 HERODOTI HISTOR. V. que proferunt testimonia 3 norum utris uccèdere quisque maluerit’, bis46. Navigarunt accedat autem cum licet. Dorieo alii . Spartani,- I I condendæ ’ colo- niæ socii, Thessalus, et Paræbates, et Celeas et Euryleon. Quipost- quam cum universo adparatu in Siciliam pervenerunt, periere præ- lio superati a l’œnis et Egestanis. Unus illorum haie cladi superstes fuit Euryleon. ls, collectis copiarum reliquiis, Minaam tenait, Selinusiorum coloniam, et Selinusiis operam suam cantulit, ut Pei- thagora monarcba libemrentur. Postes. veto, bac sublata, tyranuidem Selinuntis ipse invasit, eamque .per breve tempus abtinuit: mm insurrections facta interfecerunt cum Selinusii, tametsi ad fo- rensis Jovis arum profugemt. 47; Secutus etiam Dorieum crat et cum en periit Philippin, Bu- tacidæ filins, civis Crotaniata. Is quum sibi desponsasset Telyis filiam, Sybaritarum regis, Crotane profugerati frustratus autem nuptiis, relicta Italie. Cyrenen navigaverat. Inde profectus, secutuô crat Dorieum propria triœmi, sua sumtu militibus instructa: vit qui in Olympicis certamiuibus victoriam reportaverat, et formasis- aimas omnium saxe œtatis Græ’comm. Hic ab forma: præstantiam ab Egestanis consecutus est, quad nema alias : hi enim super ejus sepulcro Hercum erexerunt, et sacrificiis cum placnnt. 48. Hunc finem habuit Dorieus: qui si sustinuisset suvaleome- nia vivere imperio, et Spartæ manere, ipse rex ensisset Lacedæma- ais. Neque enim diu admodnm regnavit Cleamenes, sed mortuus est nulla prole relicta, nisi una filin, cui nomen crat Gorge. 49. Hoc igitur regnante Cleomene Spartatn venit Aristagoras, Mileti tyrann us. ls regem oanveniens, secum adferebat, ut narrant Lacedæmonii, æneam tabulam, in qua totius terne circuitus crat in- cisas, et mare universum, fiuviique omnes. Ubi in colloquium venit regis, hæc ad cum verbo. fecit. " Cleomenes, ne meum studium " te conveniendi mireris; talia enim sunt tempera. Servos esse " Ionum filios, qui liberi esse debebant, probrum et dolor maxime " quidem est nabis ipsis, verum etiam, præter cæteros Græcas, tanto " magis vobis, quoniam principes estis Græciæ. Nunc igitur, par " Deos te ora Græciæ præsides, e servitute vindicate louas, consan- " guineos vestras. Facile autem est vobis hoc exsequi. Nec enim " fortes viri sont Barbari; vos vert) bellicn virtute præter omnes " populos eminetis. Pugnæ genus autem illorum bac est, arcus et. it breve spiculum. Braccis induti [non scutis tecti] in prælium " eunt 5 tiaras [pro galeis] in capite gestant: ita superntu sont fa- " ciles. Sunt autem continentem illam habitantibus bona, quanta li non sunt aliis omnibus bominihus simul sumtis: aurum statim,turn " argentum, et ses, et vestis pretiasn, et jumenta, et mancipia: quibus " vos, si moda libuerit, potiemini. Habitant autem, alias populus al- " tcrum adtingens sic, quemadmodum ego dicam. Juxta Iones hasce " habitant hi Lydi, terram tcnentes bonum et argenta nbundantem.” (Haac dicens, digito monstravit regiancm in illo terra: circuitu. quem æri incisum secum adtulerut.) " Lydie veto (sic dicere pcr-

ÎERPSICHORE. au; if rait) contîguî sunt versus orientem Phryges hi, et armentis 5* et teiræ frugibus opulentissîmi omnium,’ quos equidem novi, " populorum. Phrygibus proximi sunt Cappadoces, quos Syrios " nos vocamus: hisque finitimi Cilices, ad mare hocce perti- »" nentes, in quo Cyprus hæc insuln est; qui quingentn. talentn ." annuum tributum pendunt regi. Cilices ndtingunt hi Armenii, " et ipsi armeiitis opuleuti. Amieniis finitimi Matieni hancce posé ." sident regiouem. Horum regionem adtingit Cissia hm, in qui). ." juxta fluvium huncce Clloaspen situ hic sunt Susa, ubi Rex ma- " gnus vitum agit, suntque ipecuniairum illiuB thesauri. Hnnc " urbem quum ceperitis, tum fitlentèr cum love de diviciis conten- " detis. At nunc de exiguo terræ tractu, neque illo ita. bono, et de " nrctis finibus opus est vobis pugnare cum Messeniis, qui vohis u pares Sun: armîs, et cum Arcadibus et Argivis, qui nihil possidcnt " quad sit auri mit urgenti simile, cujus studio nliquis ad .pugnan- " dum cum vitæ periculo commoveatur. Qunre quum facile sit " vobis universæ Asiæ polir-i imperio, aliud-nequidpiam præoptn- " bitis ?” Buse Aristngoirns dixit ; cui Cleomenes: " Hospes Mile- " sic," ait, " in tertium diem difl’ero tibi respoudere." i 50. Tuncquidém in tantum progressi sun’t: ubi vero adfuit C0!!! sçitutus vesponsioni dies, et ad ilocum ventum est de quo comme; tant; ex Aristagom Cleomenes quæsivit, quot diem"; fier esset a mari Ioniam adluente asque ad ragent? Et Aristagoras, alîoquin cnllidus homo, et pulcre illum cîçcumveniens, in hoc quidem oifendît. Nain iuum pou id quod res est dictai-e debuisset,’ ut qui Spartanos in siam cupei’et evocare, ex veritate rçspondit, (licens trium mensium esse adscensum. Tum vert) Clcpmenes,’præciçlcns reliquum sermo- riém quem de itinere illo factums emt’Arismgoras, ait: " Hospes " Milesie, excede Spagta ante salis occasuui : nec çuim sermonem fi dicis audiendum Spartnpis, qui vos cupis trium mensium viurq " abducere a mari.” Bis dictis, Cleomeucs domum ubiit. L 51.’ Tum vero Aristagorzis sunna) QIeæ rama domum adîit (3180, menis, et introgressus suppiex illum precntus est, ut, dimissa filiola que nudiret: adstnba; énim forte Cleomeni filin, cui nomen en: Gorge, unica illius proles, aunomm moto ant novem puella. Jussit mufti Clcomenes dicere quæ vollet, nec cassure pudlæ mussa. lhi Aristngnras a Idecem incepit taipntis quæ illi pôllicehntur, si ea, quæ petiisset, efl’ecta sîbi dedisset: uhnu’enteque’ Cleomene, progressuq Est augendo subinde pçcuriiæ summum; donec postremo, quum quinqunginta ci talents reciperet, exclarnnvit puella: ii Pater, " corrumpet te hic hospes, uiocyus bine ahscesseris." Et delectaë fus Cleomeneé pueuæ monito, in aliud conclave abiit, et AristngOg fus Sparta omuino excessit, neque ei licuerat de itinere ad Regem pima commemorare. 52. Est autem illius flânerie ratio hujusmodi. Smtiones (sivo mansiones) ubique sunt regiæ, et diversoria pulcerrima: totumque fier par culta ac tutu instituitur locn. Fer Lydiam et Phrygiam figiutii. gant ’mansiones, l parasagga- vero. nonngintn quatuor un!)

942 HERODOTI HISTOR. V. dimidia. Phrygiam excipit Halys fluvius, ad quem est porta, pet quem omnino transite oportet priusquam fluvium trnjicins : estque ibidem magna custodia. Transgresso in Cappadociam, atque par cum pergenti usque ad Ciliciæ fines, mansiones sunt viginti acta, parasangæ vero centum et quatuor: in lais confinibus autant duæ sur": porta: transeundæ, et duæ custodiæ. Hua postquam præ- tericris, par Ciliciam iter facienti tres sunt mansiones, parasaugæ vero quindecim cum dimidia. Terminus Ciliciæ et Armeniæ flumen est nnvibus transmittendum, cui nomen Euplirates. In Ar- menin vero mansiones surit diversoriorum quindecim, et parasan quinqungintn ses cum dimidia: estque in his etiam custodiæ atone. Pertluunt autem Arinenium quatuor fluvii, quos navibus neçessario oportct trajicere. Primus est Tigris: deinde secundus et tartina idem nomen liabent, quamvis non idem si: fiuvius, nec codem ex loco flucns,; prier enim ex Armeniis finît, posterior veto ex Matienis. Quarto lluvio nomen est Gyndes, i5 quem Cyrus in trecentos et sexuginta alveos diduxit. Ex hac Armenia ubi in Maüenen regionçm transieris, stationes sunt quatuor: tum ex hac in Cissiam transgre. dienti, stationnes undecim, pan-assagie vero quadrnginta duæ cum dimidia, usque ad Clionspen fluvium, navibus itidem trnjiciendum; ad quem Sima urbs condita est. Harmn omnium mansionum summa est continu et undecim: totque sunt annones atque diversoria Sardibus Susa iter facienti. 53. Quod si vero recta parasangis dimensa est regia via, et - manga si valet triginta stadia, (uti revem valet) erunt Sardin usque ad regiam, qua; Memnonia vocntur, stadiorum tredecim -. millin et quingenta, quum sint parasangæ quadringentæ et quinquaginta. dam singulis diebus centena et quinquagena stadia con- fieiendo, consumuntur adcurnte dies nonuginta. , 54. ltaque Milesius Arislagoras, quando Cleomeni Lacedæmo- nio dixit, trium mensium iler esse que ad Regain adsceuditur, recto illi dixit. Si quis vero curatius. etinm de luis quærat, ci ego hoc etiam declarabo; namque ndj ici debet iter Eplleso Sardes faciendum. Dico igitur, a Græco mari usque Susa, nain hæc Memnonia urb; vocatur, stadiorum omnium summum esse quatuordecim millia et quadragintn. Nain ab Epheso ad Sardes surit stadia quingenta et quadraginta: icaque tribus diebus longius fit trimestre iter. 55. 51mm; pulsus Aristagoras, lithams inde se contulit: qua: civitas [huud multo ante] tyrannis liberata crut, idque hoc mode. POSTGUAM Hippnrchum, Pisistrnti filium, Hippiæ tyranni fratrem, oui per somnum visum crut oblatum imminentem culamita- lem perspicuc significans, interfacerunt Aristogiton et Harmodius, generis origine Gephyræi; post hæc Atlienæ per quatuor etiam nunc minus nihilo minus, immo mugis etiam quum antea,tyrannide pre- mcbantur. 56. lnsomnium Hipparçlio oblatum hujusmodi crut. Nocte qua: præccdobut Panathenæorum solennia. visum crut Hippnrcho adstare ipsi virum grandem formosumque, ænigmaticis hi: verbis ipsuui adloquentcm:

TERI’SICHORE. 243 lntolennds, leo, puis, foi-ü tolets mimo! p Nemo hominum injustus non Iolvit tampon pœnam. Hanc visionem ille, simulatque illuxit, palam ad somniorum con- jectores retulit: deinde vero, sacris uverruncandî causas factis, pompam illam duxit, in qua interfectus est. 57. Gephyræi, quorum de genere emnt Hipparchi percussores, principio, ut ipsi niunt, ex Eretria fuerunt oriundi; ut vero ego rem percontams reperio, Phœnices fuerunt ex illorum numero Phœnicum, qui cum Cadmo in hune regîonem, quæ nunc Bœotia vocatur, venerant ; et Tanagricum ejusdem regionis tractum, sorte neceptum, habitaverunt. Inde postquam Cadmei prius ab Argivis fuissent pulsi, deinde Gephyræi hi a Bœotis ejecti, Athenas se con- vertemnt. Et illos receperunt Athenienses hac conditione, ut cives essent Athenienses, at compluribus tamen nonnullis juribus, nec vero dignis quæ hic commemorentur, essent exclusi. 58. Phœnices autem hi, qui cum Cadmo ndvenerant, quorum de numero fuerunt Gephyræi, quum alias res multas ad doctrinam spectantes adtulerunt Hellenibus, tum literas ,- quarum usus nullus antea, ut mihi videtur, apud Hellenas fuerat. Ac primum quidem tales adtulerant, qualibus omnes utuntur Phœnices: procedente vero tempore, simul cum sermone, literarum etiam ductus immu- tarunt. Pleràque per id tempus loca circum illos habitabant Hel- lenes Iones: qui literas edocti a Phœnicibus, usi sunt eis, forma paululum mutina ; a quorum usa mas invaluit, ut, quemadmodum æquitas miam postnlabat, quoninm a Phœnicihus in Græcîam in- troductæ sunt, Phœniciœ lileræ nominarentur. Atque byblos etiam (id est, libres pnpyraceos) antiquitus diphtheras (membranas) loues vocant, quoniam in pa yri inopia membranis (s. pellibus) caprinîs et ovillis utebnntur. tque etiam nunc men ætate multi barbero- mm talibus in pellibus scribunt. 59. Vldi vero etiam ipse literas Cadmeas in temple Apollinis Ismenii Thebis Bœotiæ, tripodibus nonnullis insculptas, maximum partem similes Ionicis literis. Unus ex illis tripodîbus banc habet inscriptionem : Dalienit me Amphitryon, refilent ex Telebois. Hæc igitur scripta fueridt Laii ætate, filii Lubdaci, nepotis l’oly (lori,60. Aline tripus hexnmetrofilii modulo Cadmi. hœc dicit: . Semis, in admbto pugilum certamine rictor, Me tibi munit, rpeciolum muons, Apollo. Scæus antem ille fuerit Hippocoontis filins : si modo hie fuit qui muons illud dedicavit, nec alius idem nomen gerens cum Hippoco- omis filio: vixit hic autem Œdipi teinte, Luii filii. 61. Tertius tripus, hexametro puriter modulo, hæc inseripta habet: 212

au HERODOTI HISTOR. v.

Laodamns istum tripodem, sua in urhe maharanis, Hoc insigne decus tibi magne dicai’it Apollo. Îlic est ille Laodamas, Eteoclis filius, quo regnante Cadmei, al! Argivis sedibus suis ejecti, ad Encheieas se receperunt. Gephyrœi sera, tune relicti, postea a lleotis Coacti surit Athenas concedere. Et habent (hi temple Athenis exstructn, quæ ad reliqüos Athenienses nil pertinent, quum alla, quibus nihil commune cum Cæteris tein- plis est, tout Achaicaè Cercris tcmplnm et sacra. . 6?. Qualc fuerit visuni Hipparcho oblatum, et; unde oriundi Gephyræi, quorum de genere fuere Hipparclii percussores, est a me lexpositum. Superest ut post luce rcdeam ad narrationem quum initia instituturus ernm, (licainque qua rdtidne tyrannie liberatæ sin: Alhenæ. Quo tempore Hippias tyrannidem obtiuuit, et Athenienses ab Hippai-chi cædem aèerbius vexabut ; per id tempus AlCmæonidm, genere Athenienses, ab Pisistrn’tidns vero patrie profugi, poétquam cum aliis Atheniensium éxsulibus pet vim reditum sibi parare c0- nantes nihil profecissent, sed ad Léipsydrian sûprn Pnrnethum, quem locum tentandi reditus mussa et liberandæ civitatis consilio muni- fleurant, ingentem necepissent cladem ; deinde, omnia adversus Pi- sistratidas inolientes, ab Amphictyonibus templum Delphicum hoc, fquod nunc est, et tune nondum erat, ædificandum conduitenint. Quumque divitiis ubundarent, et inde a majoribus apectati essent viri, exædificnrunt templum quum alias pulcrius quem ferebat ex- , emplar, tum frontem eJus ex l’aria marmore elfecerunt, quamquam ’conventum esset ut totum templum ex porino lapide construeretur. 63. Hi igitur Alcmæonidaè, ut Atlienienses narrant, dum Delphis morabantur, pechnîa persuaserunt Pythiæ. ut, quoties Spartani cives clphos vernirent, sive privato nomine sive publico oraculum consultui-i, constanter illos moneret. ut liberarent Aehenas. Proinde Lacedæmonii, quum idem ipsis semper eiïatum edereturx mittunt Anchimalium, Asteris filium,,cum exercitu, spectatum inter cives "virum, qui Pisistratidas Athenis pelleret, qumnquam hospitii jure cum ipsis in primis conjunctos: tram, quæ diis dehentur, antiqui- ora duXerunt quum quæ hominibus. Hunc exercitum, mari navibus missum, Anchimolius, portum tenons Phnlerum, ibi in terra. deposuit. Quo re ante cognita. l’isistrflidæ, quum esset eis fœdus cum T hessalis, auxlIin e Thessalie. acciverant. Et prenantibus Thes- sali, publico decreto, mille equites miseront, et regem suum Cineam Coniæum. Quos auxiliare’s nacti Plsistratidæ, hocce institueront faccre. Dètonsa planifie Phulereonim, et loco hoc .equîtibus ha- bili reddito,equitntunl adversus hostium castra mittunt: qui in bos incidens, quum alias mllltfls interfecit Lacedæmoniorum, tum et ducem Anchlmolium, reliquos vero in nave: compulerunt. Hic finis fuit prima: expeditionis Laccdæmoniorum : estque sepulcrum Anchimolii in Attico pogo, cui Alopecæ nomen, prape Herculis telnplum quad in Cynosarge. 64. l’ast hæc majores copias advenus Athenas miserunt Lueedæ-

TEËPSICHORE. 245 inouï, docte Cleomene rege, Ananndridæ filin: bas vero non jam mari miseront, sed per continentem. Cam his, ut in Atticam invaserunt, primum congressi Thessali equites, brevi tempore in fugam sont versi 5 cecideruntque ex eisdem amplius quadraginta, reliqui vero e vestigio recta versos Thessaliam abierunt. Cleomenes, ut ad urbem pervenlt, une cum his ex Atheniensibus, qui liberi vi- vcre copiebant, tyrannos obs’edit, mura Pelasgico incluses. 65. Nequaqoam vero expognaturi Pisistratidas emnt Lacedæ- manii z nec enim justam obsidionem instituere cogitaverant, et eibariis ac potoIentis bene instructi Pisistratidæ erant: post panco- rumque (lierum obsidionem Spartam erant illi abituri. Nunc vero supervenit casus, istis infaustus, bis vero peropportunus: capti enim sont Pisistratidarom liberi, quum in en essent, ut extra Atti- cam in toto collocarentur. Que: res postquam accidit, turbatæ sont omnes corumdem rationes. ltaque deditionem fecerunt eis conditionibus, quæ Atheniensibus placuerunt, ut, remplis liberi: sais, intra quinqua dies Attica excederent. Atque in reücta Attîca Pisistratîdæ Sigeum ad Scamandrum mîgrarunt, postquam Athenis sex et trigiom annos regnassent. Fuerunt nutem hi origine Pylii et Neleidæ, eisdem majoribus prognati atqoe Codms et Melanthus; qui et ipsi olim, quum advenæ essent, reges fueront Atheniensium. Coins in originis memoriam Hippocrates filio sua nomen Pisistrati imposuerat, de Pigistrato Nestoris filin. Hoc modo tyrannie suis liberati sont Athenienses: qnas veto res post receptam libertatem memoratu clignas vel gesserint vei pesai sint, priusquam Ionia a Dario defecit, et Aristagoras Milesios Athanas Venit opem illorum implorons, primum exponam. 66. Athenæ, quum jam ante magma fuissent, nunc, postquam tyrannis liberatæ erant, majores evaserunt. Dominabnntur autem -in illis duo viri, Clisthenes, de familia Alcmæonidarum, is quem fuma fort corrupisse Pythiam, et lsagorns, Tisnndri filins, spectatn quidem familia natum 5 cætemm, quibus majoribus nntiquitus fouit oriundos, dicere nequeo, nisi quad cognati ejus .Iovi Cario sacra faciunt. Hi viri inter se de principatu contendebant. Supe- ratus ab æmulo Clisthenes, plebis favorem sibi conciliavit : et deinde, quum in guatuor tribus distributi fuissent Athenienses, dam: tribus constituit; mutatisqoe nominibos, quæ ab lonis filiis, Ge- leonte et Ægicore et Argada et Hoplete, emnt desumta, ab indi- . geais heroibus cas denominavit, uno Ajnee excepta; quem, quumvis peregrinum, tamen ut vicînum et sociu’m, adjecit. 67. Que. in re, ut mihi videtor, Clisthenes hic avum suom mn- ternum imitatus est, Clisthrnem Siryonis lyrarlnum. ille enim, quum ellum sacret cum êrgivis, primum Rhapsodos vetuit Sicyone l l - Îeîïcjâflecertare, qooniam in illis ubique fere non- niai Argivi et Argos celebrantur: deinde, quum esset in faro Sic,- v oniorum ædes AdraSto, Talai filin, tamquam Heroi, consecrnta, hune Clisthenes, quippe Argivum, sede son ejectum copiebnt. lin- que. Delphos profectus, consoloit oraculum, un diacre: Admstmn.

240 IIERODOTI HISTOR. V. Gui Pythia respendit, " Adrestum regem ces: Sieyonioru’m, ipsum " vero lapidatorem." Postquam Deos ei banc potestater’n non fecit, domum reversas excogitevit rationem que. Adrnstus ipse de- migraret. Quam rationem ubi repaisse sibi vises est, Thebas Bœotias misit, dicens celle se Melanippum, datez-i filium, devinera Sicyonem: et permiSerunt Tbebani. Tom Clisthenes Melanippo Sicyonem deducto fanum dedicavit in ipso prytaneo, illudqne ibi in loco munitiseimo statuit. Melanippum notera arcessive- rat Clisthenes, (nom et hoc me declarare aportet) ut qui inimicis- simas fuisset Adrasto, quippe cujus fratrcm interfecisset Mecistem, et Tydeum generum. Huic postquam templum dedicavit, sacrificia et solenniu Adrasto ademta eidem Melanippe adtribuit. Con- sueverant autcm Sicyonii magnifice admodum honornre Adrætum. F uerat enim bien regio l’elybi, Admstus entera Polybi ex filin nepos fuit: qui quum sine liberis decederet, tradldit Adrasto regnum. Adrastum notem quum aliis henoribos colebant Sicyonii, ton: calamitates ejus tragicis cheris celebrabant: non Bacchum, sed Adrestum celentes. Clisth’enes Vera choros Bacche tribuit, reliquam rem solennitatem Melanippo. Hoc mode cum Admsto egit Cli- sthenes. 68. Idem vero tribuum Doriensium nomma matiroit, ne œüicet eœdem Sicyoniis atque Argivis tribus casent. Atquc id ngens, maxime derisoi habuit SicyauiOs: quippe nova nomine a me et asine desumens, terminntionem salant pristinarum tribuum udjecit, sua tribu excepta, cui de sue imperio nomen imposoit: lias enim Archelaos no’minavit; reliquorum autem alios Hyatas, alios Ona- tas, alios Choireatas. Quibus nominibus tribuom usi sont Sicy- onii non selon) quand regnnvit Clisthenes, verum etiem post illius obitom sexagintn adhuc nuais : deindc tamen, re deliberata, muta- ront en, et alios Hyllæos, alios l’umphylas, alios Dymanatns no- minaront: quarta: vero tribus nomen ab Ægialeo desumseront, Adrasti filio, tribulesque Ægialeas adpellarom. 69. Hæc Sicyanius Clisthenes fœernt. Athcniensis autem Cli- sthenes, Sicyonii ex filin nepos, qui nomen etiam ab illo crut nactus, hic itidem per contemtum (ut mihi videtur) lanum, ne eadem Atheniensibus atque lonibus triboum nominn casent, cognominem Clisthenem est imitatus. Postquam enim plebem omnem Athe- niensium, prios a se alicnatam, suas ad partes tmduxisset, triboum tune niutavit nomina, et numerum illarum auxit: decem enim, quum quatuor fuissent. constituit phylnrchas, et per decem tribus distribuit denim (sive carias) omnes Atbeniensium. Eratque, plebe suis partibus adjecta, longe potentiar quem adversarii. - 70. Vicissim igitur ab illo superatus langeras, hæc contra moli- tur. Cleomencm ndvocat Lacedæmoniom, qui hospes ipsi factus erat inde ab obsidione Pisistratidarum : quem quidem fama ferebut’ consuetudiucm tune habuisse cum uxorc Isngoræ. Primum igitur Cleomenes, præconc Athenas misse, Clistheuem orbe ejecit, mul- tosqoe cum ce alios Athenieuses, lies dicons qui mages: essent. (id est, piacula contaminati.) llæc autem par nuncium edixit, ab Isa-

TERPSICHÔRE. 241 gara edoctus: imbebant enim quidem Alcmæonidæ, et hi qui e0- rumdem erant. partium, culpam commissæ cædia 3 a: ipse Clisthe- ms ejusque amici non fuemnt cadis participes. . 71. Enngees amena dieu saut nonnulli ex Atheniensibus hac de causse. Fuit Cylon, civis Atheniensia, olympicorum certaminum viçwr. la criants tollens, consilinm inierat occupandæ tyrannidis. Çamparaçia sibi aociis ex æqulium numero, arcem occupare con» tus est: quam quum obtincre non passez, supplex ad deæ imaginem qonsedit. H03 boulines igitur surgere inde jusserum prytanes Nau- cruorum, qui tune civilatem amninistrabant, fide data punitnm ces iri citra mortem : attnmen occisi hi surit culpa Alcmæonidarum. Scd hæc geste saut ante Pisistrati æmtem. 72. Postquam Cleomenes, misse præcone, ejiciendos urbe Cli- Mhenem et piqculo contaminnços edixit, anus Clisthenee ultra en. qessit. Deinde vero nihilo minus Athenus venit Cleomenes, non quidem cum magna manu: que ubi pervenit, septingentas familial urbe ejecit, quns ei Aristagom indicnverat. Quo facto, deinde 8811an comme est mâchera, et macquois eivihus de lingot-a: JxW factione traduit magistratus. Quum veto refluerez senatua, et imperio nollet parere, Cleomenes et langeras cum suarmn platina: I civihns arcem occupant. Et cæteri Athenienses, cum senatu en. fientes, par biduum illos obsederunt: tertio vero die, dedîtionn fuma, Attica excessere quotqupt eorum Lacedænmnii erant. Atque ita implebatur Cleomeni ominosum quad neceperat dictait): nain quum inarcem, occupaturns illam, adscendisset, ad penetrale ac- cessernt, daim consulturus: nt sacerdos de sella surgens, priusquam ille pet januam intrassct, dixit: ii Retrogredere, hospes Laœdæ. ii manie, nec in hoc templum pedem pane: nefas est enim Do- " riensibus hue intrare." Cui ille reapnndit: h At non Doriensia if 5mn, o mulier, sed Achæus." Igitur, quum sprcto amine exsequi consilium esse: ndgressus, tune rursus excidit cum Lacedœv moniis. Reliquos vero in vinculn conjecerunt Athenienses, marli destinatos: et in his ’liimesitheum Delphenaem, cujus viri open. manuum fortisque animi maxima pensum commemorare. El hi- quidem in vinculis mortui sunt. . v 73. Pont hæc Atheniensea, revocato Clisthene et septingentis illis familiis, quæ a Cieomcne [lutrin erant pulsœ, Sardes legatos miserunt, cupiexites cum Persis contrahere sociemtem: intellexennt enim, bellum sibi imminere cum Lacedæmoniis et Cleomene. Postquam Sardes advenere lagmi, et mandata exposuere, quæsivit Artnphernes, Hystaspis filins, præfectus Sardium, quittant-humilies ment, et ubi lermrum habitureut, qui Peraarum peinent socktatem .9 Quod ubi ex legatiscognovit, brevibus verbis e03 expedivit. Si regi Dario Athenianses terram Mulet-en; et aquam, societntem illis pollicitus est: si non traderent, nbire mus jasait. Tum legati, te privatim inter se (leliberata, traderc se, dixerunt.; acilicet cupientes contrahi societatem. At hi, quum (immun rediissent, gravem culpum sustinuerunt.

848 HERODOTI HISTOR. V. 74. Cleomenes, quum se et verbis et fucus contumeliose ah Atheniensibus acceptum existimsret, ex universa Peloponneso con-. tmxit exercitum, quo consilio contrebat non dicens; sed pœnns sumere de populo Atheniensium cupiens, et Issgorsm constituere tyrsnnum: hic enim cum illo ex arec Atheuarurn erst egressus. Dum igitur ingenti cum exercitu Cleomenes Eleusinem invsdit, per idem tempus Bœoti ex composito capiunt Œnoen et Hysiss, extremos Atticæ pages; et Chalcidenses ab alia parte Attieam in? gressi vastsbant. Tum Athenienses, quamquum ancipite pressi periculo, Bœotorum et Chalcidensium ultione in sliud tempus dilata, Peloponnesiis, quippe qui jam Eleusine ennt, arma opposue-, flint. 75. Quum vero jam ’in eo casent utrimque exercitus ut ad manus venirent, ibi primum Corinthii, reputhntes secum injuste se fscere, retro conversi abscesserunt; deinde idem fecit Demaratus, Aristonis filius, qui et ipse rex crut Lacedæmoniorum, et uns cum Cleomene exercitum eduxerat Lacedæmone, neque superîore tempore cum illo discordsvernt. Ah hoc vero dissidîo faon lex est; Spartæ, ne umbo regs», azurite enroua, castra sequerentur: (adhuc enim umbo sequi consueverant z) citera amen: vacante a militia, alterum etiam Tyndaridarum demi relinqui; nam ante id tempus hi umbo, tamqusm auxiliares, secuti emnt. Tune igitur reliqui socii, qui Eleusine erant, reges dissidere viticoles, et Corinthios malin- quel-e stationem, etiam ipsi conversa ngminc dise-essore. 76. Quarts hæc est expeditio, quum in Atticam suscepere Do- tienses z bis enim hostiliter eau) sunt ingressi, his vero commodi causse. populi Atheniensis. Primo quidem loco illo. expeditio, que Megsra. colonie frequentsrunt Codro regnnnte Athenis, marin) no- minabitur: iterum vero, stquç tertio, quando ad ejiciendos Pisistrn- miss ex Sparts sdvenerunt: quarto tune, quum Peloponnesios ducens Cleomenes, Elenainen invasit. Ita tune quarts vice Dorienses Athenas77. Postquam inglorium invnserunt. hune exitum hnbuit ’ - ista expeditio, tune Athenîenses, pœnss de Chulcidensibus sumturi, primum adversus bos arma moverunt: Chalcidensibus vero Bœoti opem laturi ad Euripum properurunt. Quos ubi conspicuçi sunt Atheniem ses, Bœotos prius quem Chalcidenses adgretli plncuit. Pugna cum Bœotis commissu, insignem victorism Athcnienses reportarunt. plurimis eorum occisis, et aeptin ntis captis. Deinde eodem die in Eubœam trausgressi, cum Chu cidensibus etinm pugnum com- mittunt: quibus et ipsis prælio victis, quater mille colonos in hip- pobotarum prædiis relinquunt: hippobotæ nutem (id est, qui equos alun!) vocnntur npud Chaicidenses homines locupletes. Quotquot ex Chalcidensibus vivos ceperant Athenienses, perinde atque Biarr- tos, in custodin habuerunt, compedibus vînmes. Interjectn’ vero tempos-e eosdem manumiserunt, binis minis æstimatos: compedes antan, quibus isti viucti fuerunt, suspenderunt in- ucropoli; quæ au menin neque ætatem ibi superfœrunt, e muro pendentcs a Me;

TERPSICHORE. 249 dis ambusto, qui est ex sdverso ædis accidentent spectantis. Pretii autem redemtionis decimsm consecrarunt, ex iliaque quadrigam ,conficiendam curarunt æneam, quæ a sinistre suit primum ingre- dienti in propylæa quæ sunt in acropoli. Est auteur in illo in,- scriptio hæc: mon perdomitis Ieri tub Mm inventa Bœotil populi: Chnlcidicnque manu, Drains rependerunt rinclin et sucera aux), Quorum hie de decims nant tibi, Pallur, equæ. 78. Aucun igitur ersnt Athanarum opes. Adpnret autem, non hoc uno exemplo, sed ubique, quam præclara res sitjuris æquulilas. Nain et Atheuienses, quamdiu sub tyrannis orant, nullis ex finitimis populis belle fuerunt superiores 3 tymnnis autan) libemti, longe primi evsserunt. Quæ res declnrut, quand tyrannide fuerunt pressi, ultro illos minus fortiter rem gessisse, quippe pro domino laborantes: postqunm vero in libertntem sunt restituti, unusquisque pro se ipse studiose dabnt opersm ut recte rem gereret. ln hoc igilur statu res Atheuiensium erst. 79. Thebsni vero, ultionem sumturi de Atheniensibus, Delphos miserunt qui deum consulerent. Quibus Pythis respondit, " par " se non pesse illos ultionem capere 3 sed rem ad claruosum (po. " pulum) referre jussit, et proximos rogue." Leguti demain reversi, convocata populi concione, renunciaut oraculi responsum. Tum Tbebani, ubi ex bis audiverunt prozinzos debere rogari, dixere : " Nonne proximi a nobis habitant Tanngræi et Coronœi et Te- ” spiensesi Atqui hi constanterfnobiscuni pugnant, strenueque " arma nobiscum socinnt. Quid opus est bos rogare? Immo luce " non fuerit oraculi sentencie." 80. Ita dum hi inter se disceptant, postremo aliquis, re audits, ait: " Ego mihi videor intelligere quid velit oracuium. Asopi " dicuntur filiæ fuisse ’l’hebe et JEgina: hæ quum sint sorores, " puto jubere nos Deum ab Æginetis auxiliu petere." Et The- bani, quum nullu ex sententiis, quai dicebantur, hac potior esse videretur, protinus ad [Eginetns miserunt, ex oraculi mandata auxilis ab illis petentes, ut qui sibi essent proximi. Petentibus Æg’inetæ trudentes Æucidurum imagines, responderunt, se sis Æaci- du: auxilio millere. 81. Thebuni vero, Æacidnrum auxilio freti, quum hello laces- sissent Athenienses, aspere ab illis sunt accepti. Ituque iterum nd Æginetas miserunt,Æucidns illis reddèntes, et virorum petentes auxilis. Tum Æginetæ, opum magnitudine elnti, et veteris memores inimicitiæ, quum cum Ailieniensibus gessissent, precibus Thebsnorum ndnuentes, bellum Atheniensibus non unie denuntia- tum intulerunt. Nom dum hi Bœotis instabant, inten’m Æginetæ longis novibus in Atticum profecti, Phalerum diripiebnnt, multos- que alios maritimes pagos; et ingens Atheniensibus damnum in- 82. Veiustum, quad dixi, Æginetarumladversus Ailienienscs odiuim, fcrebant.2 x A .

950 HERODOTI HISTOR. V. liane hnbuit originem. Epidauriorum terra fructum nulilm alitie- rat. Quam 0b calamitatem quum oraculum consulerent Epidaurii, jussit ces Pythia Damiæ et dureriez imaginer statuera: id tifeciuent, menus cum illis actum iri. Sciscitsbantur igitur Epidsurii, 21th ænetzs faciendas curai-cru statuas, au ligneas? Responditque Pytbia. neulrum horum; sed ce saliva: clac ligna. Igitur Epidaurii ab Athe- niensibus veniam petunt olenm arborent cædendi, quad sanctissimas existimassent Atticas oleas : sunt etinm qui dicant. per id tempus nuliibi terrarutn clans exstitisse, nisi Athenis. Athenienses se illis potestntem facere dixerunt en conditions, ut illi quotunnis Minervæ urbis præsidi et Erechtheo victimes adferrent. ln hune conditionem consentientæ Epidnurii, nncti sont quad petierant, et statuas ex bis oleis confectus posuerunt. Ac dehinc illis terra fructum ferebst, et ipsi Athcniensibus id, de quo convenerant, pemlvebunt. 83. Ernnt per illud udhuc tempus Æginetæ Epidauriorum in)» perio Subjecti, quum aliis in rebus, tum lites suas coram judiee disceptaturi Epidaurum tmjicere tenebsntur. Deinde vero, constructis navibus, virium fiducia ferocientes, ab Epidauriis defecen runt. Jsmque ut hostes, et qui mari essent potentes, vexarunt illos: utque etism statuas hases Damiæ et Auxesiæ illis subripue- ruut, casque oblstas in mediterraneo suæ insulæ loco collocarunt, cui (En nomen, qui viginti fere ab urbe stadiis abest. Hoc in loco erectas sueriflciis et jocularibus mulierum choris plombant, constitutis utrique desrum deuis viris qui essent chorugi. Dicteriis autem chori illi neminem virum lacessebnut, sed mulieres indigenus. Eædem cærimoniæ apud Epidaurios obtinuerant: qui arcanis etiam 84. Epidaurii, ex quo ois subreptæ hœ statua: sunt, jam Athe- niensibus en. de quibus convenerant, non solvebant’. Quo de re petsacris legatos secum expostulnntibus utuntur. Atheniensibus demonstrarunt - Epidnurii, nullam se lnjuriamfaœre : quand enim in sua terra habuissent illas statuas, quad parti etant agonisse; quibus sibi subreptisjum non æquum esse ut porro solvant, sed ab Æginetis. qui illo: habeant, esse hoc exigendum. Hoc accepta responso, Athenienses, Æ inam missis legatis, statuas ab Æginetis repetiverunt: quibus ili re- 8ponderunt; nihil sibi cum Alheniensibu: esse negotii. 85. Juin porro uiunt Athenienses, postquam frustra repetitæ fuissent statuas, profectos esse Athenis uns triremi cives illos, qui publico nomiue missi, quum Æginam pervenissent, statuas lias, ut quæ ex ipsorum ligna fuissent confeetæ, de basibus suis conuti suntl abstrnhere, Athanas transfemndas. H08 vero, quum isto mode compotes illorum fieri non potuissent. circumjectis funibus statuas truisse. Scd dom trahebnnt, tonitru et cum tonitru exstitisse terræ motum: caque re tcrrîtos trahentes, mente fuisse aliennms ; in furoremque actas, mutuo sese inricem, veluli hostes, interfecisse; (lonec ex omnibus, qui triremi illo advenerant, nous superfuisset, solusque Phulcrum rediisset. .86. Atbcnicnses igitur, rem ita gestam esse, aiuntÎÆginctæ

TERPSICHORE. 951 une contendant, non 1mn navi udvenisse Athenienses : unam enim mvem, atque etinm paulo pluma nua, etîamsi sibi nullæ nuves fuissent, facile a se repelli potuisse: sed pluribus navibus terrain. sunm adgressos eue Atheuienses; Æginetas vero bis ultra cessiSse. nec pugnæ navalis adiisse discrimen. lllud veto liquide definire’ non possunt, utrum en caussa cesserint, quad se impures esse com- mittemlo prælio intellexissent, en quod in anime habuissent facere id ipsum quod fœerunt. Aiunt igitur, Athenienses, quum nemo ad pugnnm parntns se illis opponeret, e navibus exscendisse, ntque iter versus statuas esse ingressos: quus ubi e basihus suis non po-’ missent auferne, ita circumjectis funibus filas tmxisse, donec utrn-’ que statua, dam ita truhebatur, cnmdem rem facerit: rem mir-I rames mihi quidem non credibilem, sed fartasse alii cuipiam: di-’ cant enim, in genua illas coram trahentibus procubuisae, atque est illo tempore in hoc statu mansisse. Hæc igitur ab Atheniensibusi gestn esse niant Æginetæ; se vero, postquam de expeditione, quum Athenienses advenus Æginam erant ausceptnri, certiores fuissent foui. Argivos ut sibi presto casent rag-asse: basque, quo tempera Athenienses in Æginnm exscendisscnt, endem tempore suppetins sibi ferentes adfuisse ; et, quum (318!"an Epidunro in insulum tm- jecissent, in inscios Athenienses, itinerc a navibus intercluso, fa; cisse impetum: codemque simul tcmpore tonitru et terra: motum illis exstitisse. 87. Hæc Argivi ntque Æginetæ memorant. Cœterum Allie. nienses etinm fatentur, unum solummodo e suis salvum Athenus rediisse: sed Argivi uiunt, e clade, quum ipsi intulissent Anion exercitui, unum illum superstitem fuisse; Athenienses vcro aiunt, e clade quum Dans ipsis immisissct. Verumtamen ne hune quidem. uiunt, calamitati supervixisse; sed periisse tali modo. Athe. une ut rediit, nunciavit ealnmitntem : quo divulgato nuncio, uxores virorum qui. expeditionis in Æginam susceptæ fuerant socii, in, digne ferentes solum hune ex omnibus salvum rediisse, ciron hOe mine’m circumfusas, fibulis vestium suarum fodicasse hominem, quæaisseque ex en unamquamque, ubinam sua: exact maritu: P atquo in. illum periisse. Atheniensibus autem hoc muliemm factum ipse. clade tristius fuisse visum. ln quas quum alia ratiche anim- advertere non passent, vestem illorum in lonicam mutarunt, l’rius enim Doricam vestem gestaverant Attioæ mulieres, Corin. thiacæ vesti simillimam: banc igitur linea tunica permutarunt. Est succin, ver-nm si quærimus, non Ionicum hoc vestimentum, sed Carie-am.- nom omnium mulierum Græcarum veszimentum olim idem fuerat quad nunc Doricum nominamus. 88. Aiunt autem, apud Argivos et Æginetas ex acculant: illius facti invnluisse morem, qui etiam nunc upud utroeque obtinet, ut fibulas faciont dimidio quum ad id tompus majores, utque in tem- p10 huma: deanun fibules maxime dedicent maliens; mm legs npud illos cautum fuisse, ut nec aliud quidquam quad ex Amica, profectum ait, in temphnn infemtur, nec’iictile Atticqm, sed-ex. a! K 2

258 HERODOTI HISTOB. V. indigenis ollulis posthac bibatur. Certe Argivorum et Æginetamm mnlieres ab illo inde tempore et contentione cum Atheniensihus, ad menin neque ætatem, majores quam antan. fibules gestabant. , 89. Inimicitiæ Atheniensium adversus Æginetas isto, quad exposui, principio arum) ceperant. Nunc igitur Æginetæ a Thebanis auxilio vocati, memores rerum cires statuas gesturum, libenter suppetias venere Thebauis. ltaque maritime. Atticæ ora ab Æginetis diripiebatur. Atheniensibus vero, expeditionem in Æginam paran- tibus, adlatum est Delphis oraculum, jubens, ut " triginta annos, " ex qua injuriæ initium fecissent Æginetæ, nhstinerent hello; " primo autem et trigesimo auna belli advenus Æginetas initium " facerent, postquam Æaco templum statnissent. Id si fecissent, " rem eis ex voluntate cessuram Sin protinus susciperent hellum, " multu. media tempore passures, multa vero etiam facturas; ve- i’ rumtnmen ad extremum subacturos Æginam." Hæc renunciata ubi audivere Athenienses, Æaca templum decreverunt, quad etiatn nunc in fora exstructum conspicitur: illud vera audire non sustinuerunt, triginta nnnos hello sibi esse abstinendum, qui tain indigna ab Æginetis casent passi. 90. Sed dum ad ultionem capiendam sese comparant, objicitur illis impedimentum a Lacedæmoniis suscitatum. Quum enim dolum cognovissent Lacedæmonii, quem Alcmæonidæ cum Pythia adversus se et adversus Pisistratidas erant machinati, duplici dolore adfecti surit; quad et viras, qui hospites ipsorum fuerant, patria pe- pulissent, et quad nullam sibi ab id factum gratiam ab Athenien- sibus haberi viderent. Præter hæc moverunt cos macula, quæ multa sibi indigna ab Atheniensibus imminere prædicebant: quæ oracula, quum antes. ignorassent, per id tempus illis innotuere, a Clea- mene pattern delnta. Nuctus enim Cleomenes erat ex ares Athe- nurum macula, quæ olim Pisistratidæ habuerant. caque, quum Athenis pellerentur, in temple reliquerant. Hæc ibi relicta Clea- menes ncceperat. , 91. Tum igitur Lacedæmanii, cognitis bis oraculis, quum Athe- nienses viderent augeri opibus, et neutiquum paratos Lacedæmoniis parere, reputarunt secum, populnm Athenienscm, si libertate nœ- retur, sibi viribus fore parera; sin cujusvis tyrannide premeretur, infirmum fore et ad parendnm paratum. Hæc singula perpendentes, Hippiam Pisistrnti filium a Sigeo ad Hellespontum, [quo confugerant Pisistrntidæ,] nraessiverunt. Qui postquam vocntus advenit. convocatis etiam nliorum sociorum legatis, hæc ad eos verba Spar- tani fecerunt. " Viri socii, agnovimus fatemurque non recte nos " fecisse. Ementitis enim oraculis inducti, viras hospitii jure in " primis nobiscum conjunctos, quique Athenas nabis obnoxias " reddere receperant, patria ejecimus, et post hoc peractum in- " grata populo urbem et rempublicam resiituimus: qui post- " quum -per nos liberatus vires recepit, nos et regem nostrum " contumeliose urbe ejecit. et majores quotidîe sibi spiritus sumit : " quad cxperti sunt maxime finitirni illorum Bœoti et Clmlcidenses,

TERPSICHORE. 253 W brevi vero etiam alii experientur, qui recta non inierint consilia; if Quoniam igitur nos, ista fucictida, peccavimus, nunc operam " dabimus, ut male medcntes malsain illos puninmus. . Hum: " enim ipsam 0b causanm et liippiam nunc arqessivimus, et vos e i5 civitatibua cannas-avirons, ut commuai consilio et consoeiatia " armis illum Athenas reducamns, eique quæ mlemimus restitua- - 92. Hæc Spartani. Quæ quum plerisque sociarum diSplicuissent, alii quidem silentium tenuere, sed Corinthius Sosicles in hune modum est locutus. (92. l.) " Profecto nimirum cœlum sub terrnm Vaubibit, et terra supra cœlum erit sublimis, baminesque habi- lf" tabunt in mari,mm." et pisces domicilium occupabunt bomimim,’l y " quando vos quidem, Lacedæmonii, juris æquabilitate sublata; U tyrannides inv civitntœ reducere paratis: quo. nihil est inter ’f homines iniquius, nihil scelemtius. Etenim, si vobis .banum fit hoc vidais", ut a tyrannie regntur civitus, ipsi primum apud vos 0 ipsas tyrannum constituite et sic deinde npud alios constituer: " tenante! Nunc,.qni tyraunas numqunm catis experti, diligentie- ’-t simeque cavetis ne quis Spartæ exorintur,indigne cum sociis agi- " tin. 000d si vos experti essetis, quemadmodum nos; rectius de ’ " hac re, quum nunc, Judicarc possetis. (92. 2.) Apud Corinthios " olim status civitatis bujusmodi fuit. Erat oligarcbia 5 et hi, qui " Baochiadæ nominabantur, administrabant civitatem. Qui quum " non niai inter se matrimonia inirent, fait Amphioni, uni ex hac U familia, filin pede claude, cui nomen crut Lnbda: quum quum 1’ nemo Baccbiadsrum ducere vellet uxorem, duxit eam Action, t’ [Eetionem Herodotus Innico idiomate nominnt.] z Echecratic tt filins, homo ex page Petra, cæterum generis orixine Lupitn; C; U Cænides. Cui quum nec ex hac, nec ex ulia uxore, liberi casent - fi nati; proficiscitur ille Delphes, de sahole consulturus. Et in; " trantem pratinus Pythia bis verbis est adlocuta: ; . I " Action, nemo te bonarat, cum si: valde honoratinl " Gravida est Labda, smmque paria, quad incidet’ - " ln viras mortuaires, et cartigabit Corinthun. " Responsum hoc Actioni datum renuntiatur forteÏBacc-hiadis, qui- " bus obecurum fuerat responsum aliud Corinthum spectans, qnod " prias editum erat enmdem in sententinm cum hoc quad nunc w f’ Actioni datum est. latud omnium bujusmadi fuerat: .

" Aquila in petris gnvida est, parletque [conclu " Validum, carnivarum, qui mnltorum genua solvet. " Hoc bene nunc in mimis verrats, Corinthii, qui cira: *t l’item habitatis, et supercilioaam Corintbum. " (92. 3.) Hoc igitur responsum, prius redditum, obscurum fuernt -" Bucchiadis : nunc vera, ubi cognoverunt istud quad Actioni da- " tum est, etiam- prius iliud, quad congrueanAetionia responso, (t intellexerunt. I Hoc igitur quum initelligerent,presserunt silen-

2’54 usnoaon HISTOR. v. u tio, prolemque Actioni nascituram interficere decreverunt. Post- " quum peperlt muher, mutant prounus decem de suis in pagum u quem habitabat Action; qui inœrimerent puerum. H1 ubi Petram u venet-tint, aulamque intrarunt Actionis, puerum postulant: et ti mater, ignara quo consilio- advenissent. existimansque benevo- uInutile eaussa in pattern cupere illos infantern videre, adfert " illum, et uni homm in manas tradit. In itinere autem hi iu-t " ter se constituerant, ut, qui puerulum primus in manus acce- tt pisset, in cum huma adliderct. Jam vero divinn quadam for- " tuna aecidit, ut infuns, dum tradebnt eum mater, nrrideret cum " cui tradebatur: et hune, ubi id unixnudvertit, Imisericordia re- fl tinuit ne oecideret. Miscratus îgitur puerum tradit alteri; et ” ii ille tradidit tertio: atque ita pur cunctos decem transiit, ab " altero alteri traditus; nemine interimere cum volente. Post- " quam igitur matri puerum reddiderant, et dama orant egressi, ’i stantes pro foribus, convieiabantur alter alterum accusabantque, " et cum maxime qui primus acceperat infantem, quod non feJ " aisset quemadmodum inter ipsos constitutum fuisset. Ad ex-l " tremum, interjecto tempera, placuit iterum intrare, et cunctos " participare cædem. (92.4.) Sed voluere fata, ut ex Actionis " proie malum existeret Corintho. Lubda, sinus ad ipsos fores; " omnia ista exaudiverat. Itaque verita, ne mutato consilio pue- " rum itemm ucceptum interimerent, aspartatum occultavit in loco, " de quo minime cogitaturos illos existimnvit, in area: novent " enim, si reversi denuo requirerent puerum, omnia illos pervestiga- fl turcs: idque illi fecerunt. Sed postquam redeuntibus quærenti- " busque nusquam comparuit infans; plueuit abirc, renunciareque " luis qui ipsos miserant, omnia a se peractu esse quæ mandata" " fuissent. 111i igitur obierunt, idque renuneiurunt. (92. 5.) l’est; ti hæe crevit Actionis filins : et, quoniam periculum hoc efi’ugerat, " ab area illa [arcam Græci xuMMv dicunt] impositum ei nomen " est Cypsclus. Qui postquam virilem ætatcm est ingressus, ora- ii culumque Delphis consuluit, ambig’uum accepit responsum, quo " fœtus adgressus est tenuitque Corinthum. Responsum hoc crut: " Felix vit noctras hic qui descendit ad rudes, " Cypselus Actides, clam tex ille Corinthi, fl Ipse, et eo asti, sed nulli deinde nepoti-s. N Hoc accepta responso postquam tyrannide potitus est Cypselus; u vir fuit hujusmodi : multos Corinthiorum in exsilium ejecit, multi tis bona eripuit, sed longe plurimis vitam. (sa. 6.) Huic, quum " triginta regnasset aunas, et prospera in fortune vitnm finisset, " auccessor tyrannidis fait filius l’eriander. Et l’eriander quidem " initia mitior crut quum Cypselus: sed. ex quo per nuncios com- " mercium babuit cum Thrusybulo, Milesiorum tyranna, multn " etiam sanguinolentior evasit patre. Misso ad T hrnsybulum prie: " cane quæsivit ex illo, que pacto, rebuts omnibus firmiuime cou- u unaus, optime prame: civitati? Thrasybulus, bomine qui a

TERPSICHORE. 255 " Perinndro missus eiut extra urbem educto, ingressus est nmm " quoddam snmm, cum moque .per segetem nmhuians, sciscitans- " que ex eo et repetere jubens coussam car ad se Corinthe missus " esset, detruncnbat interim ut quamque vidit spicun super plias " eminentem, præcisamque nhjiciebnt, donec pulcerrimam et pin- " guissimnm segetis partem tali modo oorrupit: denique, post- " qunm agrum in: pervngatus est, dîmisit legstum, nullum verbum " ei præcipiens. Uni Corinthum rediit legntus, cupidus crut Pari- " ander cognoscendi Thrasybuli præcepta. At ille," nihil, " ait," sibi mandasse Tbrusybulum : miruri se vero qunlem ad hominem a Perinndro misons esset, vesanum quippe, et qui son ipse destrueret. " His dictis renunciavit, quid sgentem Thrasybulum vidisset. ’ " (92. 7.) At Periander, intelligens factum, reputansque moneri se a. " T hrasybulo ut eminentiores quosque cives interimeret, mm vero -" omnem advenus cives nequitinm cœpit exercere. Nom quidquid " Cypselus occidendo et in exsilium mittendo reliquerat, id Potion; " der consummavit. Atque etinm uno die universas mnlieres Co- " rinthias vestibus exuit, uxoris suæ gratin Melissæ. Etenim quum " in Thesprotism ad Acherontem fluvium legatos misisset, qui ora- ii colon), quod ibi pet mortuorum evocntionem responla dut. con- " saluent de hospitîs slicnjus deposito, evocata Menus respondît " se nec signyîcaturam. nec edicturam quo loco "se! illad depui- ." tu": : algere enim se, et esse nudam; mm que «poila sec-uni " fissent sentiments, nihil sibi modeste, quum un fuerint com- " butta. Argument": autant. quo cognons": Periander me " hm: a se dici, hoc esse, quad ille in frigidum fumum peut: inges- " tissai. Hæc postquam Perinndro sunt renunciata, quum satis " certain ipsi esset illud veritatis argumentum, quippe qui cum Fi mortun coiisset Melissn; statim post acceptum nuncium præco- " nio edixit, ut omnes Corinthiorum mulieres in Junonis templum " convenirent. Et illæ, tuniquam ad solennitntem, pulcerrimo " ornntu instructæ convenerunt. "le veto constitutis ad hoc ente]- ’t litibus, vestimentis cunctas exuit, libems perinde mulieres, et " illorum formulas : collnmsque in fossnm vestes, invocatis Melissæ " manions, cremnvît. Quo facto, ubi iterum ad necromnntînm " misit, demonstravit ei Melissæ idolum, quo in loco depositum " hospitis collncnssqt. Hujusmodi vobis est tyrannie, o Lacedæ- " monii. et tniiu sunt illius facta! Nos vero tunc stutim mirabe- i’ mur, quum a vobis Hippiam arcessiri cognovimus; nunc veto " etiam mugis mirumur hæc n vobis verbe. fieri î ivosque obtenu- " mur, Dans invocantes Græciæ præsidcs, ne tyrannides in civita- " tîbus constituatis. ltnque si ab incepto non nbstinueritis, sed " conamri eslis præter id quod juslum est reducere Hippism, sci- " toto Corinthios quidem non probaturos esse factum.” 93. Hæc quum locntus esset Sosicles, Corinthiorum legatus; respondit Hippies, eosdem quos ille Deos testes invocans, certe Co- rinthios- maxime (laideronne Pùixtratidas, quando adfuerint illis sta- tuli dies, quibus illos resaturi sin: Athmienses. Hæc illi Hippies re.

256 HÀERODOTI HISTOR. V. spondit, ut qui om’niinn adcuratissiine cognita habens! oracuiorum cfiata. Reliqui ex soeiis silentium ndhuc tenuerant : postquam vert) Sosiclem sudiverunt verba fadentem, pro se quisque libere vocem rumpens, accedebant sententiæ Corinthii, obtestaban turque Ludw- monios, ne quid advenus Græcam civitutem novi molircntur. .ût- que94. Hippies ita hæc vero Lacedæmone res finem rejecto habuit. Amyntas Mucedo, 2 ’ Anthe- munta oppidum obtulit, Thessali vero Iolcon. At ille, neuraux nocipiens, Sigeum rediit ; quad oppidum armis Pisistrntus Mityle- næis erîpuerat, et tyraanum ibi constituent filium suum nothum Hegesistr’atuuwex Argiva muliere natum. Nec veto citru belli discrimen tenuemt ille regionem a Pisistrato neceptam. Dia enim inter se Mitylenæi et Atheuiensesiarmis decertavemnt, illi ex Achilf- leu oppido emmpenœs, hi erSigeo 3 et illi quidem suera repetcntes ditionem, Allienienses vero magentas illorum esse, et rationibus ara gluants, nihilo mugis ad Æolcnses pertinere Iliados ditionem, quum ad se et ad alios, qui mm Menelno ulti essent Helen: raptum. ’ . 95. Dum hi inter se bellum gerebunt, quum clin. inuits utque varia in præiiis geste ersat, tum dans: poetn, prælio facto, in quo victores mut Atheniens’es, fugn quidem ipse evasernt, sed armoi- rnm ipsius Athenienses orant potiti, qui ca in Minervæ temple Sigei suspendemut. Quam rem Alcæus, carmine descriptam, Mi. tylenen nunciavit, certiorem facieus de calamitote sua Mehuippum, unum de suis enliois. Mityleuæos, vero et Atbenienses rœonciliaa vit deinde Periander, Cypseli filins, quem suarum contentionum arbitnuu utrique constituerant: concilinvit nutem hac conditione, ut utnique eam tenerent regionem, quem possiderent. lta .Sigeum sub Atheniensiumlvenerat potestatem. ,. .. .. A 96. Hippies vero, ut Lacedœmone in Adam pervenit, cumin movebat, insimulando Athenienses apud Perses, omniaque molie- batur quibus efficeret, ut Athenæ in suant et Darii venirent potestatem. Dum hac Hippies agebat, re cognita, Atbenienses Sardes miserunt legatos, qui Persns hertarentur, ne morem gererent exsulibus Atheniensium. At eos Artaphernes, si suivi esse vellent, jussit Hippiam recipere. Quant conditionem ad se relatai" quum neuti- quem admitterent Athenieuses, decreverunt en professo hostes esse 97. Pan idem tempus, quo id. decreverunt Athenienscs. et odium incurrerant Persarum, Milesius Aristngoras, a Clcomene Lacedæ- monio Sparte pulsus. venit Athenns : hæc enim ci vitae inter cæterus potentia emincbat. In concinnem igitur populi progressus Arista- goras,Pemmm. eadem quæ Sparte verbe fecit, de Aria: bonis, et de balla r cum Perm. quum. faciles hi usent superatu, qui nec scuto nec hosto interen- tur. Præter hæc commemombat, Athliiensium colonat esse Milesios. claquant esse ut.ab illis servarentur qui patentée præstarenl. Denique nihil non pollicebstur, impense rognns: douce eis persuasit. Vide- tur enim facilius esse decipere multitudinem. quum imam hominem: nuai unum quidem Cleomenem Lucedæmonium non patu-

TERPSiCHORE. 257 erat docipere, sed triginta Atheniensium millia facile potuit. Athe- . nienses igitur orntione illius persunsî, decreverunt viginti nave: au- rifia vaincre Ionibus, quorum ducem nominarunt Melanthium, civem quuvis uomine probatum. Ha: naves et Græcis et Burbnris principium fuere malomm. 99. Aristagorus ante illorum egressum domum rerectus, postquam Miletum pervenit, consilium cepit, ex quo nihil quidem uti- litatis ,rediturum ad louas crut; nec enim hac cnussa id fecit, sed quo regi Dario crearet molestiam : hominem misit in Ph rygium nd l’œones illos, qui a Strymone fluvio captivi nbducti a Megnbnzo, regionem vicumque Phrygiæ seorsim habitabunt. Ad quos ubi pervenit legatus, bis verbis cum eis egit: " Pæones !" inquit, " misit me Aristagoms Mileti tyrannus, ut salutis vinm, si obtem- " persre volueritis, vobis ostendam. Etenim lonin nunc universn " descivit a rege. iicelque vobis suivis in putrium redire vestram. " Ad mare quidem ut perveniatis, vos ipsi curubitis : reliqun nabis " curæ erunt." His nuditis, lætnti admodum Pæones, cum liberis et uxoribus ad mare se linga receperuut: nonnulli tumen ex eisdem, metu retenti, loco se non moverunt. Postqunm ad mure pervenere Pæones, Chium inde trajecere. Quumque jam in Chia essent, e vestigio vernit Persarum equitum magna menus, illos prosequen- tium: qui ubi Pæones non sunt consecuti, Chium miserunt, ab illisque ut redirent postulnrunt. Sed illi, propositam nspernati conditionem, a Chiis Lesbum sont transducti, Lesbiique cos Do- riscumtruiecerunt: inde pedibus redeuntes, in Pœonimn pervenc- runt. 99. Interim Athenienses cum viginti navibus Miletum advene-v runt, quas sequebantur quinqua triremes Eretriensium. Et Bre- trienses quidem non Atheniensium gratin huic se adjunxeraut expeditioni, sed ipsis Milesiis gratum facturi, beneficiumque ab illis acceptum rependentes. Namque Milesii prius sociam Eretriensibus operam in bello cum Chalcideusibus præstitcrant, quo tempore Smii Chalcidensibus advenus Eretrienses et Milesios miserant auxilia. Athenienses igitur postquam advenere cum Eretriensibus, quum et reliqui ndessent socii, expeditionem adversus Sardes su- scepît Aristngoras: ita quidem ut in bellum ipse non proficiscere- tut, sed Mileti mancret, constitutis aliis copiarum ducibus, fratre suo Charopiuo, et ex reliquorum numero civium Hermophanto. 100. Hue classe quum Ephesum pervenissent Iones, relictis navibus Coressi in finibus Ephesiorum, ipsi magna manu ascende- mut, viæ ducibus intentes Ephcsiis. Secundum Caystrium flumen progressi, inde superato Tmolo Sardes pervenere; et urbem cn- piunt, nemine contra prodcunte : nempe reliqua omniu. occuparunt præter arcem 5 arceni veto ipse Artsphernes cum haud exigus vi militum tutnbatur. 101. Quo minus vero cnptam diripere possent urbem, hœc res fuit impedimento. Erant Snrdibus pleræque domus ex nrundine con- structæ; quæcumque vero etiam ex luteribus, curumitecta arunr 2 L

258 HERODOTI HISTOR. V. dunes tarant. liai-nm imam quum incendisset quidam ex militibtn, continuo de domo in domum grassntus ignis, universam urbem depascebnt. Ardente urbe, Lydi et quicumque Persæ in urbe orant, undique interclusi, utpote extrema ehsumente incendie, in forum confluxerunt ad Pactolum fluvium z qui fluvius suri ramentatllis ex T mole defercns, pei- medium forum labitur. et deinde Hermo fluvio miscetur, qui in mare induit. Ail hune igitur Pœwlum et in forum congregati Lydi nuque Persœ, defendere sese coacti me At Jones, ubi viderunt alios ex hostibus fortiter pugnsntes, alios veto magne numero ingruentes, trepidi ententes ad Tmolum, qui vocntur, montem se receperuut: nique inde sub noctem versus haves suas ubierunt. 102. [La incendia consumlœ sunt Sardes, in eisque indigente doc Cybeles templum : que": caussnm postes prætexentes Persæ temple. vicissim in Græciu cremarunt. Tune vero Perse qui intm Haiyn fluvium selles hahebnnt, certiores facti quid ageremr, junctis viribus auxilio Lydie veuerunt. Qui quum Ionas non umplius Sardi- bus essent nacti, e vestlgio subsecuti, Ephesi illos deprehendemnt. Et loues quidem in aciem mlversus eus progressi surit, sed pnlio commisso ingenti clade sunt adfecti : magnumque eorum numerum l’ersæ interfecerunt, quum alios spectatos viros, tum Eualeidan, Eretriensium ducem, virum qui in lndnrum solennibus comme re- portaverst, multnmque a Simonide Ceo erat laudatus. Qui vero ex pugna evaserum, per civitntes sunt dissipati. 108. Tali igilur morio tune pugnatum est. Posthœc vero Atha- nienses prorsus deseruemnt Ionas ; et sæpe multumque ab Aristo- gora per nuncios solicitati, constanter negarunt se auxilio illis futuros. Sed loues, Atheniensium auxilio privati, nihilo minus ad bellum advenus Darium, quod post en quæ advenus illum patron- rant evitari non pesse intelligebant, son comparabnnt. ln Halles- pontum navibus profecti, Byzantium et alias omnes en loci civi- tules suum euh obsequinm redegerunt. Dein extra Hellespontum revecti, majorem Cariœ pattern societsti suæ ndjecerunt: nant et Counus, quæ prins, quando Sardes eremarunt, societatem illorum recusaverat, nunc eis accessit. 104. Cyprii vero universi, Amathusîis exceptis, ultro se illislld- junxerunt. Nnm et hi a Medis desciverant tali oceasione. Ouesi- lus erat, Gorgi Salaminiorum regis frater natu miner, Chenidis filins, Siromi nepos, pronepos Euelthontis. Hic vir, postquam sæpius antes Gorgum, ut a rage deficeret, esset hortatus; tune, ubi louas etiain cognovit descivisse, vehementius illum instigue conntus est. Cui quum morem non gereret Gaz-gus, tempus ob- servans Onçsilus, quo extra urbem Salamin ille erat egressus, fratrem ejusque sectatores portis exclusit. [taque Gorgus, urbe spo- liatus, tu! Medos profugit: Onesilus vero Salaminis tenuit imperium ; omnibnsquo Cypriis, ut secum desciscerent, persuasit. 4 Cœ- teris quidem persuasit cunctis; Amathusios vero, morem genre noieates, obsidione cinxit.

TERPSICHORE. ses 105. Dom Amathunul Ouesilus obsidet, interim Dario nuncio- tur, Sardes captas esse incensasque ab Atheniensibus ntque ionibus, illîusque tumultus auctorem, cujus consiiio hæc suscepta sint, Aristagornm esse Milesium. Quo accepte nuncio, dicitur rex, nuila ratione habita lonum, quippe quos bene novent non impune intu- ros quod defecissent, quæsisse quinam essent Athalienses? deinde, pestquam audivit, poposcisse arcum, et sagittum arcui impositam emisisse in cœium, utque ille in aerem evolnvit, exclamasse, " Proil " Jupiter, contingat mihi pœnas sumere ab Atheniensibus l”- hisque dietis, mandasse uni e ministris, ut, quoties cœna ipsi adpnne- retur, ter ipsi diceret, 0 Domine, memento Atheniensium l" 106. Hoc date mandate, vocato in conspectum suum Histiæn Miiesio, quem jam muito ahhinc tempore npud se Darius retinuernt : " Histiæe," inquit, " tuum procuratorem, cujus fidei Miietum com- " misisti, audio res novas adversus me esse molitum. Hommes 0 enim ex aitera continente advenus me duxit, et louas cum illis, " factorum pœnns mihi daturos : his persuasit ut illos sequerentur. " et Sardes mihi eripuit. Nunc igitur, que pacte tibi hoc bene " habere videtur? quove pacte tale quidpiam absque tue consiiie " factum est? Vide ne deinde tu ipse hac cuipn tenenris." Ad hæc Histiæus respondit: " Quaie verhum, Rex, pronunciasti? me-ue ’" agiture consiiium, ex que tibi uiia molestia,sive magna, sive exigun, 0 existat? Quid quicrens equidem, taie quidpiam facerem? Cuins " rei indigeo? cui endem, quæ tibi, præsto sunt; quicum tu omnia " tua cOmmunicare consiiia dignaris. Immo, si quid taie, quuie " tu ais, meus ngitat procurator, scito id cum sue fecisse arbitrntuY " A! mihi statim ne persuaderi quidem potest, Milesios et meure " procuratorem novas res adversus te moliri. Sin utiqne taie quid " agunt, tibique si Vera relata sunt, vide, Rex, quid sit quod tu " feceris, dam me a mari abstraxisti. ’identur enim lunes, ex " que ego ex illomm conspectu remotus sum, agitera id cujus " olim desiderium hnbuerunt. Sin ego in [ouin adessem, huila " civiles se vei pauxillum mature erat. Nunc igitur quem primum " dimitte me, ut in Ioniam proficiscnr, tibique omnia ibi in inte- " grum restituam, et procurstorem hunc Miieti’, qui hœc machina- " tus est, vinctum tradam. Hæc quum ex animi tui sententin " perfecero, deus jure rugies, non prius tunicnm exuturum qua in- " dutus ioniam intravero, quem tibi Sardiniam, maximum insu- ’( lem, tributariam reddidero." 107. His H’istiæi verbis deceptus Darius morem ci gessit, dimi- sitque cum adjecto mandate, ut, postquum quæ pollicitus esset effecta dedisset, ad se Susa rediret. 108. Fer idem tempos, que nuncius de incensis Sardibus ad Durium missus est, et Darius sagittn in cœium emissn cum Histiæo sermonsm contuiit, Histiæusque a rage dimissus mi mare est pre- fectus ; interim in Cypro hæc geste saut. Onesiio Snlaminio Arna- thusios ohsidenti nuncistur, Artybium Persnm cum classe et ingenti Persarum exercitu adfutumm esse in Cyprum. Quo cognito 2 L 9

960 HERODOTI iHISTOÎR. V. Oneailus .præcones dimisit per Ioniam, auxilio Ima-advocans: nec tliu re deliberam, ndfuerunt loues cum magna classe. Endom- que tempnre quo lunes advenere, Persæ etiam, quum navibus e Cilicia trajecissent, pedestri itinere Salaminem con tenderunt : navibus uutem l’hœnices circumnavigarunt promontorium, quæ Claves Lypri vouantur. 109. Quæ quum itu essent, Cyprii tyranni convocatis Ionum ducibus dixere: " Vobis, loues, nos Cyprii damus optionem cum 11 ulris ventis confligcre ; cum l’en-sis, au cum Phœnicibus. Quod si " pcdestri pugna cum l’crsis vultis congredi, nulla interposita mon " aportet vos, navibus agressas, pedestrem instruere aciem; no; ti vero, conscensis navibus vestris, l’hœnicîbus nos opponere. Sin " cum Phœnicibus tenture fortunum mavultis; utrumlibet horum fl elegeritis, operam (lare necesse est, ut, quand çst situm in vobis, fl Iiberæ siut et Ionin et Cyprus." Ad hæc loues respondemnt. " Nos commune Ionum luisit, ut mare custodiremua; non ut na- " vos noslrus tradentes Cypriîs, ipsi cum Persis pedestri acie con- " flignmus. Nos igitur, qua parte locati sumus, in en utilem præ- " stare operam combimur : vos autem, memores qualia l’en-sis t1 servientes passi ab illis sitis, fortes viras esse oportet." Hoc illis responsum lunes dederunt. 110. l’est hæc, quum Persan in Snluminiorum ndvenîssent campum, aciem instruxeruut reges Cypriorum; ita quidem, ut cætera Cyprios cæteris hostium militibus opponerent, Persis autem fortissimos e Salaminiis et Soliis selectos. Contra Artybium vem, du- ccm Persanun, volcns lubens stetit Onesilus. v 111. Vehebatur Artybius equo, qui erectus stare ndversus armu- tum militem crut edoctus. Que: te cognila Onesilus, quum esset eî anniger genere Car, arte bellicu clams, et animi plenus, dixit huic z " Artybii equum audio erectum stnre, et pedibus ntque 0re " pugnare contra ndversnrium. Tu igitur ocyusidelibern tecum, " mihique ede, utrum observare ferireque velis, equum, au ipsum " Artybium ë" A11 hæc famulus respondit: " Pamtus equidem d 511m, Rex, et utrumque facere, et alterutrum, et onmino quid- " quid tu jusseris: dicam tamen id quad tuis rebus conducibilius " mihi videtur. Regem ducemque aie oportere cum rage duceque tt congredi: mm), sive tu virum ducem interfcceris, magnum hoc 11 tibi cric: sive. quad dii pmhibeant, teille; nbdigno etiam occidi, u dimidiatu. calamitas est. Nos vero famulos aio oporœre cum " fumulis umgredi, et cum equo ; cujus tu artes noli timere: ego 11 enim tibi recipio, advenus nullum porto hominem illum se cre- " cturum." 112. Hæc postquam ille dixit, Inox deinde commisse: pugna est, et terra, et plat]. Et nuvibus quidem lunes, ncriter i110 die pug- nnntcs, supcruverunt Phœnices : et inter louas Samiorum præ cœ- teris virtus eminuit. Palestre: vero ubi congressæ mut copina, mngno impctu invicem irruentes pugnnrunt. Circu ixnperntores nutem utrimque hæc geatu surit. Ubi Artybîus, equo quem dixi

TERPSICHORB. est vectus, aduersus Onesilum impetum facit, Onesilua, quemudmodum ei cum nrmigero convenemt, ferit ipsum irruentem Artybium: quumque equus scuto Onesili pedes injiceret, famulus falce feriens pedes præcidit equi. lta Artybius (lux Persnrum, una cum equo, ibidem cecidit. 113. Dum vero cœteri etium ncie pugnant,’deserit Cyprios Ste- senor, Curii tyranuus, cum non exigus. militmnmanu, quos secum habehat: dicuntur autem Curienses hi Argivornm esse coloni. Postquum Curienses. deseruere socius, protinus Salaminiorum quoque curms bellici idem fecerunt. Quo facto, superiores Cypriis I’ersæ fuerunt. Quorum exercilu in fugam verso, ceciderunt et tulii multi, et Oncsilus Chemidis filins, qui Cypriis auctor fuernt .(lefectionis, et Solensium rex Aristocyprus, Philocypri filius; Phi- locypri illius, quem Selon Atheniensis, postqunm Cyprum venit, prie omnibus tyrannie caroline celebrnvit. 1 l4. Onesili caput Amathusii, quos ille obsederat, abscissum Amathuntn deportarunt, et super oppidi portam suspenderunt. Postqunm envum fuit capot in: suspensum, opium examen in illud sese insinuans, favis replevit. Quod quum tale accidisset, oraculum consulentibns Amuthusiis, " quid capite fucerent," datur responsum, " enferrent cnput humarentque; Onesilo vero, ut herci, " annua sacra facerent. Id si fecissent, melius cum ipsis actum " iri." ldque fecerunt Amathusii, tu] menin neque ætatem. 115. Jones qui ad Cyprum præh’um fecerunt navale, ut intellexere perditas res esse Onceili, et Cypriorum oppida omnia obsi- .deri, excepta Snlamine, quum priori Gorgo reddidemnt Sala- minii g bis rebus loues cognitis, nulla interposita mora in loninm rennvignrunt. Præter cæteras Cypri eivitates (liutisaime obsidionem ,austinuere 801i; sed et liane, suifasse circumcirca. mure, quinto mense Persæ ceperunt. 116. Ita igitur Cyprii, postquam nnum annum liberi fuernnt, denuo in servitutem sunt redacti. lnterim Daurises, gener Darii, et Hymeas et Otanes, aliique duces, qui et ipsi filins Darii in matrimonio hnbebnnt, postqunm lonas, expeditionis advenus Sardes so- .cios, ernnt persecuti, mademque prælio victos in noves compulerant, deinde divisis inter se vicibus civitates diripiebant. 117. Et Daurises quidem, contra cirilates ad Hellespontum convenus. Dardanum cepit, et Abydum, et Percoten, et Lampsacum, et Pæsum: quorum singulas singulis ccpit diebus. A Pæso vero advenus Parium ducenti adfertur nuncius, Cures communicato cum Ionibus consilio defecisse a l’ersis: itaque ab Hellesponto revenus, advenue Curiam (luxit exercitum. 118. En res forte renunciata Cnribus erat priusqunm Daurises advenisset. Cujus cognito consilio, Cures ad Albas Columnas, quæ vocantur, amnemque Marsyam congregnbantur, qui ex ldriade regione fluens, Mæandro miscetur. E0 postquam convenere Cures, quum aine multæ dictæ sunt sententiœ,- mm illn, optima quæ mihi videtur, Pinodnri, Mausoli fiiii, civitate Cindyensis, qui Syco-

963 HERODOTI HISTOR. V. nesis miam, Cilicum regis, in matrimonio habebat. Hujus viri sententia hæc erat, Mæandrum transmittere debere Gares, ntque in prælium committere ut fluvium a tergo huberent; ne scilicet retro fugere passent, sed ibi manere coacti, fortiores sese quam pro ana natura præstarent. At hæc non vicit sententia : sed Persis malue- mut a tergo esse Mæandrum, quum sibi; scilicet, ut illi, si prælio superati in fugam verterentur, receptum non haberent, sed in fluvium .inciderent. 119. Deinde, ubi adfuerunt Persæ, Mœandramque trajecerunt, ibi tune ad Marsyam fluvium cum illis congressi sont Cures: et aeri commisao prælio, postquam diu fortiter pugnarunt, ad extremum hostium multitudine sont superati. Persarum ad bis mille ceciderunt, Camm vero ad decies mille. Qui ex illorum numero cladem efi’ugerunt, hi ad Labranda in amplum sanctumque platane- tum Jovi Stratio sacratum sunt compulai. Soli autem, quoad nos novimus, Cures sunt, qui J ovi Stratio [Müitari Latine diceres] sacra fadant. Ibi conglobati, de sainte deliberarunt, utrum Palais stase dedere, an Asiarn prorsus relinquere satins sibi esset. 120. Dom hac deliberaut, auxilio eis adveniunt Milesii eorumque socii. Tum vero, missa priori deliberatione. ad redintegran- du!!! bellum seae compararunt. lnvadentibus Persis denuo in aciem occurrunt: sed, prælio commisso, majorem etiam quum antea cladem acceperunt. Cecidere plerique omnes; sed Milesiorum pré: ceteris maxima strages facto est. 121. Postea vero vulnus hoc repamrunt sanaveruntque Gares. Postqunm enim cognoverunt progredi Persas, oppida sua invasuros, in via ad Pedasum co1locarunt inaidias; in quos noctu incidentes Persan, interfeeti sunt et ipsi et corum duces, Daurises et Amorges et Sisimaces: euro illisque periit etiam Myrsus, Gygis filins. Insi- diarum illorum (lux fuerat Heraclides, Ibanolidis filins, Mylassensis. .ltn igitur Persæ illi perierunt. 182. Hymeas vero, alter ex bis qui lonas cos persecutus est qui contra Sardes militaverant, ad Propontidem convenus, Clou Mysiam cepit. Quo expugnata, ubi cognovit Daurisen relicto Hellespontb versus Curieux arma promovere. ipse Propontide relicta in Helie- spontum duxit exercitum: et Æolenses subegit omnes, quotquot Iliade!!! habitant renom, et Gergithas subegit. priscorum Teucro- mm reliquias. At ipse Hymeas, dum bos populos subigit, in morbo -moritur in Troade. 128. Et hie quidem illi finis fuit: Anaphemi vero, Sardium præ- fecto, et 0mm, tertio duci Persarum, mandutum erat bellum loniae et finitimæ Æolidi a continente inferendum. Atque hi Clnzomenas loniæ Ceperunt, et Cymen Æolidis. 124. lta dam copinohnr oppida, Aristagorus Milesius luce videns, homo parum acri (ut adparet) ingenio, qui loninm concitavcmt magnnsque miscuerat turbes, fugam agitnbat, satis quippe intelligens super-mi Darium regcm non pusse. Hoc consilio, convocatis suarum pardon: hominibus, delibcrntionem proposuit, dicens,

TERPSICHORE; 963 " commodum ipsis fore, certum habere refugium, si Mileto pelle- " rentur: quærere se igitur ex eis, utrum hoc ex loco in Snrdiniam t’ a se in coloniam vellent duci, au in Myrcinum Edonorum, Histi- " æo aDario donc datum, et in oppidum ibi ab Histiæo munitum." 125. Jam Hecatæus quidem, Hegesandri filins, Historiarum scriptor, in ueutrum horum locorum abeundum censuit ; sed in Lero insula debere castellum munire Aristagoram, ibique, si Milan) excideret, quietum se tenere, donec impetu inde facto Miletum repetere posset. Hoc Hecatæi fuit consilium. 126. Ipse vero Aristagoras en maxime inclinabat, ut Myrcinum sbiret. Itaque Mileto Pythagoræ fidei commissa, probati inter cives viri, ipse, secum sumto quicumque voluisset, in Thraciam navigavit, regionemque quam petierat tenuit. Inde vero progressus, interfectus est a Thracibus et ipse, et exercitus ejus, quum oppidum aliquod obsideret rejectis conditionibus, quibus Thraces excedere oppido vaincront.

