Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide
Aansluiten daar waar energie zit
Streefbeeld 2030 en actieplan 2021-2023
Januari 2021
Greidhoeke Plus, voor een natuurinclusieve regio Inhoudsopgave Aanleiding
Aanleiding 3 Proces 4 Grote opgave in het landelijk gebied Het gebied tussen Leeuwarden, Sneek, Workum en Streefbeeld 2030 9 In het landelijk gebied zijn de komende jaren enorm grote Harlingen bestaat uit een grondsoort die voornamelijk opgaven, ook in Fryslân. Veel van die opgaven hebben bestaat uit jonge zeeklei op veen. Hierdoor is het gebied Actieplan 2021-2023 11 te maken met een combinatie van ontwikkelingen in de vooral geschikt voor melkveehouderij. In het noordelijk landbouw en andere grote maatschappelijke transities. deel, langs de Wadden, liggen de zwaardere kalkarme Vervolgproces 13 De uitdaging is om maatschappelijke kernwaarden kleigronden, het gebied de Noordelijke Kleischil, dat (mooi landschap, rijke natuur, een gezond milieu, klimaat doorloopt in Groningen. Hier wordt voornamelijk Bijlage 1 Plannen van de vier deelgebieden 15 adaptieve leefomgeving, veerkrachtige ondernemers akkerbouw bedreven. Langs de zuidrand van het en samenleving) te verbinden en in samenhang te Friese kleiweidegebied is er sprake van een geleidelijke Bijlage 2 Actielijnen gekoppeld aan de plannen 86 beschouwen. Er gebeurt al heel veel op dat terrein, overgang naar het Friese veenweidelandschap. Anders want zowel boeren, burgers, bedrijven als beleidsmakers dan in het kleiweidelandschap zorgt bodemdaling in het Colofon uit de vier deelgebieden zijn zich volop bewust van de uitdagingen en opgaven. veengebied voor een noodzaak tot peilaanpassing om Vanuit verschillende kanten worden landelijk en regionaal landbouwgebruik te kunnen voortzetten. De Friese Teksten Bijlage 3 Deskstudie Kleiweide 96 initiatieven ontplooid. kleiweide wordt aan de westkant begrensd door water. Jan Theun Visser, Compass 4U Met noordelijk van de Afsluitdijk, de Wadden met de Kees de Vries, Wim van Gorkum, Natuurinclusieve landbouw UNESCO Werelderfgoedstatus en zuidelijk van de Hielke Hijlkema en Anita van der Werf, Veel van de activiteiten vinden plaats onder het motto Afsluitdijk het IJsselmeer, een internationaal belangrijk Greidhoeke Plus van het streven naar natuurinclusieve landbouw. Die zoetwatergebied. opgave raakt sterk aan de bedrijfsvoering van individuele Vormgeving boeren, maar kan eigenlijk alleen succesvol zijn als er in Hiske Hartmans, MiddelPuntMedia de hele keten goed wordt samengewerkt en er een min of meer gemeenschappelijk beeld is van de toekomst. Om Illustraties drieluik daar vorm aan te geven heeft Noord-Nederland een Regio Elisabeth van der Spek, Atelier Spek Deal Natuurinclusieve Landbouw gesloten met het Rijk. Het doel van de Regio Deal is om de transitie naar een Foto’s meer natuurinclusieve landbouw te versnellen. Greidhoeke Plus, Er zijn in de drie noordelijke provincies acht Marcel van Kammen, Kening gebieden gekozen waar ruimte is om te Eindredactie experimenteren om tot de gewenste Kees de Vries, Wim van Gorkum en ontwikkeling te komen. Het Friese Anita van der Werf, Greidhoeke Plus kleiweidegebied is één van die acht gebieden. Met speciale dank aan Symen Bouma en Bert Vollema, ANV Greidhoeke Wigle Sinnema en Jetty de Vries, Collectief Súdwestkust Roos van der Veen en Jan Galema, Stichting Gouden Land Marcia de Graaff, Kening Skelte Brouwers en Johannes Wassenaar, Natuerkoöperaasje Baarderadiel Jaap Jepma en Ilse Luijken, Noordtij
Mogelijk gemaakt door
Copyright © 2021 Greidhoeke Plus
Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 3 De Agro agenda Noord-Nederland, vertrekpunt voor Aan de bijeenkomsten deden mensen mee uit heel veel Proces de gebiedsprocessen verschillende invalshoeken, zoals landbouw, toerisme, Omdat er zoveel verschillende partijen aan de slag zijn landschap, natuur, ondernemerschap, mienskip, om op de één of andere manier invulling te geven aan advies, onderwijs, cultuur en overheid. De uiterst divers het begrip natuurinclusieve landbouw, bestaat er eigenlijk samengestelde gezelschappen bogen zich over het geen eenduidige definitie die door iedereen op dezelfde gewenste toekomstbeeld voor hun deelgebied en manier wordt gebruikt. Natuurinclusieve landbouw is een organiseerden actieve ideeënuitwisselingen. Het resultaat Binnen de aanpak Regio Deal Natuurinclusieve landbouw De vier gebiedsprocessen zijn opgestart in Corona tijd containerbegrip, dat vaak geladen wordt vanuit de focus van die bijeenkomsten is per gebied op een creatieve is de interbestuurlijke samenwerking Greidhoeke Plus waardoor we te maken kregen met beperkingen in de van de partij die er mee aan de slag gaat. Voor het wijze verbeeld, waarmee de transitieopgave ook visueel door de organisatie van de Regio Deal gevraagd om voor groepsgrootte van fysieke bijeenkomsten. Dit was een stimuleren van het denken over belangrijke ingrediënten en voelbaar werd gemaakt. het Friese kleiweidegebied een streefbeeld en actieplan extra handicap. Dat het toch gelukt is om in de gebieden voor plannen en activiteiten in de Friese kleiweide, te maken. De gemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân een proces op te starten en te doorlopen met vele hebben wij aansluiting gevonden bij de Agro agenda In vervolgsessies is in kleinere groepen nagedacht over en De Fryske Marren, de provincie Fryslân en Wetterskip deelnemers, zien wij als een teken van veel positieve Noord-Nederland met thema’s als schone en vruchtbare actielijnen die passen bij de gemaakte streefbeelden, die Fryslân, werken samen onder de naam Greidhoeke Plus. energie in de gebieden. In de gebieden voelt men het leefomgeving, rijk cultuurlandschap, verbondenheid met de basis kunnen zijn voor actieprogramma’s en concrete Er wordt samengewerkt aan een natuurinclusief platteland, belang en de urgentie. Het enthousiasme komt uit de omgeving en een diverse en vitale agrarische sector. projecten. Belangrijk was dat steeds het lokale initiatief met o.a. processen rond de landbouwtransitie en de meerdere onderdelen van de gemeenschap. Vanuit centraal stond, géén druk of vergezicht van bovenaf, zodat natuurinclusieve kringloopaanpak. Het kleiweidegebied Greidhoeke Plus hebben wij onze uiterste best gedaan Met de Agro agenda in de achterzak hebben wij de het kon borrelen in de samenleving. ligt deels in de Gemeente Waadhoeke. Deze gemeente om de gebiedsprocessen de afgelopen maanden te vier gebieden benaderd. Er zijn werkbijeenkomsten is ambtelijk al aangesloten bij Greidhoeke Plus. De ondersteunen en te faciliteren. Om extra inhoudelijke georganiseerd om ‘van onderop’ droombeelden, gemeente overweegt ook bestuurlijk aan te haken. Hier- voeding te geven aan de diverse gebiedsprocessen in het wensen en concrete ideeën op te halen. Hoe zou het er over wordt begin 2021 een besluit vanuit de gemeente kleiweidegebied is voorafgaand aan de gebiedsprocessen hier in 2030 uit kunnen zien en wat betekent dit voor Waadhoeke verwacht. een deskstudie uitgevoerd. ontwikkelingen in landbouw, natuur en samenleving langs de denklijn in de vier pijlers? Greidhoeke Plus heeft de opdracht vanuit de Regio Deal Deskstudie Natuurinclusieve landbouw opgepakt op een Er is veel nationaal en regionaal beleid geformuleerd rond experimentele wijze door gebruik te maken van energie de (natuurinclusieve) landbouw en daaraan gerelateer- in het gebied zelf. Waar zit binnen de Friese kleiweide de onderwerpen. Het Rijk, de provincies, gemeenten, energie bij direct betrokkenen om met natuurinclusief waterschappen, landbouw- en natuurorganisaties hebben, platteland aan de slag te gaan? Dit gaat verder dan alleen ook in onderlinge samenwerking, al uitvoerig nagedacht natuurinclusieve landbouw. over de toekomst en de noodzakelijke transitie van de landbouw. Daarom is gestart met een deskstudie naar In het kleiweidegebied heeft Greidhoeke Plus vier een breed scala van deze (beleids)documenten. De notitie initiatieven/energiebronnen getraceerd: ANV Greidhoeke, ‘Deskstudie Natuurinclusief Landbouwbeleid’ is het Collectief Súdwestkust, Stichting Gouden Land en een resultaat en gaat hierbij als bijlage 3. samenwerking in Baarderadiel tussen Kening en Natuerkoöperaasje Baarderadiel.
4 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 5 Het resultaat is dat er nu streefbeelden ontwikkeld zijn actieprogramma’s staan centraal bij de uitwerking en In de door Greidhoeke Plus georganiseerde live vraag. Veel mensen zijn doeners, willen graag aan de slag met een eerste verkenning van bijbehorende uitvoering van projecten in het gebied. Prachtige basis om televisie-uitzending ‘Veerkrachtige landbouw in een en eigenlijk is het voor iedereen best lastig om zonder actieplannen, voor de Natuerkoöperaasje Baarderadiel, in de gebieden voortvarend de uitvoering op te pakken. natuurinclusieve regio’ op 7 december 2020 hebben de ijkpunt van het heden naar een onbekende toekomst te ANV Greidhoeke, Collectief Súdwestkust en Stichting Hieronder een preview van een aantal inspirerende lokale initiatiefnemers hun streefbeelden en ideeën aan kijken. Gouden Land (zie bijlage 1). De vier streefbeelden en voorbeelden. de buitenwereld gepresenteerd in de vorm van films, presentaties en gesprekken. Vanuit de studio werd door Tijdens deze droombijeenkomsten is daardoor soms ook vertegenwoordigers van verschillende maatschappelijke heel praktische oogst op het kleed gekomen: wat willen organisaties en bestuurders van overheden hierop we graag en hoe verhoudt zich dat tot nu. En in hoeverre gereflecteerd en nadere verdieping en noodzakelijke is het ook haalbaar wat we durven te dromen. Na deze In samenwerking met de bestaande webshop boerderijshop.nl wordt een verbinding verkend. De uitzending is terug te kijken op droomsessies zijn we met de deelgebieden in gesprek Gouden Land Boks ontwikkeld om gebruik van streekeigen producten in YouTube (https://youtu.be/_NNhJj5VcyE) en zeer de gegaan om het droombeeld uit te werken tot grijpbare de regio te stimuleren. Het kopen van lokaal geproduceerd voedsel moeite waard om nog eens te bekijken. actielijnen. In die oogst is een onderscheid gemaakt naar proces (de noodzaak om mét elkaar op te trekken en de (aardappelen, groente, melk, kaas, fruit, honing, eieren enz.) bespaart Dromen en doen constatering dat het zonder die samenwerking niet lukt!) energie voor verpakking en vervoer, is goedkoper en kan de producenten Deelnemers aan het proces zijn uitgedaagd om vooral in en de inhoud (een aantal terugkeren kernthema’s, met de meer opleveren. De Gouden Land Boks is op 7 december 2020 voorgesteld de toekomst te kijken. Met gesloten ogen in een lucht eigenheid van lokale biodiversiteit en landschappen als ballon te stappen en ze – op dezelfde plek – tien jaar later verbindende factor). door Romke Sijtsma, 1 van de jonge boeren uit het gebied. in verbeelding weer te openen. Dat was geen eenvoudige
ANV De Greidhoeke wil met het project Werken met water o.a. de opvaarten in het gebied behouden en het beheer verbeteren. Bert Vollema toonde ons op 7 december de opvaarten, de waterverbindingen tussen de hoofdvaart en de boerderijen. Deze hebben een cultuurhistorische en ecologische waarde. Het ecologisch belang van de opvaarten wordt de komende tijd exacter in beeld gebracht en daaruit volgt ook hoe de opvaarten het beste be- en onderhouden kunnen worden.
