Korelaty Uzdolnień Szachowych Środowiskowe Badania Nad Młodymi Adeptami Królewskiej Gry

Korelaty uzdolnień szachowych Środowiskowe badania nad młodymi adeptami królewskiej gry Korelaty uzdolnień szachowych Środowiskowe badania nad młodymi adeptami królewskiej gry Alicja Baum Joanna Łukasiewicz‐Wieleba Warszawa 2018 Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej Recenzent dr hab., prof. APS Maciej Tanaś Projekt okładki iMPR Jacek Król Redakcja Joanna Marek‐Banach Korekta Hanna Cieśla Skład i łamanie iMPR Jacek Król Projekt okładki Agnieszka Romaszewska Ilustracje https://www.pexels.com/ ISBN 978‐83‐64953‐93‐4 Publikacja dofinansowana przez Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej ze środków na działalność statutową Uznanie Autorstwa – Użycie Niekomercyjne 3.0 Polska Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej Wydanie pierwsze Arkuszy drukarskich 14 Druk i oprawa: Drukarnia Sowa Spis treści Wstęp ....................................................................................................................... 9 Elitaryzm w szachach ................................................................................... 13 Szachy nowożytne w Europie i na świecie ..................................... 14 Międzynarodowa Federacja Szachowa .................................... 15 Europejska Unia Szachowa ...................................................... 19 Szachy w Polsce ............................................................................. 21 Polski Związek Szachowy ......................................................... 22 Młodzieżowa Akademia Szachowa jako szczególny przykład wsparcia dzieci i młodzieży uzdolnionej .................................. 27 Trenerzy szachowi ......................................................................... 30 Uwarunkowania wybitnych uzdolnień .............................................. 36 Wieloczynnikowy model zdolności Franza J. Mönksa ................... 36 Środowisko rodzinne................................................................ 42 Środowisko szkolne .................................................................. 48 Środowisko rówieśnicze ........................................................... 53 Cechy i zachowania znamionujące zdolności ................................ 54 Obraz siebie, wiedza o sobie i samoocena .................................... 57 Preferencje uczenia się i style myślenia ........................................ 61 Czynniki warunkujące rozwój wybitnych uzdolnień szachowych – analiza biografii mistrzów świata ......................... 64 Zainteresowania, zdolności i pozytywne cechy ............................. 65 Problemy, deficyty i negatywne cechy .......................................... 68 Motywacja i wiek podjęcia treningu szachowego ........................ 71 Środowisko rodzinne – rodzina pochodzenia i własna .................. 74 Wykształcenie i praca .................................................................... 76 Twórczość w szachach i innych dziedzinach .................................. 78 6 Korelaty uzdolnień szachowych… Założenia metodologiczne ......................................................................... 85 Cel badań i problemy badawcze .................................................... 85 Metody, techniki i narzędzia badawcze ........................................ 86 Dobór i charakterystyka badanych prób ....................................... 87 Uzdolnieni szachiści .................................................................. 88 Rodzice szachistów ................................................................... 89 Trenerzy Młodzieżowej Akademii Szachowej .......................... 90 Korelaty uzdolnień szachowych – wyniki badań .......................... 92 Zdolności i cechy młodych szachistów ......................................... 92 Zdolności i cechy charakteryzujące uzdolnionego szachistę – deklaracje trenerów .................... 92 Zdolności kierunkowe młodych szachistów – nominacje trenerów i rodziców ................................................................. 94 Autonominacje młodych szachistów – samoświadomość mocnych stron .......................................................................... 96 Zdolności twórcze – wyniki testów twórczości ...................... 102 Negatywne cechy lub zachowania ......................................... 104 Problemy i deficyty występujące u uzdolnionych szachistów ...... 108 Motywacja ................................................................................... 111 Motywacja do podjęcia gry w szachy ..................................... 111 Podtrzymywanie motywacji do gry w szachy ......................... 113 Zainteresowania jako źródło zdolności i motywacji ............... 114 Rywalizacja jako czynnik podtrzymujący motywację ............. 