HERODOTI HISTORIARUM LIBER SEXTUS. ERATQ -----.---q

1. ARISTAGORAS igitur, quo onc-tore [ouin defecemt, hoc mode vitam finivit. Histiæus vero, Mileti tyrannus, a Durio diminue, Sardes emt profectus: quo ubi Sosie pervenit, interroguvit cum Artaphernes, Sardium præfectus, qua ra inductos putaret 10mn a regs defeciue. 1d quum ille se ignorare dicerct, mirareturque factum, quasi nihil de rebus præsentibus eompertum haberet, artificiis utentem videns Artnphernes oit: " lta tibi, Histiæe, hæc res habet: " calceum hune tu projecistî, et induit eum Aristagoras." 2. Hoc quum Artaphernes, ad defectioaem quod adtinet, dixisset; metuens eum Histiæus, utpote intelligentem quid rei esset, pmtinus prima nocte ad mare profugit: qui, quum Dario poliicitus esset Snrdiniam maximum insulam imperio iliius subjiciendam, decepto rege, clam auctor lonibus fuerat belli adversus illum suscipiendi. Sed Chium transgressas, in vincula a Chiis conjectus est, suspectum cum habentibus quasi res novas ndversus ipsos regîs nomine moiientem. Mox tamen, cognita rei veritate, hostem esse regi, vincuiis cum Chîi solverunt. 3. Ibi vero interrogatus Histiæus a lonibus, cur ita studiose dri- stagoræ, ut a regs deficeret, nwndasset, veram iiiis caussam nequaquam expromsit; sed, " regem Darium," ait, " constituisse i’hœ- " nices sedibus suis exeitos in loniam transferre, Ionas auteur in " Phœnicen: en causse. se istud mandasse." lta lonas termit, quum nihil umquam tale rex animo agitosset. 4. Post hæc internoncio Hermippo usas Histiæus, immine Attir- nita, ad Perses nonnuilos, qui Sardibus erant, epistoias misit, ut qui secum antea de defectione sermones miseuissent. At Hermip- pus eis, ad quos missus erat, non reddidit epistoias, sed Artapherni tradidit. ille vero, re omni cognita, jussit Hermippum eis episto- les reddere ad quos datas orant, sibi vero trodere nias, quos Persan

I vicissim ad Histîœum perferendasBRISTOL ipsi dedissent. Quo facto post»265 quam illi comperti fuerunt, de moitis Persarum sapplicium sumslt Artapbernes. Atque ita tumultus Snrdibos exstitit. . 5. Es spe frustratum Histiæum Chii, rageante ipso, Miletum de- dutefe. At Milesiis, lubenter Aristagora etiam liberatis, neutiquam salope erat aiium tyrannum terra sua recipere, quippe qui libertatem gustassent. ltaque, quum noctu per vira intrare Miletum couatus esset, repolsus est, atque etiam ab aiiquo ex Milesiis in femme voloeratus. Rejectue a patrie. Chium rediit; inde vero, quum Chiis ut sibi naves dorent persuadera non potoisset, Mityle- nen trajecite; et Lesbiis, ut noves sibi durent, persuasit. Hi igitur, instructis. acta triremibus, cum Histiæa Byzantium navigarunt: inique in insidiis stantes, nave: en ponta navigantes vi ceperunt, exceptis corozo navigiis qui se paratos esse Histiæa parera profite- renthr. 6. Dom hæc Histiæus et Mitylenæi agebant, interim ad ipsam Miietum ingens et navalis et pedestris exspectabatur exercitus. Nom -Persarum duces, junctis viribus et in unum exercitum collatis, adversusMiletum, insuper habitis minaribus oppidis, proficiscebantur: et navalium capiorum pramtissimi erant Phœnices: com his totem militabant et Cyprii, noper subacti, et Cilices, atqoe Ægyptii. 7. Quas ubi loues intellexerunt adversas Miletum reiiqoamque laniam praficisei, miseront de suis ad l’unionium, qui de nous ad se pertinentibus deliberarent. Quibus prædicta loco congregatis, habita consîlia, placuit, ut pedestris exercitus, ui opponeretur Persis, nullus cogeretur, sed muros defenderent ipsi par se Milesii 3 clusis autem, nuiia excepta novi, rebus Omnibus instrueretur, atque ita instructa quum primom ad Lotion occqrrereti, et pro Mileto pogna navali decerneret. Est autem Lade parvis insola, urbi Mile- siorum obversa. 8. Post hæc, ubi influoit: nimbus adfuere loues, cum eisque Æoienses Lesbum incoientes. aciem in hune modum ordinarunt. Cornu ad orientera spectnns ipsi tenebant Milesii, noves præbentes octoginta: his contigoi erant Prienenses cum duodecim navibus, et Myusii navibus tribus; Myusiis proximi stabant Teii, septemdeo cim navibus: Teiis proximi Chii, navibus centum: juxta lias locati Erythræi et Phocæenses, quorum illi acta cantulerant noves, hi vera tres. Phocæensibus contigui erant Lesbii, navibus septuaginta. l’astremi locati Samii, cornu tenentes aecidenti obversnm, navibus sexaginta. Universus harum omnium numerus fuit, triremel tre- centæ quinquaginta tres. Et hæ quidem Ionum emnt. 9. Navium vera numems, quos barbart’ hobabant, ergot sexcentæ. Quæ ubi et ipsæ ad Milesiorum fines parvenue, simuique pedestres imiversæ aderant copiæ, ibi mm duces Pemarum, cagnita lanice, mm naviom moititudine, veriti sont ne super-are bas non passent, adeaque nec Miietum passent capons, mari non patentes, atque ita .periculum incorrerent pumas duodi Dario. Hæc secum remuantes, 2 u

266 HERODOTI HISTOR. V1. convocarunt Ianum tyrannos, qui ab Aristagora Milesio imperiis dejecti ad Motion profugerant, jamque cum illis advenus Miletum militubant. Ex horum igitur numero canvocatos, quotquat præ- sentœ crant, in hune modum sont adlocuti: " Nunc, viri loues, " quisque vestrum palam faciat, de Regis donna se bene velle me- " reri. Unusquisque nempe vestrum det operam, ut populares tt suas a reliquarum abstrahat societate. Prapanite igitur illis, fl nuncinteque, nihil triste illos ab defectionem passuras, nec ædes " earum vel sacras ve1 privatas iri incensum, nec duriare condi- ti tione, quam ante, futoros. Sin a societate non recesserint, sed si utique pognas pericuio rem commiserint, hæc minitantes illis " prædicite, quæ ipsis sint aventura : nos præiio victas in servitu- ti tem rapturas, pueras earum œstratoras, virgines Bactra abduc " cturos, et terrant aiiis tradituras." 10. Quæ quum illi dixissent, Ianum tyranni nactu ad populares sans unusquisque dimisit qui hæc eis renoncisrent. At Jones, ad quos hi noncii pervenere, tenaciter in propasito sua perstiterunt, nec admiserunt proditionem : et quiqoe sibi salis hæc a Persis edici existimabant. Et hæc quidem protinus, ex quo ad Miletum Persæ pervenerant, peracta. sont. 11. Deinde vera, ubi in Lade insola loues convenere, concianes sont habitua 3 et quum aiii apud eos verba fecere, taro Phocæen- sium dux Dionysius sic est iocutus: " Nunc, quum in novaculæ " acie sint res nostræ, ut vei iiberi simus, vel servi, et ii quidem " velot fugitivi 3 siqoidem volueritis, viri Iones, labores suscipere, ti erit id quidem in præsentin vobis malestum. sed poteritis supe- " ratio hostibus esse iiberi: sin disciplina militari insuper habita, " mailitiej vos dedideritis; nullam equidem spem habeo, pœnam ti defectionis regi (landaux efugere vos passe. sed me audits, miti bique vos permittite: et vobis ego, si morio dii æquo dederint, " recipio, ont pugnæ aieam non subituros esse hastes, ont, si nos " adgressuri sont, magnam ciadem accepturos." 12. His-auditis, Dionysio se permiserunt loues. Tom ille quotidie. navibus lango ordine edoctis, postqoaul remiges in discurren- do singulis oavibos per binasaiias exercuisset, et classiariosjussisset armatos in ponte stare, reliquam diei partent in ancaris noves tene- bot; atque ita toto die laborem Ionibus exhibebat. Et illi quidem ad septimum osque diem ei parebant. mandataque exseqoebantur ; winseqaente vera die, ouum inpatientes casent talium labarum, mo- lestiis et salis anime vexati, hasce inter se sermones miscere: tt Quo tandem numine .læso has exhaurimus iabares? qui deeipi- i’ entes, et de statu mentis dejecti, homini l’horæensi, vano jacta- " tari, qui tres naves in commune contulit, nos totos permisimus. " Et ille nos, sibi traditas. miseriis intolerabiiibus vent; ita ut tt’ nostrum multi in morbos inciderint, et moitis item aiiis eadem " sors hominem videatur! Quanta nabis præstat, quidvis aiiud, r1 quam hæc mais, pati, et-fnturam servitutem potins toierare, qua- " üscumque illo fouit, quam banc præsentem, qua constricti su-

" mus! Agite, ne porro huic ERATO.homini panamas !" Hæc dixerant,267 et extemplo nemo nmplius mandata facere volait: sed, tamquam pedestris exercitus, tentoriis in insulta. fixis degebant in umbra, naves conscendere exercerique nolentes. 13. QUE ubi a lonibus fieri viderunt Samiorum duces ; tutu vero, quos sermones jubentibus Persis ad cos deserendos prius curaverat Æaces, Sylosontis filins, deserere eos jubens lonum societntem, hos tune sermones animis ndmittebnnt Samii, spretum ab lonibus mili- .tnrem omnem v’ulentes disciplinam, simnlqne intelligentes superari non posse regis potentinm; satis quippe gnari, etiamsi præsentes navales copias supermnt Darii, alias quintuplices contra se adm- tnrss. Adripientes igitur occasionem, simulatque louas videruut negantes in oflicio se futuros, lucro sibi duxerunt servare res suas et sacras et privatas. Brut autem Esces me, cui morem Smniî gesserunt, filins Sylusontis, Æacis nepos: qui, quum tyrannus fuisse: Sami, ab Aristagors Milesio exutus fuerst imperio. -quema(l- moduml4. Tune igitur, reliqui ubi Phœnices Ioniæ cum classe tyranni. contra. progressi i r , sunt, loues etiam naves suas longo ordine eduxerunt. Ut vero prope invicem fuerunt, commiseruntque prælium, deinde quinam ex Ioni- bus sut ignavi in hac nacali pugna sut fortes viri fuerint, adcunte scribere non possum: nam alii alios in vicem culpant. Dieuntur autel!) tune Samiiput convenerat cum Æaœ, sublatis velis, deserts scie, Samum navignsse, undecim navibus exceptis. Harum enim præfeeti manserunt, pngnnveruntque spreto ducum suorum imperio: bisque commune Samiorum, 0b hoc factum, honorem hnbuit, ut nomina cornu: cum paternis nominibus columnæ inscriberentur, ut qui probi fortesque viri fuissent: et est hæc columna in faro. Lesbii vero, proximos profugere videntes, idem fecerunt quod Sa- mii: eorumque exemplum mqior pars Ionum secuts est. l5. Ex bis vero qui in prælio substiterunt, pessime accepti sont Chii, præclaris quidem factis nobilitati, et neutiqnam, ut ahi, de industria cessantes. Contnlerant enim, quemndmodum ante etiam dictum est, naves centum ; et in earum unaquaque crant quadraginta selecti ex civibus propugnntores. Qui ubi plerosque socius prodere rem communem viderunt, noluemnt prsvorum esse simi- - les g sed cum paucis e sociis soli relicti, pugnatunt discurrentes pet hostium navets, casque pemmpentes; donec, postquam plures naves cepissent, ipsi suarum majorem partem amiserunt. Chii igi- tul- cum reliquis e suis navibus domum profngernnt. 16. Quibus vero ex Chiorum numero invalides haves emnt 0b accepta vulnera, hi, quum hostis eos persequeretur, ad Mycalen profugerunl: et relictis ibi navibus in brevin ejectis, pedibus per- continenœm redire instituerunt. Ut vero Ephesiorum fines ingressi sunt redeuntes Chii, noctuque ad cum locum pervenerunt ubi tune mulieres Thesmophoria celebrabant; ibi tune Epliesii, quum quo pacto res Chiorum se haberent ante non sudîvissent, viderent an- tcm militum multitudinem fines suos invadenltem, prorsus peut « 2 a 2

268 HERODOTI. HlsTOR. V1. liures bos esse, qui inulieribus imidisrentur, unipersî ad vim ornent dam procurrerunt, et Chics interfecerant. Ac Chii quidem tali utrimque17. Dionysius vero Phocæensis, fortune perdîtes resusi esse intelligents sunt. Io- ’. l num, Captis tribus hostium navibus, abiit non jam Phocæamnavi- gans, satis gnams cum cum relique louis in servitutem iri redu- ctum ; sed e vestigio recta in Phœnicen contendit. Ibi quum one- rariss maltas naves demersiseet, multaque pecunia et aliis rebas pretiosis esset potitns, in Sicilizun inde vela fecit: ex que coortus, prædstoriam exercuiz; Græcanicæ quidem nulli navi insidiatus, sed18. CarthaginiensibusPersæ, victis pugna navsli lonibm, ac Tyrrheuis. terra marique .Miletum oppugnarunt, et, enfouis maris, admotisqne musque generis machinis, cum ipm avec capet-est, sexte a defiectione Arisugoræ anno; captamque in servitutem rodages-nm. Ita en ipsa calamitate defuncta Miletus est, quæ in illum ab oraculo prædicta crut. . 19. Nam quum Argivi Delphis omnium de suæ urbis sulfite commissent, editum est ipromiscuum eütum, unum quideu ad Argivos spectans, sed haie immixtum aliud ad Milesios pertinens. Et illud quidem, quad Argivos spectabct, deinde referam, quum ad illum narrationis locum pervenero; quæ vero Milesiis, tune non præsentibus, prædixit deus, in habent: Tune quoqne, commentai: openun Milne miel-nm, Permultis cens et præstsntis munen fia, * Crinitisque pedes tua pluribus sblnet azor; Templi niiis nostri in Didymis sus cum manebit. Tune igitur hæc Milesiis acciderunt, quando,virorum major pas interfecta est n Persis longes capilios alentibus, et muiîeres et linei’i mancipiorum loco sunt habiti, et temphm Didymis, tedes et bra- culum, eXspoliatum deflngravit. Pewniæ remmque pretiosarum, quæ in hoc temple depusitæ crut, saupe alibi in hac narratione mentionem feci. i . 90. inde, quotquot Milesii viri cspti ersnt, Susa sunt ducti: quibus rex Darius, nullo alio malo adfectis, sedes adsignavit ad Ru- brum quad vocatur mare, in Ampe oppido, juxta quam præterfluens Tigris fluvius in mare evolvitur. Agri vero Milesii eam partem, quæ prope urbem et in planifie site est, Persæ tenuerunt; colles et montnna Caribus Pedasensibus possidenda dedere’. 21. Milesiis, his calamitatibus adflictis a Persis, parem gratin) non retulerunt Sybarîtæ, qui putrin urbe exuti Laum et Scidrum incolcbant. Nnm Sybari a Crotoniatis capta Milesii universi, nulle eiœeptn tente, capita ruserant, et ingentem præ se tulerant luctum: h’æ enim ci vitates maxime omnium, quus novimus, hospitii inter se jura coluerant. Secus feeere Athenîenses. Hi enim et aliis muids modis testntum fecerunt, quantum ex Mileti expugnatione luctum perceperint ; et, quum Phrynichus dramn scripsisset docnissetque, Mileti expugnationem, in lacrymas empemnt spectstores omnes, et

mille dracbmis monument posta,ERATO. quad domesticarum 269calamite- tnm memoriem refri’xisset; legeque cautum est, ne quis amplius hoc22. Ita Miletusdramate viduata est Milesiis. uteretur. Samiorum vero e bis, qui aliqnid in bonis habebant, minime placuit id quod ab ipsorum ducibus in gratiam Medorum erat factum. ltaque statim a navali pagne. deliberantes decreverunt, prius quam in ipsorum terrain advenisset Æaces tyrannus, navibus in coloniam emigrare, nec manere dum Medis et Ænci servire cogerentur. Etenim per idem tempus Zanclæi ex Sioilia nuncios miserant in loniam, qui louas ad Calactam invitaient, obi Ionicam condi urbem Znnclæi cupie- haut. Est autem hæc Cale acte quæ vocatur,’ [Pute-hmm mm La- tine diceres] Siciliæ tractus, Tyrrheniæ obversus. His igitur invitantibus, soli ex lonibus Snmii in coloniam abierunt, cum eisque .Milesii, qui patriæ calamitntem elfugerant. - I ’ 28. Interim res accidit hujusmodi. Samii, dum Siciliam petunt, in Locris ernnt Epizephyriis; et Zanclæi cum rage ipsorum, cui nomen crut Scythes, urbem aliquam Siciliæ obsidebant, quam expugnare cupidi erant. En re cognita, Anaxilaus Rhegii tyranmis, quippe infensus Zanclæis, cum Samiis agit, monens ces omittendam me, quam peinent, Galactam ; occupaudamque Zanclam, eirir aman. Et Samii, dicta audientes, Zanclam tenuere. Zanclæi, ut occupa- tain suum urbem nudivere, ad opem ferendam adcurrunt, advocatvo etiam Hippocrate, Gelæ tyranno, quicum illis societas erat. At Hipp’ocmtes, postquam cum exercitu tamquam opem illis laturus advenit, ipse Scytham Zanclæorum monarcham, qui urbem sinise- m, fratremque ejus Pythogenem, compedibus vinotos in oppidum Inycum misât; reliques autem Zanclæos, fœdere cum Samiis inito, et fide data acceptaque, prodidit. Mmes ei a Samiis hæc en: sti- pulata, ut omnium quæ moveri passent mancipiorumque, quæ in urbe casent, dimidiam pattern Hippocrates acciperet’; quæ vero in aigris essent, en cuncta sortiretur. lgitur Zanclæorum pleroaque ipse mancipiorum loco in vinculis habuit, eminentiores autan: illorum trecentos Samiis tradidit interficiendos: et ab hac quidem 24. Scythas vero,.Zanclæorum monarcha, ex lnyco Hymeram profugit;culpa indeque Samii in Asiam profectus, abstinuere. ad regem Darinm adscendit. . Et hune Darius justissimum judicavit virorum omnium, qui et Græcia ad ipsum ndscenderat: nain venin a regs impetratn in Sicl- ’ liam redierat, rursusque ex Sicilia ad regem crut revenus. Denique senex et beatus apud Perses e vita discessit. Ils igitur Samii,-procul a Medis profecti, nulle lebore pulcerrima urbe Zancla sunt titi. poîô. Post peractam pro Mileto navalem pugnam, Phœnices en Persarum mandata Æacem, Sylosontis filium, Samum reduxerunt ; utpote qui utilissimam illis egregîamque operam præstitisset. Et salis, ex omnibus qui a Dario defecerant, Samiis neque urbe neque temple incensa sunt, propterea quod naves earum in pugna nevsli

270 HERODOTI HISTOR. V1. socios deseruerant. Capta veto Mileto, protinus Carie. in potestatem venit Persarum, aliis oppidis ultro sese dedentibus, aliis vi ad obsequium redactis. Atque in hæ res geste: saut. 26. Circa Byzantium venante Histiæo Milesii), et Ionum encra- rias naves e Ponte venientes intercipienti, adfertur nuncius de rebus ad Miletum gestis. Itaque, rebus ad Hellespontum Bisnltie Aby- deno permissis, Apollophanis filio, ipse secum sumtis Lesbiis Chium navigavit. Ubi quum non reciperet eum Chiorum præsidium, acie cum hie congressus in Cœlis [i. e. L’avis] quæ vocantur Chie terræ, multos eorum interfecit: moxque reliquos etiam Chios, quippe navali pugna misera adflictos, sub potestatem suum Histio æus, Lesbiis adiutus, redegit, ex Polichna Chiorum oppido impetu -facto.27. Solet . autem deus ante significare, quando magna mais civitati ont populo cuipiam imminent: atque etium Chiis ante hue calamitates ingentia signa accidernnt. Primum enim, quum cen- tuin juvenum chorum Delphos misissent, non nisi duo ex bis rediernnt, cæteris octo et nonagintn peste absumtis: tum per idem tempus, baud multo ante navalem pugnam, super puerorum capitibus literas disoentium tectum coqueret, ut de centum et viginti pueris nous soins evaserit. Bis signis a Deo ante ostensis, deinde secum pugna navalis in genu projecit civitatem; post pugnam sera navalem supervenit Histiæus cum Lesbiis, et Chics jam ante adtritos facile oppressit. 28. Inde Thaso arma Histiæus intulit, magnum Ianum et E0- lensium manum secum ducens. Dum vero ’rhasum circumsidet, adfertnr eî nuncius, Phœnices Mileto profectos reliquam Ioniam navibus petere. Quo cognito, Thasum inexpugnatam relinquens, Lesbum contendit, universis copiis secum ductis. Lesbo Vera, quum fume laboraret exercitus, in continentem trojecit, frumentuin demetere et ex Atarneo cogitons, et ex Caico campo Misyæ ditionis. At fuit forte in en regione Harpagus Perse, baud exigui du: exercitus: qui, cum illo in terram egresso commisse. pugna, et ipsum Histiæum vivum cepit, et majorera copiarum illius pattern interfecit. 29. Captus est autem Histiæus hoc modo. Commisso Græcos inter et Perses prælio in Malena agri Atomensis, per satis longnm tempus æquo marte pugnatum est. Ad extremum vero immissus Græcis equitatus negotium confecît: et in fugam versis Græcis, Histiæus, sperans se oh admissnm eulpam non supplicia adfectum iri a rege, talem quemdam vitæ amorem concepit. Quum fugientem adsecutus esset homo Perse, qui jam in ce crut ut deprehensum mnfoderet, l’ersico ille sermone hominem adloquens, eue se [listi- cum Milesium indicavit. 30. Qui si in vitn fuisset servatus, et ad Darium regem adductus, puto equidem nihil mali fuisse cum passurum, remissu- rumque ei culpam fuisse regela. Nunc hune ipsum 0b museau), ne salvus ei-aderct, itcrumquc magnus ficrct apud regem, Arto-

phernes Sardium præfeCtus,ERATO. et qui illum captivum feeerat 271 Harpa- gus, ut Sardes adductus est Histiæus, corpus illius suspenderunt e cruce, csput autem, sale conditum, Susa ad Darium regem miserunt. Quibus rebus cognitis Darius, vituperatis his qui hoc rece- mut, quad non vivum illum in suum conspectum adduxissent, caput Histiæi lotum et bene curatum jussit sepeliri, ut viri de se et de Persis præclare meriti. Hoc igitur feta functus Histiæus est. 8L Jam navalis Persarum eæercilus, postquam cires Miletum byemaverat, sequenti anno inde profectus, insulas facile cepit baud procul a continente sites, Chium et Lesbum et Tenedum. Qua- rum insularum ut quaque potitî erant barbari, incolas omnes indagine cinctos capiebant. Indagine autem cinglait hac mode. Vir virum manu prehendens, a mari septemtrionali ad australe perds nentes, totem pervadunt insulam, atque ita homines veluti feras venantur. Pariter veto etiam lanices in continente ceperunt civitates, niai quad ibi homines non indagine cinctos venati surit, neque enim fieri id poterat. 32. Tune vera Persarum duces vera præstiterunt es, quæ minati Ionibus orant, quum illi ex adverso castra haberent. Postquam enim urbibus potiti sunt, selectos puerorum formosissimos castra- runt, ex viris eunuchos fixismes; et virgines forma præcellentes abduxerunt ad regem: simulque turbes cum ipsis templis incendia cremarunt. Atque ita tertio in servitutem loues redacti sunt: primum a Lydis, et bis deinceps tune a Persis. 38. Post hæc, relicta louis, navalis exercitus omnia Hellesponti loco, quæ ad sinistram sunt intranti, subegit: nom, quæ a dextre. surit. en Persæ jam ipsi par se, terra adgressi, suam in patestatem redegerant. Sunt autem ad Hellespontum in Europe loca hæc: Chersonesus, in qua complura insunt oppida, tum Perinthus, et castella Thrnciam spectantia, et Selybria, et Byzantium. Jan: Bymntii quidem, et his ex adverse oppositi Chalcedonii, [ uns alias Calchedonios nominnt Noster,] ne exspectarunt quidem œniciœ classis adventum; sed, relictis suis sedibus, introrsus in Pontsnn Euxinum se receperunt, ibique urbem condiderunt Mesembrism. Phœnices vero, incensis his quæ nominavi lacis, contra Proconne- sum et Artacam se conVerterunt: quibus et ipsis igni datis, iterum in Chersonesum navigarunt, reliques urbes expugnaturi, quas superiori adpulsu non everterant. Adversus Cyzicum vero cursum omnino non direxerunt: nam Cyziceni ipsi jam ante Phœnicum adventum in obsequio erant Persarum. deditione cum Œbare facta, Megabazi filia, Dascylei præfecto. Chersonnesi veto, une Cardia excepta, reliquis omnibus urbibus potiti sunt Phœnices. 84. Tyrannus tune Chersonesi Miltiades erat, Cimonis filins, Stesagone nepas: quad regnum primas olim susceperat Milliades, Cypseli filins, hoc modo. Tenebnnt hanc Chersanesum Dolonci Thraces. Hi, hello pressi ab Absinthiis, rages sans miserant Del- phos, qui de hoc hello oraculum consulerent; quibus Pythia re-

en l-lERODOTI HISTOR. VI. spandit, ti coloniæ conditorem in banc regianem secumadducesent " cum, qui ipsos, postquum templo egressi casent, primas ad hos- " pitium vouasset." Rediere Dolonci sacra via, per Phocenses et Bœotos: ubi quum nemo ces vocusset, Athenus deflectunt. 35. Erat tune Athenis summa potestas panes Pisistrutum : cæte- rum dominabatur etiam Milliades Cyprelifilius, e famille quadriges alente; originem quidem generis ab Æuco ex Ægina repetens, sed recentiori memoria civis Atheniensis; Philæus enim, Ajacis filins, primus ex hac familia in civium Atheniensium numerum erat re- ceptus. Hic Miltiades, in vestibulo ædium suurum sedeus, quum prætereuntes conspiceret Doloncos, vestem gestuntes extraneam et lanceus, inclumuvit illos; accedentibnsqne diversorinm et hospitaliu officia obtnlit. Tarn illi,- accepta conditiene, hospitio ab eo tu- cepti, totnm hospiti effatum orucnli upernernnt, rogarnntque eumdem ut Deo obsequuetur. Quorum audito sermone, protinus persuasns Miltiudes est, quippe ægre ferens Pisistrnti imperium, et procul ipse ubcsse cupiens. Itaque extemplo Delphos profectus, consuluit oraculum, an facerel quad cum Dolonci rognassent P , 36. Quod ubi etiam Pythiu facere jussit, ita Milliades Cypseli filins, qui ante id tempns quadrigæ currienlo victoriam Olympiæ repartuverat, tune, ndsnmtis quicumque ex Atheniensibns profectiu anis esse socii volneru’nt, une cum Doloncis nuvigavit: et, postquam terram illum tenait, ah bis ipsis, qui cum adduxerant, tyrannus est conàtitutus. la igitnr primo isthmnm Chersanesi mura intercepit; ex Cardiu urbe usque Pactyum 5 ne passent Absinthii incursionibus yastare regionem. Est autem latitude isthmi stadia sax et triginta; longitude vero Chersonesi ab isthmo introrsum est quadrigentorum 37. Faucibus Chersanesi mura interceptis, caque rations expulsis Absinthiis,et viginti primis cæterorum stadiorum. Lampsacenis arma Miltiadœ A intuiit: . l que belle a Lampsacenis, structis insidiis, viens captas est. Erat autem Miltiades Crœso Lydo familiaris. [taque te cognita, Crœsus præcone misso edixit Lampsacenis, salvum (liminal-en: Miltiadein: id ni fuissent, minutas est,.pinus erboris in modum se illo: actinium. lncertis Lampsucenis, disceptuntihnsque inter se quid sibi vellet hac verbnm, quad ipsis minutas Crassus esset, pians in modum se illos excisumm, postrema tandem seniarum quispium verum (incuit, scilicet piuum. solam ex cunctis arboribus, postqnum excisa six, nullum amplius germen edere, sed fnuditns perire. Et Crœsum metuentes Lumpsuceni Miltiadem solutis vincnlis libertin: dimiss- 38. Hic ieitnr, postqnum pmpter Craasum sulvus evusit, deinde sine liberis obiit, regno et rebus suis omnibus Stesugorœ relictis, Çimonis filin, fratrie sui eadem martre nuti. Et ei vita faneur sacra fuciunt Chersanitæ, uti mas est conditori fucere; et eqnestre gym- nicumque in illius honorem oertamen celebrunt, in quo nulli Lam- psncenorulnrunt. certare fus est. Dam vero ,bellum gerituri cuma L501-

ERATO. i . 273 psucenis, accidit ut Stesagorns quoque sine liberis vite discederet, securi capot percussus in prytaneo ab homine, qui in spcciem trunafuga, revera amen) ferventior hostis crut. 39. la; mortuo etiam Stesagora, deinde Miltiadem Cimonisfilium, mortui Stesngoræ fratrem, ad suscipiendum imperium cum triremi Chersonesum miserunt l’isistrntidæ; qui Athenis etiam eumdem beneficiis.promeruerant, quasi non conscii fuissent cædis palris illius Cimonis; quæ quo pacte patrata fuerit, in afin nurmtionis parte exponnm. Miltiades postquam Chersonesum pervenit, (louai se tenuit, tamquam mortui fratrie Stesngorœ memoriam honorans. Quod ubi rescivere Chersonesitæ, congressi principes ex omnibus undique civitatibus, quum communi consilio simul omnes ad cum condolendi canas" convenissent, in vincula nb illo conjecti sunt. Atque ita Miltiades Chersonesum tenuit, quingentos alens auxiliares; etuxorem duxit filiam Olori Thrncum regis Hegesipylam. 40. Hic igitur (limonis filins Miltiades recentiori memoria in Chersonesum venant: cui, ex quo advenit, afin acciderunt præsen- tibus gruviom. Tertio enim nb his rebus anno Scythns fugiens in enilium abiit. Nempe Scythæ Nomades, a Dario rege irritati, junotis viribus usque in hune Chersonesum invaserunt: quorum adventum exspectare non ausua Miltiades, e Chersonneso profugit ; douce, regressis Scythis, Dolonci cum reduxerunt. Hæc igitur tertio anno ante en quæ nunc ei acciderunt, acta sunt. 4l. Nunc vero, ubi Phœnices in Tenedo esse cognovit, quinqua triremibus ex his, quæ ad menus erant, pecunia et aiiis reluis pretiosis impletis, Athenns navignvit. Dum vero, ex Cordial urbe profectus, per sinum Melnna naviguas, prætervehitur Chersonnesum, occurrunt navibus ejus Phœnîces. Et ipse quidem Miltiades cum quatuor navîbus lmbrum efi’ugit ; quintam vero persequentes Plur- nices ceperunt, cui L navi præfectus crut Miltiadis filins natu mui- mua Metiochus, non ex Olori quidem Thrucis fiiia nutus, sed ex alla uxore: atque hune simul cum navi ceperuut Phœnices. Qui, ut resciverunt Miltimlis esse fiiium, ml regem cum ubduxerunt, ingentem existimantes gratiam se inituros pi’npter sententiam quam in lonum concilie (lixerat Milliades, quum illos hortaretur obtemperare Scythis roguntibus, ut pontem solverent lones domumque navignrent. At Darius postquam ad eum l’hœnices Metiochum ’ Miltiadis filium ndduxerunt, nihil Metîocho mali fccit, sed multa. in cum beneficia contulit: 1mm et domum et possessions ci (ledit, et-l’ersicam uxorem, ex que ei "fifi sunt filii, qui Persarum ordini i surit adacripli. Ex Imbro vero Miltiades Albanais pervenit. 42. Atque eo anno nihil amplius hostile ndversus Ionas a Persi: susceptum est g immo vero hæc utilia lonibua hoc anno contîeere. Artnphernes, Surdium præfectus, arcessitis legatis ex civitatibus, coegit 10mm, ut pactiones mutuns fucerent de iitibus ex juris formula dirimendis, nec porro viet nrmis inter se agerent. Et hoc cos facere coegit, et terras corumdem per purusangac dimensus, (sic l’crsæ mensurnm vouant triginta stadiorum) tributn quibusque 2 N l

974 HERODOTI HISTOR. V1. imposuît, quæ ab illo inde tempore constanter ad meam usque matem eadem marnent, sicut ab Artapheme constituta sunt: constituta autem ab illo sunt fere endem conditione atque prius fuerant». Et hæc quidem pacata illis contigerunt. 43. Primo autem vere, reliquis imperatoribus domum dimissîd a rage, Mardonius Gobriæ fiiius ad mare descendit, ingentem et pedestrem. exercitumI ducens, et navalem.. Ætate juvcnîs îs erat, et nuper regis Darii filiam Artazostram duxerat uxorem. Huic igitur exercitui præfectus Mardonius, postquam in Ciliciam pervenit, navem ipse conscendit, et cum reliquis navibus est profectus g pedestrem vero exercitum nlii duces and Hellespontum duxerunt. Quum vero Asiam prmternavigans Murdonius ad Ioniam pervenisset, rem hic ego dicam maxime mirnm eis Græcis, qui sibi perJ auaderi non patiuntur, Otanen unum e septem illis Persîs pro sen- tentîa dîxisse, populare imperium apud Persas debere institui. Namque Mardonius, abrogato tyrannorum omnium inter Jonas imperio, popularem statuai in civitatibus instituit. E0 facto in Heilespoqi tutu properavit. Ut vero coacta est magna vis navîum, et colle- ctus ingens pedestris exercitus, navibus superato Hellesponto, per Europam’ iter fecerunt: proficiscebantur autem adversus Eretrinm.

I 44. Nempe, contra lias dîrigi expeditionem, verbîs præ se ferebant. Cæterum, quum constitutum habercnt quum plurimas pos- sontet ex Græcis Athenas. civitatibus subigere, primum Thasios classe. ad-- grcssi, qui ne mauus quidem contra illos sustulerant, sibi subjece4 runt; tum pedestri exercitu Macedonas, post illos qui jam Persis serviebant, sub jugum miserunt: nam qui eis Maceduniam habitant populi, jam cuncti illis subjecti erant. Dein navibus a Thaso continentem versus transvecti, secundum oram perrexerunt navi; gare usque Amnthum: tum Acanthe profectî, Athon montem circumvehi instituerunt. Sed dum circumvehuntur, ingruens ventuà boreas ingens, et contra quem eluctari bulla arte poternnt, maxia mon) navium numerum ad montem impulsas misere adflixit. Aiunt enim ad trecentas ex navibus periisse, et hominum amplius viginti millia. Etenim quum belluis frcquens admodum sit hoc circa Athon mare, alii a beliuis rapti pericre; alii vero ad petras adlisi; aliî, quum nature non didicissent, hoc- ipso perîere; alii gela. Hæc clades classem adflîxit. 45. Mardnnium vero et pedestrem exercitum, quum in Macedo- nia castra haberet, noctu adgressi Brygi Thraces, magnum mîlitum numerum occiderunt, ipsumque vulneraruut Manlonium. At ne hi quidem servitutem a l’ersis imminentem effugcre: etenim non prius ex bis regîonibus discessit Mardonius, quam in potestatem illos redegisset. Verumtamen, subactis his, retro duxit exercitum, quippe et terra clade a Br’vgis accepta, et mari maximam calamite.- tcm ad Athon passus. ha hæ copiæ, turpiter re gestn, in Asiam redîcruntr46. Altcro vero ab his rebus anno primum VThasios, a.t vicinis in’-

simulatos quasi defectîonem ERATO.molirentur, misso nuncio jussit 275 Da- rius dimere murum, et naves suas Abdera devehcre. Thnsii enim, ex quo ab Histiæo Miels? fuerant obsessi, quum magni illis essent reditus publici, pecun i suis utebantur ad construendas naves q longas, et ad validiorem murum urbi suæ circumduccndum. Erant autem illis reditus et ex continente et ex metallis. Certe ex his quæ in Scupte-hyle nietalla sont, quæ sunt auri fodinæ, omnino octoginta redibant talenta; ex his vero quæ in ipsn Tlnaso, aliquanto quidem minus, sed tainen tamtam, ut, quum casent vectigalium immunes fructuum nom-ine pendendorum, ex continente et ex me- tallisredirent Thasiis omnino quotannis ducenta talenta, et, quando plurimum redibat, trecenta. A 47. Vidi etiam ipse hæc metalla: quorum maxime admiranda mihi visa sunt ea, quæ a Phœnicibus fuerant inventa, qui cum 111380 insulam banc condiderunt, quæ nunc ab hoc Thaso Phœnice nomen traxit. Sunt autem Phœnicia hæc melalla inter duo Thasi loca, quorum alteri Ænyra nomen est, alteri Cœnyra, adversus Samothraciam : ingens mons est, quærendis metalli venis susque deque versus. Et hœc quidem hujusmodi sunt. Cæterum Thasii, regis imperio parentes, et murum suum dimerunt, et navets cunctas devexerunt Abdera. . 48. Post hæc tenture Græcorum animos Darius instituit, co ni- turus utrum secum bellum gesturi, an se ipsi tradituri essent. gy- tur præcones per Græciam, alios alio, dimisit, qui regis nomine terram et aquam a Græciæ populis poscerent. Dum vero hos in Græciam mittit, simul alios præcones per maritimas civitates sibi tributarias dimisit, qui ces juberent naves longas aliasque transve- ilendis equis comparare. A 49. Hæ igitur compambant imperatas naves :I qui veto in Graa- ciam venerunt legati, his multi quidem in continente populi en, quæ ipsis rex proposuerat postulaveratque, dedcre; insulanitvem omnes, ad quoscumque legati cum eisdem postulatis perveneruut. Igitur quum alii insulani terram et nquam regi dcderunt, tum vero etiam Æginetæ. Qui quum hoc fecissent, protinus eis imminehnnt Athenienses, rati adversus se tendere illud Æginetarum factum, ut simul cum Persis bellum sibi inferrent. Itaque cupide arripientes banc occasionem, Spartam misere legatos, qui accusarent Æginetas huius facti caussa, quad ad proditionem pertinerct Græciæ. 50. Qua. audita accusatione, Cleomenes Anaxandridœ filins, rcx Spartanorum, Æginnm trajecit, comprehensurus hos ex Æginetia qui ejus rei maxime fuissent auctores. Ut vero comprehendere eos est adgressus, quum alii Æginetarum ei restiterunt, tum in his maxime Crius, Polycriti filius; qui, " non impune," ait, tt illum quem- " quam ex Æginetis esse abducturum : non enim publico Sparta. " norum consilio eum hoc facere, sed pecunîa corruptum ah Athe- " niensibus ; alioqui simul cum altero rege venturum fuisse ad hon " comprehendendos." Dixit autem hæc ex Demnmti mandata: Cleomenes igitur, ,Egina abire conctus, ex Crio quæsivit, quodnam 2 N 2

276 HERODOTI HISTOB. V1. ci nomen esset .9 Qui quum verum respondîsset, dixit ci Cleomenes : " N une igitur, Aries! [id signifient Græcum nomen z] comme " tua ære muni, quippe magnum in malum incursurus." 51. Cleomenem vero per id tempus Sparte: cnlumniabamr Dema- ratus, Aristonis filius, qui domi manserat, rex et ipse Spartnnorum,’ sed ex familia inferiore; non quidem ob aliam caussam inferiore, nain ab codem progenitore oriundi crant, nisi quod propter primo- genituram magis in honore crut Eurysthenis prosapia. 52. Etcnim Lacedœmonii, contra quam a poetis omnibus memoratur, aiunt, non Aristodemi filins, sed ipsum Aristodemum, Ari- stomachi filium, Cleodœi ncpotem, Hylli pronepotem, quum rex esset anedæmoniorum, duxisse illos in"hanc regionem quam nunc ipsi obtinent. Haud multo vero interjecto tempore uxorem Ari- stodcmi, cui nomen fuisse Argiam; fuisse autem eamdem aiunt filiaux) Autesionis, neptîn Tisameni, proneptin Thersandri, abneptin l’olynicis 5 hune, inquam, peperisse gemellos: et Aristodemum, postquam vidisset pueras, morbo decessisse. Lacedæmonios au: tcm, qui tune fuissent, decrevisse regem ex legîs præscripto nomi- nandum ex pueris cum qui major esset natu. Quum vero nescirent, utrum ex illis eiigerent, ut qui similes inter se et æqualel casent; quumque nec nunc. nec ante cognovissent uter prier esset, interrogusse matrem. At illum dixisse, tt ne se quidem ipsum inti teruoscere z” et potuîsse quidem illam utique verum dicere, sed cupiviss; utrumque (si fieri forte posset) regcm nominari. Lace- dœmomos itaque, incerti quum casent, Delphos misisse, quid facto opus esset consulentes: Pythiamque ces jussisse, ut puerum «trum- que ragera Inuberent, sed mugis honorarent natu majorent. Quo accepta responso, quum nihilo minus incerti fuissent Lacedæmonîi, quo pacto reperirent, uter earum major natu esset, consilium eis dedisse hominem Messenium, cui nomen fuisse Panitæ. Suasisse igitur Lacedæmonîis hune Paniten, ut observarent matrem, viderait- quc ulrum puerorum lavaret priorem, priorique cibum præberel. Quod si illa drprchcndcrctur in hoc constanter eumdem servare (encrent, habitant illos talma rem quam. quarrant et reperire cupiant .- si» fluctuet illo, et mode hune, mode illum priorem curet, sati: illos intelligere passe, ne ipsum quidem matrem exploràtam rem habere; et tunc quidem allant ineumlam fore rationem. Jam illos, juxta Messcnii monitum observantes matrem filiorum Aristodemi, ignorantem ipsum cujus rei caussn observareturIL depreliendisse commuter enm et in eibo præ- bendo et in lavando præferentem puerorum priorem. Sumsisse igitur Lacedæmonios hune a matre alteri prælatum, ut natu majorem, eumque in loco publico aluisse; nomenque ei impositum fuisse Eurysthenis, minori vero Proclis. Et hos ipsos fratres, postquam adolevissent, par omne vitæ tempos discordes inter se fuisse aiunt, et pari mode commuter animatos esse illorum posteras. 53. Hæc quidem soli ex Græcis Lacedæmonii narrant. Jnm vero, quæ communi consensu a Græcis memorantur, hæc di- cruu : scilicet Doriensium hos regs: usque ad Perseum, Dnnaæ

fiiium, prætemiisso dei nomine,ERATO. recte recenseri a Græcis, 277 et me illo: Hellena; [id est Græcos] adfirmari: jam tune enim fielle- nibus hi accenaebnntur. Dixi autem tuque ad Perseum, neque altius repetii eorum genus, hac causse, quoniam Il’ersei pater mor- tulis nulius nominntur, quemadmodum. Hercuiis Amphitryo. itaque recte et idonea de causse. dixi, asque ad Perseunl. Sin a Donne, Acrisii filin, per patres adscendendo repetere genus veiimus, repe- riemus Doriensium duces origine Ægyptios fuisse. Hæc igitur, ex Græcorum ratiche, illorum genealogiu est. 54. Ut. vero Persarum feu truditio, ipse Persans, Assyrius quum esset, Græcus est fœtus, non Vero Persei majores: Acrisii veto progenitores generis propinquitate ad Perseum nihil pertinere, sed esse, quemadmodum Græci dicunt, Ægyptios. 55. Et hæc quidem de his dicta sufficiant. Cur vero, et quibus rebus gestis, Ægyptii quum casent, Doriensium reges evaserint, omittomemomre, quum ab aliis hæc expositaksint. Quæ veto alii non occuparunt, earum mentionem faciaux. 56. Nempe honores et. prioilegia, regibus a Spartanis tributd, hæc sont; .Sacerdotia duo, Jovis Lacedæmonii, et Jovis Cœlestis : tum lie-[li inferendi potentat in qunmcumque velint terrnm ; cui potestati intereedere nemo Spartanus potest, quin piucuiari se crimineobii- gel. Quum in bellum proficiscuntur, primi incedunt, reges, poslremi redeum: et centum delecti viri in exercitu cos custodiunt. Victi» mis utuntur in expeditionibus, quotcumque voiunt g et omnium immoiqtaijum pecudutn et pelles et terga ipsi accipiunt. Hæc sont, quæ ad bellum pertinent. 57. In pace hi eisdem honores et præmia concessa. Si quis publicum fuît sacrificium, primi in menu sellent rages, et ab his fit. distribuendorum ciborum initium, itn quidem ut. utrique regi de rebus omnibus duplex panic tribuutur, quum cæteris convivis: libaminn etiam hi auspicnntur, iidemque mactntnrum pecudum peli’és accipiunt. Ad hæc, singulis noviiuniis, et septime cujusque menais die, unique regum ex publico datur perfecla victimu in Apol- linis templo meccanda, et farinæ medimnus, et vini quartarius La- eonicus. ln omnibus ludis publiois sedes primaties et præcipuas habent. Proxenos civitatibus iidem nominant e civibus quoscumque voluerint; et ucerque duos nominuc Pythios: sont. autem Py- thii, cives qui Delphos mittuntur ad consulendum omnium; hip que publice cum regibus aluntur. Quando ad cœnem non veniunt reges, utrique domum mittuntur duo chœnices farinæ, et vini co- tyle: præsentibns vero tribuitur de omnibus rebus duplex portio; idemque illis honos habetur, quoties a privnto immine ad cœnam vocamur. Edita vaticinin hi custodiunt, sed ita ut eorumdem conscii sint Pythii. Judicant soli rages de hisce solum rebus: de Virgine ternorum omnium honorum hærede, cui illo nuberc debent, nisi 38m a patte fuerit desponsnta; et de viis publiois. Tum, si quis ad- optare voluerit. filium, i5 cor-nm. regibus id facere teneur. Alisi- dent reges deiiberantibus senatoribus, qui sunt humera duodetri-

378 HERODOTI HISTOR. V1. guzla: quod si in senatum non veniunt, hi ex seuatoribus qui proxime illos cognations: ndtingunt, regum habent honores, et duo suf- frugia conferunt, prætereaque tertium. suum ipsorum. 58. Ista igitur viventibus regibu: Spartanis publiee tribuuntur: momis vero, hæcce. Nunciant equites obitum regis pet- universam Laoonicam g in urbe vero circumeuntes mulieres lebetem pulsant. Quo facto, necesse est ut ex quaque domo duo liberi homines, mas et fœminn, luctusqualeant: id ni faciunt, gravem muletam incur- runt. Est autem mos Lacedæmoniorum in regum obitu idem qui Barbarorum in Asie: plcrique enim burbari in obitu regum sacrum tandem utuntur instituto. I Mortuo enim rege Lacedœmoniorum, non Spartnni solum, sed et ex tota Laconica circum habitantium cortus quidnm numerus Iad prosequendum funus convenire tenetur. Hi igitur, et hilotæ, postqunm multa millia humera convenere, pru- miscue cum mulieribus seipsos gnaviter plangunt, immensaque edunt lamenta, postremum semper et regibur optimum fuisse dicentes. Quod si in bello mortuus rex est, ejus simulncmm eflingu’nt, et pulcre strate lectulo impositum efi’erunt. Sepulto rege, par decem dies nec populi concio instituitur, nec magistratuum consessus, sed pet hos dies continuo: lugent. 59. Etinm in hoc Lacedæmonîis oonvenit cum Persis, quod de- funcü regis successor in regni sui auspiciis ære alieno liberat quemlibet Spartanuiu, qui vel regi vel publico aliquid debuit. Similiter enim npud Persns recens constitutus tex civitatibus omnibus tributum, quad nondum persolveruut, remittit. 60. Cum Ægyptiis vero hoc commune Lacedæmonii habent, quad apud illos præcones et tibiciues etcoqui in patrias otte: succe- dunt; et tibicen filins est tihiciuia, coquus coqui, præoo præconis: neque præconis filium alius, 0b vocis claritntem munus hoc am- bieus, excludit 5 sed quilibet negotium suum patrie more exsequiv tut. Atque hæc quidem ita se habent. , 61. Cumulus: igitur, Æginæ tune versuntem, et commuai Græciœ bouc navantem operam. quum laccusnsset Demaratus. non Ægiuctis ille studens, sed invidin et odio ductus: tutu vero Cleoo menes. ex Æginu reversus, rgiam dignimtem abrogundi Demarato consilium cepit; cujus exsequendi consilii hæc ros si ansam occa- sionemque præbuit. Aristoni, Sparte: regi, quum dues deinceps uxores duxisset, liberi ex his nulli prognati eruut. Cujus rei non suum esse culpun existimans, tertiam duxit uxorcm : duit autem hoc mode. Erst illi amicus civis Spartanus, quo civium omnium fami- liarisaime Ariston umbotur. Hic vir uxorem habuit longe formo- sissimnm omnium quæ Sparte: erant mulierum : et en quidem for- mosiuima ex dçformîæima evaserat. Eœnim quum turpis fuisset adspectu, nutrix illius, puellam ita deformeru videns esse hominum opulentorum filiaux), vidensque parentes illius in magna enlumitnte panera turpem filiolæ formam, hæc animadvertens nutrix, tale inivit consilium. Quotidic gestabut cum in Helenæ lemplum, quad est in loco qui Thcmpnn vocutur, supra Phœbcum lemplum. Quo-

ERATO, V ’ 279 tics autem puellam eo gestasset, statuebat illum ante deæ simulacrum, supplexque rogabat deum, ut dçformitale liberare paellam vellet. Jam die quodnm, quum templo egrederetur nutrix, adparuisse ei dicitur mulier, quærens ex sa. quid esset quad in ulna gestaret? Cui quum ille respondisset, paellam se gestare, rogasse mulierem. ut sibi monstraret puellam. Neganti nutrici, dicentique vetitum sibi a parentibus esse ne cuiquam cum monstraret, etiam atque etiam liane institisse, ut sibi ostenderet. Tom nutricem, ut vidit plurimum interesse mulieris videra puellam, ita denique illi ostendisse 3 et banc, tacto puellæ capite, dixisse, forma: præstantia superaturam eam Spar- tanas omnes mulieres. Atque inde ab. illo ipso die mutatam esse ejus formam. Hanc igitur, ubi nubilis facto est, in matrimonium duxit Agetus, hic quem dixi Aristonis nmicus. 62. cujus mulieris umore urens Ariston, talem iniit rationem. Amico, cujus hæc uxor ernt, recipit ipse, dona ei se daturum quam. eumque rerum murum omnium ille selegisset, jubetque amicum, ut parem sibi referai gratiam. Et ille, nihil de uxore sua veritus, quum videret esse etiam Aristoni uxorem, in conditionem consensit: au que in hoc ipsum mutuis se jurnmentis umbo obligsrunt. Deinde Ari- ston dedit illi pretiosissimum nescio quad cimeliorum sacrum, quad selegemt Agetus: et ipse, par ah illo sibi referri postulans, ibi tune uxorem amici conatus est secum abducere. At ille, in omnia alia, hoc uno aequo, se consemisse, ait: verum tamen quum.jummento esset obstrictus, doloque circumventus, abduci eam pnssus est. 68. Ita igitur tertiam uxorem, repudistn secundn, Ariston duxît. Eique hæc eadem mulier intrn tempus justo brevius, decimo nondum expleto mense, peperit hune, de quo hic ngitur, Demaratum’: et Aristoni tune in concessu ephororum sedenti unus e famulis nunciavit, natum ei esse filium. At ille, memor temporis quo duxernt uxorem,et digitis numerum inîens mensium, interpositojurejurnudo ait, Hic meus esse non polesl. ldque audivernnt ephori: nec tamen statim curæ ndmodum illis fuerat id verbum. Postquam vero adolevit puer, dîcti pœnituit Aristonem; etenim quam maxime suum esse filium Demnrntum existimabat: et nomen Demarntum [id est, V05: populi erpetitum] hue mussa ci imposuit, quad antan Spartani publics susceptis pro Aristone votis, ut vira omnium ante id tempus regum probatissimo, deus emnt precati, ut filins si nasceretur. 64. buccetlente tcmporc e vitn discessit Ariston, et Demuratus regnum suscepit. Fuisse autem videtur in fatis, ut istn res, qdum compertn fuisset, ragua eXIxeret Demnrntum, eo quod magnum in odium incurrerat Cleoxnenis, primum, exercitu Eleusi abducto. deinde (ut dixi) tune, quum Cleomcnes in :Eginam trajecissct ad- versus65. huque hos ulcisci qui cum cupienscum Cleomenes,Medis puciscitursentiebunt. cum Leoty- I chide, Mcnaris filio, Agidis nepoti, in hune conditionem, ut ille, son opem rcx creatus in locum Demnrati, ipsum sequeretur adversus Æginetas. Fuerat autem Leotychides inimicus Demnrati, hac mn- xime de caussa; quad, quum l’ercalum, Chiionis filinm, neptin

280 HERODOTl HISTOR. V1. Demsrmcni, sibi desponsasset, Demnrntus par insidias nuptiis illis frustratus erat Leotychidem, præreptamque illi l’ercaium ipse (lux- ernt uxorem. llæc quum fuisset inimicitiarum Leotychidis adversus Demaratum origo, tune a Cieomene sollicitatus Leotychides, Jurat contra Demnrntum, dicens, non Iegitime illum regem eue Spar- tanornm, nec enim filium esse Arislonis. Deinde, post interpositum hoc Jurameutum, Judicio cum est persecutus, in memorinm revocnns verbum istud, quad Aristoni tune excidernt, quum si tumulus recens natum renuncinssct filium; ubi numero inito mensium ju- rons dixerat, " non esse illum filium suum." Huic verbo insistens Leotychides declaravit Dmnaratum nec Aristonc genitum, nec legitime regnantem Sparlæ; testes ndvocnns cosdem ephoros, qui tum cum illo sedernnt in consilio, et verhum istud ex 0re Aristonis nudierant. 66. Postremo, quum en. de re exstitissent rixæ, pineau. Spa-[tanin ex Delphico oraculo quærere, ti un Aristonis filins esset Design.» tus i" Quod quum de industria itn decernendum curasset Chante: nes, ut de en re ad l’ythinm referrctur; tout vero idem Cleomenes Cobonern sibi concilinvit, Aristophanti filium, virum maxima apud Delphenses iluctoritute; qui l’erinllœ prophetissæ persuasit, ut ce diceret, quæ Cleomenes diei volehut. itn igitur interrogantibus his, qui ad consulendum oraculuin missi emnt, respondit Pythia, non esse Arisloni: filium Dcmuratum. Attamen postera tempore compertn sa frnus est, et Caban Delphis profugit, prophetissæ vero nuragatum est muons. 67. Hoc igitur modo nbragutn Demnrato regin dignitas est. Djinde vero, relictn Sports, ad Medos profugit Demarntus, ob con- flitumeliam hujusmodi. l’ostqunm rogna fuit exutus, ad gerendum magistratum ernt electus. Quumque esset solenne ludicrum, quad ,Gymnopædias vacant, Leotychides, rex jam creatus in Demmti locum, risus et contumeliæ causse misso famulo ad Demarntum, qui et ipse spectator adent, quæsivit ex eo, " quale-nnm illi vide- ii retur, hune gerere magistratum post reginm dignitatem i" Cui ille, indignntus interrogatione, respondit, " se quidem utrumque " esse expertum, nec vero illum; cæterum interrogationem banc " Lucedæmoniis sut infinitæ calamitatis. ont infinitæ felicitatis fore i’ initium." His dictis, veinai facie thentro egressus, domum suum abiit: ibique protinus, præpnratis rebus neccssariis, Jovi bovem immoiavit, et eo mnctato vocnvit matrem. , I 68. Quai postquam ndvenit, data in manas illius extorum pu victimes, supplex cum Demnmtus ndlocutus est his verhis : " Mater, ti et alios omnes deos testutus, et hune lierceum [id est, damas " nostræ præsidem] Jovem, ora te utque obsecro, ut venim mihi " dicos, quis ex rei varitnte pater sit meus. Leotyeliides enim in si litis contentions dixit, gruvidnm te ex priori vira congressum esse " cum Aristone: qui vero contumeliosiorem rumorcm sequuntur, " niant cum servo nsinarin te esse enngressnm, et illius me esse " filium. Qunrc le ego per Dcos oliscero, temm mihi riions. Nnm " et, si quid tale, quais dicunt, feeisti, non tu sala feeisti, sed mul-

" fit m nuis mufleribus : etERATO. MM quoque Sparte: fume28! est. v "optoiificum semen non fuisse Aristoni; alioqui primes etiam uxo- " res pariturns fuisse.” Hæc igitur ille dixit. 69. Cui mater his verbis respondit. " F ili, quoninm me supplex A " orna ut verum diem, omnem tibi rem ex vero aperiami Post- . " quam me pater mus domum duxit, tartis nocte a prima venitnd " me simulocrum simile Aristoni : quad quum mecum concubuis- . " set, enrouas mihi, ques habebat, imposuit. Illud postquam nbiit, . " venit deinde Ariston ; qui me videns coronis ornatsm, interm- "gsvit quis illos mihi (ledisset: et ego dixi, ipsum. Quod ubi tt abnuit film-jurats equidem respondi, non recte cum face": qui " rem pemeget ; paullo enim ante venisse ipsum, mecumque con- ’t cubuisse, ne deinde has mihi coronns dedisse. Tum me videns " Ariston jurejurando rem confirmai-e, intellexit divinitus hæc ac- " cidisse. Nom et coronas illas adpnrebnt esse ex lierois ædicula ti quæ est ad jnnuun mais: lustra; (Astmbaci ædem vacant :) et, " esse hune ipsum Heroem, pronunciamnt vates. in: igitur, fili, " rem totem hubes, quam scire cupis. Nom, ont ex hoc berce I " genitus es, et pater tuas Astrabacus bel-os est, sut Ariston: en " ipse. enim nocte’te concepi. Cæternm, quo argumento te maxi- " me adgrediuntur inimici, dicentes. ipsum Aristonem, quum ei te " natnm esse nuneinretur, audientibus multis neguse suum te esse " filium, quoniam justum tempus decem mensium nondum esset, " eomplemm; id verbum illi inscitin taiium rerum exciderat. .I’a- " riant enim mulieres etiam novem mensium fœtus, ntque etiam. " septem mensium, neque cunctæ decimum compient mensem : et " ego te, fili, septimo mense peperi. Agnovilque etiam paullo post ti ipse Ariston, par inscitiam sibi verbum illud excidisse. Alios au- " tem de nativitate tua rumores procul habe: nom verjssimn om- " nia nudivisti. Ex usineriis veru Leotychidi ipsi et niiis, qui hoc " narrant, liberos pariant uxores." Hæc mater locum est. 70. Demamtus vern, postquam quæ voluerat cognovit, sumto viatico, Elidem profectus est; speciem præ se ferens tamquam Del- phes petens, ubi consuleret oraculum. Lacedæmonii veto, suspicati fusain upessere Demaratum, persecuti sunt cum. Sed, priusquam hi Elidem pervenerunt, Zacynthum ille trajecernt. Quo quum etiam Lacedæmonii trajecisaent, et ipsi Demarato injecerunt menus. et famulos. ci nbstraxerunt. At ille, quum non dedidissent eum. Zacynthii, in Asiam deinde ad regem Darium transgressas est: et tex cum muniflce exoepit, et terra et oppidis domvit. hm igitur ratione, et tali fortune. usus, in Asiam pervenit Demaratus, postquam et aliis moitis factis pariter atque’consiliis inter Lacedæmo- nias clambset, et Olympien victoria, quam quadrigannn curriculo teportnvit, civitatem ornasset, unus ex omnibus Spartæ regibus cui id contigerit. 7l. Leotyehides vero, Malaria filins, in regnum Demarato suc- Cmns filins Zeuxidemus, quem Spartanornm nonnuili Cy- niseum minima, raguant Spartæ non est adeptus: chierait enim 2 o

289 HERODOTI HISTOR. VI. ante Leatychidem, relicto filio Archidamo. Mortuo autem Zeuxide- ma, alteram uxorem duxit Leatychides Eurydnmen, Menii somrem, Diactaridis filiaux: ex que quidem nulle ei mascula prales ne». est, sed filin, nomine Lam pita ; quam duxit Archidamus, Zenxidemi filins, a Leatychide sibi elocatam. 72. Nec vero Spartæ senectutem traduxit Leotychides, sed talem quamdam pœnum dedit Deumruta. Quum dux esset copiarum La- canicarum in Thessalie, potuissetque omnia nrmis subigere, ingentibus pecuniis corrumpi se passus est. Cujus criminis campertus, quum in ipsis cnstris insidens manicæ peeunia plenæ esset deprehensus, in judicium delatus exsilio mulmtus est, et ædes ejus in urbe dimtæ: itaque Tegeæ exsulavit, ibique vitnm finivit. Sed hæc quidem postera tempore acta surit. 73. Tune vero, postquam Cleomeni ex sententia successerat res in Demarntum susceptn, pratinus ille, adsumta Leatyehide, adversus Æginetas ire contendit. propter illatam sibi contumeliam vehementer illis iratus. Jam igitur Æginetœ, quum umbo simul reges adversus illos venissent, non umplius repugnandum sibi esse existi- mârnnt: et illi selectos ex Æginetis decem viras, divitiis et genere præ cæteris eminentes ubduxeruht, in lais Crium Polycriti filium, et Casamhum Aristacratis, qui plurimum patestate valebnnt. Has igltur, in Atticam terrum nbductas, veluti depasitum trudiderunt Athe- niensibus, acerrimis bastibus Ægineturum. 74. Sed post hæc Cleamenes, quum compertæ interim fuissent malæ unes, quibus adversus Demaratum usus crut, metu Spartano- rum in Thessalinm secessit. 1nde vero in Arcadiam reversas, na- vas res maliens, Arcades ndversus Spartanos sollicitavit, quum uliis juramentis illos adstringens, ut se, quocumque duceret, sequerentur, tum etiam in anima îhabens proceres Arcadum, in Nonacrin oppidum (luctos, jurejuranda per Stygis aquam ndigere. Nain in hac ipso oppida perhibent Arcades esàe Stygis aqunm. Est autem illo. liujusmodi: exigus adparet equo, ex petra stillans in locum con. cavum, maceria undique cinctum. Nonucris autem, in que hic fons conspieitur, Arcudiæ oppidum est prope Pheneum. - 75. Lucedæmonii vero, ubi cognaverunt quid moliretur Cleame- nes, veriti rei exitum, Spartam eum revacnrunt, et in pristînum restituerunt dignitatem. At post reditum brevi interjecto tempore, quum jam antes haud sans. admodum mente fuisset,fi4mr marbru- eum invasit; mm quoties Sportanus quispiam obviam ei veniret, haie sceptrum in faciem infligebat. Quæ quum ille faceret, et alic- mu: esset mente, vinxerunt illum propinqui, et ligna illigaverunt. At ille, itn vinetus, ubi vidit unum custodem, digressis aliis, solum relictum, cultrum sibi (inti postulavit: quem quum ei stutim dure ’nallet custos, minatus est hamini quæ deinde illi factums esset; donec territus ille minis, (erat enim unus ex hilotis) cultrum ei parrexit. Tutu vera, sunna ferra, Cleomenes, initie a crurihus facto, misere se ipse Iaceravit: carnem enim secundum longitudinem incidem, a cruribus ad femora perrexit, et a femaribus ad ili;

- et lumbos : postrer’na, ubi ad ERATventrem pervenit, hune 0. etiam 283 dissecuit, (lance nnimnm eflavit. Atque tali moda ille mortuus est, ut quidem plerique ex Græcis dicunt, quoninm Pythiœ persuaserat ista dicere quæ ad Demaratum spectabant; ut vero soli uiunt Athenien- ses, quoninm, quo tempore Eleusin invasit, lucum excidit denbus sacrum ; ut vero Argivi, quanism Argivas, qui e pugnu in lucum Argo sacrum canfugernnt, inde abductas truciduvit, ipsumque lucum spretn religione incendit. 76. Scilicet Cleorneni, Delphicum araculum consulenti, redditum exeat responsum, capturum illum Argos. Postquam vera cum Spar- .tanarum exereitn ad fluvium pervenit Erasinum, quem aiunt ex Stymphalio lacu effluere: dicunt enim, hune lacum, postquam in cæcum voraginem se infudit, rursus adparere in Argolide, et exinde Eminum banc nqusm ab Argivis nominari: ad hune igitur fluviurn postquam Cleomenes pervenit, hosties flumini immalavit: quumque minime bene ei cessurum transitum portenderent exta, laudare -se, ait, flumen, quad cives non prudent mon. sa! ne rie quidem salsa: censuras .lrgioos. Post hæc retrogressus, Thyream duxit exercitum; et, taura mari immolnto, navibus eumdem (luxit in Tirynthium et Nnuplium agrum. 77. En re cognita, ad mare properant Argivi, opem suis lnturi; Ut vero prnpe Tirynthum fuerunt, eo in loco cui nomen est Sepia, castra castris Lacedæmoniarum, baud magne spotia in medio reli- .cto, opposuerunt. Ibi nimirum pugnam ex nperto non verebantur Argivi, sed ne dola caperenlur. Etenim ad hune rem spectabut omnium illud, quod promiscue et his et Milesiis Pythia ediderat ibis verbis : Venin, qundo marem paverai: fœmins victrix, Inter et Argivos referct prælustris honorem ; Tune Argivnrum reddet plemsque gementes, Ut venturorum sin quis qusndoque virorum : Tala sans abiit sinuaso empare serpent. Que: quum tune omnia concurrissent, metum Argivis incusserunt. Prainde consilium eeperunt utendi hastium præcone : idque itn exsœuti mut, ut, quoties Spartanus præca signum aliquod dedisset, -Argivi etiam id ipsum facerent. 78; Quos ubi Cleomenes cognofit idem exsequi, quad ipsius præco significasset ; impemt suis, ut, quando prandii signwn edidis- ,sel*præeo, une arma coparent, et Argivos adorirentur. Et feeerunt hoc Laeedæmonii. Nain, dum Argivi ex prœcanis imperio prun- .didrn capiebnnt, subito illos ndorti. multas earum interfecerunt, multa plures vero, qui in Argi lucum confugermt, circum sedentes ibi custodiverunt. 79. Deinde hac fecit Cleamenes. Quum e trausfugis quibusdam cagnasset, quinam casent ex Argivis qui in sacra luce essent in- clusi, misso præeone nominatim evacavit singulos; dicens, se pre- tiun redoublât illorum acceptas. Statutum autem apud Pelopon- B o 2

i884 HERODflTI" HISTOR. VI. - nains est profil»: redemlionir, duo minas pro singulis captivis pen- dendæ. lgitur quinquaginta fera ex Argivis, ut quemque m- euvent, interfecit Cleamenes; et reiiquos, qui inibi erant, latebat - factum: quum enim densus esset iueus, qui intul tarant, non videbant quid facerent hi qui extra casent. Pastremo vera unus illorum conscensa arbore vidit quid gercretur: tuque exinde non empliras - egœdiebantur vacati. 80. Tum vero Cleamenes hilotes omnes jussit materions cires :lucum cdngerere: et, postquam hi imperata fecerunt,lueum in- Aeendit. Jamque ardebat lucus, quum ille ex transfugamm quo- . pinm quæsivit, cui deo sucer [nous mi. Qui ubi respandit, Agi lut-am en: ,- hac audito Cleamenes, ingentem edens gemitu’m, ait: i " 0 fatidice Apollo, sans magnopere me deaepisti, quum Argos me ti capturum dicencs. Suspiear enim, exisle mihi id vaticiniumJi 81. Past hæc, majore exercitus parte Spartam diminua, ipse cum mille fortissimis ad Junonis templum se cantulit. sacra factums. rQuum autem in en esset ut super ara sacrifiearet, venait cum sacerdas, agha esse dicens peregrino sacra ibi. faeexe. At Gisement, jussis hiiqtis nbduetum ab ana sacerdotem dag-ris cædere, ipse nous fecit; eaque facto Spartnm abiit. I 8&3 Quo ubi rediit, inimici cum apud ephauos venin egemnt; .dieentes, pecum’a corruptum Argos non aphte, quum caner: futile po- »tuiuet. At ille respandit; vermine dieeus, au mandais, definine ineqneo g respondit certe, " postqparn iucum Arga sacrum copiant, ". visum sibi esse exisse editum dei: quare non tentandam’ sibi I" existimasse urbem, quia prias mais façtis epgnovisset, utrnln " traditurus sibi eum Deus esset, an impedimenta futurus. Litsnti " autem sibi in Junanis templo, ex simulacri pectore eEulsiæe " iguis flammam: ’unde liquida se inœiiexisse, non capturum se esse " Argos: nom, si ex capite simulacri efi’ulsisset flamme, capturum " se urbem cum area fuisse,- quum vera e pectare etfulserit, per- " fecta a se esse omnia quæ fieri Deus valait." Hæc dicens, cre- dibiiia et consentanea dicere visas est Spartauis, et lange majore parte sulfragiorxum est absolutus. 83. Urbs vera Argos itn uirir uiduata est, ut me illorum omnes pence servos casent, 0mois gubernantes adminiptrantesqne; danse earum filii, qui perierant, ad viriiem pervenerunt ætatem. fine hi, Argos sibi mus vindieantes, illos ejecerunt: et senti, urbe pulsi, prælio facto Tirynthem teuuene. Deinde alhaamdiu peanut inter utrasque ne: fuere: sed postes. venit ad sel-vos vir fatidieus, flamine Cleander, genre Bhignlensis Accus; qui illis, ut denim me inferrent dominis, persuasit. 1nde bellum iliiaex’ortnm est, quad diu duravit, danse tamisent ægre nervas debellnrunt Argixi. 84. Argivi igitur ista de eaussa aiunt in furorem aetum Cleame- zens misere periiue. At ipsi Spartani eautèndunt, non a deo quo- piam in hmm actant Suisse Cieamenem, sed a Malaisie un Scythis contrarias W bibendi mais. «que de coassa in film Scythes enim Nain-des, pommas-nm ignorant Darius

:hflhinnùsetmauüiiumdehdacepiueBRATO. pan-sabifio remua: 885 flaque aussi! legatis soeietatem vomisse cum Spartanis enntrshere, , hac aunditiane, ut ipsi Seythæ juxta Phssin duvium cannrentnr in Medieam terrain irrumpere; Spartani venu, Ephesa profecti, in sn- neriorem Asiam contenderent, ne deinde unique eadem in inca con- venireut. Cleomenem igitur, niant, quum Scythe banc ab «un- . sa!!! Spartam unissent, familiarius, quam par crut, cum illis eau- versantem, menin) bibere ab eisdem didicisse; stque inde cum in .funorem ineidisse existimnnt Spartani. Et ab illo tempera, niant, si quis memcius bihere eupit, diacre hune famulo, Sqthico mon informe! Hæc apud Spartanos de Cieomene fuma est. Mihi veto - Cleomenes videtur banc mon!!! Dunanta dedisse. 85. Cogito Claumenis morte, Æginetæ Spartam legatos mise- riant, qui Leotychidem prapter absides Athenis retentos mensurent. Et Labedæmonii, constituto judicia, pronunciarunt injuriose cum mais Laotyçlu’dan agisse,- eumque condamnarnnt, ut deda- retqr, Æginam abduomdus loco virorum Allais delçntorum. Quum vero in ea casent Æginetæ ut nbducerent Leotychidem, dixit eis Theasides, Laoprepis filins. vir Spartæ spectatus: " Quid factnri " estis, viri Æginetæ? regem S attenarum, vobis a ciyibus suis " traditum, vnitis abducerei uad si nunc iracuude cum illo " agora decreverunt Spartani, videte ne iidem posthac, si hoc feue- " ritis, exitiosum maium vestram in terram internat.” Bis anditis, nbdneere illum omiserunt Æginetæ, pactiqne min eo sunt in banc conditionem, ut uns cum ipsis Athenas se conferret Leoty- rchides, et Æginetis sima illos restituent. i ’ ’ . 86. Minutes pastquam Leatychides pervenit, repetiitqne dopo- .sitnm; tum venu tergiversati Athenienses, reddere naieutes; di- voeseque, a duobus ragions viras illos apud se depositosfuiue, nec sibi .cqunm vidai, alteri ces raider: trinque altero. 86. l. la quum se udditnnas illos negarent Athenienses, bec apud eus verbe Leoty- ehides feeit: tt Fuite, Athenienses, utrum solin-titis ipsi: nain, dt si eeddideritis, pie sancteque feceritis; si non reddideritis, contra. -" Yernmtamen eammemorare vobis vola, quaie quid cires disposi- .9’ tutu aceiderit Spartæ. Dicimos nos Spartani, fuisse hectis- ’ " moue, tertio ante me generatione, Glaucum Epicydis filions. Il Haie vira dicimus ïet alunie aiia contigisse pœeipua,.et singulari IF justifia fuma eumdem finisse celebratum pas omnibus qui per id J! tempos Laeedæmonem habitabant. Huit: insequeute tempore 1’ hac dieimus Vimm Milesinm veuille Spartam, muni ." annuaire cnpientem, et bancs ei exponeutem. 8mn ego, in. f! quit, civis Milœins, ad teque veni, Glace, tua irai justifia cn- " pians. Quandoquidem enim, ut ne: universaux Græcinm, itn et fi pas: Ianinm, eximisi est mon tuæ’jmtitiæ; reputaxi mecum, in "pet-ioula souper versnri Ioniotn, Peloponnesum contra in tutu Et trentain, et musquons npnd nos pommard-tu in ejusd’em t! possession parnassien. Hæe spnd me reçutanti deliberantique ttvisumegt mecton: dimidium, in pecanism re- ,

206 HERODOTI HISTOR. VI. " dactmn, apuü te deponere, bene gnaro apud te mihi suivant u illud collocaxum iri. Accipe igitur hns pecunias, et bas aocipe fi servaque tesseras; quas qui secum ferens repetet pet-ursins, ei - " mas reddes. 86. 2. Hæc quum hospes dixisset Milesius, accepit fi Gluucus depositum prædicta conditione. Multo veto interjecto r" tempore Spartam venere filii hqius hominis, qui illus deposuerat si pecunias ; qui quum convenissent Glaucuui, exhibitis tæseris pe- " cunins ab illo repetierunt. At ille recusans, hæc respondit: Non " memini equidem banc rem quam namtis, nec animum meum " subit ullu ejus cogitatio. Volo autem,si quidem in memoriam " revocavero, facere quad justum est : nain, si accepi, recte vobis ii restituam ; si omnino non accepi, ex Græcorum legibus vobis- ii cum agam. Igitur in quartum ab hoc mensem vos rejicio, quo " œmpore hæc eifecta vobis dabo. 86. 8. Lamentantes dicedunt " Milesii, tamquam defraudnti pecuniis. Glaucus veto, Delphos u profectus, consulit oraculum, quœritque ex illo, un interposito si jurejurando pecuniam præduetur. Quem his verbis. Pythia " adgreditur: ii Glauce Epicydidc ! snnc expedit ad bren tempus " Junndo vicisse, intervertisseque nummos. " Jura: jumudi memorem quia mon quoque tollit. si At jumeau) quædnm est sine nomme proies, " Truucl. menus, et. .trunu pedu; amen impete magne " Advenit, atque omnem vacant stirpemquc domumque. " Sancti sed hominis florebit sera propage. ".Hîs auditis, Deum oravit Glaucus, ut veuinm sibi earum que ." dixisset duret. At Pythin respondit, peu-inde esse, tenture Deum, " atque rem ipsum peragere. 86. 4. Tune igitur Glaucus quidem " hospites arcessivit Milesios, et pecunias illis reddidit. quus vero " rei coassa. hune ad vos, Athenienses, sermonem fucere migre-sus ." sin), dicam; Glauci hujus nulla hodie propago superest, nec " domus une quæ Glauci fuisse existimetur: a stirpe enim excisas " e Sparm est. Adeo expedit, de deposito nihil aliud ne cogitare " quidem, nisi ut repetentibus reddas." 86. à. His dictis Leoty- ehides, quum ne sic quidem morem ei gantent Athenienses, dis- 87. Æginetæ, priusquam superiomm injuriannn, quos Tbebano- rumcessit. in gratiam intulerant Atheniensibua,- pœnus datent, hoc etiam admiserunt. Succensentes Atheniensibus, a quibus injuria se ad- fectos arbitrabantur, ad ulciscendos eos se comparanmt: et quum .Atheniensium sacra quinqueremis, Deio rediens, ad Suninm suret, .huîc nnvi insidiati sunt, et replanta-vins pâmeriis Atheniensium eeperunt, captosque in vinculu conjecerunt. 88. Hæc ab Æginetis passi Athenienses, non ultra difl’erendmn .putanunt, quin advenus illos, quidquid pussent, machinatentur. Erat tune in Ægina. vit- speetatus,Nicodromus nomine, Cnœthî filins, infensus Æginetis quad ab illis olim insu]: pulsas fuisset: hic ubi intellexit Athenienses ad mais facieudum Æginetis ses:

seringue, prodîtionem ÆgiumERATO. cum illis paciæitur, certum 287 diem . eonstituens, quo et ipse rem adgressurus sit, et illos oporteat præ- sidio sibi adesse. His itn constitutis, Nicodromus, ut ei-cum Ache- niensibus convenerat, veterem quam vacant urbem occupat. ’89. Sed Athenienses ad constitutum diem non adfuerunt. Et- enim navium numerus tune maxime non ad menus illis fuerat idoneus ad pugnam cum Æginetis ineundam: et, dum a Corinc thiis naves sibi commodandas petunt, interim perdita res est. Co- rinthii, quum per id tempus quam maxime amici casent Atheuien- sium, rogantibus illis triginta dedere naves; dederunt autem quinis drachmis eus commodantes, nam gratis dure per legem non crut licitum. His igitur acceptis navibus, adjectisque suis, septuaginta omnino navibus instructis, advenus Æginam navigarunt: sed postridie ejus diei, qui constitutus erat, advenerunt. 90. Nicodromus, ut ad diem non adfuerunt Athenienses, conscensa navi ex Ægina profugit, eumque alii etiam ex iÆginetis sunt secuti 3 quibus Athenienses Sunium habitandum dedere: unde illi impetum facientes, res Æginetarum, qui in insula tarant, agebant ferebantque. Sed hoc quidem postera tempère factum. - 91. Tune vero, qui opibus inter Æginetas valebant, superata plebe quæ cum Nicodromo insurrexerant, hos qui in ipsorum venerant potestatem, ad sumendum de eis supplicium eduxerunt. Quo tempore etiam piaculum admisere, quod nulla expiari ratione nullisque sacrificiis potuerunt, sed prius insula exciderunt, quam propitia illis reddita Dea est... Nam, quum captos septingentos ex plebe ad supplicium educerunt, anus eorum, e vinculis clupsus, ad vestibulum confugit Cereris Legiferæ, et prehensos annulos, quibus adtrahitur porta, firmiter tenuit. Tum vero illi, quum abstrahere hominem non valetant, menus ei præciderunt, atque ita eduxerunt : et manus illæ annulis inhærebant. -’9’2. Hæc in se invicem Æginetæ patrabant. Superati vero pugna navali ab Atheniensibus, qui cum septuaginta advenerant navibus, auxilium petierunt ab eisdem quos olim invocaverant Argivis. At hi quidem jam auxilio non venerunt, quippe ofi’ensi eo quad nuves Æginenses, vi quidem coactæ a Cleomene, ad Argo- lidem adpulerant terrain, et Æginetæ une cum Lacedæmoniis ex- scensionem fecerant. In endem autem incursione simul etiam Sicyonii suis e navibus exscenderant. Quare ambobus Argivi mul- ctam irrogarunt, mille talenta, utrique populo quingema. Et Sicyonii quidem, agnoscentes injuste se fecisse, pacti sur): cum Argivis, ut, salmis centum talentia, relique summa ipsis ramingue. tur: Æginetæ vero culpam non agnoscentes, pertinaciter detrecta- verum muletarn. Quam 0b caussam nunc illis, auxilia rogantibus, publico nomine nulla ab Argivis missa sunt, sed voluntarii eis suppetias venets mille admodum; quibus dux præfuit vir strenuus; nomine Eurybates, qui quinquertium exercuerat. Horumiantem picrique non redierunt, sed ab Atheniensibus in Ægina sua: intero’ feefi: in his du: Eurybutes, postquarn singulari certamine ne!

288 HERODO’H HISTOR. VI. octidisset adversarios, ipse a quarto, Sophane Decelieusi, interfeetua r93. Æginetæ vero, suis navibus Athenienses incompositos adam, superarunt illos, et quatuor naves cum ipsis viris eeperunt. 94. In ou! bellum geritur Athenienses inter et Æginetas, interim Perse suum persecutus est institutum. Nam et famulus cum admonebat, ut reminiaœretur Atheniensium, et Pisistratidæ instabant et calumniabantur Athenienses: simul veto ipse Darius cupiebat, arrepta hac occasione, illos e Græcis subigere, qui terrain et est.quam ipsi non dedissent. flaque, Mardonio , ab imperio remo qui cum classe male rem gesserat, alios nomiuavit imperatores, qui advenus Eretriam et Athénas proficisceientur, Datin, Medum ge- liere, et Artaphemem, Artaphernis filium, suum consobrinum: quos nisi: date mandata, ut Alberta: Eretriamque sibi méfiassent, et capta inde mancipia hosanna adducerent conspedum. 95. Hi nominati impemtores,quum a rage digressi in Alcium- pervenissent campum Ciliciæ, exercitum pedestrem ducentes nu- merosurn et bene instructurn; ibi quum castra posuissent, accesserunt eis universæ copias navales, ut calque populo imperatæ orant: accessenmtqiie etiam naves equis transvehendis, quos superiori anno Darius suis tributariis edixerat parandas. Equis in hip- ’ es impositis, et ornai pedestri exercitu naves conscendere JIIBSO, sema: triremibus in Ioniam navigarunt. Inde vero non limulegentes recta Versus Hellespontum et Thraciam direxerunt classem; sed Samo profecti, per [curium mare et secundum insolas cul-aura tendue; metuentes maxime, ut mihividetur, montis Atho circuitum, in quo circumnavigando superiori anno ingentem passi erant calamitatem; insuper veto etiam, ut hac iront, Nanas insula cos cogebat, quæ superiori (emporia non sent subacta. 96. Ubi pet mare ’Icarium transvecti contra Naxum venere, (liane enim primant omnium adoriri in animo habebant Persæ, menons earum que prias accideraat) son sustinentes bostem Natii, procul abeuntes in montes confugerunt. Perses. vero, in servitulem redactis quichua-illorum comprebendissent, et tempia et urbem incendefunt. Quo facto, advenus reliques insolas navi- 97.wæbm Qui dura Id factum, . Dell:. .. etiam. . rebots. insola, profingiunt Tenons. Dah’s autem, ubi in viciniam Deli cum exercitu pervenit, ipse-navi sua prægressus, non passas est dessein ad insulam ad- , sed ad Rheneam a adverso sium : et postquam cognovit quo-se Deii rompissent misso «ducaton, hæc eis edixit: n Quid "fissa abitis, viri sancti! male de me, nec pro meo merito, judi- " antes. Egoenim et ipse in maman cerce sapio, et a rege hoc " mihilmandanIm est, ut, qua in terra. hi duo dii nati sont, eam "nec ipsum "hadaux, nec gins incohs. Quarerredite vestras ad "modes, et insulam habitats!" Hœciponquam :percaduceaaom- «liait, traumas tintin fienta lapereaux consens adolevit.

98. His rebus gestis, DatisERATO. cum exercitu primum adversus 289 Ere- triant naviguât, sima] et lonas et Æolenscs secum ducens. Post illius autem ex hac regigne digressum, commota tramait Delus; quad nec ante id tempus, ut aiunt Delii, nec post. ad menin asque ætatem, factum est. Et hoc quidem prodigium edidit Deus, quo imminentia hominibus mais. significaret. Nom regnante Dario llystaspis filio, et Xerxe Darii, et Artaxerxe Xerxis, par tres has continuas generationes plura main ndflixeruut Græciam, quam per viginti alias generationes que: ante Darium exstiterunt; alia quidem, a Persis illi illata; alia vero, ab ipsorum (àræcorum cory- phæis, de principatu inter se bellum gercntibus. huque non præ- ter caussam commota est Delus, quum ad illum diem immoral. fuisset. Et in vaticinio de illa itn. scriptum est: Et Dclum, quamvis sit adliuc immota, mambo. Volent autem secundum (iræcum sermnnem nomina ista hocce: Darius, coercitur; Xerxes, bellutor: Artazerxes, magnas bellator. H05 enim rages Gram-i sua lingua recte itn, ut dixi, nominaverint. 99. Barbari, Delo profecti, navibus ad insulas adpulsis, et exercitum inde adsumebant, et insulanorum filios secum absides abdu- cebant. Postquam vero, prœteruavigatis insulis, Carystum pervenerunt; quum nec absides (ledissent Carystii, et contra vicinas urbes (Eretrinm et Athenas (licebant) se militaturos negassent; ibi tune hos oppugnarunt, agrumque illorum evastarunt, donec etiam hi in deditionem venere Persarum. 100. Erctrienses autem, ubi cognoverunt sese peti a l’ersarum classe, Athenienses robarunt ut auxilia sibi niitterent. Nec naga- mnt Athenienses opem, sed quater mille colorias illos, qui in opulentorum Chalcidensium prædia successerant, opem eis ferre jasse- nlnt. At in Eretriensibus sanum nullum erat consilium; qui Athenienscs quidem auxilio vocaverunt, ipsi VETO in duas divisierant sententias : nain aliis animas crut, relictn urbe in suporiora Eubœæ loca se recipere; alii vero, privatum quæstnm a Persis reportare sperantes, proditionem parabunt. Quorum utrorumque consilio, cognita habens Æschines, Nothonis filins, primarius vir Eretrien- sium, advenientibus Athcniensibus præsentem remm statum aperuit; eosque ut retrogrederentur rogavit, ne simul cum Eretriensi- bus perirent. Et Athenienses;Æschinis sequentes consilium, Oro- pum transvecti, periculum evaseruut. 101. Persæ, navibus ad Tamynas et Chœreas et Ægilia ditionis Eretriensium adpulsis, lacis hisce potiti, pralinas equis e navibus expositis, ad adgrediendum hostem sese compararunt. Eretrienses .vero de egrediendo et committcnda pugna non cogitabant; sed muros, si passent, defcndere, hoc unum illis curæ erat, quandoquidem vicerat sententia non relinquendam esse urbem. Quum autem acriter oppugnnretur muros, intm sex dies multi ab utraquc parte parieront: septirno veto die Euphorbus Alcimachi filins et Philagrus Cyneæ, spectati inter cives viri, Persis Eretriam prodide- il?