In Baarderadiel willen boeren perceel of perceelranden inzaaien met kruiden rijk graszaad. Met het projectKrûdfunding wordt kruidenrijk zaad gefinancierd. Zaad wordt samen met vrijwilligers geoogst uit Skrok, Skrins en Leonserpolder en verstrekt aan boeren. Door de beperking vanwege de stikstof-, nitraat- en CO2-problematiek hebben veel boeren meer dan genoeg voedsel voor de winter en is er dus ruimte om een paar percelen kruidenrijk te maken. Ook nog goed voor de gezondheid van de veestapel.
In de robuuste weidevogelgebieden van de Súdwestkust willen boeren een zoveel mogelijk open landschap creëren. En tegelijkertijd wil men er voor zorgen dat er voldoende bomen blijven om te compenseren vanwege de CO2-vastlegging en het klimaat. Met het project Boom voor Boom, wil Collectief Súdwestkust voor elke boom die gerooid wordt t.b.v. een goede weidevogelbiotoop een vervangende boom planten.
6 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 7 Streefbeeld 2030
Waar willen we in 2030 zijn in het kleiweidegebied
Boven de verschillende gebieden uit gloort een gemeen- gebied, bevinden. De flora en fauna die typerend is voor schappelijk beeld van toekomstwensen, gebiedsbeleving het kleiweidegebied is versterkt, de talrijke aantallen en kijk op samenwerking en ontwikkeling in het Friese gruttokuikens in het voorjaar zijn hierbij karakteristiek kleiweidegebied: voor de gezonde stand aan weidevogels. De natuur heeft zichtbaar terrein gewonnen en het landschap wint aan In 2030 is de melkveehouderij in het kleiweidegebied kleur en rijkdom. nog steeds een sterke beeldbepalende factor. Het open en diverse karakter van het landschap heeft een rijke Het is misschien wel juist de rijkdom aan verhalen over (cultuur)historie die zichtbaar en beleefbaar is. Een dat landschap en van de mensen, dat zo sterk bijdraagt sterke en veerkrachtige landbouw is in de toekomst nog aan de verbondenheid tussen de bewoners en hun steeds een belangrijke economische drager. De uitstraling omgeving. Ook de talrijke bezoekers ervaren dat als ze het van het landschap -met de oude dijken, de kruidenrijke gebied verkennen. In dat rijke landschap wordt de opgave graslanden en greppels, de oude opvaarten- ademt meer om in 2050 energieneutraal te zijn zorgvuldig ingepast op de geur en aanblik van ‘vroeger’, maar de bedrijfsvoering een manier die past bij de aard en schaal van de mensen van de landbouw is modern, technologisch hoogstaand en hun omgeving. Iedereen draagt daar een steentje aan en vernieuwend. De boer van 2030 is niet alleen meer bij. een producent van agrarische producten als zuivel en vlees, maar levert daarnaast ook natuur, biodiversiteit en In al deze transities heeft de landbouwsector een landschapskwaliteit. Daar krijgt hij een eerlijke prijs voor. voorname rol, in samenwerking en samenhang met alle De diversiteit in bedrijfsvoering is er in 2030 nog steeds. andere gebiedspartners. Kennisdelen, respectvol samen Grootschaligheid en kleinschaligheid, biologisch en werken en vertrouwen in de gezamenlijke toekomst zijn regulier wisselen elkaar af. Gemeenschappelijk is de daar kernbegrippen in. Het vermengen van functies - inzet op kwaliteit. Meer agrariërs hebben in denken en waardoor natuur, landschap en landbouw elkaar in een werken een omslag naar meer natuurinclusief gemaakt. krachtige wisselwerking versterken – zorgt letterlijk voor De bodemvruchtbaarheid blijft hierdoor goed. De land- een bloeiende regio die de natuurinclusieve landbouw bouw levert gezonde producten voor een goede prijs. als wenkend perspectief heeft omarmd. De wijze waarop Kringlopen op de bedrijven zijn zo goed mogelijk gesloten, daaraan wordt gewerkt is richting andere delen van het mede door meer samenwerking met akkerbouwbedrijven land een succesvol exportproduct: van onderop, met veel die zich ook in het kleiweide-, of daaraan grenzende energie en initiatief vanuit de betrokkenen in het gebied.
Eerste deel van de drieluik
Aanleiding, uitdagingen en proces van de transitie naar een natuurinclusief platteland geïllustreerd op de bijeenkomst van 7 december 2020.
8 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 9 Actieplan 2021-2023
Wat gaan we doen om daar te komen
Wanneer we door de oogharen heen kijken naar wat er met belanghebbenden in het kleiweidegebied. De genoteerd en bediscussieerd is tijdens de verschillende landschappelijke, ecologische en cultuurhistorische bijeenkomsten, dan zijn er een aantal hoofdlijnen in de waarden worden behouden en waar mogelijk versterkt. aanpak om de transitie naar een meer natuurinclusief In het kleiweidegebied liggen bijvoorbeeld een aantal platteland te versnellen. cultuurhistorische dijken, denk aan de Pingjumer Halsbân en (een deel van de) Slachtedyk. Door aanpassingen in het Voor elk gebied is de biodiversiteit van soorten zoals beheer van deze dijken en oeverranden of door het zaaien planten, vogels en insecten van belang voor de van kruiden in de akkerranden naast de dijk, wordt de productie van zuurstof, afbraak van dode dieren en cultuurhistorische waarde versterkt en levert een planten, bestuiving van planten (waaronder landbouw- bloeiende brede dijk een plus aan de biodiversiteit van gewassen), waterzuivering en het beheersen van plagen. het gebied. Daarom gaat de regio actief bijdragen aan de bescherming van planten en dieren die ook hier steeds meer achteruit De actielijnen in kleiweidegebied zijn gegaan. Landbouw en natuur staan daarbij ten dienste Met oog op het overall streefbeeld, de verschillende aan elkaar. Concrete projecten die men wil ondernemen vormen van input vanuit de deelgebieden en de daarbij zijn bijvoorbeeld gericht op ecologisch bermbeheer, meer aangegeven punten is besloten tot het in samenhang kruidenrijke graslanden of stroken en kennisontwikkeling formuleren van twaalf actielijnen. De actielijnen doen op het gebied van gezonde bodem met bijpassend beheer. recht aan de breedte van de thematiek en de diversiteit in de opbrengst uit de deelgebieden: Gezien de grote effecten van veel vormen van landbouw op milieu en natuur, wordt gezocht naar een meer 1. Oppakken integrale gebiedsprocessen vanuit de duurzame vorm van het landbouwsysteem. Essentie gemeenschap van duurzame landbouw is om grondstoffen en producten 2. Versterken open landschap zo lang en zo hoogwaardig mogelijk in de kringloop te 3. Renderende landbouw zonder nadelige effecten houden door volledige benutting van grondstoffen, hoog- voor de leefomgeving waardig gebruik van biomassa en recycling van 4. Meer verbinding met een biodivers platteland reststromen. Dit vraagt om samenwerking vanuit alle 5. Verrijken bodemleven schakels in de keten en op alle niveaus. Voor het klei 6. Optimale benutting water weidegebied liggen er kansen voor samenwerking tussen 7. Versterken leefgebied weidevogels veehouderij en akkerbouw om de kringloop zo goed 8. Beter benutten circulaire ketens mogelijk te sluiten. Kennisontwikkeling en -overdracht 9. Bijdragen aan energie- en klimaatopgaven is van groot belang bij herstel van de bodemgezondheid 10. Stimuleren lokale voedselmarkt specifiek voor kleiweidegronden. 11. Versterken toeristisch-recreatief netwerk 12. Vergroten kennis en ruimte voor experimenten en Bij interacties van gebruik wordt waar mogelijk nieuwe samenwerkingsvormen gestreefd naar meervoudig ruimtegebruik en afstemming
Tweede deel van de drieluik
Van onderop: streefbeelden, wensen en ideeën en opgaven rond een natuurinclusief platteland, geïllustreerd op de bijeenkomst van 7 december 2020.