117 Sposoby uczenia się uzdolnionych szachistów ............................. 122 Typ percepcji .......................................................................... 122 Style myślenia ......................................................................... 124 Preferowane warunki treningu szachowego ......................... 127 Proces uczenia się i samodzielność w samoocenie szachistów ...................................................... 130 Charakterystyka środowiska uzdolnionych szachistów ............... 138 Rodzina ................................................................................... 138 Miejsce zamieszkania ........................................................ 138 Dzietność ........................................................................... 138 Style wychowania .............................................................. 138 Relacje z rodzicami ............................................................ 139 Spis treści 7 Relacje z rodzeństwem ..................................................... 140 Rówieśnicy ............................................................................. 142 Szkoła ..................................................................................... 148 Zajęcia dodatkowe ............................................................ 161 Czynniki warunkujące rozwój szachowego talentu ..................... 163 Katalizatory szachowego talentu ........................................... 163 Inhibitory szachowego talentu .............................................. 166 Dyskusja wyników ....................................................................................... 168 Charakterystyka uzdolnionego szachisty i jego środowiska ....... 168 Szachy tylko dla mężczyzn? ......................................................... 179 Uwarunkowania rozwoju uzdolnień szachowych .................. 183 Zakończenie .................................................................................................... 185 Bibliografia ...................................................................................................... 186 Informacje o autorkach ............................................................................ 202 Aneks................................................................................................................... 203 Wstęp Wybitny pedagog John Dewey (2005, s. 27) w swoim credo pi‐ sał: „jedynie przez nieustanną i wnikliwą obserwację zaintereso‐ wań dziecka dorosły człowiek może wejść w jego życie i ocenić, do czego ono jest zdolne i nad jakim materiałem może pracować naj‐ chętniej i najwydajniej”. Refleksja ta jest trafna i stale aktualna. Za‐ interesowania i pasje, które przejawiają dzieci i młodzież, często stają się podwaliną ich dążeń i osiągnięć. Szachy jako gra, lecz także dyscyplina sportu cieszą się spo‐ łecznym uznaniem. Dostrzega się ich wychowawczą i kształcącą rolę, są doceniane jako trening intelektualny, wzmacniają koncen‐ trację i uczą myślenia strategicznego. Te walory sprawiają jednak, że szachy są atrakcyjne dla dzieci o określonych cechach intelektu‐ alnych i osobowościowych. Tym bardziej, że w wyobraźni wielu osób funkcjonuje stereotyp (np. mówi się ironicznie, że ktoś ma re‐ fleks szachisty), deprecjonujący rangę tego sportu. Jednakże dla wielu młodych ludzi szachy stają się pasją i celem życia. Od dziecię‐ cych lat poświęcają czas i wysiłek, by doskonalić się w grze i mie‐ rzyć z wyzwaniami. W poszczególnych dziedzinach występują momenty, w których warto rozpocząć treningi, gdy osoba osiąga szczyt swoich możliwo‐ ści oraz kiedy talent wygasza się (por. Subotnik, Olszewski‐Kubilius, Worrell, 2011). Wczesne wykrycie zdolności w dziedzinie szachów może sprzyjać ich adekwatnemu rozwojowi. Szkoła dla wielu dzieci, szczególnie posiadających zdolności intelektualne, jest źródłem roz‐ czarowań, dlatego poszukiwanie pozaszkolnych obszarów, w któ‐ rych mogą one podejmować i realizować intelektualne wyzwania, stanowi ważny element rozwoju i podtrzymywania ich potrzeb edu‐ kacyjnych. W polskich badaniach nad zdolnościami niewiele jest takich, które odnosiłyby się do uzdolnień szachowych. Popularny w naszym kraju program Edukacja przez Szachy w Szkole (por. Baum i in., 2017) przyczynił się do popularyzacji tej gry w środowisku eduka‐ cyjnym. W wielu przedszkolach i szkołach zajęcia szachowe są na stałe wpisane w ofertę lekcji dodatkowych. Te egalitarne działania służą 10 Korelaty uzdolnień szachowych… upowszechnianiu gry wśród wszystkich uczniów, dając im możliwość poznania podstaw i stanowiąc zachętę do dalszego jej zgłębiania. Prezentowana publikacja odnosi się do elitarnego ujęcia gry. Szachy, podobnie jak inne dziedziny sportu, wymagają poświęceń nie tylko ze strony samego szachisty, lecz także jego najbliższego otoczenia. Kształceniem zdolnych

Load more