290 HERODOTI HISTOR. VI. runt. Et hi, urbem ingressi,templn spoliarunt incenderuntque, pœ- nam hanc repetentes 0b templa Surdibus cremata ; homines autem, ut jusserat Darius, in servitutem nbstrnxerunt. 102. Subacta Eretria, Persæ, paucorum (lierum interpositn mon, in Atticnm navigurunt, magnas in augustins adducentes Athenien- ses, cogitantesque codem mode cum illis ngere nique cum Eretrien- gibus egisseut. Quumquc Marathon esset totius Atticæ maxime opportunus equitibus locus, et proximus ab Eretria, in hunc cam- -pum illos deduxit Hippius, Pisistrati filius. . 103. Qua re cognita, Athenienses etiam ipsi Mumthonavobviam -bostibus egressi surit. Duxerunt autem illos decem imperatores ; quorum decimus Miltiades emt, is cujus patri Cimoni. Stesagoræ filio, accident, ut a l’isistrnto, Hippocrulis filio, Athenis in exsilium pelleretur. Eidemque contigemt, ut exsul victorinm Olympie reportaret quadrignrum curriculo; quem eumdem honorem jam ante cum frater ipsius uterinus Miltiades erat consecutus. Deinde vero, sequenti Olympiade, quum eisdem equis idem Cimon vicisset, Pisistrato concessit, un is Victor renunciaretur; et 0b victoriam huic concessam, ex pactione cum illo imita. in patrinm est rectitu- .tus. Postremo idem, quum eisdem equis aliam rursus victoria!!! reportasset Olympicnm, obiit interfectus a filiis Pisistrati, ipso Pisistrato non nmplius in vivis agente: interfecerunt illum enim hi prope prytaneum, noctu hominibus quibusdum ad hoc suborna- tis. Sepultus autem est Cimon ante urbem, ultra viam quæ l’erv Cavum vocatur; et ex adverse sepulti sont hi equi ejusdem, qui tres Olym picas retulerunt victorias. Præstiterunt quidem idem hoc niii etiam equi, Evugoræ Lacedæmonii; sed, præter hos, nulli. Filiorum igitur Cimonis natu major, Stesngoras, per id tempus apud patruum ÉMiltiadem in Chersoneso educabatur: natu minor autem apud Cimonem Athenis crut, cui nomen fuit Miltindes, de patrui Miltiadis nomine, conditoris Chersonesi. 104. Hic igitur tune Miltiades, quum nuper e Chersoneso advenisset, duplicemque elfugisset mortem, imperator fuit Athenienaium. Simul enim et l’hœnices, usque ad lmbrum illum persecuti, studiose operam dederant, ut caperent cum et ad regem abducerent: et, postquam hos (mugit, domumque rediit, jnm protinus eumdem exceperant adversarii, et in judicium vocatum, reum egerant tyrannidis in Chersoneso exercitæ. At hoc quoque liberatus pericuio, ita demum imperator creatus est Atheniensium, populi suffragiis electus. 105. Ac primum quidem, quum adhuc in urbe essent imperatores, Spartam miserunt præconem Phidippidem, civem quidem Atheniensem, cæterum hemerodromum, et hoc neg-otium exercen- tem. Cui, ut quidem ipse deimle narravit Phidippidœ, Athenien- sibusque renunciavit, aima Parthenium montem, qui supra. Tegeam est, deus Pan obviam est hotus; compellatoque nominatim Phi- dippide, jussit cum renunciare Atheniemibus, nullum illos sui cumul genre, quum (amen bene cupiut Atheniensibus, ac je»: sæpe de illi:

bene marial: finit, et posthacERATO. etiam bene six meriturus. Hæc291 certe Athenienses vere ita. accidisse persuasi, deinde, quum jam res earum recte fuissent compositœ, templum Puni infra arcem statuerunt, eumque inde ab illo nuncio ennuie sacrificiis et lumpnde plucant. 106. Tunc yero misaine ab imperstoribus Phidippides hic, quo tempore is Panem sibi adpnruisse narravit, postridie ejus diei quo Athenis emt profectus Spartam pervenit; ubi adiens magistratus, hæc apud cos verbe fecit: " LuCedæmonii l Petunt a vobis Athenien- " ses, ut nuxilio illis veniatis; neque patiauiini, ut antiquissimn fl inter Grzecos civitas in servitutem abripiatur a barburis. Nom it et Erelria. nunc sub jugula est misse, et insigni civitate immi- " nuta est Græcia." Hæc ubi illis ex mandata dixit, placuit quidem Spartunis auxilin mittere Atheniensibus; sed id confestim facere non potuerunt, quum nollent contra legem agere. Erin; enim nonus dies menais: nono autem die, et priusquam plena esset lima, se non egressuros, nichant. Novilunium igitur hi exspecta- haut. 107. Hippiæ, Pisistrati filio, qui barbaris vinm in campum Marathons præivit, superiori nocte per somnum tale visum crut ohlatum. Visus sibi erat sua cum matre concumbere: quo ex in- somnio collegerat, Athenas se esse rediturum, et in patrie recepto regno senem vite excessurum. in hune modum Hippies somnium suum crut interpretatus. Tune vero, ducis oflicio fungens, partim Eretriensin mancipin in Styreorum insula, cui Ægilia nomen, deposuit; partim "aves, quæ ad Marathons adpulerant, in statione locavit, et barburos in terrain egressos ordinavit. Quæ dum admi- nistrst, accidlt ei ut vehementius, quam solitus crut, et sternutaret. et tussiret. Quumque eidem, quippe ætnte jam provectiori, plures labarent dentes, harum dentium unnm, dum tussit, propter violen- tiam ejecit. Quæ quum in arenam cecidisset, magnum sdhibuit studium ut cum reperiret: postqunm vero nusqunm deus comparait, edito gemitu ait ndstantibus: il Terra hæc non est.nostm, " neque esm poterimus in nostmm redigere potestatem: nsm, " quidquid ejus ad me pertinebat, id deus mea obtinet." Nempe in hoc Hippies exiisse visionem suam existimnvit. 108. Atheniensibus, quum in campo Herculi ancra locum cepissent, præsidio advenere Plalœcnses frequenti manu ex universo populo collecta. Tradiderimt enim sese Atheniensibus Platæenses, et frequentes labores pro illis Athenienses sustinuerant. Tradi- derent se autem hoc mode. Bello a Thebanis pressi Platœenses, primum Cleomeni, Anaxandridæ filio, et Lacedæmoniis se tradide- unit, qui forte in illis lacis nderant. At illi. non recipientes e09, dixere z " Nos nimis procul a vobis habitamus, et frigidum vobis " tale auxilium foret: plus seine] enim fieri posset, ut in servitu- tt tem prius abstrahenmini, quum nostrum quisqonm fando audi- " ret. Qunre suademus vobis, ut Atheniensibus vos tradatis, qui " vobis surit finilimi, ad tutnndum non invalidi." Hæc Platæensi- dans surmenant LacedæmOnii, non tan) quad illis bene venant, quam 9. r 2 ’

292 HERODOTI HISTOR. VI. quad cuperent laboribus fatigari Atheuienses, bellis cum Bœotis gerendis. Consilium autem Lacedæmoniorum sequentes Plutæenses, quo tempore duodecim diis sacra faciehant Athenienses, supplices ad arum consederunt. saque illis trudiderunt. Quo cognito. Thebuni arma intulerunt Platæensibus ; et Athenienses auxiiio illis venere. Sed quum in eo essent ut consererent pugnam, id ’fieri non passi sunt Corinthii : hi enim, quum forte adessent, arbitrio earum rem permittcntibus utrisque, pacem conciliarunt, fines regionis itn constituentes, ut Thebani ces ex Bœotis, qui Bœotorum command nouent adlribui. nil impedirent. ’ Hoc constituto, Corinthii abierunt. Athe- nienses se"), domum redeuntes. ex improvisa adgressi sunt Bœoti: sed commissa pugna superali sont. Quo facto Athenienses, fines Platæensibus a Corinthiis constitutos tmnsgredientes, ipsum Asc- pum et Hysins fines inter Thebanos et l’latæenses statuerunt. Pla- tæenses igitur, postquam prædicto mode Atheniensibus sese tradidissent, nunc eis ad Marnthonem nuxilio venerunt. 105). lmperatorum autem Atheniensium bifariam divisæ cran]: sententiæ; nolentibus uliis, ut prælio confligeretur; " nimis enim " exiguum esse ipsorum numerum, quam ut cum Medoruni exer- . " citu congrederentur ;" aliis vero, et in his Miltiade, confligenduml censemihus. lta quum dissentirent, quumque in en esset ut pejor ’ vineeret sententiu; tune undecimus supererat qui suflmglum ferret, i5 qui fabu polemarchus electus crut Atheniensium : untiquitus enim polemarcho æquale cum imperatoribus jus suifrngii ferendi trihu’erant Athenienses. Erat autem tunc polemarchus Callimachus Aphidnæus; quem conveniens Miltiades, bis verbis est adlocutus: " ln te nunc " situm est. Callimache, utmrn in servitutem redigere velis Athe. " nus, an, liberata patrie, memorinm tui in .omne ævum relinqnere, fi qualem ne Harmodius quidem et Aristogiton reliquerunt. N um- " quam enim,-ex quo exstitemnt Athenienses, in tantum adducti " sunt pericuium, in quanta nunc versantur. in quo si Medis " succumbunt, decretum est quid eis sil: patiendum, Hippiæ dedi- " tis: sin superior discesserit hæc civitas, probabile est primam " eaux futurnm esse Grzrcarum civitatum. Quo pacto igitur fieri " hoc possit, et quo pacto a te pendent harum remm summa, nunc ti tibi dicam. Sententiæ imperatorum, qui decem sumus numern, " in dune divisas snnt partes; aliis confligendum censentibus, aliis " non confiigendum. J am,si prælium non commiSerimus,pcrsuasum li fere habco magna exstitura dissirlia, quæ animas dislurbent Athe- " niensium, cosque ad Medorum truhant partes. Sin prælium " commiserimus primquam putre consilium nnimos subeat nonnui- " 10mm Atheniensium. probabile fit mihi, ut, diis æqua tribuenti- tt bus, superiores disculamus. Hæc igitur omnia ad te nunc spe- " ctant, et ex te pendent. Etenim si tu meæ accesseris sententiæ, " habebis liberam patrinm, et civitmem primmu universæ (iræciæ: " sin his suifrngatus fueris, qui dissuadent prælium; erit tibi con- , ii trariumVeomm, quæ memoravi, cnmmodorum." 110. Bis dictis Miltiudes in suum seutentiam Callimnchum

traxit: et accedente polemarchiERATO. sulfragio decretum est,i ut293 prælio confiigeretur. Post hæc, qui est imperatoribus confligendum censue- mnt, hi, ut. cujusque dies adent, quo penes eom somma esset imperii, itn vicem suam Miltiodi tradiderunt. At ille quamvis acciperet, non tamen prius commisit prælium quam legitimus ipsius dies adesset. 111. Quo die igitur Miltiadis vices erant ndministrandæ imperii summæ, in aciem educti sont Athenienses, tali modo instructi. Dextro cornu præerat polemarchus Callimachus: obtinebnt tune enim lex apud Athenienses, ut polemarchus dextrum eomu teneret. Ah hoc igitur principio deinde collocatæ erant continuo tenore sin- gulæ tribus Atheniensium, pro cujusque numero: postremi yero, in lævo cornu, Platæenses stabant. 1nde enim ab hac pogna usu receptum est, ut, quando solennia suera peragont Athenienses, quæ quinto quoque anno celebrantur, præco Atheniensis solennes preces ita præeat, ut fauta omnia preceturAtheniensibus simul et Platœensio bus. Tune vero, quum acies Atheniensium ad Marathonem sic esset instructa ut frons fronti exercitus Medici exæquaretur, acci- ; dit, ut in medio ordines baud sane frequentes attirent, et en parte debilior essst scies; sed ut utrumque cornu densioribus ordinibus firmaretur. 112. Acie itn ordinata, quum cæsæ hostiæ prospern. omnia nun- ciassent, ibi tune Athenienses, ut signum datum est pugnæ, cursu in hastes contenderuut. Ernt autem inter dons scies interjectum intervallum baud minus quam octo stadiorum. Tom vero Persæ, ubi corso adversus se irruentes hastes videront, ad excipiendos illos se compararunt ; furere dicentes Âlhenienses, et in propriam ruere per- niciem; qui itn cum; contenderent, quum numero esse"! paru-i, neque oel equilatum ce! sagittarios haberent. De his igitur itn judicabant Persæ. At Athenienses, postquam confertis ordinibos ad manus venisscnt hostium, pugnam ediderunt memoratu dignam. Quippe primi omnium Græcorum, quos novimus, corso in hostes impetum feoerunt: et primi sustinueruut, Medicam vestem et en. indutos adspicere viros 5 quum ante illum diem vel nomen Medorum Graa- cis. ubi audirent, terrorem incussisset. 113. Satis autem longi œmporis hæc ad Marathonem pugna fuit. Et in medio quidem aciei vicerunt barbarî, ubi Persæ ipsi et Sacæ locati emnt ; qui hac parte victores, perropto scie, versus mediter- musa persecuti sont fugientes. At in utroque cornu penes Athe- nienses et Platæenses victoria stetit. Et hi quidem, postquam vicerunt, omissis hisce ex barbarie quos in fugam verternnt, utrom- que cornu contrahentcs, illos sont adgressi qui mediam perruperant aciem ; et de his quoque vieloriam Athenienses reportarunt. Tune vero in fugam etfusos Perses eædentes perseeuti sont; donec ad more delati, ignem poposeerunt, ipsnsque noves sont adorti. 114. 1o hoc discrimine et alii moiti perierunt nobiles Athenien- ses; et Callimachus polemarchus, postquam fertiter pugfiasset, interfectus est; nous item ex imperatoribus, Stesilaus Thrasylai

W4 HERODOTI HISTOR. VI. filius. lbidemquc Cynœgirus, Euphorionis filins, quum aplustre navis barbarorum manu tenoisset, secpri amputata manu cecidit. 115. Cæterum septcm navibus ista ratione potiti sont Athenien. ses. Reliquis autem navibos barbari, in puppim remigantes, adsumtis ex insola. mancipiis Eretriensibus ; in qua relicta emnt, Su- nium circumnavigaruut, ad urbem prius pervenire studentes quam rediissent Athenienses. Et pervulgata est apud Athenienses foins, cepisse illos hoc consilium ex Alcmæonidnrom artificio; hos enim ex composito elypeum Persis, quum jam in navibus casent, susm- 116. At, dom Sonium Persæ circumnavigant, Athenienses, quan- tumlisse. pedibus valuere . in urbem retro currentes, prius adfuere quam Persæ venirent: et, quemadmodum ad Marathonem in ogre-Her- coli sacra castra haboerant, sic et nunc in ulio Heracleo, qood in Cynosarge est, locum castris ceperunt. Barbari vero, postquam naves ante Pluilerum, qui portos tune erat Atheniensium, in alto aliquamdiu tenuissent, retro in Asiam navigsrunt. 117. Ex Persis ceciderunt in Marathonia pogna circiter sex mil» lia et quadringenti; Atheniensium vero centum nonaginta duo. Hic fuit occisorum numerus. Acciderat autem ibi res mira hujusmodi. Epizelus, civis Atheniensis, Cuphagoræ filins, stnns in scie, fortiterque pognons, oculoruln uso privatus est, nulle. corporis parte nec cominus percussus, nec eminus ictus: et ab hoc tempore per reliquam vitam cæcos permansit. Memorant autem, ipsum de hac calamitate hæc narrasse: visum esse ei virum armatum contra ipsum store, cujus barbant totom texisse clypeom ; illud autem spectrum præteriisse ipsum, et virum sibi proximum stantem interfecisse. Hæc Epizelum soiitom esse narrare audivi. 118. Datte, com exercitu in Asiam profectus, postquam Myco- num pervenit, per somnum vidit visionem ; quæ quidem qualis fouit non memorator : sed ille, simul atque illuxit, perquisitionem jnstituit navium. Et quum in Phœnicia navi simulacrum invenisset ’Apollinis inauratum, percontatus est onde raptum esset: utque audivit quonam ex templo esset, ipse sua navi Delum est profectus, et ibi (jam enim in insolam reversi erant Delii) simulacrum in tem- p10 deposuit, Deliisque imperavit ut in Delium Thebsnorom, quad (est ad mare adversus Chalcidem, illud transportaient. Datis qui; (lem, date hoc mandato, retro navigavit: et statuam istam Delii non transmiserunt; sed post viginti demum sonos ipsi Thebani, oracoli jussu, Delium illum deportnrunt. ’ 119. Eretrienses vero in servitutem abreptos Datis et Artapber- nes, postquam in Asium adpulerant, Susa abduxeront. Rex autem Darius, quum Eretriensibus, priusquam capti casent, rehementer fuisset iratus, quippe qui primi auctores fuerant injuriarum ; nunc cosdem, ubi ad se abductos et sua in potestate vidit, nulle allo male adfecit, sed sedes illis in terra Cissia adsignsvit, in nua suarum mun- sionum quæ Ardericca vocatur. Abest illo decem et dueenta stadia a Sosie, quadraginta vero stadia a puteo, qui tres divems renon est»

hibet species. Nain et asphàitusERATO. et sui et oieum ex illo 295hauritur, hoc modo. Hauriunt ope tolienonis, cui pro situia adiigatus est dimidintus uter: hune succutîens haurit homo id quod intus est, idque in cisternam infundit ; ex qua rursus in uliud receptaculum derivatur hæc materin; atque itn triplicem in formnm convertitur. Et asphaltas quidem et sa! protinus concrescunt; oleum vero, quod rhadinacen Persæ vocant, in vas coliigunt: est autem illud nigrum, et gravem spirnns odorem. lllum igitur locum Eretriensibus habitandum rex tribuit: habitantque enmdem regionem ad meam usque ætatem, pristinam lingunm servantes. Et hæc sunt quidem, quæ ad Eretrienses spectnnt. 120. Lacedæmonîorum vero duo millia Athenns venerunt post pienilunium: et hi quidem, rem adhuc integram deprehensuri, tenta 115i sunt celeritate, ut tertio die, quam Sparte. discessernnt, in Atticn fuerint. Sed, quum peracto jam prælio advenissent, cupidi tamen emnt Medos videndi. huque, Marathonem profecti, specta- runt: deinde, collnudatis Atheniensibus et re ab his præciare geste, domum rediernnt. 121. Quod vero de Alcmæonidis narrant, id mirer equidem; nec mihi persuaderi patior, umquum illos Persis ex composito ciypeum subinturos fuisse, quasi relaissent ut sub barbarie et sub Hippie casent Athenienses. Quippe satis constat, fuisse illos magis au! cette pariter inimicos tyrannorum atque Callias fuerat, Phænippi filins, Hipponici pater. Caliias enim, quoties Pisistratus Athenîs puisus est, unus omnium Atheniensium nusus emt houa ejus per pubficum præconem venumdata emere, omniaque alia in illum ini- micissima machinatus crat. 122. Dîgnus est autem hic Callias, cujus crebro a quibusiibet honorificn mentio fiat; quum 0b hoc ipsum, quod dixi, tamquam -vir acerrime iibertati studens patriæ; tum 0b id quod Olympîæ fecit, ubi equorum cursu Victor, quadrigarum autem curriculo secundas ferens, reportata etiam prius Pythica victoria, in universos Græcos munificentissimum se præstitit; denique 0b singularem induigentiam qua adversus tres filins suas usus est: (fuibus, postquam nubiles fuerunt, non modo dotem dedit magnificentissimam, sed et hoc eisdem gratificatus est, ut unicuique ex illis potestatem daret, maritum sibi, quem ipse venet, seiigendi. les. Atque eodem mode, certe baud minus, tyrannos oderunt Alcmæonidæ. Quare miror, nec admitto calumniam, hos tales viras scutum sustulisse ; qui constanter fugerant tyrannos, et quorum opem. tyrannide exuti emnt Pisistratidæ. Fuereque adeo hi, me jutlice, multo mugis liberatores Athanarum, quam Harmodius et Aristogiton: illi enim occise Hipparcho exacerbarunt reliques ex ’Pîsistratidis, neque flnem fecerunt illorum tyrannidi 3 Alcmæonidæ vero manifeste libemrunt Athenus, si quidem vere hi fuerunt qui Pythiæ persuasere, ut Lacedæmonios juberet libemre Athenas, quemadmodumF24: At fartasse, quod suprasuccenserent expositum quadnm de cdussaest. 1 populo

296 HERODOTI HISTOR. VI. Atheniensium, en prodiderint patriam ? Atqui nulli emnt viri Athe- nis mugis spectnti, magisque honoralti. quam hi ipsi. huque nulle. ratione probabilc est, suhlatum esse ab his quidem viris scutum tali (le gaussa. Cæterum suhlatum utique scutum est: id quidem negari non potest; factum est enim: quis vero ait qui illud sustulerit, non valeo alterius, quam dixi, declarare. 125. Fuit autem Athenis jam antiquitus illustris Alcmæonidarmn familiu : num inde ab Alcmæone ipso, et (lein a Megacle, exstitere in hac domo nobilissimi viri. Statut), Alcmæon, Megaclis filins, adjutor fucrat Lydorum qui a Crœso Sardibus ad consulendum orn- cuium Delphîcum’ missi suntkstudioseque illis operam navaverat suam. Cujus in se mente postquam Crœsus ex Lydia Delphes misais cognosset, Sardes eum ad se invitavit; et, postquam atlvenit, tante auri pondere eumdem donavit, quantum suo corpore aspor- tare semel posset. Tune Alcmæon ad accipiendum hoc tale (Ianum in hune modum comparatus accessit. Grandi induras tunicn, in qua ampius erat sinus relictus, et eothurnis quos repererat amplis- simis caleeatus, in thesaurum intravit, in quem ducebatur. ibi quum in aeervum ramentorum auri incidisset, primum eirca crura, quantum suri capiebant eothurni, infersit ; deinde repleto toto sinu, et coma ramentis conspersa, denique aliis in os sumtis, thesauro egressus est, ægre trahensieothurnos, et euivis alii quam homini similior; cujus et obturatum os, et omnia turgida emnt. Quem ita. conspiciens Crœ’sus, risum non tenui1;.donavit autem non his .modo, sed alia etiam adjccit, his non inferiora. Ita magnis divitiis nucta hæc (lomus est: idemque Alcmæon, equos alens quadrigis jungendos, Ulympieam retulit victoriam. 19.6. Deinde vero, proxime sequente ætate, eamdem familiam Clisthenes, Sicyonis tyrannus, itn extulit, ut multo etiam splendi- dior inter (iræcos evaderet, quam antan fuerat. Clisthenes ille. Aristonymi filins, Myronis nepos, Andreœ pronepos, quum esset ei filin, nomiue Agariste, in matrimonium hauc dure decreverat juveni quem reperisset Græcorum omnium præstantissimum. Quumque casent iudi Olympici, in quibus curriculo quadrigarum vicit Clisthe- nes, nunciari per præconem jussit, ut " quisquis Græcorum dignum " sese judicaret qui gener fieret Clisthenis, is ad sexagesimum ii diem, aut etiam ante id tempus, Sieyone adesset z exacte enim " anno, inde ab illo sexagesimo (lie, ratas filiæ nuptias habiturum " Clisthenem." Tune igitunconvencre proci, quotquot e Græcis et sua ipsorum et patriæ præstantia superbiebant : bisque Clisthenes et curriculum et palæstram, quibus inter se certarent, parata hubebat. 127. Ex Italia advenit bmindyrides, Hippocratis filins, Syharita, homo nous omnium luxuriosissimus : (florebat autem tune maxime Sybaris .) item Danmsus Sirites, Amyridis illius filins, qui Sa- piens nominalmtur. Hi ex lnlia :ulvenerunt. Ex sinu vero Ionio Amphimnestus. Epistrnphi filins, Epidamuius. Ex -Ætnlia Mules, frater Titormi illius, qui, quum eorporis robore Græcos omnes su- peraret, hominum fugiens couimereium in extrema Ætolicæ terra:

ERATO. ’ 297 le recepit. Ex Peloponneso Leocedes, Phidonis filins, Argivorum tyranni; Phidonis illius, qui mensuras Peloponnesiis eonstituit, et longe Græcorum omnium insolentissimus, sedibus suis pepuiit agonothetas Eieorum, ipseque arbitri munus in Olympien certamine sibi adrogavit. Adfuerunt item ex l’eluponneso Amiantus, Lycurgi filins, Amas ex Trapezunte; Laphanes ex Pœo, Azauiæ oppido, filins Euphorionis illius, qui, ut in Arcudiu fuma est, Dias- curos hospitio exceperat, et ab illo tempore cunetis peregre venien- tibus hospitium præbuit: denique Eleus Onomastus, Agæi filins. Isti igitur ex Peloponneso adfuere. Athenis vero venere, Megacles, Alanæonis bains filins, qui apud Crœsum fuerat, et Hippoalides Tisandri, divitiis et corporis forma exeeilens inter Athenienses. Ex Eretria,quæ per id tempes florebat, Lysanias 9 hic unus ex Eubœn. E Thessalie adfuit Diactorides Cranonius de Seopadarum familia: e Molossis vero, Alcon. Tot numero proei fuere. y 128. Qui postquam ad prædictum diem Sieyone convenernnt, Clisthenes primum patries eorum sciscitatus est, et geuus cuj usque : deinde, par anni spatium eos retinens, pertentavit eorumdem furti- tudinem, et animi impetum, et culturam ingenii, et mores; modo cum singulis eongredieus, modo cum universis; et, qui ex illis juniores emnt, hos in gymnasia ducens: maxime vero inter epulas "ses pertentabat. Per totum enim tempus, quo illos apud se detinuit, ista omnia faciebat, simulque magnifiois epulis eos excipiebat. «Plucuere ci autem fere præ cæteris hi qui Athenis advenez-am; et ex his mugis ei probabatur Hippoclides, Tisandri filins, quum 0b ,fortitudinem, tum quod generis propinquitate Cypselidas Corinthios adtingebat. 129. Ubi statutus adfuit dies, quo celebrarentur nuptiæ, (leeiarn- retque Clisthenes quem prœ cæteris probaret; tum ille, maetatis centum bobus, et ipsos procos et cunctos Sicyonios iautis excepit epulis. Peracta cœna, proei et cunendo et sermonîbus in media propositis inter se contendebant. l’rocedente veroiconipotatione, àHippoclides, inhibens maxime eæteros, tibicinem jussit cantum canere ad saltationem adcommodatum; coque obsequente saltare instituit. Et saltabat quidem placens sibi: sed spectanti Clistheni tata res displicebat. Deinde, brevi interposita mon, mensam sibi inferri Hippoclides jussit: quæ ubi illata est, conscensa niensa primum Laconieos saltavit modulas ; deinde alios Atticos 3 postremo, caput in meneau innixus, cruribus gesticulabatur. Et Clisthenes, quum ad primant et secundam saltationem, abominatus quidem generum sibi adsciscere immodestum hune saltatorem, tamen con- tinnisset sese nec emmpere in cum voluisset, nunc se ultra cantinera . non sustinens, ait: " 0 fili Tisandri, saltando nuptias tu quidem ," perdidisti." At ille respondens, ii Nil curat," inquit, " Hippocli- " des." Et bine ortum cepit hoc proverbium. 130. Tarn vero Ciisthenes, imperato silentio, hæc in medio omnium. verba fecit: " Viri, filiæ proei meæ! Ego cunetos vos L" lande; et omnibus, si fieri luisent, gratificarem; neque e vobis i 2 a 4

298. EERODOTI HISTOR. VI. " unum præ eœteris seligerem, pouthebitis aliis. At, quoninln fies-i ii non potest, ut, quum de nua virgine deliberem, omnium mis " simul satisfaciam ; eis e vestro numero, qui bis nuptiis excidunt. " talentum argenti dona (la unicuique, quad et dignati catis filin!!! if meam in matrimonium petere, et damibus vestris peregre ab- " fuistis: Megaeli vero, Alcmæonis filio, menu] filiam Assistez! " despondeo ex Atheniensium legibus." Quumque Megaclë dixisset, uceipere se cunditionem, ratum matrimoniaux Clisthenes tubait. 181. un. quod ad judieium proeorum speetat, geste ra est ; ot- que itn factum est, ut Alcmæonidæ per universels) Grædam cele- braren tur. Ex isto autem matrimonio status Megacli est Clisthenes ille, qui decem tribus et demoeratiam Atheniensibus oomtituit; cui nomen impositum cratde avi materai nomine Sicyonii: præ- terque hune ex eodem matrimonio procrentus est Hippocratus. Hip- pocrati vero natus est siius Megaeles et une Agariste,’quœ a CIL sthenis Agariste nomen invenit. Hœc est Agariste, quæ, postqunm Xanthippo nupsit, Ariphronis filio, et gravide facto est, par locum sibi visa crut leonem peperisse, ac punch interjectis diebua Peri. elem Xanthippo peperit. 132. Posr cladem Persis ad Marathons: illatam Milliada, quum jam ante magna in existimatione fuisset apud Atheuienses, majore etiam fuit nuctoritate. ltaque,’quum petiiuet ab illis septum suaves et exercitum neque pecuniam, celons quidem terrain conta quam ducturus esset, sed, dilatant». se au, dieens, si m saquera... tur; in ejumwdi enim terrant semductarum, and: «fait» and deo portaturi ment .- hæc quum ille dicens navet: petiisset, mm spe ereeti instructas ei naves dederunt. . 133. Et Miltîades, accepta exercitu, Pantin navigavit, cannons prætexens quad Parii Persam and Marathonem nui triremi casent secuti, adeoque priores arma intulissent Atbeniensibus. Hoc qui. idem colore utebatur ontionis: cæterum infensus etiam crut Pariis propter Lysagornm Tisiæ filium, genet: Fatima, qui cum epud Hydarnen Persam aecusaverat. Postqann ad insulam. quam pe- ’ tient, cum exeœitu pervenit Miltiades, oppugnavit Furies, inca murum compulsas: missoque in urbem præeone œntum postulavit talents, dicens, nisi en sibi datent. non se abducturun MM, qui: tu cepinet urbem. At Parii, de demie Miitiadi pecunia minime oo- gitantes, omnibus media opernm debout ut urbem defendereut: quem in finem quum alita. excogitobant, tain, ut quoque purs muni expugnatu facilior videbetur, itn eau noctu (lupin skioient, quem prius eut, exeitabant. 184. Hnetenus quidem Græoi omnes in commemorenda hac re consentiunt: deinde un sic peractam rem esse Parii narrant. Miltiadi, de incqati exitu dubitanti, in colloquium unisse mulioœm captivam, genere Parisis). oui Timo nomen fuisse: fuisse velu mia- histram templi inferarum Dearum. Banc, postquam in coupe- etam venisset Miltiadis, consilium ei detlisse, et, si inique mugni faeeret capote Putain, murum qnæ ipse illi esset judicature.

Deinde, codifia mulieril huiezERATO. princeptis, Miltledem in 999tumulum, qui ante urbem est, se contuIilse, et muceriem trauuiliisse temple, Cereris Legiferæ circumductuln, quum fores aperire non potuisset: mm, transmuas hue macerie, ad ipsum miam (leæ munisse,- nescio quid intus facturum, cive quod movere uliquid voluiseetl quod novera nefu esset, sive uliud quidpiain facturum, quidquid tandem id fuerit. Qunm vero jam ad fait: esset, subito honore comptant, pereumdem vina, qua veniseet, rediisse; et. desilientem de mnoerie luxasse femur, cive (ut ulii aium) genu impegisse. 135. Roque mule se habens Miltiadee retro naviguât, neque opes Menus Atheniemibus, nec subacta Parc; sed nulle allia ne geste, nisi quod pei- se: et viginti «lies urbem oppugnnsset, insulamque devastasset. Parii, obeidione libernti, intelligentes Deumm mini-i une: T imo Miltiadi quid faciendum esset indiensse, quum pœnam ab ille haine rei causse aumere vellent, legatos miserunt Delphes, qui oraculum consulerent, un ultimo supplicia adficerent Deurum minimum, que houibuc ohm copiendœ patrie indic-anet,- et mon, que ad virilem muni Jerri Ida! and, Miltiudi aperuiuet. At. ne- gnvit Pythia, dieens, non Timo ipsum hujus rei eue «mon ,- sed, quum infinie au: ut vitæ: mlefinirct Mittùules, houe ai a dits mic- mm me damera matant». Hœc quidem Pytltia Poriis respondit. 136. Miltiodem autem, Parc reversan, quum alii omnes Athe- niaises in 0re habebanl, tua prie cauris Xanthippus, Ariphronis filins; qui cum copina ne»: eg-it apud populum, ut qui Atheniensel dola mule eircumveuisaet. Qunm ad accueutionem Miltiades ipse, pressens licet, non respondit: nec enim patent, femme jam in putrediueln ubeunte. Sed, dum ille lectulo impositus in media. Jacebnt, causaux) pro eo dixere emici, puguœ Marathoniæ multam mentionem foc-imites; et Lemni ab illo capte, pœnæque de l’elasgil sumac, et insulte Amenieneibus "du. Favente autem illi po. pille haciemu. et copiais crimine cum absolvent, sed tumen propter damnum évitai ilhmm quingemis niellure: mentis, Miltiedea quidem baud multo post, carie exeso putrefnewque femme, vitaux finivit; quingenta autem illu talenta filins ejus Cimon persolvit. 137. Lance autem Milündes, Ciouonis filins, hoc m0110 potin]! crut. Poetquam Pelnsgi ex Amies ab Adieuiensibus emnt demi, sive jure, sin injurio;-nam de hoc quidem nil aliud dicere pos- aum, nisi quæ ab aliis monitum: scilicet, quad Hecatæus Heo, genndri filins, hac de te in Historiis suis loqueus, (lient, " injuria " id esse factum. Postquam eni- Achenieuaes regionem illum, " quam sub Hymetto sium Pelugis, pro mercede muri olim arci " Atbennrum circumducti, dedenmt habitnndnm ; banc regionem," ait, " postquam bene caltait) vidiment Alhenieises,quum ante; " misera fuisset et nullius pretii, invidia fuisse captes et desiclerio " lamine terras; arque itn Mhenimm. nullum alitai juris speciem " pre se femmes, illos ejecisse." ipsi autem Achenienses contem dunt, " jure a se ejectos Pelusgos esse. Postquam enim ailaignntæ " illis euh Hymne mies fuissent: inde modem facto impetu in- 2 a 2

300, HERODOTI HISTOR. VI. " jurinm ipsis banc solitos esse inferre. Quum filiæ Athenien- u sium aquæ hauriendœ canna ad fontem, cui Enneacrunosino- " men, egredi consueesent; quandoquidem per id tempue nec Athe- " niensibus nec nliis Grœcie servi fuissent ; Pelasgos, quoties Atticæ " puellæ ad fontem venissent, pet contumeiinm contemtumque " vim eis intulisse. Et ne hoc quidem habuisse satis, sed postremo " etiam ipso facto deprehensos fuisse de invadendis Athenis con- " silie agitantes. Sese autem tanto meliores homines, quam illos, " fuisse; quod, quum interticere l’elnsgos fus sibi fuisset, quippe " quos insidinntes sibi deprehemlissent, noluiseent id facere; lan- " tum cdixissent eis, ut terra egrederentnr. Atque illos, Attica itn " egressos, quum uliu Inca, tum vero et Lemnum occupasse." 15m. igitur Hecatæus scripsit, hæc vero Athenienses memorant.- 138. Hi igitur Pelasgi. quum Lemnum incolerent, cupientes uicisci Athenienses, et bene cognitn hubentee festa Atheniensium, idoneo loco collocatis quinqunginta-remomm navibus ineidias struxere mulieribus Atticis, Braurone festum Diana: eelebrnntibue : earumque complures, vi raptas, Lemnum duxere, et pellicum loco liabuere. Quze postquam liberos pepererunt, Atticum sermonem moresque Atticos docuere pueros. Hi vero deinde nec consuescere cum pucris ex l’eiasgicis mulieribus matie voluernnr, et, quoties eo-- rum aliqnis ab istis pulsabutur, omnes huic suppetias veniebant, et sibi mutuo ferebnnt opem: utque etiam (lominari in illos hi pueri in animum induxerunt, multoque niteris prævnlebant. quod ubi l’elasgi intellexere, non ncgligendam eaux rem putarunt ; delibe-’ routesque incessit metus, quidnam facturi hi pueri casent quando adulti forent, qui jam nunc coustitutnm habeant sibi invicem præ- sto esse contra legitimarum uxorum pueros, atque his velint domi- nari. ltaque interficere decreverunt pueras ex Atticis mulieribus natos: idque etiam fecere, eimulque cum his [outres eorumdem occiderunt. Atque ab hoc facinore, et ab en quad olim mulieres Lemniæ patraverant, maritos sucs sium] cum Thonnte accidentes, usu reccptum pcr universam Grœciaxn est, ut nefaria facinora Lem. nia adpellentur. 189. Postqunm pueros uxoresqne Peiasgi interfecerant, nec terra illis fructum edcbat, neque uxores et greges pepererunt ut amen. huque et fame pressi et orbitate, Delphes miseront, levamen aliquod precantes malonun. Tum Pythia jussit ces saügfactionem dore Alhenienxibus quamcumque illi postulassent: et Athenas Pelasgi venere, nunciantes se satisfactnros esse pro omni injuria. Athe-’ nienses vero, strate lecto in prytaneo, quam pulcerrime potuerant, et adposita mense bonis rebus omnibus repleta, Pelnsgos jusserunt terrain mon: ipsi: tradere itn comparatam. Qulbus Pelnsgi respondc- runt: " Tune vobis eam trademus, quum vento borea navis e " vestm terra eodem die in nostmm pervenerit.” Hoc d’une, pu- tnntes nulle ratione fieri id posse. Attica enim terra proeul a Lemno140. Et tune meridiem quidem tafia versusacta emnt. sitnBene moitisest. Ivero ’ post

unis, quum Chersonesua adERATO. Hellespontum in ditione esset301 Atbe- nieneium, Miltiades Cimonis filins flantibus etesiis ventis navi ex Elæunte Chersonesi Lemnum profectus, Pelasgis edixit. ut inmla croulerait,- in memoriam eis revocnns oraculum, quad numquam impletum iri sibi persuaserant. Et Hephæstienses quidem paruerunt imperio: Myrinæi vero, Chersonesum negantee eue Atti- cam, oppugnabantur, donec et ipsi in deditionem venerunt. Atque in Lemnum tenuere Atheniensee et Miltiades.

HERODOTI HISTORIARUM LIBER SEPTIMUS. POLYMNIA. ---I.--- 1. POSTQUAM pugnæ nuncios ad Marathonem pugnatæ ad Da- rium Hystaspis est perlatus, quum jamantea Atheniensibus propter incursiouem advenus Sardes vehementer intus rex fuisset, nunc id, quad accident, multo etiam gravius tulit, multoque magie ad bellum Grœciæ inferendum incensus est. Ac statim quidem, misais per singulns civitates legatis, edixit ut exercitum comparurent, (multo majorem numerum euique civitati, atque antea contulerant, imperans) et noves et equos et fmmentum et minora navigia. Quibus circummissis nunciis, commota per tree annos Asie est 5 dum, ut ad bellum adversus Græciam gerendum, conscribuntur fortissimi quique, et ad id bellum se comparant. Quarto vero sono Ægyptii, a Cambyse subacti, dçfeœrunt a Persis: quo facto etiam mugis ad arma utrisque inferenda concitatus est. 2. Dum vero ad expeditionem advenus Ægyptum et Athenas se Darius comparabat, ortum est inter filios ipsius ingens de principatu contentio. Etenim ex lege Persarum debet rex, priusquam in bellum proficiscatur, successorem nominare regoi. Erant autem Dario, priûsquam ad regnum promoveretur, ires filii nati ex priore uxore, Gobryæ filia; et, ex quo rex foetus est, alii quatuor ex Atossn, Cyri filin. Priorum nota maximus erat Artabazanes; posteriorum Xerxes. Hi igitur, non eodem matre nati, de princi- pautu inter se eontendebant: Ambazanes dietitans, Je maximum un; esse omnium ,- et apud omnes populo: receptum me, ut filins matu maxima in regnum saccada: patri. Xerxes vero, eue ce filium Atome, Cyri filiæ g Cyrum autem adquiciviue Perd: liberlatem. 8. Sententiam suum Darius nondum aperuerat, quum forte pei- idem tempos Susa advenit Demaratus, Aristonis filins, qui, post-

POLYMNIA. . 303 quem regina Sperlsnorum privatus est, volunœrium sibi ipse exsilium imposuerst. Hic vit, cognito filiorum Darii dissidio, conveniens (ut quidem fume est) Xerxem, suait ci, ut cæteris, quæ illo pro sua catisse dicebut, hæc aident: " natum se esse Dsrio U jam regnanti, et Persarum tenenti imperium ; Artsbazanem ii veto, privato etiam tum puni: flaque nec conveniens nec Justum " esse, ut alius ra ipso hum secipiat dignitatem. Nam et " Sparte: (et hoc illi Demsntus suggessit) banc legem obtinere. 5’ si slii natî sint priusquam rex fuisse: pater, alios autem post hos " quidem, sed regnunte paire, mais sit. ut hic post notas in reg. Fi num suceedst." Quo Demsrati monito quum Xerxes uteretur, agnoseens Darius taqua illum dicere, regem illum nominsvit. Videtur autem mihi Xerxes etiam chaque hoc monito regnum fuisse ndepturus; nain omnia spud Darium posent Atossa. 4. Darius, postquam regem Persarum nominuset Xerxem,jam in * m en: ut belli faceret initium. At enim, proximo ab his rebus et ah Ægypti defectione anno accidit, ut idem Darius in merlio belli ad- puratu e vite discederet, postqunm annos omnino regnssset sex et trismus: neque ei contigit nul; de rebellantibns Ægyptiis sut de Atheniensibus sumere pœnam. Mortuo igitur Dario, regnum suscepit Xerxes, Darii filins. 5. anss ad bellum quidem Grœciæ inferendum initie neutiquam inclinabut; sed contra Ægyptum copias contrait. Quem œnveniens M9rdonins Gobryæ filius, consobrinus Xerxis, Darii ex uraniums, qui apud ipsum plurimum omnium Permrum valebot emmi-item, miam exorsus est sermonem: " Domine, æquum non " est, ut Athenienses, qui muids jam malis Perses ndfecerunt, non " dent pœnas factotum. At nunc quidem tu peragas hæc, quæ in -" manibus habes: domita vero Ægypti insolentin, advenus Athe- u me duc exercitum; quo et bonam fnmam adquims apud homi- Ji nes, et ponthac cavent quisque tune terne arma inferre." Et hæc quidem omtio ad exigendam pœnsm pertinebat; sed media sermoni niium interserebat huiusmodi: ’i Empam terrain esse pul- ." cerrimam. arboruln omnia generis frugiferarum foncem, sum- " une bunitatis, et (fig-nom quæ pt: mortalibus omnibus a solo -" possideatur." a me me dicebat, quad novsrum rerum cupâdus esset, et Gra- ciæ venet esse præfsctns. Procedente veto tampon id quod vo- luent, confecit; et Xerxi, ut rem adgœderetur, persudsit: acces- seront enim alia quoque adjumenm, quæ ad permovendnm regem «nichant. Partim enim e T hessalia advenerant ab Aleuadîs legati, invitantes regem ut advenus Græcism dueeret, et promtsm ei ope nm pollicentes. Erunt autem hi Aleuadæ, Thessalie: reges. Pan- tin vero Pisistntidæ, Susa profecti, non mode eisdem utebantur sermonibus quibus Aleuadæ, sed præteres aliqumto mugis -regi conciliabantur eo, quod Onomacritum secum haubanant Athsnien- sein, fatidicum virum, qui etiam Musœi vaticinis digessit. Adscen- deum hi autem, in gratina: «un illo reversi: mm Athenis pulsa

804 HERODOTI HISTOR. VII. Onomacritus fuerat ab flippai-chu, Pisbtrati filio, eo quad (lepre- hensus u Laso Hermionis filio crut, quum Musæi vaticiniis hoc in- sereret, uranium iri insulta Lemnum versus sans, mari hauriendas. flanc 0b caussnm in exsilium cum misera: Hipparchus, quum eodem antan fnniilinrissime .usus fuisset; . Nunc ille simul Susa profectus, quoties in regis venit conspectum, multa de en honorifice prædiunntibus Pisistratidis, recitabnt regi partem vaticiniorum; in: quidem, ut si quod inesset quad cludem prædiceret barbnro, illud silentio præteriret; en ivero sols seiigeret, quæ res faustissimas nunciarent; in his illud maxime, de Hallesponto par virum Persan: jus gaude, et de expezlitione in Grœciam ruacipienda. Sic igitur ille vaticiniis agebat cum regs ; Pisistrutidæ vero et Aieuadæ sententiss 7. Poslquum persunsus est Xerxes arma Græciæ inferre, tu!!! vero,suas alter" ab exponendo. obitu Durii nnno, primum advenus - rebelles duxit exercitum. Quibus domitis, Aigyptnm, gravier-cm in servitutem redactam, quam in qua sub Dario fuerat, Achæmeni tradidit admi- nistramlam, fratri suc, Darii filio. Eumdem vero Achæmenem, Ægypti præfectum, interjecto temporc interfecit haros, vit Mer, Pazunmitichi8. Pucntn Ægypto, Xerzes, quumfilins. in eo esset . ut exercitum cogeret adversus Athenas ducendum. convention convocavit primariorum Persarum, sententius illorum sciscitaturus; et in medio omnium ipse, quæ venet, expositurus. 8. l. Qui ut convenere, hæc spud cos verba rex fecit. " Viri Persæ! Non ego primus hune spin! vos si morem introduco, sed mur a majoribus accepta. Ut enim a " majoribus nntu audio, numquum adhuc otiosi sedimus, ex quo " hoc imperium n Medis in nos tmnslatum est, postquam Astyna " gcm Cyrus devicit; sed Deus itn nos ducit, et malta nabis, du- " ctum ejus sequentibus, prospere edunt. Jnm Cyri quidem et "’ Cnmbysis et patris mei Dririi res gestns, et quos illi populos l’ersis " miquisiverint, quid opus est ut apud bene goures commemorem P " Ego vero, ex quo hune sedem accepi, in hoc meum cumin in- " tendo. ne his, qui nnlc me in hac dignitnte fuere, sim inferior, ’i neque minorcm- Persis potentiam adquimm. Atque hoc ipsum " dum euro, reperio viam et gloria. nos nugendi, et terra non mi- " nore nec dateriore quam hæc, quam possidemus, nique etiam fe- " raciore, simul vero ultionem et pœnas sumendi de his qui eus " commeruerunt. inique vos eonvocavi, ut, quæ agere constitui, " vobiscum communicem. 8. 2. Ponte juncturus snm Hellespon- ii tum, et exercitum per Europnm ductlrus in Græciam, quo si) si Atheniensibus pœnus repetam malomm omnium, quibus Persans " et pattern meum adfecerunt; Vidistis jam Darium quoque ex- " peditioncm parare adversus hos homines. At ille e vite excessit, si nec ei contigit capere pumas : ego veto, illius mussa reliquorum- " que Persarum, non prius’sum quieturus, quam Athenns subactu sil igne cremavero; hos hommes, qui priores me potremque meum ii injuriis laceuiverunt; primum quidem, incursione Sardes faon

POLYMNIA.» 805 " cum Aristagorn Milesio, serve nostro, et sacris lucis templisque *i crematis : deinde vero, qualin sunt, quibus. nos acceperunt, quum ’i Dati et Artspherne ducibus terram illorum sumus ingressi ! quæ " satis nostis omnes. 8.3. lgitur his quidem de causais bellum ii illis inferre constitui. Simul vero, rem recte mecum reputnns, ii maxima in hoc ipso commodo reperio, si et hosce et earum vici- " nos, qui Pelopis Phrygis terram incolunt, subegerimus. Sic enim ii terrain Persicam ætheri Jovis faciemus conterminam : nec enim ii diem uliam terram sol adspiciet, quæ nostræ sit finitimn; sed " ego vobiscum, universa persgrntn Europa, ex omnibus terris ’i 11mm faciam. Quippe itn se rem hnbere reperio, nullum inter " homines civitatem, nullum populum inter mortules reliquum esse, " qui adversus nos in aciem progredi possit, quando hos quos (lixi " subegerimus. lia et his, qui mule de nobis marneront, et insonti- " bus pariter, servile jugum impositum fuerit. 8. 4. Vos vero, hoc " si feceritis, gratum mihi feceritis: quum tempos vobis indica- " vero, quo convenire oporteat, promte unumquemque vestrum " Messe oportebit. Quisquis vero cum exercitu ndvenerit optime " instructo, cum ego muneribus donnbo, quæ apud nos honori- ii ficemissimn habentur. Hœc igitur ira faciendn sunt. Ne vero " vobis videur meum unius sequi velle consilium, in medium vobis " banc rem propono; jubeoque ut, quisquis vestrum voluerit, suum "promut sententiam.” His dictis Xerxes linem fecit loquendi. 9. l’est illum Manlonius, talem sermonem est exorsus. " Do- " mine! tu Persarum omnium, qui et fuerunt et futuri sont, præ- " stantissimus es: qui et alia præclam verissimaque commemo- " mati, et louas Europam habitantes,’ indignos homines, non pus- ” surns es irritlere nobis. Etenim mira ntque misera res esset, " quum Secus et Indos et Æthiopas et Assyrios, et alios multos " magnosque populos, non qnod minium Persis intulissent, sed " quod nos nostram augere voluimus potentiam, subegerimus ser- ’i vosque habeamus; si Græcos, qui injuriis nos lacessiverunt, im- " pune sbire pateremur :V quid tandem marrantes? quemnam mul- -" titudinis concursum? quam pecuniarum vim? 9. l. Novimus " sane illorum pugnæ genus ; novimus etiam quam imbeciiles sim: " vires : filiosqne eorum subactos habemus, hos qui in nostra terra A" saies baisent, et loues et Æolenses et Dorienses nominnntur. fi *Atque etiam ipse ego periculum horum hominum feci, ndversus " illos a paire tuo missus: ubi, quum usque in Mncedoniam dux- " issem exercitum, et propemodum ad ipsas pervenissem Athenus. " nemo mihi in aeiem occurrit. 9. 2. Quomquam cæteroquin qui- iî dem consuerunt (ut audio) Græci inconsuitissime belle sua adii ministmre, stolidn et pervicaci quadnm confidentia. Postqunm " enim sibi invicem bellum indixerunt, pulcerrimnm et npertissi- " main quærunt planitiem, in quum descendant manas conserturi: " quo fit ut etiam victores magno cum detrimento discedant; de " victis autem ne ver-hum quidem dico, mm internecione deleatur. -" Quo: Oportebat, quum sint homines eodem lingua utentes, per ’ 2 s

306 HERODOTI HISTOR. Vil. " præoones et nuncios, et nlis qusvis ratione patois, quam pralin; "lites suas compouere: sin omnino pralin sibi deceruendum pu. " tant, oportebat locum pogna: capere, in quo utrique superstar " casent (lifiicillimi, et ibi belli fortunam tenture. Quamvis ig-itur " tout perniciosa rations belli gerendi utantur Græci, tamen, quum " ego osque in Mncedonium (luxisœm exercitum, non indureront fl in animum ut in sciem contra me descenderent. 9. 3. Tibi veto, " lier, quis ausurus est in aciem occurrere, multitudinem noves- " que cunctas ex universn Asio comme ducentii Equidem in seu- ." tio, eo audaciæ non progressuram esse rem Græcorum. Sin me I" feiellerit mes opinio, si illi vecordia eluti in aciem advenus nos " sont descensuri. didicerint esse nos viros hello fortissimos. Quille " intentetum nihil relinquamos: nom son sponte nihil fit, sed om- " niai horninibus connndo contingunt." In hune modum postquun Xerxes sententinm Mardonius mollivit, dioendi finem fecit. l 10. Silentium tenentibus cæteris Persis, nec audentibus union. sium promere contrariam ei quæ proposits crut, drlabanus Hym- pis filins, patrons Xerxis, coque fidentior hæc fccit verbe. 10. l. " Re: l nisi sententiæ dictæ fuerint invicem opposites, fieri non pot- " est ut eligutur optima: sed illæ si dicta fuerint, tune domum " fieri potest; quemndmodum sinoerum norum non perse ipsum si dignoscimus; sed, dom illud (Lydia lapidi) juste sliud norum " adterimus, itn id quod melius est discernimus. Ego vero etiam i ." putri tuo Dsrio, meo fratri, sunseram ne bellum Scythis inferret, " bominibus nusqunm urbem incolentibus: et ille, speranS se noii modes istos Scythes subacturum, mihi non paroit; sed, expedi. " tione suscepta, nmissis moitis fortihus viris rediit. T u vero, Rem " bellum illatorus es viris vel multo quam Scythe præstnntioribus, " qui et terra et mari fortissimi esse dicuntur. Quo in con- " silio quodnsm insit periculum, æquum est ut tibi (3th u 10. 2. Juncto, ais, Hellesponto, ducturum te esse per Europm u exercitum in Græcinm. Atqui acciderit etiam, ut vei terra vel " mari vincsmur, au: etiam utrimque. Dicuntur enim fortes hi " esse viri: se potest id etiam bine œsdmsri, quod tantes copies, " quantæ cum Dsti et Artopherne Græcism invsserunt, soli Atlas. ii nienses penliderunt. Qood si non utrimque resriilis successerit; " u hoc sont: veremlum est, ne consoensis mvibus, pogna mvaii " superiores, auriges: in Hellospontum, et pontem dissolvent. " 10. 8. Ego veto non men qusdam proprio prudentia hæc itn cou- ii jicio. Sed quelis tandem fuit illo calamites, quæ psrum ahfuit " ut nos Ml fligeret, quum paner tous, joncto Bosporo Thrscieo, et " ponte super Istrum posito, Scythnrum in terrain transiit! Orne " nibus modis tune Scythes louas illos. uibus commises ont cu- -" studio pontiom leur: impositorum, solicitarunt. ut pontera reseinu " dorent. Ubi si Histiæus, Mileti tyrannus, reliquorum tyrannoo " rom secours esset sententium, neque se illi opposoisset, omnino i* perditæ emnt res Persuum. Terribile est autem vel fando su- " dire, in unius huminis potestate sitsm fuisse universsm rosis et

POLYMN iA.- 307 " Pneumo salutem. 10. 4. Tu igitur noii in tonton) te pericnlum, " nulle urgente mcessitste, conjicere: sed me audi. Nunc qui- " dem horom dimitte eonciliom : et, rediligenter tecum deliberata, " deinde rursus, si tibi videtur, propone quæ optima tibi videbim- i’ tur. Etenim recte consultare reperio maximum esse lucrnrn. t" Nm etiam si contra id quad volueris acciderit aliquid, nihilo mi- " nus recta consultnveris, fortune vero supernverit consilium: qui " vero turpe consilium cepit, is, si fortune si adfuerit, locrnm quidem " invenerit, nihilo rero minus malum ceperit consilium. 10. 5. Vides " quo pacte eminentia præ cæteris animalia fulmine pereotist Deus, i’ nec sinat en superbire : minutis autem non invidet. Vides etiam ut " in maxima semper ædiflcia et in altissimes arbores tels son conjicit. " Amst enim Deus, eminentia omnia truncare: itnque etiam ingens " exercitos eodem rotione perditnr ab exigno. Quando Deus illis me- " tnm ont fulmen incutit, indigno morio pereunt: nec enim usinit’ t’ Deus magnum supers, præter se, alium quemquam. 10. 6. P0110, " deproperare rem quamcumque parit errores, e quibus ingentia " soient damna cxistere: in conctando autem insunt bons, être; " si non protinus adparent,certe suc tempore nliquis reperiet. . tec " igltor, Rex, tibi sundeo. l0. 7. Tu vero, Gobriæ fiii Mardonie, it’ desine injuriosn verba jactare in Græcos, qui non nierentor male " aodire. Nam Græcos cnimnninndo, ipsum regem excitas ad « bellum suscipiendum: quem in finem tu mihi etiam videris sur-I t’ dium omne intentlere. At ne itn flat! Colomnia enim gravissi- " mum mainm est: in quo duo sont qui injuriam inferunt, unus " vero qui putitur injurism. lnjuriam enim infert calumniator, " dom accusat absentem : infert vero et ille injurium, qui sibi per- " sonderi patitur prinsquam rem adcurnte compertam habeat. Qui " vero sbest quum maiitiose accusatnr, is tduplici adficitor injuria; " primum hoc ipso, quod necusntur ab altero, deinde quod ab aitero " prnvus esse existimatur. 10. 9. Sed, si omnino oportet bellum ’i huic populo inferre, age, rex ipse in sedibus marient Persarum 5 * sed, in medio depositis nostrum utriusque liberis, tu solos soscipe " expeditionem ; snmtîs tecum quoscumqne duces selegeris, et " exercitn quantumcomque volueris. Tom, si res itn, ut tu ais, " regi suceesserit, interficisntur mei liberi, et ego cum Mis? sur, " ut ego prædico, mis liberis hoc fiat, et tibi ipsi, si quidenirediel q " ris! Quod si banc inire conditionem recosas, et nihilo minus ex- " croitum duxeris advenus Græciam, nutlituros esse automo ho-, " mines qui hic relicti emnt, Mardoniom, ingentis calamitntis an- " ctorem Persis, alicubî in terra Atheniensium sut anedæmonioa " mm, nisi forte prius etiam in itinere, a cnnîbus volucribnsque " fuisse lacemtum, postquam cognovit quinam sint illi viri, contra " quos tu regi persuades ut expeditionem suscipiat." ’ l. Hæc postquam Artsbanus dixit, ira occensus Xerxes his ver. bis respondit: " Artnbane, tu es putris mei frater: hoc te tuebimr, " ne meritsm injuriosis verbis mercedem accipias. Vemmtamen " hune tibi, quum sis ignsvus et imbellis, ignominiam infitgo, ut 2 n 3

308 HERODOTI HISTOR. VIL ii meæ in Græciam expeditionis non funin-us sis mes, sed hic cum u mulieribus meneau. Ego veto absque te, quæcumque dixi, efeeta. d dabo. Ne enim sim Dario, Hystaspi, Arsame, Ariaramne, Teispe, ii Cyro, Cambyso, Teispe, Achæmene prognatus, nisi pœnas ab Ache- *i niensibus sumsero ! bene gnarus, si nos quieverimus, illos non ’i quieturos, sed nostram utique terrain hello esse invasuroe; quod " facile colligi exhis potest, quæ ab illis cœpta sunt fieri, qui exercitu " in Asiam trajecto Sardes incendemnt. Quare neutris retrogredi. " licet ; sed propositum est agendi sut patiendi discrimen, ut au: " hæc omnia sub Græcorum aidant potestatem, aut istu sub Pers». ’i rum : nullum inter bas inimicitias medium relinquilur. Bach " igitur factum fuerit, si jam nunc ultum camus injurias quas prioq " res passi sunnas, ut et ego periculum hoc expcriar quad mihi. " imminet, advenus hos homines ducenti, quos quidem’Pelope ii Phryx, senne patrum nostrorum, itn subegit, ut ad hunc asque n u diem et homines ipsi et earum terra ab eodem, qui cos subegit, ’i12.- nomen Hi hucusque semonce invenerint." surit habitais Deinde sulpetente . . noctev momordit Xerxem Artabani sententia. Noctu veto secum ipse deo liberans reperit, prorsus sibi necesse non esse adversus Græcinm expeditîonem suscipere : et poslquam ita mutavit senœntiam, aomno sopitus est. At. eodem nocte- talem, ut quidem Persæ narrant, visionem hahuit. Videbatur Xerxi, adstare ipsi virum magnum et formoaum, his verbis ipsum adloquentem: " Mutas tu igitur. " Perse, tuum consilium, nec ducturus es exercitum in Græciam, " postquam edixisti Persis ut copias contrahnnt. Atqui nec recta " facis, quod mutas sententiam; nec, qui tibi adsentiatur, quis- " quam est Immo vero, quemndmodum hodie constitutum habebas " faeere, eodem perge vin.” Bis ille diclis avolare viens est Xerxi. 13. Ut dies illuxit, tex nullu hujus insomnii ratiche habita, eos-. dem Perses, quos amen, convocavit, et in hune modum cos est adia- V cutus: " Viri Persæ, date mihi veniam, contràrium superiori com. " silium capienti. Nam et ego ad id prudentiæ culmen, quo tendo, " nondum perveni; et, qui ad istud faciendum me excitant, nullo " œmpore a me discedunt. Atqui postquam Artabani audivi sen- " tentiam, statim quidem in me advenus illum ebullivit juventus, " ut indigniora quam oportebut verba in virum natu grandiorem. " conjicerem: verumtamen nunc, agnito mec errore, un" illius " senæntia. Scibote igitur abjecisse me belli Græciæ inferendi con- f’ silium, et quietem agite." Bis auditis, Persæ læti regem adora- mm. 14. Insequente veto nocte idem insomnium dormienti Xerxi iterum adstans dixit: d Tu ergo, Dariî fili, palam coran: Persis ab-. " jecisti bellî consilium, nulle meorum verborum ratione habita, " quasi a nemiue audivisses! Probe nunc scito, nisi protinus ex- " peditionem banc susceperis, hoc tibi inde eventurum : quemadw " modum brevi tempore magnus amplusque evasisti, in brevi tub " sus humilia cris." ,

POLYMNIA. l 809 15. Territus hoc viso Xerxes e leeto prosiliit, nuneiumque nd Ambanum misit, qui illum advocnret. Qui ubi adfuit, hæc ei Xerxes dixit: " Ambsne, ego statirn quidem parum prudentes me " gessersm, contumeliosa in te verbe. conJieiens boni consilii " causes : brevi post vem mutsvi sententism, agnovique faciendum " mihi id quod tu suasisti. Verumtamen hoc ipsum facere, quamvis " velim, non possum : mm, postquam mutato consilio tunm pro- " havi sententiam, iterato adparet mihi noctnmum visum, nequ- " quam probsns ut hoc faciam; et nunc etiam minas intentnns " abiit. Si igitur Deus est qui illud mihi mittit, sique prorsus ci " nordi est ut suscipiatur hæc in Græcism expeditio, idem hoc in- " somnium tibi etiam advolabit, endemque quæ mihi præcipiet. " Reperio autem sic hoc futurum, si tu universum meum cultnm " sumseris, coque indutus in throno meo resederis, ac deinde mec " in lecto cubueris." 16. Hæc postquam Xerxes loculus est, primum quidem dicta ejus non perdit Anabanus, quippe sibi non convenire jndicans in throno residese regina postremo veto. ut couchis est, impersta fecit, postquam hæc regi responderst: 16. l. n Pari loco, Rex, ’i sunt men judicio hæc duo, recte sapere, et bonum danti consilium " obsequi velle: quorum quum utrumque tibi insit, pravorum ii hominum colloquia in errorem te inducunt; quemadmodum ii mare, rem omnium utilissimam hominihus, niunt ab irruentibus " ventorum flatibus prohiberi ne natursm cassent suum. Ego " vero, quaudo rushs me verbis accepisti, non tam hoc ipsum ægre " tuli, quam istud, quod, quum duæ propositæ casent Persis sen- " tentiæ, allers injuriosam augens insolentiam, altera enmdem re- " primens, dicensque perniciosam rem esse; excitnre anilnum ad " plura semper, quamquæ habeas, concupiscendn; quod, inqusm, " ex (imbus hisce propositis sententiis eam suscepisti, quæ et tibi *i et Persis periculosior est. 16. 2. Nunc igitur, postquam ad me- " iiorem te convertisti, et abjecisti expeditionis in Græcism con- " silium, ais iterum tibi adpnrere insomnium divinitus missum, " quad tevetet omittere banc expeditionem. At ne est quidem, r " mi fili, res hæc divins. lnsomnia enim, quæ inter homines vati gamin illisque necidunt, talia surit, qualis ego te docebo, qui " multis annis, quam tu, natu sum major. Qualia qui: interdiu ” curat ac meditatur, talia. eum maxime circumvolitnre soient visa. " per somnum: nos autem his proximis diebus oœupatum quam " maxime animum hac expeditione habuimus. 16. 3. Sin hoc non " tale est quais ego judico, si divinum quidqusm huic viso inest; " tu recte rem intellexisti. recteque dixisti: adparest enim illud et " mihi, mihique idem atqee tibi præcipiat! Debet autem mihi ni-z " hile mugis adparere tua veste induto, quam mes; nec magie tuo " in lecto cubanti, quam in mec; si modo omnino adpariturum " est. Nec enim profecto ita stultum erit hoc, quidquid sit, quad " tibi pet somnum adparuit, ut, me si viderit, te esse opinetùr, ex ii veste tua judicium (miens. Sin me nulle loco habuerit, nec

310 HERODOTI HISTOR. VIL " aspecta sua dignabitur, du tua indutas sim veste, sin men, ii tibi vero solum si illud adpnrebit, omnino negligendum erit. ii Nain si constanter adpareret, dicerem et ego, rem divinam esse. 1’ Cœterum si tibi, ut itn faciam, stat decretum, neque ego te ut it illud revoces commovere possum, si omnino me apartet tao in fi lecto somnum capere: age, hoc ubi fecero, adparest mihi quoque et visum! Douce vero hoc contigerit, equidern in mes persistam ii sententia." 17. Ris dictis, Ambanus, spernns se probaturnm, aniline momenti esse quæ Xerxes dixerat, morem illi gessit. Pmtquam vero vestem Xerxis indutus in solio ’s consedit, ac deinde cabitum ivit, venit ad cum, ut somno salamis est, idem insomnium quad Xerxi adparuerat; et capiti ejus adstans, hæc dixit: " Tu igitur " i: es, qui Xerxem, veluti curam ejus gerens, hortaris, ne bellum a inferat Græcis? At nec posthite, nec nunc, impune feres, qui i; infecta reddere es, quæ fieri oportet, canaris. Xerxem autem "que pœna marient, dicta non audientem, ipsi declaratum est." 18. His verbis ivisum est Artabano insomnium illud minas ipsi intentant, simulque candentibus fenil velle ipd exurere coulas. ltaque site exclamans voce, de lesta prosiliit; adsidensque Xerxi, postquam insomnii visum ei exposait, hæc deinde verbe adjecit: " Equidem, Rex, utpote qui maltas atque magnas res eversas vidi " nb infirmiori bus, ratinera te volueram, ne omnibus in rebras jave- *i nili indulgeres mati. ltaque gantas quam pemiciosum sit nimia " concupiscere, et memor Cyri in Massagetas expeditio quem exi- t! tian hubuerit, memorque expeditianis Cambysis advenus Æthio- ’t pas, denique expedixionis socius quum fuerim Darii advenus " Scythas; hase omnia cognita habens, in hac fui sententia, bea- if tum te prædicatum ab omnibus hominibus iri, si nihil moveres. " At, quunium divinitua immissus est hic impetus, et Græcis, ut " villetur, ipso Deo volente imminet exitium, ego etiam ipse muta " sententiam, et in tuam transeo. Tu igitur Persis signifies quæ tf tibi divinitus missa saut; imperaque illis, et en exseqnantur, Pi quæ tu ad pal-andain hoc bellum speatantia prias edixeras. Deni- " que itn fac, ut, quoniam hæc tlbi Deus peragenda commisit, " nihil, quad a te proficisci queat, desideretur." His vero dîctis, s’mul atque dies illuxit, visa nocturno eommoti, Xerxes cum Per- sis hæc communieavit, et Ambanns, qui prius salua palan rem (haussent, nunc aperte eamdem urgebat. 19. Postquam ita constitutum eçat Xerxi, ut suseiperet expeditionem, sertis si vicia per somnuni oblats est; quam Magi, ad se relatait), interpretati site: ad univenam spectsre tel-mm, significate- que boulines omnes serves illius futuros. finit en vicia hujusmodî. Visas est sibi Xerxes coronari oleæ Fronde, ramosque oleæ universam compare terrain, deinde veroevanescere earoaam caplti impo- sltany. Hoc visum quam in, ut dixi, iaterpretarentur mugi 3 pœ- tinus Paneram, qui ad consilium convenant, unusquisque suam in mfecmram profeotus, stadium omne, ut jasas maquereau",

POLYMNIA. 311 adhibuere, eupiens quisque proposlts- dans [me ceteris obtins: asque itn Xerxes copias contrait, ut millas esset coatinentis locus, qui non perquireretur. , 9.0. Etenim, ex quo recepta erst Ægyptus, quatuor salidi anni in compsrsado exercitu et rebus exercitui necessariis insumti sont; exeunte vero quinto sana expeditionem Xerxes suscepit ingenti copiarum multitudine. Fuir enim hæc omnium, quas novimus, expeditionum longe maxima; sdeo ut ad eam nihil fuerit sut ille quam advenus Scythes Darius, sut quam ipsi olim Scythe sempe- rsnt, quum Cimmerios persecuti, incursione in Mediaam tel-nm - faste, universam propanodum superiorem Asiam a se subantam tenuerunt, quam ab caussam deinde Darius ultionem ab eis capere volait: sut ills quam Atridæ adversus llium dicuntur suscepisse : au: quam ante Trojans tempora. Mysi stqae Teucri fecerant; qtn’ par Bosporum in Europam transgressi, Thraees omnes subegerunt, et asque ad lonium mare versus occidentem, versus meridiem veto asque ad Peneum fluvium penetrarunt. 21. Omnes bæ expeditiones, et si quæ sunt prester hss aliæ similes, non sunt dignes quæ cum hac une conferantur. Quis enim est Asie populus, quem non advenus Græciam Xerxes eduxerit? que aqus, que non defecerit, ab exercitu ejus epots, exceptis majoribus fluviis? Alii quippe populi naves præbuere, ahi in peditatum erant distributi, sliis imperatus erat equitatus, aliis navigia tramvahen- dis equis, simulque homiaes militsturi 5 alii naves longas pontibus faciendis præbere tenebantur, slii cammeatum simul et naves. 22. Ac primum quidem, quoniam, qui primes cires Athon sunt circumvecti, calamitatem accepersnt, Jam inde a tribus fers aunis ’ea maxime præparaverat quæ ad Athon spectsbsnt. Nain ad Eleuntem. Chersonesi oppidum, in ascaris stabant trimes; unde proficiscebantur homiaes de exercitu ex omnibus natianibus, qui sub flagellis terrain perfoderent, quorum in locum alii subinde suc. cedebsnt; fodiebsnt autem etiam hi qui cires Athon incolebant: operique præfecti emnt Bubares, Megahazi filins, et Artscbæes Ami, uterque nations Pares. Est enim Allia: mons ingens ac nobilis, in mare excurrens, et ab hominibus habitatus. Ubi mons in cantinera. tem desiait, peninsulæ speciem refert, estque isthmus duodecim fers stadiorum: est autem campestris hic locus, tumulos habens non magnas, a mari Acanthiorum ad illud mare quod contra Tao rouan est. la eodem hoc isthmo, in quem desinit Athos, oppidum est Sans, a Græcis habitatum : quæ vero inti-a Ssnen in ipso Atho incohmtur oppidu, quæ tune Persa ex coatinentis oppidis insulana fanera adgrœsus est, hæ sunt, .Dium, Olophyxus,-Acrothoon, Thysn sus, Cleonæ: hæ sunt oppida. quibus Atbos frequentstur. 23. Fodiebant autem hoc modo. Totum tractum, lima recta juxta Ssnem urbem ducta, secundum nationes distribuersat barbari. Tain, ubi jam pnfunda fuit fessa, alii in imo stantes fadiebant, alii vero adossant terrain continuo aliis tradebant, qui saperas scalis in.

812 HERODOTI HISTOR. V11. sistebant; et hi rursus aliis; danec ad summos pervenÎssent, qui ouin egerebant ejiciebantque. Jam cæteris quidem, præterquam Phœnicibus, rapts fossæ præcipitiaduplum laborem exhibuere: mm quum summa fossæ labia pari amplitudine atque inferiora facerent, non potuit hoc non eis accidere. At I’hœnices, ut in aliis operibus ingenium ostendunt, sic et in isto. Nam portionem -esm, quæ ipsis sarte obvenerat, itn fadiebant, ut superius os fosse duplo majus facereat, quam fossam ipsum esse oportebat: progredienœ vero opere, constanter arctiorem illum faciebant, ut, quum in fundo essent, parem cum sliis latitudinem fosse haberet. Erst autem ibi pratum, ubi forum habebant rerum venalium: frumeotique moliti copia ex Asie eis-advehebatur. 24. Jam, ut ego quidem hune rem considerans reperio, magni- fieentiæ caussa fodi hanc fosssm Xerxes jasait, cupiens’etlpotentiam suam ostentare: et monumentum relinquere sui. Nam, quum nulle laboœ per isthmum transduci naves potuissent, fossam quam mare perflueret fodi jussit es latitudine, ut duæ simul triremes, remis suis agitatæ, transire per illum passent. Bisdem, quibus ducendafoua fuerat mandata, imperatum etiam est ut Strymonem fluviam25. Hæc dam itn faciemlaponte carat, aimaijungerent. etiam parari manteau: I jangmdis in Hellesponto pontibus jasait, partita ex papyro,-partim ex lino albo; quam earum Phœnicibus et Ægyptiis mandavit. Deinde ne fame laboraret sut exercitus sut juments in Græciam ducenda, oomportari commentas jussit; et commode sciscitatus loca, ut quemque locum maxime idoneum reperit, ibi jasait deponi, data mandata ut undique ex Asie anerariis navibus et portoriis alii alio deveherent. lgitur plurimam quidem partem in Candidum Littus, quad vocatur, (Lance Acte Græce) devexerunt; alii vero Tyrodi- nm Perinthiarum, alii Doriscum, alii Eionem, quæ super Stryma- nem est, alii in Mscedaniam oonvehere oommeatus jussi. 96. Hi dum opus imperatum exsequantur, interim cosçtus universus pedestris enrouas une cum Xerxe iter Sardes versus ingra- sus est, Critallis profectus, Csppadociæ oppido: eo enim edictum erst ut convenirent copiæ omnes, que per continentem cum ipso Xerxe emnt ituræ. Jam. quis fuerit præfectoram- qui optime instructum adduxerit exercitum, adeoque munera acceperit a rege proposita, edere non possum : nam ne liquet mihi quidem, au omnino in judicium en res venerit. Exeroitus vero, postquam trajecta Haly fluvio Phrygism intravit, per esm iter faciens Celænas pervenit 5 ubi fontes oriuntur Mæandri, et alias fluvii non minoris Mœ- undro, cui nomen est Catarrhactes, qui ex ipso fora Celænarum exortus, in Miesndrum induit: quo in fora ejusdem arbis uter auspensus est Sileni Marsyæ, quem Phryges narrant ab Apolline excoriatum suspensumque fuisse. Q7. la hac urbe exspectans Xerxem consederst Fythius, .Atyis filius, Lydus, . ipsumque Xerxem et universum ains exercitum magnificis epulis excepit, pecuniasque pollicitus est quas in bellum

POLYMNIA. sis esset collaturus. Qui ubi pecunias obtullt, quæsiüt Xerxes ex præsentibus Persis, quisnam hominum esset Pythius, et quuntas possi- deret divilias, qui ixia (ferret? Cui illi responderunt: " Idem hic " est, Rex, qui patri tua Dario sureau) platanum aureamque vitem " dona (ledit: estque post te nunc hominum, quos novimus, om- i’ nium princeps divitiis." 28. Miratus rex posterius hoc verbum, ipse deinde l’ythium in- terrognvît, quantas possùleret peczlnias? Et ille, tt lies," inquit, non te celabo, nec excusatione utar, nescire me mens fatcultates; a. i sed bene cognitus habens, adcurate tibi dicam. Nain simul ntque t certior sum foetus ad mare Græcum te descendere, eupiens tibi i ad bellum conferre pecunias, inquisivi; rationeque inita, reperi, i esse mihi nrgeuti talentn bis mille, suri vero quadringentas my- autan-an ’ riadus stateruin Daricorum, minus septem minibus, Atque has i ego pecuuias tibi do muneri: est enim mihi ex mancipins nique i agris victus sufliciens." 29. Bis al) illo (lictis Xerxes (lclectntus, respondit: ” Hospcs " Lyde, ex quo ego Persica egrcssus 511m. terra, nullum adhue, i prætcr te, hominem reperi, qui vellet hospitalia officia excrcitui’ A " meo exhibere; nec qui meum in conspectum veuiens, sua sponte. " pecunins mihi ad bellum conferendas offerret. Tu vero magni- " fice exercitum meum excepisti, et pecunias ingentes polliceris.’ " Tibi ergo vicissim ego dona hæcce tribun: in meorum hospitum " numero te repouo, et quadringentas staterum myriades de meo, " tibi complebo, septem millia dona dans, ne tibi ad complendas " quadringentas myriadas septem millia desint, sed solida nique " integra ista tibi summa a me conficiatur. Page vero possidere " quæ adquisivisti; ac scito semper tulem te virum præstare: quad " ubi feceris, neque nunc, nec in posterum te pœnitebit." 30. His dictis, Xerxes, præstito promisse, ulterius progredi per-- rexit. Postquam Anuuu, quad vocntur, Phrygiœ oppidum præ- teriit, et lacum ex quo sal conficitur, Colossas pervenit, magnami Phrygiæ urbem; in qua Lycus amnis in terra: voraginem incidens evsnescit, ac deinde, postquam ex quinque fare stadiorum intervallo iterum comparait, in Mæaudrum et ipse influit. Colossis profectus exercitus, ad confiais Phrygiæ Lydiæque pervenit; ubi cippus in terram defixus, qui a Crœso positus est, inscriptis literis limites 31. Ut ex Phrygie Lydiam intravit, ubi diverticulum est viarum, quarumindicat. altera, ad sinistram, l versus Cariam fert, altem ad dextram Sardes; quam qui sequitur, cum omnino oportet Mæandrum fluvium trajicere, et Callatebum præteriœ oppidum, in que pistores dulciurii ex myrica (tamarice) et tritico me! coniiciunt: hac via iter faciens Xerxes platanum reperit, quam 0b speciei præstantinm- aureo donavit ornatu, curamque ejus vira ex immortalibus lecto mandavit: postera die in primariam Lydorum urbem pervenit. 32. Sardes postquam Xerxes pervenit, præcones primum dimisit per Graiciam, qui terrant et aqunm postulatent, ediccrentque ut 2 s

314 HERODOTI HISTOR. VIL cœnaa pararent regi. Athenis atque Lacedœmoneexceptis, in omnes alias Græciæ partes ad terrain aquamque postulandam misit : quod quidem hac de caussa iterum fecit, quoniam, qui prius postulanti non dederant, cos nunc, metu aductos, utique daturas existiumsset : hoc veroipsum certo cogniturus, iterum luisit. Deinde and reliquum itcr Se comparavit, Abydmn (lucturus. . 33. lnterim, quibus negotium (Ianum crut ut IIcllesponlum ponte jungerent ex Asia in Europnm pertinente, perfecemnt opus. Est autem Chersonesi ml Hallespomum ora in mare excurrens uspcru inter Sestum urbem et Mailytum, Abydo obversn: ubi deinde, baud in: multo post, Xnutliippo Ariplironis filin prælore Athenicn- sium, captuxu Artayctcu) Persan), Sesti præfectum, vivum paxîllis tabulæ mifixum suspemlerunt: qui in templum etinm Protesilui ductis mulicribus nefundu perpctrare consueverut. 34. Hanc igitur in 0mm ex Ahydo tendentes, quibus imperntum id opus crut, duo pontes struxvruut; ultcrum Phœnices, rudentibus ex lino albo confectis ; alterum zEgyplii, ex papyro. Sun! autem septem stadia. ex Ahydo au! 0mm oppositam. At juncto ponte incidit ingens tempestas, quæ rescidit omnia. atque dissolvit. 35. Quod ubi Xerxes rescivit, gravissime fercns, trecenta ver- bcm flagellis infligi’jussit Heliesponto, et compedum par in pelagus iujici: quin et memoratum audivi, prætcr hæc humilies etiam misisse eum, qui stigmate). inurcrent Hellesponto. Imperavit carte, ut flagellis cædentes barbura hæc et insunu pronunciurent verbu:- u O amura. aqua! domiuus tibi hune pœnam infligit, quod illum u injurin adfecisti, nihil mali ab ipso passa. Et tmjiciet te max, " sive volucris, sive nolueris. Merito autem nome hominum tibi " sacra facit, quippe doloso salsoque flumini.” Simul vero et mari hua pœnas jussit infligi, simulque cnpitu. uniputari earum, qui jun-, gaude flumini filetant præfecti. 36. Et hæc quidem jussn ,exsecuti sunt quorum triste hoc fuit oflicium. Pontes autem deinde junxcrunt aiii urchitccti, et. hoc quidem mode junxerunt. Coiiigntas actuarius quinquziginta remorum navcs et trircmes statueront, sub eo ponte qui L’ontum Étui- nuui spectnbat, numero trecentas et sexuginta, sub altero vcro quu- tuordccim et trecentas; respectu Pouti quidem [5512; ml trujicicn- dum quidem] obliqua linea stantes, recta vero secunduln Helles- i ponti cursum, ut ipse cursus intentionem sustinerct rudentium. Ex navibus in; junctis præiongas demiserunt amonts; in en quidem ponte, qui Pontum spectahat, ventorum caussa. ex interiore mari fluutium; in altero vero, qui ad vespernm versus Ægæum mure erat, euri ntque noti mussa, Inter actuarias noves autem [nique triremcs] tribus in locis fenustrmn trunsitumque reliqueruut; ut. in l’ontum, qui venet, minoribus navigiis intrare posçet, et. ex l’auto in mare exterius navigue. His factis. intenderunt rudentes, lignais sucuiis ex continente cos torqueutcs : nec jam seorsim duo ndhibucrunt rudentum genern, sed unique ponti binas ex lino aibo, quuternos xcro ex papyro rudcmcs tribuurunt. Crassities

POLYMNIA. 315 quidem et species utriusque generis eodem and; sed pro ratione muito firmiores emnt linei rudenles, quorum cubitus talentum pendebat. Freto hac rutione jonc-to, sectes nrborum stipites; æquali latitudine cum ponte, super intentos rudentes ordine dis; posuerunt z ntque itn continua serie dispositos denuo arcte inter se constrinxerunt. His deinde tignis ingesserunt sarmentzl, et sur- mentis ordine dispositis terrain superue’ingessere: denique, probe constipant turrn,’utrumque poutium laitus septo municruut, ne jumenta et equi conspue-to desuper mari consternareutur. 37. l’ostquam et quæ and pontes Spectunt, et quæ ad Athon, parata fucrunt, renuneintumque est et ipsum fossam penitus per- fectum esse. et aggeresjuxtn ostia fossze ducendos, ne maris astus ostia eompleret; tum vero, exuetzi hymne, primo vere instructus exercitus bardibus instituit Ahydum proficisci. Jamque in eo crut ut iter ingrederetur, quum ’sol sua. in cœio sede relictu avouait, nullis nuhibus obducto C(l.’i0, sed quum maxime serono ; et media die nox exstitit. Quod ubi vidit animadvertitque Xerxes, curas ci hæc res fuit; quiesixitque ex Magie quid signifiearet id prodigium. Respouderunt Mugi, tt Græcis significnre Deum exstinctioncm ur- " bium z" dicentes,’ " soiem Grzeeis futurn significure, l’ersis autem "[lunam." Quilms :iuditis hotus Xerxes edueere copias eœpit. 38. Jamque egrcdiebntur, quum Pythius Lydus, metuens editum de cdcio .prodigium, et (louis suis confisus, Xerxem adiens, hæcdixiti " Domine, gratificaturus-ne es quod mihi veiim con- "v tingere; quod tibi lexie est præsture, mihi vero permugnum " fuerit ï" Et Xerxes, quidquid potius, quam quod ille in nnimo hnbuit, petiturum cum Arutus, præstilurum se ei, dixit; libcreque glue cuperct,promerejussit. Tum ille confidens, " Domine," ait, tt sont mihi quinque tilii, quibus omnibus sors obtigit ut tecum in " bellum advenus Græcium proficiscantur. At tu, Rex, mai tram "longe ætate provecti miserere, unique mecrum filiorum, natu " maximo, remittc militinm ; ut et mei et honorum meorum "îcurz’im lgerut. Reliquos vero quatuor duo tecum: et confectis «qrebus quas destinaisti domum redeas !" 39. Cui vehementer irntue Xerxes his verbis respondit: " O " homo nequum! Quum ego ipse in bellum advenus Græciam " profieiscar, et filios mecs et frutres et cognntos et’amicos eodem " ducam, tu tui filii aususes facerementionem, qui meus es servus, " quem toto cum domo ipanue uxore me sequi oportebat ! Probe u nunc hoc scito, in auribus iiominum hubitnre :mimum 3 qui si houa " nudit,yoluptate impiet corpus 5 silcontraria, indignntur. Igitur " quum bene feeisti, et îliiî). tslia promisisti, non gloriaberis te re- " gem beneficiis superasse: nunc vero, ubi ad impudentium te con- " vertisti, non tu quidem pro merito, sed minora quam pro meritu " accipies. Te enim et quatuor ex tuis filiis servant hospitaiia mu- fl nera: unius vero, qui tibi præ cæteris cordi est, vita muletaberis." Hoc data respouso, protinus his, quorum negotium crut tafia exsequi, imperavit, ut perquisitum maximum nom Pythii filium dimin- I ’ 2 s 2