10 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 11 12 actielijnen Vervolgproces In de volgende tabel kleuren we de 12 actielijnen in. doen we de komende periode in overleg met betrokkenen De basis hiervoor is de inhoud van de streefbeelden en de kennisinstituten die betrokken zijn bij de Regio Deal en actieprogramma’s uit de vier deelgebieden. Natuurinclusieve landbouw. Hoe kunnen we dit oppakken De vertaling naar meetbare doelen op de 12 actielijnen
Stappenvolgorde te kijken en te leren van initiatieven elders in 1. Oppakken integrale gebiedsprocessen vanuit 2. Versterken open landschap In het streefbeeld is benoemd waar we in 2030 willen zijn (Noord-)Nederland. Verbinding is het kernwoord. de gemeenschap ° Behoud en ontwikkeling cultuurhistorische waarden in het Friese kleiweidegebied. Door betrokkenen in het Landbouw, natuur, maatschappelijke organisaties en ° Energie in gebieden vasthouden ° Gebiedseigen landschap houden gebied zijn en worden stappen gezet die het streefbeeld overheden realiseren zich in gelijke mate dat de ene partij ° Instandhouding van korte lijnen met initiatiefnemers ° Zorgvuldig inpassen nieuwe energievormen dichterbij brengen. Voor de eerste driejaarsperiode is een niet zonder de andere kan: het totale netwerk is nodig om ° Voeden gebiedsprocessen met kennis en personele actieplan met 12 actielijnen opgesteld die de ambities uit in een gemeenschappelijke beweging de transitieopgave en financiële middelen het streefbeeld concreter invullen en een stap dichterbij te realiseren. De opgave is een geleidelijke ontwikkeling ° Successen vieren brengen. Dit actieplan geeft op strategisch niveau richting waar tijd voor nodig is om die met draagvlak en succes ° Procesmonitoring aan mogelijke initiatieven, groot en klein die bijdragen aan te realiseren. Transitie of evolutie levert meer op dan een ° Communicatiestrategie een natuurinclusief systeem in de Friese kleiweide. revolutie. De ‘meeste meters’ kunnen worden gemaakt door initiatieven meer integraal op te pakken; natuur inclusief is niet alleen iets van de boeren maar van ons 3. Renderende landbouw zonder nadelige effecten 4 Meer verbinding met een biodivers platteland Op basis van streefbeeld en actieplan worden de ideeën bijlage 1 allemaal. voor de leefomgeving en plannen uit de vier deelgebieden (zie ) verder ° Beleving en interactie vergroten tussen dorp en uitgewerkt met als doel om de actielijnen en ambities ° Alternatieve verdienmodellen platteland te realiseren. Sommige ideeën en projecten uit de deel- Er zullen verschillende snelheden zijn in de uitvoering, ° Breder perspectief ° Oude routes/paden en landschapselementen gebieden kunnen in principe morgen worden opgepakt niet alleen tussen de gebieden maar ook tussen bijvoor- ° Meer verbinding landbouw-natuur versterken en worden uitgezet, zo kant en klaar zijn ze. Voor andere beeld individuele boeren en partnerorganisaties. Van de ° Geen nadelige effecten landbouw op natuur ° Biodiversiteit herstellen en vergroten ideeën is nog veel uitwerking en perspectiefwisseling gezamenlijke overheden wordt in dit proces in ieder geval nodig. Grofweg vallen de ideeën in de plannen van de een faciliterende en op onderdelen -afhankelijk van het deelgebieden in drie groepen uiteen: onderwerp en de eigen slagkracht van het gebied- een 5. Verrijken bodemleven 6. Optimale benutting water NOW: projecten waarmee je in principe komende regierol verwacht. De doeners moeten ontzorgd worden. ° Kwaliteitsbehoud/-verbetering bodem(leven) ° Meer waterberging maandag kunt beginnen. Dit betekent onder andere dat de regelgeving op ° Omgaan met verzilting ° Benutten opvaarten HOW: ideeën en processen die uitgewerkt moeten onderdelen verruimd moet worden om te kunnen ° Meanderende sloten worden om er samenwerking en richting in te experimenteren. Bij succesvolle pilots kan de regelgeving brengen. breed worden herzien. Overheden zijn bereid om in de 7. Versterken leefgebied weidevogels 8. Beter benutten circulaire ketens WOW: toekomstdromen die rijp en groen zijn benoemd pilotfase hiervoor de benodigde ruimte te geven. Het maar nog verkend moeten worden op haalbaar, samenwerkingsverband Greidhoeke Plus is het gremium ° Toegesneden inrichting voor weidevogels ° Hergebruik betaalbaar en wenselijkheid. om opgaven en acties in de regio met elkaar te verbinden. ° Predatiebeheer ° Afval/grondstof ° Uitvoering geven aan aanvalsplan Grutto In de jaren 2021, 2022 en 2023 wordt de financiering Naast een gezamenlijke verantwoordelijkheid heeft elke van concrete projectinitiatieven uit de Regio Deal overheid haar eigen inhoudelijke taken en belangen. 9. Bijdragen aan energie- en klimaatopgaven 10. Stimuleren lokale voedselmarkt Natuurinclusieve landbouw jaarlijks geregeld via een De gemeente zal bijvoorbeeld bij een aangepast berm uitvoeringsprogramma. In zo’n uitvoeringsprogramma beheer een nadrukkelijke rol spelen, bij het versterken Bijdragen aan energieneutraal Kopen in de regio ° ° staan niet alleen projecten en/of clusters van projecten van de opvaarten is dit het Wetterskip, terwijl bij het Bijdragen aan CO2-neutraal Streekproducten ° ° die onder de categorie NOW vallen en direct uitgevoerd weidevogelbeleid de provincie Fryslân meer in beeld is. Aandacht voor smaakbeleving ° kunnen worden, maar ook activiteiten gericht op De samenwerking van de verschillende overheden in uitwerking en verkenning van de 12 actielijnen (de HOW Greidhoeke Plus heeft als doel om daarbij gezamenlijk als 11. Versterken toeristisch-recreatief netwerk 12. Vergroten kennis en ruimte voor experimenten en WOW categorie). Greidhoeke Plus zal de uitvoering één overheid op te trekken om opgaven en kansen samen en nieuwe samenwerkingsvormen ° Samen investeren in recreatie/toerisme van het geheel faciliteren en coördineren. Een consortium op te pakken en wanneer er kansen liggen, deze aan ° Verdienmodel ° Inzetten op agrarisch onderwijs van kennisinstituten is beschikbaar om bestaande kennis elkaar te verbinden. Dit gebiedsgerichte platform kan op ° Basisschool betrekken optimaal te gebruiken, nieuwe kennis te delen, te borgen deze manier lokale initiatieven adequaat ondersteunen. ° Verbeteren relatie boer burger en gebiedsprocessen te monitoren. Kennisinstellingen worden hierbij betrokken. Overigens ° Meer waardering voor de boer Gezamenlijk werken is een goede rolinvulling nog niet zo eenvoudig: ruimte aan opgaven Taken en rollen om tot actie te komen geven en loslaten met het aangeven van kaders, ° Overheid geeft ruimte voor experimenten en De initiatiefnemers op lokaal niveau krijgen de ruimte belemmeringen wegnemen, bijdragen aan initiatieven om langs eigen prioritering en met eigen dynamiek hun kennisontwikkeling en waar mogelijk ook financieel activiteiten op te pakken. Daar ligt de kracht. Er liggen ondersteunen om bijvoorbeeld nieuwe verdienmodellen ook kansen voor de vier deelgebieden om elkaar te te helpen slagen zijn soms ingewikkelde uitdagingen. In bijlage 2 geven we aan wat er concreet vanuit de vier kunnen ook weer nieuwe ideeën, kansen en initiatieven versterken. De uitdaging is ook om over de kleiweidegrens We gaan die zoektocht vol vertrouwen met elkaar aan. deelgebieden aan plannen is ingebracht op de 12 actie- opleveren op de 12 actielijnen. Jaarlijks stellen we op lijnen. Dit is uiteraard een momentopname. Voortschrij- basis van hetgeen uit de gebieden komt een jaarplan op dend inzicht en nieuwe energiebronnen in het gebied met concrete projecten.
12 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 13 Bijlage 1
Plannen van de vier deelgebieden
Deelgebied: Natuerkoöperaasje Baarderadiel en Kening
Derde deel van de drieluik
Reflectie van vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en bestuurders van overheden op de lokale streefbeelden, wensen en ideeën en opgaven rond een natuurinclusief platteland, resulterend in een zogenaamde ‘Enthousiasme verklaring’, geïllustreerd op de bijeenkomst van 7 december 2020.
14 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 15 De Kening te Ryk yn Baarderadiel
Initiatiefnemers: Tot stand gekomen Met dank aan: in samenwerking met:
ANV Oer de Wjuk
atuerkoöperaasje N Baarderadiel en alle deelnemers. Greidhoeke plus
2 3 16 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 17 Overzichtskaart Baarderadiel Bodemsoorten
Contour NK Baarderadiel
Grasland met kavelsloten Akkerland met kavelsloten Bos Bebouwing
(Historische) dijken Terpen Kerken Molens
Windturbines Bron: provincie Fryslân Wegen Spoorlijn en Lichte klei Lichte zavel station Zware klei Zware zavel
Landschapstypen & grote waterstructuren
Bron: provincie Fryslân
Oude zeepolders Veenweidegebieden Kleiterpenlandschap Droogmakerijen Peter de Ruyter landschapsarchitectuur Kweldervlakte Terpen Kwelderwal Vaarwegen Beekdallandschap Elfstedenroute