316 HERODOTI HISTOR. VIL derent medium, discissique corporis dimidium ad dextram viæ, dimidium ad sinistmm disponerent ; utque illac transiret exercitus. 40. His ita perfectis, trunsiit deinde agmen. Et præcedebaut quidem jument-.1 cum impedimentis; sequebnnturque copiæ ex omnibus nationibus contractez, promiseue incedentes, non discretæ; humera ultra dimidium exercitus.. Deinde intererat intervallum: nec enim hi cum rege miscebantur. Regem vero præcedebnnt mille equites ex cunctisq Persis selecti: dein mille hastati, ipsi quoque ex omnibus selecti, deorsum in terrain versis lanceis incedentes: post hos sauri Nisaei (qui vocantur) equi decem. quam pulcerrime ornnti. Nisaei autem vocuntur hi equi ab ample Mediœ campo, cui nomen Nisæus, in quo grandes illi equi gignuntur. H05 decem equos sequebntur sucer Jovis currus, quem octo trabe- bant caudidi equi ; et pone pedibus incedebnt aurign, frena tenens : banc enim sedem nemo mortalium conscendit. Post hune ipse Xerxes vehebatur curru equis Nisæis juncto: et a latere incedebat nurigu, cui nomen Patiramphes, Otunis tilius Persæ. 4l. Hoc modo Sardibus egressus est Xeræes: de curru autem descendens. quoties commodum ei videretur, in carpentum (har- mamaxam) transibal. Post illum emnt hastati mille, fortissimî nobilissimique Persarum, erectas lumens teneutes: deinde ulii mille equiles ex Persis selecti: et post equites, peditumldecom millia e reliquis Persis selectorum; quorum mille in hastis, pro imis cuspidihus, nurea. habebant mnlu punica, et reliquos circumcirca includebnnt 5 novies mille vero, qui intra bos emnt, argentes. male. puniea habebant. Aurea vero mais. punies. habebantetiam illi, qui lanceas in terram conversas tenebant; et poum aurea hi, qui Xerxem proxime sequebantur. Post decies mille pedites locati emnt equitum l’ersaruru decem milliu. Tum post equitatum hune intervallum erat duorum utique stadiorum 5 ne deinde reliquæ copiæ promiscue incedebant. 42. lter autem ex Lydia dirigebat agmen ad Caicum fluvium et in terram Mysinm ;- tum u Caico profectum, Canæ montem a sinistra habens, par Atnrneum ad Curinam urbem, Ah hac dein par Thebæ campum iter fecit, Atrnrpytteum urbem et Antandrum Pelasgicum prætergrediens. rfum ldam a læva habens, Iliacam terrain intravit. Ibi primum ci, sub Ida noctcm ugenti, ingruentia. tonitrua et fulmina huud exiguum hominum numerum occideruut. 43. Postquaumd Scamandrum pervenit agmen ; quem fluviomm primum, ex quo Surdibus profeeti iter ingressi sont, aqua destituit, nec and bibendum exercitui jumentisque sufl’ecit; ad hune igitur fluvium postquum Xerxes pervenit, in Priami Pergamum mlscendit, spectandi loei cupidus: quem ubi contemplatus est, et singula. percontatus, Minervæ lliucæ mille mactavit baves, et heroibus, Magi inferias obtulerunt. Quibus peractis, noctu terror castra in-. vasit. Prima dein luce inde profecti, a sinistra. reliquerunt Rhœ- teum urbem et Ophryneum et Durdanum. quæ est Abydo con- tamina; a dextra vero Gergithgs Tcucros. l

POLYMNIA. 317 4 t. Abydum postquam pervenerunt, voloit ibi Xerxes universum oculis lustrare exercitum. Et de industria ibi in tumulo præparata ei en: sales sublimis ex candide marmore; quam Ahydcui jussu regis prius exstruxernnt. ibi igitur sedens, et deorsum secundnm oram prospiciens, contemplotus est et palestrem cxercitum et naves: quns dom contemplntur. incessit euro -cupido certamen navale spectnndi. Quod ubi ei editum est spectaculum, in que vicere Phœnices Sidonii, lætatus est et certamine et exercitu. 45. Conspiciens autem universum Hellespontum navibus suis coopertum, et 0mm omnem et campos Abydenorum hominibus repletos, beatum se Xerxes prædicavit: baud malta post vero lacrymas. 46. Quod ubi animadvertit fudit. Artabnnus, i nvunculus ejus, qui peins libere dixerat sententiam, hortatusque cum crut ne expeditionem in Græciam susciperet 5 hic igitur vir,lucrymantem intelligens Xerxem, his verbis cum est adlocntus : " Qunm longe inter se diverse, Rex, " fecisti nunc et paulo ante! modo beatum te prædicasti g nunc " lacrimas fundis." Cui ille : d Subiit nnmque me humanam sortem . ’i miserari, reputantem quam brevis sit universn hominis vite; ’f quandoquidem bornm, tot numero hominum, nullus in cen- ii tesimum annum superfuturus est." Reponens Artabanus oit: " Alin hoc etiam miscrabiliorn nabis in vitæ cursu aceidunt. Et- " enim uemo hominum, nec ex harum numero, nec ex allouant. " itn felix natus est, cui in tain brevi vitu non un venturum ait " idemtidem, nedum 8eme], ut mari malit quam vivere. Incidents. " enim cniamitates, et morbi nos-paturbantea, faciunt ut vitæ " quantumvis brevis ait, prælonga nabis videatnr. huque mon, " quundo molesta est vite, optatlssimum refugîum fit homini: deus " vero, postquam dulcem nabis gustandnm dedit vinai, «hlm illo " fruimur, invidus esse reperitur." 47. Respondit Xerxea: " Ambane, est vitæ humus) conditio " talis, qualem tu significas: sed omittnmns nunc de hac ce dis- " serere, neque malorum meminerimus, quum lætas res præ man " nibus habeamus l Die mihi vero hoc. Nisi nocturna illo vigie " tibi itn manifesta adpnruisset, ristinam-ne toueras sententiam, " hortarerisque me, ne Græciæ mferum bellum, un doseruiaceo " istum sententiam i Agedum, sparte hoc mihi dicito l" Et iule:- " Rex," inquit, " visio dia, quæ mihi per insomnium ndparuibellm " hubeat exitum, quem uterque nostrum cupimul ! Ego mm "asque ndhuc timoris plenus sum,’ nec satis mei compas, quum (t alin multa reputnns, tum duos res maximas videns tibi maxime 48. Tarn Xerxes, " O vir mirifice l" inquit, fl quænamhæcdnoais " mihi maxime contraria? Utrum pedeatrium copiawm non satin " tibi placetcontrarias." numerus, existimaaque Græcum exerqituln miror " longe fore copiosiorem 2 au navales matras copine copina illomm " fore inferiores? au utrumque norum? Nom, si hac pute mon

x 318 - ’HERODOTI HISTOR. V11. " sufiicientes judicas nostros adparatus, celerrime aliæ contrahi " copia: poterunt." 49. Tom Artnbanus, " ch," inqnit, " neque in exercitus hujus " numero, neque in nuvium copia, quisquam sanæ mentis homo " aliquid desidernverit. 49. 1. Quin etiam, si plures contrnheres tt copias, multo [mugis tibi duo ilia, quæ dico, contraria forent. ti Sunt alitent hæc duo, terra et mare. Nec enim in mari usquam, " ut ego conJicio, tam spatiosus portus est, qui, connu tempestute, " cnpere tunm classem, et tutas præstare naves possit. Atqui non ti modo unum talem opottet esse portum; sed in quoque conti- " neuve, quam classis tua prætervehetur, esse talem oportet. Igi- " tur quum idoneos non habens portus, memento homines in po- " testute esse casuum fortunæ,.non casus fortunæ in potestnte ilo- " minum. 49. 2. Postquam unum ex duobus illis exposui, nunc " alterum dicam. Terra nempe tibi itn contraria est, ut, si nihil " fuerit quod tibi obstet, tante magis iiia futurn sit contraria, quan- t’ do longius progredieris, imprudens ulterius semper abreptus 3 " mm felicitatis nulln hominibus satietas est. lgitur, hoc posito " nihil tibi obstnre, termm dico, quum proccdente tempore ulterius t’ semper progredieris, fameux tibi esse adlatumm. At vir itn de.- " mum optime rebus suis consuluerit, si in deliberando quidem, " quidlibet sibi accidere page reputnns, extimescat, in re autem " agenda fortis atque audax fixerit." l 50. Respondit Xerzes his verbis: " Artabane! Recte tu quidem H hæc singuln disputas: at neque omnia extimesce, neque omni; " pariter anima salve! 50. l. Nam si in quaque re proposîtn om- t’ nia anima volvere, quæ incidere possunt, volucris, nihil umqumn " efficies : melius est autem, cuncta. fidcnter ndgredicndo, dimidi’un; " pati incommodorum; quam omnia timentem, nihil umqunnn ".pati. Porro, si adversus omnia quæ dicuntur contendens, nihil " tamen certi ipse promis, labi in his pariter debes atque isquli con- " traria dixit. Hoc quidem igitur perinde est. Certain autem veri, " cognitionem, qunlem oportebat, habere mortaiem pute neminem’. " huque, qui agere voiunl, hos plerumque sequi must successus: *t qui vero omnia reputnntes cunctantur, nihil proficiiint.’ 50. Q. tf Vides res Persarum quousquc potentiæ creverint. Quod si igië " tur reges illi, qui ante me fuerunt, in en fuissent sententia que " tu es, aut si, quum aliter quidem ipsi sensissent, secuti essent " consilium hominum tui similium, nequnqunm videres res cornu) tt in hoc fastigium evectas: nunc iili, periculomm nieam sub- " eundo, hue eus evexere. Magnæ enim res non nisi magnîs pe: t’ ricuiis confiei possunt. Nos igitur, illorum facta æmulantes, tt optima anni tempore iter sumus ingressi: et subncta universa " Europn domum revertemur, nec fameux usquam passi, nec aiiud " quidquam triste experti. Nam et commenta nifntim instructi iter " facimns, et, quamcumque in terrant, quemcumque ad populum if perveniemus, hujus refrumentaria utemur: nec enim nomadibus " hominibus, sed naturibus, facimus bellum."

i POLYMNIA. 319 51. Post. hæc Artabanus: tt Rex!" inqnit, " Quoniam nullum rem nos sinis extimescere, tu tamen meum ndmitte consilium : nam, ubi de multis rebus agitur, necesse est etiam plura facere a " verba. Cyrus, Cambysis filins, loniam omnem, exceptis Athe- nis, subegit, tributariamque l’ersis fecit. lias igitur, tibi suadeo, nuiio pucto adversus parentes ipsorum ducas. Nam et absque his licuerit nabis superare hastes: et oportet cas, si nos sequantur, aut injustissinios esse, metropolin suam in servitutem redigentes ; aut justissimos, libertatem illius adjuvantes. Atqui, si injustissimi sunt, non magnum nabis lucrum adferent: si justissimi, maxi-mu cniamitate adticere tuum poterunt exercitum. De- nique reputa tecum, recte diei vetus illud verbum, Non simul cum principio exitum etiam omnem patere." . a 52. Ad hæc Xerxes respandit: tt Artabane! omnium quas dixisti sententiarum hæc te maxime faliit, quad palas verendum esse ne a loues a nabis deficiant: quorum maximum habemus documentum, quibus tu ipse testis es, et quicumque aiii cum Daria adver- ’sus Scythas militarunt, fuisse in, illorum potestate Rut perdere universum Persicum exercitum, mut servare; eosdem vera justir a tian) et fidem præstitisse, nihilque ingrati commisisse. l’ræterea, a quum nostra in terra reliquerint liberos suas et nxores et facul- tates. ne cogitari quidem debet, res novas eos molituros. huque ne hac quidem reformida; sed banum habens animum nerva meum domum meumque imperium: nam tibi uni ex omnibus sceptrn. men committo.” 53. His dictis, Artabanum Xerxes Susa misit, deinde Persarum nobilissimos ad se convocavit. Qui ubi convenere, hæc ad cos rex verba fecit : tt Persæ ! Convacavi vos ego, hoc a vobis contenclens, " ut fortes viras vos præstetis, nequerres antehac a Persîs gestasj " magnas illas memoriaque (lignas, dedecoretis. Sed, et unusquis- " que pro se, et sima! universi, promti alacresque simus ! commune " enim hac omnibus bannm quærimus. Hac vero de causse vos «" hortar, ut omni contentione in hoc beflum incumbatis, quoninm, " ut audio, cum fortibus viris pugnandum nabis erit; quos si vi- n cerimus, nulius parro alius hominum exercitus nabis resistet. " Nunc vero trnjiciamus,»Deos precati Persicæ terras præsides." 54. Et illo quidem die parabant transitum : postridie vero soiem exspectabant, cupientes arientem videre, et odorum omne genus in pontibus indolentes, et myrtis viam sternentes. Oriente soie, ex aurea phinla libamina Xerxes fudit in mare, et ad Solem convenus precatus est, ut nullus sibi accident cm3, qui ipsum cogeret a aub- igenda Europa prias desistere, quam ad extremos illius terminas perve- nissel. l’eractis precibns, phiaiam in Hellespontum projecit, simulque aurenm cmterem, et Persicum gladium, quem acinacen vacant. lllud autem certa detinire non possum, utrum in Salis honorem ista in mare projecerit, an Mari munera ista obtulerit, pœnitentia ad- . - ductus quad Hellespontum flagellis candi jussisset. 55. His rebus peractis, Hellecponlum copia: trajcccrunt.- Et per

b 3E0 HERODOTI HISTOR. VIL ulterum quidem e pontibus, qui Pontum Euxinum spectabat, pedestris tmnsibat exercitus et equit.tus omnis: per alterum vero, IEgœo mari obversum, jumenta cum impedimentis, et famulormn turbo. Præcedebunt decies mille Persœ, coranati omnes: quos sequebatur mixtus, quem dixi, en variis populis exercntus. Hi primo die. Postridie, primum equites, et illi qui lumens au! termm conversas gestahant; etiam hi coronnti t deinde equi sacri, et sucer cur- N8 : tum ipse Xerxes cum hustatis et cum mille, quos dixi, equitibus. Deinde reliquus exercitus: simulque haves in oppositum lit-l tus transducebantur. Menioratum vero etiam audivi, postremum omnium regem transiisse. 1 - 56. Postquam in Europnm Xerxes trajecerat, spectavit exercitum sub flagellis transeuntem. T musivit autem exert-itus septem continuis diebus, septemque noctibus, nullu interposita mon. Ibi tune, quum jam transiisset Xerxes, narrant virum Hellespontium dixisse ç it O Jupiter! car formam adsumens viri l’ersæ, et nomen " Xerxis loco Jov’is adsoiscens, evertere vis Grœciam, homines tt omnes advenus cum ducens? Âtqui absque his faccre hoc pot- 57. Transgressis omnibus, et iter ulterius ingredientibus, ingens oble" esterse." pmdigium, cujus - rationem nullum Xerxes habuit, quomvis facilis fuisset ejus interpretatia: equa enim leparem peperit. Facile autem crut illud in haut: partem interpreturi, Xerrem ingesti quidem fauta et magnfiœnlia exerrïlum suum duc-mm»: me in Græciam, sed circum se ipsum currenlem eumdem in locum rediturum. Aliud etiam eidem, quum Sardihus versaretur, pmdigium obtige. rot: malus enim murum pepererat duplex genitnle habehtem, al; arum maris, alterum fœminæ, et superius quidem fuerat masculi- 58. Neutrius harem prodigiorum rations habita, ulterius ire Xerxes pensait, et cum eo pedestris exercitus. Classis ’vero, ex Hellesponto enavigans, terrain legebat, contraria pedestribus copiis cursu:num. classis enim ad occidentem ’ navigaVit, versus Snrpedoninm promontorium dirigens cursum ; quo quum pervenisset, jussus crut exspectnre: tamaris autem exercitus orientera versus iter faciebat per ChersOnesum, a dextre. habens Hellæ sepulcmm, Athamautis filiæ, a sinistra Gardian urbem. Deinde, postquam per medium oppidum transiit cui nomen Agora, [i. e. Forum,] cireum Melanem sinum flexit; trajectaque Mehne fluvio, cujus nqua non sutfecit ex- arcitui, sed defecit, hoc trajecto fluvia, a quo Malus sinus nomen invenit, ad accidentera dlrexit iter, Ænum Æolicam urbem et Sten- toridem locum præteriens, donec Dariscum pervenit. 69. Est autem Doriscus ora Thrsclœ et ampla planifies, quam magmas fluvius perdait Hebrus. la eadem planifie castellum ex- structnm est regium, quad ipsum Doriscus vocatur; in quo Persi- cum a Dario lœatum crut præsidium ab en inde tempore quo Scy- this ille bellum intulit. Hic igitur locus idoneus Xerxi visas est, in quo ordinales suum examinai, et numerum illius iniret: idque

POLYMNIA. Î 321. fecit. Itaque haves annotas, postquam Doriscum pervenere,’ præ- fecti natrium jussu Xerxis ad littus Dorisco œntiguum udplicue- runt ; quo in littore est Sale oppidum Samothracicum, et Zona; in ipso vero extremitate est Serrheum, celebre promontarium : regio hæc autem olim sedes fueratvCicanum. Hoc ad littus adpulsas naves in terram subduxerunt, refecenmtque: et per idem tempus Xerxes in Dorisco numerum inivit suarum copiarum. 60. Quemnam quidem militum numerum populus quisqne cou- tulerit, exacte definire non passum, nec enim ab ulla homine hoc memoratur: aniserai veto enroua: multitude reperta est fuisse centum et septuaginta myriadum. Numerus autem initus est hac mado. In unum locum congregarunt decem hominum millia, hisque quam arctissime fieri ’poterat canstipatis eirculum extrors-ns circumduxe- mut: deinde, dimissis his decem millibus, maceriem in circula ex- struxerunt en altitudine, ut umbilicum adtingeret hominis. Quo facto, alios intra circumductum murum introire jusserunt, danec omnium numerum hoc mado iniissent. lnito numero, per popu- los61. Emntexercitum autem populi militantes discreverunt. hi. Perm, hoc modo v instructi. In capite pileos gettabant non compactas, quos lieras vacant : cires -corpus, tunicas manicatas val-ü coloris, [et laricas] ferreis a squamis in piscium similitudinem: circa arum, braccas : pro cly- psis Vera, crates vimineas. A terga suspensns habebent pharetras : hestæ braves emnt, nous veto grandes, tala ex amndine: prætereu ad dextrum femur e zona suspensus pugia emt. Dux earum Otanes fait pater Amestridis, uxoris Xerxis. Hi olim a Græcis Cephenes nominabantur, a se ipsis vero et a finitimis Artæi. Postquam veto Perseus, Danses et Javis filins, ad Cepheum venit, Beli filium, illiusque filiam in matrimonio habuit Andromedam, natus si filins est, quem Persen nominavit, et ibi reliquit, quum maseulam pra- lem Cepheus non haberet: ab iliaque dein nomen Persæ invene- 62. Medi eodem modo instructi militabunt: est enim Medicus flint.hic cultus, non Persicus. A Habebant . autem Medi ducem Tigranem, ex Achæmenidarum familiu. Vocati hi emnt olim ab omnibus Arii: ex qua vero Medea Colchica. Athenis ad hos Arias venit, hi quoque nomen suum muteront: et hoc quidem ipsi Medi de sese memorant. Cissii militantes, reliquo quidem cultu eodem, quo Persæ, utebantur: pro pileis vero mitres gestabant. Dux earum Anaphes fuit, Otsnis filins. Hyrcaniarum cultus nihil a Persarum cultu differebat: præfuit autem his Megapanus, qui postera tempare tBabylouiæ 63; Assyrii militantes, fuit in præfectus. palpite gestabantigalens . æneas, barba- rico quodam mode nec ad describendum facili plexus: scuta autem et bastas et pugiones similes habebant Ægyptiis; præterea vero clavas Iigneas ferreis nadis munîtes, et linteas loricas. Hi a Gracia -Syrii vocabontur, a barbaris vero Assyrii. Mixti eisdem emnt Chaldæi. Dax earum Otaspes fait, Artachæi filins. . .. 2 r

se: , HERODOTI HISTQR. VIL 64. Bactrü capiüs cum: Menus militabmt fare Medicor; arcubus vero ex amndine indigena, hastia brevibus. Sun), Scy- thica gens, in capite cyrbasia: gestnbant in acutum desinentes et limiter erectns; cætemm hmccia cran: indufi: arum autem habebant indigenns, et pugiones, adhæc samarium germa, quæ tagal-e: rocantur. H08, quum Scythes casent. Amyrgii, Sacs: vocnbant: Persan enim Scythna Sacas nommant. Banniorum autem et Sam- rum du fait Hystaspes, Darii filins et Mosan, Cyri filiæ. - 65. Indi vestibus emnt induti ex gœaypio parade: arcus autem habebant ex amndine motos, et tala arandinea ferre præfixn. Hic caltas lndorum eut : quorum agmini dux præfectus crut Pharm- . 66. Arii arcubus quidem instructi emnt Medicis : relique similis Buctriismhres, habebnnt. AmbntisDax autem Ariorum Sismneefilins. fait, Hydarnis . r filins. Parmi, et Chomsmii, et Sogdi, et Gamba-ü, et Dadicæ, eodem mode instructi militabant atque Bactrii. Parthis autem et Chpmmiia præfuit Armlnzus, Pharnacis filins: Sogdia Mules, Artæi filins; Gandnriis et Dadicis Artyphius, Artabani. - 67. Caspifr penulna induti (sigma: vocant) militabant, et "cabus pro-populi more ex nnmdine instructi; ducem habemae Ariomar- dum, Artyphiî fratrem. Sarangœ pictis amati vestibus emnt, cali- . guque habebant genu usque pertinentes, urens vero et bastas Me. dîme. Du: earum Pherendaœs fuit, Megnbazi filins. Pactyes siayrnis emnt induti, nrcusque indigenas et pugiones hnbebama. Ptæfuit his Artyntea, Ithamatrîs filins. e 68. Utii et Myci et Paricanii eodem mode, que Pactyes,ennt instructi. Dax autem Utiorum et Mycorum Ammenea fait. Darii filiua ; Paricnniorum vero Siromitres, Œobazi. 69. Arabes, mgîs succincti, quas nuiras vouant, dextre humera me prælongos gestabnnt, qui in utramque intendi pattern potentat. Æthiopes. pardorum Leonumque pellibus mimi, arcus ex palmæ spatha. habebant prælongos, quatuor non minus cubîtonun; tala vero, hie imponenda, brevin, quæ loco ferri lapide encula emnt præfixa, que etiam sigilln insculpunt. Bustes præteren habebant, cornu dorcatis acuminato præfixns in lancez: modum: habuere veto etiam clavas nodosas. Corporie dimidium. in pugnun- pro-- deuntes, creta-dealbatum habebant, dimidium minio pictum. Am- bum .et Æthiopum supra Ægyptum incolentium (lux fuit Armures Datii et Mystonæ filiw,.Cyri filiæ; quam Darius lucrum maxime alunent, eHigiemque e405 sureau: faciendam curuverut malien ductam. Arnaques igicur Æthiopibus supra Ægyptum incolentibus et Arabibus præfuit. 70. Orientales vero Ætlüopes (mm duplex Æthiopum germa militabat) cum Indis emnt locati, forma quidem ab alunis non di- versi, sed lingun solum et capillis. Orientales enim Æthiopes rectos tubent cupules, Libyci vero crispos mime omnium hominum. Asiat’œi hi Æthiopee pari fera modo asque Judi emnt in- atructi, caput autem tænia: habeblnt pelle eqnina de) capite equi

POLYMNIA. 383 deum com surfins et jobs, itn ut ipsajuba. pro crista esset, sures autem equi erectæ surent: pro sentis autem, gruum pelli- hus corpora tegebent. 7l. Afri pellibus induti incedebnnt, jaculis utentes adonis. Du: connu Massages fait, Oarizi filins. , 72. Paphlngones militabant in cupite galeos gammes plans: sauta eisdem exigus emnt, et hastæ non magma; adhæc jucula et pugiones; pedibus inductæ coligæ, ad mediam tibiaux adscendunt. Ligyes et Matieni et Mariandyni et Syri [sive Syrii] eodem mode, tque Papblngones, instructi militnbont. Syri autem hi a Persis Cappndoces vocantur. Et du: quidem Paphlagonum es Matieno- mm, Dotus fuit, Megnsidri filins ; Mnryandinorum vero et Ligyum et Symrum, Gobryas, Darii filins et Aristonæ. 73. Phryges similiœr raque Paphlngones emnt armati, exigus difi’erentia. Hic populus, ut Macedones adfirmant. quamdiu in Europe cum Macedonibus hebitavit, Briges nominabntur: qui postquam in Asiam transierunt, mutina nomine Phryges sese atl- pellnrunt. Armenii, Phrygum coloni, eodem mode quo Phryges, instructi emnt. Ambobus simul præent Artochmes, Durii genet. 74. Lydorum armature simillima Græcanicæ crut. Lydi, quum olim Mæones fuissent nominati, deinde a Lydo Atyis filin nomen invenerunt. Mysi in capile galeas gestabont sui generis, sentis mentes brevibus, jaculis præustis. Lydorum hi sunt coloni, et ab Olympo monte Olympieni vouantur. Lydis Mysisque præerst Arto- phemes, Attapbernis illius filins, qui cum Dali Marathonem invasit. 75. Thraces militantes caput pelle vulpins tectum habebsnt, cil-ca Corpus tunicam et tunîcæ superinductum sagum variegntum : circum pedes et crurn canges en hinnulorum corio: adhæc jucula et peltes et breves pugiones. Hi, postquem in Asinm transierunt, Bithyni nominati sunt ; prius vero, ut ipsi sium, Strymonii, quum ad Strymonem habitassent : sedibus suis autem pulsas fuisse uiunt a Teucris et Mysis. Thmcibus his Asiaticis præfuit Bossuet-3s, Arte- bani filins. 76. [Chalybesê’] pal-mas habebant exiguss ex bovino corio, et bina quisque vennbula Lycii operis; copitibus impositas gales: encas, et super his sures et cornus bovis en ære, itemque cristas: tibias fasciis purpureis habebant involutus. Apud hune populum est. Munis oraculum. 77. Cebelenses MæOnes, qui Lasooii vœantur, eodem quo Ciii- ces cultu emnt. instructi; quem cultum tune indicabo, quum in enarrationis hujus ordine ad Cilioes pervenero. Milyæ breviu habebant spicula, et vestes fibulis substrictas; nonnulli earum nous habebant Lycios; capital guleis tacts corinceis. His omnibus præ- fuit Bedres, Hystanis filins. 78. Moschis ligneæ emnt galets, paume et hastes breves, sed. ferrum hastarum prælongum. Tibercni et Macrones et Mosynœci , militabant similiter nique Moschi armsti. Ordinabani hos aman bi duces: Muchas et. Tibuenos Ariomnrdus, Darii filins et l’ar- - 2 T 2

3241 HERODOTI HISTOR. Vil. myis, filiæ Smerdis, Cyri neptis: Macronas vero et Mosynœcos Artayctes, filins Cherasmis, qui Sesto ad Hellespontum præfectus crut. 79. Mares in capitibus galeas gestabant suo more plexas, pumas braves coriaceas habebant, et jacula. Colchi ligneas galons, parvas pumas ex crolla bovis pelle, hostos breves; ndhæc etiam gladîos. Marum et Colchorum (lux fuit Pharandates, Theaspis filins. Ala-’ rodii et Saspeires similiter Colchis armati militabant: præfuitque his Masistius, Siromitræ filins. 80. Insulani populi, qui castra sequebantur, ex illis Maris Rubri insulis, in quibus rex sedcs adsignat his qui nuaspasti (transportati) vocnntur, veste ntque armis utebnntur simillimis Medicis. Insu- lanis his præfuit Mardontes Bagæi filins, qui altero post hæc anno dux apud Mycnlen in prælio cecidit. 8L Hi igitur sunt populi, qui in continente, et quidem pedibus, militabant. Et pedestribus his copiis præfuerunt viri quos dixi : qui et ordinarunt cos et eorum numerum inierunt, et chiliarchas et myrinrchas nominnrunt: hecatontarchas vero et decadarchas (cen- turiones et decuriones) nominarunt myriarchæ. Jam singulorum» agminum populorumque alii quidem fuerant etiam duces minores 5 sed hi sub imperio emnt eorum quos commemoravi. l 82. His ipsis vero, et universo pedestri exercitui, præfecti emnt Mardonius, Gobryæ filius, et Tritantæchmes, Artabani illius, qui pro sententia dixemt non esse bellum infercndum Græciæ, et Smer- domenes, Otanis filius ; (duo hi, Darii ex fratribus nepotes, Xerxis. eonsobrini ;) et Masistes, Darii et Atossæ filins, et Gergis Arizi, et Megubyzus83. Hi universo pedestri Zopyri. exercitui ’ præerant, exceptis decem mil- lihus. His enim selectis decem millibus Persamm Hydarnes-prœ- fuit, Hydarnis filins. Vocnbantur autem hi Persæ Immortales hac de causse: quando ex illorum numero aliquis defecit ont morte out morbo conctus, alius in ejus locum vir deligebntur, ut semper essent decies mille, nec plures nec pauciores. Præcipuo autem inter omnes cultu eminebant Persæ, et fortissimi hi emnt. Arma- tura ca fuit quam dixî; præterea vero euro multo et copioso fulgo- bant. Pellices etiam secum hi ducebnnt earpentis vectns, et fret quens fumulitium pulcre omatum: eisdemque, seorsim a cæteris militibus, cnmeli et jumentn commentus vehebant. 84. Equis quidem vehuntur omnes isti populi z et non omnes equitatum contulere, sed hi soli. Persæ, eodem modo armati nique pedites ipsorum. nisi quod horum nonnulli in capitibus partim ænea partim ferres opem gestabant malien duels. 85. Sunt porro homines nomades Sngnrtii nominati, populos quidem Persicus, et lingun Persicn mens, cultu vero inter Persieum- et Puctyicum medio. Hi equitum oontulerant octo millia: arma autem illis non surit in usu, nec aines, nec ferres, præterqunm pu- gîones. Utuntur vcro funibus e loris plexis: quibus fidentes in bellum proficiscmntur. Est autem pugnæ genus horum hominum-

POLYMN 1A. 835 hujusmodi: quando cum hostibus congredinntur, projiciunt furies, quorum in extremitate laquei sunt. Quidquid prehendit fouis, sive equus sit, sive homo,lid ad se trahit eques; et ille laqueo im- plicatus interficitur. Talis horum pogna est; locati autem emnt cum Persis. 86. Medi raquâtes eodem modo, quo pedites, instructi emnt : item- qne Cissii. Indorum item cultus et arma sedem atque peditum; habebant autem et equos sellnrios et currus : joncti autem currus orant partira equis, partim asinis sylvestribus. Bactriorum quoque alitas eqnitum idem ac peditum: pariterque Caspiorum.- Libyes item, qui cum equis aderant, eodem cultu atque perlites emnt instructi; sed hi quidem euneti currus agehnnt. Caspirorurn etiam et Paricaniorum et Ambum equitum cultus et arma nihil a peditibus diiferebant: sed Arabes omnes camelis vehebantur, qui celui-I 81. Hi ergo soli populi equitatum contulerant. Numerus veto unequinoa octoginta non millium cedunt fuit, exceptis camelis equis. et curribus. Etl reliqui quidem equites turmatim ordinabantur: Arabes vero loca-, bantur postremi, ne scilicet equi consternarentur; esmelos enim 88. Equitatui præfeoti erant Hamamithres et Tithæus, Datis ægrefilii. Collegn horum patiuntur Pharnuches, tel-tins præfectus equi. equiturn, - oh morbum Sardibus crut relictus: quum enim Sardibus egrederetur exercitus, tristis huic ossus accident. Dum’ equo vehitur, sub perles equi intercurrit canis: et equus, qui illum non prospexerat, consternatus rectum sese erigit, et Pharnuchem excutit; qui humum prolapsus sanguinem «amuît, et in phthisin morbus transiit. Equurn autem statim initio ea puma adfecerunt famuli, quam herus jussit: in cum locum deducto, ubi hernm excusserat, crura in geni- bus præciderunt. lta Pharnuches præfectura equitum excidit. 89. Triremes numero fuere mille ducentæ et septem: quos prak- buerant hi populi. l’hœnioes, cum Syris I’nlæstinæ, trecentas. Ar-. matura horum hujusmodi ont: capita galeis tacts, similibus fore Græcanicis galeis; cires corpus thoraces linœi ; tum tenta habebant quorum orle ferra non cran: munitæ, etjncula. Phœnices hi, ut, aiunt ipsi, olim ad mare Rubrum habitaverant: illinc transgressi, nunc Syriæ oram maritimam incolunt. Syrie autem hic tractus omnis, usque ad Ægyptum, Palæstina vocatur. Ægyptii naves præbuerant ducentas. Hi plexas gestabant galetas, sauta cava, quorum oræ multo ferra emnt munitæ, hastes ad navalem pugnam comparantes, et ingentesbipennes. Multitudo eorum thoraces gestabant, magnosquegladios habebant. Talis horum armatura ont. 90. Cyprii naves præbuerant centum et quinquaginta, hoc morio amati. Reges earum eaput mitre obvolutum habebant: reliqui touions [sive cidares] gestabant: cætera ut Græci. Sunt autem Cypriorurn plures populi: alii Salamine et Athenis oriundi ; alii ex Arcudia; alii ex Cythno 5 alii e Phœnice; alli ex Æthiopia, ut ipsi Cyprii adfirmant. p

3&6. HERODOTI HISTOR. VIL 9l. Cilioes oentaun cumuleront noves. Hi cepit gelais tenta habehant vernaculls, pro sentis parmulasgestabant ex audo bovine carie confectas, tunicas induti lmeas : bina quisque jacula habebat, et mon) Ægyptiaco- maxime gladio similem. Hi antiquitus Hy- pachæi nominati orant: dein a Cilice, Agenoris filin, viro Phœniee, nomen invenere. Pamphyli triginta noves præbuerant, Grccanieis amis instructi. Sont autem Pamphyli Trajanorum posteri illo- rom, qui cum Amphilocho et Calchante disjecti fuere. Q2. Lycii quinquaginta præbueraut nues, thoracibus et ocrés, instructi. Arcus habebant ex corne arbore, angines anodine-a non alates,et jacula: ex hume-xis pelles pendebant caprines: ou pitibus impositi pilei permis circumcirca coronali: præterea pugionibus et falcibus armati emnt. Lycii ex Creta oriundi, Termilo d’un nominati, deinde a Lyco, Pandionis filin, Atheniensi, invenen: nomen. 93. Dorienses Asiatiei triginta nave! eootulonnt, Guarani!» more amati, en Peloponneso oriundi. Cures septuaginta naira præbuerant, falcibus et pugionibus amati, esteroquin vero Grecs- nico more instructi. His quodnam antiquitus fuerit nomen, in superiori horum Historinrum parte dictum est. 94. loues centum cumuleront caves, eodem mode instructi atque Græci. loues, quamdiu in Peloponneso nm regionem, que nunc Achnia vocatur, incoluerant, priusquam Donna et Xuthue in Peloponoesurn advenissent, ut Græci aiunt, Pelasgi Ægialees [id est, littorales] vocahantur: deinde ab loue, Xuthi filin, nomen invenerunt. 95. Insulani septemdeeim contulerant noves, eodem morio armati arque Græci. Etiam hie Pelasgicus est populus, qui deinde louions eodem rations nominatus est asque illi duodecim civitatum loues Athenis oriundi. Æoleases sexaginta præbuerant noves, eodem mode atque Græci amati: et bi quoque olim Pelnsgi nominati, ut Græci memorant. Hellespontii, exceptis Abydenis: nous Abydenis imperaverat rex ut demi manerent, et pontes custodirent : cæteri igitur ex Ponto expeditionis lutins socii noves contulerant cumin-eodem mode instructi ac Græci. Suut autan hi lonum et Doriensium coloni. 96. ln singulis internai navium emnt propugnatores France: Mali et Sacre. Quæ ex earumdem navium numero optime velte- bantur, lias præbuerant Phœniees. et in his præ eæteris Sidonii. Singulomm autem populorum copiis navalibus, perirxle nique ter- restribus, præerant duces ex popularibus: quorum ego nomina odore, quum nihil necesse ait ad historie rationem, supersedous Nec enim cuique populo duces orant memoratu digni : et, quot in quoque populo civitates, to: etiam duces emnt. Sequebantur hi autem non ut duces vere nominati sut prætores, sed ut alii militantes servi. Cæterum imper-stores pence quos summa fait imperii, et singulorum populorum duces, quotquot eorum Pers. fuerunt, ame dicti sunt.

. POLYMNIA. . 31T r97; Navaübueatem copiieumimpefio prcfectihiemnt: Aris- bignes, Darii filins, et Preuspes Aspotinis, et Megabam Maga- batis, et Achæmenes Darii filins. lonicis quidem et Caricis copiis Ariabignes præfuit, Darii filins ex filin Gobriæ ; Ægyptiis Achar- menas, frater Xerxis eodem pure eudemque matre nanas 5 reliquis nauticis eopiis duo reliqui. Actuaria autem navigia pin-dm triginta partim quinquaginta remomm, tum eercuros, et hippagogas sans langue convenisse constat ad tria millia numero. 98. Enrum qui in hac classe militeront, secundum imperatores, illustrissimi hi sont: Tetrarunestns, Anysi filins, Sidonius; Mn- pen, Siromi filins, T yrius ; Merbalus Agbali, Aradius 5 Syennesis, Ommedoutis, Cilix ; Cyberniscus, Sion: filins, Lycius; Gorges, Chmis filins, et Timonax Timagoræ, uterque Cyprius; tres Cures, Histiæus, T ymnis filins, Pigres Seldemi, et Damasithymus, Can- daulis filins. 99. Reliques ordinum duces silentio prætereo; nec enim ne- eGse est hos mancheron, excepta Arternisia muliere, quam fuisse hujus belli Græciæ illati sociam demiror. Hæc enim, merlus ura- rito,.qmun ipso rognon teneret, filiumque hoberet adolescentem, animi impetu roboreque elata, expeditioni baie sociarn me, nulle manitou: adam, adjunxit. Nomen igitur huic Artemisia fuit, pater Lygdamis 5 paternum germa ex Halicarnasse, maternum ex Crue. lmperavit ille Halicarnasseusibus, Cois, Nisyriis, et Calyd- niis : præbueratque noves quinque, quæ navium omnium universæ clissais, post Sidonies,præstantissimæ erant. Eadem apud regern optima pas sociis omnibus senteutias dixit. Quibus civitatibus imperasse eam dixi, hos omnes Doricæ gentis esse adfirmo: Ha- licarnasscnses hampe, T rœzenios : reliques vero, Epidaurios. Hac- tontls ig’itur navales recensui copias. 100. Postquam initus est copiarum numerus, et ordine compo- situs universus exercitns, cupivit Xerxes exercitnm obeundo lu- strerez idque fecit. Curru præter unumquemque populum præ- tervectus, singula permutabatur, ct*scribæ scripta consignabant; douce ab nua extremitate ad chemin et equitum et peditum pervenit. Deinde, navibus in mure deductis, relicto curru navem con- sœndit Sidoniam, in caque sub tabernaculo aureo residens præter proue navium prætervectus est, sciscitans de singulis, perinde atque in terrestri exemitu fecerat, et omnia. scripta consignari jubens. Noves; ex quadringentorum admodum pedum intervalle a ’ littore abductas, in encoris tenebant præfecti, proris omnibus continua fronte in terrain couverais, propugnatoribus in errais stantibus, velot ad pognant parada: et rex spectsbat, inter protes et littus naviguas. 101. Ita lustrata classe, Xerxes navi agressas, Demaratum vo- euri jussit, Aristnnis filium, expeditionis adversus Græciam socium ;’ eumque, ubi radioit, his verbis compellavit: " Demarnte, nunc me 0 juvat, ex te quæ noire cupio queute. Tu Græcus es, et, ut ego (t non ex te solum, sed etc: clin Græcis qui mihi in colloquium’

sses. HERODOTI H-lSTOR. vu. 0’ venierunt, audio, ex ca civitate es, que nec minima est nec infir- " missirna. Nunc ergo hoc die mihi, un Græci ausuri. sint manas " contra me tollere P Nain, ut equidem existimo, ne universivqui- " dem Græci et reliqui ad oecidentem habitantes homines, si vires " sans cuncti conjungerent, pares forent ad mihi resistendum, nisi " prorsus inter se fuerint concordes. At cupio tamen etiam ex te, a quid sit quad de hoc dicas, aognosoere." Cui ita interroganti Demaratns respandit: " Utrum, Rex, ex veritate tibi dicam. au ad t? gratinai î" Et ille jussit cum ex veritate dicere, nihilo enim minus illum ab id sibi acceptum fore, quam anten fuisset. me. His auditis, Demsratus : it Rex," inquit, " quoniam a: ’f rei veritate me loqui jubes, asque dicere quæ non mentitum me fit esse posthac deprehendar, morem tibi gemm. in Græcia ab U omni quidem ætate paupertas habitavit: accessit vem virtus, " sapientiæ et legis valida: filin, qua mens Græcia et paupertatem " abigit et dominatum. Et lande quidem Græcos omnes ciron " terras illos Doricas habitantes: nec vero de cunctis nunc Græcis " verbe faciam, sed de salis Lacedæmoniis: quos, primum, dico " nequaquam accepturos esse tuas conditiones, servitntem Græciæ " proponentea ; deinde, obvinm illos tibi ituros nia in pugnam, ii etiamsi alii omnes Græci tecum sentirent. Ad numerum autem ti uod adtinet, noli quærere quot sin: numero, qui hoc facturi "sim: nain sive mille fuerint qui in aciem prodeant, hi tecum tt congredientur, sive his pauciorea, sive plures." . 108. Quibus auditis, ridens Xerxea ait; tt Demarate, quodnam " emisisti verbum, mille viras cum tain ingenti exercitu congres- " suros? Die mihi, age: nonne tu ais, regem te horum hominum 9 fuisse? Vis-ne igitur tu e vestigio contra decem pugnare viras? tt Atqui, si vestri cives cuncti tales sunt, quales tu declaras, decet "a te regain earum, ex vestris institutis,cum duplo numero con- " gredi. Nam si illorum quisque denis viris de mec exercitu par " est, a te utique postula ut! viginti viris par sis: atque ita domum " recte stabit ratio quam tu (liois. Sin, quum tales sitis talique fi staturn, quali tu et alii Græci qui me convenire consueverunt, t! tantopere gloriamini, vide ne vana jactatio sit hoc quad dicitis. ii Age enim, videnmns quid probabili alla ratione fieri posait? ii Quonnm igitur pentu mille hommes, ont etiam decies, nul. deni- " que quinquagies mille, qui cuncti pariter liberi sint, nec unius " subjecti imperio : quo pacto inquam, hi resistere tanto exercitui " poterunt? Nain, si sunt illi quinquies mille, nos plures quam ii milleni sumus qui contra illorum unumquemque stabimus. Quod " si quidem, ut apud nos, sic illi unius subjecti casent imperio, pos- " sent, illius metu, et contra suam naturam fieri meliores, et fla- ’f gellis coacti paueiores numera advenus plures in prælium ire: ti sed liberi, et sua arbitrio permissi. neutrum horum facient. Puto ti vero equidem, æquali etiam numero ægre Græcos salis Persis re- *i sistere passe. Sed apud nos hoc reperitur, quad tu ais: quam- " quam non frequens, sed ratura. Saut enim inter Perses, in sa-

POLYMN 1A. 3’29 ’5 teilitum meorum humera, viri qui cum tribus simul Græcis pu- " gnam inire non detrectabunt : quorum tu inexpertus, milita " unguis." 104. Ad hæc Demaratus, " Rex," inquit, " ab initia noveram, ’i vers me dicentem non dicturum grata tibi: sed, quoniam me " coegisti verissima eloqui, dixi quæ ad Spartanos udtinent. Quum- " quam, quo pacto ego nunc maxime ndversus illos ndfectus sim, " tu optime nosti; quum illi me, honore et muneribus paternis " spoliatum, dama «tque patrie pepuierint: quem tuus pater be- ii nigne exceptum, victu ac domicilia donavit. Quare credibile ’i non est, hominem same mentis exploratam respuere benevolen- " tiam, sed eau) potins quam maxime complecti. Ego vero neque " cum decem sium] viris passe me dimicare prædieo, nec cum duo- ii bus: et, mei si res arbitrii sit, ne cum uno quidem congrediar. " Oued si vero necessitus ont magnum aliquod discrimen urgeret, " iibenter admodum cum une ex his viris congrederer, quorum " unus quisque tribus se parem ait esse Græcis. lta etiam Lace- " dæmonii, singuli cum singuiis pugnantes, nuilis viris sont infe- " riores; conferti vero, omnium hominum fortissimi. Licet enim " liberi sint, non sunt tamen omni ex parte iiheri: præest enim eis " dominus. Lex; quem illi daminum multo mugis liment, quum " te tui. Faciunt carte quidem semper id quad lex imperat: impe- " rat autem illo semper idem, vetans ex scie profugere quantacum- " que sit hostium multitudo,jubensque in ordine sua stuntes aut " vincere eut occumbere. Quod si vero tibi nugari videur hæc " (licendo, desino reliqua persequi: nunc, quæ dixi, coactus dixi. " Cedant autem tibi omnia ex tua, Rex, sententin !" 105. His a Demarato dictis, risum edens Xerxes nulla ira est concitatus, sed comiter hominem dimisit: coque absoluta callo- quio, exercitum per Thraciam adversus Græciam eduxit, postquam Dorisco huic, ubi adhuc moratus crut, Mascnmen præfecit, Magn- dostis filium, amoto ab hac dignitaœ præfecto illo qui a Dario crut constitutus. 106. Mascames autem hic, qui ibi relictus est, taiem se virum præ- sltitit, ut ei uni deinde Xerxes quotnnnis muneru mittere consueverit, tamquam qui præter omnes, quotquot aut ipse aut Darius præfectos constituerait, fortissime rem gessîsset: eodemque honore Artaxerxes etiam, Xerxis filins, posteras Mnscamis prosecutus est. Constituti enim jam ante banc expeditionem emnt regii præfecti in Thracin et ubique in Hellesponto. Hi igitur omnes, mm qui in Thracia emnt, quam qui in Hellespanto, excepta Dorisci præfecto, post banc Xerxis expeditionem ejeciti sunt a Græcis: Mascamen vero, Dorisci præfectum, nuiii umqunm, quamquam multi conati sunt, ejicere ponteront; quam ab caussam consterner si doua mittuntur a rege Persarum. 107. Ex illorum autem numero, qui a Græcis ejecti sunt, nullum rez Darius fortem fuisse virum judicavit, pz-æterquam unum Bagen, 2 u

l 380 HERODOTI HISTOR. VIL Eionis præfectum: quem leaders ille non desiit, et filial ejns in Persis relictos prœcipuo honore prosecutus est. Etenim insignî etiam lande dignus Boges fait: qui ab Atheniensibus et Cimone Miltiadis filio oppugnatus, quum potuisset [ide data salvus egredi et in Asiam redire, noluit, ne per iguaviam vitæ sure consuluisse videretur regi, sed ad extremum neque duravit. Pastquam autem nihil alimentiin urbe fuit reliquum, ingenti rogo exstructo, liberos et uxorem et pellices et famulos jugulavit, jugulatosque in iguem conjecit: deinde, aura omni et argenta, quad in urbe erat, per murum in Strymonem dispersa, se ipsum super illorum caduvera in ignem præcipitavit. ltaque merito hic vir ad hune asque diem a Persis laudatur. 108. Xerxes vero, ex Dorisco in Græciam dut-en: exercitum, par quoscunque iter faciebat populos, cunctos secum militare coegitt Erat enim, ut jam ante exposai, omnia ille tractus asque ad Thes- saliam in Persarnm ditione, et regi tributaria; a Megabuzo primum, ac dein u Mardanio subacta. lter autem ex Dorisco faciens præteriit primum Samothrncica casteila, quorum postremum ad occidentem situm est oppidum cui nomen Mesembria; cui proximum est Thnsiorum oppidum Stryme. Inter hæc duo oppida medius interfluit Lissus fluvius 3 qui tune non suifait aquæ præbendæ exercitui Xerxis, sed defecit. Vocabatur autem olim hæc regia Gallaica, nunc veto Brinntica: at est etiam hæc, verum si quæris, Ciconum. l09. Trajecto Lissi fluvii alveo exsiccato, præter Græcas hases civitates durit, Mnroneam, Dicæam, Abdera. Præter bas, inquam, iter fecit, et præter clams lacus ciron illas silos basas: Ismariden I laeum, qui est inter Maroneam et Strymen 5 tum, prope Dicæam, Bistonidem iacum, in quem duo fluvii aquam infunduut, Trauus et Compsatus. Circa Abdera præœr lacum quidem notabilem nullum Xerxes præteriit; Nestum veto fluviom trajecit, qui ibi in mare influit. Post bas regiones ulterius progrediens, alita. præ- teriit continentis appida: quorum ad unum est lacus triginta fere stadiorum in circuitu, piscosus, et salsus admodum. Huuc lacum sala jumenta pataudo arefecerunt: nomen appido est Pisty- rus. Omnia ista oppida maritima et Græcanica a sinistra relinquens præteriit. 110. Populi autem Thracici, quorum per fines agmen Xerxes duxit, hi sont: Pæti, Cicones, Bistones, Sapæi, Dersæi, Edoni, Satræ. Ex his qui ad mare habitant, navibus regem secuti sont; qui mediterranea incolunt, quos recensui, exceptis Satris, reliqui omnes pedibus sequi concti sunt. 111. Sutra: vero nullius umquam hominis imperio, quad equidem noverim, fuerunt subjecti: sed soli ex Thracibus ad meum neque ætatem liberi semper permanserunt. Incolunt enim præaltos montes, nemaribus omnis generis et nive obtectos, suntque hello inprimis strenui. Hi sunt, apud quos est Bacchi ameutant, in altissic mis montibus siturn. Et Bessi surit, qui apud Sutras in hoc tem-

POLYMNIA. 331 plu articula interpretantur; oracula autem sacerdos mulier edit, sieuti Detphis, neque ille mugis perplexe. ne. Regionem quam dixi emensus Xerxes, deinde præter Pie- rnm eastella trensiit, quonnn uni Phagres nomen est, alii Perga- mus: Et hac quidem iter juxta ipse castella fecit, a dextre Pan- gænm relinquens, vnstum montem et prænltum ; in quo et auri et argenti insunt metalla,quæ partim a l’ieribas, partîm ab Odoman- ris, maxime vero a Satris exercentar. 113. Postquam per populos e septentrione Pangæi habitantes, per Pannes, Doberes et Pæoplns transiit, versus occidentem vertit, douce ad fluvium Strymonem pervenit, et ad Eionem urbem f cui tune adhuc virus præfectus erat Boges, cujus paula ente feei mentionem. Terra hæc cirea l’angæum montem Phyllis voeutur; quæ, orientem versus, ad fluvium Angiten pertinet, qui in Strymonem induit; versus meridiem vero ad ipsum Strymonem, cui sacra fece- tant Megi, mactatis equis elbis. 114. Hisce et makis eliis incantamentis in fluvium peraetis, in Novem viis per pontes fecerunt iter, quibus janctum Strymonem invenerunt. Quem locum ubi eadierant Nove»; vies vocerî, totidem ibi pueras ac virgiues virorum indigenarum viras defaderunt. Persicus hic mas est, bien: dçfodere. Nain et Amestrin, Xerxis uxorem, audio, ætate provectam, bis septem Persarum illustrium liberos defodî jussisse, deum qui sub terre esse dicitur remuneratu- rem. 115. Ut a Strymone profectus est exercitus, ibi versas acciden- tem est ora maris, in que sitam urbem Græcam Argilon præteriit; Regio hæc, et quæ supra est, Bisaltia vocatur. Inde sinum, cui Neptuni templum immiuet, a sinistre habens, postquam per Syleum qui vocatur campum transiit, et Stagirum præteriit Græcam urbem, Acanthum pervenit; singulos horum populorum et earum qui circa Pengæum incolunt, aimai secum ducens, pariter atque illos quos supra commemaruvi: quorum hi qui ad mare habitant, navibus militabunt; qui vero supra mare, pedibus sequobantar. V iem autem banc, que rex Xerxes exereitum duxit, nec confondant Thril- ces, nec causeront, sed ad meum asque ætatem magnopere vene- rantur. 116. Acenthum ut Perse pervenit, hospitium Acanthiis edixit, et Medice veste ces danavit laudavitque, promtos videns ad bellum, eognitoqae earum cires fossem studio. 117. Dam Acanthi versatur Xerxes, morbo mortuus est Arte- chæes, qui fosse: fuerat præfectus, probatus regi vir, genere Achæ- menîdes, stature inter Perses canotas eminens, quippe non nisi quatuor digitis brevior quinque cubitis, idemque omnium hominum voealissimas. ltaque ingenti lucta adfectus Xerxes magnificet illum extulit humavitque, et univerus exercitus tumulo humain ed- gessit. Haie Artechæi ex oraculi etfnto sacre faciunt Acnnthii, nomen ejus invoeantes. Ita rex Xerxes obitum Artachæis luctu prosecutus est. 2 u 3

339 HERODOTI HISTOR. VIL 118. Grœci vero ii, qui exercitum exeeperunt, bospitiamque præ- baere Xerxi, ad extremm redecti saut miseriam, adeo ut luis etiam leribus fierent extorres. Quippe Thesiis quidem, quum nomîne civitatum suerons, quæ in continente saut, Xerxis exercitum hospitio et aœua excepissent, Antipater Orgie filins ad id deleetus, vir inter cives suas in primis probatus, demonstravit instante in comme fuisse quadringenta argenti latente. 119. Similemque eliarum etiam eivitatum principes rationem impenserum reddiderunt. Ernt enim cœna, utpote malta ente in- dieta, et magne cura adperata, hujusmodi. Simul etque præeo- num vaccin endiverunt par eiritetes adventum exercitus adnuncien- tium, partiti inter se oppidani frumentum quad in urbe crut, farinam et polentem maltas per menses confieiebant omnes; simulque peeora saginabaut, pulcritudine et pretio exquisite. avesque tain terrestres quam palustres et damibus et in viveriis alebant, quibus exciperent exercitam; denique aurea et argentes poeula crateres- que et relique omnia quæ mense: imponuntur, camperebant. Et hæc quidem soli utique regi ej asque convivis camperabantur 5 reliquo Vera exercitui sala cibaria. Quendo advenit exercitus, taber- naculum structum paratamque erat, quæ mansio esset ipsi Xerxi: reliquus exereitus sub dia agebat. Ubi oœnæ adernt hors, hi qui hospites recipiebant labaris abonde habebant: illi vero, postquem bene pasti noctem transegerunt, postridie revulso tabernaeula, et ablatis qaæcamqae mavcri paterant, discedebant, nihil relinquentes, sed esportantes omnia. 120. Quum in partem commode dictum memoratur Megecreontis, civis Abderitæ, qui .suasit Abderitis, ut " cives universi, mares at- " que fœminæ, temple adirent sua, supplicesque precarentur a ti Diis, ut posthac dimidium imminentium malorum velint amoliri, " et præteritarum causse gratias eisdem diis agerent, quad rex " Xerxes non bis singulis diehus eibum capere consuesset. Quod si. tt enim imperatum Abderitis fuisset, prandium etiam similiter etque " cœnam parai-e, duorurn alteratrum illis fuisse eligendum, eut tf non manere advenientem Xerxem, eut, si mansissent, omnium " hominum pessime adtritum iri." Isti igitur, quamquem gravissime adflicti, tamen exsecuti saut mandatum. , 121. Acantho Xerxes classem a se dimisit, iter persequijussem, mandata data præfeetis, ut navales copia: ad Thermem eese op« perirentur: ad illem dico Thermaln, quæ Thermæo sinui imminet, qui ab ille etiam nomen invenit : hac enim maxime compendieriam esse viem cagnaverat. QuippeeDorisco, asque Acanthum, in hune modum ordinetus exercitus fecerat iter. Terrestres omnes copias in tria agmine æquis fers partibus Xerxes partitas erat: quorum unum, cui Mardonius et Mesistes præerant, jussum emt secundum mare aimai cum classe iter faeere; alterum agmen, ducibus Tri- tantæchme et Gergi, par meditcrranea proficiscebatar ; itertiu pers, cum que ipse erat Xerxes, media incedebant via, ducibus Smar- domcnc et Megabyza. . - I .

POLYMNIA. 383 122. Navalls igitur entonnas, postquem a Xerxe diminua est, et per fessera navigavit, quæ par Athon montem in cum sinuai per- ducta crat, supra quem situm est Asse oppidum, et Pilarus, et Singes, et Sana; inde absumte ex his quoque oppidis militant menu, in ’lhermæum sinum navigue perrexit. Ampelon circumvectus, Toronæum promontorium, præter Græcas hasee civi- tetes navigavit, Tomaem, Gelapsum, Sermylam, Meeybernnm, Olynthum; equibus item noves et milites adsumsit. Nomen hujus regionis Sithonia est. 123. Ah Ampela dein promontorio idem ouations Xerxis exercitus rectem viam ad Cenastræum promontOrium earpeus, quad ex universa Pellene maxime prominet, noves inde et milites ex. Potidœa et Aphyti et Neapoli et Æga et Therembo et Sciona et Mende et Sana edsumsit. Hæc enim saut oppida in l’ellene, quæ nunc voeatur, site; cui regiani olim Pblegre fueret nomen. liane regionem prætervectua, in eonstitutum locum navigavit, obiter adsumtis etiam copiis ex oppidis Pallenæ finitimis, et Thermæo ainui adjecentibus, quorum hæc sont nomina: Lipaxus, Combrea, Liste, Gi anus, Campse, Smila, Ænea. Regia, in que insunt hæc oppi a, etiam nunc Crossæe vacetur. Ah Ænee, in que tinem enumerendorum oppidorum feri, jam in ipsum Thermœum sinuai, et in terrain Mygdoniem nevigavit clnssis, pervenitque ad prædictem urbem Thermam, et Sindum et Chelestram oppidum, ad Axium fluvium; qui Mygdoniam e Bottiæide disterminat, cujus in regionis ereta ad mare spetio oppida saut lclmæ et Pelle. » . 124. Clam: igitar ibi circa Axium (lavium et Thermam urbem eliuque in media site oppida in statione mansit, regem exspectens. Xerxes veto et terrestris enroues, ex Acantha profectus, per mediterranea’ cerpsit viam, Thermam tendens. Fecit autem iter per Peanioam terrum et per Crestonicem ad fluvium Echedorum, qui e Crestonæis initia suinta per Mygdoniam fiait, et juxte paludetn, quæ est supra Axium, in sinum illum aques sans infundit. 125. flac dam iter feeit Xerxes, in camelos impedimenta por- tantes impetum fecere leurrer. Hi enim noctu e consuetis suis sedibus descendentes, nullo alio neque jumento tacto, neque homine, solasrcorripiebant cemelos. Atqui mireri subit, quid causse fuerit quad leones eampelleret, ut, intactis aliis omnibus, salis camelis insidiauntur, quum numqaam val vidissent hoc animal, vel periculum ejus fouissent. - 126. Saut autem in his regianibus frequentes lames, et baves item sylvestres, quorum cornue immani sont magnitudine 5 quæ in Græciam salent importari. Terminus autem leonibus est Nestus fluvius par Abdera fluens, et Acarneuiam perfiuens Achelous. Nain nec orientem versus ulle in perte anterioris Europe leonem aliquis vident, nec ah accidente Acheloi in relique continente 5 sed inter duos istas fluvios leanes gignuntur. 127. Thermam ut Xerxes pervenit, substitit ibi cum exercitu. Obtinebent autem castra exercitus totem oram maritimem, inde a

334 HERODOTI HISTOR. VIL Thermn urbe et tous Mygdonin osque ad Lydism fluvium et Ha- Bncmonem, qui Bottiæsm a Maeedonis distermimnt, in mais dveum aquss suas confundentes. Tantum terra: spatiaux occu- parant barbsmrum castra. Fluviorum autem, quos commemoravi, soins Echedorus, e Crestonæis hem, ad potandum non 911ch exercitui, sed uqua illum destituit. 128. Xerxes veto ex Therma prospectons Thessalicos montes, Olympum. atque Ossam, sltitudine minuta in modum eminentes, ut rescivit in medio illorum angustum esse convallem, quam per- fluat Peneus munis, audivitque esse ibi viam quæ in Thessalism ferait, cupidus fuit nave conscenss spectsndi ulium Penei: quippe ducturus crut exercitum superiore via per Macedonas. supeme habitantes, in Perrhœbos præter Gonnon urbem, quum tutissimum illnc iter esse rescivisset. Et sicut cupivit, ils fecit: consœnssque nave Sidonin, quam eamdem semper consoendere consueverst, quoties mie quidpiam susciperet, signum reliquis etiam navibus proposoit solvendi, relicto ibi pedestri exercitu. Ubi ad mima Penei Xerxes pervenit, illudque spectavit, ingenti coptus est admiratione: advocatosque viæ duces interrogsvit, fieri-ne posset, ut averteretur fluvius et alia parte in mare derivaretur? - 129. Thessaliam fuma est locum olim fuisse, utpote altissimis montibus undique circum clausam. Etenim incas orienti obvemm præcludunt Pelius et Ossa montes, quorum rsdices sese contingunt : septemtrionale lotus Olympus præcludit, occidentale Pindus, me- ridiei obversum Othrys: et cava zens. inter prædictos montes in- tercepta, Thessalin est. Igitur quum in hune tan-am et alii frequentes rivi et quinqua pas: cæteris clari influant hi, Peneus, Apia danus, Onochonus, Enipeus, et Pamisus ; omnes hi modo nominsti rivi, ex montibus Thessaliam cingentibus in hune computs: influen- tes, per unam convnllem, eunuque angustnm, exitum habent in mare, postquam in uuum alveum sqm suas cuncti infuderunt: qui ex quo confluxere, cæteri nomen omittunt suum, et unaus Penei nomen manet. Pristinis veto temporibus, quum convsllis in: nondum existent, quæ exitum sperit squis, aiunt rivos illos, et præter rivas Bœbeidem lscum, nomina quidem en. quibus nunc sdpellsntur non babuisse, sed nihilo minus quam nunc fluxisss, etque adeo efecisse ut pelagus esset tota Thessslin. Et ipsi quidem Thessali aiunt, Neptunum fecisse consultent illum, par quam tamqsam canulent efliuit Peseta: nec præter rationem hoc sdfirmaut. Qui enim Neptunum existimat movere terreur, et, que terræimotn diducta sunt, opem hujus dei esse ; in ismd videns dirait, Napa- nm idfecius. En. enim illa montium diductio, ut mihi quidem sdpsret, terræ matu eifects. 130. Visa autem duces, quærenti Xerxi on alias foret Paco czi- txu in mare, rem adam-st; compensa) habentes, responderunt: u Non est, Rex, huic flumini alius exitus qui ad mare patinas; " nisi hic ipse: est enim tous Thesssiin undique montibus cincts." Ad hæc Karma «finisse memontur: " Prudentes viri saut Thessali:

POLYMNIA. 335 u itague jam multo ante sibi præcaverunt, pares se nobis non esse F- " agnosoentes, quum aliis rebus, tum quad terrain incolunt capta " et expugnatu facilem. Nulla enim alia re fuerit opus, nisi ut hoc " flumen in illorum terrain inimittatur, aggere ex hac convulle re- " pulsum, et in eus per quos *nunc duit alveos aversum ; quo uni- " versa Thessalin, intra montes, aquis mergeretur." Hæc dixit ad Meus: filios spectantia, quod illi, Thessali quum essent, primi Græcorum sese regi tradiderant ; quos de communi gentis consilio societstem sibi pollicitos esse Xerxes arbitmbatur. His dictis, quæ voluerat contemplatus, Thermam renavigavit. 131. Ibi tum aliquammultos dies in Pieria est commomtus. Et- enim montem Macetlonicum tertia pars exercîtus tondebat, ut illac universa: copias in Perrhæbos transirent. lnteritn præcones per Græciam ad postulandam terram dimissi redierunt; alii vacui, alii terrain et aquam adferentes. 182. Qui hæc dederunt populi, hi fare fuere: ’l’hessali, Dolopes, Enianes, Perrhæbi, Locri, Magnetcs Malienses, Achæi Phthiotæ, Tbebani et reliqui Bœoti, exceptis Thespiensibus et Platæensibus. Contra hos Grœci ii, qui bellum advenus barbaruxn susceperunt, fœdus pepigerunt interposito juramento, cujus hæc crut formula: u Quicumque populi Græci Persæ sese tradiderint, nulla necessitate ti coacti. rebus suis bene hubentibus. hos Delphico deo esse deci- " mandes." Hœc formula fœderis fuit a Græcis contra hos initi. 183. Athanas autem et Spartam præcones ad terrum postulandam Xerxes non nuisit, hac de causas. Superiori tempore, quum ad hoc ipsum Darius legatos misisset, hos, qui postulatum venerant, Athe« nienses in barathrum, Lacedæmonii vero in puleum præcipitaverant, jussos et his terrant et aquam sapera regi adferendam. flanc 0b caussam ad hos Xerxes non luisit qui postularent. Quod quidem ob facinus advenus prœcones admissum quiduam Atheniensibus mali accident, dicere non possum. nisi quod terra eorum et urbe evastata est : st hoc quidem non illam 0b culpam pute accidisse. 134. l n Lacedæmonios veto incuboit Talthybii ira, præconis Agamemnonis. Est enim Spartœ Talthybii fanum: et supersunt ibi posteri Talthybii, Talthybiadæ nominati, quibus hoc privilegium datum est, ut» omnia praconum muneru apud Spartanos exercent. Ah illo vero tempera Spartanis sacra facientibus non contigit perlitare: idque longum pet tempus apud cos obtinuit. Quod quuni dolerent Lacedæmonii, et in magna panerent calamitate, concione populi sæpius habita, et præconio edito in banc sententiam, si qui selle! Lacedœmoniorum pro Sparte marteau obire ; tum vero Sperthias Aneristi filius, et Bulis Nicolui, cives Spartani, egregio viri ingenio, pive, nobili loco nati,] et opibus eminéntes, ultra sese obtulerunt ad pœnas Xerxi solvendas pro Darii præconibus, Spartæ occisis. lta hos Spartani, tamquam subituros supplicium, in Medos miserunt.185. EstqueI et audacia ista horum virorum admiratione digne, et eorumdem oratio, quæ fuit hujusmodi. Dam Susa proficiscunc

338 HERODOTI HISTOR. VIL tur, veniunt ad Hydarnem. Is Hydarnes genere Perse erat, præ- fectus oræ maritimæ Asiæ 3 qui cos ad hospitium vocatos, et libe- raliter exceptos, his verbis interrogavit: " Viri Lacedæmonii, quid . " tandem respuitis amici esse Regis P ’Me et res Incas respicienœs, H videtis quo pacto sciat Rex vires bonus honorare. lta igitur " vos quoque si Regi vos traderetis, quos ille viras bonos judicat, si unusquisque vestrum parti cuidam Græciæ imperatums esset " Regis beneficio." Ad hæc illi respondernnt: " Hydarnes, non ex si æquo proficiscitur hoc quad tu nabis das consilium. Nain id, " quod tu expertus es, nobis consulis: alterum autem non es ex- " pertus. Servire quidem nosti; libertatis vero nondum cepisti tt experimentum, utrum dulcis ait, nec ne. Banc enim si esses " expertes, consuleres nabis, ut pro sa non hostie modo pugna- " remua, verum etiam securibus." Hæc illi responderunt Hy- demi. 138. Inde ubi Susa adscenderunt, et in conspecturn venere regis, primum quidem, jubentibus satellitibus et vim illis ndferentibns ut in terram prostrati adorarent regem, mutique»: se, etiam si in caput ab illis detruderentur, id facturas nichant; nec enim sui moris eue adorare hominem, nec sa cama venins. Tum, postquarn ne id facerent ita repugnarunt, deinde hæc et his similia dixere ; u Rex Me- tt dorum! Miserunt nos Lacedæmonii, ut pro præeonibus Spartæ tt oecisis pœnam solvamus." Quibus Xerxes, ut emt generoso animo, respondit, " Non se similem futurum Lacedæmoniis: illos " enim, occidendo præcones, jura hominibus omnibus sancta tt violasse ; se vero, quod in illis damnet facinus, id non admissu- " rum; neque illos vicissim interficiendo culpa liberatumm Lace- tt monios." 137. Ita, rations ista a Lacedæmoniis inita, puants in præsens tempus est Talthybii ira, licet Spartam redierint Spenhias et Bulis. At multo post tempore recruduit ille, ut aiunt Lacedæmonii, in hello Peloponnesiorum et Atheniensium. Quæ res, si qua alia, utique divinitus uccidisse mihi videtur. Nam, ut in legatos ingrueret Talthybii ira, neque cessaret priusquam exitum esset nacta, id jus et fus ferehat: quod vero in filios ingruerit horum virorum qui pacaudæ ejus causse. ad regem emnt profecti, in Nicolaum Bulidis filium, et in Sperthiæ filium Aneristum, qui piscatores Tirynthios cepit, navi onemria navigans viris replets ; id igitur ex divini numinis ira accidisse plane mihi fit manifestum. Hi enim, quum a Lacedæmoniis legati missi essent in Asiam, proditi a Sitalce Terei filin, Thracum rage, et Nymphodoro Pytheæ filin Abderita, intercepti sunt prope Bisantben ad Hellespontum; et in Atticam abducti. interfecti sunt ab Atbeniensîbus, cum eisque Aristeas Adi- rnanti filins, Corinthius. Sed hoc quidem multis annis post banc regis aecidit expeditionem. 188. Sen ad superiorem revertor narrationem. Regis hæc expe. ditio tituluin quidem habebat tamquam advenus Athenas teadens, sed contra universam dirigebutur Græciam. Que re malta ante

POLYMNÎA. 837 cognita, non eodem mollo Græci omnes erant ndfecti. Quippe earum alii, quum terram et mon!!! ifersæ dedissent, confidebunt nihil mali a barbai-o sibi illutum iri: alii vero, qui non dedemnt, ingenti metu tenebuntur; quum nec novium idoneus numerus esset in (iræciu, quibus excipera iuvmlenœnn hostem passent, et multitudo mima. capere nullet, sed baud cunctsnter faveret Medis. 139. Atque hoc loco uecessitas me cngit, ut sententiam dicam, invidiosam quidem illum apud plerosque boulines: nec lumen me relinebo, quin id quad manifeste verum mihi videtur, pronunciem.- Si Athenienses imminentis periculi metu terra son excessissent, une. si manentes trudidissent se Xerxi, Græcorum nulli periculum fu- cturi emnt mari occurrendi regi. Quod si ergo mari nemo resti- tisset Xerxi, in continenti ulîque itn se res crut habitura. Quan- tumvislmultæ murorum loricæ par Isthinum fuissent a Pelopon- nesiis erectæ, deserti Lacedæmonii a sociis (non illis quidem volentibus, sed necessitate conctîs, quippe quorum civitates singulatini ah hostium classe fuissent expugnatæ) soli fuissent relicti : soli autem relicti. fortibus editis fucinoribus, generose erant occubituri. Aut hoc futo emnt functuri: out, priusquam illud forent experti, quum vidissent reliques Græcos cum Medis sentira, ipsi quoque deditionem erant facturi a etque ita, utrumlibet accidisset, Græcin in potestute ernt futurs Persaruni. Nam murorum illorum par Isthmum ductorum quænam futurs fuisset utilitns, exputare equidem non possuu), quando rex maris tcnuisset imperium. Nunc si quis (lient, Athanienœs sorpitalores fuisse Græciæ, non aberrnvcrit u vero: etenim, utram rationem rerum gerendarum illi sequoren- tur, en. ratio præponderatura erat. huque," quum hoc sint secuti ut libers. maneret Græcin, hi soli sunt, qui, quidquid (iræci generis reliquum crut quod cum Medis non sentiret, id excitarunt, quiquc, secundum deus utique, regem repulerunt. Neque eus macula ter- ribilia Delphis udveniemia, ingentemque incutientiu metum, movere potucrunt ut Græcinm desercrcnt: sed permanentes sustinuerunt invadentem fines suos Ilostem. 140. Missis enim Delphes legntis consulere omculum Athenienses voluernnt. Qui legati postquam, peractis cires templum, lcgitimis cærimoniis, sedem casent ingressi consedissentque, hoc eis Pythia, cui nomen crut Aristonica, oraculum edidernt: O misai! quid sedem? [agite ad estrans terrarum, Relictîs œdibus et summis collibus in-orbem-condits: urbis l Nec enim caput firmum manebit, nec corpus, Nec entrerai pedes, neque manus, nec de media quidqnarn Supersrit, sed misera addicta erit. Distorbabit enim illum Et ignir, et ace: Mavors, Syriacum mais currnm. Multaque etiam alia munita perdet loca, non mndo tuum Multuque lmmortalium temple rabido dabit igui, Quæ jam nunc passim stant sudore delluentia, Metuque trementia: et de summis tuttis Sauguis sur delluit, inevitsbilium prænuncius malorum. Sed susdite hoc peuetrali, et mimi rohur opponite mails. Q x

338 HERODOTr HISTOB. V11. 141. His auditis, Atheniensium legati gravissimo lutta crut ado feeti. Qui quum 0b nunciutnm calamitoœm promis abjecissent minium, Timon Andmbuli filins, civis Delphenais, ameutas in primis inter sucs, conauluit eis, ut similis oies ramis iterum intru- rent, et aupplicurn habitu deuuo peterent oraculum. Cui quum illi obsecuti casent, dixissentque: " 0 rex Apollo! malins nobis u oraculum de putt-in ede, hos supplicum mmos’ aspiciem,quoo " tibi ferimus: ont ex hoc penetrali non discedimus, sed bic moue-1’ " bimus neque dum vita excedamua:" hæc ubi diamant, alternai illis oraculum Pythiu edidit hujusmodi : Non potest Dallas Jovem Olympium flecœre, Munis illum verbis peut. prudcmique consilio. Tibi Yen) hoc muon verbum edico, odomnntis instlr firman: : Qumdo olil omnia clpientur, que intn Cmopin fine: l t suri Ciihcronil Malins un: compiehenn; Tritonin hoc du: lote-cernent Jupiter, ut ligneul nul-un Soin: inexpugnobilis sit, qui te masque liberos seulet. Neque tu equitum peditumque ingentem exercitum Tranquillus mime, a continent: invadentem; sed RCÎPE te, TOI-go venons. Exit tampon, quum tu etiam contra nabis. 0 divin: Soumis! perdes tu mon maharani, Sive passim diminuions Cura-e, site collecta. 142. Quœ quum mitiorn ipsis essent esseque viderentur quam prius editum oraculum, scripta hæc consignurunt, et redierunt Athenns. 1d ipsum veto responsum postquam reversi legati ad populum retulere, et alise mullæ dîcebnntur sententiæ ab his qui in mentem oraculi inquirebnnt, et hæ duæ maxime inter se conflictan- les. Dicebant seniorum nonnulli, videri deum significare superfu- turam esse urcem. Erat enim olim arx Athcnarum septo munita: hi igilur, id septum cogitantes, hune esse ligneum illum murum conjectabaulur. Alii contra, noves, aiebant, a deo significari; has- que parundas esse. atque instruendns omîssis uliis rebus omnibus, contendelmnt. Hi vero ipsi, qui nases esse dicebnnt ligneur" murum, in duobus postremis Pytbiæ versibus illis hæsitubaut:

0 divin: Salami! perdes in Mios mulierum, Sive passim disseminntn Carne, si" collecta. Quæ 0b verbn conturbantur mimi earum qui nave: interpretobnntur ligneum murum. Nam interpretes omculi in banc sententiam verbn hæc accipiebant, quasi ad Saluminem essent cladem accepturi, si ad navalem pugnam seae comparassent. 148. Erat autem Atlienis vir quidem, nuper inter primarios cives locum cousecutus, cui en: mmen Themùcocler, vulgo vero NeocIis filins adpellabatur. Hic vit, magnas recœ ista accipi ah omculorum ’ interpretibus, in banc sententiam disseruit. il Si ad Athenienses " revera spectarct istud dictum, non adeo miti verbe murum fuisse," ait, " deum, se] 0 misera Solamis dicmmm fuisse, non 0 divins Sa- " huais; si quidem circa com perituri casent incolæ. Sed enim in " hontes valet: dei responsum; si qui: illud recte inalligat, non

POLYMNIA. 339 " iniAthenienlea." huque mugit civibua. ut ad «avalent pugnam murmurent, liane enim me liguant murum. flanc in partem quum aententiam Themistocles dixisset, censuerunt Athenienses potiorem esse hune rationem, quam illam quæ erat ab oraculorum interpretibus proposita: qui. adparatum navalis pogna dissuaden- tea, summam rei in eo verti contendebant, ut ne maous quidem contra invadentes hostes tollerent, sed, relicta prorsus Anion, in dia terra novas sedes quærerent. 144. Mia vero etiam ante hnnc ejuadem Themistoclis sententin opportune vicerat. Quum ingentee fuissent in Atheniensium ærnrio pecuniæ, quæ ex metallis a Laureo redicmnt, in coque res esset, ut en pecunia viritim civibus divideretur, et unusquisque decem acciperet drachmas; tune Themistocles persunsemt civibus, ut. omisse. illa diatributione, noves ex hac pecunia ducentas ædificnrent ad bellum, ut aiebnt, cum z’Eginetis. Hoc enim bellum. tune con- flatum, Græciæ fuit saluti, eo quod Athenienses mari dure opernm negit. Sed nave: hæ, ad quem comparatæ fuemnt usum. in eum quidem non aunt adhibitæ: at itn tamcn opportune tempore in promtu fuere Græciæ. Hua igitur unes, ante comparants, tune habuere Athenienses; præterque cas aliæ emnt mdificnndœ. Et post neceptum oraculi responsum habita deliberatione decreverunt. deo obeequentes cum omnibus copiis noves conscendere, et mari, una cum eis ex Græcis qui itn vellent, excipere Barhnrunl Græcinm invadentem. luta igitur, quæ dixi, macula Atheniensibus eyenerant. 145. Postquam vero in uuum locum convenue quicumque ex Græcis Græciam incolentibus meliora sentiebnnt, ibi tum collatis inter se umonibus, (ideque data, de communi consilio placuit, primum remm omnium componere inimicitins et mutua belle, quæ inter ipsos obtinerent. Emnt autem et inter alios eonserta bella ; maximum vero inter Athenienses et Æginetas. Deinde veto, quum rescivissent Sardibus cum exercitu esse Xerxem, placuit speculntores mittere in Asiam, qui res regis explorarent; tum et Argos mittere legatos, societntcm advenus Perses conciliuturos; item alios in Sicilinm mittere ad Gelonem Dinomenis filium, et in Cor. cyram, qui auxilia (iræcis mittenda postulai-eut; denique alios in Cretnm : hoc consilio, ut, si fieri posset. in unum coalesceret (mecum omne genus, cunctique concordes junctis ngerent viribus; quippe cunctis pariter Græcis imminente periculo. Dicebnntur autem perma’gnæ esse res Gelouis, muito mnpliorea quam ullius populi-Grand. 146. His itn decretia, depositis inimicitiis, primum specnlatores mittunt in Asiam, tres viros. Qui postqunm Sardes venemnt, exercitumque explorarunt regis, (leprehensi a ducibus copiarum pedeatrium, tonique, abducebantur supplicio adficiendi: capitis enim emnt damnati. Quod ubi Xerxes rescivit, improbatn (lucum sententin, satellitum nonnulles luisit jussos ad se adducere speculntores. si vivo: etiam nunc nacti casent. Qui quum illos super- ltitœ invenissent, et in compectum produxiseem regis ; tum vero 2 x 2

340 HERODOTI HISTOR. Vil. tex, postqunm ex eis qnæsivit que caussn unissent, impernivit satellitibus, ut circumducerent homines, pedestremque omnem eau- citum et equitntum illis ostenderent, spectaculoque satistos, in qunmcu mque vellent regionem dimitlerent incolnmes. . 147. lsta impernns rex, hune rationem ndJeoit, ut dieeret, " si " periissent speculatores, nec præscituros fuisse Græcos quanta si regis copiæ sin: fuma amphores, nec ipsos magnum incommodum " hostibus fuisse adlaturos tribus occisis viris : qui si in Grœciam " redierlnt, videril (iræcos, cognitis, l’ersnrum rebus, ante susceptam ii liane expetlitionem libertatem suum tradituros; ntque itn ne " opus quidem l’ersis fore, ut (lucendi adversus illos exercitns m0- " lestiam sustineont l" Similis ista regis sententin fuit alteri huic. Quum Abydi Xerxes versaretur, conspicatus est haves frumentarias ex Ponta par Hellespontum navigantes, et Æginnm atque Pelopon- nesum petentcs. Consiliarii igitur qui ndsitlebant ei, ut cognoverunt hostiles esse naves, enpere illas emnt parati, respicientes nu- tum regis, quando ille imperium esset daturus. Xerxes vero ex illis quœsivit, quorums hi "neigerait. Qui ut dixere, " Ad tues ’i hastes, Domine; frumentum eis advehentesz" respondit ille: " Atqui etiam nus eodem navignmus, quo hi, et aliis rebus et fru- " mento instructi. Quid ergo mali hi faciunt, quad frumentum " nobis adirai-tant i" Speculatores igitur, quos dixi, postquam omnia spectnrunt et a Xerxe dimissi sont, itn in Grœeiam rediere. MS. 61mm contra Persam conjurati, postquam in Asiam specu. latores mandarunt; porro Argos miserunt legatos. Aiunl autem Argivi, res tune npurl se in hune modum esse gestas. Statim nb initia cognitos ipsis fuisse ndparatus quos adversus Græciam faceret Barbarus :A quumque simul intellexissent operam daturas esse Græ- ces, ut sese in societatem contra Persns ndsciscerent, legatos se misisse Delphos, qui ex Deo (plærerent, " quidnam facientes melius li consulturi casent rebus suis? Nuper enim sex millia de suis oc- " cisos esse a Lueedæmnniis et a Cleomene, Anaxamlridæ filio." En causes. legatos se nuisisse; interrogantibus veto hoc responsum reddidisse Pythiam z i - Finitimis inrise, rare immortalibus Diis,* Verntum intus tcnens, camus sede, Et capiti cave: capot enim corpus servnbit. I m; I Hoc responsum sibi initio redditum a Pythia fuisse: deinde vero Argos vernisse legatos; et adeuntes senatum, exposuisse mandata. Ad en. Argivos respondisse, " parntos se esse en facere, si, compo- " situ cum Lacedæxuoniis in trigiuta Minos pace, dimidium imperii " in universos socios ipsi obtinuissent: et æquum quidem esse. ut U penes ipsos summa sit totius imperii 5 contentas se autem dimidio " fore." 149. Hæc aiunt senatum respondisse, tumetsi Argivos oraculum yetuisset contrahere cum (iræcis societatem: et, metuentes lice: oraculum, cupidon tamen fuisse fœdus in trigintn aunes cum Lace:

POLYMNIA. 341 dmonlis pacisoendi, ut intrn hos annos pueri ipsorum ad virilem pervenirent ætntem. Quod si enim fœdus non conciliaretur, veritos esse, ne, si ad superius malum alla quœdum enlumitns in hello l’ensico necessisset, reliquum fore; ut prorsus Lacedæmoniorum sub- jiceremur imperio. Ail istn autem n senntu dicta eus ex legntis, qui Sparte. emnt missi, hæc respondisse: li De fœdere quidem reloui- " ros se ad multitudinem; (le belli imperio autem mandutum sibi " esse ut respondennt dicnntque, duos sibi esse reg: s, Argiris vero " unum: fieri autem non posse, ut alteri utri regi Spurmnorum ." abrogetur imperium. At, quin cum suis (luolms Argivus æqunm " jus sulfingii bubent.nihil impcilire." lm, niant Argivi, non leren- (lam sibi visnm esse Spart inorum arrogantium, maluisseque se sub Barbnrorum esse imperio, quam Laceilæmoniis parere: edixisscque senatnm legatis, ut ante son: accusant finibus suis arcederenl; id ni facerent, hostium loco habitant iri. 150. lsta quidem his de rebus ipsi memomnt Argivi. Est vero alin fuma par Græcinm vulgntn; misisse Xerxem, priusqunm expeditionem in Græciam susciperet, Argos cmlucemorem. Qui ubi ad. venit, in hune modum locutus esse fertur: " Viri Argivi ! rex Fer- " earum hæc vobis dicit. Nos Persen existimalnus. a quo progenili " camus, fuisse Persei filium, Dnnaœ nepotem, natnm ex Çcphei " filin Andromedn: in; igitur a vobis sumus oriundi. Proinde " æquum non est, ut aut nos progenitoribns nostris bellum fat-in- " mus, nul. ut vos, nliis opem femmes, contra nos in scie stetis ; " sed ut domi mementos, quietem agame. Nain], si mihi ex senten. " tin res successerint, nullos potion: loco, quum vos, linbebo." Hæc audiences, Argivos magni fecisse : et stntim quidem, nihil nec pollicitos esse Græcis, nec nb illis postulasse; sed, postquam cos ad societatem Græci invitnrunt, tuai vero, quum bene gnari essent Lacedæmonios secum non communicaturos esse imperium, dimidium illius postulasse, ut hoc prætextu utentes otinm ngerent. 15L Cum his etiam congruere, aiunt Græcorum nonnulli, nlinm rem, quæ quidem multis pas: munis incidisse memorator. Ailfuisse tune forte Susis Memnoniis, nlterius cujuspiam rei causse, legatos Atheuiensium, Cullinm Hipponici filium, ejusque collegas : Argivos vero et ipsos, par idem tempus missis Susa legutis. ex Artaxerxe quæsiase, utrum " sibi ndhuc firme miment nmiciiin quam cum st Xerxe conciliassent, au hastes ab illo judicentur?" His regain Anaxerxemvmspondlsse, " utique firmam monere. neque se ullnm il civitatem sibi mugis amicam, quam Argos, existimare." 159. Jeux vero, un reVeru Xerxes caducentorem Argos miserit istn dioentem; et. un Argivorum legnti, Susa profecti, Anaxemem de amicitin interrogaverint; id equidem pro certo confirmnre non pomma: nec de his aliam pronuncio sententinm, nisi quum ipsi dînant Argivi. Cæterum hoc satis scio, si omnes homines proprio main. in conimuneiconferrent, cum nliorum mali: illn permutaturi, fore uç unusquisque. propius inspectis nliornm malis, lubens rursus es reportant, quæ ipse. sdtulislet. Itaenîxnirum non turpissime

349 HERODOTI HISTOR. VU. Argivi egerunt. Ego autem dicere debeo que: memomntur; nec veto omnibus utique fidem debeo ndbibere: etque hoc idem in universnm liane Historiam dicton) intelligi velim. Nom et hoc tradi- I tut, Argivos ndvocnsse Persam in Græeinm, quum male illis ces- sisaet advenus anedæmonios bellum, quumque quidvis potins sibi noeidere mallent, quam in tristi eo statu, quo tune emnt, maman. Atque hæc de Argivis haetenus. 153. ln SlchuM et alii a sociis missi legsti venerunt, cum Gelone nenni, et a Lneedæmoniis missus Syagrus. Gelonis hujus progeni- ter, Gelæ ineoln, ex T elo insula crut, contra Triopium sim: qui, quum a Lindiis ex Rhodo, duce Antiphemo, Gels conderetur, co- lonisa fuemt socius. Hujus posteri, procedente tempore hieropbantæ fuerunt inferarum dearum, et consumer idem munus tenuerunt; ad quod Telines, nous ex illorum majoribus, tali mode fuerat pro- nmtus. Cives nonnulli Geloi, in seditione victi nb adversnriis, in Maetorium oppidum confugerant supra Gelam sitnm. Hoc T clines Gelam reduxit, nulle hominum mnnu ndjutus, sed solis sucrin ha- mm deamm. Unde veto hæc sumserît, ont quomodo naetus sit, clic-ers non possum. Sed his fœtus recluxit illos hac conditione, ut postai ipsius hierophnntæ illarum dearum essent. Quod autem audio rem tantam n T eline esse perfectam, id eo magis etiam mirer, quod, quum talia non a quolibet immine patmri posse existimave- rim, sed ab animo l’orti et virili robore debere proficisci, bic e contrario perhibetur a Siciliæ incolis efl’œminatus et mollis ndmodnm homo fuisse. At is quidem itn munus hoc obtinuemt. 154. Mortno Clemdro, l’antaris filio, qui, postqncm septem mais fiels: fuernt tymnnus, a Subyllo cive Geloo est interfeetus; ibi tum llippoerates, Glenndri frater, monarchiser suscepit. Quo reg’nsnte Galon, unus e posteris Telinis hierophnntæ, cum aliis moitis, et in his cum Ænesidcmo Pataici filio, enstos emporia fuit Hippocrntis: nec vero multo post 0b virtutem præfeetus universi equitntus nominatus est. Nnm quum Callipolitas et Naxios oppugnaret Hippo- crates, et Zanclæos et Leontinos, itemque Syracusios et Barbara. multos ; in cunctis his bellis præelare Gelonis virtus eminuit. En- rnm autem quais (lixi eivitatum nulla, præter Syraeusas, elfugit quin in servitutem ab Hippocrate redigeretur. Symeusios veto, prælio victos ad Elorum fluvium, liberaverunt Corinthii et Coreyrœi, conciliata pace ln banc conditionem, ut Camarinnm Hippocrati mule. rem. Symcusii : nam nntiquitns Syracusiorum Camarina furet. 155. l’ostquam vero Hippocrati etiam, quum totidem en nos quot Clennder frater regnasset, necidit ut ad Hyblam urbem, bellum golem, cum Sieulis, oceumberet ; tune nimirum bic Gelon, nominé quidem tenus opem ferenn filiis Hippocratis Euclidiv et Clandro, quibus jam pnrere cives noluernnt, ne vers autem, pvælio ulule 0e. lois, solus ipse rognavit, Hippocrntis filiis imperio-fraudais. res quum ei præter spem suocessisset, deinde gamoruzqnosivoclnt Syracusionun, [id est, prædiorum muances] urbe ejeetosen populo et a propriis servisfqnî Cyllyrii voeuhantnr, ex Came oppida

POLYMNI A. 343 Symeusas reduxit, et hac quoque urbe potitus est. Populus enim Symensiorum ulventanti Geloni et se et urbem tradidit. i 150. Syracusis potitus Gelon, jam non tanti feeit Gelæ imperare :i ituque hoc oppidum fratri suo Hieroni permisit, ipse vero Syracnsas quolibet mollo munivit et anxit: ernntque ei Syracusæ loco om-I nium. Et bravi hæc urbs erevit floruitque. Nain et Camarinæos cunctos, Syracusas transduetos, cives feeit, dirutalCumnrina: et majore parte Geloorum civium eodem mode, quo Camarinæis, ususi est. Megarenses veto Siciliam incolentes quum ab illo oppugnutî in deditlonem venissent; opulentiores eorum, qui bellum contra cum suscitaverant, et 0b id se perditum iri putabant, pariter Syra- cusas transduxit, civesque feeit; plebem autem Megarensium, quæ’ belli non filent auctor, et nihil ab illo mali se passurnm exspeeta- bat, banc item Syracusas pertinetam vendidit en conditione, ut e Sieilia exportarentur. Eodemque modo Eubæensibus usas est Si; ciliam incolentibus, diseretn plebe a locupletibus. Egit autem ita’ cum utrisque hac causse, quod molestiæ et periculi plenum putaret; una cum pl’ebe habitue. Tali modo potens tyrannus Gelon ava; 157. Tune vero, postqunm Syracusns venets Grœcorum legali, in conspectum Gelonis producti, hæc apud eum verba t’eeerunt. tt Mi- ’l semnt nos Lacedæmonii et Athenienses horumque socii, ad soeiea " tatem advenus Barbarum jam Græeiam invadentem te inviA " taturos. Huud dubie enim nosti virum l’ennui, Hellesponto’ " ponte juncto uniVersas Orientis copias ex Asie transducturum esse; " et bellum illatumm Græeiæ; eaussam quidem prætexentem, contra; serat." Athenas se dueere exereîtum, in animo autem habentem (0mm" sibi " Græciam subjicere. Tu vero magna præditus es potentia, et *’ baud minima pars Grœciæ apud te est, qui lmperns Sieiliæ. Suc; " cum igîtur liberantibus Græcinm, cum eîsque cum libera! Et; " enim junotis Græciæ viribus magna contrahilur manas, et pares " sumus invadenti bosti. Sin nostrum alii nos produnt. alii [invars " nolunt, et exigus pars Græeiæ sans est; tune vero est veremlum,’ " ne Græeia perent universa. Noli enim existimnre, si nos prælio " vîetos Persa subegerit, non eumdem ad te pariter venturum; " sed, priusqunm istud aeeidat, tibi prospiee! Nobis enim opem " ferens, te ipsum tutum præstnbis. Rem bono eonsilîo susceptam " bonus plerumque sequi exitus solet." Sic illi locuti sunt. .158. Gelon vero, vehementer illos increpans, in hune modum respondit. " Viri Græei, arroganti mentes omtione ausi estis me " hortari ut subsidio vobis veniam adversus Barbu-nm. At iidem’ " vos, quum prius ego vos rogavi, ut barbaremm exercitum me; if cum adgrederemini, obtestatusque sum ut Doriei necem, Ann; " andridæ filii, ab Egestæis eommissam ulcisceremini, simulque’ fi adiutorcm me vobis obtuli ad liberanda emporia, e quibus magnai tt commode. fructusque ad vos redibnnt, nec mei coassa venistis ad " opem mihi ferendam, nec ad uleiseendam Doriei cædem g et, per " vos si stetisset, omnia hæc in barbarorum forent potestatc. At;

344 HERODOTI HISTOR. VU. ri postquaiu bene atque prospere mihi omnia cesserunt, nunc, ubi t in vos versum est bellum, in vosque ingruit, itn. demum memoria ( vos subiit Gelonis. V erumtamen, quamvis a vobis turpiter fue- a rim Contelntus, non ego vestruni ero similis, sed paratus sum H opem Vobis ferre, duesntas præbiturus triremes, et vicies mille t milites grn iter annulos, bis mille equites, his mille sagittarios, a bis mille l’undilores, et bis mille cursorios equites leviter aman, tos : denique universo Græeorum exereitui frumentum me sup- pezlimturum, asque dum debellurimus. recipio. At hac condi- a tionc hæc pollieeor, ut du): et imperator situ Græeorum advenus a. Barbarum: alia conditione nec ipse venturus sum, nec alios a. missurus." a. I511. llæc audiens non tulit Syagrus,sed his verbis respondit: a. C Ingentiu profeeto lamenta tolleret l’elopides Agamemnon, si audiret Spairtanis imperium ablatum a Gelone et Syracusiis. .a Immo hujus conditioxiis ne porro mentionem fadas, ut tibi tra- C damas imperium. Sed, si vis auxilio venire Græciœ, seito sub C Lueedæmouiorum te fore imperio; id si tibi non .placet, noli auxilio venire." no. 160. Ad luce (Selon, videns aversantem Syagri sermonem. postie- mam hune illis proposoit conditionem. " llospes Spartane l" inquit, tt Contumeliosu. verbal, in hominem projecta, irnm soient ex- " citnre: nt tu, quamvis contumelioso usus sermone, me tamen ’t non induxisti ut in respondendo sim inuuodœtus. Quandoqui- " dem vcro vos tunto studio urgelis ut imperium teneatis, consen- " tnneum est ut ego majori etiam studio, quum vos, mihi hue " postuler", quippe multo majorem exercitum, multoquc plures t1 nuves vobis adducturus. At, quoniam adeo advenu vobis hæc fi conditio est, nos de en quod prius postulnvimus, nonnihil eon- *t cedemus. Si pedestribus copiis vos præfueritis, ego nautieis " præero: sin vobis volupe est clzissi præesse, ego pedestribuu tt prœero copiis. Ant alterutro horum contentos esse vos oportet, " 161.aut "me nuire ubi Gelon talibus proposuit, soeiis antevertens destitutos." Atheniensium legalue u Lac-cdæmonium, his verbis respondit. it Rein Syracusarum! Non ï’ ducem petituros nos ad te (javela misit, sed exercitum. Tu veto " negas exereitum te missurum, nisi Grœciæ iinperes: nempe im- t perme illi cupis. Quatenus iglturA universi (iræcorum exereitue t ducutum tibi postulasti, satis nos Atlienienses linbuimus silen- ti tiuui tenere, bene gnari idoneum fore Laconem ad rationem r tibi pro utrisque reddendnm : nunc vero, ubi de universi imperii " somma coucedens, classis postulas imperium, sic tibi habe. Si t vel Laco tibi eoncedereta elnssis imperium. nos non concedere- " mus : nostrum enim hoc munus est, nisi Laeedtrmouii id velint. t° His ergo, si classis oblinere imperium voluerint, non repugna- ." mus: alii vero id concedinius nemini. Sic enim frustra nos " maximas Græcorum omnium nautieas copias paratas hoberemus. " si Syracusiis nos Athenicnses imperio cederemus, qui portulan

POLYMNIA. 34k " exhibemnls- antiquiSsimum,’solique esumus Græcorum qui num-l " quam solum vertimua: quo de populo etiam llomerus puent tt fortissimnm virum ait ad llium venisse, et ordinasse instruxisse- n que exercitum. Quo minus reprehendendi sunna quad istn dici- t’ 162.mus." Tum V vero i Gelon, ’t Hospes Allieniensis l" nil, " Vos vi- " demîni imperatores quidem habere, sed, quibus hi imperent, non " hubituros. Quoniam igiturnihil remittentes, omnia vultis tenere ; ’" ocyns hinc nbire mammite, domumquc revu-si nunciate Græciœ, " ver ei ex nnno esse exemtum." Cujus dicti hæc sententia est, quam ille significare voluit: nempe satis constat, prœstantissiinum anni partem ver esse; suum nutcm exercitum præstantissimum partem dixit in Græcorum exercitu. huque Græcium, societnte ipsi!!! destitutam, comparuvit cum unno. cui ver ait exemtum. 163. Legnti igitur Græcorum, hisce cum Gelone actls, domum navigarunt. Atque itn tune Gelon, timens quidem Græcis, veri- tusque ne supemndo Barbare impures sim futuri, sed indignum et intolerubiléexistimans, regem Siciliæ,in Peloponnesum trnjjcientem, sub imperio esse Lacedæmnnîorum; hune quidem aspernatus est conditionem, sed alinm rationem est secutus. Simul ntque Persam intellexit trajecisse Hellespontum, cum tribus navibus actuariis quinquaginta remorum Cadmum, Scythæ lilium, genere Coum, Delphos misit, multia pecuniis et pacificis mandais. instructum, qui belli exitum exspectaret; et quidem. si vicisset Burbnrus, pecunias ei et terrain et aquam nomine Gelonis traderet; sin Græci vicissent, pecunins reportaret. . 164. Cndmus hic amen, quum patri in regnum Coorum firmo rerum statu auccessisset, sua aponte, nullo imminente perlculo, solo. justifia ductus, in media Cois (leposuerat reguum, et in Siciliam migraverat. Ibi cum Sumiie Zunclam urbem tenuit habitnvitque, cujus nomen in Messanam mutatum est. Hunc îgitur lemnm, qui isto modo in Siciliam venemt, Galon propter reliquat]: etiam viri justitiam sibi perspectam, Delphes misit: isque præter ulia. justitiæ documenta etiam hoc non minimum a se editum reliquit, quad, quum magnas in manibus ihaberet pecunias n Gelone sibi creditas, intervenue pas, quamqunm nihil prohibebat, noluerit; sed, postquam pugna navali vicissent Græci, et Xerxes cum exercitu abiisset, ipse etiam in Siciliam revenus pecunius omnes Geloni reportaverit. 165. Memoraut etiam Siculi, quamvis sub imperio futurum IÆcedæmoniorum. vel sic tumen Gelonem subsidio venturum fuisse Græcis,- nisi Terillus Crinîppi filius, Himeræ tyrannus, a Therone Æueeidemi filio, Agrigentinorum monarcha, Himera ejectus, sub idem tempus trecenta millia Pœnorum et Libyum et Iberorum et Ligurum et Helisycorum et Sardorum et Corsicanorum, honlmque ducem AmiIcarem Annonis filium, regem Carthaginiensîum, in Siciliam transduxisset. Nempe Amilcarem ad istam suscipiendam 2 Y

346 HERODOTI HISTOR. VIL expeditionem induxerat Terillus, pro hospitii jure opem ejus imploo rams: maxime vera eum commoverat Anaxilai studium, Cretinæ filii; qui,lquum Rhegii esset tyrannus, traditis Amilcnri filiis suis obsidibus, persuaserat ei ut in Siciliam trajiceret ad opem sacera sua ferendam: filinm enim Terilli, nomine Cydippen, in matrimonio Anaxilaus habuit. lta igitur Gelonem, aiunt, quum Gracia auxilio venire non potoisset, pecunias Delphos luisisse. 166. Ad hæc memorant, eodem (lie in Sicilin Gelanem et Them- nem Amilcarem Carthaginiensem prælio superasse, quo die Græci ad Selaminem Perses superarunt. Amilcarem vera, qui a patte Carthaginiensis; a matre vero Syracusius fuit, et obuvirtutem ad regiam (lignitatem a Curthaginiensibus crut promatus; hune. audio, postquam collutis signis victus est prælio, dièparuisse: nec enim vivum, nec mortuum, usquam terrarum fuisse repertum, quamquam Galon omnia diligentissime perquisiverit. 167. Narrant vero Pœni, probabili ratione utentes,Barbnros cum Græcis in Sicilia nb salis ortu usque ml vesperam pognasse: (eo enim usque extruisse pugnam 5) Amilcarem autem per id tempul in castris manentem sacra fecisse et perlitusse, integm corpom sa. pet ingente pyra cremantem ; tum vero, quum, vinum forte infun- dens mais, suos vidisset in fugam versos, se ipsum in ignem conjecisse, ntque itn crematum nusquam comparaisse. Eidem vero Amilcari, sive hac ratione, quam Pœni narrant, e conspectu houri. num remoto, sive aliu quam Syracusii tradunt, Carthaginiensea et sacra falciunt et in omnibus civitatibus, quæ ipsamm sont colonie. monumental erexerunt, maximum veto in ipso Carthag-ine. Sed hæc de Siculis rebut: hactenus. 168. Corcyræi vero nliud legntis responderunt, aliud fecerunt: nom et hos ad societatem invitarunt iidem qui in Siciliam emnt missi; endemque oratione apud hos usi sunt que apud Gelonem. Et hi quidem statim polliciti suai: auxilia se missuros,dicentes " non negligendam sibi esse salutem Græciæ 5 quæ si periret, nihii " aliud sibi fare reliquum, nisi ut proximo quoque die servitutem " servirent: itaque, quanta maxima vi passent, illi succurrendum." Itu speciose responderant. At ubi adfuit auxilia mittendi tempus, ibi tum, alia sentientes, noves quidem compleveruuteexaginta: sed œgre in altnm provecti Pelaponnesum adierunt, et cires Pylnm , et Tænarum Laconicæ terras, inhibitis velis haves in alto teientes, exspectnruut hi quoque exitum, belli 5 minime quidem apennins fore ut Græci superiores discalant, sed existimantes Persan ingenti reportatn victoria universæ Græciæ imperio potiturum. huque consulta id faceruut, quo hæc et tafia Xerxi dicere passent z ii Nos, tt Rex, quum Græci ad hujus belli societatem adscisoerent, qui co- " pins non miniums babouine, et navium baud minimum numerum " præbere potemnus, sed maximum post Athenienses, noluimus " contra. te arma ferre, sut quidquam quad ingratum tibi foret, ’r’ facere." Talis dicendo sperabant melius secum, quem cumulus, actum iri: quad etiam cventurum fuerat, ut equidem apinor. Ad-

POLYMNIA. 347 versus Græcos vero alia eis parata excusatio crut, qua etiam usi sunt. Accusantibus enim illos Græcis quad auxilia non misissent, dixerunt: " complesse se quidem sexaginta triremes, sed ventis " etesiis prohibitos esse Maleam circumvehi ; en caussa ad Salami- ii nem non pervenisse, nec ullo prava eonsilîo factum esse, ut " pugnæ navali non interfuerint." itn hi Grœcos eluserunt. 169. Cretenses, postquam eos ad belli societatcm invitarunt Græci quibus id mantlatum erat, hanc iniere rationem. Communi consilio Delphos misais legatis quæsiverunt ex Deo, un et Ils-u ipsorum met fulurum, si opem ferrent Græciæ? Quibus Pythia respondit: il Stulti! Conquerimini quantum vobis lacrymal-nm materiam im- ’" misent Minos, iratus quad, quum Græci vobis ad ulciscendain " ipsius in Camion patratam cædem operam suum non contulissent, " vos illis ad vindicandam mulierem a barbare vira e Sparta rap- " tan) socius vos adjunxîstis!" id responsum ubi ad se relatum Cretenses audiverc, opem (iræcis ferre supersederunt. 170. Minoem quippe fuma est, quum Dædalum quærens in Si- caniam venisset, quæ nunc Sicilia vocatur, violenta morte ibi occubuisse: interjecto autem [empare Cretenses, hortante Deo, uni- versosÀpræœr Polichnitas et Præsios magna cum classe in Siciliam profectos, urbem Camicum, quam men ætate Agrigentini incoluc- runt, quinque nuais continuis oppugnasse; ad extremum veto, quum nec capere urbem, nec diutius manere faine pressi possent, re infecta discessisse. Eosdem deinde, narrant, circa lapygîam navigantes, ingenti oborta tempestate ad tcrram fuisse adpulsos, fràctisque navibus, quum nulla in Cretam redeundi ratio mlpnreret, ibi mansisse, et condita Hyria urbe, ex Cretensibus mutato Domine lapyges Messapios, et ex insulanis incolas coatinentis esse fados: tum deinde ex Ilyria reliquus ab eisdem ductas conditasque esse colonias, quas longo iuteijecto tempore evertere conantes Tarentini ingentem cladem pnssi saut, ut cædes hæc hominum Græci generis maxima fuerit omnium quus novimus, tam ipsorum Tarentinorum, quam Rheginorum. Ex Rheginis enim civibus, qui, a .Micytlm Chœri filin vi coacti, auxilio Tarentinis venernnt, en occasione perierunt trin millia; ipsorum vero Tarentinorum tenta fuitmùltip- tudo, ut iniri numerus non potuerit. Micythus autem, qui minister fuit Anaxilai, Rhegii relictus erat ad administrandum urbem ç idem qui deinde Rhegio pulsas, Tegeam Arcadiæ habitavit, et maltas illas Olympiœ statuas dedicavit. 171. Sed hæc de Rheginîs et Tarentinis in transcursu dicta sunto. In Cretam vero hominibus viduatam immigrasse, aiunt Præsii, alios homines, maximeque Græcos : tertia vero post Minois obitum generatione gestum esse bellum Trajanum, in quo non postremi ordinis adjutores Menelai Cretenses fuisse satis aiunt consture. Pro ista vero opem Græcis navals, postquaui a T raja redussent Cre- tenses, famem pestemque et ipsis et gregibus ipsorum esse abor- tam; denique, desolata iterum Creta, tertios nunc Cretenses una cum his, qui e superioribus reliqui fuissent, eau) liubitnre. Hæc 2 Y il

34’s- HERODOTI HISTOR. vu. igitur in memoriam illis revocans Pythia prohibait auxilia Græcis miltere volantes. 179. Thessali primum necessitate eoacti Medorum partes sequi cœperunt, postquam ostenderunt non sibi placere Aleuadarum arti- ficiu. Nam simulatque intellexerunt l’ersnm esse in Europam tra- jecturum, legatos in lstlimum miserant, ubi convenerunt legati a eivitatibus meliora sentientibus delecti, qui pro salute Græciæ (le- liberarent. Ati hos ubi venerant Thessalorum legati, hac oratione 113i emnt: " Viri Grzeei! Custodire oportet fauces Olympiens, tt quo Thessalia et universa Greccia a hello tata præstetur. Sumus " quidem nos parmi ad cas vobiscum custodîendas, sed et vos. " oportet validum mittere exercitum: etenim, nisi miseritis, sei- " tote nos cum Persa fœdus esse inituros. Nee enim profecto " œquum est, ut nos, qui ante reliqunm Græciam ndeo sumus ex- " positi, soli pro vobis pereamus. Quod si vos opem ferre non " vultis, nullum nobis necessitatem poteritîs imponere; ultra vires " enim cogi nemo potest: sed ipsi dahimus operam ut saluti nos- " me consulnmus." Hæc Thessalorum fait oratio. I 173. Qua audita orntione decreverunt Græci palestre!!! exercitnm mari in Thessaliam mittere, qui fauces illas custodiret. Qui ubi collectas est exercitus, per Euripum navigavit; et postquam Alun Aehniæ. pervenit, in termm expositus, relictis ibi navibus, in Thessalium ire perrexit: et in Tempe pervenit, ubi sont fauces quæ ex inferiori Maeedonia in Thessalinm feront secundum Pe- neum fluvium, qui inter Olympum montem et Ossam interfluit. Ibi castra posuerunt collecta Græcorum circa decem millia graviter urmutorum: cum eisque ThPSSfllOrlHn crut equitatus. Imperator erat Lacedæmoniorum, Euænetus Careni filins, ex polemnrehis clectus, non quidem ex regia familia natus; Atheniensium vero, Themislucles Neoclîs filins. At nonnisi paucos dies hi ibi manserunt. Advenientes enim ab Alexandre Macedone, Amyntœ filio, lagmi suaserunt eis ut diseederent, ne in his faucibus manentes con- rulcurenlur ab sinvadente exercilu; quibus verbis illi multitudinem Copianun pedcstrium nauticnrumque significamnt. His igitur itn. sundemilms, quum salutare videretur consilium, satisque constaret bene adversm ipsos animaluin esse Macedonem, paruerunt Græci. Mihi vero videtur metus fuisse, qui illis ut discederent suaserit, quum intellexissent alimn præter liane esse viam qua in Thessa- limn transira hostie posset, per superiorem Maeedoniam et Perrine- horum finesjuxta Gonnum urbem; qua etiam in Thessaliam transiit Xerxis exercitus. (lræci igitur, naves suas repeœntes, ad lstb- mum retro surit profecti. 174. Hæc in Thessaliam expcditio suscepta est, quum rex in c0 fuit ut in Eurnpnm ex Asîu trajieerct, jamque Abydum pervenerat. Ita ergo Thes’snli, sociis destituti, studiose, neque amplius dubitan- ter, Meilorum partes sunt amplexi, et in ipsis rebus gerendis utilis- simos sese rcgi præstiterunt. 175. Græci postquam ad Isthmum pervenere, reputantes en quæ

POLYMNIA. . 349 al) Alexandro mincie!» emnt, deliberarunt qua. ratione bellum ad- ministmrent, et quibus in lacis sedes belli esset statuendn. Vicit sententia, ut Thermopylarumfiluœs custodiremur: nain et angustic- res hos esse constnbnt quam illas per quas ex Mncedonia. in Thessa- liam tmnsitur, simulque propiores ha: emnt ipsorum terræ: calleux autem, per quem deinde factum est ut interciperentur Græci ad Thermopyles, ne esse quidem noverant, priusquam Thermopyles ingressi resciverunt a Trachiniis. Decreverunt igilur, custoditis illis faucibus Barbarum introïtu in Græciam prohibere, classeur veto ad Artemisium terrœ Histiæotidis mittere. Nam viciua inter se surit ista locn, ut quid utrobique geratur facile cognosci possit; et locorum hæc ratio est. 176. Artemîsium ex aperto mari Thrncico in nngustum fretum coarctaturfquod est inter Sciathum insulam et continentem Magne: siæ: inde nngustias illas excipit Artemisium lima Eubœæ, in quo est Artemidos (Dianæ) templum. Fauce: autem illæ, per quais ex Trachine in Græcinm est introitus, ubi angustissimæ sunt, non ultra dimidinlum plethrum (quinquaginla perles) patent. Nec vero ibi angustissimus locus universi hujus tractus est, sed ante et post Thermopylas: mm prope Alpenos, qui sunt post illos, nonnisi uni agenda vehiculo via patet: rursusque ante ’lihermopylns, ubi est. Phœnix rivus, prope Anthelam oppidum, non nisi uni vehiculo putet iter. Ab accidente vero Thermopylarum mons est præaltus, inaccessus præruptusque, ad Œtam tendens : ab oriente vero viœ, mare est et paludes. Sunt autem in his faucibus aquæ calidæ, quina Chytros [id est, Lebetes] incolæ vacant; supra quas ara erecta est Herculi. In hisce faucibus constructus crut. murus, in quo olim porta fuemt. Murum illum Phocenses exstruxeraut metu ’l liesse-r lnrum, qui ex Thesprotia venerant, terram onlidem habitaturi, quam nunc possident. Quum enim id ngerent Thessali, ut. vi subi- gerent l’hocenses, mura isto exstructo hi sibi præcaverunt: atque etiam in viam, qua trunsitur, culidam aquam derivnrunt, quo vora- ginosus fieret locus; quidlibet machinantes, ne in terrain suum ir- rumperent T hessali. Murus igitur ille antiquitus crut æLlificatus, tune vero majori ex parte cormerat vetustate. Græci autem resti- tuera cum decreverunt, et ibi Barbarum introitu Græciæ prohibera. Abest autem proxime a via viens, nomine Alpeni: ex quo rei fru- mentnriœ prospicere statueruut. 177. Hæc inique locu baud dubie opportun illis visa emnt: etque adeo,,provisis rebus omnibus, reputantes uec multitudine homiuum ibi uti posse Barbares, nec equitnzu, excipere ibidem impetum inva- dentis Græciam hostie; decreverunt. Quumque cognovissent in Pieria esse Persnm, pedibus alii profecti surit ad Thermopylas, alii mari ad Artemisium. 178. Dum itn Græci, bifariam divisi, occurrere hosti maturant; interim Delphenses, et sibi et Grœciæ timeutes, deum consuluerunt. Redditumque his est’respomum, *l precibus votisque planement ven- " hos 5. hos enim magnas Græciæ foreuljutores." 1d acceptum respon-

350 HERODOTI HISTOR. VIL sur): protinus Delphenses Græcis omnibus, qui libertatem tueri cupiebant, renunciarunt; caque nuncio apud hos, quippe ad barbari adventum vehementer trepidantes, immortalem inierunt gratina. Deinde iidem Delphenses ventis arum dedicarunt in Thyia, ubi . faunin est Thyiæ, Cephissi filiæ, cujus de nomine locus iste nomen invenit, sacrificiisque illos placnrunt. Atque etiam nunc ex araculi jussu ventes placent Delphenses. 179. Nautiqu Xerxis exercitus, Thermn urbe profectus, navibus decem optime navigantibus recta Sciathum trajecit ; ubi in statiaue emnt speculatoriœ tres naves Græcorum, Trœzenia, Æginensis, et Attica. Prospicientes autem hi naves Barbararum, fugæ sese man- dent. 180. Et Trœzeniam quidem nnvem, cui, præemt Praxinus, pro- tipus capiunt insequentes Burbnri. Quo facto, ex classiez-ils cum qui forma cæteris præstabnt, in proram navis deductum, mactnnt, faustum amen sibi esse duceutes pulcerrirnum Græcorum, quem primum omnium cepissent. Erut autem mactato liuic nomen Leo; qui fartasse aliquatenus propter ipsum etiam hoc nomen istam sartera expertus a!" 181. Æg’inensis vero trirenàis, cui Asouides crut præfectus, trepi- dationem etiam quamdam inJecit hostibus. Militnbat enim in en Pytheas, Ischenoi filins, qui fortissimum virum illo die se præstitit ; et, postquam capta est navis, eo neque pugnans restitit, donec tatas veluti in frusta esset concisus. Queux Persæ, qui in illis navibus militnbaut, quum cadens non esset mortuus, sed spirant adhuc, propter ipsius virtutem in vita servare maximi facientes, myrrha vulnera viri curarunt, et fasciis ex byssina sindone abligarunt: eumdemque, ut ad castra sua redierunt, universa exercitui summa cum admit-miche ostenderunt, benigueque cum en egerunt: reliquos autem, quos in vendeur navi eeperunt, inuncipiorum loco ha- bucre. 182. Ita igitur duæ ex illis navibus ab hostibus captæ surit: lutin vero triremis. cui Phormus præerat Atheniensis, dum fuga se recepit, ad terrain impacte est in Penei ostiis: et nnvi quidem potiti suut barbari, viris autem non item. Hi enim, simulatque ad littus navem ejecerunt, cxsiliere, et per Thessaliam iter facientes redierunt Athenes. Hæc ubi Græci, ad Artemisium castra hubentes, pet igues ex Sciatha editas cognoverunt, territi, ab Artemisio ad Chal- cidem cum classe se receperunt, Euripum cuswdituri, relictis quidem speculatoribus in editis Eubœæ lacis. . lS3. Ex decem, quas dixi, navibus hostium tues ad .scopulum accesserunt inter Sciathum et Magnesinm interjectum, qui Myrmex [id est, Formioa] vocatur, super coque Barbari advectam lapideam columnam erexerunt. Dein, quum jam nihil amplius navigationi obstaret, prætermissis ab magie ex Therma profectione undecim diebus, ipsi omnibus navibus Thermn profectî, cursum versus Græciam continuarunt. Scopulum autem illum, in media fera freto situa), indioaverat eis l’ammon Scyrius. T otum igitur diem navigantes

POLYMNIA. 351. Barbu-i viam confecerunt usque ad Sepiadem terras Magnesiæ et ad littus inter Casthauæam oppidum et âepiadem oram inœrjectum. 184. Ad hunc usque locum, et osque fhermopylas, exsors mala- rum fuit Xerzis exercilus : et numerus quidem hominum, ut ego com- putando invenio, tune udhuc hic fuit. Quum naves ex Asie pro- fectæ numero fuerint ducentæ et septem supra mille, veterem multitudinem ex singulis populis collectam reperio fuisse unum et ducenta quadragintu millia hominum cum quadringentis, ducenos in quaque navi viros supputando. Emnt autem in quoque illarum navium, præter indigence classiarios, triceni viri Persæ, Medi, et Sacæ: quæ nltera multitudo efiicit homines tricies sexies mille, ducentos et decem. Huic vero et superiari numero udjiciam etiam cos, qui in quinquaginta-remarum navibus actuariia fuerunt; statuens in earum quaque, plus minus, fuisse octogenas. Collecta autem hujusmadi navigia fuerunt, ut jam ante demonstravi, ter mille: fuerint igitur in his duaenta quadragintn hominum millia. ltuque navales ha: copiæ ex Asin. transductæ numem fuere quingenta septemdecim hominum millia cum sexcentis et decem. J am 7 pedltgtus fuit decics septies ceutenorum millium; equitutus vero millium octogintu. His adjicinm Arabes cnmelis rectos, et Afros agitantes currus; quorum summum statua fuisse viginti millium. lta conficitur nauticarum et pedestrium copiarum numerus, in Imam summum collatus, vicies ter centena et soptemdecim homio num millia cum sexcentis et decem. Hic est igitur copiarum numerus, quos ex Asia eductns diximus, non computata famulitio quad illas sequebatur, nec frumentariis navibus, et qui his vehebantur. 185. Jam cum universa hoc, quem enumerairimus, exercitu simul computnndus ille est, qui ex Europa est contractus: de cujus qui- Àdem numero non nisi ex men opinione dicere possum. Ac nues quidem Græci Thracinm et vicinas Thraciæ insulns incolentes contulere centum et viginti: quibus ex navibus confieitur liominum numerus, viginti quatuor millia. Pedestrium vero copiarum, que: contulere Thraces et l’æones et Eordi et Bottiæi et Chalcidium genus et Brygi et Pistes et Mncedanes et Perrluebi et Enianes et Dolopes et Mngnetes et Achæi et quatquat Thraciæ oram maritimnm habitant: copiarum, inquam, ex his populis contractant!!! numerum- fuisse æstima, trecenta hominum minis. Quo numero cum illorum numero, qui ex Asiustransducti sunt, in unam summum colleta, canficitur universus numerus armatorum, vicies sex centenn et unum et quadmg-inta millia, sexcenti et decem. l86. Tantus quum fuerit nrmatorum numerus, jam famularum, qui hos sequebantur, eorumque qui in frumentariis emnt navibus, etin reliquis utique navigiis exercitum comitantibus; horum, inquam, numerum non minorem, sed majorem etiampputo fuisse quam numerum armatorum: attamen parem hune pono illi, et nihilo majorem, nec vera etiam minorem. Exæqunto ig’itur horum numera cum numero illorum, prodit duplus numerus superioris. neque qmnquagies bis centcna et octogmta tria unllm ducen tpsque

353 HERODOTI HISTOR. VII. et vigiati viras duxerat Xerxes Darii filins usque ad Sepia’dem et ad Thermopylas. 187. Hic igitur uniaersi enrouas Xerzis numerus fuit. Muliemm vero panificium curantium, et pellicum, et euuuchorum, nema certum edcre numerum possit, non mugis quum equorum aliorumque jumentorum impedimenta portantium, aut cauum lndioorum, quorum immanis numerus castra secutus est. Quare minime mi- randum mihi videtur, fluminum nonnullorum aquam dcfecisse: sed illud potius miror, quo pacto cibnria suifecerint tot myriadibus. Etenim initu calcula reperio, si unum tritici chœnicem unusquisque in diem, nec amplius, accepit, singulis diebus consumta esse centena et dena millia medimnorum, insuperque. medimnos tracentos et quadraginta: quo in calcula non computavi id, quad mulieribus et eunuchis et jumentis et canibus tribui debuit. Tot autem quum fuerint virorum myriades, forma præstantia et magnitudine corporis nemo, quam Xerxes ipse, dignior fuit qui tenta præesset im- perla. 188. Jam classis, postquam solutis navibus, ut supra dixi, secundo cuesu ad littus terræ Muguesiæ pervenit, quad inter Castha- næam oppidum et oram Sepiadem interjectum est; prioresquidem naves ad ipsum terrain adpuleruut, reliquæ vera, quoniam non adeo lute patcbat littus, post illas in ancoris stationem eeperunt, mare spectantes, et acta deinceps ordinihus in quincuncem locatæ. lta quidem cum noctem transegere. Sub lucexn Vera, quum serenum ad id tempus cœlum tranquillusque fuisset aer, subito efervescente mari ingens coorta est.tempestas, vehemensque venlus subsolnnus, quem Hellespontiam vacant hujusregionis incolæ. Quotquat igitur ex his augcsccntem animadvertemnt veutum, et quibus per sta- tionis rationem licuit, hi subductis in terram navibus a tcmpestate sibi caverunt, salvique et ipsi et earum naves evaseruut. Quai: vero noves in alto nactus est ventus, huron) alias ad Ipnos [id est Fur- nos] qui vocantur abripuit in Pelia monte, alias ad proximum littus adflixit: uliœ ad ipsam Sepiadem adlisæ saut, alite ad Melibœaxn oppidum, aliæ ad Casthanæum ejectæ; eratque ineiuctabilis via 189. Fertur autem fuma, Athenienses ex oraculi responso Bureau: invocasse, quum aliud illis adlatum fuisset responsum, jubens son "tompestatis. generum advocare auxilio." Boreas enim, ut Grœci normt’, , uxorem habuit Atticam, Orithyiam Erœhthei filiam. Pro hac igi» un adfinitate Athenienses, ut fuma est, conjectantes Boream suum esse generum, quum Chalcide cum navibus insidiantes ingruentem sensissent tempestatem. aut jam anten, sacrificiis placeront invoca- runtque Boream et Orithyiam, orantes ut nuxilio sibi venirent, per- derentque Barbarorum noves, sicut antea ad Athon montem. An igitur banc ab caussam in Barbaros stationem agentes ingruerit boreas. non definiam: sed Athenienses quidem aiunt, et antes et tune Boream ipsos juvisse, etque hæc efi’ecisse: et, postquam don mum sunt reversi, fauum statuerunt Boreœ ad llissum fluvium. A i

POLYMNIA. 358 190. Hue calamitate, qui minimum numerum tradunt, navet. palisse aiunt non minus quadringentas, homines autem innumernw biles, et rerum pretiosarum infinitum multitudinem; in: quidem, 11C Aminocli Cretinæ filio, civi Magneti, qui circa Sepiadem prædia habuit, perquam utile fuerit hoc naufragium z i9 enim multa deinde amen poeula, multaque argentez, in littus ejectn sustulit,,arcasque etiam reperit cimeliis Persamm repletas, et infinita alia aurea pre- tioea collegit. At idem vit, qunmvis locuples repertis his rebus fœtus, feux tamen cæteroqui non fait : quippe tristis etiam camus cum adflictabat, quod imprudens filium occidisset. 191. Onerarinrum autem navium frumentum vehentium, reliqua- rumque minorum navig-iorum, quæ" interierunt, non état numerus. Itnque duces clamsais, metuentes ne in se tanna culamitate adflicùos Thessali impetum faoerent, alto vallo ex naufragiis parato castra circumdedere. Tres enim continuo: dies tempestas duravit. Ad extremum vero Magi cæsis vente victimis, adhibitisque magicis incuntntionibus, ad hæc sacris Thetidi factis et Nereidibus, quarto die vim verni compescuerunt, sive is alioquin ipse sua sponte quievit. Thetidi autem sacra fecerunt, quum a Ionibus accepissent, ex hoc loco raptam illum fuisse a Peleo, et totam banc oram Sepiadem (iidem et reliquis Nereidibus sacrant esse. Igîtur ventus quidem quarto die quievit. 192. Secundo vero die ab en, quo primum coorta tempestas crut. Speculatores ex Eubœæ promontorîis decurren tes Græcis de Persa- mmnaaifragîo omnia significarunt. Quibus rebus hi cognitis, Neptu- num Semtorem precati, et votis libaminibusque factis, quanta celeritate poternnt ad Artemisium redire matai-arum, spernntes nonà nisi panons naves sibi fore adversarius. Hi igitur iterum ad Arte- misium stationem eeperunt, hostem observantes: et Neptuni Ser- vatoris cognomen ab illo tem pore usque ad hune diem apud Græcos

193. Barbari, ut quievît ventus et composîti fuerunt fluctua, deductis navibus, secundum continentem navigarunt: et Magnesiæ promontorinmin usu circumvecti, est. recta in ainum Iqui ad Pagasns fer: tetenderunt. Est in hoc sinu locus terne Magnesiœ, ubi Herculem sium, postquam en: Argo navi aquatum missus fuisset, relictuni l’aime a Jusone ejusqne sociîs, quum Æam Colchîcam ad auferen- duln nureum venus naviguent. Illinc enim, aquati, soluturi emnt in pelagus; qua de re nomen loco impositum est Aphetæ. [id est, [nous amie mm) minium] Hoc igîtur in loco stationem cepit Xerxis t 194. Forte autem midit, ut quindeclm mues, quæ postremæ navigabant, longius in altum ejîcerentur : quæ ut conspexemnt Græcorum naves ad Ara-minium suintes, sans esse naves ruti Bar- clamais.bari, cursu versus illus directe, medios in hastes ° inciderunt. Dux illnrmn navium fuit Sandoces Thamasii filins, Cymæ Æolicæ præ- fectus; quem superiore tempore rez Darius, quum judex fuisset regina, compenurn quad accepta pecuniu injustam sententiam pro- 2 z

354 HERODOTI HISTOR. VII. nunciasset, in crucem agi jusserst. Et jam suspensus est, quum Darius, rationcm secum iniens rerum ab illo gestarum, reperit multo plura esse ejusdem merita in regiam domum, quam male facta: quad postquam Darius reperit, agnoscens properantius a se quam sa- pientius esse actum, solvi hominem jussit. lta ille supplicium a Dario sibi decretum effugit, superstesque fuit. At idem, nunc in Græcos delatus, non iterum erat elapsurus: ut enim udnavigantes hos Græci viderunt, cognito illorum errore, contra evecti, facile cunctos eeperunt. 195. ln una. harum navium navigsns Aridolis captus est, Mahau- dorum Curiæ tyrannus. ln alia Paphiorum prætor l’enthylus, De- monoi filins; qui quum duodecim naves ex Pnpho eduxisset, amissis illurum undecim tempestate ud Sepiadem, nunc une. reliqua ad Arteuiisium navigans captas est. Hos Græci, interrogatos quæ de Xerxis exercitu cognoscere cupiebunt, vinctos in Corinthiorurn 196. lta igitur Barbarorum classîs, exceptis quindecim navibus, quibuslsthmum præfuisse Sandocen miserunt.dixi, ad Aphetas pervenit. Xerxes A au: terri cum pedestribua copiis, itinere per Thessaliam et Achaiam facto, tertio etiam ante die in Maliensium fines erat ingressus. In Thes- salia vero certumen instituerat inter suos equos et Thessalicum equi-, fatum, cujus experiri virtutem voluit, quum rescivisset esse hune præstantissimum totius Græciæ; et ex eo quidem certamine longe iufcriores Græci equi (liscesserant. Ex fluviis autem Thessaliæ unus, Onocbolms ad bibendum non satis aquæ præbuit exercitui: ex eis vcro qui Achaiam perfluunt,etiam is qui illorum maximus est, Epi-. (Janus, non nisi ægre duravit. 197. l’ostqumn Alun: in Achaia Xerxès pervenerat, viæ duces omnia ennrrare cupicntes, indigenam famam ei retulerunt ad Joris Laphystii fanum speetantem: Athamantem Æoli filium, consiliis cum lno communicatis, Phrixo mortem esse machinatum, interjecto vero tempore Achæos exioraculi responso posteris ejusdem hosce imposaisse labores. Quicumque hujus familiæ natu maxi-. mus est, ei introitu in prytaneum (quad laiton illi vocant) interdi- cunt; ipsique, ne ingrediutur, excubias ngunt. Qui si nihilo minus introivisset, nullo pacto exire ei prins licet quam ad oram due cœur ubi mactandus est. Ad hæc narrarunt, mnltos ex his, qui itn mactandi fuissent, sibi timentes, in aliam terrain tamquam essuie- tum ubiisss: quorum si quis interjecto tempera rediisset, deprehen- daturque prytanequ ingressus, eum mactari, coronis et infulis une-mm, et cum pompa eductum. Teneri autem hac lege posteras, Cytissori, Phrixi filii, en causse, quonism, quum Achæi ex oraculi responso lustrandæ terra: suas mussa Athamantem Æoli filium mactsturi essent, advenieus ex Æa. Colchidis hic Cytissorus illum liberaverit: hoc enim facto Cytissorum iram dei in posteras sucs contraxlsse. His auditis Xerxes, ut ad lucum pervenit, a ÎPIG 30 abstinuit, et universa exercitui ut abstinrent edixit; et domum posterdrum Athamantis pariter atquc fuuum veneratus est.

POLYMNIA. 855 198. Hæc quidem in Thessalia et in Achaia gesta. Ex hisee dein regionibus Maliensium fines Xerxes ingressus est. ad sinum maris, in quo quotidie æstus maris accidit et reciprocatio. Juxta hune sinum est locus campestris, partim lattis, partim vero admodum angustus. Circa illum locum montes præalti et inaccessi, Trachi- nia? petræ dicti, universam Maliucam terrain includunt. Primum ad hune sinum oppidum, ex Achaia venienti, Anticyra est; juxta quam Spercheus fluvius, ex Eninnibus profluens, in mure influit. Ah hoc, interjectis viginti stadiis, alias fluvius est, cui nomen Dyras ; -quem fuma est emersisse ad ferendam Herculi, quum creumretur, opem. Ah hoc, rursus viginti stadiis interjectis, clins fluvius est, nomine Melas. 199. Ah hoc Melnne fluvio quinque stadia Trachis urbs abest. .Eodemque loco, ubi Trachis situ est, latissime patet hæc regio a vinontibus ad mure: est enim planifies vicies bis mille plethrorum. Est autem in monte, qui Trachiniumi agrum præcludit, divortium a meridie Trachinis, per quad divortium Asopus fluit juxtu mentis radicem. 200. Est item alius fluvius a meridie Asopi, Phœnix, non magnus; qui postquam ex his montibus defluxit,Asopo miscetur. Prope hune l’hœnicem fluvium ârtissimus est hujus tractus locus: quippe unn sola via ibi munitn est, qua nonnisi singulis plaustris transitus palet. A l’hœnice vero fluvio quindecim sunt stadia ad Thermo- pyles : tum in intervallo, quod est inter Phœnicem fluvium et Ther- mopylas, vicus est nomine Anthela, præter quem præterfluens Asn- pus in mare evolvitur: et cires eumdem vicum latins est spatium, in quo stat templum Cereris Amphictyonidis, et sedes sunt Amphi- ctyonibus parataxe, et ipsius Amphictyonis templum. 9.01. Jan) Xerxes in Trachinio campo terræ Malincæ castra posuit: Græci vero in ipso transitu. Nominatur autem hic locus a plerisque quidem Græcis Thermopylæ: incolæ vero et finitimi nude Pylas dicunt. ltaque utrique in his lacis castra habebant: occu- pabat autem Xerxes totnm spatium septemtrionem versus a Ther- mopylis, usque Trachinem pertinens; Grœci vero en quæ in hac continente202. Græci vero versus hoc in loco meridiem Persan: aspectanter, site. hi sunt. fuere. Spar-s tuni trecenti graviter amati : tum Tegeatæ et Mnntinenses mille, utrorumque quingenti: ex Orchomeno Arcadiæ centum et viginti, et ex reliquu Arcadie. mille; tot Arcades fuere: Corinthii vero qua- (lringenti: ex Phliunte ducenti; ex Mycenis octogîntu. Hi sunt qui ex Peloponneso adfuerunt. Ex Bœotis vero, Thespienses septingenti, et Thebnni quadringenti. 908. Prœter hos vero evocati aderant Locri Opuntii omnibus copiis, et Phocenses mille. lpsi enim (iræci misais legatis hos ad- .vocaverant, dicentes, " tamquam antecursores sese venisse ante " alios, exspectari vero reliquos socios in proximum quemque diem, -" et maris tutelam sibi (duæ esse, custodirique illud ab Atheniensi- 2 z 2

366 HERODOTI HISTOR. VIL " bus et Æginetis reliquisque in classera designa’tis. Nihil autem " illis esse gravius metuendum : non enim deum esse, qui Græciam " invadat, sed hominem: nullum autem nec esse nec futurum esse " mortalem, cui, ex quo mitas ait, malum nullum aoeiderit; immo " maximis accidere maxima. Debere itaque etiam illum, qui Græ- " ciam invadit, mortalis quum ait, gloria sua excidere." His auditis, illi Trachinem auxilio Græcis venerunt. 204. His igitur et alii quidem ex qunque civitate duces præerant; sed, quem maxime cuncti admirahantur, et penes quem summa en: totius imperii, Lacedæmonius fait Leonidas, genus ab Hercule ducens hac majorum seriez pater Anaxandrides fait, avus Leon : tum reliqui progenitores, Eurycratides, Anaxander, Eurycrates, Polydorua, Alcamenes, Telecles, Archelaus, Agesilaus, Doryssus, Leobotes, Echestratus, Agis, Eurysthenes, Aristodemus, Aristomachus, Cleo- dæus, Hyllus, Herculis filins. Is Leonidus reguum Spartæ nec opi- nans crut adeptus. 205. Quum enim duo illi fratres fuissent natu majores, Cleome- nes et Dorieus, procul habuerat cogitationem regni adipiscendi. Sed Cleomene sine musclais proie defuncto, quum jam tutu Dorieus non amplius in vivis fuisset, quippe in Sicilia mortuus, ita ad Leonidam regnum pervenit. quoniarn et major natu eut Cleombroto, Anaxan- dridæ filio natu minimo, et Cleomenis etiam filiam in matrimonio .habebat.’ ls igitur ad T hermopylas erat profectus cum delecto a se legitimo trecentorum virorum numero, et quidem quibus domi .liberi emnt. Adsumserat autem, priusquam advenisset, Thebanos illos quorum numerum supra declaravî, quibus Leontiades præerat, Eurymachi filins. Quos solos ex Græcis udsumere en caussa pro- peraverat Leonidas, quod accusabautur Thebani vehementer cum -Medis sentire. lnvitaverat igitur cos ad armorum societatem, cognoscere cupiens, utrum missuri essent secum socios, un ex aperto repudiaturi Græcorum societatem: et illi, aliud licet sentientes, miserant. 206. Et Leonidam quidem cum his, qui cum eo emnt, primos omnium miserant Spartani hoc consilio, ut et reliqui socii, his conspectis, adversus hostes proficiscerentur, neque ipsi pariter Me- dorum sequerentur partes, si cunctari Spartanos intellexissent. Deinde vero, quum Carnes. nunc obstarent, peractis festis diebus, custodia Spartæ relicta, cum omnibus copiis occurrere decreverant hosti. Similiter vero etiam reliqui socii facere constituerant: qui, quum in idem ipsum tempus, quo hæc gerebantur, Olympias incideret, rati non tam cita ad T hermopylas armis decreturn iri, antecursores interim miserunt. Tale igitur horum fuit consilium. 207. Juin, qui ad Thermopyles fuere Græci, ubi baud procul ab introitu fuit Persa, timore pereulsi, de receptu consultare cœpc- «runt. Et reliquis quidem Peloponnesiis placuit, abire in Pelopon- nesum, et lathmum custodire. Leonid vero, sententiam istam vehementer’iudignaatibus Phocensibus Locris, de commuai horum eonsilîo mener: ibi decrevit, legatosque pei- eivitates dimittere

POLYMNIA. Î 857 qui ab illis Iauxilia arcesserent, quandoquidem mm. exiguus ipsorum numerus esset ad prohibendum Medorum exercitum. r 208. Dum hi in consultant, interim Xerxes equitem misit spe- cnlatorem, qui et numerum earum, et quid facerent, exploraret. Audierat enim, quum adhuc in Thessalia esset, collectum hoc loco store exiguum exercitum, cujus duces eint Lacedæmonii et Leonl- das, ab Hercule genus ducens. Ut ad castra accessit eques, contemplatus est, spectavitque non fatum quidem exercitum ; num, qui intrn murum emnt, quem a se instnurntum Græci custodiebnnt, [me conspicere. non potuit : ’exteriores veno nbeervavit, qui ante murum stutionem habebant. Ernnt autem tune forte extra murum locati Lacedæmonii. Horum igltur alios vidit gymnasticis exercitntio- nibue vacantes, alios comam pectentes. Minima equcs spectaculum, cognito hominum numero, omnibusque rebus uxtcurnte perceptis, rediit per otium, nemine perscqueme, sed omnibus cum prorsus contemtui habentibus. lleversus, Xerxi cuncta quæ vident 209. Quibus auditis, conjectare Xerxes non potuit id quod res eut,renundîavit. comparera sese hos homines ad, pereundum’ postqunm perdiv dissent ipsi quam plurimos potuissent: sed, quum ridicule facere ei viderentur, Demaratum ad se vocavit, Aristonis filium, qui in castris adernt, cognoscere ex eo cupiens quid esset quod lacerent Lacedæmonii. Et ille, i’ Audisti me," inquit, "jam ante, quum " advenus Græciam proficisceremur, de his viris (lisserentem; et " risui me habuisti quum nudiebas dîcentem tibi quemnnm fore f’harum rerum exitum præviderem. Mihi enim, "ex, aummu. " contentio est, veritatem adversuc te colere. Audi igilurvetlem ti nunc. Adsunt hi viri, de intmitu nobiscum pugnnturi, et ad hoc " se comparant. Hic enim apud illos mas obtinet z quando vitæ " discrimeu suut adituri, tune capita comunt. Scito vero: si " hosce, et cos qui Spartæ manent, subegeris ; nullus alius ho- " minum populus est, qui advenus te, Rex,-manus tollere eue- " tillent. Nunc enim cum regno inter Græcos præclarissimo " tibi res est, et cum viris fortissimis." Quæ dicta, quum prorsus incredibilia Xerxi viderentur, iterum quæsivit, "quo ten- " (lem pacte mm exigua homînum menus suc exèrcitui repugnaœ " poterunt?" Et ille: " Rein!" inquit, " age mecum ut cum " homine mendaci, nisi hæc itn evemrurn sunt ut ego dico." 210. Hæc Demamtus dicens Xerxi non persuasit. huque quatuor rex intermisit dies, lassidue illos sperme fuga se recepturos. Quinto vero die, quum illi non reeeesissent, sed par obstinatam, ut Xerxi videbatur, impudentiam temeritatemque mancrent, iratus tex Medos et Cissios adversns illos misât, data mandata ut vivos caperent et in conspeetum suum adducerent. Ut vero in Græcoc cum impetu irruerunt Medi, multi ex eis cecidere: quibus successere alii, nec ne recepere, qu vis magna clade accepta: oetendemntque cuilibet, maxime vero . gî ipsi, maltes quidem immine: esse, sed .pauoos vires. Prælinti sua: autem toma: diem.

358 HERODOTI HISTOR. VIL 211. Postquam ita male acceptai sunt Medi, tum hi quidem in castra se recepere: et Persæ eis succedentes, quos immortalea rex adpellabat, quibus præernt Hydnrnes, in hostem iverunt; quasi hi utique facile confecturi rem casent. Ut vero hi quoque pugnam cum Græcis conseruere, nihilo amplius, quam Medi, promoverunt, sed eamdem habuere sortem ; quippe in angusto trausitu pngnan- tes, ubi explicari multitudo non poterat, et hastis utentes breviorî- bus quam Græci. Lacedæmonii vero memorabilem ediderunt pugnam, quum aliis rebus ostendentea peritos sese cum imperitis congredi, mm quad subinde terga vertcrcnt, veluti fugam capes- sentes universi, deinde vero, quando fugientibus Persæ cum clamore strepituque instabant, ipsique jam in eo erant ut deprehende- rentur, subito conversa scie hosti sese opponerent, etque itn inhu- merabilem Persarum prosternerent multitudinem. Ceciderunt aur- teIn ibi Lacmlæmoniorum etiam nonnulli. l’ostquam vero, quamvis magne conatu, et turmatim et quovis mode impetum facientes, nulla parte introitus potiri Persæ potuerunt, postremo hi’quoque retrogressi surit. 212. Dum ita conflictabantur, fertur Xerxes, quum spectandi causse baud procul abesset, ter de eolio suo euiliise, metuens nempe sua exercitui. Tune igitur ita pugnatum est. Postridie vero ejus diei nihilo felicius barbari pugnaverunt. Quum enim exi us esset Græcorum numerus, rnti Barbari confectos esse illos vulneribus, neque vires amplius ad mistendum habituros, denuo cos adgressi cum. At Græci, per ordines perque populos digesti, in vicem cuncti pugnnrunt, Phocensihus exceptis: hi enim in monte erant locati, semitam custodituri. Ubi ver-o nihilo melius, quam pridie, l’ersæ rem sibi viderunt succedere, absceseerunt. 213. Ibi tune regem, quidnam consilii caperet incertum, couva nit. Ephialtes, Eurydemi illius, Maliensis, ingens ab illo præmium ce relaturum sperans, indicavitque ei tamtam par montes ad Ther- mopylasferenlem; nique ita Græcos perdidit, stationem ibi haben- ces. Idem postes, metu Lacedæmouiorum, in Thessaliam profugit : exsulantisque cnput proposita pecunia proscriptum est a PylagOris, quum Amphictyones ad ngendum l’ylæum conventum casent congregati. Interjecto vero tempore, quum Anticyram rediisset, ab Atheuade Trnchinio occisus est. Et interfecit quidem Ephialten Athenades aliam 0b caussnm, quam in sequentibus historiis exponam z a: nihilo minus tamen præmio honoratus est a Lacedæmo- niis. Ita igitur Ephialtes postca periit. 214. Fertur autem etiam alia. fama, Onetam Phanagoræ filium, Carystium, et Corydallum Anticyreusem cum rege sermones illos habuisse, et Persas circum montem illum circumduxisse. Quam famam parum esse credibilem partim inde colligi potest, quod Græ- earum Pylagori, quos utique præ cæteris compertam habuisse rei veritatem consentaueum est, non Onetæ et. Corydalli caput proscri- pserunt, sed Ephialtæ Trachinii; tum, Quod Ephialten novilnua 0b banc culpnm exsulassc. Cæteruxu cognita quidem hæc serait;

i POLYMNIA. . 359 Onetæ quoque, quamquam non Maliensi, esse potuit, si banc reginnem sæpius adierat: et enimvero Ephialtes est, qui bustes per semitam illam circa montem circumduxit : hune hujus culpæ reum scribe. 915. Xerxes, es probans qua: se elfectlirum pollicitus Ephialtes crut, vehementer guvisus, sine mon). Hydamen et qui sub ejua ductu emnt nuisit: et illi sub noctem, quo tempore accenduntur lucernæ, e castris profecti sunt. lnvcnerant illum semitam indi- genæ Malienses; caque reperta Thessalis adversus Phocenses itineris duces fuerant, quo tempore Phocenses, introitum in suum regionem opposito obstruxerunt mura, atque itn tutos se a hello præstiterant: etque ex illo inde tempore adparuit pessime illa uti Malienses. 216. Est autem tallât hujus par montem ferentis ratio hæc. In- cipit ab Asopo fluvin, ubi ille per montium divortium perfluit. Est autem monti, per quem seinitn transit, semitæque ipsi idem nomen, Anopæa: fertque hæc Auopæa secuudum dorsum montis, et desinit circa Alpeuum, primum oppidorum Locrensiurn versus Malienses, eo loco ubi Melampygus qui dicitur lapis est, suntque Cercopum sedes : ubi etiam angustissimus callis est. 917. Hac igitur samits, quam descripsi, Perse: trajecto Asopo totam noctem iter fecerunt, a dextra hahentes Œtæorum montes, a sinistra vero montes Trachiniorurn: et illuxit auront, quum ad summum montem pervenerunt. Hoc igitur loco montem custodiebant, ut etiam ante demonstravi, Phocenses mille graviter armati, et suam regionem tutantes, et callem custodientes. Inferior enim intruitus ab eis, quos dixi, custodiebatur: semitam autem, quæ fert per montem, Phocenses custodiebant, qui Leonidæ ultra banc operam receperant. SIS. Adscendentes latuerant Persæ, quum quercubus totus obsitus mons esset: postquam vcro adscenderant, hoc modo adven- tantes illos cognovere Phocenses, quum tranquillum esset cœlum, propter folio sub pedibus strata niultus (ut res fert) ortus strepitus excitavit cos ut ad arma concurrerent : et protinus Barbari adfuerunt. Qui ubi armatos conspexere viras, mirati surit, quod, quum neminem sibi putassent occursurum, in exercitum incidissent. Ibi turn Hydarnes, veritus ne, qui Phocenses emnt, Lacedæmonii essent, quæsivit ex Ephialte, cujus populi i3 esset exercitus: ubi vero quod res erat audivit, in aciem Persas instruxit. At Phocenses, quum multis crebrisque telis ferirentur, rati non nisi adversus se hos esse profectos, arrepta fuga in summum montis verticem se receperunt, ad: occumhendam mortem patati. Hi igitur ita emnt animati: et Persæ,qu’i cum Ephialte et Hydarne emnt, nullam Phocensium rationem habentes, descendere de monte properarunt. - 219. Qui ad Thermopyles erant Græci, his primum Megistias vates, inspectis victimis, prædixerat mortem primo moue eis in- stantem: deinde advenere transfuges, quum adhuc tune nox esset, circuitum hostium nunciantes : tertio speculatores diurni, de sum-

son , HERODOTI BISTOR. VIL mitatibus montitIm decurrentes, illucescente jam die, idem indiciun! fecere. Ibi tum Græci, quid sibi faciendums esset deliherautes, in diverses abiere sententias, aliis contendentibus non deserendnm esse stationem, aliis contra nitentibus. Et, soluto concilia, discesserunt alii, et suum quisque in civitatem tendens dispersi sunt : alii veto parmi emnt cum Leonida manere. 29.0. Dicunt autem, ipsum Leonidam illos dimisisse, ne perirent curantem ; se autem et prescrites Spartunos mm decem diœntem de. tertre stutùmem ad quam custodiendam principio missi ment. Et ego quoque quum maxime in hac sum sententia, Leonidam, quum minime promtos esse socius vidisset, nec ad subeundum secum pericnlum ultro paratos, sbire illos jussisse ; sibi autem, ut abiret, inhonestum judicusse. Contra, si maneret, ingens eum gloria mane- but, et Sportæ felicitnsl non exstinguèbdtur’. Etenim Spartnnîs, jam in primo hujus belli initie oraculum consulentibus, responderat Pythia, h ont eversum iri Lacedæmonem a barbarie, ont regem " ipsorum periturum." Hoc eis ille. responsum versibus hexametris comprehensum dederat, his verbis: Vobis, o tpatiosæ Sparte incolæ, Ant ingens urbs gloriosa a vit-i3 l’anis Evertimr; sut, si non hoc, ab Hercule minimum Flebit mortuum regem Laonicn terra. Nec enim sustiuebit tanrorum robur leonnanue Contra stantium. Jovis enim ille robur habct, eumque dico Non iri reprenant prias, quam horum altcrutrum fuerit sortitus. Igitur Leonidam, hæc reputantem, copientemque solis Spartanis ’sempitemnm adquirere’gloriam, dimisisse potins arbitror socius illos qui nbiere, quam ipsos per se, ab illo dissentientes, itn spreta omni militari disciplina abiisse. . . 22L cujus rei mihi hoc etiam hnud minimum documentum est, quad non modo reliqui dimissi sunt, sed quad satis constat, vati etiam exercitum sequenti, Megistiæ Acnrnnni, geints a Melampode derivanti, eidem qui e victimis future. illis prædixerat, missionem dedisse Leonidam, veritum ne cum ipsis periret. At ille, quamquam missionem nactus, non tamen discessit; sed filium, militiæ hujus socium, qui unicus illi natus crut, dimisit. 932. Cæteri igitur socii dimissi’ abierunt, mandata Leonidæ ob- Sequentes. Thespienses vero et Thebani soli apud Lacedæmonioa manserunt. Et Thebani quidem inviti manserunt; retinnit cos autem Leonidas, obsidum loco habens: Thespienses vero sunnite sua voluntate 5 neutiquuzn’ enim Leonldam et qui cum illo emnt se deserturos abscessurosque debant, sa! apud illos mansuros mor- temque cum eisdem oocubitauros. His præerat Demopbilus, Dia- dromæ filins. 223. Orto sole. Xerxes libmnina fecit: deinde aliquamdiu mon ratus, quo tempore forum maxime frequentari hominibus sole: im- pressionem in hostem facere instituit: itn enim significatum ci ab Ephialte crut. Nam descçnsus de monte brevior est, atque ne:

POLYMNIA. 361 inde ad Thermopylas compendiosius, quam cireuitus et ndscensus mentis. Barbari igitur, qui cum Xerxe erant, in hostem perrexerunt: et Græci cum Leonida, utpote ad mortem ire parmi, jam multo longius, quam ante, in spatiosiorem faucium partem progressi sont. Nam muri quidem munimentum custodiehatur; superioribus vero diebus in ipsos etiam fauces progressi pugnaverant. Nunc igitur, quum extra. angustixm consererent pugnam, ingens hostium. cecidit multitudo. Etenim manipulorum duces, flagellis a tergo instantes, et unumqucmque cædentes, ad ulterius progrediendum suas eoneitabant. Itaquc corum multi in mare incidentes perierunt; multo vero plut-es, alii ab aliis, vivi concuLçati sunt: nec ulla. ratio habebatur percuntium. Nom Lacedœmonii, quum imminere sibi mortem ab his qui montem (-ircumiverant non igno- rurent, quanta maxima poterant fortitudinis specimina adversus Barbares ediderunt, nullo modo parcentes sibi, ac furiosorum in T24. [Issue quidem jam tune plerisque fraetæ emnt, et gladiis moremilli Persus confieiebant. pugnantes. In eo labore, al) altera. parte, Leonidas l fortissimo pugnnns cecidit, cum coque alii illustres Spart’ani; quorum ego, ut dighorum virorum, nomina sciscitatus sum eognovi- que : rescivi vero etiam omnium nomina trecentorum. Ah altera parte, ex Persis ibidem et alii multi illustres ceciderunt viri, et in his duo Darii filii, Abrocomes, et Hyperanthes, quos ex Phrataguna Artanis filin. Darius susceperat. Artanes autem frater fuerat Darii, Hystaspis filins, Arsamis nepos. 15 Dario tiliam suum flocons, simul totem suum domum ci donaverat, quum unies. ipsius proies illo fuisset. 2’25. lgitur duo Xerxis fratres ibi pugnantcs eecidcrunt. Super Leonidæ vcro cadaverc acre fuit inter l’crsas et Laccdœmonios certamen: donec ad extrcmum sua virtutc (iræci illud subtraxc- runt,iquuter in fugum versis adversariis. Ita pugnatnm est, douce qui cum Ephialte emnt advenere. Quos ubi acccderc intellcxerunt Græci, tum vero mutatum certamen est. Tune enim in augustins viæ se receperunt, et murum etiam prætergressi, ubi ad tumulum venernnt, qui in introitu nngustiarnm est, ubi nunc lapideus lco stat in Leonidæ memoriam, ibi confertim consederunt alii omnes, præter Thebanos. Eodcmquc loco gladiis sese defendentes, quibus gladiisupcrerant, alii manibus dentibusquc depugnantes, obrnti surit Barbnrorum telis, partim subruta. muri munitione ex adverso in- gruentium, partim ex circuitu undique circumsmnlium. 2&6. Tales quum se præstiterint Laeedœmonii et Thcspienses omnes, fortissimus tamen ex his fuisse dieitur Dicneces Spartanus : quem aiunt, priusquam cum Medis congrederentur, verbum illud dixisse, quum Traehinium quemdum audivissct (licentem, quando Barbari tala emiserint, multitudine IcIorum solen! iri obscuratum; tantam enim esse hostium multitudinem. Hunc igitur, nil perterri- tum, sed aspernantem Medorum multitudinem, respondisse aiunt, " faustn omnia Græeis nunciarc hospitcm Trachinium; quando- 3 A

ses; HERODIOTI HISTOR. vu. e quidem, sole tells Medorum obscurato, in umbra oint pugnnturi, " non in sole." Hæc et ejusdem generis alia dicta, aiunt, Dienecem Lacedæmonium furtis animi monumental reliquisse. 227. Post hune fortissimos se præstitisse memorant Lacedæmonii duos fratres, Alpbeum et Maronem, Orsiphunti filins. Ex The- spiensibus veto præcipuam laudem abstulit vir, cui Dithyrumbus nomen fuit, Harmatidæ filins. 228. Sepulti sunt omnes eodem loco quo ceciderunt, et tnm in horum honorem, quam in illorum qui ante cecidernnt quam dimissi a Leonida socii abierunt, bæ inscriptions positæ sunt: Cam trecentis olim myriadibm hic pugnnrnnt Ex PeloPonneoo quntuor millia virorum. Hæc in honorem omnium posita inscriptio est ; in Spannnorum xero memoriam privatim ista z

Hospes, nuncio Luculæmonüs, hoc loco nos Jeu-te, dictis illonun obsequentes. ln Lacedæmonios igilur hoc 3 in vatem vero istud: Monumentum hoc illustris Megiatiæ, quem olim Mali Spercheo fluvio oecidemnt tujecto, Vans, qui instant tune fatum probe cognitum hnbcnl, Deserere tnmen Sparte: duces non nustinuit.

Insaiptionibus istis et coiumnis. excepte vatis epigrammatc, Am- phictyones illos boum-arum: vatis vero Megistiæ epigrnmnm bi- monides posuit, Leoprepis filins, pro hospitii familiaritaœ. 229. Narrant, ex trecentis illis Spartanis duos vires, Eurytum et Aristodemum, quum, si commune voluissent consilium sequi, potuissent umbo nut simul suivi Spartam redire, ut qui a Leonidn e cnstris dimissi decubuerant in Alpenis, vehementi oculomm dolore laborantes; aut, si redire ad commilitones voluissent, mortem potuissent obire cum reliquis: hosiigitur, narrant, quum alterutrum horum licuisset eli’gere, noluisse commune sequi consilium 5 sed, inter se dissentîentes, Eurytum, cognito Persarum per montem circuitu, arma postulasse, captisque armis jussisse ilotam ut se ad pugnnntes duceret, et, postqunm ad illos ipervenit, ilotam quidem fuga saluiem petiisse, ipsum veto in hostium agmen irruentem occubuisse: Aristodemum autem, deficientem anima, remansisse. Quod si igitur unus Aristodemus oculorum morbo laborasset, enquc mussa Spartnm rediisset, nul; si ambo simul reversi essent, Spartani (ut mihi videtur) nullam in cum irarn emnt exercituri: nunc vero, quum alter periit, alter, qui in eadem mussa fuerat, mari recusnvit, necessnrio vehementer iraaci Aristodemo debuerunt. 9.80. Alii îgitur, hoc modo basque occasioue Aristodemnm, me- mornm, snlvum Spnrmm evnsissc: alii vero niunt, ad deferendum

POLYMNIA. 368 nuncium quemdam missum eum fuisse e castris, et, quum pugnæ deinde interesse potuisset, noluisse, sed in via morntum, superstitem fuisse; socium autem, qui simul cum eo missus fuerat, ad pugnam rediisse, in caque occubuisse. 231. Quidquid sit, Lacedæmonem reversas Aristodemus probro et ignominia notatus est, atque ita infamis habitus, ut nemo Spar- tnnorum lumen ei accenderet, nec cum en colloqueretnr, utque per ignominiam trepidus Arislodemus nominaretur. Sed idem vir in pugna ad Platæeas culpam, quæ cum preniebat, dissolvit. Q32. Memorant etiam, alium ex trecentis, nomine Pantitem, quum ad deferendum nuncium in Thessaliam fuisset missus, superstitem fuisse 3 eumdem vero, quum Spartam reversus ignominia esset notatus, vuluntario suspendio vitam finiisse. 233. Thebani veto, quibus (lux præerat Leontîades, hactenus quidem a Græcorum partibus stante, necessitate coacti, adversus regis exercitum dimicavemnt. Ut vero superiorem esse viderunt rem Persarum, quo tempore Græci qui cum Leonida fuerant ad tumulum se recipere properabant, his desertis, passis manibus ad Barbaros accesserunt, dicentes id quad verissimum emt, " cum tt Medis sese sentira, et inter primas terram et aquam regi tradi- " disse; necessitute autem caneras venisse ad Thermopylas, et a. " cladis culpa regi illntæ esse immunes." His dictis, suivi evaserunt; habebnnt enim etiam Thessalos dictarum testes. Nec tumen prorsus feliciter eis res cessit. Nam, ut accedentes eos in potestnte habuerunt Barburi, non nulles etiam, ut accedebant, interfecerunt; reliquis vera Xerxis jussu reg-iainusserunt stigmata, initia a (luce Leontinde facto; cujus viri filium Eurymachum, interjecto tempore, Platæenses interfecerunt, quum quadringentorum (lux fuisset Thebnnorum, quorum ope Platæensium urbem oc- cupaverat. 234. Hoc igitur mode ad Thermopylas Græci pugnaverant. Tum vero Xerxes vocatum ad se Demaratnm interrogavit, hoc usus sermonis introitu. fi Demarate, vir probus es: ex vero itn judico: fi quæcumque enim dixisri, en. ita evenerunt. Nunc die mihi, fi quotnam mimera sint reliqui Lucedæmonii; et ex his quot sint " horum similes in re bellica, au etiam tales sint omnes ?" Et ille, " Rex!" inquit, fi multitude quidem omnium Lacedæmoniarum " ingens est, et civitates sunt multæ : quad vero tu scire cupis, id fi dicam. Est in Laconica Sparta, civitas virorum octies mille ad- " modum: et hi quidem omnes similes sunt his qui hic pugna- " runt. Cæteri vero Lacedæmonii his utique non sunt similes, a: " fortes tamen viri surit." Ad hæc Xerxœ ait: " Quonam igitur " pacte hos hamines minima labore subigemus? Age, hoc mihi ’f prame! Tu enim vias consiliorum omnium, quibus illi utuntur, " compertas habes, quippe qui rex earum fuisti." 285. Respondit Demaratus: fi Quandoquidem studiose me con- ii sulis, æquum est ut tibi id, quad optimum fuerit, expromam: " nempe, si treçentarum navium classera in Laconicam miseris 3 A 2

364 IIERODOTI HISTOR. VlI. ti terrain. EsL autem propc illum situ insula, cui nomen Cythera; fi de qua Cliilon, vir olim apud nos sapientissimus, (licere cousue- t remit, ingens lucrum une Spartunis, si en insula mari mergeretur a. t potins, quum emincrct. Nempe ille, non utique tuam classem t ex longo tempore prospicicns, sed quamlibet quorumcumque n n hominum timens clusscm, semper veritus erat ne ex illa insula tt talc quidpiam patriæ suæ immineret,’quale tibi ego nunc pro- tt pana. Ex hac igiturjnsula impetum faciens tua classis terreat tt ancdzemonios: et illi, proprio finitimoque hello pressi, nil veren- " dum est, ne reliquæGræciæ, a pedestribus tuis copiis oppugnutæ, fi nuxilio reniant. Domita autem reliquu Grzccia, Lacanicum genus " per se relinquitur invulidum. Istud autem ni feeeris, hoc futu- tt rum cxspectn. Est l’elopounesi isthmus angustus; quo loco a " conjuratis advenus te omnibus l’eloponnesiis scito certamina " multo acriora tibi, quam quæ adhuc facto sunt, imminere. lstud " vero si feceris, isthmus ille et civitates omnes sine pugna in tuam tt cedent potestatem." 9.36. Post luce Achæmenes, frater Xerxis, et classi præpositus, qui huic colloquio intererat, veritus ne ad facicndum quad Dema- mtus suascrut Xerxcs induceretur, hune sermonem est exorsus. ti Box! video te scrmoncm admittcrc Viri, qui tuæ invidet felici- " tati, ont etiam prodere resstuas conatur. Nain hoc uti more " amant Graici: invident aliis 0b felicitatem, oderuntque potentio- " res. Quod si tu in præsenti rerum statu, postquam quadringentæ " postrarum navium naufragium fecerunt, alias trecentus de classe fi dimiseris quæ l’eloponnesum circumnavigcnt, erunt nabis hastes " ml resistcnduln parcs. Sin conjuncta manet nostra classis, dim- " cilis illis erit ml oppugnnndum, omninoque resistere tibi nauti- t quum poterunt. Ad hæc universze navales copiæ Jerrestribus erunt præsidio, ct terrestres copia: navalibus, unaa iter facientes: f quos si diremcris, nec tu illis utilis esse poteris,n nec illæ tibi. ( Quod si tua: rationes recto crunt initæ, sic induea animum, ut nil " cures res adversariorum, quo loco gesturi sint bellum, quidve t agnat, ont quanta sit illorum multitudo.h Satis ipsi idonei sunt f suas res curare, et nos nostras. Laccdæmoniia vero, si contra Persas in pugnam progrcdientur, ne unam quidem liane præsen- î tem237. Cui cludem Xerxcs his verbis reparabunt." respondit: " Achæmenes! I recte tu mihi dicerc videris, atquca. itn faciam. Demaratus autem en Il dicit, quæ mois rebus ipse utilissimu judicat: ejus tamen senten- t tin a tua superntur. Nain istud quidem non admitto, non bene l cum cupere mois rebus:a. documenta quippe mihi sunt quum superiores ejus sermones,a tum res ipso. Etenim civis quidem ( invidct felicitatia. civis, ct tacite ci infensus est: nec facile civis, (r a popularium uliquo consultus, en. illi quæ ipsi optima videntur c( suaserit, nisi probabilcs in virtute progressus fecerit: cujusmodi l rari sunta hommes. Hospes vero liospiti felici benevolcntissimus " est, et consultanti lubens optima suaserit. Ituque maledicentia

POLYMNIA. 365 " adversus Demaratum, qui meus hospes est, abstinere dehinc " quemlibet jubeo." 233. Hæc Xerxes postquam dixit, per casomm cadavera transiit ; et Lconidæ, ut audivit regem hune et ducem Lacedzcmoniarum fuisse, abscindi caput et e pala erigi jussit. Ac mihi quidem quum aliis documentîs, tum vero maxime hoc ipso, fit manifestum, Xer- xem vivo Leonidæ omnium hominum maxime iratum fuisse : alioqui enim numquam in mortui corpus itn nefarie sæviturus erat, quandoquidem maxime omnium, quos novi, hominum Persæ honorare fortes viras consueverunt. llli igitur, quibus id imperatum est, jussu exsecuti sunt. 239. Sed redea ad eam narrationem, quam superius imperfectam reliqui. Parure regem expeditionem adversus Græciam primi resciverant Laccdæmonii, idque mira quadam ratione resciverant. Ideo- que ad Delphicum miserunt. oraculum, ubi illud eis editum est re- sponsumkquod paulo ante commemoravi. Resciverant autem mi- rabili quadam ratione. Demaratus enim, Aristonis filins, exsulans apud Medos, ut equidem existimo, et ratio mecum militait, non bene animatus fuit in Lacedæmonios. Conjectare igitur licet, utrum benevola hac fecerit anima au insultandi causse. Postquam decrevit Xerxes exercitum adversus Græciam ducere, Demaratus tune Susis pressens, ubi id rescivit, Lacedæmoniis volait significare. Qui quum aliam rationem, qua id eis significaret, non haberet, quum periculum esset ne deprehenderetur, tali usus est commenta. Sumta duplicata tabelle, ceram ex ea ernsit, et ligna tabellæ consilium Xerxis inscripsit: quo facto, scriptum istud infusa cera denuo obduxit, ne nudam ferenti tabellam molestia exhiberetur a viarum custodibus. Postquam vero Lacedæmonem perlnta tabella. est, conjecture Lacedæmonii, quid rei esset, prius non potuere, quam (ut eqnidem accepi) Cleomenis filin, Leonidæ uxor, Gorgo, cos do- cuisset. Hœc enim re secum perpensa, eradi ceram jussit, atque ita in ligna reperturos esse scripturam ait: cui obsequentes illi, intus scripta repererunt legeruntque, ac deinde reliquis Græcis le- genda miserunt. Hæc igitur itn gesta esse memorant.

fizg "à. .