18 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 19 Inleiding via een videoboodschap hun eigen mind- zonnepanelen geplaatst om plas-dras Actiepunt: Een gesprek met de map en weckpot van een toelichting te situaties te onderhouden (ca 70 stuks) en Provincie om tot afspraken te Van oktober t/m half december 2020) voorzien. zijn vergunningen geregeld om tijdelijk in komen met betrekking tot het zijn de Natuerkoöperaasje Baarderadiel het voorjaar het waterpeil te verhogen. Dit proces diende als inspiratie voor het (NkB) en Kening aan de slag gegaan Waar mogelijk versterken wij deze acties. duurzaam herfinancieren van met het maken van een droombeeld en maken van actieplannen. Hieronder zullen de twaalf-jarige compensatie- actieplan voor de voormalige gemeente we het Droombeeld van Nij Baarderadiel Het gebied heeft veel natuurwaarde en contracten Baarderadeel (we noemen dit: Nij verder toelichten en hier tevens ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt is Baarderadiel), met een kleine uitbreiding actieplannen aan koppelen. het een nog “leesbaar” landschap, dat beheersing van predatiedruk te realiseren naar het noorden, namelijk het werkgebied we nóg leesbaarder willen maken. De zal er een politiek-bestuurlijke doorbraak van ANV Oer de Wjuk. Dit proces hebben hoofdstructuur van waterwegen met zijn nodig zijn. Zeer schadelijke marterachtigen wij opgestart in het kader van de Regiodeal Biodiversiteit centraal opvaarten willen we behouden en weer zijn namelijk door de wet beschermd en Natuurinclusieve Landbouw Noord- bevaarbaar maken voor kleine vaartuigen. kunnen daardoor onbelemmerd hun gang We zijn ons bewust van het Nederland en in opdracht van Greidhoeke Hiermee willen we ook aansluiten op de gaan, terwijl de weidevogels, waarvoor de klimaatvraagstuk en de noodzakelijke Plus. Kaderrichtlijn Water en groen-blauwe overheid veel geld uitgeeft en waarvoor energietransitie. Toch is het herstel van diensten. de overheid een Europese verplichting is De deelnemers waren boeren, actieve biodiversiteit binnen het kader van de aangegaan, weerloze slachtoffers zijn. In burgers, kunstenaars en ambtenaren, Regiodeal in dit gebied de hoofdfocus, Actiepunt: Waterwegen en de praktijk zijn de predatoren dus beter ondersteund door verschillende experts waarbij we tevens van mening zijn dat beschermd dan de weidevogels. Als hier (ecologen, een landschapsarchitect en een natuurinclusieve bedrijfsvoering opvaarten weer bevaarbaar op korte termijn niets aan gedaan wordt, agro-ecologische adviseurs). ook gunstig is voor het klimaat, en we in maken voor kleine vaartuigen creëren we een habitat voor weidevogels onze werkzaamheden zoveel als mogelijk Het eerste deel van het proces omving én de ecologie die hoort bij die er dan niet meer zijn. met duurzame energiebronnen zullen het creëren van het droombeeld. Hiertoe deze wateren beschermen en werken. Wel vinden we dat Baarderadiel ontwierp Kening in samenwerking met Actiepunt: Een gesprek met vrij moet blijven van windmolenparken verbeteren. hun partner Rooftoptiger een participatief en zonnepaneelweiden. Zonnepanelen de Provincie, in samenspraak proces dat de deelnemers thuis uit konden op daken van moderne stallen vinden wij We stimuleren mestscheiding en toepassing met ANV Zuidwestkust, om voeren. Middels een pakket met handleiding prima. van ruige mest in plaats van mestinjectie, tot betere afspraken rondom werden de deelnemers uitgedaagd om het werken met lichtere machines en na te denken over de toekomst vanuit wildsparend maaien. het beheersen van predatie- verschillende perspectieven: hun eigen Beschermen en behouden druk te komen. perspectief, dat van een ander en dat Om bovenstaande financieel haalbaar te van de natuur. Ze werden gevraagd om Bovenaan onze prioriteitenlijst staat maken willen we zorgen dat allereerst de Tot die tijd willen wij de volgende acties in een weckpot natuurlijke materialen te het behouden en beschermen van het huidige beheersvergoedingen duurzaam ondernemen rondom het beheersen van stoppen die symbool stonden voor wat waardevolle landschap dat er in het gebied zijn. Gebieden in Baarderadiel die nu onder predatie: zij wilden bewaren voor de toekomst en nog is. Dat wil zeggen: de twaalf-jarige compensatiecontracten om de dromen vanuit de verschillende vallen (voortgekomen uit o.m. de aanleg Actiepunt: Stekken foar piken: Kwaliteiten als de rust, ruimte en perspectieven te visualiseren in een mind- van de Haak rondom Leeuwarden) willen openheid, een rijkdom aan weidevogels, in een pilotgebied het effect onderzoeken map, met hulp van voor het gebied op we herfinancieren of desnoods, met de traditionele verkavelingsstructuur, van omheining met stroomdraad in het maat gemaakte symbolen. Op basis van verhoging van het budget, overhevelen het (micro)reliëf, de kruidenrijke zode, broedseizoen. Alvorens we de omheining al deze input maakten kunstenaars van naar ANLb; hier is dus financiering voor bijzondere (zoals zoutminnende) flora, aanleggen willen we eerst de negatieve Kening een expositie én een gezamenlijk nodig. greppels en extensief beweiden worden gevolgen van dergelijke omheining uitsluiten, Droombeeld van natuurlijke, streekeigen gekoesterd. zoals: het insluiten van de grondpredatoren materialen. Zij doopten het gezamenlijke die op dat moment in het omheinde gebied Droombeeld tot “It Weefsel fan Libben We bouwen verder op dat wat al is Ook werken we aan het optimaal zijn en de gevolgen daarvan, het effect op en Gelok”. Alle deelnemers konden gerealiseerd, zoals de vernatting van beheersen van predatiedruk. Hiertoe de hazenpopulatie, en de benodigde grootte onafhankelijk van elkaar deze expositie het gebied. Op zeer veel plaatsen zijn zoeken wij aansluiting bij de aanpak van het foerageergebied van de kuikens. bezichtigen en kregen de gelegenheid om door leden van de NkB pompen op van ANV Zuid-westkust. Om betere
6 7 20 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 21 22 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 23 Mochten we uit kunnen sluiten dat een We willen het beheersgebied vergroten naar de herstructurering van de landbouw wat aan gedaan worden. Ook gaan we dergelijke omheining mogelijk schadelijk is, en hiertoe lobbyen voor meer geld vanuit in het algemeen in ons gebied, maar de onderzoeken of boeren die met een ander dan zullen we dit op relatief kleine schaal het ANLb. We willen de verbinding verwachting is dat deze omvorming meer, ras koeien experimenteren geholpen in de Leonserpolder uittesten. Vrijwilligers tussen Skrok, Skrins en de Leonserpolder zo niet te veel, tijd vergt. kunnen worden. helpen bij de aanleg en het onderhoud versterken en de “witte gaten” op onze We organiseren twee keer per jaar in Actiepunt: Lobby voor het meer (maaien van het gras rondom de hekken). beheerkaart zo veel mogelijk invullen als dat 2021 en 2022 een serie inspiratiesessies/ haalbaar maken van de overbrug- effectief is voor de weidevogelpopulatie. colleges voor leden van de NkB en andere gingsperiode naar biologische Actiepunt: Wildcamera’s: We willen van Nij Baarderadiel een robuust belangstellenden: landbouw en de afzetmogelijkheden pilotgebied maken waarin we onderzoeken We willen graag tien wildcamera’s welk verdienmodel er nodig is om mens en van biologische producten. aanschaffen om een beter inzicht te Actiepunt: Sessie Natuurinclusieve weidevogels in optimale harmonie te laten krijgen in de aard van de predatie en Landbouw: Actiepunt: Onderzoek naar het best betere informatie aan te kunnen leveren Actiepunt: Lobbywerk om meer geld Living Lab geeft een presentatie over NIL en passende ras koeien voor natuur- bij het aanvragen van vergunningen voor de kansen in de kleiweide. inclusief boeren en advies voor een predatiebeheer. Ook willen we nagaan of vanuit het ANLb en Particulier een drone met infraroodcamera effectief is Natuurbeheer beschikbaar te maken bij deze wijze van boeren passend Actiepunt: Sessie Multifunctionele bij het opsporen van predatoren en zo ja, voor ons gebied. Directeur-Generaal fokbeleid. Bepaalde rassen die passen een dergelijke drone aanschaffen. landbouw: Ozinga gaf aan dat grote veranderingen bij natuurinclusief boeren kunnen (functiedifferentiatie van landbouw- in de land bouwstructuur wel een hoger percentage vet en eiwit bedrijven): We onderzoeken de realiseren en dat kan gunstig zijn Bunder voor bunder: brood en decennia kunnen duren. Dat duurt mogelijkheden voor multifunctionele voor het verdienmodel. biodiversiteit ons veel te lang. We streven naar een landbouw in het gebied en geven hier ook verdubbeling van het beheersgebied een presentatie over, o.a. door Stichting in 3-5 jaar om op die manier voor een Promotie Greidhoeke om de kansen voor toerisme te verkennen, maar ook vanuit De Boeren van Baarderadiel werkelijk robuust gebied voor weide- de zorg en kinderopvang, directe verkoop We gaan onder leden van NK Baarderadiel vogels te kunnen zorgen. agrarische producten, mini-camping bij de onderzoeken hoe we een plus uit de markt boer, enz. leven. Het is zoeken naar die balans. Dat kunnen halen. Is er bijvoorbeeld behoefte betekent dat we zowel als uitgangspunt aan een eigen zuivelmerk? En hoe kunnen nemen wat de weidevogels nodig hebben, Actiepunt: Gezonde bodem: we dat vertalen naar een meerprijs voor de als dat we onderzoeken hoe dat voor ondernemers? een boer haalbaar en betaalbaar blijft. Presentatie door Theo Mulder (Symphony We willen hiermee ook onderzoeken Hiertoe gaan we ook het gesprek aan met of Soils) en Jeroen Onrust (RUG) hoe we boer en niet-boerende burger financiers, overheden en de tussenhandel. dichter bij elkaar kunnen brengen en het De successen die we daar in dit gebied mee Actiepunt: Cultuurhistorie bewustzijn doen laten toenemen dat de behalen willen we laten dienen als inspiratie en biodiversiteit: burger als consument iedere dag in de voor andere gebieden. We sluiten ons ook winkel het landschap kan vormen. We graag aan bij het Aanvalsplan Grutto. Presentatie door Altenburg&Wymenga over de kansen om cultuurhistorische elementen versterken hiermee de verbinding met Beheersoort Ha’s 2019 2020 Kijkend naar de korte termijn en naar in de Greidhoeke te versterken en daarmee Leeuwarden. We onderzoeken of we hier Particulier Natuurbeheer 207 209 wat daarin haalbaar is schatten wij een óók de biodiversiteit (zoals greppels, een lokale melkfabriek voor in kunnen Natuurmonumenten 160 160 structurele verhoging van het ANLb fruithoven) zetten (bijvoorbeeld de melkfabriek in 30-jarig (PN) compensatie 91 91 budget als meest kansrijk in. Daar kan Dronrijp). Hieraan gekoppeld is ook een 12-jarig (Agr) compensatie 91 91 de overheid op korte termijn wat aan Er zijn boeren die over willen stappen sterke marketing die het verhaal van de SNL t/m 2019 64 doen en de bereidheid van de boeren om naar biologisch, maar deze stap niet biodiverse boeren van Baarderadiel in ANLb 807 938 aan deze regeling mee te doen is in ons kunnen zetten door geldgebrek voor de beeld brengt. Totaal beheer 1.420 1.489 gebied groot. Dit kan een eerste stap zijn overbruggingsperiode. Daar moet nodig
10 11 24 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 25 26 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 27 Bloeiende dooradering gebied (zoals het hovenproject van Kening, college in Húns. We doen onderzoek naar de Baarderadiel zet in op extensieve recreatie Bijenflinterlint, ANV Greidhoeke, het wijze waarop wij greppelland (natuurlijke (wandelen, fietsen en varen met kleine In samenwerking met het lokale initiatief appelstrooproject van de Kreake en Libben afwatering) in stand kunnen houden, vaartuigen), waarbij rekening gehouden Bijenflinterlint en Ecologisch Bermbeheer, yn ‘e Tún van Wiuwert en Britswert) en zonder dat de boer erop achteruit gaat. wordt met het broedseizoen. Er wordt ecologisch adviseurs en de gemeente gaan verbinden ons aan “Boom voor een Boom”; daarbij vooral gemikt op de plaatselijke we het bermbeheer verder optimaliseren. waar bomen moeten wijken in verband Actiepunt Aaisykje 2.0: bevolking in een straal van ca 15 km rond Dit optimaliseren doen we ook voor het met predatiedruk plaatsen we hiervoor Baarderadiel. We ontwikkelen een stimulerend spel in de plaats streekeigen (fruit)bomen op waardoor we jongeren weer in contact Actiepunt: De al aanwezige Actiepunt: Onderzoek naar het halen boerenerven. brengen met het veld en de nazorg. We voorzieningen (paden, vaarroutes) van een plus uit de markt door middel denken aan het zoeken naar eieren met een Actiepunt: Aansluiten bij Boom voor zullen verbeterd worden. van streekproducten en een sterkere drone, gevolgd door nazorg als de eieren een Boom, en boerenhoven biodivers (incl. informatiebebording) verbinding met de consument uit de zijn uitgekomen. maken Gemeente Leeuwarden, uitwerking Actiepunt: Lentefeest, hooifeest, Actiepunt: Het plaatsen van een tot mogelijk een Baarderadeels Hofmaken in het vrije veld fruitfeest en winterverhalen vogelkijkhut/uitkijkpunt op een streekproduct. Om te inspireren beginnen we met een We omlijsten het geheel met culturele geschikte plaats in het gebied. aantal projecten waarin we met boeren en evenementen, een lentefeest, een waterbeheer (o.a. flexibel peilbeheer), vrijwilligers in het veld aan de slag gaan, hooifeest, een fruitfeest en winterverhalen, Adviseurs oeverbeheer en het beheer van de dijken gekoppeld aan colleges in KeningsHof te waarin we met elkaar de successen vieren, in samenwerking met het Wetterskip. We Húns: en vooral met elkaar in gesprek blijven. gaan nogmaals onderzoeken of “natte Actiepunt: We kiezen een team van dooradering” een beheerscategorie Actiepunt: Krûdfunding: Actiepunt: Bern, boer en biodiversiteit adviseurs om ons in bovenstaande is die ook in kleigebieden toegepast we financieren kruidenrijk zaad voor alle Ook het onderwijs wordt betrokken, we projecten te ondersteunen. kan worden. (kruidenrijke oevers, leden. Als publieksactie oogsten we zaadhooi ontwikkelen samen onderwijsprogramma’s ecologisch slootschonen) We maken uit Skrok, Skrins, Leonserpolder waarbij die kinderen van zowel basisschool als een insectennetwerk door de bermen te vrijwilligers mee kunnen helpen + geven we Samenwerking middelbare school leren over biodiversiteit verbinden aan de boerenhoven en -hiemen. een college over kruidenrijk gras in Húns. op het platteland, het boerenhiem en de De NkB coördineert het natuurbeheer Door de beperking via stikstof, nitraat en tuin. Bij de leden van de NkB wordt gepeild voor de beheersoorten, die in het Actiepunt: Ecologisch berm- en oever- CO2 hebben veel boeren meer dan genoeg wie bereid is excursies te ontvangen van gebied voorkomen (ANLb, PN, voedsel voor de winter en is er dus ruimte beheer optimaliseren en verbinden scholieren. Compensatiebeheer). Daarvoor maakt aan boerenhoven (Insectennetwerk) om een paar percelen kruidenrijk te maken. de NkB gebruik van de diensten van een Ook nog goed voor de gezondheid van de Kening en de NkB ontwikkelen culturele mozaïekregisseur. Voor de PN-boeren veestapel. We streven naar 25000 euro evenementen en onderwijsprogramma’s heeft de NkB een gezamenlijk contract Actiepunt: Onderzoek: wat is de per jaar om de meerkosten van geschikt in samenspraak met andere actieve met de Bosgroepen en is met het oog ecologische waarde en de toepas- kruidenrijk zaad te dekken (op=op) organisaties uit het gebied, zoals Extended op de kwaliteitszorg een gezamenlijke baarheid van “natte dooradering” in Grounds (de Kreake), Bijenflinterlint beheervisie overeengekomen. en Ecologisch Bermbeheer, Promotie het kleigebied? Actiepunt: Revival of the greppel: Het is van groot belang dat deze Greidhoeke, Natuurmonumenten en de zowel het cultuurhistorische belang als het samenhang in beheer blijft bestaan Tuin van de Toekomst. Samen maken belang voor biodiversiteit van de greppel en zo mogelijk uitgebouwd wordt. we jaarlijks mooie programma’s waarin De Giele Hôfsjonger wordt gepromoot. Vrijwilligers helpen De NkB werkt nauw samen met de ANV biodiversiteit centraal staat, mogelijk Oer de Wjuk (Blessum, Boksum, Hilaard) Via colleges en het voordelig aanbieden greppels te onderhouden; begin volgend jaar geclusterd in bepaalde periodes. en is voor ANLb lid van het collectief ANC van erfbeplanting gaan we bewoners van helpen we om de greppels af te sluiten voor Westergo. de Greidhoeke verder stimuleren om hof en het broedseizoen. In de zomer kun je samen met herontdekkingsreiziger Jeroen Wiersma hiem biodiverser te maken. We versterken Recreatie en toerisme De NkB is gaarne bereid zijn activiteiten hiermee ook al bestaande initiatieven in het een nachtje in een greppel overnachten + uit te breiden en daarvoor samenwerking
14 15 28 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 29 Droombeeld van een deelnemer
30 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 31 aan te gaan met andere maatschappelijke Credits: organisaties, zoals Kening. Daarmee kan de sociale samenhang in het gebied bevorderd worden. Integratie was éen Alle deelnemers: Cocreatie-team Droombeeld pakket, van de nadrukkelijke wensen die bij het Hinke Bouma expositie en actieplan (waarbinnen het samenstellen van het droombeeld naar Wouter Hijlkema team elkaar steeds weer inspireerde) voren kwam. Om die rol te kunnen spelen zal Cor Okkema Artistieke leiding: de NkB echter met middelen gefaciliteerd Tom Miedema Marcia de Graaff (Kening) moeten worden. (bijv: ontwikkelen Tjalling Rodenhuis en up to date houden van een website Marten de Jong Advies: Sara Dandois (Rooftoptiger) en regelmatige informatievoorziening, Dorothea Deelstra Vormgeving Droompakket en expositie: organisatie excursies ed) Sjoerd van der Hem Ykje Hibma en Marcia de Graaff met hulp Amarins Willemsma Actiepunt: Het faciliteren van de NkB van Pier Kramer Inge Feitsma voor de extra taken die het realiseren Gudula van Beem Fotografie: Marcel van Kammen van dit streefbeeld met zich mee brengt Ewoud van der Weide en klas Oogst van streekeigen en inheemse flora: (basisschool it Bynt, Winsum) Hans Engelbrecht (de Groene Stap) Actiepunt: Het faciliteren van Kening Jeroen Wiersma (herontdekkingsreiziger) en andere betrokken organisaties in Klei met dank aan: Baarderadeel en mogelijk daarbuiten Claudy Jongstra en Claudia Busson Tjalling Rodenhuis en de Middelzee (de Kreake, Extended Grounds) in hun rol binnen de Regiodeal Flora met dank aan: Johannes Wassenaar, Skelte Brouwers, Fré Tjalling Rodenhuis, de Kreake Vellinga (Natuerkoöperaasje Baarderadiel) en het bijenflinterlint te Húns Kening zal, met Húns als nieuw hoofdkwartier, voorlopig een rol blijven Catharina Veenstra (Promotie Greidhoeke) Inspiratieteam: Hans Engelbrecht, Durk Kramer, Bastiaan spelen in het gebied en daarnaast verder Arjen Kok en Marita Driessen Blaauw en alle genoemde deelnemers formuleren welke rol ze binnen de (Natuurmonumenten) Regiodeal willen spelen in Baarderadeel Agro-ecologisch en landschappelijk Johanneke Buning (Gemeente en welke daarbuiten. Voor zover dat in de advies: Leeuwarden) tekst hierboven nog niet gedaan is, komen Nico Minnema (Successie Natuurzaken), zij hiertoe begin januari 2021 met een Margaretha Posthuma en Anna Christien landschaparchitect Peter de Ruyter, Anne concreet voorstel. De samenwerking met Piebenga (Ecologisch Bermbeheer en Jansma (Living Lab Fryslân) NK Baarderadiel en andere organisaties Bijenflinterlint) in het gebied zal worden gekoesterd. We Ecologisch advies: bouwen dan ook vooral verder op wat er in Wim van Gorkum, Anita van der Werf en Theunis Piersma en Jos Hooijmeijer (RUG) Hielke Hijlkema (Greidhoeke Plus) Baarderadeel al is gerealiseerd! Tekst actieplan: Marcia de Graaff, Skelte Brouwers en Johannes Wassenaar
Vormgeving actieplan: Bastiaan Blaauw
Productie-assistentie: Tsjeard Hofstra
Zakelijke leiding: Gerrie Visser
PR: Marianne Klijnstra en Esther Drijver
18 19 32 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 33 34 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 35 Deelgebied: Collectief Súdwestkust
STREEFBEELD KLEIWEIDE 2020
36 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 37 Inhoudsopgave Inleiding
Inleiding 1 | Het proces 5 2 | Opbrengst Wereld Café 5
3 | Vertaling resultaten 7 4 | Projecten 9 • 5 | Bijlagen 12 • • •
Natuurbeheer doe je samen!