HERODOTI HISTORIARUM LIBER OCTAVUS. URANIA -----.--- l. GREC] populi in classem descripti, hi fuere. Athenienses nuves præbuerant centum viginti septem: Platæenses vero, quum rei nauticæ cssent expertes, sua virtute studioque incensi, simul cum Atheniensibus naves Atticas propugnatoribus compleverant. Corin- thiiquadraginta præbuerant naves: Megarenses, viginti. Chalci- denses item viginti compleverant; sed naves illis suppeditarunt Athenienses. Æginetæ octodecim naves præbuerant: Sicyaniî, duodecim: Lacedæmonii, decem: Epidaurii, acta: Eretrienses, septem: Trœzenii, quinque: Stryrenses, duas: Cei, dues naves (triremes,) et duas actuarias quinquaginta-remorum: Locri Opuntii septem actuariis quinquaginta-remarum auxilio venerant. 2. Hi igitur fuere, qui ad Artemisium militarunt: dictumque est "etiam, quem navium numerum singuli populi contulerint. Fuit autem collectarum ad Artemisium navium universus numerus, actuariis quinquaginta-remorum exceptis, ducentæ septuaginta et una. Imperatorem autem, penes quem imperii summa erat, præbuerant Spartani, Eurybiadem, Euryclidæ filium. Dixerant enim socii, " nisi Laco summum obtineret imperium, non se secuturos esse " Athenienses duces; sed exercitum, qui futurus esset, dissolutu- " ros." 3. Etenim jam initia, priusquam in Siciliam petendæ societatis caussa misissent, agitatus sermo erat, Atheniensibus permittendum esse classis imperium. Çantradicentibus vera saciis cesseront Atha- nicnses, quad magni facerent servari Græciam, pulcreque nossent, si de principatu inter sese contenderent, perituram esse Græciam: recto quidem illi sentientes. Nam civilis dissensio tanto pejor est balla commuai consensu gesto, quanta pejor res est bellum quam pax. Hoc ipsum igitur intelligentes Athenienses, non repugnarunt

sociis, sed eesserunt, quamdiuURANIA. illis magnopere indigebant. 367 Quod satis ipsi ostenderunt: nam, pastquam pulsa Persa jam de ipsius terra contendere emparant, caussam præ se ferentes contumelium Pausaniæ, Laeedæmoniis imperium eripuerunt. Sed hæc quidem insequente tempore gesta sunt. 4. At tune Græci qui ad Artemisium se contulerant, ut viderunt navium multitudinem, quæ ad Aphetas convenerunt, omniaque plana conspexerunt militum, metu perculsi, quad præter opinioncm ex- speetationemque suam res Barbaris suecessisset,de capessenda fuga et de receptu ab Artemisio versus interiara Græeiæ deliberarunt. Quod ab illis agitari consilium ubi cognovere Eubœenses, oramnt Eurybîadem, ut aliquantisper saltcm maneret, danec ipsi liberos suas reliquamque familiam in tuto collocassent. Id postquam Eurybiadi non persuaserunt, alio se convertentes, Atheniensium duci persuaserunt Themistocli, proposita tulentorum triginta mercede, en conditione ut ibi marieront et ante Eubœam pogna navali decernerent. 5. Et Themiswcles, ut ibi manerent Græci, tali ratiane eifecit. Ex hac pecuuia Eurybiadi quinque impertivit talents, quasi nempe de sua illi duret. Hoc itn persuaso, quum e reliquis salua adhuc Adimantus obniteretur, Corinthiorum dux, dieens ab Artemisio se discessurum, nec diutius moraturum; hune, interposito juramento, Themistocles his verbis adlocutus est: " Non tu quidem nos dese- " res: tibi-enim ego majora munera dabo, quam missurus tibi tex " esset, si desereres sacios." His dictis, in navem Adimanti tria misit talents. ltaque illi, muneribus perculsi, persuaderi sibi passi sunt, et Eubœensibus gratum factum est; ipse autem Themistocles lucratus est, relique sibi retinens : illi veto, quibus pecuniæ pattern impertiverat, putabant ab Atheniensibus sibi ista conditione datam esse pecuniam. 6. [taque ad Eubœam manserunt Græci, et pugnam navalem commiserunt. Quo: res in hune modum gesta est. Quum post meridiem ad Aphetas pervenissent barbari, jamque antea eagnovissent, quad etiam nunc ipsi videbant, Græeorum paucas noves ad Artemi- sium in statione esse, ineessit eos cupida illas adgrediendi, potiri eis passe sperantes. Jam ex adverso quidem protinus contra eas navigare non plaeuit, hac mussa; ne, si ipsos Græci viderent contra se navigantes, arriperent fugam, noxque fugientes reeiperet, adeaque suivi illi evaderent: debebat autem, ut Persæ quidem dictitabant, ne ignifer quidem in vita reliquus manere. 7. Hac igitur de eaussa. tale eeperunt consilium. Selectas ex universa classe naves ducentas extra Sciathum, ne ab hostibus conspicerentur, circummiserunt g quæ, præter Caphareum et Geræstum Eubœam eircumvectæ, ad Eurypum naviguent ; quo nimirum medios illos ineluderent, hi, ubi ad Euripum pervenissent, reditum in Græcîam intercipientes; ipsivero, ex adverso eos adgredientes. Hoc eonsilîo dimissis navibus ad id delectis, ipsi eo die adgrcdi Græcas non habuere in anima, non prias illos adgrcssuri quam X

3GB HERODOTI HISTOR. VllI. edita a circumnavigantibus signa, de quo convenerat, certiores essent" facti, ad locum constitutum illos pervenisse. Dum hi itn circumnavigant, interim illi apud Aphetas reliquarum navium inennt numerum. 8. l’or idem vero tempus, quo numerum hi inîerunt navium, quum esset in hoc exercitu Scyllias Sciouæus, omnium Optimus illa ætate urinator, qui etiam in naufragio ad Pelium facto maltas res pretiosas Persis servaverat, multasque item ipse adquisiverat sibi; Scyllias hic jam pridem consilium quidem agitaverat ad Græcos transfugiendi, nec vero ante hune diem occasionem exsequendi consilii crut uactus. Is igitur quo pacto nunc ab Aphetis ad Græcos pervenerit, pro certo (liccre non possum: miror vero si vera sunt quæ narrantur. Narrant enim, hune hominem, postquam ex Aphe- tis mare subiisset, non prius emersisse quam ad Artemisium pervenisset, viam hune octoginta admodum stadiarum par mare emen- sum. Memorautur quidem de eodem hamine et alla, fabularum speciem habentia; sed in his, vera nonnulla. Ut nieam de hac re dicam seutentiaui, navigio ille ad Artemisium pervencrit. Ut autem eo pervenir, protinus ducîbus Græcorum et naufragium quo modo factum sit exposuit, et eircummissas eirca Eubœam naves 9. His rebus cognitis. (leliberarunt (iræci: multisque dictis sententiis,indicavit. decrcverunt eo die ibi mancre . stationemque servare, post mediam autem noctem discedere, uavibusque Eubœam circumnavigantibus obviam ire. Deinde vero, ut nemo contra cos enaviga- vit, sub salis accasum ipsi adversus Barbaros excursionem fecerunt, periculum facturi generis pugnæ quo illi usuri essent, et perruptio- nis10. per Quos hostilespaucis navibus naves. adversus , sesc tendentes conspicati milites ducesque Xerxis, male sanas cos esse existimantes, educunt et ipsi naves, facile se illos intercepturos sperantes: probabili utique spe, ut qui Græcorum noves adea paucas viderent, suas vero et multis partibus numerasiores et melius navigantes. Hæc illi cogitantes, medios (iræcos circumcluserunt. Ibi tum, quicumque ex lanibus bene cupiebantGræcis, et inviti militabant, hi in maxima calamitate panebantquod illos undique cinctas viderent, nec earum ullum levasurum existimarunt: ita desperatæ his visæ emnt res Græco- rum. Quibus autem lubeutibus en res acciderat, hi acriter inter se contendebant, ut quisque primus, navi captaAttica, præmium a rege acciperet: nain Atheniensium potissima ratio apud utrumque hostiumIl. Græci, quumexercitum adhuc fronte habebatur. in lougum directa r proras navium omnium hosti adversas habuisseut, ut editum est signum, primum puppes in medium contraxerunt: deinde, altero edito signa, adgressi sunt opus; et in exiguum licet spatium conclusi, jam a fronte undique (in urbem) impetum in hastes fecerunt. Ibi tune trigiuta eeperunt naves Barbarorum, et Philaonem, Chemidis filium, Gorgi Salaminiorum regis fratrem, spectatum in exercitu virum. Primus

ex Græcis navem hostiumi URANIA. cepit civis Atheniensis Lycomedes, 369 Æs- chreæ filins, et virtutis præmium princeps hic retulit. Cæterum ancipite Marte pugnam hune navalem pugnantes ingruens nox dire- mit: et Græci quidem ad Artemisium surit reversi; Barbari vero Aphetas, multo graviore, quum exspectaverant, certnmine defuncti. ln hac nuvuli pugna, ex Græèis qui cum rege militabant, unus Antidorus Lcmnius ad Græcorum transivit partes: cui dein 0b hoc factum Athenienscs prædium in Salamine dona dederunt. 12. Fuma nocte, quum esset medium mini tempus æstivum, immensa vis aqunrum tata nocte cecidit de cœio, et dira tonitrua exstitere de Pelio: moxque cadavera et nàufragia ejiciebantur versus Aphetas, et eirca navium proras volvebantur, palmulasque impe- diebnnt remorum. Hæc nudientes qui ibi emnt milites, tcrrore perculsi, prorsus se perituros existimabaut, tu: tantisque Simul malis ingruentibus. Etenim priusqunm e naufragio et tempestate ad Pe- lium coorta potuissent respirare, gravis incidit pugna navalis ; post pugnam vero vehementissimus imber, et validi torrentes in mare decurrentes, et dira tonitrua. Hi igîtur talem egerunt noctem. 13. At, quibus mandntum crut. circum Eubœum circumnavigare, his eadem nox multo fuit. ntrocior; tante quidem mugis, quod in medio pelago versantibus incidit. Et tristis illis finis fuit. Nain postquam illis navigantibus, quum mlversus Cœla Eubœæ essent, [Latine Cava dixeris] tempestns atque imber incidit; venta abrepti, nescientes ipsi quo .ferrentur, ad petras impingebantur. Adeo omnia efl’ecit Deus, quibus Persarum copiæ æqunies fierent copiis Græ- comm, nec multo eis essent superiores. Hi igitur eirca Cœla Eu- bœæ perierunt. l4. Qui ad Aphetns emnt Barbari, ut grata illis dies illuxit, tran- quillas tenuere naves; bene secum agi existînmntes, si, maiis defuncti, quietem in præsenti aga-e passent. At Græci subsidio venere tres et quinquuginta Atticæ naves: quarum et adventus vires illorum animosque confirmavit, et milntus Simul nuncius, Barbares Eubœam circunmavigantes coorta tempestate canotas periisse. Itaque eadem diei bora, qua pridie, navibus evectî, in Cilicienses naves impetum fecerunt: bisque corruptis, ingruente nocte, ad Artemi- 15. Tertio veto die, ægerrimet ferentes Burbarorum duces, tain siumpaucas naves adeo contumeliosareversi sibi damna inferre,sunt. veritique Xerxis . imm, non amplius exspectarunt dum Græci pugnæ facerent initium; sed se invicem cohortati, eirca medium diei navibus sunt evecti. Accîdit autem, ut eisdem diebus et natales iræ pugnæ, et pedestres ad Thermopylas, pugnarentur. Et crut certamen omne, mari, de Euripo ; quemadmodum Leonidæ et his qui cum eo emnt, de custo- diendo transitu in Græciam. Hi igitur sese cohortabantur, ne Bur- baros in Græciam transmitterent: illi veto, ut classem delerent Græcorum, et freto potirentur. l 16. Juin, ubi instructa acie evecta est regia classîs, quieti Græci ad Artemisium stetere. At postquam illi in lunæ speciem ordinare 3 B

370 . HERODOTI HISTOR. VIH. naves instituerunt, quo Græcos undique cinctos œnerent; hlm veto hi quoque evecti sunt, præliumque commiserunt. Et in hac quidem navali pugna pares fere utrimque fuere. Etenim Xerxia chais ob multitudinem navium ipsa se impediebat, quum et turbarentur naves. et aliæ in alias mutuo inciderent. At nihilo tamen secius restiterunt, neque se receperunt; quippe indignissimam rem ducentes, a paucis navibus in fugam verti. Igitur multæ quidem Græcorum naves perierunt, multi item hommes 5 sed longe plures et naves Barbarorum et homines. Hoc vero certamine defuncti, discesserunt utrimque. 17. ln hac pugnn, ex Xerxis militibus præcipuam virtutis laudem Ægyptii retulerc, quam niiis cditis præclare factis, tum captis quinque Græcorum navibus simul cum vectoribus. Inter Græcos, virtus eminuit Atheniensium: et inter Athenienses, Ciiniæ virtus, filii Alcibiadis ; qui propria navi militnbat, privato suinta ducentis viris instructa. 18. Diremto prælio, libenter utrique ad suam stationem propen- runt. Et Græci, ut e pugua reversi sunt, cadaverum quidem et naufragiomm sunt potiti; sed, quum aspere fuissent accepti, et maxime Athenienses, quorum dimidia pars navium vulneratæ emnt, ad interiora Græciæ se recipere decreverunt.. . I9. Themiswcies vero, reputnns secum, si Ionicum genus etque Caricum abstraheretur a Barbara, reiiquis copiis superiores evndere posse Græcos ; quum Enbœenses per id tempus gregeè sucs ad mure ugerent, eo con vocavit Græcorum duces, dixitque, vidai sibi, ansam se habere, qua speraret fortissimos socio: abstrahi a rage poste. Et hoc quidem nonnisi hactenus illis aperuit: ad res autem putter!- tes quad spectat, ita illisfaciendum ait ; de Eubœeusium gregibus quotquot quisque vellet pecudes mactaret : satins enim esse, suas milites illo: habere, quum hastes. Simul illos hortatus est, ut quisque præciperet suis ignes accendere. De redilu vero, sibi, ait, curæ fore justum tempus quo salvi in Græciam casent perventuri. Atque hæc illis facere placuit: protinusque accensis ignibus, ad pecudes sese convenerunt. 20. Nempe Eubœenses, insuper habita Bacidis oraculo, quasi nihil dicente, nihil neque ex insula exportavemnt, nec in munita 10cc important-am, quasi nullus adfnturus hostis esset; adeaque ipsi res suas in maximum discrimen adduXerant. Est autem Bacidis deCogita his barbam-iingun-loquentem oraculum : in quandojugu hujusmodi: imposuerit mari i Byblinn, tu: ut procul Eubœa nbsint multnm-mecnntes capta. His versibus quum illi in malis tune et præsentibus et imminenti. bus non casent usi, in promtu erat ut in maximas inciderent cala- mantes. 2l. Dum hæc aguntur, ndfuit e T mchine speculator. Nain, et ad Artemisium speculutor fuit, Polyas genere Anticyrensis, cui mn- datum crut, (et ad hoc remis bene instructum navigium in peut»

habebat) ut, si conflixisset classis,URANIA. id illis qui ad Themzopylas 871 emnt significaret: et similiter apud Leonidam Abranychus, Lysiclis filins, Atheuiensis, paratus fuit qui conscensa actuaria navi his ad Artemi- sium rennnciaret, si pedestribus copiis novi quidpiam accidisset. Hic igitur Abronychus advenit, significavitque quæ eirca Leonidam ejusque exercitum gesta emnt. Quibus illi rebus cognitis, jam non amplius difièrendum sibi reditum judicantes, receperunt se eodem ordine qua in statione erant locati; primi Corinthii, postremi Atha- 22. Tum vero Themistocles, selectis velocissimis Atheniensium navibus,menses. ad aquas quasque circa * ca loca potabiles se conferens, lapidibus incidit scripta, quæ lanes postridie ejus diei ad Artemisium ’ adpellentes legerunt. Erat autem scriptorum sententia hæc z ii Viri it loues! inique agitis, qui contra parentes militatis, et Græciam " in servitutem oonamini redigere. Immo vero, quad maxime a " vobis postulamus, nostris a partibus state! Id si facere non licet " vobis, at etiam nunc neutris vos partibus adjungite, et vos ipsi, ’i et Caribus, ut idem faciant, persuadete! Sin horum neutrum ii fieri potest, sed graviore necessitate, quum ut deflcere ab hastibus " possitis, astis adstricti 5 in ipso saltem opere, quando pugnam " conseremus, consulta cessute ! memores a nabis vos esse pragenio ti tas, atque etiam inimicitias bas, quas cum Barbarie gerimus,,pri- " maux a vobis originem traxisse." Hæc Themistocles scripsit, ut equidem arbitror, re in utramque partem deiiberata; quo eisdem his scriptis, sive en laterent barbares, loues ad deficiendum a regs et ad Græcos transeundum permoverentur; sive ea renunciata essent Xerxi et in calumniam apud cum adducta, de fide suspecti redderentur loues, caque causse. a pugnis navalibus procul habe- 23. Dam hæc agit Themistocies, continuo post Græcorum discessum civis Histiæensis, navigio profectus, Barbaris fugnm illorum ab Artemisio nunciavit. At illi, fidem nuncio non udhibentes, in custodia hominem tenuerunt 5 velocesque naves, quæ rem explorarent, præmiserunt. A quibus quum relatum esset id quad res erat, itarentur. demum universa simul classis, ut primi spargebantur . radii salis, ad Artemîsium profecta est. Ibi usque ad meridiem morati, His- tiæam inde navigarunt. Quo ubi pervenere, Histiœorum urbe potiti, maritimes omnes vices Eliopii agri, qui ditionis Histiæotidis est, incursarunt. 24. Hi dum ibi marantur, interim Xerxes, postquam quæ ad occisorum cadavera spectant præparaverat, nuncium misit ad classent. I’ræparaverat autem hæcœ. Quotquot de ipsius exercitu ceciderant, (emnt autem ad vicies mille) ex his nonuisi mille admodum reliquit, cæteros factis in id fossis sepelivit, superne stratis arborum foliis, ingestaque huma, ne a classiariis conspicerentur. Ut Histiæ- am præco pervenit, convocata totius exercitus concione, hæc edixit: fl Viri, armorum socii! Rex Xerxes unicuique e vobis, quisquis " voluerit, potestatem dat suum ordinem relinquendi, spectatum- 3 a 2

372 HERODOTI lIlSTOR. VllI. " que veniendi quo pacto ille cum male sanis his hominibus pugnet, fl qui se regis copias superaturos esse speraverant." 25. ilæc postquam nuncius edixit, max nihil rarius fuit quam navigia: itn multi cupidi emnt spectandi. Et hi, ad Thermopylas transvecti, obierunt spectaruntque cadavera: et, quum Lacedæmo- niis mixtos hilotas viderent, hos omnes, qui ceciderant, Lacedæmo- nias et Thespienses esse arbitrabantur. Nec vero latuit eus quid de suis, qui ceciderant, Xerxes feeisset: namque manifeste ridiculum erat; quum Persarum nonnisi mille jucentin cadavera conspicerentur, Græt-orum autem in unum locum congesta quatuor millia. Hunc igitur diem spectando insumsere: postridie vera classiarii, qui trajet-emnt, Histiæam ad naves sunt reversi; Xerxes autem cum suis ad ulterius progrediendum se accinxit. 26. l’er idem tempus venere ad Perses transfugæ ex Arcadia, homines numero pauci, victum quærentes, et operam suum illis præstare cupientes. Hos in conspectum regis adductos interrogarunt Persæ de Græcis, quidnam illi facerent: et unus quidam præ cæteris crut, qui hac ex illis quæsivit. Responderunt illi, " Olym- " pin Græcos agere, spectarcque certamen gymnicum et curule." Tom rnrsus interrogati, " quodnam esset propositum præmium, " de qui» contenllercnt dixere, " oleæ dari coronam." Ibi turn - Tritantœchmes, nobilissimam dicens sententiam, timiditatis culpam apud regem incurrit. Ut enim audivit, coronam esse certaminis præmium, non pecunias, silentium non tenuit; sed earum omnibus, " Papas," inquit, tt Mardonie, quales contra viras tu nos pugnutu- " ros dnxisti, qui non de pecuniis, sed de virtute, certamina insti- " tuunt l" Hoc ejus dictum memoratur. 27. Interea temporis, post infelicem rerum ad Thermopyles exitum, protinus Thessali præconem miserunt ad Phocenses ; quippe quibus semper fuernnt int’ensi, maxime vero a clade novissime ab illis accepta. Etenim panois annis ante banc expeditianem a Bar- bara susceptam Thessali eorumque socii, quum omnibus copiis in- vasissent Phocenses, victi ab illis emnt aspereque accepti. Quum enim apud Phocenses, ad Parnassum conclusos, vates esset Tellias Eliensis, callidum inventum hic Tellias illis commentus erat hujusmodi. Sexcentis viris Phocensium fortissimis, et ipsis et earum amis, creta dealbatis, noctu de improvisa impetum in Thessalos fecit, mandata data suis, ut, quemcumque non albicantem cernerait, hune interficerent. Igitur prima: Thessalarum custodiæ, bis compectis, aliud existimantes esse prodigium, fugam capessiverunt, et post custodias ipse exercitus ; ita ut quatuor millibus cæsorum et sento- rum potirentur Phocenses, quorum scutorum dimidium apud Abus dedicarunt, reliquas Delphis; utique ex decima pecnrriarum hoc prælia partarum factæ sint ingentes illæ statuas, quæ ante templum Delphicum eirca tripodem positæ saut, et alise similes Abis dedi- catæ. 98. Hoc modo Phocenses peditaturn accepernnt Thessalorum, a. quibus fuerant oppugnati: equitatum vero eorumdem, terrain ipso-

rum invadentem, insan’abiliURANIA. clade adfecerant. Nam in introitu, 373 qui est ad Hyampolin, ducta ingente fossa, in caque vacuis depositis amphoris, et sala injecta huma rursus æquato, incurrentes exspectaverant Thessalos. Et illi, tamquam facile cos oppressuri, magna impetu invecti, in amphores inciderant, et equi fractis cruribus perierant. 29. Cujus duplicis cladis caussa infensi Phocensihus Thessali, misso præcone, hæcce eis edixere: " Meliora edocti, Phocenses, " intelligite tandem, pares vos nabis non esse. Nam et antehac " inter Græcos, quoad nabis res earum placuere, superiorcs semper " fuimus vobis, et nunc apud Barburum tantum valemus, ut perles " nos sit et agro vos exui, et in servitutem abripi. At, licet omnia tt possimus, tamen injuriarum non sulnus memores: sed pro illis " rependantur nabis quinquaginta argenti talents; et recipimus tt vobis, aversuros nos mala terræ vestræ impendentia." 80. Hæc Phocensibus Thessali edixere. Sali enim ex omnibus illorum regionum hominibus Phocenses Medorum partes non sequebantur, nulla quidem alia de caussa, ut ego collatis inter se rationibus reperio, nisi odio Thessalarum; qui si Græcarum partibus se adjunxissent, cum Medis facturi Phocenses emnt. Ista igitur quum Thessali edixissent; nec pecunias se daturas, responderunt Phocenses, et in promtu sibi esse, Medorum partes, similiter algue Theualifaciant, amplecti, si mode vellent ,- sed nolle se ultra proditore: esse Græciæ. 31. Quod ubi relatum est responsum, tum vero Thessali, irati Phocensibus, viæ duces fuere Barbara. Et primum quidem ex Tracbinia Doridem sur)! ingressi. Etenim Doricæ terræ angusta lacinia, triginta fere stadiarum latitudine, hue porrigitur, inter Ma- liaeam et Phocidem terrain interjecta; qui tractus olim Dryopis erat. Est autem hæc regio metropolis Doriensium, qui Pelopon- nesum incolunt. Hunc igitur Doridem terram ingressi barbari non vastarunt : etenim cum Medis sentiebant incolæ, nec placuerat Thessalis ut injuria his inferretur. 32. Ut vero ex Doride in Phocidem sunt ingressi, ipsos quidem Phocenses non sunt nocti. Nain earum alii in Parnassi fastigia conscenderant: est autem ad recipiendam multitudinem idoneus Parnassi vertex contra Neanem oppidum seorsum situs, cui Titho- rea nomen 3 in quem nimirum et res suas comportaverant, et ipsi adscenderant. Major vero pars eorumdem in Ozolas Lacros sese atque res suas receperant, in Amphissam oppidum, supra Crisæum campum situm. Barbari autem universam terrain Phacidem incursarunt; ita enim exercitum duxerunt Thessali: et quocumque pervenerunt, cuncta cremarunt vastaruntque, ignem et in oppida et in templa injicientes. 38. Hac enim iter facientes secundum Cephissum fluvium, omnia depopulati surit; cremaruntque Drymon oppidum, et Chara- dram, et Erochum, et Tethronium, et Amphicæam, et Neonem, et Pedieas, et Triteas, et Elateam, et Hyampolin, et Parapotamios,

874 HERODOTI HISTOR. VIH. et Abas, ubi opulenturn crut Apollinis templum thesauris donariis- que multis instructum: eratque ibidem, atque etiam nunc est, oraculum: et hoc etiam templum, exspoliatum, igue cremarunt. Atque Phocensium nonnuilos, ad montana insecuti, captivos fece4 runt 5 et nonnullis etiam mulieribus, 0b multitudinem vim faden- 34. Parapotamios prætergressi Barbari, in Panopeusium agnun venerunt.tium, Indejam necem discretæ illorum adtulerunt. copiœ, bifariam divisa: sunt. v Plurima quidem et validissima pars exercitus, cum ipso Xerxe Athenas tendens, in Bœotiam intravit, in fines Orchomeniorum. Bœotorum autem universa multitudo cum Medis sentiebat : et opà pida illomm tutabantur viri Macedones, ab Alexandro ad hoc missi g tutabantur ea autem. hoc ipso declaraturi Xerxi, cum Medis sana tire Bœotos. Hi igitur ex Barbarie hac via incedebant. I 35. At illorum alii, sumtis viamm ducibus, versus Delphicum templum intendebant iter, Parnassum a dextra relinquentes. Quas- cumque vcro etiam hi Phocidis permearunt regiones, has cunctas evastarunt: nam et Panopensium oppidum incenderunt, et Dau- lioruxn, et Æolidensium. [sive LilæensiumJ Viam autem islam hi, sejuncti a reliquo exercitu, ingressi sunt hoc consilio, ut, sp0- liato Delphico temple, open illius Xerxi regi repræsentarent. No- vent autem, ut ego accepi, Xerxes omnia quæ in hoc templo erant melius quam quæ suis in ædibus reliquerat, quippe multis en eon- stanœr memorantibus, ac præsertim Crœsi donaria, Alynttis filii. 36. Ejus rei nuncius gravissimum Delphensibus timorem injecit: quo terrore perculsi, oraculum de mais pecuniia rebusque pretiosis consuluerunt, utrum in terrain cas defoderent, an in aliam reginnem exportarent. At vetuit Deus loco illas movere, dieens, tt se " ipsum ad tutunda sua suflîcere." Quo audito responso, jam sibi ipsis Delphenses consuluerunt: et liberos quidem et mores trans mare in Achainm dimisere: ipsorum vero picrique in juga con- acenderunt Parnassi, resque suas in Corycium antmm comporta- runt; alii vero in Amphissam Locridem secesserunt. Itaque cuncti Delphenses reliquerunt urbem, exceptis sexaginta viris et propheta. I 87. Ut vero adpropinquamnt invadentes Barbari, jamque in conspectu habuere templum; ibi tune propheta, cui nomen crut Aceratus, sacra arma vidit ante templum proposita, ex inœriore penetrali proluta, quæ nulli hominum t’as erat tangue. Atque ille hoc prodigium Delphensibus, qui in urbe aderant, nunciatum ivit. Uttvero gmdum accelernntes Barbari prope ædem fuere Minervæ Pronææ, afin his oblata sunt prodigia, superiori etiam prodigio majora. Nain et hoc Banc mirabile est, arma Mania sua sponte extra templum proposita adparuisse: sed quæ max deinde evenerunt, en præ omnibus ostentis maxima admiration digna sunt. Ubi enim subeuntes Barbari propc Pronææ Minervœ ædem fuere, ibi tum et de cœlo’fulminn in cos deciderunt, et de Par-mm abrupta duo cacamina ingenti cum fragore in eosdem præcipitnrunt, I

muItosque oppresserunt, et exURANIA. Prenææ æde clamer et ululatus 875 est exauditus. 88. Qnîbus simul incidentibus, terrer Barbaris est incussus: quos ubi fugam capessere Delphenses intellexerunt, descendentes de monte magnam illorum stragem edidere; reliqui vero recta in Bœotiam profugerunt. Memorarunt autem, ut ego accepi, bi ex Barbaris qui redierunt, præter ista se alia etiam ostenta divinitus missa vidisse: namque duos armatos, mitions quam pro humana natura, sibi institisse, persequentes cædemque facientes. 39. Istos duo, aiunt Delphenses, indigenas fuisse heroas, Phyla- cum et Autoneum, quorum fana sunt in templi viciais; Phylaci quidem, secundum ipsam viam, supra Prenææ ædem; Autonoi vero, prepe Castaliam sub Hyampeo cacumine. Saxa autem, quæ de Parnasse deciderant, ad nostram usque ætatem superfuerunt, in agro Minervæ Pronææ sacre jacentia; in quem, postquam per Barbares devoluta sunt, incubuerunt. Isto igitur mode hi homines a Delphico temple discesserunt. , 40. Jam clams Græcorum, ab Artemîsio profecta, rogatu Albe- niensium ad Salaminem adpulit. Et hoc quidem consilie Atheni- cases a sociis, ut ad Salamina adpellerent, rogaverant, ut ipsi liberos et uxores ex Attica exportatos in tuto locarent, et porto quid sibi faciendum esset deliberarent. Nam pro præsente rerum statu, quum opinione sua essent frustrati, consilium cnpturi emnt. Et- enim quum existimassent se Peloponnesies cum omnibus copiis reperturos esse in Bçæqtia subsidentes ibique Barbnrum excepturos, nihil horum repentant: sed certiores emnt facti, isthmum illos, mure intercipere, et Pelopennesus ut salva sit maxime curare, hancque cnstodire, cætera omittentes. Hæc quum intellexissent Athenienses, idcirco socios, ut ad Salamina sisterent classem, rega- . 4l. Et reliqui quidemiad Salamîna adpulerunt, Athenielses vero ad Atticam. Quo ubi pervenere, præconie edixerunt, " quo loco quis- " que posset Atheniensium, ce liberes et familiam in tnto locaret. Ibi tune picrique Trœzena ces miserunt, alii vero in Æginam, alii verant.Salamina. Properarunt autem sues suaque extra r Atticam in tuto locare, partira oraculi mandate ebtemperare cupientes, partim, nec minime, bac de caussa. Dicunt Athenienses, ingentem serpentem, arcis cnstodem, versari in templo: nec vero id perhibent selum, sed etiam tamquam re vers ibi versanti menstrua sacra faciunt adponuntqne: est autem menstrnum sacrificium, placenta melle - condita. Hæc placenta, quum superioribus temperibus constanter censumta fuisset, tune intacts erat. Quod ubi significavit antistita templi, tante magis atque studiosius urbem reliquerunt Athenien- ses, qued etiam des areem deseniisset. Exportatis autem rebut! omnibus, in tutoque locatis, ad castra navigurunt. t 42. Postquam vere isti ab Artemisio ad Salamina censtituerant classent, accepte ejus rei nuncio reliquæ etiam nantira Græcorum copiis eodem cenfluxerunt, Trœzene profectæ. Edictum enim illis

376 HERODOTI HISTOR. VIH. fuerat, ut ad Pogonem, Trœzcniorum portum, eonvenirent: et convencrant multo plures quam quæ ad Artemisium navali prælio erant defunctæ, et ex plurihus civitatibus. CIaàsi cum imperii summa præfectus erat idem qui ad Artemisium, Eurybiades, Eury- clidæ filins, Spartanns, nec vere ex regio genere natus: sed plurimas naves, optimeque navigantes, præbueraut Athenienses. 43. Qui autem hac in classe militabanl, hi fuere. En Peloponnese, Lacedæmonii, sedecim naves præbentes: tum Corinthii, totidem naves cum vectoribus præbentes quot ad Artemisium. Sicyonii 1ere quindecim præbuerunt naves; Epidaurii, decem; Trœzenii, quinque; Hermionenses, tres. Sunt autem isti, exceptis Hermio- nensibus, Dorica et Macedna natio, ex Erinee et l’inde et Dryopide nevissime profecti. llermienenses vero Dryopes sunt, ab Hercule et Maliensibus ex regione quæ Doris nunc vocatur ejecti. Hæ copiæ44. Ex populîsPeloponnesiorum vere continentem extra emnt. Peloponnesum ’ incolenti- I bus adfuere, primum, Athenienses, qui præ reliquis omnibus centum et octogintu naves contulerunt: et hi quidem nunc soli emnt, nain in pugna ad Sulaminem Atheniensibus Platæenses præsto non fuere, hac de causse. Quo tempere Græci, relicto Artemisio, prope Chalcidem fuerant, l’latæenses in oppositam Bœotiæ oram exscenderant, et ad familias suas in tuto lecandas erant profecti: itn, dum sans tutnnlur, in tempore non adfuerunt. Athenicnses, quo tempere Pelasgi Græciam (quæ nunc vocutur) tenebant, Pelasgi fuerant, Cranni nominati; sub Cecrepe vero rage, Cecropidæ sunt adpellati: tum regnnnte Erechthee, mutato nomine, Athenienses adpellati z ab lune vere, Xuthi fille, qui copiarum dnx fait Athe- niensium, Iones suntidenominati. 45. Megarenses totidem navcs cum vectoribus contulerant, quot ad Artemisium. Ampraciotæ cum septem navibus præste erant: Leucadii cum tribus ; Doricus hic quoque populns est, ex Corinthe. .46. Ex insulanis Æginetæ naves centulerant triginta: et instructas quidem etiam alias habebant, sed illis suam cnstodiebant terrain, triginta vero optime navigantibus pngnarunt ad Salami- nem. Sunt autem Æginetæ Derienses, ex Epidauro: nomen vero insulæ prias (Enone fuerat. l’est Æginetas, Chalcidensœ aderant cum viginti navibus quas easdem ad Artemisium habuerant 5 et Eretrienses cum eisdem septem navibus: lenica hæc gens est. Deinde Cei, Ionicus populus Athenis oriundus, cum eisdem quibus ad Artemisium. Naxii cum quatuor navibus aderant 3 ad Medes quidem missi n civibus, quemadmodnm reliqui insulani: sed spreto mandate ad Græcos sese contulerant hortante Democrito, spectato inter sues vire, qui tune trierarcha crut. Sunt autem loues Naxii, Athenis oriundi. Styrenses easdem, quas ad Artemi- sium, naves contulerunt; Cythnii vero triremcni unam, et actuariam quinquaginta-remorum: utrique hi Dryopes surit. Seriphii etiam, et Siphnii, et Melii cum Græcîs militarunt z hi enim soli ex insulanis Barbare terram et aquam non tradiderant.

47. Quos adhuc memoraviURANIA. pugnœ ad Salamina socies, hi377 omnes citra Thesprotiam et Acberontem fluvium habitant: Thesproti enim finitimi sunt Ampraciotis et Lencadiis, qui ex ultimis Græciæ regionibus adfuerunt. Ex bis veto qui ultra incolunt, soli Crote- niatæ fuere, qui periclitanti succurrerent Græciæ, et una quidem nave, cui præfuit vir ter Pythiorum certaminnm Victor, Phayllus: sunt autem Crotoniatæ origine Achæi. - 48. Jam reli i quidem, quos memornvi, triremes præbuerunt; MeI-ii veto et Ëphnii et Seriphii penteconteres; [id est, longas naves remis quinquaginta instructas:] et Melii quidem, genus a Lacedæmone derivantes, duas præbuere ; Siphnii vere et Seriphii, Iones ab Athenis originem ducentes, utrique unam. Fuit autem universa; navium numerus, demtis penteconteris, trecentæ septuaginta et octo. 49. Ut ad Salaminem convenit ex prædictis civitatibus demis, deliberarunt duces, rogante Eurybiade ut sententiam diceret quisquis vellet, que loco opportunissimum videretur pugna navali decernere, et si: nempe lacis quæ in ipsorum usent poteatate: jam enim Attica pro derelicta erat: itaque de reliqnis lecis rogavit. Et pleræque eorum, qui verba fecerunt, in hoc cengruebant sententiæ, ad Isth- mum navigandum esse, et ante Peloponnemm navali pugna decernen- dam.- cujus sententiœ liane rationem reddebant, " qued, si inferi- tt ores ex pugna discessissent, et Salamine essent, obsiderentur in " insula,,ubi nullum ipsis adparere subsidium posset; ad Isthmum " vere, a’d sues se possent salvi recipere.” 50. Dum ita duces Pelepennesiorum disputant, advenit vit Atheniensis, nuncium in Anita»: ingressum esse Barbarum, et totem regionem igue vastare. Quippe exercitus una cum Xerxe, ’itinere per Bœotiam facto, incensa Thespiensium urbe, qui in Peloponnesum se receperant, itemque Platæensium urbe, Athenas profectus, omnia illius regionis loca evastabat. Incenderat autem Thespîam et Platœam, qued a Thebanis audisset, cum Medis illos non sentire. 5l. A transita Hellespenti, unde iter facere emparant Barbari, pestquam ibi unum mensem erant morati, que in -Eqropam transi- ernnt, tribus proximis mensibus in Atticn adfuerunt, prætore Athe- niensium Calliade. Deprehenderunt autem vacuum urbem, et paucos quosdam Atbeniensinm in tempio venantes, quæstores templi, et panperes nonnullos homines; qui arce asseribus atque i præsepta arcebant subeuntes. Hi et 0b victus inopiam sese inem non receperant, et qued se solos existimnrent sententiam reperisse oraculi a Pythia editi, tt ligneum murum insupera- " bilera fore ;" nempe hoc ipsum esse certum illud refugium, qued oraculo significatum esset, non naves. 52. Perse veto, eastris in tumulo positis ex adverse arcis site, quem Areepagum [Martînm tumulum] vocant, hoc mode illam eppugnarnnt; stupam sagittis circumdatam incendebant, etque in sagittas adirer-sus .vallum jaculabantur. At eppugnati Athenis entes, ad extremum licet malum redacti, fallente ses etiam vallo, 3 c

378 HERODOTI HISTOR. V111. tamen resistebant; nec cenditienes de deditione admittebant, a pPisistratidis propositas. Resistebant autem, quum alia centra me- chinantes, tum et, quoties ad portant succedersnt barbari, ingentibus in ces suis devolutis ; ut perdiu Xerxes iueps fuerit censilii, quum illos expugnare non pesset. 53. Ad extremum vere, post illas diflicultates, introitus quidam in arcem barbaris adparuit: dehuit enim,juxta oraculum, universa Atheniensium terra, quatenus in continente crut, in Barbarerum venire petestatem. Erin igitur ante arceau, sed in parte a porta et adscensu averse, locus ubi neme excubabat, et ubi nemo crediderat quemquam hominum umquam adscensurum: ce loco, quamvis prærupto, adscendemnt nonnulli prope Aglauri fanant, Cecropis filiæ. Quos ut in areau) censcendisse viderunt Atbenienses, alii de mure sese præcipitarunt perieruntque, alii in interierem templi ædem confugerunt. Persæ vero qui adscenderant, primum ad portam adcurrerunt, eaque aperla trucidarunt supplices; quibus omnibus occisis, spoliarunt templum, et universaux acropoüniin- cenderunt. 54. Tum Xerxes, Athenis penitus pumas, equitem Susa misit, qui Artabano rem feliciter gestam nunciaret. Postridie vero quam nuncium hune dimisit, convocatis Atheniensium exsulibus, qui illius castra sequebautur, mandavit, ut in arcem adscenderent, suo- que ritu ibi sacra facerent 5 sive qued vise nocturne menitus hoc illis imperavit, sive religio quædam cum incesserat quodvtemplum cremasset. Et Atheniensium essuies mandata fecerunt. . 55. Cnr autem hujus rei fecerim mentionem, diciim.Ç Est in hac acrepoli templum Erechthei illius, qui terra genitus dicitur, que in temple elea inest et mare, quæ aiunt a Neptune et Minerve, quum de hac terru inter se certarent, testibus advocatis Atheniensibul, posîta ibi fuisse. Hæc igitur olea simul cum relique temple a barbaris erat cremata: altero vero ab hoc incendie die, ut in id templum adscendernnt Athenienses sacra facerejussi a Xerxe, sur- iculum viderunt e stipite enatum, cubiti fere longitudine. Hoc quidem56. Græci vere illi ad memorarunt.Salaminem, ut nunciatum : est eis que statu esset Athenarum acropolis, tante sunt terrore perculsi, ut e ducibus nonnulli ne manserint quidem donec superiquæstione pmpesita fieret decretum, sed in naves sese conjieientss vela panderint tamquam abituri; reliqui vers re delibemta fecerint deerstum, ad Isthmum en: pugnandum. Jamque nox adorai: ; et hi quoque. sainte

4 consenti,51. Ibi tune Themisteclem, naves in sunt navem reversum, ingressi. interrogavit e Mnesiphilus. civis Atheniensis, quidnam ab illis demain» foret? A que ubi eognovit, decretum esse ut navibus ad Istbmum deductis ante Pelopennesum dimicarent: ti Quod si igitur,” inquit, " bi " Salamiae solverint, tu pro nulle amplius patrie pugnnbis. Nana « in suas quique civitates se rscipient, et nec Eurybiades, me " quisquam hemiaum alias retinsre ses patent, quin dissolvutur

" exerciius: et pet ducum imprudentîamURANIA. periturn est Græcia. 379 At ii ut, si qua via eut ratio superest, perge, et, quæ decretn sunt, " operam de. ut rescindas; si persuadere fortasse Eurybiadi po- " tuerie, ut mutato eonsilîo hic mariait." 58. Themisœcli admodum plumait monitum: qui, nullo ad hæc responso data, ad Eurybiadis navem perrexit. Quo ubi venit, de communibus rebut, ait, se aliquid cum illo communicalûrum: et ille, si quid secum venet, navem suam conscendere eum jussit. Ibi tum Eurybiadi adsidens Themistocles, et omnia. ista quæ ex Mnesi- philo audiverat, tamquam sua, exposuit, et mnnu alia adjecit; donec precibus cum expugnavit, ut nave egrederetur, et in concilium iterum convocaret duces. 59. Qui ubi couvenerunt, priusquam rem, cujus causse convo- cuti duces emnt, Eurybiades proponeret, muitos Themistocles fecit sermones, enîxe flagitane. Queux interfatus Corinthius duvadi- mantus, Ocyti filins: c Themistocles!" inquit, " in certaminum "solemnibus, qui ante tempus surgunt, flugris cæduntur." Et ille, sui purgnndi causse, ait: " At, qui pone manent, non coro- " nantur." 60. ha tune quidem placide respondit Corinthio. Ad Eurybia- dem vero convenus, nihil jam earum dixit quæ ante exposuerat, dispersai?! iri socioc,:i Salamine suivissent: etenim, præsentibus so- cîis, nullo modo decorum crut ut eos accusaret. Sed aliam dicendi rationem tenens, in iocutus est: (1.) " Penes te nunc est servare " Græciem, si meum consilium secutus, bic manens pugnam na- " vulem commiseris, neque his morem gesseris qui naves ad Isth- " mum promovendse esse contendunt. Aœipe enim, et alternm " alterî rationi opponc. Ad Isthmum pugnam committens, ’ " opem mari pugnabis, quo minime nobis conducit, gravioËÎ. " noves hubentibus, et numero pauciores. Porro Salaminem per- I " des, et Megara, et Ægînam, etiamsi cæteroquin feliciter nabis " res esset censura. Nam dassem semturus est pedestris exercîè " me, adeoque tu ipse illos in Peloponnesum duxeris, periculumque " fuerit ut universam perdes Græciam. 60. 2. Sin quæ ego dico " feceris, hæc in illis commode. reperies. Primurn quidem: in » " angusto mari confligentes paucis navibus advenus militas, si ii rutioni consentaneus exitus fuerÎt pugnæ, multo erimus superio- " res. Nam in nngusto pr ium navale facere, pro nabis est; in " aperto vero, pro illis. nde Salauds servatur, in qua nos libe- " ros nostros et uxores deposuimus. Tum vero etiam illud in hac " ratione continetur, quod inprimis vobis cordi est: nam, hic mn- " nens, pariter pro Peloponneso pugnabis, nique ad Isthmum ; nec " ver-o illos, si sapueris, in Peloponnesum duces. 60. 3. Sin quod " ego spero levenerit, pugnuque navali vicerîmus, tune nec ad " lsthmum vobis uderunt Barbari, nec nitra Atticnm progredientur, i’ sed incondita fuga se recipient; lucrabimurque servnta Megara, " et Æginam, et Snlaminem, ad quam nos hostibus superiorcs " esse futuros oraculo etiam prædictum est; Jam consilin rationi 8 c 2

380 HERODOTI HISTOR. VIH. u communes capientibus hominibus soient plerumque etiam con- " sentunea evenire: sin contra rationem consulunt, ne Deus quia " dem humaois sententiis medere amat." 61. Hæc ubi Themistooles dixit, iterum in cum invectus est Corinthius Adimantus 5 latere juliens virum cui nulla a! patriq, ve- tunsque Eurybiadem sufl’rngîu rogare super sententia. ab homine exsule proposita; quando enim palriam ostendere Themistocles patu- erit, tune dcmum ei licitum fore sententias cum aliis conferre. Hæc in eum dicta projecit, quod cnptæ Athenæ in hostium casent po. testate. Tum veto Themistocles et illum et Corinthios multis ia- sectatus maledictis, ratione eis demonstravit, et urbem et terrain Allieniensibus ampliorem, quam illis, esse, quamdiu duc-enta: habuerint "avec instructas ; nullum enim Græcum populum, quem adierint, ipsos esse repulsurum. 62. Hæc postquam significavit, ad Eurybiadem convertens sermonem, majore incitatione ait: " Tu si hic maries, hicque mamans " fortem te virum præstas, recte feceris; si non, Græeinm evertes. " Nom summa belli nabis in navibus vertitur. Tu vero mihi mo- " rem gerc. Id ni feceris, nos quidem e vestigio, receptis nostris, N birin proficiscemur, ltaliæurbem, jam antiquitus nastrarn, quam " a nabis instaurnndum esse macula etiam dicunt:- vos vero, tali- " bus saciis privati, earum quæ dixi rem’miscemiui. . 63. His a Themistocle dictis meliorn edoctus Eurybiades est. Et maxime quidem eo mihi videtur sentenlinm mutasse, quad ve- reretur, ne, si ad Isthmum deduceret classem, Athenienses desererent socios: qui si illos deseruiasent, reliqui non amplius pares hostibus emnt futuri. Hunc igitur suscepit sententiam, ut ibi ancrent, ibique navali pugna decemerent. œÜ’Hœ mado quum hi ad Salaminem verbis inter se essent veli- Jîgstquum itn phcuit Eurybiodi. ad eommitœndum ibidem nava præiium se compamrunt. Et ut illuxit dies, simul cum oriente sole et terra et mare contremuit. huque diis vota facere placuit, et Æacidas socios invocare. thue placuit, itn fecerunt. Deos omnes precati, pratinus ex Salumiue Ajucem et Telamonem advocarunt: et ad advehendum Æacum reliquosque Æacidas navem in Æginam miserunt. 65. Fuit per id tempus Dicæus, Theocydis filius,civis Atlieni- ensis, exsul et in existimulione apud Medos, qui narravit ii quo ii tempore Attica, Athenieusibus nudatn, vastebatur a pedestri " Xerxis exercitu, fuisse tune se forte cum Demarato Lacedæmonio fl in Thriasio campo, vidisseque ibi pulverem ab Elensine orientem, " tumquam a; triginta admodum millibus hominurn excitatum; " quumque mirqus esset quibusnam ab hominibus excitaœtur ille " pulvis, exaudissc max vocem, quæ vox ei visa esset mysticus esse " lucchus. Tuni Demaratum, qui sucrérum EleuSiniorum fuisse: ti igname, ex se quæsisse quid esset quad itn sonaret, seque ci re- b i spondisse: Demarate ! baud aberit quin magna clades exercitum n regis addigat. Quulù enim deserta si: Attica, prorsus manifestum

URANIA. V 3541 " est, divinum esse hune soaum, ab Elensîne nuzsilio venientem Athe- " niensibus eux-unique socils. Quod quidem ostentum si Pelopon- " nesum versus cadet, periculum ipsi Regi et pedestribus illius co- " pila erit z sin! ad classem chnvertetur quæ Salamine est, navalibus " Regis copiis exitium portenderit. Agunt autem quotannis hoc " festurn Athenienses Cereri Matri et Proserpinæ: et, quisquis vult " ipsorum et reliquorum Græcorum, his sacris initiatur; et hoc vo- " cis sono, quem audis, in ejusdem festi solemnibus Iacchum cele- " brantJ Ad hæc Demaratum dixisse: i Silentium tene, nec alii tt cuiquam hoc dicos. Quod si enim ad Regem deferentur hæc tua " verbe, capite lues, nec aut ego ont quisquam hominum alias ser- ii vare te poterit. Quare tu aile: quad autem ad exercitum hune it pertinet, id Deo curæ erit.’ Hoc sibi Demaratum ait præcepisse: ii tum vero ex pulvere et sonitu ortum esse nubem, quæ in sublime " levata, versus Salaminem ad castra Græcorum delata ait. lta se " intellexisse, classem Xerxis perditum iri." HæcDicæus,’ilheocydis filins, referebat, Demaratum aliosque testes eitans. 66. Nauticus Xerxi: andins, postquam ex Trachine, conspecta Laconica strage, in Histiæam rursus trajecisset, tres dies ibi moratus per Euripum navigavit, et aliis tribus diebns Phalerum pervenit. Videnturque mihi hastes, et terra et mari advenientes, non minore hominum numero Athenas invasisse, quam cum quo ad Sepiadem venerant et ad Thermopyles. Eis enim qui tempestate perierunt, et quum p’IÏhermopylas ceciderunt et in navalibus pugnis ad Artemisium,ïhoaoppano qui tune nondum secuti regem erant, Malienses, et Dorienses, et Lacros, et Bœotos; qui nunc omnibus copiis, exceptis Thespiensibus et Platæensibus, cum sequebantur; ad hæc utique Çarystios, et Andrios, et Tenios, reliquosque insula- ruIn incolas omnes, præter quinque illas civitates, quarum nomina supra commemoravi. Nom quo mugis intro in Græciam progre- diebatur Persa, tanto phares cum populi serinebantur. 67. Postquam igitur hi omnes Athenas pervenerant, Pariis exceptis: nam Parii, pane manentes in Cythno, exitum belli exspectabant: reliqui vero ut Phalerum pervenerunt, ibi tunc Xerxes ipse ad classem descendit, cum ducibus cupiens sermones conferre, sen. tentiasque earum explorare. E0 igitur profectus quum concilia præsideret, aderant convocati populorum reg-i subjectorum tyranni, et ordinum in classe præfecti. sedentes prout cuique illorum honorem rez tribuerat: primus quidem, Sidonius rex; post hune Tyrius; tum reliqui. Qui ut ordine deinceps consederant, Mardonium Xerxes misit, qui tentaret singulos interrogaretque, au facieodum esse navale prælium censerent. 68. Quos ubi Mardonius, initia facto a Sidonia, circumiens rogavit, commuai consensu reliqui omnes pro sententia dixere,faciendam præüum navale,- una Artemisia hæc verba fecit: l. ii Dic tu ii Regi, Mardonie, me hæc dicerc. Equidem, quæ in pugnis ad " Eubœam factis nec ignavissima fui, nec minima facta edidi, Do- " mine, par est ut veram meum sententiam adam, (licamquc quæ

382 HERODOTI HISTOR. Vlll. " tuis rebus max’une conferre censeo. Atqui hoc dico: parce navi- " bus, nec prælium navale committe. Hi enim viri tuis vîris mari " tante saut superiores, quanta mulieribus viri. Quid autem om- fl nino necesse est ut navalis pugnæ adeas discrimen? Annon Athb " nas tunes, quarum canna banc suscepisti expeditionem? lmmo " reliqnam etiam Græciam tenes : neque quisquam tibi resistit : u nain, qui adhuc restituant, hi ita accepti sunt ut commemere. " 68. 2. Quem vero exitum habituras esse putem res advenu-io- " rum, dicam. Si tu non properaveris navalem facere pugnam, " sed hic maliens ad terram adplicueris naves, aut si in Peloponne- " sum etiam progredieris; facile tibi, Domine, succedent en quo- " rum causse hue venisti. Nec enim diu tibi resistere poterunt t’ Græci, sed disperges eus, et in suas quique civitates profugieut. t’ Nec enim commeatus illis, ut ego audio, in hac insula pentus " adest: nec verisimile est, si tu advenus Peloponnesum duxeris " pedestrem exercitum, tranquilles hic manucuras hos qui ex ille " ragione venerunt; nec illis curie erit pro Atheniensibus discri- tt men navalis prælii adire. 68. 3. Sin protinus prælium facere " maturaveris, vereor ne navalis exereitus male acceptas, podestri " quoque calamitatem ait adiaturus. Ad hæc, Ben, hoc etiam co- " gîtes velirn, bonis vins-serves solere esse males, malis vero boucs. n Atqui tibi, vira omnium optima, mali servi sont, hi qui in socio- " rum numero dicuntur esse, nempe Ægyptii, et Cyprii, et Cilices, " et Pamphyli, inutiles homines." , , 69. Hæc ubi Artemisia Mardonio dixit, quicumque rugines favebant, dalebant cum ista locutam, verentes ne malum quoddam ei a rege imminent, quad illum vetuisset- navalem pugnam facere: qui vero invidebaut ei maleque cupiebant, ut quæ præ reliquis omnibus sociis in honore eSset apud regem, judicio illius delectabanmr, quippe exitium ei adlaturo. At ut ad Xerxem relata: sont senten- tiæ, admodum gavisus est illius judicio: et, quum jam antes ai- miam esse mulierem judicasset, nunc etiam magie eam laudavit. Attamen hac in re pluribus, ait, eue paradant; ratas ad Eubœam sponte suas rem male gouine, quoniam ipse abfuisset: nunc autem constituent ipse spectare pus-liantes. 70. Pastquam enavigandi signum datum est, eduxerunt nave: Salaminem versus, et pet otium explicuerunt aciem. At tune qui. .dem non suil’ecit dies, ut committeretur prælium: nox enim super- veuit 3 et illi in posterum diem sese comparabant. Græcos vero mesas incessit et trepidatio, præsertim vero Peloponnesios: angebantur quippe, quad ad Salaminem lamentes pro Atheniensium terra essent dimicaturi; ubi si victi essent, in insula interclusi obsideren. tnr, sua terra sine præsidio relicta. 71. Sub eamdem noetem pedestris Barbarorum ’exercitas adversus Peloponnesum profectus est; quamquam quæcmnque encagi- tari potueruut eifecta emnt ne a continente in Pelopounesum irrumpere Barbarl passent. Simulatque enim cognoverant Peloponnesii obiisse Leonidam ad Thermopylas, commun ex oppidis facto [sth-

mum comparant, et prœeratURANIA. eis ibi Cleombrotus, Anaxandridæ 883 filins, frater Leonidæ. Ad Isthmum igitur considentes, primum Scironidem vinm obsüuxemnt, deindede communi eonsilîo murum par Ictlunum instituerunt duoere. Quumque multæ casent hominum myriades, quorum quisque murum operi admovit, perfidebatur opus. Nm et lapides et latere: et tigna. et corbes subuio repletæ congerebantur; et miam opem opus facientes, nullo temporis momento, nec noctu, nec interdiu, cessabant. 72. Qui ad muniendum Isthmum opem!!! suam conaociarunt Græci, hi fuere: Lacedæmonii et Arcades omnes, et Elei, et Co- rinthii. et Sicyonii, et Epidaurii, et Phliasii, et Trœzenii, et Her- mionenaea. Hi sunt qui periclitanti Græciæ metuentes succurreo rum: reliquis Peloponnesiis nulli curæ en tu; fait. Olympiorum autem et Carneorum jam præteriemnt solennia. 78. Peloponnesum septem inclut populi. Horum duo nant in- digeni; eamdem nunc, quum antiquitus, regionem habitantes, Arca- des, et Cynurii. Unur populus, Achaicus, Peloponneso quidem non agrume est, sed suam regionem cum clin mutnvit. Reliqui quatuor ex illis septem populis, advenæ aune: DOrienses, Ætoli, Dryopes, et Lemnii. Et Doriensium quidem multæ aunt et illustres civita-i tu: Ætolorum veto soin Elis: Dryopmn Hermione, et Mine prope Cardamylen Laconiœm : Lemniorum veto, Paroreatæ omnes. Cy- nurii, indigenæ quum oint, soli videntur Diva, nonnullia quidem videntur] Iones esse; sed in Dorienses mutati surit, partim quod sub imperio fuerunt Argivorum, Partir!) temporis progressu: sunt autem Orneatæ et horum finitimr. Istorum septem populorum no liquœ civitntes, prune: en! quos nominavi, neutmrum emnt partium : - si autem libere loqui licet, dam neutrurum fuere partiaux, Medis 74. lgitur qui ad Isthmum emnt, en quo dixi labore conflictu- bantur, quippe de summa rerum jam periclitantes, nec spenntes mari præclare admodum gestum iri rem. Et illi ad Salaminem, poum quid ad hammam egoretur cognovenmt, similiter trepi- favebant.dabant, non tain sibi metuentes, quam Peloponucso; Et aliquan- . tisper quidem vir viro ndstans tacite inter se semonce conferebant, impudens mir-antes Eurybiadis consilium: ad extremum vero in publicum res empit; et coiit concilium, multaque verbe. eisdem de rebus jactabnntur; dicentibua "anis, memento ad Peloponnuum me moigandum, et pro illo propugnandum, ne ad regina»: ab houe captam manendum, et pro illo dimicandum; Athenieneibus veto et Æginetis et Megarensibus œntendentibus, ce. lad 1::me et au!75. Ibi hottetune Themistocles, Wigendum. quum vineeret sententîa Peloponneq- r ’siorum, clanculum concilio egressua, certum hominem mvigio in castra misit Medorum, edoctum quod dicereloporteret. Nomen honnirai Sicinnus fuit: crut autem sans et filiomm pædagogua Themintoclia; quam post lins res sans Themiatocles, quo tempera Thæpienses novas coopterunt civet, Thespiemem fait, et divitiis

i384 HERODOTI HISTOR. VIH. oneravit. Quo ubi is navigio perven-it, apud duces Barbarorum hæc verba fecit: " Misit me dux Atheniensium clam reliquia Græ- " eis; favet enim ille Regia partibus, cupitque ut res vestræ rebus " Græco’rum aint saperions; misit me autem qui vobis nunciarem. " fugam meditari Græcos, metu perculsos. Nunc igitur in promu: " vobis est rem conficere lange præclarissimam, ai non commise- " ritis ut illi fuga dilabantur. Nam nec interse sunt concordes, tt nec amplius vobis resistent; sed adversus se invicem pugnantes u videbitis hos qui vobiscum sentiunt et cos qui contra." Et hic quidem, his dictis, e vestigio discessit. 76. llli vero, fidem nuncio adhibentes, primum, in Psyttaleam, parvam insulam inter Salaminem et continentem sium, magnum numerum Persarum exposuerunt: deinde, sub mediam noctem evecti sunt qui cornu [Græcorum] occidentem spectana ad Salaminem intercluderent ; simulque, qui ad Ceam et Cynoeuram emnt locati, evecti sunt, et univeraum fretum usque ad Munychiam occuparunt. Evecti autem his navibus sunt eo consilio, quo fuga elabi non poe- sent Græci, sed ad Salaminem cireumventi muas darent præfiorum ad Artemisium factorum. In exiguam vero illem insulam, cui Payttalea nomen, idoneum Persarum numerum expoauerunt hoc consilio, au, quoniam prælio facto navali et homines et naufragia hue maxime delatum iri videbantur, (sita enim insula erat in freto ubi pugna erat facienda) ibi suos aervarent, hastes vero inter-fine. rent. Silentio autem hæc omnia feeerunt, ne animadverterent adversarii : et per totam noctem, nulla quiete suinta, in hoc adparatu fuere occupati. 77. In bas res tales equidem intuens, negare non poasum vera esse crawla huc apectantia; nec rejicere conabor manifeate loquen, tin. At quum sacrum Diana: littu: anreo-ente-inatmctæ Navibne relut ponte atraverint et mari-cinctnm Cynoauram, [mana spa mutin splendidis Athenia; Tom diva Vindicta exatingnet minaeem Satietatun, Contnmelia îlien, Dire furentem, eunuque collantem avenue. En enim cri miscebitur, et sanguine Marron Pontum rubefaciet. Tune libertatir diem Græciæ Reddet latte-cernent Saturnin: et aima Victoria. Ad hæc tafia, et adversus itn clare loquentem Bacidèm, nec ego contradicendi oraculis causse quidquam dicere audeo, nec ab aliia dictum admitto. 78. Jam inter duces ad Salaminem gravis enistebat sermonum contentio. .vNec dum vcro illi noverant, undique inclusoa se esse n Barbarie : sed, ut illos interdiu locatos viderunt, ita eodem in loco

7’ 9. Dam inter se altercantur duces; interim ex Ægîna trainea- ratmansisse Aristides, Lysimachi filins, eos civis quidemputabant. Atheniensis, sed estran t ciamo damnatus a populo; quem ego, ut ejua mores accepi, optimum Athenis virum justissimumque misse judioo.- Hic vir, sans

URANIA. ses" ad introitum concilîi, evocari ad se jussit Themistoclem, qui non ei amicus, sed quam maxime inimicus erat; verum ob præsentium gravitatem malorum oblitus inimicitiarum, ad se vocari illum jussit, colloqui cum eo cupiens: antea audiverat autem, id urgere Pelo- ponnesios ut ad Isthmum abducatur classis. Postquam egressus est Themistocles, his verbis eum Aristides adloquitur: " Debemus " nos et alias et nimirum nunc maxime de hoc inter nos conten- " dere, uter nostrum majora commoda patriæ sit adlntums. Dico ti vero tibi, perinde esse, multa an pauca verba fadas ad Pelopon- " nesios classem hinc abducere cupientes. Ego enim, oculatus " testis tibi aio, nullam nunc, ne si velint quidem, facultatem esse " Corinthiis et ipsi Eurybindi enavigandi ; undique enim circum- " clusi suxnus ab hostibus. At tu i intro, et hoc illis nuncio." 80. Sic ille; cui Themistocles respondit: " Et rectissime tu " moues; et honum utjque ndfers nuncium: nam, quod ego ut " fieret cupiveram, id tu factum esse testis oculatus nunc-ias. Scito " enim, a me monitos fecisse hoc Medos: quandoquidem enim " sponte noluerunt Græci prælio decernere, necesse. fuit ut inviti " cogerentur. At tu, quoniam hue venisti bonum nuncium adfe- " rens, ipse illis nuncia. Nam si ego hæc dixero, videbor illis ficta " loqui, neque eis persuadebo factum hoc esse a Barbarie. Sed tu " cos adi ; et ipse illis, ut res habet, indics. Quod ubi tu indica- ii veris, si illi persuasi fuerînt, tum quidem optime res habebit; sin " dictis tuis non adhibuerint fidem, perinde nobis erit : etenim non " amplius aufugient, si, ut tu ais, undique cincti sumus ab hosti- " bus." 81. Igitur in concilium ingressus Aristides, rem nuneiat; dicens, se en: Ægina venin, et par hostium nave: in stations locatas ægre per- vasisse latentem; universam enim Græcorum classem a Persarum navibus esse circumventam: quam se illis consulere, ut ad propulsandum hostem sese comparent. His dictis, ille discessit; inter hos vero rursns orta est sermonum disceptatio: picrique enim ex ducibus iidem nuncio non adhibuerunt. 82. Dum hi itn increduli sunt, advenit triremis transfuga Tenio- rum, cui præerat civis Tenius Panætius, Sosimenis filins; quæ omnem veritatem adtulit. Quod quidem 0b factum Delphis in tripode nomen Teniorum inscriptum est in eorum populorum nominibus qui Barbarum debellarunt. Hac igitur navi, quæ ad Salaminem a!) haste transfugit, simul cum Lemnia havi quæ anten ad Artemisium trans- fugerat, completus est numerus navium, quibus usi sunt Græci, ut trecentæ et octogintn confierent; ad quem explendum numerum, duæ naves prius defuerant. 83. Postquam Teniorum verba. iidem fecere Græcis, tum demum ad navalem pugnam sese hi comparamnt, et prima. luce cœtum coegerunt propugnatomm. Ibi tune præ cæteris ducibus Themi- stocles bene apud suos pro concione verbu fecit; cujus in eo verte- batur oratio, ut melioraquæque pejoribus opponeret, hortareturque, ut, quæcumque in hominis naturnm et conditionem cuderent, ex i3 o

386 HERODOTI HISTOR. VIH. his e1igerent optima. Postquam dicendi finem-fecit, consœndere naves suos jussit. Qui dum conscendunt, adfuit ex Ægina triremis quæ ad deducendos Æacidas misse erat: tum deinde navibus omnibus evecti sunt Græçi. - 84. Quos in altum evcctos tanto protinus impetu adgræsi sur]: Bariinri, ut cæteri Græci omnes in puppim remignrent, et terra: ad- înovercnt haves. Unus Amiuias, Atlienicnsis civis, Pallenemis, Iongius evectus, navem hostilem rostre petiit. (lidos navis quum alteri implicita hærerct, nec inde divelli posset; itn demum cæteri, ,auxilio venientes Aminiæ, præïum commiserunt. Id quidem fuisse navalis pugnæ initium memorant Athcnienses : Æginetæ veto, illum nnvem, niunt, pugnæ initium fecisse, quæ Æginam ad adve- hendns Æacidas fuerat missa. Nurratur hoc etiam, adparuisse Græ- çis speciem muiieris, quæ illos, ita ut universus exaudiret exercitus, ad fortiter pugnandum hortata sit, increpatos prius his verbis, Miseri .’ quousque in puppim remigabitis? 85. Contra Athenienses locuti Phœnices emnt; hi enim cornu obtinebant Elensinem et occidentem spectans : contra Lacedæmo- nias vero lunes, qui in altero cornu versus orientent et i’iræeum erant. Et horum quidem pauci. ut monuerat e05 Themistocles, de industrie. cessarunt g major pars vero strenue pugnabat. Possem cane multorum nominn trierarchorum edere, qui Græcas naves ceperunt: nec vero eus memorabo, nisi Theomestorem Androdamun- tis filium, et l’hyloçum Histiæi, Samium utrumque. Hornm autem solorum ca causse facio mentionem, quad Theomestor 0b banc rem gestam Sand tymnnus a Persis est constitutus; Phylacus vero eorum numero qui bene de Rege meruerunt adscriptus est, et am- plua terra: tractus eidem donatus. Orosangæ Persico sermone vocantur bene de regs meriti. Ac de his quidem itn res habet. 4 86. Major vero numerus hostilium navium in hac ad Salaminem pugrm periit; aliæ ab Atheniensibus cormptæ, aliœ ab Æginetis. Nam quum Græci ordine et justa scie pugnarent, Barbari vero nec dum satis ordinati fuissent, neque recto eonsilîo quidquam gererent, debuit id fers ipsum evenire quod accidit: quamquam en die longe fortiores fuerunt seseque præstiterunt quam ad Eubœam, quum unusquisque formidine Xerxis studium omne ndhiberet 5 quisque enim spectari se a rege existimabat. 87. Jam, quod ad alios adtinet, quo pacto singuli nonnulli Bar- barorum ont Grœcorum pugnuverint, non possum pro comperto referre: sed ad Artemisiam quod spectat, hæc gesta sunt, undc illa mugis etiam rcgi adprobata est.’ Postquam magne tumuitu res regis misceri cœperant, per id tempus navem Artemisiæ perseque- batur nuvis Attica. Et ille, quum .efi’ugere non posset, quoniam ante enm multæ aliæ socîœ naves erant, ipsius autem navis hostibus ernt proxima, hoc consilium cepit, quod etiam eventu utilissimum ci fuit. Quùm enim instaret illi Attica navis, ipsa capta impetu in s’ocinm navem impegit, qua Calypdenses viri vehebuntur cum rage Calyndensium Damasithymo. Cum quo an ei antes, quum adhuc

ad Hellespontum fuissent, aitercatîoURANIA. quædam intercesserit, l confir- 387 mare equidem non possum, nec utrnm consulta id feéerit, an casu tune maxime Calydensium nuis ei fuerit objecta. Ut vero in illum impegit, enmque depressit, singularl felicitute usa, duplex inde commodum retulit. Nam Atticœ navis trierarchus, ubi illum vidit in navem hominum barbarorum facere impetum, rams Artemisiæ navem esse Græcanicam, aut a Burbnris ad Græcos transfugere et ipsis . succnrrere, omissa illa, alias Barbarorum noves petiit. 88. ltaque hoc primum ille commodum consecutu est, ut salva evaserif: insuper rem eidem cântigit, ut, quum damna adl’ecisset regem, 0b id ipsum factum maxime ab eodem laudaretur. Mant- enim, quum pugnam Xerxes spectaret, animadvertisse eum banc. harem in aiteram impingentem: quumque adstantium aliquis si dixisset, tt Vides, domine, quam fortiter Artemisia pngnet, quæ " navem etiam hostilem depressit!" quæsîsse illum, " vere-ne sit. " hoc Artemisiæ factum?" cui illos respondisse, " plane se nosse ü navis insigne." Existimabant hi autem hostiiem esse navem, quam illa depressisset. Nom et aiis, ut dictum est, feiiciter si ces- serant, et hoc, quod ex Calyndicn navi nemo unus salvus evaserit, qui accusare illam potuisset. ltaque Xerxes ad en, quæ ei ab his dicta erant, hoc verbum edidisse fertur: ti Viri mihi facti sunt mu- ti lieres; mulieres vero, viri." Hoc a Xerxe dictum memoratur. 89. in hoc autem prælio occubuit (lux Ariabignes, Darii filins, frater Xerxis : occubuere item alii multi illustres viri a: Parait Medirqne et ex eorum sociis: ex Græcis vero pauci. Hi enim quum essent natandi periti, si quæ earum navis periit, quotquot non manu ceciderunt hostium, ad Salaminem enatarunt: et Barbarornm plerique, nathndl imperiti, in mari periere. Et postquam primæ naves in fugam erant versæ, rum vero plurimæ corruptæ sunt : nam qui pone erant locati, hi quum navibus in anteriora progredi cona- rentur, quippe et ipsi præclarum aliquod facinus regi ostensuri, in suorum naves fugientium incidemnt. 90. In eodem tumultu hoc etiam accidit. Phœnices quidam, quorum naves periernnt, ad regem accedentes calumniati sunt eues, tamqunm per earum proditionem periissent nous. Forte fortune autem ita cecidit res, ut lonum duces nihil mali paterentur. et Phœnices calumniantes hancce mercedem ferrent. Dum illi adhuc ista dicunt, in unam ex Atheniensium navibus irruit navis Samothracica: et dum mergitur Attica navis, adcurrens navis Æginensis deprimit Snmothracicam. Tum vero Samothraces, ut solertes jaculatores, de navi quæ ipsorum navem depresserat con- jectis "telis detnrbarunt propugnatoret-x, navemque conscenderunt, saque potiti sunt. Id factum Iones servavit. Ut enim rem præ- clare ab his gestam Xerxes vidit, iram suam in l’hœnices venin quippe valde æger animi et quoslibet accusans : illorumque eapita jussit præcidi, ne, quum igmwi ipsi essent,forliorer eirca calmait:- rantur. Xerxes enim, e regione Salaminis sedens in momie radine, cui Ægaleos nomen, quoties aliquod facînus a suis editum cerner-et, 3 n 2

388 HERODOTI HISTOR. VIH. sciscitabatur quis me: qui id fecùset: et scribæ notabant triemrchi nomen cum patris et civitatis nomine. Insuper vero etiam Aria.- ramnes Persa, qui tune mien-ut, operam suam lonibus, quorum cant amicus, ad hoc contulernt ut malum illud in Phœuicum capita verteretur. 91. Et isti quidem in PhœniCes se convertebant. Ubi vero in fugam versi Barbari l’hulerum navibus contenderunt, ibi tune Æginetæ, in freto in subsidiis suintes, memoratu digne. facinom edidere. Etenim Atheniensea quidem in hoc tumultu naves et resistentes et fugientes perdebant, Æginetæ vero eus quæ prælio excedebzmt: et, quæ periculum ab Atheniensibus effugerant, hæ dum recipiebant se, in Æginetas incidebant. 92. lhi forte mutua sibi occurrerunt navis Themistoclis, aliam navem persequenlis, et Polycriti navis, Crii filii, Æginetæ, qui in Sidoniam illum navem impetum fac-crut. a. qua prius ad Sciathum capta fuerat [Eginensis navis peculutoria ; qua navi vehebatur Py- theas, [schenoi filins, quem Persæ misera coucisum in nnvi habebant, virtutem ejus admirantes. H une igitur Pytheum simul cum Persis vehens navis Sidouia capta nunc est a Polycrito, etque in servatus Pytheas, et Æginum deiu adductus. Jan: ubi Atticam navem conspexit Polycritus, eamque ex insigni imperatorio agnovit, inclamans Themistocli, et conviciis cum insectatus, Ita, ait, Ægine- tæ Medis favent.’ Hæc Polycritus, postquam in navem istam impetum fecernt, in Themistuclcm projecit. Barbari vero, quorum superfuerc nuves, fuga Phalerum sub pedeslris exercitns tuœmen pervenerunt. 93. In hac navali pugna e Græcis præcipuam laudem consoeuti sunt Æginetæ; et post hos, Athcnienscs: ex singulis vero viris Polycritus Ægineta, et duo Athenicnses, Eumenes Anagyrasius, et Aminias l’allenensis, i9 qui Artemisium persecutus est. Qui si sci- visset nnvi illa Artemisimn vchi, non prius desiturus en: quam aut illum cepisset aut ipse cnptus fuisset: nam Atheniensium triremium præfcctis hoc imperatum crut, prætereaque præmium erat propositum decem millia drachmnrum, si quis cum vivum cepisset: magnopere quippe indignnti emnt mulierem contra Athenns militare. At hæc quidem, ut supra dictum est, periculum effugit : sed et reliqui, quorum superfuere nnves, Phulerum se receperuut. 94. Adimantum vero, Corinthiorum ducem, aiunt Athenienses, initia statim, ut concurrerunt naves, metu terroreque perculsum, austulisse vela et in fugam sese proripuisse: reliquosque Corinthioe, imperatoriam navem videntes nufugete, pariter abiisse. Qui quum in fuga ex adverse templi Minervæ Sciradis, qued in Salumine est, versatentur, incidisse in cos memorunt celocem divinitus missam ; quam qui misîsset, repertum esse neminem ; accessisse eam autem ad Corinthios, omnium quæ apud exercitum gesta emnt ignares. Fuisse autem divinam rem inde colligunt. quod qui in celoce emnt, quum ad naves adpropinquussent, hæc dîxissent: ii Adîmuntc! tu " nbductis navibus in fuguai le proripuisti produis Græcos : ut illi

" tantnm de hostibus victoriamURANIA. reportant, quantam ipsi 889 precati " emnt." Quibus hæc dicentibus quum fidem non ndhiberet Adi- mantus, rursus eosdem dixisse, u paratos ipsos esse obsides sese sis- m tere, et ad supplicium duci, ni Græci comperti fuissent victoriam " reportasse." I ta igitur et illum et reliques retro convertisse naves, et re peracta in castra Græcorum venisse. Hæc de Corinthiis Athe- nienses narrant: a: negant factum Corinthii, seque inter primos nnvali huic pugnæ autumunt interfuisse ; eisque testimonium exhibet relique Græcia. 95. Aristides vero, Lysimachi filins, Atheniensis, cujus etiam paulo note, ut optimi viri, feci mentionem, in illo ad Salaminem tumultu, hune navavit operam. Adsumtis militibus qui secundum littus terræ Salaminiæ emnt locati, genere Atheniensibus, cum his in Psyttaleam insulam trujecit, et Persas omnes qui in insula erant interfecit. ’ 96. Diremto nnvuli prælio Græci, postquam naufragiorum quidquid forte udhuc ibi locorum erat in terram pertrnXerunt, ad novam pugnam sese comparnrunt, existimantes reliquis navibus denuo usurum regem. Sed magnam naufragiorum partem abripiens ventus Zephyrus ad littus Atticæ, cui Colias nomen, devexit; itaque impleta surit et relique omnia macula quæ de hac navali pogna Bacis et Musæus (lixerant, et nimirum etiam illud quod multis ante annis de naufragiis en loci ejiciendis Lysistratus edidemt, fatidicul Atheniensis, quad Græcos omnes fefellerat : Coliadrs mulieres remis tcrrebuntur. (sive potins, remis frixurœ surit.) Hoc autem post discessum regis crut futurum. 97. Xerxes vero, ut acceptam vidit eisdem, veritus ne quis lonum consuleret Græcis ont etiam ipsi per se consilium caperent in Hellespontum navigaudi pontesquc solvendi, quo ipse in Europe interclusus de sainte periclitaretur, fugum meditnbatur. Celui-e autem de hoc eonsilîo cupiens et Græcos et sans, aggerem ducere. in Salominem instituit, gnulosque Phœnicios colliguvit, qui pro ponte et mura essent; simuique et ad prælium se comparavit, tamquam aliam pugnam navalem commissurus. Et reliqui quidem omnes, ubi cum hæc facere viderunt, prorsus existimabant serio illum et ex animi sententia parutum esse manere et rediutegrure bellum: at Murdonium nihil earum fefcllit, quippe bene gnnrum quid ille consilii agitera. Hæc dum Xerxes ngebat, simul nuncium in Persidem misit, qui recentem nuncium: culaniitatem. 98. Hisce nunciis Persicis nihil est inter mortales quad citius eo quo tenditur perveniat: itn hoc a Persis excogitatum est. Aiunt enim, quot diemm est universum iter, tot dispositos et equos et viros in quaque diurna statione paratos stare 5 quos nec nix, nec imber, nec æstus, nec nox impedit quo minus suum quisque eursum quum velocissime conficint. Nempe, qui primus currit, is secundo tradit mandata, secundus tertio ; etque sic ille deinceps alii i ntquc ulii trauma, par singulos trunseunt, quemaduxodum apud

390 HERODOTI HISTOR. Vil]. Greens lampas in lampadum festivitate, quæ in Vulcani honorent celebratur. Hunc equorum cursum Persæ angareion vacant. 99. Jam superior nuncius ubi Susa pervenit, Athenas tenere Xerxem, tante lætitîa Perses, qui domi emnt reiicti, impleverat, ut vins omnes myrto straverint, et thura adoleverint, et ipsi festis atque epulis celebrandis dederint operam. Posterior autem ubi amonavit nuncius, ita eos consternavit, ut tunicas cuncti discerpe- rent. et in clumorem ejuintumque. eramperent infinitum, Mardoni- umque tamquam auctorem calamitatum accusaient. Fecerunt autem hæc Persæ, non tam quod navibus dolerent perditis, quam quod de ipso Xerxe esseut solliciti. Atque hæc apud Perses toto interjecto tempore duraverunt, danse illos Xerxes ipse adventu suc 100: Jan) Mardonius, Xerxem ex pugnœ navalis exitu videns gravissime dolore ndfectum, suspicatusque fugam illum ex Athenis meditari, et reputans secum ipse, pœnas se daturum quod regi per- suasissetGræciæ bellum inferre, meliusque sibi esse. tentata iterum beilisedsvit. fortuna. aut prorsus debellare Græcîam, ont ipsum honestami obire mortem, postquam magnarum rerum spe fuisset clams; denique in hanc partem maxime inclinons, ut Græciam subigeret: hæc, inquam, secum reputans, tali oratione regem est adlocutus: " Domine, ne mœrori induigcas, neque nimium ex eo qued accidit " capias dolorem! Non enim lignomm certamen ad belli exitum *t nobis maximum confert momentum, sed virorum equorumque ii certamen. Tibi vero uemo, neque ex me ni nunc omnia. confe- " cisse tibi videntur, exscensione e navibus cta resistere conabi- ï’ tur, neque ex hac continente quisquam: et, qui contra nos ste- ti ternnt, hi pœnas dedere. Si igitur tibi videtur, protinus Pelo- " ponnesum adgrediamur: sin in præscntia omittere hoc placet, " omittamus licet. Nec vero despondcas animum ! nec enim ullo ’t’ mode eifugere Græcî possunt, quin rationem nabis eorum, quæ " et nunc et antes patrarunt, reddant, et servi fiant toi. lgitur hoc " quidem maxime ageudum. Quod si vero hinc ipse abscedere et " abducere exercitum decreveris, aliud quoque habeo post hæc " consilium. Tu, Rex, ne committe ut Græcis iudibrio sint Perses. " In Persis enim tuis nihil detrimenti res tuæ acceperunt, neque " tu dices quo loco a nobis res male geste sit. Sin Phœnices et " Ægyptii et Cyprii et Cilices male pugnarunt, nihil ad nos hæc " dalles pertinet. Nunc igitur, quum non sil: quad Persas culpes, " mihi morem gere. si tibi constitutum est hic non manere, tu " quidem tuas in sedes discede, majorem exercitus partem tecum " abducens: st me oportet tibi Græciam in servitutem redactam " tradere, postquam de exercitu trecento hominum millia delegero." 101. Quibus auditis Xerxes, ut post mais, gavisus delectatusque est, Mardonioque ait, se si, poslquam deliberaveril, responsurum esse, 142mm et his, quæ ab illo proposita surit, facturas sil. Postquam vero mm Persis in consilium adhiberi solitis eonsultavit, placuit ei Arte- nnisinm quoque in consilium vocare, quippe quæ etiam antes com-

perte esset, sols quid faciendumURANIA. perspexisse. Que ubi 391 advmit, submotis consiliariis Persis et satellitibus, hæc ad eam Xerxes verba facit: " Hortatur me Mardonius, ut hic maueam, et Peloponnesum " adgrediar, dicens, Persas et pedestrem exercitum nullius calami- " tatis, quæ nabis accidisset, culpam sustinere, et lubentes illos re " ipsa hoc esse demonstraturos. Me igitur ille ont hoc facere hor- ît tatar, sut ipse veile se, ait, cum selectis de exercitu trecentis " minibus Græciam mihi tradere in servitutem redactsm ; me ip- " sum autem jubet cum reliquis copiis meus ad sedes discedere. " In igitur, quum etiam de pagus navali, quam suscepimus, bene « mihi consulueris, magana illam suscipiendam, nunc quoque made, " utrum horum faciendo rectius feliciusque rebus meis consumera.” 102. Hæc consulenti Xerxi in hune modum Artemisia respondit : " Difficile, Rex, est itn me esse felicem ut tibi consultanti optima " dicam. Verumtamen in præseuti rerum statu optimum mihi ’t videtur, ut tu domum revertaris; Mardonium vero, si ista efiioere " volt tibique recipit, hic cum eis quos postulat relinquas. Nain, " sive ille en, quæ anima agit polliceturque, perfecerit, eique res " ex sententia successerit, tuum, Rex, hoc facinus erit; tui enim " servi id fecerint : sive contra Mardonii seutentiam res ceciden’t, " non ingeas fuerit calamites, salvo et te et domus tuœ statu. Tu t3 enim si salvus fueris domusque tua, malta frequentiaque pericula " de saluts sua adibunt Græci. Mardonio veto si quid acciderit, " non tanti fuerit momenti; neque Græci, etiamsi Mardoniam " vicerint, insignem repartaverint victoriam servo tua interemto. " Tu vero incensis Athenis discesseris, cujus rei causse expeditio- t! nem banc suscepisti." . 103. Hoc consilio, ut consentaneum erat, delectatus est Xerxes : opportune enim Artemisia sa ipso dixerat, que ille animo agitsbat. Etenim, ut mihi quidem videtur, etiamsi omnes et viri et mulieres, ut ibi maneret, ei suasissent, non erat mansurus: adeo metu crut perculsus. lgitur laudibus Artemisiam prosecutns est, eamque dimisit, filins ipsius Ephesum ducturam : filii enim nonnulli nothi cum emnt secuti. 104. Cam istis pueris Xerxes custodem misit Hermotimum, genere Pedasensem, qui primum inter eunuchos locum apud regela tenebat. Habitant Pedasenses supra Halicarnassum : apud quos hoc rei fertur accidere. Quando finitimis omnibus, qui eirca Pe- dasa oppidum habitant, grave quidpiam intrs certum tempus imminet, tune antistitæ tempii Minervæ, quad ibi est, grandis assoi- tur barba: id quod jam bis apud illos aocidit. 105. Ex his igitur Pedasensibus Hermotimus erat: cui contigit gravissimam omnium, quos novimus, ultionem obtinsse in hominem a quo injuria fuerat adfectus. Etenim hello captura et vs- numdatum emit Fanionius, civis China, qui opem iniquissimo vitam sustentabat. Quoties, enim puera: nactus esset forma præ- stantes, hos castrabat, et Sardes sut Ephesum abductol ingenti pretio veudebat. Quippe apud Barbaros eunuchi pretiosiores saut

399 HERODOTI HISTOR. VIH. his qui non sont castrati, et major illis in omnibus rebus fides habetur. Quum alios igitur maltas castraverat hic Panicnius, utpote hoc quæstu vitaux alens, tum vero etiam hune ipsum. Nec vero usquequaque infelix liermotimus fait: nain e Sardibus cum aliis moneribus ad regem pervenit, et succedente tempore præ omnibus eunuchis maxima in honore apud Xerxem fuit. 106. Quo tempore vero Persicum exercitom adversus Athenas ducens rex Sardibus versabatur, tune Hermotimus, quum nescio cujus negotii caussa in Mysiam quæ Chiorum est, cui Atarneus nomen, esset profectus, ibi Panionium invenit. Quem ubi agnovit, multis verbis benigne est adlocutus; memoraus primum, quantum prosperitatem-per illum esset consecutus; deinde promittens, se rependeudæ gratiæ caussa ingentibus beneficiis illum cumulaturum, si cum sua familia Sardes habitatum venisset. Quibus verbis persuasus Paninnius, lubens accipiens conditionem,.cum liberis et uxore Sardes migravit. Sed postquam cum cum tata dama in potestate Hermotimus habuit, tum vera his verbis eum adfatus est : " 0 tu omnium hominum nequissime, ex iniquissimo negotio quæ- " stum faciens! quid tibi sut ego ipse mali feci, aut quam inju- " riam aliquis meorum aut tibi sut tuorum alicui intulit, cur me ti ex vira feceris ut nihil esseui? Et to- quidem tune putabas fore " ut deos lateant tua facinora: at illi, justa legs mentes, te qui " iniquaista patrasti, mess in menus tradidere: quare de pœna, t’ quam a te repetam, non est quad conqueraris." His postquam conviciis cum accepit, filios ejus in conspectum jasait adduci, et Panionium caegit suis ipsius filiis, qui quatuor numero emnt, virilia abscindere; quad ille necessitate coactus fecit: deinde vero, hoc perfecto, filii ejusdem. coacti sont ipsum evirare. Talent de Pa- nionio ultionem vicissim Hermotimus cepit. t 107. Xerxes postquam filios suas Artemisiæ commisisset Ephe- sum ducendos, vocatum ad se Mardonium jussit, quos venet, de exercitu seligere, operamque dare ut promissis facta æquaret. Et hæc quidem illo die gesta sont. lnsequente vero nocte, jussu regis duces classis naves ex Phalero abduxerunt, quanta velocitate quisque posset, ad IIellcspontum "variantes, pontes custodituri ut regi ad transeundum essent patati. Sed Barhari hi, ut prope Zosterem pervenere, ubi tenois. quædam promontoria in mare prominent, naves bas esse patentes, procul aufugerunt. lnterjecto vero tempore, postquam intellexere non noves esse, sed promontoria, rursus sese conjunxeruat, cursumque continuarun t. 108. Ut illuxit, Græci, pedestrem exercitum eodem in loco man nentem conspicienœs, existimabant naves etiam ad Phalerum adhuc stare: et navalem pugnam redintegraturos illos putantes, ad repugnandum sese comparabant. I’ostquam vero abiisse naves cognovere, tune ocyus persequi illas decrevernnt. At classent) quidem Xerxis non conspexere, osque ad Andrum eam persecuti. Post- quam vcro Andrum pervenere, delibernrunt. Et Themistocles quidem pro sentantia dixit, tt par insolas navigando classemqua

si etiamnunc persequendo, rectaURANIA. ad Hellespontum dirigendum 893 esse s? cursum, pontesque rescindendos." At contrariam sententîam Eurybiades proposait, dicens: " si rescidissent pontes, hoc ipso "longe maximum calamitatem Grœcis inlaturos. Nam, si inter- " clusus Persa cogeretnr in Europa manere, operam illum esse " daturum ut numquam quietem agst ; quoniam, si quietem ngeret, " nihil suarum rerum promoveret, neque reditus ei ullus ostende- " retur, et fume periturus esset illius exercitus. Molienti autem " aliquid, et rebus gerendis sedulo operam danti; omnia Eu-ropœ " oppida omnesque populos accessuros videri, sive belle subactns, " sive deditione in tempore fileta; et alimente hustibus futuros " esse annuos Græcorum fructus. E contraria, quum pugna navali " victus Perse non videalur in Europa mansurus, permitti ci apor- " tare ut fugiat, donec suam in terram fuga pervenerit; deinde " veto de propria ipsiusæerra cum illo decertnndum." Hunc ad sententiam uccesserunt reliquorum etiam Peloponnesiorum duces. 109. Ibi tune Themistocles, postqunm intellexit se majori ducum numero persuadere non passe ut in Hellespontum naviguent, muta!» eonsilîo Athenienses adiens (quippe qui eflugisse barbares œgerrime ferebant, et ipsi etiam per se, si reliqui nollent, in Hellespontum cupiebunt navigare) hæc apud eos verba feçiç: " Equidem multis sæpe hujusmodi rebus interfui, et multo plura "allia accidîsse nudivi; nempe vires ad necessitùtem rednctos, " postquam victi emnt, instaurasse pugnam, et superiorem repa- " rasse calamitatem. Nos vero, postquam ex insperatoet nos ipsos . " et Græcinm, repulsa tante hominum nube, servavimus, figientes ii viras ne persequamur! Nec enim nos hæc perfecimus, sed dii " atque berces; qui nolueru’nt unum virum simul Asiæ et Europæ " imperare, impium illum et nefarium 3 qui sacra et profana pari- ii ter insuper habuit, et simulacre. deorum evertit cremavitque, qui " mare etiam flagellis cecidit, et oompedes in illud dejecit. At " nunc, quum bene res nostræ habeant, maneamus in Græcia, et " nostrum ipsorum familisrumque nostrarum curam gemmas 5 et ii ædes suas quisque reficiat, et -sementi faciendæ sedulo dot ope- " mm, postquam barbarum prorsus ejecerimus: inennte autem " vers in Hellespontum et in loniam navigemus !" Hæc ille locutus est hoc consilio, ut gratiam apud Persam in futurum tempus iniret ; quo, si ab Atheniensibus adversi aliquid ei accidisset, perfughim babel-et: quad quidem ei etiam usu venit. - 110. Hæc dicens Themistoeles, decepit Athenienses: at ilii morem ei gesserunt. Quoniam enim, quum jam antes sapiens esset habitus, nuper re ipsa sapiens et plenus consilii erat repertus, facile dictis ejus paruere. Postquam hi igitur ab illo persuasi fuerunt, continuo deinde vires cum navigio dimisit, quos contiens erat, etiamsi omnibus tormentis cruciarentur, tacituros mandata ad regem deferenda, quorum in numero iterum famulus ipsius Sicinnus erat. Hi ubi ad Atticam pervenere, reliquis in nave manentibus, Sicin- nus «susdit, et hæc apud Xerxem verba fecit: i’ Misit me Tue, 3 a I

394 HERODOTI HISTOR. VIH. " mistocles, Neoclîs filins, imperator Atheniensium, sociorum om- " nium forlissimus et sapientissimus, qui tibi dicerem, Themisto- "clem Atheniensem, nous tuis cupientem inservire. eohibuisse fi Grœcos, naves tues persequi volentes, et pontes in Hellesponto 1’ rescindere. [taque nunc largum per otium revertaris licet." His nunciatis, retro hi navigarunt. 111. Græci, postquam displicuît consilium classem Barbarorum ulterius persequendi eut in Hellespontum navigendi ad racin- dendos pontes, Andrum circumsederunt, expugnare eam molientes. Primi enim ex insulanis Andrii fuerunt a quibus pecuniam postulnverat Themistocles, quam illi dure musarunt ; sed Themi- stocli, quum his verbis cos edortus esset. ut diceret, " venîre Athe- " nienses, duos magnas deos secum habentes, Persuasionem et " Necessitatem, quare utique dore illos oportere pecunias ;" ad hæc illi responderunt, " merito magnas et opulentes fuisse Athenas, " et bonis usos esse diis 5 cæterum Andrios tenuem incolere terrain u et admodum esse egenos, duosque inutiles deos non relinquere " ipsorum insulam, sed constanter enm habitere, Paupertatem et *i Impotentiem ; et, quum hosce deos Andrii possideant, non da- " turcs eos pecuniem: numquam enim potentiam Athenîensium ".superiorem fore ipsorum impotentia." Hi igitur, quum hæc respondissent, nec postulatam dedissent pecuniam. oppugnabané tur. 112. Themistocles vero, numquam cessens corradere pecunias, in reliques insuias eosdem, quos ad Andrios, nuncios cum minacibus mandatis misit, pecunias ab illis postuiens, dicensque, " nisi postu» " lotis satisfecerent incolœ; ducturum se adversus eos Græcorum " exercitum, et obsessos perditurum." Hæc dictitando, ingentes pecunies a Carystiis et a l’eriis eoegit. Hi enim, quum Andnim cognovissent oppugneri quod Meçlis favisset, scirentque in maxima præ cæteris ducibus existimetione Themistoclem esse, hæc memen- tes, pecunias miserunt. An vero et elii nonnulli ex insulanis pecunias dederint, adfirmare non possum: puto autem. et alios dedisse, nec hos solos. At non idcirco dilata est Ceryetiorum calamites: Parii vero, Themistocle pecuniis placato, incursionem exercitus dinguent. Ira igitur Themistocles, ab Andro impetum faciens, pecunias ab insulanis coegit clam reliquisiducibus. 113. Xerxes autem cum suis, pences post navalem pognant dies momtus, eodem que veneret via in Bœotiam movit. Nom Mardonio etiam visum erat eomiteri regem, nec veto esse opportunum enni tempos ad bellum gerendum, sed satins esse in Thessalie hybernare, et redennte vere Peloponnesum adgredi. Ut vero in Thessaliam pervenere, ibi Mardonius primum Perses omnes, quos Immortales vacant, selegit, excepte duce eorum Hydarne; hic enim se negeverel relicturum regem. Deinde ex reliquis Peuls loricatos selegit, et millenarium equitatum ; tum veto Medos et Secas et Bectrios et lndos, tam peditatum, quam equitaturn. Et ex his quidem populis omnes, qui sucrant, sibi sumsit; ex reliquis

vero sociis non nisi pausasURANIA. passim selegit, qui eut forme 395 essent prœstantes, ont a quibus clarum aliquod facinus editum novent. In horum autem numera picrique genere Persæ fuere, torques et armilles gestantes; et post hos Medi. Erant autem Medi numero non inferiores Persis, sed robore his cedebant. lta factum est, ut universus exercitus a Mardanio telectus, simul cum equitibus, numerum trecentorum millium eompleret. 114. Per idem tempus, qua Mardonius deleatur!) instituit militum, et Xerxes adhuc in Thessalie erat, oraculum ex Delphîs adles tum est Lacedæmoniis, jubens illos ratisfactionem a Xerre repetere pro arde Leonidæ; et, quidquid ille dedùret, accipere. Itaque ocyus præccmem miserunt. Sparteni : qui ut universum exereitum motus est in Thessalie adhue hærentem, in conspectum Xerxis prodiens, hæc dixit : " Rex Medorum l Lecedæmonii et Heraclidæ ex Sparte " satisfactianem abs te postulant quad regem ipsorum interfecisti, tt qui Græciam erat servaturus." Ad hæc ridens rex, et (lin nihil respondens, postremo; quum farte adstaret ei Manlonius, hune digito monstrens ait: " [taque Mardanius hic satisfactionem illis " dabit, qualis eis digne est.” Et præco, eccipiens dictum, re-i versus est. 115. Inde Xerxes, Mardonio in Thessalie relicto, ipse ad Halle- spontum maturavit sbire: et quadregesimo quinto die ad locum, ubi trqiecerat fretum, pervenit, nullum (ut itn dicam) exercitus pertem in Asiem reducens. Milites in itinere, uhicumque locorum emnt, et apud quoscumque hamines, horum fructus rapientes co- mederant. Sicubi nihilifructuum invenissent, gramen e terra ena- tnm, et decerptum arborum cortiëem, et ex arboribus tam cultis quam sylvestribus destricta: manducaverant folie, nihilque reliquerant, fume itn cogente. Ad hæc pestis et dysenterie invadens exercitum, maltas in itinere interemerat. Ægrotos Vera etiam in itinere reliquerat rex, data civitatibus, ut in queque emnt, mandata, ut cureront illos alerentque: itn alios in Thessalie, alios in Siri Pæoniæ, alias in Macedonie reliquerat. Ibi etiam entes, quum in Græciam tenderet, currum Salis reliquerat: quem nunc rediens non recepit. Nem Pæanes, qui illum Thracibus tradiderant, repetenti Xerxi dixere, equas e pascuo raptas esse a superioribus Thro- cibus eirca Strymonis fontes habitantibus. 116. Ibidem rex Biselterum et terræ Creslanicæ, Thrax, immane patravit facinus. Dixerat ille, nec se ultra serviturum Xerxi, sed in superiora lace in montem Rhodapen se receperat, et filiis suis interdixerat ne adversus Græciem militarent. At illi, spreto patrie imperio, sive quod cupido illos incesserat belli spectandi, cum Perse militeront. Pastquam vero selvi omnes, sex numera, rodie- runt, coulas eis pater istam ab culpam efi’odit : et illi quidem banc mercedem abstulerun t. 117. Persæ veto ut peragrata Thmcia ad trajectum pervenere, quanta maxime eeleritate poterant Hellespantnm navibus trajicien. tes Abydum petierunt: etcnim pontes non amplîus strates invene. 8 a 2

3961 HERODOTI HISTOR. VIH. tant, sed tcmpestate dissolutos. Ibi maranta, quum copinaien- quam in itinere alimente necti supra modum sese implerent, et alias, quam adhuc, biberent aques, multi de exercitu qui supereret periere, reliqui vermoulu Xerxe Sardes pervenere. 118. Fertur quidem etiam alia fuma, Xerxem, postquam Athenis profectus Eionem ad Strymonem fluvium pervenisset, inde non nmplius terrestri usum esse itinere; sed exercitum quidem Hy- darni tradidisse, qui cum ad Hellespontum dcduceret, ipsum vero conscense Phœnissa nave in Asinm trajecisse; in trajectu vera a vehemente impetuosoque venta Sfrymonia fuisse exceptum. Ibi; tune, quum magis megisque fureret tempestas, et nimis onerata esset navis, quippe magna humera Persarum Xerxem comitantium in ponte navis stante, timare perculsum regem cum clamore quæ- sisse ex gubernatore, caque salutis spes esset; eique gubernatorem respondisse, " Domine! non elie spes est, nisi-de numero multa- " rum horum vectorum pers quædem amoveetur." Que: audien- teuLXerxem, aiunt, dixisse: " Viri Persæ! nunc vestrum aliquis " ostendet curæ vobis esse regem ! nem in- vobis men salua posita t? videtur." Quibns auditis illos adorasse regem, et in mare pro- siliisse; et navem ita levatam, salvam in Asiam pervenisse. Xer- xem vero, simul etque in terrem-exscendisset, hæc feeisse: nurse corons douasse gubernatorem, quad regis vitam conservasse: ; deinde vero, quad magnum Persan-nm numerum perdidisset, capet ei119. jussisse Sed hæc de Xerxir præcidi. reditu temere - fertur fuma, mihique prorsus incredibilis est, tam quad ad cætera spectat, quem quad ad istem Perserum calamitatem. Nam si ista Xerxi gubernetor dixisset, ex decem millibus hominem, quos rogarem sententîam, ne nnum quidem esse existima, quin mihi sit adsensurus, non ejusmodi quidpiem factumm fuisse regem. sed Perses Perserumque principes, qui in ponte fuerunt,jussurum fuisse in cavitetem navis descendere, remigum vero, qui Phœnices emnt, parent numerum, quot Persan fuerunt, in mare ejecturum. At ille, ut moda dixi, simul cum reliquo exercitu iter fadens in Asiam rediit. 120. Cujus rei etiam locuples est testimonium hoc, quad satis constat, Xerxem in reditu Abdera venisse, et hospitium eontraxisse cum Abderitis, casque aureo acinece etque tiare euro intenta douasse. Et, et soli quidem Abderitæ narrant, (quad mihi parum fit probabile) primum apud illos, ex quo Athenis profugit, cingulum salvit, utpote nunc in tata se esse retus. Sont autem Abdere Hel- lesponta propiora, quam Strymon eut Eion, ubi illum niant havent conscendisse. 121. Græci, quum expugnare Andrnm non potuissent, Cerystum peticrunt, et evastato Carystiorum agra Salsminem rediemnt. Ibi primum primitia: prædæ exemcrunt (liis, quum alia. tum tues Phœnis- ses triremes ; quarum une in Isthmo dedicaretur, quæ mea adhue ætnte superfuit halte"; ad Sonium, tertie Ajaci in ipse Salamine. Deinde prædam rater se diviseront, et Delphes miserunt primitias ;

e quibus l’acte est statua duodecimURANIA. cubitorum magnitudine, natrum397 novi: manu tenens; quæ eodem loco posita est ubi aux-en Alex- andri Macedonie statua. 122. Postquam Deiphas primitias miserunt Græci, communi omnium nomine interrogarunt deum, au sujficientes et grains accea pisse: primum. Quibus ille respandit, a cæterix quidem; me sera ab Æginetis: sed ab his repetiit præmiunl quad illis ab rem ad Sa- lamina bene gestam tributum fuisset. Quo eudito, Æginetæ dedia seront aureas stellas tres, quæ super æneo malo stont in angulo 7.proxime Crœsi craterem. ’ 123. Post prædæ distributionem in Isthmum naviganmt Græci, virtutis præmium tributuri ei e suorum humera, qui in hoc hello præ I cætelis illud commeruisset. Postquam vero eo pervenerunt duces, et calculas inter se ad Neptuni arum distribueront, primum et secundum sua judicio designnturi; ibi tune earum quisque sibi primum posoit calculum, se ipsum quisque fortissimum judicans: quad autem ad secundas partes pertinet, plerique calculi in The- mistaciem consenserunt. Roque illi singula habuere sufragia: Themistocli- autem longe pleraque suffragia secundas tribuerunt partes. 124. Id judicium duces quidem Græci ab insidieux ratum habere noluerunt, sed re injudicete suam quisque in civitetem discessit: verumtamen Themistocles per universaux- Græciam ut Græcorum longe prudentissimus prœdicatus celebretusque est. iQuoniam vern, licet victor, non lamer) honore adfeetus eret ab his qui pugnæ ad Salaminem fuerant socii; protinus post hæc Lacedæmonem se eontrrlit, ibi se honoretum iri sperans. Et libereliter cum recepa runt Lecedætnonii, et eximio honore adfecerunt. Nem Eurybiedi quidem primum decrevere præm’rum, oleagineam coronam: pru- dentiæ vero et dexteritatis præmium Themistacli tribuerunt, ales- gineom huic pariter coronam. Præteree curru cum doueront, pulcenimo qui Spartæ-eret :. et egregie colleudatum prosecuti sunt abeuntem delecti trecenti Spartunorum, hi qui equites vocantur. usque ad Tegeeterum fines. Est autem Themistocles unus ex omnibus quos novimus hominibus, quem Spartani itn publics sint prosequuti. 125. Ut autem Lacedæmone Athenas venit, ibi tune Timodemus, Aphidnensis, qui de numero inimicorum ejus crut, cæternm non ex illustribus viris homo, invidie inseniens, abtreclavit Themistocli ; exprobansque si quad Lucedæmonem se contulisset, aiebat, Allie- niensium gratta Lacedæmonios cum honore illo eue pressentes, non ip- sin: gratin. Quod ubi passim dictitare non desiit Timodemus, Themistocles ei ait: tt lte tibi se res hebet: nec ego, si Belbinitu " esseni, itn honoratus fuissem a Lacedæmoniis; nec tu, homo ! si 2 esses genere Atheniensis." Et hæc quidem hactenus. 126. Interim Artabazus, Phemocis filins, jam ante spectatus vir inter Perses, et deinde ex Platæensi pogne mugis etiam nobilitetus, cum sexaginta militum minibus de .eo excrcitu quem Mardonius

398 HERODOTI HISTOR. VIH. sibi selegerat, regem usque ad fretum deduxit. Postquam ra in Asin fait, Artabazus vero retrogrusus eirca Palieuen vembatur; quum Mnrdonius in Thessalia et Macedonia hiemaret, nec opus esset ut. ipse cum relique exercitu se conjungere properaret; rem sese indignam judicavit, quum in Potidæama incidiuet, qui a les: defecemnt, bi hos non in servitutem redigenet. Etenim Potidæam, postquam rex fines earum erat præœrgressus, et chassie Persnrum a Salamine fuga se receperat, ex professo defecerant a Barbarie, pariterque reliqui Pallenen incolentes. Potidæam igitur tune Am- bazus oppugnavit. 1’27. Suspicntus veto etiam Olynthios defectionem a rege moliri, Olynthum simul oppugnavit. Tenebant cum tune Bottiæi, quie Thermæo sinu a Macedonibus fuerant ejecti: quos postquam vi expugnnvit. ad lucum eductos jugulavit; urbem autem Chalcidicæ genti tradidit, eique Crimbulum Toronæum præfecit. Aulne in Olymhum Chalcidensea habuere. 128. Hac expugnnta, curam omnem Ambazua in Potidæam in- !cndit. Qui dam hoc curat, ultro cum eo de proditione egitTi- inoxenus, du Scionæorum. Hic qua via initie mus ait, diacre non possum, nec enim memoratur: sed postremo res accidit hujusmodi. Quoties litteras mittere aut Timoxenus volait ad Artabazum, mat Ar- tabnzus ad Timoxenum, epistolam circum-sagittæ creusa circumvol- vebant, et adaptatis aiis, sagittam in locum, de quo inter cos conve- ncrat. emittebant. Sed proditionis urbi: computas est Timoxenua. Etenim Artabazus, sagum versus destinatum locum emissa, a scopo aberrans, humerum feriit civis Potidæatœ. Et adcurrens hominum turba, ut fieri in hello Bolet, vulneratum circumstat; qui sagittnm prehendenœs, ut epistolam animadverterunt, protinus ad duces deferunt: ademnt enim etiam ex am. Pallenenaibus socii. Ut vero epistolam legerunt duces, auctoremque cognovemnt proditionis, viaum est eis crimine proditionis non implicure Timoxennm, civi- tatia Scionæorum gratia, ne in posterum omne œvum proditores esse existimarentur Scionæi. Et ille quidem hoc modo campa-tus est. 129. Postquam tres menses Ambnzus in. oppugnanda Potidæa fuit occupatus, accidit ingens maris rac-eaux, et is quidem in longum admodum tempun: et barbai-i, locum. videntes vadosum factum, in Pallenem transire instituerunt. Ut vero dans viæ emensi emnt partes, et tres partes adhnc reliquæ emnt, quæ transite oportebat priquuam in PnJlenen pervenirent, supervenit acculas maris mutua, quantus numquam antea, ut quidem indigenæ dicunt, fuerat, licet Iæpe magnas accidat. huque quicumque ex illis nandi cran: imperiti, perierunt ; qui vero mure poternnt. hos Potidæatæ navigiis peraecuti interemerunt. Caussam autem hujus æstus et exunda- tionis, cniamitatisque Persarum, banc fuisse aiunt I’otidæatœ, quad lui-iidem Persæ, qui mari perierunt, in Neptuni templum et simu- lucrum, quad in suburbio est, impie facinora admiaeraut: quam cauuam illi ex rei veriute adlegare mihi videntur. Superstitu

Artebazue in Thessaliam adURANIA. Mnrdonium reduxit. Hæc igitur399 fortune fuit earum, qui regem deduxerunt. 130. Classés quæ supererat Xerxis, postquam fuga ex Salamine in Asiam pervenit, regemque et exercitum e Chersoneso Abyelum trajecit, Cumæ hyemavit. Adpetcnle autem vere ad Samuxn maturavit convenire, ubi etiam pars navium hyemuvernt. Propugnato- rum mqior pars Persæ emnt et Medi: duces autem eis advenez-e Mnrdontee Bugæi filins, et Artayntes Anachæi: quibus etiam col- lage adfuit lthumitres, fratrie filius Artayntæ, ab ipso adscitus. Hi vero, quoniam magnum cladem emnt passi, ulterius occidentem versus non moverunt. neque eos quisquam ad ulterius progredien- dam oogebat: sed ad Sumum sedentes, observabant loniani, ne deficeret: habehant autem naves, une cum lonicis, trecentns. Nec vero Græcoe existimarunt in loniam moturos, sed satis habituros suam custodire terrain 5 quad ex eo colligebant, quud ipsos ex Sa- lamine fugientes non essent perseeuti, sed libenter discessisseut. lgitur mari quidem fracti animis Barbari emnt: terra. vero longe bostihus superiorem fore Mardoninm existimabant. ltaque ad Sa- mum hærentes, partim quidem consulmbant si quid mali adferre posseut hostibus, partira vero ndrectis auribue exspectnbant quis fatum: esset exitua rerum a Mardouio gerendarum. 181. Græcos vero et ver adpetens excitavit, et Mardonius in Thes- salia agens. Et pedestris quidem Græcorum exercitus nondum crut coactue, classis vero Æginam se con tulit, naves numero oentum et decem. Dux et imperator clamais eut Leotychides, ex ulteru regum familia; cui pater fuit Menares, anis Agesilnus 5 reliqui magmas, Hippocratidee, Leotychides, Anaxilaus, Archidnmus, Animau- drides, ’liheopompus, Nicander, Charillus, Eunomus, Polydecœe, Prytanie, Euryphon, Procles, Aristodamus, Aristomachus, Cleodæus, Hyllue, Hercules: qui omnes, exceptis duobns, quos promime post Leotychidem eommemoravi, reges fuerent Sperme. " Athenieneium vero du): erat Xanthippus, Ariphronis filius. 132. Ut haves omnes Æginæ adfuere, veneth Græoorum in castra legati Ianum, qui paulo ante Spartam quoque venerant, oran- V tes Lacedæmonios ut loniam liberarent; quorum in numero etiam Hemdotus fuit, Basilidæ rfilius. Hi inter se conjuraverant, omnino septem numero, de interficiendo Strattide, Chii tyranno: postquam vero patefacta conspiratio est, une ex conjurais consilium illorum prodente, reliqui au ex Chic se reœperunt, et Spartam primum, tune vero etiam Æginam venerunt, orantes Græcos ut in [enim naviguent: sed ægre-nb his impetrarunt. ut Delum neque moverent. Nam ulteriora omnia metuebant Græci, quum et locormn’ muent imperiti, et hostilium copiarum omnia esse plena existima- rent. Sumus autem eis æque longe nique Herculis columnæ abuse videbatnr. Simul vero accidit, ut nec Barbari, metu paradai, ultra Samum versus oecidebtem navigante auderent 5 nec Græei, quamvis eollicitati a Chiis, ultra Delum versus crientem. lui-quæ in’medio utrorumqueuerant, 0b illorum metum in tutu fueruut.

u 400 HERODOTI HISTOR. Vlll. 138. Dum Græci Delum navigant, Mardonius adhuc in Thessalie. in hybernis fuit. Unde quum institueret movere, ad malouin oracula misit virum genere Europensem, cui nomen crut Mys; dans homini mandata, ut quaquaversum iret, et quornmcumque oraculorum explorare efl’ata posset, ea consuleret. Quid igitur fuerit, quod ille cognoscere ex oraculis cupiens mandatum istud dederit, id adfirmare equidem non possum; nec enim memoratur: sed misisse cum puto, de rebus præseutibus, non de aliis, consulturum. 134. Hunc Myn constat et Lebadeam venisse,ibique mercede corrupto viro indigena, ad Trophonium descendisse; et Abus item pervenisse in Phocide. Idem, quum prius Thebas venisset, non modo lsmenium Apollinem consuluit; ubi, sicut Olympiæ, ex victi-. mis responsa dei peluntur 5 verum etiam, homine externo (non Thebnno) pecunia corrupto, in Amphiarai templo peruootavit. Thebanorum enim nulli fas est oraculum illud eonsulere, hanc oh eaussam. Edito responso jusserat eos Amphiaraus, dnorum utrum vellent eligere, utnaut pro vate uterentur ipso, aut pro armoruin socio, altero autem abstinerent: et illi hoc elegeraut, ut armorum ipsis esset socius. H suc 0b causeur: nulli homiui Thebauo fan est in illius templo pernoctnre. 135. Istud vero, quad narrant Thebaui, maxime mihi mirum accidit. Eumdem quippe Europensem Myn aiunt, postquam per omnia circumvagatns esset oracula, etiam ad Ptoi Apollinis fauum venisse. Vocatur quidem id fanum Ptoum, est autem Thebanorum, situm supra Copaidem lacnm ad montem, proxime Acræphinm oppidum. Ad hoc templum quum venit hic Mys nominatus, [Latine Mus diceres] comitatos cum esse aiunt tres viras publice ad hoc delectos, seripto consignaturos responsum quod reddi- turns esset deus: prophetam vero protinus ban-ban locutum esse lingua, ut atupereut comites Thebani, barbarum sermonem loco Græci audientes, nescirentque quid in præseuti facerent: Euro- pensem autem Myn, quam illi secum adtulerant tabellam, eis eri- puisse, in caque hæc quæ propheta prouunciaverat, comeripsisse; dixisse autem, Cario sermone usum illum esse; deinde, his scripta consignatis, discessisse hune, et in Thessaliam rediise. 186. Mardonius, perlectis oraculorum responsis, post hæc legatum Athanor misit Alexandrum, Amyntæ filium, Macedonem; partim quoniam adfinitate huic junoti emnt Persæ; Alexandri enim sororem Gygæam, Amyntæ filiam. Bubares Persa habuit in matri- mouio, ex qua natus est Asiaticus Amyntas, de avo nomen gerens, quem tex magna urbe Phrygie Alabandis donavit cum reditibns inde percipiendis : partim vero hac causse. Alexandrum Mardonins misit, quod audivisset, hospitem Atheniensium cum esse et bene de illis meritum. Hoc enim maxime ratioue se sibi adiungere posse Athenienses existimavit, quos audiverat non minus numerosum, quam forum, esse populum; et quas mari clades passi Perse; orant, fieront auctores Atheniensea potissimum fuisse novent. His autem sibi adiunctis, facile maris imperio se potiturum spemvit 3

’URAN IA. 401 id qued etiam un vean fustet; terra autem longe sibi vide- hstur esse superior: asque ita res suas rebus Græoorum superiores fore secum reputavit. Fortasse vers etiam oracula hoc ei prædixe- riot, monnerintque eum ut Athenienses sibi socios conciliant; bisque ille morem guerens Alexandmm misent. 137. Alexandri hujus septimus progenitor Perdiccas ille fuit, qui Muni rogna potina: erat tali modo. Ex Temeni posteris tres fratres, Gnomes, Acropus, et Perdiocas, Argis in Illyriorum fines profugerant z ex lllyriis vero in superiorem Macedoniam transgressi, Lebæam oppidum pervenerant. Ibi apud regela mercede servieruut; anus equos pasoens; alter, boves ; natu minimus’, Perdiccas. minores pecudes. Fuerunt autem olim etiam regel, inopee pecuuiæ non solum populos : itague regis nxor ipse panem coquebat. Quotîes vero coquebatur panis pueri mercenarii Per- diccœ, duplo major fiebat quam consentaneuln erat. Ubi vero constanter hoc itn accidit, marito rem ille indieavit. Quo audito, statim subiit illius animum, esse hoc prodigium, quod ad ma num quidpiam spectet. ltaqne vocatos ad se» hos mercenarios Jussit finibus suis exoedere. Cui illi responderunt, postquam promeritam omissent macadam, velte se saoulera. Ibi tune rex, mercedis mentionem andieus, quum forte per caminum solin lumen in conclave. incident, divinitus mente captas, ait: " mercedem vobis ego dig- ." nem banc persoivo ;" solem monstrans. Et Gammes quidem et .Aeropus, natu majores, hoc ut audivere, attoniti stetcrunt : et puer: tî Accipimus," ait, " Rex, quæ nobis das ;" et cultm, quem forte habebat, salis lumen in pavimento conclavis circumscripsit, coque facto ter deinceps radios solis in sinum suum hausit,,atque ita cum 188. Qui postquam abierant, nous ex assessorîbus menait regem inhibasquid esset qued fecisset puer, abiit. quumque prudenter ’ fratrum natu mi. nimus aceepisset quod rex illis dedisset. Et rex, his auditis, ira comptas, equites nonnullos misit, qui illos insequerentur et interficerent. Est autem in hac regione fluvius, cui posteri horum Argi- vorum virorum sacra faciunt, tumquam Servatori. Hic fluvius, postquam cum trajecerant Temenidæ, ita auctus fluxit, ut transira: equites non pussent. llli vero in alium Macedoniæ regionem secesserunt, babitaruntque prope horlos qui diouutur Midæ, Gordîæ filii : quibus in hortis sponte nascuntur rose, quorum unaquæque sexaginta folie habet, et quæ odore prestant cæteris. ln eisdem hortis etiam Silenua captas erat, ut narrant Macedones. Supra istos hortos mons situa est, cui Bermius nomen, aditu difiicilis ob aeris intem- periem. Inde impetu facto, postquam hac regione potiti surit, re- liquats etiam Macedoniam sub potestatem suam redegerunt. 139. Ah hoc igitur Perdicca Alexander ortns est hisce progenito- ribus. Amyntas, cujus filins Alexander fuit, patrem habuit Alce- -tam; Alcetæ pater fuit Acropus; Aeropi pater, Philippus; Phi- lippi, Argæns ; Argæi pater, Perdiccas is qui regno potitus est. Hi fume Alexandri, Amyntæ filii, progenitores. - 3 F

402 HERODOTI ’HISTOR. VIH. . 140,. Postquam a.- Mardonio ,missus Alexandœ Minou venit,-tsli usas est oratione. .(1.) " Viri Athenienses LMardaoiusrhsac divin. ." Nuncius. mihi u’ Rage venit in hæc verbe: Athaniensibns-inâurhm ti omnem mihi abillis iulatam remitto ; queue tu boul fac, Mando- " nie ! et terram eomm illis redde, et ipsi præter MM: disant tt aliam, quamcumque voluerint, et sui juris sunto: et templa om- " nia, quæ ego cremavi, tu illis instaura, si mode societatem.me- " cumlvoluerint jungere. Hic quum mihi nuncius advenerit, ne- " cessatio hæc exsequi me oportet, nisivos ipsi. obstiteritis. Hoc " autem vobis» dico. Quid, nunc iimanientes arma fertis contra " Regem ?v neque enim superare cum poteritis, neque inanmnefu- " turum- tempus si resistere. Vidistisenim copiarumiXerxisimuiz- " titudinem et res gestes; audivistis etiam) quanta: nunc vis ." mecum : itn quidem, ut etiamsi nos lupemœtis et vineeœtis, " (quod quidem, si bene sapitis, neutiquam spemtis) niius exercihls " multis partibus unmerosior adfutnrus esset. Noiite igitur, rugi " vos æquantes, terra privari ventre, et perpetuo in perimslo de ii sainte vestra versari : sed componite bellum; Potestis autem ti præclarissime illudcomponere, quum rex in banc partez: anime " feratur. Estoterliberi. armorum societate sine fraude et’dolono- " biscum contracta. (140, 2.) Hæc, Athenieuses! Mardouius ut ." vobis dicerem mihi mandavit. Ego veto de meain vos heoevoï " lentiu nihil dicam: nec enim nunc primum, pute, experti mon: " fueritis. Oro autem vos et obsecro, ut morem geratis Mardonio. a" Perspectum enim babeo fieri non posse, ut perpetuobelluul gens " tis cum Xerxe: nomque hoc si fieri pusse inœiligerem. numquam Fi ad vos hujusmodicum sermone vernisseur Estenim iRegis pas ti tentia plusquam humana, et menus supra quam diei potest longe. " Quare nisi propere fœdus mon eov inieritis quando tautawobis " commode, si pacisci cum -eo volucritis, pollicetur; timeo vobis, " qui præreliqnis omnibus sociis. maxime .in via expositi estis,-sem- ’ï perque soli perdimini, quippe terram incolentes qui: præ cœteris F veluti inter duas scies malin interiecta est. At morem.gerite! . " Etenim maximi vobis momenti res est, si. Rex magane .vobis salis " ex omnibus Grœcis peccata condonans, amicitiamwobiscum vult f! eontrahere." Hæc Alexandri fuit ontio. I . ’ -- v 141. Lacedæmonii vero ut andivere Alenndrnm Athalie: punisse persuasurum Atheniensibus ut fœdus cum. Barbarolaciant; 15ne- -mores oraculorsm, quæ prædixerantinîfnt’nesseut ipsi cum cæte- ris Doriensibus a Medis et Atheniensibust Pelopounœo. ejiciantùr, vehementer tîmue’ru’nt ne cum Perse societatem Athmienàeacon- traherent, et propere legatos Athenas ,mittere decreveruht.. Atque itn contigit, ut utrique simul (in senatum) introdueaeotuni Ex- spectaverant enim Athenienses et mores traxerant. bene gnari resci- turos Lacedæmonios venisae a Barbara nuncium ad paeem concin ’ liandam. eaque re cognita protinus legatos mineures. au» eon- sulto tempus duxerant, que sententiam- suam lacedæmoniis duels- rarent. 1 . -

’I ::.URANÎIA. .: 408 148.. Ubi igue: dicendi finem Alexander fœit, démone!!! exzcî-l Spcflaqi 1401i. :m.hnno modum sunt locuti: ".MÏSfl’unt ",moLacedcmooii pommas ovulais, ne quid novamm rerum in " Grædia moveatis, neque conditiones admittatis a Barbara vobis »" oblates. Nain et iniquissimun hoc foret ; et nIiis quidem etiam " Grands-omnibus, sed vobis maxime omniumyiniiignum et inde- " coran; idquemultis de causais. Nam bellum hac vos, invitîs g vobis, contitastis: et initia de ventru eolum terra œrtnmen fait, "1 nunc vero tul- universam etiam pertinet Græciam. Que quum F in sint, une!) mugis foret intolernbile, si servitutis aucunes Græ- " eis fierait ’Athfihienses g qui, semper et jam a prisais [temporihus n palan libenntisnuctores multis hominibus fueruntn Quod aune lem Vos præœæteris hochent) premimini, et duomm :jammnno- n rum fructibus-eatistpæivaü, et tamdiu jam damna infortune ver- " træ evemæ jacent, condolemus vobiscmn :’ et promena; profiten- H une .vobiirrecipiumque Labedælnonii et reliqui socii, amures se " uxomWestmet quidquid venins in familiisnd bellum est inutile, " quand [Ianum hoc duraturum est. Ne Vera Alexander Macedo lœ- " vigato Mardonii sermone vos commoveat! Huîc enim hoclfacere " convenit ; quippe, tyrannus quum gît, tyranno operam præstat. " At vos non facielis, si quidem recte sapîtis; bene gnari, in Bar- " baris nec fidem nec veritutem esse." Hæc Spartani legnti dixere. 143. Athenienses vero Alexandra in hune modum responderunt: " Ne nos quidem ignoramus, multis partibus majorez-n Medn, quum " nobis, esse potentium; ut non opus si: de illn nos multa. cum " ostentations admonere. Verumtnmen, quum libertatis simus " atudiosi, resislemus ei quocumque modo poterimus. Itnque, ut n’ socîetatem contrnhnmus cum Barbara, desine canari ut nabis per- ee auadeus; nec enim persuadebis. Nunc vero renuncia Mnrdonio, " dicere Athenienses, quousque sol eadem via incedet, qua nunc " incedit, numquam nos societatem inituros cum Xerxe : sed adju- " toribue confidentes diis et heroibus, quibus ille spretis ædes et " simulacm eorum cremavit, fortîter pugnnndo ulcisci illflm conu- " bimur. Et tu cave, ne posthnc tales adferens sermones Athenîs en conspiciaris ; neque pet speciem commodis nostris inserviendi, e’ ut nefaria faciamus, nos horteris : nolumus enim tibi ingrati " quidpiam accidere ab Atheniensibus, quum sis publicus hospes " noster et. amicus." 144. Hæc quum Alexandra Athenienses respondissent, ad Lace- dæmonîos sermonem converterunt his Verbis : " Onod verentur " Lacedæmonii ne cum Barbarie nos societatem centrahamus, id n vero admodum humanum est. At turpîter ntique hoc videmini " vereri 5 quum, quo pacto animati sint Athenîenses, non ignoretîs. n Neque enim tenta auri copia usqunm est, neque terra alla pulcri- " tudine et fertilitate itn præstans, ut en accepta vellemus cum Me- " dis facere, et Græcinm redigere in servitutem. Etenim multi: et " magna. sunt, quæ nus, ne id facinmus, etiam si vellemus, prohi- " beant. Primum quidem, et maxime, deorum simulacre. et tem- 3 v 2

404 HERODOTI HISTOR. VIH. " plu menuet I010 squat: quorum facinorum meunerie. qui- " buscumque modis pouumua, peut!) repetere poilus debemnn, " quam minutez!) eontrahere mm en qui hæc putt-mm. Deinde, " quum Græcum omne gel")! consanguineum ait, et lingunm " et deorum sales et sacra communia habeamus, et mon! con- l* similes; nefnrin res foret, si horum prodiwm fierent Adie- " nienses. Denique scinde, si forte udhuc amnistia, quand vel " anus supercrit Atheniensium. numquam nos cum lieue noie» " tatem inituros. Vestram autem providam ergs nos laudanum " volumineux 5 quod nobis, quorum fortunæ «en. cum, in proà " spicitis, ut nutrire familias Dosage velitis. Atque in natrum " quidem expletum est beneficium: a: nos amen in hoc quo u sumue statu durabimus, nullum vobis molestiam exhibituri’. A" Nunc veto, hæc quum in sint, mutante ocyua eæereitum mit- ll tare. Nain, ut suapicunur, un". inœ in mon adent Bar- il barils et Certain nostrnm invadet, aimuæœ ci fuerit renauda- i " tum, nihil nos coi-nm quæ: nabis peuh factum. huque ne- " cesse est, ut, priusqunm ille in Menin venait, m ci in Bœoa il tiam occurrmis."

HERODOTI HISTORIARUM LIBER NONUS. CALLIOPE. ---h-..- l. H00 ab Atheniensîbus accepta responsa, Spartam rediere lcguti. Mnrdonius autem, ut ci Alexander, Athenia reversus, responsa re- nuncinvit Atheniensium, movit e Thessalin et exercitum advenus Athenas ducere maturavit: quacumque autem iter faciebat, inde jumper ndsumtis militibus exercitum nuant. Et Thessalos nihil earum, quæ ndhuc acta emnt, pœnituit, multoque etiam studiosius hi Persam ad hune expeditionem incitaverant: et Thorax Loris- sæus, qui Xerxcm fugientem comitatue crut, nunc etiam palnm Mardonium in Græciam transmisit. 2. Ubi vero progrediens exercitus in Bœoua fuit, ibi tune Mar- donium Thebani retinuerunt, consulueruntque et, dicentee nullum esse locum mugi: idoneum ubi castra panerai: et ulterius progredi prohibuerunt, battantes ut ibi mamans operam duret quo sine pugna nniversam Græcinm in potestatem redigeret. " Vi enim et armis 3’ subigere Græcos, si cancaniez sint meut adhuc fuerunt, cunctis " etiam hominibus esse diflicîle. At tu, (nichant) si quad nos î’ mademus fecerîs, nullo negotio omnia illorum consilin in pot- e estate tua habebis. Mitte pecunins viris qui in quibuaque civi- " tatibus principntum tenent: et in partes divides Græciam; et " earum ope, qui tuas partes sequentur, boa qui tecum non fuient, " facile evertes." 3. Hæc illis suadentibus Mardonius non punit; sed vebemens illum cupide incesserat Athenas iterum cupiendi, pin-tint stolîda. quadam ferocia ductum, partim quad ignium ope per insula: ac- censorum cogitaret regi Sardibus versanti signifiante, tenere sese Athenns. Ubi veto in Atticam pervenit, ne tune quidem Athenien- ses in en nactus est, sed plerosque in Salamine et in navibus esse audivit: itaque vacuam cepit urbem, et id quidem decimo post mense quam a Xerxe fuerat capta.

406 HERODOTI HISTOR. 1X. 4. Athenis quum esset Mardonius, in Salaminem legatum misit Murychidem, virum Hellespontium; qui easdem Athcniensibus conditiones proponeret, quas Alexander ad illos pertulerat. Quum- qunm enim jam antes minime arnicas Atheniensium acceperat sen- tentiæ,. iterum tamen nunc misit, sperans illos stolida superbia abstituros, quum bello capta esset universa Anion, et in ipsius jam esset potestate. flac coassa Murychidcm in Salaminem misit. 5. Qui, quum ad senatum venisset, exposaissetque Mnrdonii mandata; nous e senatoribus, Lycides, pro sententia dixit, " recta " factum sibi videri, si acciperent conditionem a Murychide ipsi; " propositam, de caque ad populum referrent." Hunc ille sententiam dixit, sive quad pecunias a Mardonio accepisset, sive quad ipsi per se ita visum fuisset. Sed indignati Athenienses, quum senatores, tum qui foris stabant, ut co noverunt, protinus circumstantes Lycidem lapidibus obruerunt, ellespontium vero Mury- chidem dimiserunt incalumem. Orto autem in Salamine propter Lycidem tumultu, quum réseivissent Atheuiensium mulieres, quid rei esset. cohortatæ invicem, et alia aliam prehendens, ultra ædes Lycidis petierunt, et uxorem ejus et liberos lapidibus obruerunt. 6. Atbenienses vero hac ratione in Salaminem. trajeceraut. Quo- usque embattirent exercitum ex Peloponneso sibi ’auxilio ventu- rnm, in Atticaimansernnt: quum vero mugis magisque in long-nm rem ducerent- Lacedæmonii, et Mardonius, contra ipsos movens, jam in Bœotia esse diceretur, tune demum omnia sua exportarunt, ipsique in Salaminem transierunt. Simul vero legatos Laoedæ- monem miserunt,qui et de Lacedæmoniis, quad Barbarum invadere Atticam passiisessent, nec secum in Bœotiam obviam ei’ oc. currisaent, Conqnèrercntur, et illos admonerent quantum esset, uod ipsisPersa.» si ad illius partes transissent, pollicitus esset; enique prædicereù Lacedæmoniis, nisi auxilio venirent Atheni- ensibus, ipsos etiam’per se levamen aliquod inventuros esse malorum.7. Nempefestoshdies i t A f tune maxime agebnnt Lacedæmonii, Hya- cinthiai belebiantes, maximique faciebant rem divinam curare: simul veto etiam murum in Isthmo muniebant, isque jam lorica ont instflléfuén . t Ut Vera ’Lacédt’tmonem legati Athenîerues pervenerunt, secum etiam Megarensi. "et" Platæensium ducentes legatos, introducti ad Ephorosfii hune modum verba feccre: 7.1. " Miserunt nos tt Atheni’ehsèsiwdi’centes, Medorumregem non modo terram nus» " tram.nobis radait, verum nos æquo. conditione sibi socios vult tt adjun rei: sine’dolot et fraude; etque etiam, præter nostram. "’aliam 116m. tel-mm volt tradere, quamcumque ipsi elegerimus; " At nos Grammaicum reverentes Jo’vem, retoque indignam censen- " .Græciam, non sumus ei adsensi, sed repudiavimus " conditionemyquamquam injuria adfecti a Græcis proditique, et u bene gnati lange nabis conducibilius esse societatem coati-ancre " cum Paru, quam guère bellum: nec vero umquam volentes

CALLIOPE. 407 «cum od-paciacemur.. le: quidqnid a nabis proficisci potest, id " sincero anhno tributaire Græciæ. 7. 2. At vos, qui nuper vehe- F mentissimejmetuebatis ne cum Perm pacisceremur, nunc, post. tt quam constitutum nabis esse numquam prodere Græciam per- ttispicuel’intellexiatis, et quoniam muras vester, quem in lsthmo " ducitis, prope abçolutus est. ne ullam quidem rationem habetis " Atbenienslumi: et. postquam vobis nobiscum convenit occursu- " vos vos Perm in Bœotiam, prodidistis nos, et Burbnrum in Atti- "cum invodentem non prohibuîstis. Habent igitur in præsentia tt Athenianses quad .vobis succenseant: nec enim recte fecistis. -" At nunc vos homntur, ut ocyus nobiscum emittntis exercitum, " quo Burborum excipiamus in Attica. w Quoniam enim Bœotiam " in (empare non occupavimns, est quidem nostra in terra oppor- " tunildmus’ad præiium facicndum locus, Thriasius campus." » 8. His auditis, éphod mponsum in’posterum diem distalerunt, tune postera diei-in séquentem, neque lita usque in decimum diem fecerunt,-de die in diem monts ifucientes. lmerea temporis Pelo- ponnesii omnes ingenti studio Isthmum munlre pergebant, et opus jam proxime finement. dit; quod’Laeedæmonii, quum Alexander MacedoiAthenas’wnisset, tanto studio lmpedire conati sint quo mimsMedorum partesmmplecterentur Athenienses,’ nunc vero id prorsus non curai-lint, nullam alinm edere caussam possum, nisi quad nunc multum habiteront lsthmum, nec se nmplius indigere Atheniensibus’existimamnt: quundo vero in Atticam venit Alexé ander, nondum maniais crut muras, sed opus etiam tune faciebant, vehementer9.. Ad ’extremum vern, metuentee ut et Iresponsum legatis Barbaros. Lacedæmonii, et a - militas Al-heni’èmibus unifia mitterent, hac ratione effectum est; Prldle ejus diei qho ultimmn apud ephoros audientiam babituri legati erant, Chilans, civis Tegeates, qui in maxima præ aliis omnibus bospitibns auctoritate apud Lacedæmonios crut, ex epboris semonem omnem, quem habuerant Athenienses,’ audivit. Quo audito, :bincnillisIChilam dixit: "in se res habet, Ephori! Si " amiei nabis nonifuerint-Atbeniensæ, sed cum Barbara contraxe- " rintvsooietatem; valida licet mura par Isthmum ducto, magna: t? milieu porte apertse sont l’ersæ, quibus intrare in Pelnponnesnm nivosité: a: morem Atheniensibus gente, priusquam alliai illi " consilium-captant, qnod’exitium ferat Grœciœ." l l0; anus andin: consilio, illi re inter ipsos deliberata, e vestîgio, insdis-legatls qui si civitatibus advenerant, noctu adhuc, quinque mima amiserunt Spartanorurn; adtributis- caïque septem hmm, mandata data PanSanlae,’Cleombroti filio, ut illos eduaeret. Ent quidem tune rextImcedæmoniorum l’leistarchus, Leonidæ filins; sedtbic adhuc puer. ont, ille vert). tatar hujus et. frater patruelis. N80 enim in vivis adhua fuit Cleombrotus, Panama: pater, Ann. andridæ filins ; sed postquam exercitum, qui murumexstnlebat, ab Isthmo ahduxisset, bravi interjecto tempore e vite. discesserat. Hue autem mussa exemitum ab Isthmo Cleombrotus abduxit,

408 HERODOTI HISTOR. 1X. quad, dam sacra faciebat advenus Persam,sol obscuratua surin cela. Collegam autem sibi Pausanias adseivit Euryanactem, Doriei filium, qui ex eodem fait regia dama. illi igitur cum Pausania Il. Legati vero, ubi dies illuxit, profectionis illorum prorsus ignari,Spartam constitutum inter se babentessunt redire egressi.quisque suam in CiVÎW - tem, adierunt ephoros, et bis verbis cos sont adlocuti: " Vos ig-itur, u Incedæmanii, hic domi mentes, Hyacinthia celobratis et ludi- " en agitis, prodentes socios: Athenienses Yen), a vobis " adfecti, et sociis destituti, cum Persan pacem component quocum- " que mode poterunt. Puce autem cum illo oonciliata, manifestum " est socios nos regis fore : et cum Persis militabimns, contra quam. " cumque terrant nos illi ducturi sont. Vos vero proinde experieo " mini quale ait, quad vobis ex en re eventurum est." Hæc quum legati dixissent, responderunt ephori, interposito jurejurando, " pro- " fectum esse exercitum, videnque jam ad Oresteum esse, praticie- t’ centem advenus peregrinos.". Barbares enim peregrinos (55mn) vocabant. Legati autem, hoc nescientes, interrogarunt quid esset quad diœrent; et, ubi rem totem cognoverunt, demirati factum. ipsi quoque abire maturarunt, illos insequentes: et cum ipsis profeeti sunt etiam ex periœcis Lacedæmoniornm (circum Sportam habio Minibus) selecta quinque militum millia. , * r 12. Hi dam ad Isthmum ire propennt, Argivi, quum prius tous. pissent Mardonio oohibituros se esse Spartanos ne exirent, nunc simul etque resciverunt exereitum cum Pmuania Sparta agressant esse, prœconem in Atticam miserunt. optimum ex cursoribus [Imme- rodromos Græci vacant] quem reperire potuerant. Qui ubi Athenas pervenit. hæc dixit: " Mardonie! Miserunt me Argivi, qui tibi t’ dieerem, ex Lacedæmone egressam esse juventutem, nec Argivos ti cobibere illos ne exirent potuisse. Quare, ad hoc quad spectat, ti tu recto rebus tais consule l” His dictis, ille revenus est; la. Mardonius, hoc audito nuncio, non consultum duxit diutiua in Attica morari. Priusquam enim hune nuncium mpiuet, con- tinuent se ibi, cognoscere cupiens quid facturi Athenienses casent t et Attieam nec evastaverat, nec allo malo adfecsrat, spa-ans progressa temporis illos in conditiones propositas consensuros. Past- quam vero eis id non persuasit, remque omnem cognovit, tum veto, incensis Atbenis, et sicubi de muris ont de privatis edibus ont de sucrin aliquid adhuc rectum stabat, aorrutis his omnibus et solo æquatis, priusquam Pausanias cum suis intra Isthmum esset progressas, Attica excessit. Excessit autem hac causes, quad neque equitatui opportuns Attiea ont; et, si ipse prælio victus foret, nous nisi per auguste loca se recipere posset. ubi cum panai etiam homi- nos passent transita prohibera. Itaque Thebas redire eonstituit, et prope urbem sibi amicam scie decernere, in regione equitatui op- 14. [ta igitur Mardonius Attica excessit: qui ut jam in itiosre portuns.fait, advenit si præsursor, nuncians . alium 4 axercitum Mesure. ve-

CALLIOPE. 409 lisse, mille Lacedmonîos. Quo audito, cogitsns fieri passe ut’hos primum capist, conversum agmen versus Magna duxit: et præ- missus equîtsxus jam Megaricam incuisavit terrain. Estque hæc Europe regio longissime occidentem versus site, in quum pervenerit Pmicus hic exercitus. " 15. Pont hæc veto nunciatur Mnrdonio, frequentem Græcorum exercitum in lsthmo esse. huque retroducens pet Deceleam iter feciti: Bœotuchi enim finitimos arcessiverant Asopiorum, qui ei viam monstmrunt Sphendnleas ferentem, etque inde Tanagrsm: ubi quum pernoctssset, postero die, Scolon pergens, in flnibus fait Tbcbsnorum. Ibi vero, licet partes ipsius sequerentur The- bnni, nihilo minus ugros earum vastavit, non utique hostili in cos enim, sed ingente necessitnte contus: volait enim munîmes:- tum castris entrure, quod et sibi, si prælium committenti minus ex sententin res cecidisset, perfugiurn esset. Pertinebnnt autem castra illius inde ab Erythris, præter Hysias, usqne ad Pintæensium fines, secundum Asopum fluvium locale. Nec tumen munitionem earum magnitudine fecit, sed in decem fera stadia quodque illorum Intus. Dum in hoc opere occupati emnt Barbari, Attoginus Phrynonis illius, civis Tite-bonus, facto magnifico ndpnratu, et Msrdonium ipsum, et quinquaginta Persarnm spectstissimos, ad harpaille «peut» vocsvit. Et vocati accepere conditionem 5 celebratumque est epu- hun16. Jam inquæ hisipso. ndjiciam, enurbe ex Themandro Thebnne. audivi, cive Orcho- - menio, spectsto inter primos viro apud Orchomenios. Dixit autem Themnder, se quoque ab Attagino ad hune cœnsm fuisse vocatum, vocatosque item fuisse quinquagintn cives Thebsnos; nec vero semim unisqne sedes adsignasse hospitem, sed in quoque lectnlo simul Persan et Thebanum collectasse. Tum, finit; cœna compo- tantibus convivis, Persam qui cum ipso in eodem lectulo cubsbot, Grau. lingue loquentem, quæsisse ex ipso unde esset, seqne respondisse, esse se Orchomenium. Dein Persam hæc dixisse: " Quo- " ninm igitur et menue et libationis mihi socius es, vola tibi mo- " numentum relinquere meæ sententiæ; quo etiam tu, te ante " cognitn, tuis pmspieere commodis posais. Vides hosce epulanœs " Perses, et exercitum, quem in castris juxts fluvium reliqnimus. " Horum omnium, brevi tempore interjecto, non nisi paucos quos- " dam videbis superesse." Hæc dicentem Persam largu pmfudisse lacrymos. Se veto, mirutum illius sermonem. respondisse: " [gi- " tu Mardonio hoc dicere oportet, et eis ex Persis qui post illum Weuctoritate poilent." At! hæc illum reposuiase : i’ Hospes ! quæ 0 Deus vult ut fiant, en avertere in nullius hominis potestate est z il nain fidelia concilia dantibus parere nemo solet. Ac novimus U quidem hoc multi ex Persis: sequimur vem ducem, neccssitstc " coustricti. Est autem acerrimus, qui sdficere hominem posait, U doler hic, bons. multa concilia. nosse, et amen earum nullum ’f pesse exsequi." Hæc equid nursntem Orchomenium Thon 3 G

41° HERODQTIi ’BISTOR. 1X. sun’drum sudivi, et prestance hue sèfirmantem; ipsum produits hune sermonem ad alios homines retulisse, priusquain ad Platæas mm- misSum esset prælium. s 17. Quo tempore Mnrdonius primum castra. in Bœotis liniment, reliqui omnes, quotquot ex Græcis bas regiones incolentibus Motion rum partes amplexi emnt. exercitum illi præbusrant, cum iliaque in Atticam emnt ingressi. 801i Phocenses castra illius non mut mon: num et hi quidem utique Medorum partes emnt amplexi, nec vero volantes, sed necessitate coucti. Drive: nom et hi admodum inviti cum Medis faciebant, nec nisi necessitate coati] Sed hsud multis diebus postquam Thebus Msrdonius venit, advenue et illorum numero mille, duce Hurmocyde, viro inter sucs spectnüs- sima. Qui.ubi Thebus vendant, Mardonius misais equitibus jasait illos seorsim in campo residere. Quod ubi facere, protinus tous: sdfuit equitatus: moxque per Græcsnicum exercitum, qui cum Medis erut, ferebatur fuma, perditum iri Phocenses equitum sagittis.; endemque fuma. inter, ipsos etiam Phocenses percrebuit. Ibi tune ces dux Hurmœydes his verbis est cohortatus: " Phocenses! " Mnnifestum est, hosce homines certæ neci nos destinasse, accum- " tus (ut suspicor) a ’Ihessslis. Nunc igitur quemque natrum " oportet fortem se virum præstsre: meiius est enim, ut agentes (i siiquid et fortiber pugnantes finiumus vitaux, quam ut twpissimn (à morte interimendos nos præheamus. Sed intelligut illorum quis- "que, quule hoc sit, quad, barbari quum sint, Græcis hominibus i! mortem sint machinsti." 18; Dum hic sucs sic hortstur, cingunt illos equites, moxque advenus cos invehuntur tumquam perdituri, et jacuia in illos tors quent veluti juin emissuri, ac passim etiam nonnulli emittunt. At,- quum illi densstis undique ordinibus et quam maxime poterant con. globati resisterent, conversis equis equites redierunt. Nec equidem pro certo dicere possum, utrum revers ad interficiendos rogatu Thessslorum Phocenses venerint, et deinde, postqunm illos ad sese defendendum paratos videmnt, ideo retro discesserint, quod vare- rentur ne et ipsi vulners accipereot: (itn enim Murdonius proce- peret z) un ad illos Itentandos numquid eis fortitudinis inesset. Postqumn vero disccsserunt equites, præcouem Mardonius misit, hæc dicentem: " Confidite, Phocenses! manique fortes vos esse " vires demonstmvistis. non quales mihi nsmtmn crut. Et nunc " alacri anime gcrite hoc bellum : nom beneficiis neque me neque " Regem vineetis." Et hæc quidem, ad Phocenses quod minet, in geste sont. l9. Lacedæmonii, ut in Isthmum venerunt, castra ibi th quo cognito, reliqui Peloponnesii, quibus meiiors placebimt, nonnulli etiam quad Spurtnnos vidissent egredientes, æquum non cens sueront, ad bellum profieiscentibus Lucedœmonüs, domi mancie.- Juin ex hthmo, postquam luta nunciumnt victime, profecti omnes, Eleusinn venerunt. Et, quum ibi quoque sucriticsntibus nets. fuissent exta, ultcrius saut progressi, cum eisque simul Athenisnses 5

CALLIOPE. 411 hi «in; postqunm e Salamine trajecerant, Eieusine sese cum illis junxerunt. Qui ubi Erythros, Bœotiæ oppidum, venerunt, rescive- runtque Burburos ad Asopum habere castra, ne delibcrata, ex adverso illorum in Cithæronis montis radicibus consedere. 90. Inde quum in pianitiem Græci non descenderent, Mnrdonius contra cos universum equitntum misit, cui prœerut Musistius, (quem« Macistium Grœci vocant) iliustris vir apud Perses, Nisæum habens equum, aureo freno et sliis omnmentis nitentem. ibi. ut Græcis* adpropinquarunt equites, turmatim in eos impetum faciebant; in; coque conflictu magna illis incommoda ndferehant, muiiercsque son, il . Accident forte, ut eo loco, qui maxime omnium expositus hostiJ crut, Megurenses essent locati, et in eum locum maxime impetum mon: equites. Quuin igitur ab invadente equitatu promet-cumin Megurenses,vocebant. pneeonem miseront rai duces Græcorum; qui ubi- ad: illos nuit, hæc ait: " Dicunt Megarenses, Nos, o socii! non pos-- " camus soli impetum sustinere equitstus Persarum, hic mantes ubi " initio iocati sumus. Sed ndhuc quidem perseveramus, et fortiter. " resistimus, quamvis graviter pressi: nunc vero, nisi alios mittitis " qui nostrnm in locum succedant, scitote nos ordinem esse reli-- " ctums." Hæc quum ille rincions nuncissset, Græcos tentait» Pausanias, ecqui alii ultra vellent istum in locum se conferre, et succedere Megarensibus. Quumque nollent aiii, acceperunt condi-- tlouem Athenienses, et horum quidem sciecti treceuti, cui cohortiA præerat Oiympiodoms Lomponis filins. v I 92. Hi fuerunt qui istem operam in se receperunt, et, adsumtisi secum sagittariis, ante alios omnes Græcos, qui ad Erythras axis emnt, stationem eeperunt. Qui quum per aliquod tempus pugnasoi sent, ad extremum hujusmodi fuit pugnæ exitus. Dom tunnatim impetum faciunt equites, Mnsistii equus, præ aliis eminens, sagitta vulnerstur in latere: et præ dolore in posterions: pedes erectus, contât Masùtium. ln collapsum protinus Athenienses impetum flairant, et equum ejus copiant, ipsumque repugnuntem interficiunt. Et initioquideminterficere cum non potuerant, quum sub punicea’ tunica, que crut indutus, intus auren iorica squammata esset arma- tus. In thomcem igitur ferientes, nihil eiliciebant; donec aliquis; intolligens quid rei esset, in ocuium ejus ferrum adegit : itn demumi ceciditmortuusque est. Hæc forte sic gcrebantur nescientibus re-* llquis equitibus: nec enim hi illum videront ex equo cadmium; nec morienœm ; sed quum pet id ipsum tempus converteretur’ tut-ma et pauiuium retro veheretur, id quad ngebatur non animai; serinant. U bi vero restiterunt, continuo ducem desideraruut,’ quum Deum esset qui illos ordinant: et quid factum esset intem- geutes, equos adegerunt cuneti, quo cadnver saltem aufen-ent. i 28. ’Puno veto Athenienses, ubi viderunt jam non amplius tut-i mammed simul omnes adcurrere requîtes, reliquum exercitum au; illo admettront. Dam vero peditntus omnia auxiiioivenitjinterimi fit serin pugnacirca moflai coupas : et quoad soli fuere Mimi, 3 G 2 I

4’12 HERODOTI HISTOR. 1X. multo emnt inferiores, nec enferre cadaver potuere. Ut vero cil multitudo succurrit, jam rursus horum vira equites non sustinuerc, neque eis contigit mortuum auferre, sed præter cum multos etiam alios de suis amisere. Igitur ad duo fere stadia recesserunt: ubi, quum quid facièndum deliberassent, decreverunt, quoniamv sine imperio24. Qui postquam casent, in castra redire venerunt, ad acerbissimcMardonium. luctu et Mar-v, i donius et universus exercitus Masistium sont prosecuti, se ipsos tondentes et equos et jumenta, lamentaque immensa tollentes, ut pet totam Bœotiam echc resonaret; quippe mortuo vira apud Per-. sus et apud regem post Mardonium spectatissimo. Aulne itn quië, dem Barbari suc more mortuum Mnsistium honorarunt. , i. 25. Græci vero, postquam irruentem exceperant equitatum, eh, ceptumque repulerant, tantomagis confirmati animis, primum qui. dem, currui impositum cadaver per singulos ordines deduxerunt; erant enim corpus spectatu dignum, cum 0b proceritatem, tutu 0b. forma: præstautiam: sed et hac causait illud ita circumduxerunty quoniam vulgo milites relictis ordinibus ad spectandum Masistium- frequentes adcurrerant. Deinde veto constitueront ad Platœas. ’ descendere, quum intellexisseut campant Hautement et alias 0b. causses et ch aquæ copinai multo ipsss ad castra ponends. opportu- uiorem esse quam Erythræus campus. In hune igitur campum et ad fontem Gargaphiam, qui in illo erat, descendendum sibi, ibique rite dispositis castra locanda judicarunt. Igitur. sumtis armis, par. Cithæronis montis radices prætcr Hysias in Platæensium agrum contenderunt. Quo quum perveuissent, prope Gargaphiam fautera et Androcratis lierois fanum, partim in tumuiis baud itn editis, partim in planifie, par populos dispositi consederunt. , 1 a A , 26. ibi tum, dam cuique populo sous adsignatur locus, saris ver- horum commua ortu est inter Tegeatas et Athenienses; contendentibus utrisque sibi hoc deberi ut alterum obtineant cornu, et tain nova quam antiqua facta in medium proferentibus. Ah altera enim. parte Tegeatæ hæc dixere: " Nobis semper hic locus, quem in " acie obtineremus, ab omnibus sociis tributus est, in omnibus ex- " peditionibus, quas jonctis Copiis Peloponnesii et olim. et recen- tt ticri memoria susceperunt; et id quidem ab eo inde tempore, quo ii Heraclidæ post Eurysthei obitum, in Peloponnesum conati surit t! redire. Tune igitur honorem hunc adquisivimus facto hujus- " modi. Quo tempore nos cum Achæis, et cum Ionibus qui tune " Peloponnesum incolebant, in Istlunum egressi, castra opposite, " habuimus castris illorum qui redire conabantur; tune Hyllus if memorator publice edixisse, non debcre exercitum cum cumin: (à prælio commisso periclitari. sed deligendum unum esse ex mais st Paloponnesiorum, quem illi suorum fortissimum judicassent, qui V cum ipso certis conditionibus singulari pugna decertaret. Pio-i ",cuitque Peloponnesiis itn fieri; et jusjurandum sibi mutin) utri- " que in hæc vas-ba dederant: i Si Hyllus ducem vicisset Pelupou-, " assimila], Heraclidas in paierons possessions esse restitusados a

CALLIOPE. 413 "I sin Vinceretur, tum vero abituros Hmclidas exercitumque ab- if ducturos, et. intra centnm annos non conaturos in Peloponncsum " redire.’ Delectus est autem ex omnibus sociis Echemns, Acropi " filins, Phegei nepos, dux et tex noster, qui ultro sese obtulerat ; fi isque inita singulari pugna, Hyllum interfecit. Illo igitur facto if a Peloponuesiis qui tunc fuere et alia honorifica præmia, quæ fi adhuc tenemus, et hoc couscouti sumus, ut alterum semper " cornu ducamus quoties commuois suscipitur expeditio. Guru " vobis igitur, Lacedæmonii, non contendimus: sed optionem if damas vobis utri cornu velitis præesse, iliaque vobis cedimus : " sed ad nos hoc pertinere contendimus, ut, quemadmodum supe- " riori tempore, sic et nunc alteri cornu præsimus. Præter istud " verc quod commemoravirnus factum, sont etiam alia 0b quæ V digniores nos sumus qui hune locum obtineamus, quam Atheni- " cases. Etenim multa præclara præiia adversus vos, Spartani, " multaque item advenus alios fecimus. Quare æquum est, ut i! nos potins, quam Athenienses, alterum cornu habeamus: nom t! ab illis nec nuper, nec olim, tales res gestæ sont quales a nobis." Hæc27. Ad Tegeatæ quæ Athenieases dixere. in hune modum t responderunt. " No»- fiivimus quidem, pugnandi causse advenus Barbarum hic nos " convenîsse, non disputandi causse. At quoniam Tegeatarum " duit et vetera et nova in medium protulit, quæ ab utrisqueno- " strum ab omni inde memoria bene gesta sint, necesse est ut vo- " bis exponamus, unde nobis, dam utiles sumus, magie patrium *i ait, quam Arcudibus, ut semper primi simas. Primum Hers- " ciidas, quorum hi ducem in lsthmo a se interfectum aiunt, bos "amen, quum servitutem fugerent a Mycenæis imminentem, re- " pulsique fuissent a Græcis omnibus quos adieraut, nos soli re- " cepimus, et Eurysthei injuriis finem fecimus, reportnta cum illis 59 victoria de his qui tune Peloponnesum tenebant. Deinde, quum " Argivi cum Polynice contra Thebas profecti, ibique vite functi; fi insepulti jaccrent, a nobis hello Cadmeis iliato’ablatos esse " gloriamur mortuos, et in nostra terra Eleusine sepultos. Est " etiam res a nobis præclare gesta contra Amazonidas, quæ olim " a Thermodonte fluvio in terrain Atticam incursionem fecerunt. 9 Atque in Trojauo etiam bello nullis fuimus secundi. Sed enim i’ m1 adtinet, horum rerum facere mentionem: nain, qui tutu for- t! tes fuere, fieri potest ut iidem nunc sint deteriores 5 et qui tune ti ignsvi, iidem nunc fortiores. Itaque, de rebus olim gestis, hæc " sufiiciant. Nos autem, si nullum aliud edidissemus factum, qui i’ tamen malta, si qui alii ex Gracia, bene præclareque gemmais; ’F st propter uuam certe Marathoniam victoriam digni sumus hoc H honore, etque aliis etiam insuper honoribus: qui ex omnibus F Gracia soli cum Perse. pugnavimus, tantamque rem adgressi su- fî pesions discusimus, et. de se: et quadraginta populis victoriam Y reportavimus. Nonne hac uns re gesta commeruimus, ut hie " nabis locus in (ci: tribuatur? At, quum in hoc temporis mo-

414. HERODOTI HISTOR. 1X. ti mente non decem de loco quo quîsiwe in acie laceur: alternai; " patati nos aumus vobis parere, Lacedæmonii, et ibi sure ubi et " motta quos ut locemur opportunissimum vobis fuerit visum; ii Nm ubioumque fuerimus locati, opem dabimus ut fortes no. tf virus præstemus. Imperate igitur, et nos obsequemur." 28. Hoc quum illi respondissent, universus Lnoedæmoniomm. exercitus adclamnvit Atheniensibus, digniores illos esse "qui connu primassent, quam Arcades. Atque itn Athenienses, victi: Tegeotis,’ honorem. l’est hæc, Græcorum illum acies (adsurit Plains) consenti.quum earum qui initia ’ convenerant, ium qui paulatim supervenerant, in hune modum’ ordinata est. Dextrum cornu Lacedæmonii tenuere, mimera de: des mille, quorum quinque millia Spartani fuere, quos custodiebmt Hilotæ tricies quinquiea mille, septem hilotæ cuique vira adLributi.’ l’mximum locum Spartani Tegeatis tribuerunt, et honoris causa; et virtutis: erantque hi mille et quingenti graviter nrmati. Pont hos locati Corinthiorurn quinque millia: qui a Pausania impetra-’ mut, ut juxtn ipsos surent Potidœatæ qui aderant et Pallene, nu- . mero trecenti. His proximi locati Arcades Orchomenii sexcenti; vtum Sicyonii ter mille; juxtaque hoc Epidaurii octingenti; quibus proxixni ’l’rœzenii mille; tum juxta Trœzenios Leprcntæ ducenti ;i mm Mycenæi et Tirynthii quadringenti; quibus proximi Phlinsii mille; ac dein Hermionenses rrecenti. l’roximi Hermionensibus locati Eretrienses et Styrenses aexcenti: post quos Chalcidenses quadringenti, et Ampraciatæ quingenti; deinde Leucadii locatî orant et Anacwrii. numero octingenti: bisque proximi Palenses ex Cephallenia ducenti. Post hos Æginetæ galbant quingenti 5 et juste. illos Megarenses locnti ter mille; tum Platæenses séxcenti. Postremi veto et primi Athenienses saillant, lævum cornu tenantes, humera actiez mille; quibus Aristide: privent, Lysimachi filins. 29. Hi cuncti, exceptis septem illis cuique Spartanorum adtri-’ butis, graviter fixera armati; numero, simul omnes, trichas actiez mille et septingenti. la: igitur fuit numerus graviter amurant, qui ad pugnandum contra Persan) convaincront. Leviter veto armaturum numerus hic fuit. ln Spartanorum ordinibus tricks quinquies mille viri, quippe septem eirca quemque virum ; eratque’ horumquisque ad bellum instructus. Reliquorum vero Ma; ’moniorum et Græcorum leviter amati, lulu: fera eirca quemque virum, fuere tricies quater mille et. quingenti. ltaque leviter armat0rum numerus universus fuit sexriginta novera milliumet 30. huque universa: numerus Græcarum copiarum ad Platon; nimulsumta. et gravi et levi armatura, fait centum et dem mil-l lium,quingentorum. minus mille et. octingentis. Adjunctis veto Thespiensîb’us i qui adorant, eompletun est numerus antan et decem minium: Adfuaunt enim etiam in cauris quotquot supererant Tbeepiensium; ad mille ontihgenti: sed illi quidem nonnisi Inviter amati. Gand igitur, itn ordinati, ad Ampum castra habuere. t i

CALLlOPE. ’ 415 81. Barbari cum Mardonio’, postqham fluera mi parentanifi Masistio, quum cognoviseent Græcos ad Platœm esse, ipsi quoque ad Asopum, qui illac finit, se contulerunt. Quo ubi veinera, Græ- eis in hune modum oppositi surit a Mardonio. Contra Lacedæ- monios locavit Persan ;.qui quidem, quum illos multitudine longe super-tirent, non solum plures in ordines locati, sed Tegeàtis etiam eppoaiti Mahaut. Ordinavit e05 autem Mardonius itn, ut selectos suorum vulidisaimos quosque opponeret Lacedœmoniis,’ infimioreâ veto contra Tegeatas iocaret: idque fecit a T hebanis monitus. Persis proximos Medos locavit; qui ex adverso Corinthiôs habea banc et Potidæatas et Orchornenios et Sicyonios. A latere Mode; rum Bactrios locavit, Epidauriis opposites et Trœzenîis, item Le- preatis, Tyrinthiis, Mycenæis et Phliasiis. Post Bactrios, Indos havit, quibus ex adverso Hermionenses stabant et Eretrienses et Styrenses et Chalcidenses. Proxima Indis Sacas locavit, Amput- (mais opposites et Anactoriis et Leucadiis et Palensibus et Æginetis. Proximoe Sacis. ex odverso Atheniensium et Plumensium et Me; garensium, Bœotoa locavit et Locros et Malienses et Thessalos et mille illos, quos memor-ni, Phocensos. Ncc enim omnes Phocen- sesapartibus Medorum gabant; sed eorum nonnulli etiam cum Gracie. faciebmt, eirca Parnassum conglobati, indeque impetu facto exercitmn Mardonii, et Græcos qui cum eo emnt, vexabant prædamque ex illis agebant. lnsuper vero etiam Macedbnas, et Minos Theasaiiæ finitimos, Athenieasibus Mardonius opposait. I . 132. Quos adhuc nominavi populôs a Mardonio in acie looatos, hi numerosiores surit majorisque momenti. Mini his autem fueré et aliis populi: viri, Phryges, Thraces, Mysi, Pæones, aliique. Ad- fnare ex Æthiopibus selecti, et Ægyptiurum Hermotybies etûalasyries (qui vocantur) gladiis amati; qui soli saut Ægyâ ptiorum milites. Hos autem Mardonius, quum adhuc Phaleri ont, e navibus adsciverat quorum propugnntores emnt: nec enil’nrÆg-yptii in peditatu fuerant, qui cum Xerxe Athepas venir. Juin Barbara-am quidem numerus qui cum Mardonio emnt, ut jam supra dixi, trecento millia fuere: Græcorum vero numerum; Qui ei sociiaderant, nemo novit, nec enim initus illorum numerus est; sed, si conjectura licet uti, ad quinquaginta miilia couda fuisse conjicio. Hic igitur peditatus fait, eo quo dixi modo in acie lœatua : equitatus autem seorsim inetructus stabat. 33. Cunctis vite. per populos et per manipulos dispositis, dein postridie utrique sacra feoerunt. Græcis Tisamenus, Antiochi filins, sucrificator emt: hic enim exercitum hune ut vates sequebatur. Elena isfnit, Clytiades [id est, ex Clytii familin] de gente lamidarum: quem Lacedæmonii civem ndoptaverant. Scilicet quum Delphicum oraculum Tisamenus de proie consuluisset, re- abondera: ei Pythia, quinque maxima certaminibus victorimn illum reportaturum. Itaque gymnicis certamînibus dedit opemm, tamquam in his victorien: reportaturus: et quinquertium exercens, Olympiæ certamine inito cum Hieronymo, genou: Andrio, in eo

416 HERODOTI HIST’OR. 1X. I erat ut victoria. potiretur, sed une luetæ certamine victns est. a Tune Lacedæmoaii. intelligentes ad belliea certamina, non ad gymniea, spectare responsum Tisameno editum, eonati snnt Tics» menum proposita mercede sibi conciliare, eique persuadent ut un. cum regibus de Heraclidarum genere dux ipsis esset bellorum. At ille, ubi vidit multum interesse Lacedæmoaiorum; amicum se illis et socium adjungi, auxit pretium, dixitque, " si se in civium nu- " merum vellent cooptare; omniumque jurium participem red- " dere, tune se id ,facturum, aliov autem pretio minime." Quo audito, primum indignati Spartani, missam feeenmt illius artun divinandi. Ad extremum vero, quum ingens eis motus impenderet a Persico hoc exercitu, eonsentientes in conditionem, arcasiverunt virum. At ille, ubi mutatam vidit earum seatentiam, ne sic quidem, ait, rrficere tibi hoc unum, sed oportere etiam fratrem suum 111k gian eodem condition, qua ipse, fieri Sparlanum. - 34. Hæc ille dicens, postulatis suis imitatus est Melampodem, ci regiam dignitatem cum jure civitatis licet conferre. Melampus enim, quum Argis maliens furore casent correptc, et Argivi illum proposita mercede Pylo vellent arcessere, ut morbo liberaret Inu- lieres. mercedem postulaverat dimidium regni. Qua repudiata coaditione postqunm digressi sunt Argivi, quum multo etiam plumes mulieres in insaniam incidissent, ita demum in conditionem a Me- . lampode propositam consentientes, adierunt cum, id quod ille postulaverat daturi. At tune ille, mutatam videns horum sententiam, aucta cupiditate, ait, " nisi fratri ipsius Bianti tertiam regni partent ’t traderent, non esse se illis morem gestnrum." Et Argivi, in un gustias nddueti, in banc etiam eonditionem consenserunt. I 35. Pari mode etiam Spartani. quum Tisamenum sibi adiungem vehementer euperent, omnibus ejus postulatis concesserunt. 008 postquam ci Spartani indulscrunt, ad quinque maximas reportandn victorias Tisamenus Eleus, nunc Spartanus factus, operam suam illis arte sua divinandi contulit. Sunt autem isti duo ex omnibus hominibus soli, quos Spartani in eivium numerum cooptarunt. Quinque vero certamina, in quibus ope Tisameni victoriam Spar- tani reportnrunt, hæc surit: primum hoc, ad Platane; deinde illud ad Tegeam, contra Tegeatas et Argivos; tertinm, in Dipæeasibus adversus unîversos Arcades, exceptis Mantineasibus ; quartum, ad-v versus Messenios ad Isthmum 5 [sive rez-lias, ad lthomam g] quin. tout, ad Tanagram contra Athenienses et Argivos: hoc postremnm peractum36. Hic igitur est tune certamenTisamenus, Spartanos ex illis eomitatus, quinque. interprel v sacrerait; ad Platæas fait Græcis. Et felicem rei exitum Græcia portemiébant sacra, si sese defenderent; parant prosperum autem, si Asopum transirent, et pugnæ facerent initium. . 37, Mardonius vero, quum cuperet initium facere pugnandi, non opportuna habuit sacra; sed huic quoque. si sese defenderet, faunin omnia portendehantur. Usus est enim etiam ille Græeanicis sauris; cratque illi page: Hegesirtratur, civis Elena, et Telliadaruni

CALLIOPE. 417 nobiiissîmus. ’Eumdem virum antea Spartani, a se cnptnm, in vineula conjccerant, et supplicia destinzwemnt, quippe malta indigna ab en perpessi. "le rem, hac cniamitate circumventus, utpote cui non mndo cnpilis imminebat pæan, sed ante mortem etiam malta tristîa patienda, facinus commisit dicta incredibile. Quum enim ligna lingams esset ferra revincto, illatum forte ferreum in- strumentum nuctus, continuo facinus moiitus est omnium quæ ’novimus fortissimum. Postquam enim perpendit que pacto reliquum pcdem e compede educeret, anteriorem pedis pattern sibi præcidit. Quo facto, quum custodiretur a custodibus, perfosso pa- riete Tegeam profugit, noctu iter faciens, interdiu vero inter fru- -tieeta latens et in statione manens: atque itn, Laccdzcmoniis ubique eum quærentibus, tertia nocte T cgeæ fait : et audacia hominis obstupefaeti orant Lacedœmonii, quum abscissum dimidiatum pedem viderent humi jacentem, hominem autem non possent reperire. Postquam igitnr hoc mode tune Lacedæmonios evasit, Tegeam profugit, quæ pcr id tempos non pacata erat Lacedæmoniis. Dein persanato vaincre, ligneum sibi pedem adscivit; et ab illo tempore ex professo hostie fait Lacedæmoniorum. Nec tamen asque ad finem ci profuit odium in Lacedæmonios concaptum: captas est enim ab illis quum vaticinaretur in Zacyntho, et interfectus. Sed hicinteritus Hegesistrati post pugnam accidit Piatæensem: tune vero ad Asopum fluvium, baud exiguo pretio a Mardonio conductus, acre faciebat, libenter suscepto eo munere, tam ob odium Lace- dæmoniorum, quam quæstus cupidine. 38. Quum igitur et ipsi Persæ, et qui cum eis emnt Græci, (nem et hi seorsim suum aruspicem habebant, Hippomachum Leuea- dium) victimarnm judicio prohiberentur committere prælium, continenter autem novæ sociorum copia: in castra confluerent Græcorum, numerusqueiliorum in dies augeretur; tum vero Ti- magenides Herpyis filins, Thebanus, Mardonio suasit, ut exitum faucium Cithæronis occuparct; dicens, continenter Græcor quotidie adfluere, quorum ingentem numerum ibi esset interceptons. 39. Jam octo diebus castra castris opposita habuerant, quum ille hoc consilium Mardonio dedit. Et intelligens Persa bonum esse consilium, noctu equitatum ad faucium Cithæronis exilant, ver-I sus Platæas ferentem, misit; quem locum Bœoti Trio dapiia vo- tant, Atbenienses vero Quercus capila. N ce frustra venerunt equites, eo loci missi: eeperunt enim ingredientia planiticm juments quingenta,quæ ex Peloponneso cibaria in castra vehebant, cum hominibus jumenta sequentibus. Que. præda capta Persæ imma- ncm cædem ediderunt,nec jumentis parccntes nec hominibus: donec cæde satiati, reliqua circumventa ad Mardonium in castra abege- ’ 40. POst hoc factum, biduum adhue morati sunt utriqne, quum neutri vellent initium facere pugnæ. Et Barbari quidem asque ad Asopum progrediebantur, iacessentes Græcos: sed neutri fluvium trajiciebant.runt. Attamen eqaitatus ’ Mardonii i continuo instabnt Græ- 8 H

418 IIERODOTI HISTOR. 1X. eis, casque infestnbat. Thebani enim, magnopere Medis faveu- tes, studiose gerebunt bellum, et continuo illis nique ad pugnæ discrimen prœibant; deinde vero in eorum locum succedenœs Persæ et Medi, baud spernenda virtmis specimina edebunt. 4l. Usque ml decimuln igitur diem nihil his amplius gestum est. Ut vero undecimus admit (lies quo castra cauris ad Plateaux opposite habuere, numerusque Græcorum multum crut auctus, et merum ægerrime ferebat Mardonius ; tune in colloquium convenere Mar- donius Gobryæ filius, et. Artabuzus l’harnacis, vir in paucis Persa- rum Xerxi probntus. Ibi consultantium duæ hæ emnt sententiæ. Altera Artabazi, censentis " quam primum nlbvenda esse castra, et " ad murum T hebanorum eundum, ubi et frumentum multum " convectum habercnt, et pabulum jumentis. Ibi tranquille se- " (lentes conficere bellum posse, hac inita ratione: multum se " habcre nurum, quum signatum, tum factum, multumque argen- Ifl tum et poeula; his ne parccrent, sed ad Græcos hæc diminuent, " et præsertim ml Græcarum civitntum præsides ; itn hos baud " cunetanter prodituros libertatem, neque iterum discrimen pugnæ " adituros." Hujus igitur eodem fuit. sententia atque Thebano- rum: melius enim hic quoque, [quam Mardonius] quid futurum esset, prospexerat. At Mardonii fortior erat et pertinacior sententia, nec ullo mode cedens. " Existimare enim se,” aiebat, ii suum " exercitum Græcnnico longe præatare: itaqne quaiuprimum præ- " lio esse (lccernendum, nec committendum ut plures etiam conve- " niant quum jam nunc convenissent: misso aubert: facienda He, " gesistrati sacra, nec instituts violanda Persnrum ; sed patrium " instilutum sequendo arma feremla. in hostem.” 42. Hæc quum facienda Mardonius censuisset, nemo contra dixit; et vicit illius sententia. Illi enim summaimperii a Xerxe commissn. erat, non Artnbazo. Tum convocatis ordinum (lactofl- bus, atque etiam Græcorum sociorum ducibus, quæsivit an oraculum aliquod cognitum haberent de Persis. tamquam in Græcia peri- turis. T acentihus autem candis qui advocmi emnt, quippe aliis ignorantibus oraculn, aliis cognito quidem habentibus, sed non tu- mm sibi judiczmtibus ca profane 5 ipse Mardonius ait: u Quoninm " vos igitur ont nihil nostis, aut non audetis dicere; dicnm ego, " bene gnarus. Est. oraculum, (licous in finis esse ut Persæ, post- " quum in Græciam venerint, templum spolient Delphicum, coque " facto pereant omnes. lexique nos, quoniam hoc ipsum novimus, " non adibimus id templum, nec spoliant adgrediemur: neque banc li 0b culpam peribimus. Proinde quotquot vestrum bene cupide " Persis, gaudennt hoc nomine, confidnntque nos supernturos Græ- " cos." His dictis, continuo imperavit ut omnia paraient recteque disponerent, quippe postridie prima luce prælio future. 43. Jam istud quidem oraculum, quad in Persas valere Mardonius dixit, novi equidem in lllyrios editum esse et in Echelensium exercitum, non in Persas. Sed Bucidis quad enta: 653mm banc pugnam speetans, huiusmodi:

CALLIOPE. 419 Gnmineîs ripis Asopi ad Thermodontis Burbüœ Gniin noies clamore coihunt. Hic multi occumbent defuncti muncre vitæ, Quaudo sagittifcris aderit lux ultima Medis. hoc igitur, et ulia. his similis. Musæi, equidem novi in Persas vu- lentia. Thermodon autem fluvius inter ’lianagram fluit et Glisnntem. 44. Postqunm itn Mardonius de omculis interrogavit duces, cosque cohortatus est, ingruit nox, et excubiæ sunt (lispositæ. Quum autem jam multum nox processisset, viderenturque omnia tran- quillu esse in castris, maximeque homines somno sepulti; (une Alexander Amyntæ filins, du: et rex Macedonum, equo ml Græco- rum custodias advectus, se cum illorum ducibus velle eolloqui dixit. Et custodum quidem major pars in stutioue mansit, nonnulli vero ad duces cucurrerunt, nuncinntes, u venisse hominem " equo vectum e castris Medorum, qui, nullum aliud verbum pro- " mens, duces nominatim designasset, cum quibus colloqui se velle " dixisset.” 45. His auditis, duces protinus ad custodias illos secuti sunt. Quo ubi venere, hæc illis Alexander dixit: " Viri Athenîenses! " Verbe hæc ego in vestmm fidem (lepono, rogans ut arcanu. "hobeutis, nec ulli alii, nisi Pausaniæ, edicntis; ne mihi ex- " tremam mlferatis pemieiem. Nec enim dicturus hæc eram, " nisi (le universa. (lræcia vehementer essem sollicitus. Sum tt enim et ego antiquitus Græcus genere, et nolim Græcinm ex litt bertntc in servitutem redactam videre. Dico îgitur vobis, non " potuisse Mnrdonio ejusque exercitui sacra ex sententin fieri : alio- " qui jam pridem prælio decertnssetis. Nunc vero eis decretum " est, valerejussia sucrificiis, prima. luce prælium committere: ti- " met enim Mardonius, ut ego suspicor, ne major vestrum nume- " rue conveniat. Ad hoc ergo vos compamte. Sin difl’ert ille tt pugnom, et nunc vos non mlgreditur; duth porro, et nmnete: ’F etenim non nisi paucorum adhuc diernm cibarin exercitui super- " sunt. Quod si vero hujus belli exitus ex vestm evenerit senten- tt (in, etiam mei oportebit vos memores esse, et de me liberando " cogitere, qui Græcorum caussa tam periculosum fucinus pro mec " in vos studio suscepi, copions consilium vobis nperire Mnrdonii, tl ne Barbari ex improvisa vos nondum exspectantes adoriuntur. " Sum autem Alexander Macedo." His dictis ille retro egît equum, et in castra sunmque ad stutionem est reversas. i 46. Moxque Atheniensium duces ad (lextrum cornu se contulerunt, et Pausaniœ, quæ ex Alexandra audiverant, renullciarunt. Quo nuncio ille territus, Persasque mettions, hæc .nit: uQuo- " ninm igitur primo mnne prælium committetur, oportet ut vos "Atheniensea adversus l’ersns stetis, nos nutem contra Bœotos " et Grœcos, qui mlversus vos locati sunt ; idque hac (mussa. Vos " nostis Medos et illorum pugnandi grenus. qui ad Mnrathonem " cum eis congressi estis : nos vero horum homimlm nullam ex- " perientiam neque notitiam habemus; nemo enim Spartanorum 8 a 2

420 HERODOTI HISTOR. 1X. t’ cum Medis periculum fecit: sed Bœotos etque Thessalos usu " cognitos lmbemus. Quare omnino necesse est, ut vos sumtis tt armis in hoc cornu transeatis, nos autem in sinistrum cornu." Ad hæc Atlienienses responderunt: " Nos quoque ipsi pridem ab 7’ initia, ubi vos vidimus contra Persas locatos, in anima habebao " mus hæc dicere, quæ nunc vos nabis proponere occupastis; sed " metuebamus, ne ingrate vobis esset orntio. Nunc quonium vos " ipsi hujus rationis feeistis mentionem, grata nabis hæc oratia f’ est, et parati sumus morem vobis germe." 47. Ut igitur utrisque hoc plncuit, illucescente tune aurore stationes inter se permutnrunt. Quod ubi animadverterunt Bœati, renunciarunt Mardonio: et ille, hoc audito, pmtinus ipse quoque nciei suæ rationem cœpit immutare, Persasque advenus Lacedæ- manias ducere. Quod ubi Pausanias in tellexit, suumque consilium non latere vidit haste-m, retro Spartanos duxit in dextrum cornu x perinde vero item Mardonius sucs lævum in cornu reduxit. 48. Postquam utraque noies pristinum locum ceperat, præconem Mardonius ad Spartanos misit, hæc illis ipsius nomine dicentem : " Vos igitur, Lacedæmonii, ut fortissimi viri prædicamini ab ho- " minibus lias regiones incolentibus. qui magnopere vos admiran- " tur, quad numquam ex hello fugiatis, numquam deseratis stati- " onem, sed duretis douce ont adversarios perdideritis eut perie- " ritis ipsi l Atquiharum nihil verum erat. Nain, priusquam nos " congrederemur et ad menus veniremus, palam fugientes vos vidi- " mus et stationem deserentes, nempe in Atheniensibus primum " periculum factums, vos ipsos vero contra servos nostros locantes. " Hæc neutiqunm sunt fortium virorum facto: sed nimirum plu- tt rimum de vobis nos fefellit opinio. Nom quum propter virtutis " vcstræ famum existimassemus, vos nabis præconem, qui nos pro- tt vocaret, missuros esse, et cum salis Persis velle dimicnre; nos " ad hoc ipsum parati, nihil tale vos vidimus facientes, sed metu ù terroreque refugientes. Nunc igitur, quaniam vos non priore. " banc nabis proposuistis conditionem, nos eam vobis ultra propo- tt nimus. Quidni pro Græcis vos, qui fortissimi esse existimamini, " pro Burbaris autem nos, pari utrimque numero pugnemusi Et " siquidem placucrit ut cæteri etiam pugnent, pugnent illi deinde " post nos! Sin hoc non placet, sed satis esse judicarîtis ut nos " soli pugnemus, decernamus igitur ! et, "tri nostrum vicerint, hi " 49.pro His universa dictis præco exercitu aliquantisper vicisse substitit: censeantur." ut vero nemo ei , respondit, reversas est, et Mardonia quid acciderit renunciavit. Tum ille. veheinenter gavisus, et frigide elatus victoria, equitatum advenus Grœcos misit. Et adcurrentes equitcs universum Gramo- rum exercitum incammodabnnt, et jacula in e05 torquentes, et sagittas ex arcilius emittentes: quippe sagittnrii emnt equites, nec cum eis comminus congredi poterant Græci. lidem etiam fontemr Gargaphium, unde aqunbatur universus Græcorum exercitus, tur- bubant et obstruebant. Et emnt quidem prope illum foutent soli

CALLIOPE. 421 Lacedæmonii locati; reliqui vero Græci, prout quique locati emnt, longius aberant a fonte, Asopum autem in propinqua habebnnt. Sed quoniam ah Asopo arcehantur, ad eumdem fontem aquatum iverant; ex fluvio enim aquari prohibebantur ab equitum missili- bus. 50. la hoc rerum statu, quum nqua careret exercitus, et ab equi- tutu hostium incommodaretur, Græcorum duces convocavit Pausa- nias, ut ad se in dextnlm cornu convenirent, et de his ipsis rebus itemque de aliis deliberarent. Nain, præter hæc, aliis etiam incom- modis premebantur: cibaria enim illos defeccrant g famulique earum, ad subvehendum commeatum in Peloponnesum missi, interclusi emnt ab equitatu, ut in castra pervenire non passent. à]. Deliherantibus ducibus placuit, ut, si eo die Persan sapeme- derent prælium committere, ipsi in insulam se conferrent. Ahest hæc decem stadia a fonte Gargapliia, ad quem tune castra haha- haut, estque ante urbem Platæeneium. lta insula fuerit in continente: nempe fluvius-a Cithærone monte in planitiem decurrit in duos alveos divisus, tria fere stadia a se invicem distantes, et deinde in unum confluit: nomen ei est Oeroe,filiamque liane esse Asopi niant hujus regionis incalæ. Hunc in locum transferre castra constituerunt, quo et aquæ haberent copiam, nec ab equitibus, sicut dam ex adverso stabant, infestarentur. Movere autem placuit castra sub secundarn noctis vigiliam, ne Persæ illos viderent abeuntes, nec equites illos sequerentur et inconimodarent. Deinde constituerant, quaudo in hune locum pervenissent, quem Asopi filia Oeroee Cithærone decurrens circumfluit, eadem nacte dimidium copiarum partem ad Cithæranem mittere, ad recipiendos famulos, qui commestum advecturi abierant: emnt enim in Citha- rone interclusi. 52. Hæc quum itn decrevissent, toto illo die ab equitatu pressi, immensum sustinuerunt laborem. Ut vero dies defecit, destite- runtque equites, facta nocte et adpropinquante bora qua ut discederent en! constitutum, tum vero picrique collectis vasis discesse- mat ; non illi locum, de quo convenerat, petere in anima habentes; sed, simulac moveri cœperunt, læti efl’ugisse equitatum, versus Pla- tæensium urbem fugientes, ad Heræum [J unanis templum] pervenerunt. quad est ante Platæensium urbem. vigintl stadia a Garga- phia distans ; ibique ante templum consederunt. 58. Hi igitur eirca Herèum castra habuere. Pausanias vero, postquam illos vidit castris egredientes, ratas cum locum illos, de quo convenerat, petere, Lacedæmonios etiam arma jussit capere, et eadem via, qua cæteri præcessissent, progredi. Ibi tune, quum alii omnes ardinum ductores patati essent Pausaniæ ohsequi, unus Amampharetus, Poliadæ filius, manipulum ducens l’itanetarum, ait " se non fugiturum peregrinos, neque ultra ignominiam adsper- t? earum Spartaais ;" miratusque est, ubi quid ageretur vidit: nec enim superiori colloqnio interfucrat. Pausaniæ vero et Euryanncti indigna res visa est, imperio non obtemperare centurionem, adhuc

422 HERODOTI HISTOR. 1X. vero indignior, deserere manipulum Pitnnetarum, quonintn itn du illorum animatus esset; quippe veriti, ne, si illo relicto faœrent quæ cum cæteris Græcis constituissent, desertus periret Amom- pharetus cum suis. Id secum reputnntes, graduai sistere jusserunt Luconicas copias, et persuadere homini conuti sunt, non recte cum facere. 54. Dum illi Amompharetum mlhortantur, unum ex omnibus Lacedæmoniis et Tegeutus pane manentem; interim Athenienses hæc fecerant. Quieti stetemm. in vestigio ubi locati emnt, bene gnari nioris Lacedæmoniorum, allia sæpe cogitantium, alla dicen- tium. Ut autem movere se cœpit exercitus, equitem de suis miserunt, qui spectaret utrum Lacedæmonii disculere adgrederentur, an omnino de profectione non cogitarent; tum qui ex Pausania quæreret, quid ipsis esset faciendum. 55. Ubi ad Lacedæmonios pervenit præco, vidit illos eo loci instructos suintes, et primores illorum inter se altercantes. Quum enim Amomphnretum hortati casent Euryanax et Pausanias, ne soins Lucedæmoniorum ibi mamans se suosque in periculum addu- œret, minime ei persuaserunt; et ad extrcmum eo ventum est, ut ad mutua convicin. descenderent, quo tempore adveniens præco Atheniensis cornm eis stem. Et maledictis illos incessens Amom- harems, amhabus manibus subluto saxo, coque ante pedes posito ausnniæ, " Hoc calculo," ait, u sufi’ragium ego faro, non debere " nos fugere peregrinos:" nempe peregrinoa Barbares dicens. Quem furiorum et male «mum adpellnus Pausanias, max ad prusco- nem Atheuiensium conversas, interrogantem quad ei mandatuln crut, jussit hune, illis quid hic ageretur nunciare, moque flamine rogare Albanienses, ut ad se sertirent, et de discessu facerent quad ipso: vidiment facere. 56. Et ille quidem ad Athenienses rediit. Hos vero ut inter se disceptantes auront deprehendit. Pausanias, quum adhuc ibidem mansisset, exislimans Amompharetum, si reliqui Lsculæmonii discessissent, non ibi solum mausurum, (id .quod etiam accidit) data imperio cæteros omnes abduxit per clives; et Tegeatæ quoque se- quebnntur. Athenienses vero, ordine instructi, contraria quam Lacellæmonii via incedebant: hi enim melu equitntus clives saque- bantur et rmlices Cithœronis; Athenienses vero infra per planitiem progrediebantur. 57. Amompharctus autem, prorsus persuasus nequaquam nusu- rum Pausaniam se suosquc deserere, etiam nunc institit ut ibi me. nerent, nec desererent stationem : ut, ubi jam longius progressuln Pausaninm cum suis vidit, tune rams revern illos sese deseruisse, manipulum suum arma tapera jussit, eumque militari gradu tu! reliquum ngmenudduxit. At illi, postqunm decem fere stadia progressi emnt, exspectuverunt Amomphnreti manipulum, eirca fluvium Mo- loentein resistentes et eirca locum cui Argiopio nomen, ubi templunr est Cereris Eleusiniæ. Mnnseruut. autem ibi hoc consilio, quo, si stationcm qua locatus crut non relinquerent Amompharetus ajus-

CALLIOPE. 423 que manipulus, sed ibi manerent, redirent ipsi eisque succurrerent. Vixdum ad illos pervenerat Amomphnretus, quum universus Bar- barorum equitatus eis instabnt. Etenim equites pro suo more castris Græcorum adequitnntes, quum vacuum vidissent locum, quo illi superioribus diebus steternnt, uiterins continuo equos adegerunt: et simulatque Græcos adsecuti sunt, protinus eis institerunt. 58. Mardonius, ut Græcos noctu discessisse cognovit, locumqne vscunm vidit, Larissæum Thoracem vocavit ejusque fratres Eury- pylum et Thrnsydeium, eosque his verbis est milocutus: d Nunc " quid porro dicetis, filii Aleuæ, loca hæc vacua videntes? Nom I" vos, horum homînum finitimi, dicebatis non fugere Lacedæmo- " nias ex pugna, sed bellica virtute primarios esse viros: quos et ii paulo ante vidistis stationem deserere, et nunc cuncti videmus " proxima nocte prorsus profugisse. Nempe, ubi scie illis deser- " nendum fait cum eis qui revers. fortissimi sunt hominum, osten- ii derunt, sa, quum sint nihili homines, inter Græcos, qui nec ipsi " ullius frugis sunt, eminuisse. Ac vobis quidem, quibus Per- " samm virtus minus compertn est, facile ignovi, landantibus hos " homines, quomm res quædam bene gestæ vobis innotuerunt: " sed tante mugis Armbnzum miratus sum, Lucedæmonios perti- ii’ mescentem, et timore perculsum ignavissimam dicentem senten- " tiam, movenda nobis esse castra. et in Thebanorum urbem secs- " dendum, nempe ibi obsidendis: quam sententiam etiam Rex ex " me cognoscet. Sed de his quidem alias disserendi locus erit: " nunc vero illis, ut nos effugiant, non est permittendum; sed per- " sequi eos apories, donec deprehensi pœnas nabis dederint om- " nium quæ advenus Persns patrarunt." 59. Hæc locutus Mardonius, Persas Asopo superato cnrsim duxit, vestigia. secutus Græcorum, tamquam fugientium: duxit autemi ndversus solos Lacedæmonios et ’iiegeatas 3 nain Atlicnienses, per planitiem enraies, obstantibus divis non conspexerat. Et reliquarum barbaricarum duces copiarum, ut. PCI’SZlS viderunt ad perse- quendos Græcos (agressas, protinus et ipsi omnes sublatis signis ruptim secuti surit, ut quique pedibus valebant, nulle ordine, non instructa scie. Ita igitur hi cum .clamore et tumultu micnrrerunt, tamquam primo impetn Græcos oppressuri. 60. Pausanias, quum instnret equitntus, equitem ad Athenienses misit, qui ipsius verbis hæc illis diceret: u (lives Ailienienses ! ii quum maximum nobis propositum si! certamen, quo id agitur, " libern-ne mnnent Græcia, un servitutem sil: servitura, proditi " sumus tam nos Lacedæmonii, quam vos Athenienses, a sociis, qui " proxima nocte fuga se proripuernnt. Nunc igitur decretum est " quid si: nobis faciendum: nempe pugnnre oportet quam fortis- " aime possumus, et mntuo nabis succurrere. lgitur si in vos pri- " mos irruisset equitatus, oporteret nos et Tegeatas, qui nobiscum " sur» neque Græciam prodiderunt, vobis succurrere. Nunc vero " quum in nos universus ingruit, æquum est ut vos laborantibus i’ maxime partibus exercitus suppetius venistis. Sin vos ipsi occu-

484 HERODOTI HISTOR. 1X. " pati estis ut-suécurrere nabis non possitis, hoc saltern nobis gra- " tificamini ut sagittarios vestros ad nos dimittatis. Quum com- st pertum sit nobis, quam singulare studium ad hoc exsequen- I" dam bellum ndhibeatis, non dubitnmus vos grntnm hoc nobis " facturas." 61. His anditis, Athenienses parmi emnt illis succnrrere, et quan- mm maximum possent opem ferre. Jnmque iter emnt ingressi, quum subito in illos impetum fecerunt Græci a Barbarorum partibus stantes, qui illis in scie fuerant oppositi: quo facto, jam suc- currereistis non potuere, ipsi ab adgredientibus infestati. Itaque soli relicti Lacedœmonii et Tegeatæ, (simul cum levi armature, quinquagies mille Lacedæmonii, et ter mille Tegeatæ: nnm hi numquam ab illis discessernnt:) sacra fecerunt, quippe cum Mar- donio et exercitu qui cum en crut conflicturi. Quumque nihil læti portenderent victimæ, multi interim corum cecidcrunt, et multo plures vulncrabantur. Etenim Persæ, vallo e cratibus facto, adeo immensam in illos vim sagittarum emiserunt, ut Pausanias, quum perlitare non posset, et valde premerentur Lacedœmonii, Junonis templum respiciens, quad ad Platæas est, deum invocnret, crans ne spem ipsorum frustrnretur. 62. Dura ille adhuc denm invocat, priores surgnnt T egentæ, et in hostem tendunt. Mox vero etiam Lacedæmoniis post preces a Pausania peractas, lætæ fuerunt victimæ. Qui ut tandem perlim- runt, ipsi quoque adversus Persns pergunt; et illis Persæ, relictis arcubus, obviam ire instituant. l’rimum igitur fit prælium apud crates: quæ ubi cormerunt, ntrox jam fit pugna apud ipsum Cerc- ris templum,eaqne diuturna, doncc eo ventum est ut velnt in turbe. vir virum premeret: nain bastas Græcornm prehendentes barbnri frangebant. Et studio quidem ac robore non inferiores emnt Per- Sæ: sed præterqunm quad leviter emnt armnti, ignari etiam fuere pugnæ Græcornm, et solertia cedebant adversariis. Procurrentes singuli, sut deni, et modo plures, modo pauciores, globo facto irruebant in Spartanos ; et ab his interficiebnntur. 68. Quo parte quidem ipse Mardonins erat, ex candido equo pugnans, secumque selectos habens mille fortissimos Persarum, ibi vehementer hi premebant adversarios. Qunad igitur Mardonius vixit, etiam reliqui restiterunt, et fortiter pngnzmdo multos straverunt Lacedæmonios : ut vero interfecius Martlonius est, et qued eirca cum steternt robur virorum cecidit, tune nimirum et reliqui terga verte- runt, cesseruntque Lacedæmoniis. Maxime enim illis nocebat vestitus, scuto carens : etenim cum gravi armutura. leviter armati pugnabnnt. 64. Ibi tune pœnam candis Leonidæ, secundum oraculi respon. sum, Spartanis Mardonius solvit: et nobilissimam omnium, quas novimus, victoriam Pausanias retulit, Cleombroti filins, Annxandri- dæ nepos. (Superiorum hujus viri progenilorum nomina recensui, ubi deLeonida agebatur: sunt enim prorsus iidem.) lnterfectus est autem Mardonius ab Aeimnesto, spectato inter Spartanos viro:

I CALLIOPE. 425 qui insequenœ tempore, post hoc Medicum bellum, hello Messenico trecentos viras ducens, cum omnibus Messeniorum copiis ad Steny- cierum conflixit : et una cum trecentis suis occubuit. 65. Persæ apud Platæas a Lacedæmoniis fusi fugatique, nulle ordine au castra sua confugerunt, in iigneum murum, quem in agro Thebano construxerant. Miror vero equidem, qui factum ait, quum ad Cereris lucum pugnata sil; hæc pugna, ut tamen nullus repertus fuerit Persarum, qui in locum deæ sacrum ont intrarit au: in en ceciderit, sed omnes in profana terra eirca tempium occubue- rint. Opinor autem, (si modo fus est de rebus divinis opinai-i aliquid) deum illos non recepisse, ut qui ipsius templum, quod Eleu- sine fuit, cramassent. Hic igitur Platæensis pagne exilas fuit. 66. Artabazo, Pharmacie filio, initia statim non piacuerat, Mar- donium a rege in Græcia relinqui : idemque tune, multum horta- ms ne prælium Mardonius committeret, nihil profecerat. Itaque, utpote improbans Mardonii consilium, banc iniit rationem. Quum son) sub imperio manum haberet baud exiguam, sed ad quadraginta hominum millia, his ordine compositis, quo tempore fiebat præ- lium, bene gnarus quis futurus esset exitus pugnæ, egressus est, data imperio, ut, qua ipse præiret, sequerentur omnes quocumque ipsum et quo citu gratin vidissent præeuntem. Hoc dam imperio, duxît illos, voluti in prælium duceret: sed quum ipse prægredere- tur agmen, jamque fugientes conspexisset Persns; inde non amplius eodem ordine sucs duxit, sed citato cursu fugam cum eis corripuit, non ligneum murum petens nec Thebanorum urbem, sed in Phocidem tendens, cupiensque quam primum ad Hellespontum pervenire. Hi igitur banc in partem iter intenderunt. 67. Græcorum, qui cum rege emnt, major pars de industrie ces- saverant: sed Bœoti perdiu cum Atheniensibus dimicarunt. Nam Thebani, cum Medis facientes, singulare studium adhibuere, fortiter pugnantee, minimeque ultra cedentes; in. ut earum trecenti, primarii viri fortissimique, ibi ab Athenîensibus sint interfecti. Ut vero hi quoque berga vertere coacti sont, Thebas se receperunt, non quidem itn (incondita fuga) ut Persæ, aut ut reliqun turbo sociorum, qui nulla re gesta, ac ne pugna quidem cum ullo ex hostibus consens, in fugam se proripuerunt. 68. Atque hinc adparet, Barbarorum res universas 0x Persis pe- pendisse; quandoquidem et hi tune, prinsquam cum haste casent eongressi, simulntque Persas videre fugientes, et ipsi fugam capessiverunt. [taque omnes se fugæ mandarunt, prester equitatum, quum reiiquum, tum Bœoticum. Atque fugientibus magna etiam usui equitatusfuit, 5emper proxime ab hostibus ohequitans, et sucs fugientes a Græcis sejungens. 69. Dum itn vie-bores Græci fugîentes Barbares persequuntur occi- duntque, interim reliquis Græcis, qui eirca Junonis templum consedc- rant, et prælio non interfuemnt, nuncintur pugnam esse pugnatnm. vicisseque Pausaniam cum suis. Quo audito, nulle ordine Corinthii superiore via, quæ peII mentis radices et per clives fert, recta. versus I i 3 l

426 ’ HERODOTI HISTOR. 1x. Cererir implant contenderunt, Megarenses vero et Phlissii per planitiem molliori via. Ubi vero prope hostem Megarenses et Phliasii fuere, e longinquo cos conspicientes equites Thebani, videntesque nullo ordine properantes, equos in illos adegerunt, Asopodora duce, Timandri filio. In quos invecti, sexcentos earum straverunt: reliquosque persecuti, in Cithæronem præcipites campulerunt. Isti igitur ignobili morte perierunt. 70. Persœ et reliqua turba, postquam intra ligneum murum [sive, in ligneul" castellum] pervenerunt, adscendere in tunes maturarunt, priusquaui Lacedæmonii adessent: eisque conscensis, quam optime poternnt ad defendendum murum sese compararunt: et, ubi advenerunt Lacedæmonii, valide admodum propuguarunt. Nam priusqunm Athenienses accessissent, repulerunt Lacedæmonios, et multo eis emnt superiores, quippe appugnandnrum munitionum imperitis. Ut vero Athenienses advenere, tune acris exstitit et diuturna eirca murum pogna. Sed ad extremum virtute et adsiduitate lnboris conscenderunt murum Athenienses, clinique diruemnt: et en parte Grœci inlra munitionem irruerunt. Primi qui ingressi surit, Tcgeatæ fuere: et hi sunt qui tentorium spoliarunt Mardonii, ex coque quum alin aspartnrunt, tum præsepe equorum, quad totum æneum ernt et spectutu dignum. Ac præsepe hoc quidem Mardonii in temple Aleæ Minervæ dedicarunt Tegeatæ; reliquam vero præ- dam omnem in cumdem locum cum communi Græcorum præda contulerun t. Barbari vero, ex quo muras corruit, nullum amplius globum, quem hosti opponerent, fecerunt, neque quisquam virtutis meminit ; sed consternati emnt, utpote multæ haminum myriades in exiguum locum fuga compulsa: et conclusæ. Et Græcis ita facilis fait cætles, ut ex trigintn. hominum myriadibus (demtis quatuor my- rizulihus, cum quibus Artnbnzus profugit) ne ter mille quidem reliqui essent. Lacedæmoniorum veto, qui quidem ex ipsa Sparte fuere, nonnisi unus et nonaginta in prælio ceciderant; ex Tegeatis vero sedecim ; ex Atheniensibus, duo et quinquaginta. 7l. Virluli: nomine in Platæensi pogna embraiera, inter Barbares, pedimtus quidem l’ersarum, equitatus vero Sacnrum : inter singulos viras eminuisse dicitur Marilonii virtus. Inter Græcos, quamquam et Tegeutæ et Athenienses fortiter pugnarunt, præ cæœris eminuit. Lacedæmoniorum virlus: quad quidem nulle alio indicio confirmare passum, (hi enim cuncu vicerunt eos qui ipsis oppositi steternnt) nisi quad Lacedæmonii cum rabustissima parte copiarum hostilium conflixerunt, basque superarunt. Inter singulos viros, ut mihi quidem videtur, præ cæteris, longe fortissime pugnavit Aristodemus, i3 qui, quum ex trecentis unus a Thermopylis rediisset, ignominîu notntus crut. Post hune autem eminuere Posîdonius et Philocyon, et Spartanus Amompharetus. Quamquam, quum serina. haberetur quis illorum fortissimus fuerit, pressentes Spartani statuerunt, Aristodemum manifeste mari voluisse propter culpam qua tenebatur; caque (mussa furiosum, et ordinem suum relinquentem, præclara. facta edidisse: -Posidonium vero, quum non dem-avine: mari, fortissime pognasse, tantoque esse præstantiorem illo. At hoc

C A LLl OPE. 497 fartasse illi ex invidia dixerint. Cæterum hi omnes, quos nominavi, qui in hac pugna ceciderunt, publico honore adfeeti sont, Aristo- demo excepta: Aristodemus vero, eo quad ab prædictnm culpam mori decrevisset, non est honoratus. 72. Hi igitur ex Lacedæmoniis Platæensi pugna maxime nobilifati sunt. Nam Callicrates extra pugnam mortuus est, pulcerrimus Græcorum qui in exercitu fuerunt, non modo Lacedæmoniorum, sed reliquorum etiam Græcorum. Quo tempore sacra fecit Pausa- nias, sedens ille sua in ordine sagitta vulneratus est in latere. Ac tum quidem cæteri capessiverunt pugnam: ipse vera ex aeie elatus, ægerrime ferens mortem, dixit Arimnesto, civi Platæensi, non se pœnitere quad pro Græcia moriatur, sed quad manu non si: usas, neque ullum se dignum facinus edidiuet. quum id ipsum unies cupioiuet. 78. Inter Athenienses nobilitatus est Sophanes, Eutychidis filins, ex populo cui Decelea nomen. Cujus popularium Decelensium olim factum exstitit, ut ipsi Athenienses narrant, in omne ævum eis utile. Nain, quo tempore olim repetendæ Helenæ eaussa Tyn- daridæ cum numeroso exercitu terram Atticam invaserunt, et, quum nescirent quem in locum illa (lepartata esset, populos Atticœ sedibus suis expulerunt; tune (ut vulgo aiunt) Decelcnses, sive, ut alii dicunt, ipse Decelus, indignatus iniquo Thesei fucinore, simulque universæ metuens Atheniensium terræ, totem rem illis aperuit, viamque quæ fert Aphidnas monstravit: quas inox Titacus. Aphidnensis ipse, Tyndaridis prodidit. Quod ab factum Deceleensi- bus Spartani immunitatem vectigalium et præcipuam [in conventi- bus publicis et in festorum solennibus] sedem indulserunt; quo pri- vilegio illi etiam nunc fruuntur, itn quidem ut etiam in hello illo, quad multis post hoc bellum annis inter Peloponnesios et Athe- nienses gestum est, quum reliquam Atticam Lacedæmonii vastarent, Decelea’74. Ex hoc igitur Atticæabstinuerint. pago Sophanes fuit, qui tune. virtutis a præcipuam inter Athenienses laudem abstulit. Quo de vira duplex faine fertur: altera, gestasse eum ferream ancomm, e loricæ cingulo œnea catena religatam ,- eam illum ancoram, quoties propius hastes venisset, in terrain defigere solitum esse, ne hastes, impetum in illum facientes, statione cum depellere passent; fuga autem facta hostium recipere consuesse ancoram, et itn pemequi hostem. Hæc de hoc vira fama fertur. Cui contradicentes alii aiunt, in ejusdem viri clypeo, quem semper ille in gyrum agere consuesset, nec umquam quietum sinere, pro insigni fuisse ancoram, non gestasse illum ferream aneoram e lorica religatam. 75. Exstat ejusdem Sophanis aliud præclare factum ; scilicet l quum Athenienses Æginam circumsederent, hic Eurybaten Argi- vnm, virum quinquertio nobilem, a se ad singulare certamen pro- voeatum interfecit. Sed eidem Sophani insequente tempore accidit, ut, quum du: esset Atheniensium cum Leagro Glauconis filin, apud Daton oppidum, ubi pro suri metallis decertabatur, fortiter pognons, ab Edonis interiiceretur. 2 . ’ 3 1

- 423i HERODOTI HISTOR. 1X. 76. Postquam ita ad Plalœas Barbari prostrati suut a Græcis, ado venit ad hos mulier transfuga : quæ, ut perditos vidit Perses, Græ- eosque victores, quum fuisset pelle: Pharandatis Persæ, Thuspis filii, multo ornata aura et ipsa et ejus famulæ, et veste pretiosissi- ma quæ ad manus erat, descendit de carpento et ad Lacedærnonios accessit in cædibus adhuc occupatos. Quumque omnia ibi admi- nistrantem videret Pausaniam, cujus et nomen et patriam jam antes frequenti auditu noverat, ngnovit Pausaniam, et germa ejus complectens, his verbis eum adlocuta est: " Rex Spartæ, libera me " supplicem captivitatis servitute! Nam et hactenus me juvisti, " quad hos homines perilidisti, qui nec heroum nec deorum curant " habeut. Sun] autem genere Cas, Hegetaridæ filin, Autagoræ " filii: quam vi ex Co raptam habuit Persa." Cui ille respondit: " Confide, mulier, non modo ut supplex, sed et insuper si verum " est quad ais, filiam te esse Hegetoridæ Coi, qui maxime omnium tt ista loca habitantium hospitii Jure mecum conjunctus est." His dictis, tune illam præsentibus ephoris tradidit, deinde vero Æginam misit, qua ipsa venire cupiverat. 77. Post hujus mulieris adventum max adfuere Mantiuenses, re confecta. Qui ubi cognovere sera se venire post peraetam pugnam, vehementer indoluerunt, et muletam se commeruisse ultra fate- bantur. Ut vera audivere fugam carripuisse Medos qui cum Arts- bazo emnt, hos illi, dissuadentibus licet Lacedæmoniis,persecuti sunt usque in Thessaliam. Postquam vera domum sunt reversi, duces suarum copiarum essilio multarunt. Post Mantinenses Elei venerunt: et hi pariter atque Mantinenses gravissime dolentes redierunt, pariterque atque illi, postquam domum reversi suut, duces suas in exsilium miserunt. Et hæc quidem de Mantinensibus et Eleis hactcnus. 78. Fuit autem in exercitu Æginetarum ad Platines Ægineta Lampan, Pytheæ filins, primarius vir inter Æginetas: qui Pausa- niam ndiit, rem improbissimam ei suasurus. Ad quem quum noces. sisset, magna studio hæc verba fecit: tt F ili Cleombroti ! exsecutus " es t’acinus itn magnum et prœclurum, ut hominis superare naturam " videatur : tibique hoc dedit deus, ut liberata Græcia omnium tt quos novimus Græcorum longe maximam glariam sis consomma. " At tu nunc etiam quad superest perfice ; qua famam etiam con- " sequaris majorem, et Barbarorum quisque posthac cavent ne res " nefarias advenus Græcos ultra suscipiat. Postquain Leonidas " ad Thermopylas occubuit, Mardonius et Xerxes caput ejus præ- " ciderunt, et e pala erexerunt. Huic si tu paria reddideris, pri- " mum Spartani, tum vero etiam Græci omnes ta ooliaudabunt. 0’ Quippe Mnrdonium si e pala erexcris, patruum tuum ultus filerie " Leonidam." Hæc ille dixit, putans se gratificaturum Pausaniæ. 79. Cui his verbis rex respondit: " Hospes Ægiueta! tuam et " benevolentiam et prospicientiam laudo: at a recto animi sensu if plurimum abus. N am postquam me et patriam factumque meum " in eœlum asque extulisti, in nihilum me projecisti, dum hormis

t’ ut mortuo insultem, et mecannons. ais, id si fecero, melius auditurum. 429 tt Barbares hoc facere decet, non Græcos: atque illos hoc nomine " odimus. Ego quidem, quad ad hoc adtinet, nec Æginetis velim " placere, nec quibuscumque talia placent r suflicitque mihi, Lace- tt demoniis placers, sancte agentem, sancteque loquentem. Leo- " nidæ vero, quem tu me jubes ulcisci, puto magnifice esse paren- " tatum : nam innumerabilium horum cæde ultionem et ipse obtif " nuit et cæteri qui ad Thermopylas occubuerunt. Omnino vero, " talia propositurus aut suasurus noli porra meum in conspectum " venire: et gratias habe, quodincolumis abeas !" His auditis, ille discessit. 80. Jam Pausanias, proposito par præconem edicto, ne quis de præda quidquam tangeret, hilotus jussit pretiosa colligere. Et illi, pet castra discurrentes, tentoria invenerunt aura argentoque replets, lectosque aura et argenta obductos, et crateres aureos, et phiales, disque poeula: plaustrisque impositos invenerunt saccos, in quibus lebetes erant aurei et argentei: denique stmtis cadaveribus armillas detraxerunt, et torques, et acinaces, qui item nurei erant : vestis enim variegatæ ne ratio quidem ulla habebatur. Ibi tune multa farta subtrahentes hilatæ vendideruut Æginetis: malta veto etiam representabant, quæcumque abscondere non potuerant. Atque hinc initium cepere ingentes Æginetarum divitiæ: quippe qui aurum, quasi æs esset, ab hilotis emerunt. 81. Pecuuiis reliquisque rebus pretiosis in unum collatis, desi- mam exemerunt Delphico deo g ex qua aureus tripus dedicatus est, qui tricipiti serpenti æneo insistit proxime arum; item Olympico deo decimam exemerunt, ex qua Jovis ænea statua decem cubitarum deüicnta est; denique lsthmio deo, unde confecta est Neptuni ænea statua septem cubitorum. Hæc pastquam exemere, reliqua inter se distribuerunt, pellices Persarum, et aurum, et argentum, et alias res pretiosas, et jumenta : acceperuntque quique pro sua merito. Quænam vera præcipua data sint eis quorum præ cœteris virtus eminuit, a nemine memoratum reperio: puto autem equidem, his præci pua quædam data esse. Pausanias vero omnia dena .selecta dataque sunt, mulieres, equi, talenta, cameli, pariterque 82. Narrant etiam hoc accidisse: Xerxem, ex Græcin fugien- aliatem, supellectilem pretiosa. suam Mardonio l reliquisse ; Pausaniam igitur, quum Mardonii tentorium vidisset aura et argenta et variegatis aulæis instructum, pistores et coquos jussissc cænam parure prorsus quidem Mardonio semi casent instruere. Quod quum illi fecissent, tum Pausaniam, lectulos videntem aureos et argenteos pulcre stratus, et mensas aureos et argenteas, et magnificum ipsius cœnœ adparatum, propositas admiratum lautitias, joci causse. suas famulos Laconicam parure cœnam jussisse. Quumque multum interesset inter utrumque epulum, ridentem Pausaniam vocasse Græcorum duces; eisque, ut convenemnt, utriusque cœnæ adparatum man- atrantem, (finisse: " Hoc consilio, Græci viril vos convocavi, quo

430 HERODOTI HISTOR. 1X. " stultitiam vobis ostenderem Medi; qui, quum tali victus generi " esset adsuetus, ad nos venit, miserum nostrum epulum nobis tt rapturus." Hæc Pausanias ducibus Græcorum fertur dixisse. 83. Sed et insequente tempera post bas res gestas multi Platin- enses arculas adhuc invenerunt euro et argenta et aliis pretiosis l’abus repletas. Et nonnullo rursus post hæc tempore interjecto, postquarn mortuorum cadavera carnibus prorsus fuissent nudata, etiam hoc mirum ndparuit. Quum assa in unum locum Platæenses colligerent, repertum est cranium nullam prorsus sutura»: habens, sed une esse constans. Reperta est etiam maxilla, quum inferior, tum superior, cujus deum ita concreti emnt, tam reliqui, quam molares, ut uno osse constarent omnes. Reperta etiam sont ossu vîri quinque cubitorum. 84. Deinde vero Mardonii cadavcr,’ postridie quam commisse ugna est, non est repertum. Quod quidem quonam ab homine uerit subtractum, dicere pro certo non possum. Multos enim memoratos nudivi, et diversis e civitatibus viras, qui perhibentur sepeliisse Mardonium; ac novi multos qui hoc nomine ingentin dona acceperunt ab Artonte Mardonii filio. Qu’is veto ex his lit, qui Mardonii corpus subtraxerit et sepsliverit, pro certo comperire non potui. Fertur etiam fuma quædnm, Dionysophanern Ephe- sium sepeliisse Mardoniuin. Sed hæc (le Mardonii sepultura. 85. Græci vero, divisa præda, me: æpeliverunt, seoraim quique. Et Laoedæmonii quidem tria conditorin feeerunt. ln uno adolescentes sepelierunt, [irenas illi vocant,] quorum e numero Posido- nias fuit, et Amomphnretus, et Philocyon. et Callicrates: in nltero reliquos Spartanos ; in tertio hilotes. Hoc rations Laoedæmonii usi surit. Tegeutæ vero seorsim ub illis sucs omnes imo in Sepulcro condiderunt: etque in etiam Athenienses sucs uno in loco: pariterque Megarenses et Phliasii sucs, qui ab equitibus occisi emnt. Hornm itaque omnium plena orant reptile-ra. Ad reliquorurn veto populorum sepulcra quad adtinet, quotquot apud Plutæas osten- duntur, illorum quique, ut ego comperio, quum puderet cos non interfuisse pugnæ, inane: excitarunt tumulos, posterorum hominum gratin. Nain ibidem est etiam Æginetarum, quad vacant, septil- crum; quod ego audio decimo post hæc arma, rognntibus Ægine- tis, a Cleade excitutum esse, Autodici filio, cive Platæensi, qui publicus Æginetamm hospes fuit. 86. Sepultis ad Platæaru mortuis, deliberantibus Græcis placuit protinus contra Thebas ferre arma, postulareque a Thebanis ut sibi hos traderent qui Medorum partes casent secuti, inprimisque Timo- genidem et Attaginum, qui præ cæteris principes hujus factionis fuissent: quos nisi illi tradidissent, non abscedere decreverunt ab urbe, quin eam expugnassent. thue hoc eis placuit, itn undecimo post pugnam die ad Thebas venerunt; urbemque obsidentes, postularunt ut prætlicti viri sibi dederentur: et, negantibus The- banis se id factums, agrum illorum vastarunt, murumque oppug. nuant.

CALLIOPE. 4.81 87. Qui quum adsidue malta illis damna inferrent, vicesimo die Timagenides hæc apud Thebanos verbe. fecit: " Quoniam " Græcis decretum est, cives Thebani E non prias ab oppugnatione " desistere abscedereque, quam aut expugnasseat Thebas, aut nos tt illis a vobis dediti casernas; nunc nostra caussa ne plnra porro " patiatur Bœotia terra! Sed, si illi, pecaaiarum avidi, in speciem " tantum nos deposcuat, demas eis pecunius ex publico: nain " publice omnes Medorum partes secuti sumus, non nos soli. Sin fl vere nos (leditos cupiunt, caque causse. urbem oppugnaat, nos " ipsi ad caussam apud cos dicendaxn nos sistemus." Et hic une optime dicere visas est et opportune: protinusque cadaceatorem Thebani miseruat ad Pausaniam, significantes se viras illos esse tradituros. 88. De quo ut inter utrosqae convenit, interim Attaginas quidem ex urbe clam profugit: cujus filins Pausanias ad se adductos absolvit crimine, Medismi culpam, dicens, filins nullum habere. Re- liqui vero viri quos Thebuni dediderunt, patabant illi quidem ad dicendam caussam se iri admissam, prætereaque confidebant pecuniis amoliri a se pusse periculum : at id ipsum suspicatus Pausa- nias, postquam illos accepit, universum sociorum exercitum dimisit, et illos Corinthum abductos interfecit. Ac hæ quidem res sont, ad Platæas et ad Thebas estæ. 89. Artabazus vero, Phamacrs filins, qui Platæis profugerat, jam longe admodum erat progressas. Qui ubi in Thessaliam pervenit, Thessali cum ad hospitium vocarunt, sciscitatique sunt de reliquo exercitu: nec dam enim quidquam de relias ad Platæas gestis compereraat. At Artabazus, bene gnaras, si de præliis factis id quod res ernt illis aperuisset, verendum sibi esse, ne ipse cum exercita suo pereat: unumqaemque enim se adgressurum existimavit, qui quæ gesta erant cognovisset : hæc igitur secum reputans, nec apud Phocenses vulgaverat quidquam, et apud Thessalos hæc dixit: li Ego quidem, ut videtis, Thessali! in Thraciam mature " pervenire; et celeritate utor, quippe præmissus e castris cum " hisce ad rem quamdarn perugendam. Ipse vero Mardonius, e " vestigio me cum suo exercita sequens, max vobis aderit. Hunc " hospitio excipite, omniaque ci officia præstate: nec enim, id " fecisse. in posterum Vos pœnitebit." His dictis, raptim par Thessaliam et Macedoniam recta Thraciarn Versus duxit exercitum, vere festinans, et per mediam terrain viam carpens. Denique Byzantium pervenit, relictis quidem de suo exercitu multis, qui partim a Thracibus in itinere cæsi surit, partira fame et laboribas conflictati perierunt. Tarn ex Byzantio navigiis trajecit: atque ita hic in Asiam est reversas. 90. Quo die istam ad Platæas cladem Persæ accsperunt, eodem die accidit ut alia calamitnte ad Mycalen Ioniæ adfligerentur. Sci- lioet quum Deli sederent Græci, qui duce Leotycbide Lacedæmonio cum classe advenerant, venerunt ad eus ex Samo legati, Lampon Thrasyclis filins, et Atheaagoras Archestratidæ, et Hegesistratus

433 HERODOTI HISTOR. 1X. Aristagoræ, a Samils missi insciis Persis et inscio tyranao Theo- mestore, Androdamantis filio, quem Persæ tyrannum Sami constituerant. Qui ubi Græcorum duces conveaere, malta atqae varia verbe. Hegesistratus feeit 5 dicens, " si mode vidissent illos Iones, " descituros esse a Persis, et ad illorum adventam discessuros Bar- " haros; sive hi manserint, nullum aliam talem prædam Græcos tt amquum reperturas." Denique communes deos invocans, hortatus illos est, ut tt homines Græcos servitute vellent liberare, et " pellere Barbarum. ldque facile illis esse factu," ait: " etcnim " et naves earum male navigare, nec resistere illis passe. Quod " si quam suspicianem haherent per dolum se illos excitare, para- " tas se esse in illorum navibus obsidam loco abdaci." 91. Quumque pluribus verbis orare non desisteret Samius hospes, tune Leotychides, sive consulta capiendi ominis causse, sive forte fortune, deo itn volante, interragavit cum: " Samie hospes! ti quodnam tibi nomen est î" Et ille, " Hegesistratus," ait. Moxque Leotychides, intercipicns reliquum sermonem, si quem adjecturas Hegesistratus esset, it Accipio," inquit, " amen, Samie hospes! *i accipio hune copiarum dacem." [hoc enim sonnt Græcum hujus viri nomen.] " Tu modo fac, et hi qui tecum sunt, ut, priusquarn " hinc abentis, fidem nabis detis, revera Samios promtas nabis " 92.sacios Hæc locatus, adfuturos." e vestigio rem . exsequi adgressus est. Pro- tinas enim Samii de societate cum Græcis fidem et jusjurandua: dederuat: coque facto, duo ex legatis domum navigarunt; nam Hegesistratum secum navigare Leotychides jassit, nomen ejus pro amine accipiens. Et illo quidem die se continuerant Græci, postridie vero læta illis sacra fuere, interpretis sacrorum aflicia fan- gente Deiphoao, Evenii filio, Apolloniata, ex illo Apollonia, quæ ad Ioniam mare sita est. 98. Deiphoni hujus pater Euenius fortune usas erat hujusmodi. Sunt Apolloniæ (me: Sali sacræ, quæ interdiu pascuntur juxta fluvium, qui ex Lacmone monte per agrum Apolloniatem prope Ori- eum portum in mare infiuit: nocta vero selecti viri, divitiis et genere spectntissîmî inter cives, easdem aves custodiuat, quisque par anni spatium. Nain oves lins, ex oraculi responso quodam, maximi faciunt Apolloniatæ; stabulantur autem illæ in antro quodam procul ab urbe. Ibi eus tune Euenius hic, ad id delectus, custodiebat: et nocte quadam, quum, qui vigilare debebat, obdor- mivisset, ingressi in antrum lapi oves fere sexaginta corripuerunt. Quod ubi ille animadvertit, tuait, nec cuiquam edixit, alias cogitans emere et in illarum locum substituera. At non latuit Apol- loniatas factum: qui, ut id cognoverant, in jadicium adductam Euenium condemnarunt, ut, quoniam ovium castodiom adeo aegli- genter abiisset,oculorum usa privaretur. Sed, postquam eum excæca. runt, continuo deinde nec oves illis pepererunt, aeç terra fructum, ut ante, edere cœpit. Hæc eis et in Dodana et in Delphis prædicta orant. Deinde vero interrogati prophetæ de caussa mali præsentis,

CALLIOPE. 433 responderunt, " eo illis hæc accidere, quad sacraram ovium custo- " dem Euenium luminibus arbassent. lpsos enim (deos) immisisse " lapas; neque prias desituros esse illum ulcisci, quam ci pœnam " facinoris dedissent Apolloniatæ, quamcumqae ipse postulasset: " quæ quaado soluta fuerit pæan, daturas Euenio esse deos tale tt donam, cujus caussa multi homines beatum illum sint prædi- 94. Hæc Apolloniatis data sant responsa; quæ illi clam habentes," civiumcatari." suorum nonnullis aegotium. . cum- Euenîorconficiendum mandarunt. Et hi ad id conficiendam hac asi sant ratioae. Con- , veniuut Euenium in sella sedentem, eique adsidentes primum aliis de rebus verba faciant, deinde ad commiserandam hominis calamitatem progressi, atque itn. eum fallentes, interrogant " quasnnm " pœnas esset postalaturas, si voluissent Apolloniatæ pœnns sasti- " nere earum quæ in illum admisissent?" Et ille, qui de oraculi responso nihil audiverat, optans ait: ti si quis ipsi duret ogres " istos," (nominabnt nempe cives quosdam, quas noverat duo pulcerrima Apolloniæ prædia possidere :) " et ædes insupcr in urbe," quas noverat ille pulcernmas esse; " hæc," inquit, " si nactus " faisset, in posterum se non iraturum esse civibus, sed hac muleta " fore contentum." Quæ ubi ille dixit, adsidentes ei cives responderunt: ii Euenie, i hanc mulctnm, ex araculi responso, solvant ii tibi, Apolloniatæ pro eo quad te luminibus privarunt." Et ille quidem, postquam rem totam cognovit, ægerrime tulit se ita esse circumventum: Apolloniatæ vero sa, quæ ille optaverat, emta a. dominis, ei dederunt. Protinus autem ab hoc tempore insitam divinaadi vim et sacra interpretandi idem Euenius habuit, itn ut hoc nomine celebris evaserit. 95. Hajas igitar Euenii filins Deiphonus, adductas a Corinthiis, sacrorum interpres fait apud hune exercitum. Audivi vero etiam, eumdem Deipboaum, usarpato Euenii nomine, obiisse Græciam, et passim operam suam locasse, quum non fuisset Euenii filins. 96. Græci, ut perlitarunt, noves ex Dclo ad Samum moverunt; et postquam ad Calamos venerunt, terræ Samiæ locum itn nomina- tum, ibi prope Junonis templum, quod eo loci est, adpulerunt et ad navalem pugnam se compamrunt. At Perses, ubi illos ndnnvi- gare resciverunt, ipsi quoque noves moverunt; et materas quidem admoverunt continenti, Phœnicum vero naves ut abirent permise- ruat. Deliherantibas quippe visum erat, pugna navnli non esse decernendum, nec enim se Græcis pures esse existimabant. Ad continentem autem navigarant, quo essent sub pedestris exercitus sui tutamine, qui in Mycale erat, nempe jussu Xerxîs de relique exercitu ibi custodiendæ Ioniæ caussa relictus. Sexaginta hominum millia emnt, quibus ’I’igranes præerat, vir et forma et staturn enli- nens. Hujusigitar sub exercitus tutumen se rccipere decrevernnt duces classis, navesque in terrain subducere, et vallo circumdare, quod simul munimentam navibus et sibi refugium esset. 97. Hoc inito eonsilîo profecti surit l’ersæ; quumque prætcr- K

434 HERODOTI HISTOR. 1X. navigato Eumenidum templo, quod in Mycale est, in Glaçonem et Scolopoentem venîssent, ubi est Cereris Eleusiniæ œmpium, qaod Philistus statuit, Pasiclis filins, Neleum Codri filiaux ad Milan]!!! condendam secutus: ibi subduxerunt naves: et, (mais abribus frugiferis, mura ces circumdederunt panim 1’ nec, partitn lapideo, palosque præacutos eirca murum defixerunt. nique, inflrunque nrtem re deliberatn, et ad tolemndam obsidionem et ad sapan- gum hostem sese comparnbant. 98. Græci, ut ad continentem abiisse ’Barbaros cognoverunt, ægre ferebant quad sibi e manibus essent chipai: nec vero suis certi emnt quid facerent ipsi, utrum domum redirent, en in Belle- spontum navigarent. Ad extremnm decreverunt neutrum horum facere, sed ad contînentem dirigere haves. huque præpnntis scalis et aliis rebus quamm in nnvnli pugna usas est, versus My- , calen navigarunt. Ubi veto prope castra fuerunt hostium, neque quisqunm adparuît qui adversus illos egrederetur, nave: autem viderunt intra murum subductas, et frequentem peditatum secmdum littus in acie stanteln ; ibi tune Leotychides, primum, prœter listas quam proxime potuit navigans, præconis voce hæc verbe Ionibus adclnmavit: tt Viri Iones, quotquot astis qui me nudifis, sodpite " quæ dico ! omnino enim non intelligent Persæ que: vobis manda. " Quando ad manus venerîmus cum haste, tum quisque vacuum " ante omnia libertatis memento, deinde vero tesseræ Hebæ. Sed t’ et, qui vocem meam non exaudîerit, cognoscnt hæc ex hie qui i" audiverint." Cujus sermonis idem consilium fuit qued Themi- stoclis ad Artemisium. Scilicet, si Persans laterent dicta, peaussu- rum se speravit Ionibus ut deficiant ; sive ille ad Rubans-fuissent delata, factumm ut hi Græcis (lonibus) difliderent. 99. Deinde, postquam itn Iones hortatus Leotychides est; hæc fecerunt Græci. Adpulsis ad littus navibus amendement, aciem- que instruxerunt. Persæ vero, quum Græcos cernerent And pugnandum paratos, scirentque hortatos eos esse Iones; nec Semis nec Milesiis satis fidebant. Et Samiis quidem, quod ces auspice- rentur cum Græcis sentire, arma adimunt. Samii enim, quum in classe Barbarorum ndvenissent Athenienses captivi, quos in Mticu relictos ceperet Xerxis exercitus, hos omnes pretio redemernt, et data vintico Athenas remiserant: quo mugis hos suspicio prenebnt, ut qui quingenta capita hostium Xerxis liberassent captivitnte. Milesios vero jusserunt exîtus vîarum custodire ad Mycalæ cieu- mina ferentium, ut qui regîonem optime nossent: id autem hoc eonsilîo fecerunt, ut illi extra castra casent. Ah his igitur urbibus, quos suspicabantur, si potesmtem nnneiecerentur, res nous moli- ’turos, hoc modo sibi Persæ præœverunt : ipsi veto entes compor- tarunt,100. Jam Græei,quæ instructa sibi scie, pro ibant vallo in hostem, emnt. quum subito - fuma quædam pervolavit universum exercitum, et cadueeus Acon- spectus est in litore depositus. Currebat autem fume hujusmodi, Græcos n Bœotia aveint": Mardoniiprœlio superaue. Nempe multis

CALLIOPE. 485 utique documentis declmntur res quæ divinitns contingunt 3 quandoquidem tune, quum idem fuit die: quo et ad Platæas cladem l’eau: acceperunt et ad Mycalen accepturi emnt, ad Græcos hic sautes fuma pervenit; quo factum est, ut multo majorem fiduciam caperet exercitus, et ad subeundum periculum esset alacrior. 101. Atque etiam hoc alterum contigit ut concurreret, quad utraque pugna prope Cereris Eleusiniæ. templum pugnata sit. Nam prope Cererîs templum et in Platæensi ogre, ut supra docui, pugnatum est, et nunc ad Mymlen pariter pugnaturi erant. Vic- toriam autem jam "un reportasse Græcos cum Pausanin, recte his fuma nunciavit: nam Platæensis pugna matutino adbuc tempore hujus diei pugnata erat, hæc autem ad Mycalen sub vesperam. Pugnatam autem esse utramque pugnam eodem ejusdem menais die, baud multo post liquida oognoverunt. Anxii autem fuerant, priusquam hæc fuma adveuit, non tain sui caussa, quam omnium Græcorum, metuentes ne Mardonio succumberet Græcia: sed postquam illa. exercitum pervolavit fuma, eo confidentiores et cele- riore gradu in hostem iverunt. Igitur et Græci et Barbari pugnandi studio flagrabant, quippe quibus et insulæ et Hellespontus præ- mium victoria: propositum erat. 102. Athenienses, et qui proxime illos locati emnt, dimidium fere totius exercitus, viam habebant secundum Iittus et per plana Inca; Lacedæmonii veto, et qui post hos locati, per voraginem et montana. Dumque hi circumibant, illi in altero cornu pugnnm jam commiserant. Quamdiu igitur Persis rectæ stabant crates, repugnabant illi hostibus, neque eis emnt inferiores. Sed quum Athenienses hisque proximi, quo ipsorum esset factum, non Lace- dæmoniorum, invicem cohortati, acrius incumberent operi, tum quidem mutata est rei facies. Perruptis enim crntibus ingenti impetu conferti in Perses irruebant: et illi exceperunt quidem impetum, et per sutJongum tempus repugnarunt ; ad extremum vero intra murum profugerunt. Quos insecuti Athenienses cum Corin- thiis et Sicyouiis et Trœzeniis, (hi enim itn deinceps in scie locati emnt) simul cum illis’intra murum irruerunt. Ut igitur etiam castellum hoc expugnatum est, omissa pugna Barbari fugam cor- ripuere, exceptis Persis ; qui, etiam ad exiguum licet numerum redacti, constanter tsmen Græcis, ndsidue irruentibus, sese opposuerunt. Et duo quidem ex Persicis ducibus fuga evasere, duo vero periere. Attayntes et Ithamitres, classiariorum præfecti, fige salutem petierunt: pugnantes veto ceciderunt Mardontes et imperator pedestris exercitus Tigranes. 103. Dum adhuc pugnabnnt Persæ, advenerunt Lacedæmonii, quique cum his emnt. et relique (simul peregerunt. Ceciderunt autem ibi exipsis etiam Græcis baud pauci; quum alii, tum ex Sicyoniis multi, earumque dux Perilaus. Samii vero, qui in exercitu Medico militabant, quibus arma emnt ademta, quum jam initio vidissent ancipitem esse pugnam, quidquîd in eorum fuît potestate feeerunt, quo Græcos juvarent. Et reliqui loues, viden- 8 K 2 I

436 HERODOTI HISTOR. 1X. tes Samîos initium facere defectionis, ipsi quoque a Persis deficien- tes, adorti sont Barbares. 104. Jam Milesiis quidem mandatum erat, ut viarum exitus custodirent, salutis causse Persamm 5 quo, si eis accîdisset id quod nunc accidit, ducibus his uterentur, quorum ope in cacumina My- calæ suivi evaderent. Hoc quidem eonsilio illos Persæ ibi locave- rant, simul vero, ne, si exercitui adessent, novi quidpiam molirentur. At illi plane contrarium ejus, quod mandatum erat, fecerunt : fugientes quippe Barbaros per contrarias duxerunt vias, quæ ad hostos ferehant; et ad extrenium eos ipsi, ut infensîssimi hastes, interfecerunt. Itn quidem iterum Ionia a Persis dçfecit. n 105. ln bac ad Mycalen pugna virtutis præmium obtinuerunt Athenîenses; et ex Atheniensibus Hermolycus Euthyni filins, pancratiastes. Idem" vcro Hermolyeus post hæc, quum bellum ererent Alhenienses cum Carystiis, Cyrni in ugro Carystio cecidit ,ln prælio, et prope Geræstum sepultus est. Post Athenienses autem Corinthii et Trœzenii et Sicyonii prœcipuam virtutis laudem commeruerunt. 106. Græci, plerisque Barbnrorum, partim in prælio, partim in fuga interfeclis, naves cremarunt et totum munimentum, præda prius egesta et in littore depositn: repererantque arcns nonnullas rebus pretiosis repletus. Munitione et navibus incensis, retro navi- gnrunt. Deinde, postqunm Snmum pervenere, deliberarunt de [ouin in aliam lerram transferenda, et que parte Græciæ, quæ in potestate esset Græcorum, sedes lonîbus sint adsignandæ. Ionia enim videbatur Barbarie esse relinquenda,.quandoquidem fieri non posset ut ipsi perpetun Ionîæ præsiderent, eamque custodirent; Iones autem, nisi sub Græcorum præsidio essent, nequaquam sperme pussent, suives se fore, nec pœnas Persis daturos. Qua proposito. deliberatione, qui ex Peloponnesiis aderant dignitate eminentes, emporia Græcorum qui cum Medis sensissent, ejectis incolis, cum agro ad quodque emporium pertinente, lonibus tradi debere incolendn. Contra Athenienses nullo pacto louas aliam in terrnm transferendos nensebant, nec decere Peloponnesios de ipsorum coloniis quidquam statuere. Quihus obnitentibus, baud inviti Peloponnesii eoncesserunt. Itnque Samius et Chics et Lesbios, reliqnosque lnsulares, qui arma. et noves cum Græcis sociaverant, in commune socîorum receperunt, fide et jurejurando .adstrictos de societate constanter et cum fide servanda. Quo facto ad Hellespontum navigarunt, pontes soluturi, quos adhuc stratos se repertums esSe existimaverant. 107. Qui ex Barbaris fuga evaserunt, numero baud multi, in iMycalæ cacuminn eompulsi 5 hi deinde Sardes suivi rediemnt. Qui dual eo revertuntur, in itinere Masistes, Darii filins, qui acceptas gladi interfuernt, ducem exercitus Artnyntem multis insectatus est maledîctis, quum alia dicens, tum et esse illum malien ignaviorem guai isto mode bellum administrasset; et quavis puma dîgnum me,

CALLIOPE. 437 qui Regis domum illa calamitate adferisset. Apud Persas autem muliere ignaviorem audire, maximum opprobrium est. Et ille his diu auditis indignatus, acinacem eduxit, interfecturus Masisten. Sed irruentem in eum cemens Xenagoras, Praxilni filins. Halicarnassen- sis, a tergo sinus ipsius Artayntœ,.corripuit medium, sublatumque prostravit humum: atque interim adcurrentes satellites Mnsisten protexerunt. Quo facto Xenagoras et apud Masisten, et apud Xerxem, servato fratre, gratiam iniit: oh idemque factum dein a Xerxe universa: Ciliciæ præfectus est. In reliquo itinere nihil amplius memorabile accidit: itaque Sardes hi venere. Morabntur autem tune Sardibus Xerxes ab eo inde tempore quo post cladem mari neceptnm, Athenis fugiens, banc in urbem venerat. 108. Sardibus igitur dum Xerxes moratur, amore tune captas est «tari: Masistæ, quæ et ipsa ibi erat. Quum vero missîs qui eam solicitarent nihil profecisset, nec vim ei venet inferre, ratione habita fratris sui Mnsistæ; (quad ipsum etiam mulierem retinuit, bene gnaram sibi vim non iri inlatum 3) tum ille, quum nulln ei nlia vin. pateret, filin suc Dario hosce conciliat nuptins, nempe filiam hujus mulieris et Mnsistæ illi dut uxorem; rams, si hoc fecisset, facilius se mati-e potiturum. Hoc conciliato matrimonio, et peractis nuptiarum solennibus, Susa abiit. Quo ut pervenit, uxoremque Darii suas in ædes recepit; tum vero, omisse uxore Masistæ, mutatoque amers, uxorem Darii deperiit, Masistæ filiam, caque potitus est. Nomen huie mulieri Artaynta fuit. 109. Sed succedente tempore comperta res est hac ratione. Ame- strîs, uror Xerxis, amieulum toxuerat ingens, variegatum, et spectatu dignum, quad dono dedit Xerxi. Quo ille delectntus, idem amiculum indutus convenit Artayntam. Jamque quum et hac delectatus esset, jussit enm, pro eo qued ipsi gratificnretur, petere quidquid ille. sibi dari voluisset; omnia enim, quæ petitura esset, ’consecuturam. Tum illa (nam in fatis erat, ut ingens calamites universœ familiæ incumberet) Xerxi respondit: " Dahis-ne mihi K quad abs te petam ë" Et ille, quidvis potins alîud petiturnm illum ratus, interposito jurejurando promisit. Tom illo, postquam jura- vit rex, nihil verita, amicqum istud petiit. At Xerxes, in omnes se partes vertens, dure recusavit: (nulla quidem alia de causse, nisi quod Amestrin metuebat, veritus ne ab ille, jam pridem id quod agebatur suspicante, in hac culpa deprehenderetnr ;) sed urbes se ei donc daturum ait, et auri immensam vim. et exercitum cui nemo alius nisi ipsa præfutum esset. Est autem hoc Persicum utique donum, exercitus. At mulieri non persuasit; adeaque nmiculum . ei dedit. Quo munere illa supra modum gnvisa, gestnbat amîcu- ium, coque superbiebnt: et eam illud habere cognovit Amestris. 110. Quo comperto, regina non tain in mulierculum illam odium concepit, quam in ejus matrem, Mnsistæ uxorem ; eique, ut quæ auctor hujus rei (ut illa putabnt) et unice in culpa esset, exitium me- ditata est. ltaque diem observavit, quo maritus ipsius Xerxes regiam cœnam erat propOsiturus: (paratur autem hæc regia me

438 HERODOTI HISTOR. 1X. sexuel quotannis, natali regis die; et Persico sermone (gela dicitur, qood Græcorum lingua 7:34:01, id est peifectum; signifiait ; quo etiam die tantum tex sibi caput smegmate detergit, et munere dal Persisz) hoc igitur observato die Amstris petiit a Xerxe, ut sibi traderetur uxor Masistæ. 111e veto rem atrocem et indignam judicavit, uxorem germuni illi tradere, eamque nullam influa rei culpam habentem: intellexerat enim ou: banc illa sibi tmdendaln postu- laret. 111. Verumtamen, quum illa postulnre non cessant, ipse autem lege teneretur, quæ vetabat regem Persarnm negue quidquid ab illo, quando regia cœna proposito est, postulatur, postremo admodum quidem invitus indulget. T radin veto muliere, hoc fecit; uxorem jussitpquævvellet, facere : ipse veto fratrem ml se vocatum his verbis compellavit z ii Masista. l tu Darii filins es, meumque ii frater: tu] hæc vit bonus et fortis es. Jam tu banc mulierem, " quam adhuc in matrimonio Imbuisti, noli Porro habere : sed tibi " ego, pro illa, menu) filiaux despondeo. Cum hac matrimonium " contrahe; illa veto; quam nunc habes, non si: porto tua conju; " sic enim mihi placet." Cui Masistes, miratus dicta, respondit: " Proh domine ! Quænsm est hæc importuna oratio, quod me jubes ii uxorem meum, ex qua mihi tres juvenes filii nnti sunt, et (me, U quarum tu unam tao filio in matrimonium dnxisti, denique que " anima mec convenit, hanc me dimittere jubes, et tuam miam ducere " uxorem ! Ego veto, Rex, mngni quidem facio quod me conjugio ii filiæ tuæ digneris: ut horum tamen equidem neutrum faciam: " tu vero noli mihi vim ndferre, talem rem postulons. Tuæ cette " filiæ reperietur alias nmritus me non inferior: me veto sine " meum habere uxorem !" Quo responso intus Xerxes: " Igîtur " hoc," inquit, ii profecisti: nempe nec ego tibi miam meum dabo " in matrimonium, nec tu imam porro habebis uxorem g quo disons ii oblata accipere.", Et ille, nihil amplius nisi hoc verbum subji- ciens, " Domine, nondum tamen prorsus me perdidisü," fans exiit. 112. Per idem tempus quo Xerxes cum fratre disseruit, interim Anneau-i5, accitis regis satellitibus, uxorem Maxime misére dialectal: præcisns mamillas et nui-es et aures et labia canibua projicit, denique excisa lingun domum dimittit ita indigne dilanialam. 118. Masisteà, quum nihil etiam tune horum audivisset, metuens (amen aliquam sibi calamitatem imminere, cursu domum suam properavit. Ubi compacta uxore itn. mutilm, eonsilîo cum finis inito, protinus cum filiis aliisque nonnullis Bactra proficiscitur, Bactrianam provinciam ad defectionem sollicitaturus, et quanta maxima possat main inlaturus regi. Acque hoc ipsum etiam perfecisset, ut mihi videtur, si usqne ad Bactros et Sacas pervenisset: hi enim illum diligebant, et erat ipse Bactrinnæ præfectus. At Xerxea, ubi cum hoc ngere cognovit, misso contra cum exercitu, et ipsum et ejus filioe et milites qui cum illo emnt, in itinere inœrfecit. Et hæc quidem de (mon Xeræis et de Masislæ obitu bateau.

CALLIOPE. C39 A 114. Gand a Mm]: vas!» Hellospontnm pyofiacti, primum si Lectun nues dpuleœ, ventis retenti: deinde venu, ubi Abydnm pervenere, pontes viderunt remisses, quos adhuc stratus esse puts- vennt; qua de cassa etiam mains ad Hellespontmn navigue- rent. Outre Leotychidæ cæterisque Peloponnesiis placuit Mn sinistre in Gmeism: Atbeniensibus veto, commue (hui Xan- thippo. visum est his in lacis munere, et Chersonesum tentas. huque Lacedæmonii domum navigarunt, Athenienses veto, ex Abydo in Chersonesum trajicientes, Sestum oppugnuunt. 115. Est autem hæc sans munitissimus illius regionis locus: itaque, adlnto nuncio de Græcorum in Hellespontum adirent-u, in illum se recepernnt et ex nliis finitimis oppidis frequentes, et ex Cadi: Œobazus Perse, qui tibi "memento pontium deposuerat. Tombent urbem indigenæ Æolenses: cum his veto et Persan emnt, et chorum sociomm baud exiguus numerus. 116. Tyrannus universæ provinciæ Artayctes ont, Pana. 8m vif et notifias: qui etiam Xerxem Athenas tendentem circum- Ivenit,petitis et Mainate Protesilui Iphiclo’geniti pecuniis. Est enim .Elæunte, Chemnesi oppida, Protesilsi sepulcmm, eique circumdatum faunin, in quo emnt pecuniæ multæ, et nome argen- teæque phialæ, et æs, et ventis, et alia. donaria; .quæ Artayctes ra.- puit, donc sibi data a rege. Deceperlt autem Xerxem tali ratione: " Domine!” inquit, " Est hic loci domus viri Græci, qui, quum " advenus terrain tusm arma ferret, pumas dedit, occisusque.est. " Huius tu domum mihi donc du; quo disent quisque,eontrn ti hmm terrain non esse arma ferenda." Quibus dictis facile per- , mesuras crut regi, ut ei domum hujus viri inrgiretur; quippe qui nihil earum, quæ ille sentiret, suspicatus ernt. Quod autem ille Protesilaun advenu: Regis terrant arma tulisse dixit, id hoc mode intellexerst: Persæ universam Asiam existimnnt suam esse et illis: rugis qui quoque tempore apud illos magnum obtinet. Attaques igitur dono sibi datas opes Elæunte Sestum transportavit, et in .ag’ro horoi oonsecrato partial sementem fecit, partim pecona au. pavât: et quoties ipse Elæuntem venit, in penetmli cum mulieribus œncubuit. Tune veto obsidebatur ah Athenicnsibus, quum nec ad tolerundam obsidionem pentus esset, nec omnino aspectasse: Athenienses, qui prorsus de improviso illum invaserant. 117. Postqunm vero obsessis [et obsidentibus] nutumnus supern- lnit, tutu dolentes Atbenienses, quod et domo nbesseut, et urbem Ion possent espagnole, ornrunt duces, ut domum se redueerent. At hi negarunt id se prias factums, quam ont expugnassent urbem, sut-a communi Atheniensium revocarentur. [tu illi quoque præ- tlentem118. Jam vero,rerum qui in statum urbe emnt, patienterad extrema redacti tulerunt. emnt ma- i louin) ; itn quidem ut loto etiam lectulorum elixarent comedeœntl que. Quant autem ne hæc quidem amplins suppsterent, noetu- profugerunt Persæ cum Artsyote et Œobazo, in posticn arbis parte de mon descendentes, qua parte surîmes emnt hostos. Quod fa-

410 HERO DOT! HISTOR. 1x. ctum,,ubi illuxit, Chersonesitæ Atheniensibus e turribus significarunt, portasque eis aperuerunt. Moxque major horum pars perse; cuti sunt profugos, cœteri vero urbem occupsrunt. 119. Et Œobnzum quidem, quum in ’llliracinm fugisset, captum Thraces Absinthii Pleistoro indigenæ deo mnctarunt suc more; cæ- teros autem, qui cum eo emnt, alio modo interfecerunt. Artnyctes veto cum suis, qui post illos demum fugam capessiverant, deprehensi quum paullo ultra Ægos Potumos essent progressi, satis diu restituerunt; donec, n.liis interfectis, cæteri vivi capti sunt : quos vinctos Sestum Athenienses duxerunt, in bisque ipsum etiam Artaycteu et ejus filiurn. 120. Memorantque Chersonesitæ, uni ex eis, qui vinctos custodiebant, quum salsnmentu super igne torrcrct, prodigium obtig-isse hujusmodi: sulsamenta igni imposita subsiliebant pulpitabantque, veluti recens capti pisces. Quod factum quum mirarentur reliqui adcnrrentes, Artayctes, ut vidit prodigium, compellans hominem salsamenta torrentem, ait: " Hospes Atheniensis! non est quod "tu hoc prodigio terrenris. Non enim tibi illud adparuit: sed " mihi Protesilnus, qui Elæunte est, signifient, se etiam mortuum " et sale conditum, vim habere se a diis tributtun nocendi his qui " injuria illum adfeoerunt. Nunc igitur ego linnc mihi ipse mul- " ctam, qua redimam culpam, vola irrogare: pro thesauris quos i’ ex illius templo abstuli, cenhun talents deo solvam 5 pro me au- " tenu et pro filio mec ducenta talents pendnm Atheniensibus, si " salvos nos dimittere voluerint." Hæc ille pollicitus, prætori Xanthippo non persuusit. Nam Elæuntii, ulciscendi Protesilni causas, ut supplicia ille adticeretur, rogarunt 3 et ipsius etiam præ- toris in liane partent inclinnvernt sententia. Itaque illum in littus eductum, in quad pertinuerant pontes a Xerxe juncti, sive (ut alii memorant) in collem supraMudytum oppidum situm, clavis asseri adfixum suspenderunt ; et filium ejus in patris Artayctæ conspectu lnpidibus obruerunt. 121. His rebus gestis, retro in Græcinm navigarunt, pecunias aliaque pretiosn secum vehentes, etque etiam pontium armamenta, quæ in templis dedicare constituerunt. Atque hoc anno nihil præ- teren122. Hujus memorubile Artuyctæ e trabe gestum suspensi est. progenitor . Artembares fuit, is qui Persis nuctor fuerat sermonis, quem illi arripientes Cyro proposuerunt, in banc sententiam: tt Quoniam Jupiter, subluto " Astynge, Persis imperium tradidit, et præ omnibus hominibus " tibi, (lyre; age, quum terrant possideamus exigunm, eamque " nsperam, hac relictu uliam habitemus meliorem! Sunt autem " multæ tales in propinquo, multæ etiam longinquiorcs: quarum " si miam occupaverimus, pluribus hominibus admimtioni erimus. " Decet autem hoc facere viros principntum tenentes: et quando tt tandem id fieri commodius poterit quam nunc, ubi tot hominibus " et universa: Asiæ imperamusi" Quibus nuditis Cyrus, minime A probsns propositum, n Faciant hoc !" ait; " simul vero itn se com-

CALLIOPE. . 441 " parent, ut qui imperium porro non habituri sint, sed passuri! " lta enim naturnm ferre, ut mollibus in terris molles nascentur " homines: nec enim ejusdem terræ esse; et eximios fructus ferre, " et fortes bello viros." Et intelligentes Persæ, longe sapientiorem Cyri sententiam quam suam, desistentes proposito abierunt 5 et imperare maluerunt, tenuem incolentes terram, quam cnmpestrem fertilemque colentes aliis servire.

Loci in quibus V ersio Schweiglzaenseri ad T extmn Reizii et Schqferi emendata est.

LlB. I. lin. 20-23 . 13. Io Inachi. S. . atque Græci. S. 11. Rex Colchorum. S. 38. Hæc dicentem Crœsus nec munere ullo donavit et nullam ejus rationem habens a se dimisit; inscitum admodum esse hominem rams, qui præsentia, &c. Schweigh. [Hæc Solon neque assentando Crœso, neque ullius eum moment] faciendo, loquutus (limittitur, saneque visus est indoctus, &c. Valla, cum Gronov. et Wess.] 50. 11. Duorum talentorum. S. 70. 15. ad iram præceps. S. 106. 3. Nain, præterquam quod tributum cxigebant a singulis qued singulis imposuerant, &c. S. I I 120. 9. et qui reliquis præessent muneribus, habuit constitutos. S. 214. 12. in sacco suspendit sive in saccum demisit. S. nempe legü instit". LIB. Il. I0NI . aquis irrigua. S. 9°. . rive potins, nisi simul fluvius pari rationetuOp.1 magis magisque augebitur. .S. . cive potins, par baves. S. 5°?:851 . Juvenes igitur illos. S. w.- 38. 13. later, totam Europam emensus. S. 40. 4. Postquam excoriarunt bovem, peractis precibus. S. 45. 9. exceptis ovibus. S. 79. 3. Linus, qui. S. 116. 5. hoc enim. S. 119. 10. Libyam versus. S. 128. 5. pastoris Philitionis. S. 140. 7. per septingentos. S. 145. 13. sexcenti. S. 151. 6. Psammitichus, (et sic deinceps.) S. ô . sive quarum altera hinc, altern illinc adstat majori. S. 2. intrn.-Fauœ animnm suum. S.

444 LlB. 111. cap. lin. 37. 10. Vulcani, cujus, &c. S. 50. 11. vicissim adloq. S. 93. 6. Caspii.’ S. I 105. 7. viribus ainnt deficerc et scgnius quodammodo sequi utrumque. S. 116. 8. terræ, quæ reliquam omnem terram circumdant, et intus intercludunt, eus res possidere, &c. S.

LIB. 1V. 6. 3. Reges [sive Regios.] S. 38. l . ex eadem Asin. S. 41). 6. Seins. S. 53. 1?..quadrnginta. S. 109. 1. Budini vero non eodem lingua atque Geloni, utuntur: nec eodem utrisque vitæ ratio. S. 119. 16 149. 7. et otiosi ex en tempore sedehimus, mansere illis liberi. S. Idemque q etiam in Thora insula accidit eis, &c. S. [Et postea mansit idem hoc (nescio utrum templum an mulum) in Thera, &c. 158. 4. perIbid. pulcerrinmm inter autem adnotal.] regionem, ne cum, I &c. S. 191. ult. non sunt. S. LI B. V. 27. ult. functus est. cap. 28. Brevis deinde malorum fuit intermis. sio sed mox, &c. S. 45. 8. Crastin et Crastiæ. S. 62. 9. supra Pæonium. S. 91. 4. sin tyrannido. S. 93. 7. nudiverunt libere. S. . quisque vocem. S. 112... ib 9. car filles. S. LIB. VI. 23. 5. infensus tune. S. 58. 11 . hilotœ, et Spartani ipsi. S. 58. le. frontes gnnviter. S. 137. 15. fil. puerique. S. 140. 1 . hæc hactenus acta orant. LlB. V11. 10. 13. viris multo. S. 14. 3. hoc dimittc. S.

445 cap. lin. 1 6. 38. ne adporebit quidem mihi, sive tua indutus sim veste sive mes. S. [profecto nec aspecta suc dignabitur sive men gerentem, &c. Valla cum Wen] 16. 34. An vere adpariturum etiam sit mihi, nunc videndum erit. S. [Sed te adibit: quad jam animadvertendum est. Voila cum Valck. et W33] 18. 19. H is dictis. S. 46. a. Hic vir. S. .51. 4. exceptis Atheniensibus. S. 57. 6. sed cum proprio vitæ periculo eundem, &c. S. 76. 2. venabula lupis interficiendis inservientia: S. 101. 6. veniunt. S. 103. 17. qui illorum. S. circumstabimus. S. 128.- ib. 8. fecit. Conscensa. S. 130. 11. præter montes. S. 141. 4. sumtis al. ramis. S. 157. 4. Barbarum te invit. S. -- 4, 6. hunc nosti Græciam invadentem, &c. S. 160. l3. in alterutro horum ndquiescere. S. 181. 7 myrrhis. S. 809. 16. regna et populo. S. 209. 19. esset repugnatura. S. LIE. V111. 88. ult. continenter sibi. 40. 10. qua est introitus in Peloponnesum, mura, &c. S. 40. il). et hæc ut. S. 90. Legendum est cum Schweigh. remue"; pro vulg. rmeé- Ana. Tenuit ValIæ Latina Wess. cum Gronov. quæ hujus "radieront. Quin etiam cladi Phœnicum qui aderant, additus est Ariamnes quanquam amicus regis. [Erra- rem latere arbitrer et marinière, quæ elegans Reiskii conjectura, fingendum : ut innuatur, Ariaramenem, virum Persan), lonum amicum, cum præsens adesset cala mitatem illum Pbœnicum adjutasse criminando. Watt] 91. 1. Et isti-convertebant. His caret Schweigh. 144.28. nos ei. S. -- 99. occurramus. S. LlB. 1X. 1. Hoc ab Athen. &c.--legati. Hæc Schweigli. conjungit cum priori libro. - 15. 9. exercitui exstr. S. 27. 6. nabis, quisemper fortes fuimus. S. . ut primi simus. S. - 7 8M

446 cap. 34. 1. Hoc autem ’dicens imitabatur (ut conjecture licet) Me- ]ampodem, regnum pariter et civitatem deposcens. Valla. Sed lege cum Schweigh. ais aboteau flamant», on a) «alunira, airsépnoç. [Schilferum prudentissimum virum, non dubito, si splendidam Herodoti editionem, quam imperfectam adhuc reliquit, adjecta nono Musa absolvere si placuerit, candeur nobiscum in constituendo interpretando- que hoc loco rationem esse probaturum. Schweigrh]I 93v. 17. Quumque et Dodonæum et Delphicum consuluissent ora- - culum caussamque quæsissent «præsentium malorum responderunt prophetæ, &c. S. 95. 3. obiisse Græciam, &c. Talus est, ËErna’pCau ici uni. 1157.2.4. Sa, i. e. contra Græciam. Sed nulle pacto probabilevi- detur scribere Herodotum comme operam suam contra Græciam tarare consuevisse hune hominem. Itaque logen- dum est cum Schweigh. ex Reiskii conjectura 3mn), fil! lm. [Alicnam ab auctoris mente Vallæ rationem, W213. cum Gronuv. intactam reliquit. Deiphona negotium in Græ- cia fuisse exhibitum, quad se filium Evenii, cujus non esset, nuncupnret.] 106. 16. nec decere, &c. Vulgo omnes interpretantur: neque Pe- loponnesiis de ipsorum (nempe Atheniensium) coloniis consultandum: qua: sententia Græcis verbis non inest nisi ad dativum 115Mo. intercidisse verbum nervin", ifzîyu aliudve isimile statueremus. Schweigh. Itaque corrigit l’IiÀorzrovmo-iovç. . 110. 11. uxorem filii. S. 111. 24. perdidisti. S. 116. 2. decepto rege quum contra Athenas proficisceretur, Pro- tesilaî thesauros lphicli filii, Elæunte spolinverat. S. 120. 10. Nunc igitur ego banc mihi, &c. Vera videtur docti riri conjectura aimant p.05 pro vin-ana: ci quam vers. Lat. ex- pressimus. Schwcigh. Vulgo interpretantur: nunc igitur hæc redemptionis præmia ei tribucre vola.

FINIS.

------.--..EXCUDBDAT W. BAXTEB, OXONH-