Colofon: © Bestuur Collectief Súdwestkust: Wigle Sinnema (vz) Jetty de Vries (secr) Age Flapper (pm) Klaas Oevering Beant Dijkstra
Foto’s Ilse Hooijmeijer Jetty de Vries
Oktober 2020
2
38 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 39 Stap 1 1 | Het proces
Stap 2 • • • •
Stap 3
een “brainstorm ”
2 | Opbrengst Wereld Café
tafels met als thema’s
40 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 41 De “vangst” werd per tafel lenair e eel en later it e er t in een samen attin o el s hrifteli 3 | Vertaling resultaten als in te enin
• se tember heeft het best r an olle tief samen met e heren e ma isser en im De p nten t n reed gedragen te s v r de t e st van et ge ed et ge ed an or m e an st eanal seer en i n e e omen tot on erstaan e samen attin an e ier et eer n g dan n nger t w rden als we dev gel t p pen lands ap r te tafels v r water en et aanda t v r de de ten e eve van ge edse gen d vers te t De e dev gel t p s der ate elangr dat alle pr e ten n wel e v r dan a anal se ble en on erstaan e ern oor en met aan llin o er eten dragen aan ver eter ng ew stw rd ng van de e waarden van et ge ed
• De p nten en nnen d enst aar n aan de a t es lle t ef dwest st eeft ervar ng et gelwe een gr ep ensen d e van t d verse d s pl nes d e a t eger te enhei an het lan s ha afspra en a en ger t p et ver eteren van de e dev gel t p D t s een v r eeld a een o en v r e een wtea nnen pereren b assen met alternatie e ener iebronnen r s ge a t es s et van elang dat ver eden eewer en nn vat es d e n et ebie sei ene ho en ge eel nnen estaande regelgev ng vallen t t e te staan a et reg l ere ei e o els toe esne en inri htin ei e o elbiotoo land w verleg eeft e eente dwest r sl n aangegeven eer aals aangegeven imte oor ater eraan te w llen eewer en eer aan a ht oor o em raris h on er i s a eren e an bo b eri ht o alternatie e er ienmo ellen re er ers e tief e ste ons ment a asiss hool in eren betre en b e en smaa bele in o en in re io or ss ermar t an s ha a n ers i en b ns i elatie boer eri om e in er ebr i ir lair a oe sel b roenaf al oer eri en Open landschap met ruimte voor water o team een l b es n i en ie e amenli aan een ro e t tra e t er t erimenteerr imte meer r imte an it e o erhei sre el e in om te e erimenteren met nie e initiatie en
42 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 43 • De p nten t den eten le den t t n rete a t es pr e ten o ecten
Agrarisch Onderwijs ijkend naar het gebied zit in onderstaande tabel een vertaling naar concrete projecten en ogelijk nderw s en rs ssen ger t p eren pv lgers en andere wer ers n de land w partners voor uitvoering dat de pra t ensen van el aar en van des nd gen nnen leren p wel e an er de land w an d r ntw elen r t ng nat r n l s ef et rdw n llege als oven alles ligt voor dit ge ied het ader van de nderw s nstell ng nnen starten et een leerpr gra a nat r n l s eve land w ger t p e dev gel t p lle t ef dwest st an d r n ledenstr t r n g eer weidevogelbiotoop. a t e nderne en p et ge ed van enn s tw ssel ng en vergaren d r eren lle in te dienen pro ecten oeten hieraan direct o indirect een i drage leveren “Bewuste Consument” en “Landschap” De rger gedraagt eer ew st als et gaat vraagst en als nat r d vers te t t e st land w en D t nfl teert s s et et gedrag als ns ent as s nderw stra e ten en rs spr e ten ger t p de nw ners van et ge ed d e rgers en eren d ter el aar rengen C
“Keuken” gaat et ver er st en s aa eidevogel iotoop ele olo ele olo “De basisschool naar buiten” over het landschap we dev gels en de r l van de eren “Wat koop ik” over bewustwording van producten ewustwording onsu ent p aventoer b de boer ar en li “Kijk om je heen” over bew stw rd ng van et lands ap eidevogelweek nderwijsinstellingen er opzetten ogelwachten oord De Stichting “Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân” zou vanuit haar oken et eitse bezoekerscentrum Mar & Klif, in samenwerking met onderwijs een trekkende rol oer in eeld kunnen vervullen. irculair andschap oo voor oo epen acht “Hergebruik van Voedsel, Groenafval en Boerderijen” en aan de andere kant “Landschap” zijn eter er beheer e eente nderwerpen d e p et sn vla tten van de e eente en de and w and w an andschapsacade ie andschapsbeheer sa en et e eente en wel e pr e ten er n gel n v r eeld aangepast erbeste ing oerderij etterskip er e eer pr e t erenerven erge r erder en ten e eve van een er o postering lands ap gelweb plus
ducatie grarische ector ode cursus ordwin andscapscursus voor boeren iving ab egionale workshops boeren an all leden gebiedsco rdinatoren ursus ebiedsco rdinatoren onge oeren ooruit
o te toe cht n pe p o ect
d p a entoe de oe asisschool kinderen laten kennis aken et de boeren peciaal gericht op boeren die et weidevogels en natuurinclusieve landbouw bezig zijn it in co binatie et een leskist voor de scholen ar li
d e de o e wee aa s n me a ant e en the aweek vanuit ar li et allerlei activiteiten et het the a weidevogels eze the aweek is zowel voor de jeugd als voor de volwassenen Workshops en veldexcursies voor beheerders en gebiedscoördinatoren oorbeeld activiteiten veldbezoeken korte cursus vogelen open dag op de boerderij in or atie in bezoekerscentru ar li streekproducten kookworkshops op de boerderij ect
44 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 45 d e op etten o e wachten d e we p us aar waar de lokale vogelwachten inder actie zijn o slapend nieuw leven in blazen a enwerken et de jeugd starten et workshops voor de jeugd o leuke doe iddagen en vandaar uit proberen de lokale vogelwachten weer actie te krijgen ogelwachten eer koppelen aan de leden van het ollectie eer betrokkenheid d o en met e tse ewustwording van voedsel koken op de boerderij sa enwerken et de lokale horeca d Bodemcu sus kaasboerderijen schapenkaas tuinbouwers akkerbouwers streekproducten ect d Boe n Bee d orte il pjes die uitleg geven over agrarisch natuurbeheer en agrarische begrippen e boer d Landschapscu sus oo oe en vertelt… d Boom oo Boom o en inventariseren welke in het kader van de weidevogelbiotoop gerooid zouden oeten worden d e ona e wo shops oo oe en eden en et e ende e edsco d nato en op welke plek een vervangende boo geplant kan worden a inventarisatie starten et uitvoering
d Bete Be m ehee d Cu sus e edsco d nato en a en et ge eente en boeren werken aan een plan o te ko en tot een ber beheer dat bio divers is en past in het landschap
d Landschapsacadem e d on e Boe en oo u t at doen boeren aan het landschap en wat kun je als consu ent zel aan het landschap doen ar li d e estemm n Boe de en assende nieuwe unctie voor boerderijen die hun landbouw unctie verliezen
d Composte n okashi is een grondsto voor gezondere grond roena val van burgers gebruiken voor okashi
awoo d
“Core business” van Collectief dwestkust is et grarisc Natuur en Landsc a sbe eer. ns relatienetwerk en kennis maakt ons steeds meer deelnemer aan rojecten. o ook dit roject “Natuurinclusieve Landbouw”. Het was voor ons bestuur een bijzonder en leerzaam traject om tot een streefbeeld en bijbe orende rojecten te komen. e o en dat dit “stuk” bij zal dragen aan de ruidenri e er en uitvoering tot concrete rojecten in ons mooie gebied.
46 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 47 B a en
e odea L t ee ee d e we de e amea e te o um septem e L st aanwe en op pe soon e t te
naam secto woonp aats
48 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 49
verzic t ries leiweide gebied en deelgebied dwestkust
50 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 51 Puur de Greidhoeke Naar een mooi open landschap met rijke natuur in een veerkrachtige samenleving
Ons droombeeld in woorden en plaatjes
Deelgebied: ANV Greidhoeke
Samengesteld op de streefbeeldsessie 16 september 2020, Easterein
Onze actielijnen
We hebben ons eigen programma ‘Puur de Greidhoeke’. Daarbij onderscheiden we vier programmahoofdlijnen: • Beleving tussen Doarp en Lânskip; • Energietransitie; • Werken met Water • Biodiversiteit.
Hieronder volgt per hoofdlijn een inventarisatie van de verschillende actielijnen die we als bestuur van ANV Greidhoeke zien als vertaling van ons streefbeeld.
• Beleving tussen Doarp en Lânskip
Actielijn De boer in beeld Onze boeren liggen al een aantal jaren onder vuur: te intensief, overproductie, veroorzakers van plagen en ziektes, het overmatig gebruik van bestrijdingsmiddelen, en nu krijgt de bedrijfstak ook nog de schuld van het stikstofprobleem. Toch doen boeren hun uiterste best voor de samenleving en dierenwelzijn: koeien lopen in de wei, men werkt aan een betere weidevogelstand, men wast lucht om ammoniak op te vangen en dergelijke. Maar ook de consument heeft hier een rol in. Er wordt nog steeds te veel voedsel verspild en weggedaan. We kopen nieuwe aardappelen van Malta, tomaten uit Spanje in plaats van lokaal en seizoensgebonden. Door de fysieke en sociale afstand tot
52 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 53 ee e or k ei er e make i g aarderi g oe di h er i ee oer o ui der hoe hoger de arme omerperiode e hoe e e mi der e erege e eha e a er a houde i de aarderi g mea dere de o e ook a e re u uurhi ori h oogpu ee aarde o e eme de P uk ui e moe ui e aa egge e ur ie e oed e i de oer o ui der ha e ku e o oor pro ke i ke orm a de o e erug moe orde ge ra h i roegere aa a er moge i k he pe om de aarderi g a de produ ie og meer e erhoge e de k oo u e o ume e gro d orde aa geko h e i per e e ie meer o re h a e are e o da k i e i produ e e e h e ier e e i op i erke e o hermea dere op p ekke rea i eer aar i i raag eker a emmi g me e er kip r ie i er erke oeri i h re rea ie e erk i i e de e o omi he groei e ordere door ge ame i k e i e ere i re rea ie e oeri me • Biodiversiteit ier oor i e e ee omp ee e erk a ie e a de rou e aa iede oda he k ei eidege ied og aa rekke i ker ord oor re rea e e oeri e i ie hier ee e ere ie i e addi ie e pi o k ei eide a emmi g me ie rou e ui e de regio ood ake i k e i e ru pu e re re i he e addi ie e oa gri e mi a i agro orge er oor da he er eri g pro e a ie rou e e erk e aa iede a meer a de rou e aar de a h ed k i o ge ied a ee dri me a i de op ag op ga g kom aardoor i mi era e a op he mome a ui ri de promi e e p aa hee e hik aar oor de p a e i e er ee agere ku me gi op oor de oer hogere op re g e e mi ieu i mi der ui poe i g a ik o e o aa e ee agere ui oo a • Energietransitie ammo iak i de a i i e ee o der oek a e ui oere o e i e ke ma e de e oorde e oor he ie i e ek ri i ei eu raa k ei eidege ied pe e o ge ied i a d ou edri e e hik aar aar de e pi o e am i ie i om i he k ei eidege ied e ergie eu raa e ku e e e o e erke e ui ge oerd ka orde ame erki g me ke i i e i ge a a u i ood ake i k re re re e eer e ap daari i om da op he ge ied a duur ame e ek ri i ei e rea i ere dere e perime e op he ge ied a o e gro d aa e de a me i e i ook i i e o der oeke a oor o daari de opga e i a i he o a e e ek ri i ei er ruik i o der eu e di a de ge o dheid a de odem a ee maar er erke e daarmee de o ge ied a i hier a a duur aam opge ek e a re eer derha e og i i e me iodi er i ei re e a e par i e i o er eg om e e e e ke moge i khede er da i om de e opga e e rea i ere e a er oor o e i o er aa e ergie e pari g og e rea i ere i i ie ka e ie i ruide ri k gra a d i roke om di me de mie kip i de orm a e ergie o pera ie op e pakke i he e e a g e i g oor kruide ri k gra a d e u e ha g e h er gro e dee a a de ma e a de o urre ie me he gra kruide a e i h e erdri ge der oek oo aa da
ie i eu raa a eer kruide i rook e orde i ge aaid de erdri gi g eperk i e u e a kruide ri k
i ie ook ee opga e om eu raa e i i de ke da op o i ge daar oora op gra a d raag du ee a dere e h iek e i e a ee roke ree me ee aaii ri h i g i k o e oka e haa o ikke d moe e orde e okaa gaa a de i o ge de o ikke i ge daarom ee e o e d i o ge de o ikke i ge hier a e i e i he k ei eidege ied hier e a er oor o ge ied ka e oor i kome ui e e daarop aa graag mee e perime ere
• Werken met Water ie i oom oor ee oom de k ei eide reek i i de er hi e de rui erka e i ge ee aa a produ ie o e ie i ehoud eheer e er erke a op aar e aa ge egd de oge aamde rui erka e i g o e e e o e rekke roo oge aa die ee e op aar i ee er i di g a er u e de oerderi e de doorgaa de a er eg a a de edreigi g orme oor de eide oge ame erki g me de eige are errei ehere de hoo d a er oop erd i de ege ie de eeu ee aar ge hik gemaak oor er oer a me e orga i a ie i e e o der oeke o de e o e eggehaa d ku e orde moge i k o ge dier e e dood ope de aar e he e hede e dage aa ee a d happe i ke aarde ook ee he oom oor ee oom pri ipe aar i i o ege de dorp ker e aa o i e ou i g i he e o ogi he meer aarde e a er i ee a erg hoo omda er ri e erge meer o er ge are ui e ge ied ieu e ome er er a gi g orde aa gep a iermee orde de eide oge ord a di ru ige a er pro i ere ora a erp a e a kra e heer kome ee u dig e er e hermd e kom he egha e a rui erka e i g o e e goede aa de ope heid a oor e au a paai e opgroeige iede oor o ge i aarom koe ere e de e op aar e e he a d hap ee a dere e a gri ke ker k a i ei a o ge ied e i e ki ke hoe e de e a d hap e eme e ku e ehoude e aar odig er erke ie i er erki g iodi er i ei a h ed k ie i ehoud e her e e mea dere de o e e a h ed k i i eige dom a he r ke Gea i i e erke e me he G op e ke ma ier roeger are i de k ei eide reek ee o e kro ke e d gemea derd i i om prak i he de e o ogi he aarde a de a h ed k er erk ku e orde i de ke aa meer rede e re h ge rokke o ko er op imaa ge ruik orde gemaak a he a d e erd he ge eide i ke o erga ge ri h i g aa ge ege a d ou per e e e a der eheer a de a er o e moge i k he ge ied a ge oerd oor eer e hermea dere remme e he a er a akkerra de ka ee e o ogi he meer aarde he e die e goede kom aa de iodi er i ei e e ku e he a er a ger i he ge ied a houde o a er mi der prake i a droog e i de u uurhi ori h e eme a de di k ord daarmee e e er erk
54 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 55
ie i i i g a r e i i g a he p groepe a oere e a dere om de edri oeri g o i e ri h e da de e i draag aa ee ri ke iodi er i ei e ee goede o erham e he i i g a oude e i e erke e hoe i ere a e erdie mode e oor oere die a uuri u ie erke erui ie e moge i k ka i i g a o der eu e i he ui erke a e ke e a o e a ie i e
ie i o ogi h erm eheer e e o ogi he k a i ei a eg erme ha g o der meer a a de ma ier aarop e orde aa ge egd i ge aaid e eheerd o ogi he erm eheer eid o oor e ri ke gra a de me ee Deelgebied: re a ie hoge a uur aarde oor e ri ke oemri ke erme i ee ee ge ied oor a a Stichting Gouden Land p a e e dier oor e aar aa pe e erme ee e a gri ke ro i de e o ogi he i ra ru uur i ormig e eme orme e er i di ge u e a uurge iede aardoor de migra iemoge i khede a p a e e diere orde er e erd i i e erke e hoe i i o e omge i g he erm eheer o ku e ui oere da de a uur aarde geop ima i eerd orde ier oor u e a prake gemaak orde me de eige are a de erme ee a de gemee e
ie i o ger op oere er ok op he oere er igge ka e e mee e oerderi e i de Greidhoeke hadde roeger hu eige hoog am oomgaard me i ee ge a e ee om igge de haag o i ge ee oere er e erde daardoor er i d me he ge a g a de po oge e i ie oor ie da de rie e aam oor de e oge Gie e o ger i ok de grau e iege a ger erd aak aa ge ro e op oere er e maar i i de aa e de e ia erk a ge ome oor aa da h e e ede aa de i ri h i g a he oere er ka de iodi er i ei erhoogd orde e de a g a de o ger erugkere i he p a e a rui ome i de u ie daar aa ee edig e e er ie a ee ee i drage aa de iodi er i ei maar er ord ook rui geprodu eerd a ka e ied oor i oor ee d de produ ie a okaa appe ap e he e rekke a urger i he oere er i oor i i ia ie e o der eu e i graag e e i e a hieri ee aa age de ro er u e
Actielijnen samengesteld door bestuur ANV Greidhoeke tijdens de vervolgsessie 23 oktober 2020, Húns
56 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 57
Introductie Streefbeeld Natuur Inclusieve Landbouw Stichting Gouden Land is een samenwerking van vijf dorpen in gemeente Sudwest Friesland (Arum, Kimswerd, Pingjum, Witmarsum en Zurich) in het Marneslenk gebied. De agrariërs in het Gouden Gouden Lân Land gebied werken in de Lytse Bouhoeke. De Provincie Fryslân werkt met gemeenten en Wetterskip samen als Greidhoeke Plus aan een gebiedsvisie voor het klei-weide gebied. Op 22 september heeft Stichting Gouden Lân de bewoners en belanghebbenden uit het Marneslenkgebied uitgenodigd om mee te denken aan een streefbeeld voor onze omgeving. Dat leidde tot een bijzonder levendige avond met ongeveer 30 betrokken bewoners uit landbouw, recreatie, onderwijs, leefbaarheid, natuur en dorpsbelang. Met elkaar hebben we aan thematafels nagedacht over de toekomst van Gouden Lân, de plek van de landbouw daarin en de relatie met andere ontwikkelingen.
Het resultaat van de avond hebben we hierachter uitgewerkt in zes actielijnen. Elk met een toelichting. De actielijnen zijn: 1. Dijk van een landschap 2. Zo zout heb ik het nog niet gegeten 3. Natuurlijk van de boer 4. Weidevogels 5. Met zorg samengesteld 6. Een gezonde bodem
Deze zes bouwstenen, of actielijnen hebben we ontleend aan het gesprek aan de thematafels en ze maken duidelijk waar wij als samenleving’ uit de vijf dorpen de komende jaren op in willen zetten. Het getekende verslag van de avond op 22 september maakt duidelijk dat er veel ideeën zijn, maar dat wat ons betreft de kracht en de kwaliteit van de bodem daarin onderscheidend is. We wonen in een uniek gebied met heel veel kansen en mogelijkheden. Bij alle ideeën en plannen ligt de nadruk op verbinden, samenwerken, dicht bij de basis blijven en goed naar elkaar luisteren. De ambities in onze actielijnen zijn hoog, dat realiseren we ons. We kunnen dat niet zonder elkaar én niet zonder goede hulp en advies. Maar als we er in slagen om cultuurhistorische landschapselementen te herstellen en te combineren met natuurlijk beheer van akkers en akkerranden, dan draagt dat leesbare landschap als visitekaartje zeer bij aan impulsen voor vernieuwing in de landbouw en natuurgerichte recreatie. Door gebruik te maken van de verzilting voor nieuwe teelten ontdekken we nieuwe verdienmodellen en profileren we letterlijk de smaak van onze streek. Omdat onze boeren gezamenlijk optrekken om ruimte te maken voor natuurwaarden, verkennen ze samen een nieuwe kijk op de bedrijfsvoering. In die bedrijfsvoering spelen straks ook de inclusieve dorpen die we willen zijn een mooie rol, door voor onze Gouden Land-box ook de handen en inzet te benutten van hen die wat verder af staan van de arbeidsmarkt of voor die arbeidsmarkt ervaring op willen doen. Vertrouwen van partners, ruimte om te proberen, deskundige hulp en een financiële bijdrage om de toekomst dichterbij te halen zijn pijlers voor ons succes.
58 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 59 Actielijn 1: Dijk van een Landschap Pingjumer Gulden Halsband
e e el van l i i e lan a elemen en in e a ne len ge ie me een i naa e e m i e l e ing me al an
Zuricher Oord Polder
e ee i i e ie e i ee een eigenaa ige ve l a a egin e ee e ee i a aangeleg e in na mee e e ve mingen a e e ee i e illem i egev eg e e e nie e i a me i n mme i la al e ee e v l e at gaan e doen van de hedendaagse “overstroombare” dijk. Met de aanleg van de Lorré dijk ➢ i e ie e ige i e l e n aan eschadigde dijkdelen herstellen ➢ atuurvriendelijk beheer van dijk en oeverranden implementeren ➢ kkerranden langs de halsband verrijken met oude cultuurge assen en bloemrijke kruiden
amen erkingspartners
a gaan e en e el van e e herstel van de oude veldschuur en het kunstproject “Leesbaar Landschap” van laboratorium v mi lima en ie i e en e na amen me e e e i
ommige delen ijn al prachtig andere hebben aandacht nodig
aar illen e naartoe
en icoon van een dijk omlijst met natuurvriendelijke oevers en kleurrijke akkerranden. amen e ing a ne
aa illen e naa e en ge ie me een g e eleving aa e ie e enni ve i i n e eel van e a enge ie ve e
60 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 61 Actielijn 2 Zo zout heb ik het nog niet gegeten Actielijn 3: Natuurlijk van de boer
anuit de adden ee stroomt jaarlijks ongeveer miljoen kuub out grond ater onder de eedijk door naar het it n ig loeien e err n en r i enri e gr l n en er tel o emle en o t llen en oe el o en p riese eekleigebied. oor stijging van de eespiegel is de schatting dat de verzilting in 2085 met zo’n 20 procent is lle ni e or en oeren on er te n en itgeno ig om mee te oen met e ont i eling n r een toegenomen. it kan tot orden a geremd door bijvoorbeeld antiver iltingsdrainage. ierbij orden toe om t e ten ige rz me m nier n l n o n t r incl ie en met een goe er ienmo el e le rri e percelen ont aterd als dat nodig is maar kan het drainagepeil omhoog voor het conserveren van oet err n en zi n n t rli pr c tig m r er i een ltern tie e en ering rmee e er en er in et ge ie iet neerslag ater. e e maatregelen hebben echter el tot gevolg dat in andere gebieden de ver ilting toeneemt. p grotere n t r eil n en nnen cre ren langere termijn gaat de ver ilting lang aam maar eker door stellen provincie r sl n etterskip r sl n en t g n e oen drink aterbedrij itens. n e t e o oe e or t on erzoc t o op een nt l loc tie een neenge loten t n t r ge orm n at gaan e doen or en ier i or en loc tie ge ozen r percelen n er c illen e gr ri r n el r grenzen p eze n samen erking met Laboratorium voor microklimaten ordt loc tie zo met een i r ge n lle ngrenzen e oeren een n t r eil n gere li eer nnen or en onder ocht in elke mate er sprake is van ver ilting in uricher ord. m t eze eil n en een n er m i en eme ting elei erei en ee t et oor eel oor oeren om it aarbij kijken e hoe de biotoop van de polder in de loop van de jaren gez menli op te zetten men e eren men oog ten verandert. egelijkertijd onder oeken e o en hoe de men er ing p rtner aan e igheid van de oet ater obbe dit proces be nvloed.
amen erkingspartners
aar illen e naartoe
hankelijk van de mate van ver ilting in de polder illen e een proe tuin aanleggen met een beperkt aantal ge assen.
r illen e n rtoe
en lein gez menli n t rge ie t een mooie er in ing ormt t en e gr ri r ie zic inzetten oor n t r incl ie e l n o
62 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 63 Actielijn 4: Weidevogels Actielijn 5: Met Zorg Samengesteld
et t e o oe e ge ie i n oor prong een n ing m zi n t ee oorzieningen ie e i ormen oor et ei e ogelge ie en ti e n e r il er eling zi n in et ont i elen n e o en n o ge ie een nt l pro ctie o e ngeleg ie roo ogel nline e ri oer eri op nl met een te m n ongeren ie ntre en eze roo ogel ormen een e reiging oor e con menten e mogeli ei ie en om eerli e rz me pro cten ei e ogel n men er ing met t rmon menten en rec t tree i e oer te e tellen t t o e eer g n e on erzoe en oe e it e ect n e o e eg nnen nemen e ri e l ie t g e te ing met zin olle en ele ing geric t cti iteiten e er z m e en ri ren n cre tie e cti iteiten en mogeli ei i om e i ige o e om te ormen tot een pl o er en in e groentet in tot ier erzorging oe el o n een oe el o or en e en noot r gen e omen en tr i en ngepl nt zo l lnoot mei oorn zel r ro e en z rte e en men met eze p rti en g n e op zoe n r p rtner in et o en zoete er n ge ie ie pro cten zo en nnen le eren oor e o en n o ttp nm rent e nl i er en n oe z m rent e er pl t en ier i n e im er en e molen r in itm r m en e c ocol e rie in im er oe el o en e o or t ge l oor cli nten n e l ing m en o l gte iem r m p i n e o en n o or t een rli e iet toc t l ng e pro centen georg ni eer zo t nemer enni nnen m en met e ple en r et eten gepro ceer or t
Actielijn 6: Een Gezonde Bodem
e onge oeren in e t e o oe e e en e eer te t ppen ric ting n t r incl ie e l n o gezet ier i er i eli t e ten ie er ge r i n gron o op een n ere i ze met gron omg n erei t zo l i n ere e ei ing ormen i ing rie l n ie t e oeren co c ing om n c t oor e o em liteit in e e ri oering op te p en rtoe i in een e in r op no em er 2020 n c t e tee n nie e men er ing mo ellen nie e p c tcon tr ctie met n t rorg ni tie r ering mec ni men gron co per tie e oeren g n in 202 zel n e l g met er eteren n e o em i iezen ier i e np ie et e te p t i e lo le it tie eel enni n or en opge l i e o em c emie o i ol n tit t ier i ie t i ing on er te ning met ie n en e ter o
64 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 65 Actielijn 1: Cultuurhistorie uitgebreid DP1. Herstel van de Dobbe in Zuricher Oord eschrijving Ontwikkeling van Zuricher Oord n een ilt landschap is oet ater schaars. aar aar de mens ich vestigt moet al gau een manier gevonden orden om oet ater te oogsten en te be aren. eker vana het moment dat er dieren orden gehouden. e e zee i i et rie e orp ric ee t een eigen r ige erloop t obbe in het uricher ord is een natuurlijke oet ater dobbe die in het verleden dienst deed als drinkplaats voor egin 8 e ee e oorloper n e i ige zee i ngeleg er in het vee. e dobbe is beginjaren dichtgeslibd. n het landschap kun je nog de contouren ien en bij hevige n meer ere o er tromingen c ter e zee i e illem orr i regenval vormt ich een aterplaats op de ingeklonken grond. toege oeg eze nie e i ee t een mmetri c l t l r oor e iten nt e gol l g n et zee ter n oor t n en et ter zon er aast de cultuurhistorische waarde hee t de obbe natuur- en belevingswaarde. n het Leesbaar Landschap project c e n e i o er e i n l n en 8 e ee e oorloper n e ordt gevolgd hoe de natuur rondom om de oet ater obbe ich ont ikkelt t.o.v. de natuur in het ver ilte land hedendaagse “overstroombare” dijk. Met de aanleg van de Lorré dijk is de eromheen. inderen kunnen met potjes en schepnetjes onder oeken at er oal in en om de obbe lee t. aarnaast rie oe ige ric er oor pol er ont t n e ri e ge c ie eni n e pol er krijgen de schapen een natuurlijke drinkplek. ormt een pr c tig itg ng p nt oor et o er r gen n enni o er e i en ctiviteit en e n t r in et o en n ge ie i eze cti iteiten er t e tic ting o en n men met etter ip eigen r n e pol er p c ter n en erg en or tori m oor icro lim ten De Dobbe wordt uitgegraven zodat het ‘zoetwater’ bassin van weleer wordt teruggebracht in het landschap. n samen erking met vonne oonstra n rie eelpro ecten er tel n e o e er tel n e el c r 5) en kunstproject “leesbaar archeologe van de gemeente d est r sl n orden t ee landschap” ( or en e ge ie eigen liteiten ele ing r e en enni o er r c t er ter t et eze amateurarcheologen gerekruteerd. ij brengen in kaart hoe de dobbe is cti iteiten r gt o en n i n ele ing en e t or ing n et enge ie e eelpro ecten verd enen as dit door natuurlijke verlanding o is er ook sprake van or en itge oer in e perio e 2020 2022 dempingslagen et eventuele vondstmateriaal kan iets eggen over de datering van de obbe. et proces van de uitgraving en de bevindingen van de archeologen orden voor publiek toegankelijk gemaakt in de veldschuur. r ordt een bord met uitleg geplaatst bij de obbe. Figuur 12 de Dobbe esultaten . . e obbe is hersteld en met de a gegraven grond is een ring al gevormd. . . mateurarcheologen hebben in kaart gebracht hoe de obbe is verd enen . . r is een bord geplaatst bij de obbe met uitleg . . chapen hebben een natuurlijke drinkplek . . inderen hebben een belee plek . . e e ecten van het kleine oet aterreservoir in een ilte omgeving orden meegenomen in het onder oek van Leesbaar Landschap.
66 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 67 lanning onitoring en ontinu teit DP2. Herstel veldschuurtje in Zuricher Oord
Periode Monitoring Continuïteit es hri ving n de uri her ord older staat een lein relatie lang s huurt e dat door ergunningen toeste ing un De aandeli s overleg v t de a hter van het land in gebrui is als onderda voor s ha en Dit e eente etters i betro enen s huurt e wordt hersteld tot e ositie en ont oetingsrui te et atuur onu enten a hter oto ollages aan drie wanden De inwoners van uri h zi n gehe ht aan het s huurt e en zi n ge o itteerd o zi h vri willig in te zetten voor het erstel Dobbe ril oezi ht door nderhouds lan benodigde onderhoud nderzo ht wordt o etters i r sl n gebrui wil o zi hter i s a en van de s huur voor o uni atie en voorli hting n dat geval gedurende de vervallen o ter i n voor ouden land de osten voor beheer en we en waarin de onderhoud wer zaa heden worden verri ht tiviteiten r heologis h onderzoe ril ei e eli se v t et velds huurt e in uri her ord wordt hersteld et behoud van originele details De lo atie wordt gebrui t o ra ortage door bezoe ers te in or eren over de historie van het gebied en de a tiviteiten in de older D en D ar heologen esultaten et velds huurt e in uri her ord is hersteld isi oanal se erstel Dobbe in uri her ord uri her ord hee t een aantre eli e e ositie en ont oetingsrui te waar het heden verleden en toe o st van de het lands ha ge resenteerd worden Sterkten Zwaktes lanning onitoring en ontinu teit • De uri her ord ri gt een verdwenen • et is onze er o en hoe de Dobbe beheerd oet lands ha sele ent terug worden ierover zou het r s e ea unnen Periode Monitoring Continuïteit • Door betre en van a ateurar heologen wordt adviseren aandeli se ra ortage nderhoud door er ennis o gedaan over de a htergronden van erstel velds huurt e r un het droogvallen van de Dobbe wer groe vri willigers
Kansen Bedreigingen e eli se ra ortage verdra ht aan nri hten e ositierui te un ul • et deel ro e t an bi dragen aan de ennis • nze erheid over vergunningverlening wer groe over het e e t van een bes heiden resultaat van vooroverleg et e eente
zoetwater reservoir in een verziltende etters i en a hter ositie o geving • gelegen le is gevoelig voor overlast o isi oanal se erstel velds huurt e uri her ord vandalis e Sterkten Zwaktes
• et s huurt e vor t een ooie natuurli e • Door de a gelegen ligging is het s huurt e lo atie o bezoe ers te in or eren over de wetsbaar voor vandalis e
historie en a tiviteiten • et s huurt e vor t een rust en eer unt in de wandeling door leesbaar lands ha
Kansen Bedreigingen • et een zonne aneel onverter en een a u • nze erheid over vergunningverlening an ele tri iteit gegenereerd worden waar ee resultaat van vooroverleg et e eente we de gebrui s ogeli heden van het s huurt e etters i en a hter ositie in de toe o st unnen verbreden • nze erheid overna e beheer door • et een online toegangss stee is het ogeli etters i o natuur onu enten na a loo o toegangs ontrole o a stand te regelen van het ro e t
68 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 69 DP3. Kunstproject ‘’Leesbaar Landschap” in Zuricher Oord e ult te es hri ving Het kunstproject ‘Leesbaar Landschap’ is aangelegd. ee r d ch de eed t eg el ee dr e de rug n unst ro e t eesbaar ands ha leggen de unstenaars nne hien eier en ert an erla h organisatie aboratoriu voor i ro li aten een ron elend ad aan et historis he huidige en toe o stige agraris he l g t r g e c t u te t gewassen ezoe ers ervaren de leuren en geuren van verdwenen en toe o stige ultuur en ni verheidsgewassen in het lands ha et ad is voor de assant een o vallend unstwer dat de verbinding legt tussen land en water Periode Monitoring Continuïteit en dat tot naden en ste t over de agraris he historie en toe o st van het gebied eesbaar ands ha bestaat uit een wandel ad tussen inidi es Deze worden ge aa t volgens het rin i e van del e derh ud d r de ‘hugel cultur’; een ethode waarbi grond wordt o gezet zodat onderliggende aarde naar boven o t en ee r d ch u dec r rt ge r ll ger o osteerbare bio assa voor be esting zorgt van binnenuit Door de bo hten in de slingervor worden er gr e windbre ers ge re erd zodat windgevoelige lanten het goed zullen doen ier ee ontstaat een ideale aaneens ha eling van i ro li aten voor ens dier en lant e verwa hten dat de bloeiende gewassen veel c l e ee r d ch inse ten zullen aantre en zodat de biodiversiteit in het gebied verbetert et ad start na het asseren van een Sterkten dri vende brug over de sloot die arallel loo t et de addenzee en dire t a hter de di ligt et unstwer Zwaktes eesbaar ands ha gee t et een a stand van ongeveer eter toegang tot de velds huur hierin wordt heden • • verleden en toe o st van het lands ha iddels otowanden getoond en wordt verhalen uit de ges hiedenis van e erdr cht hede erlede derh ud d r r ll ger het uri her ord ge resenteerd t e t gr r che ge e r e e er e gr r r • ergr t g d er te t • er de ge ch ede e ctu l te t
Kansen Bedreigingen
• er ter g er dere de e • r t d r ch e te l e ddel l d u l gge de ge g he
tiviteiten oora gaand aan het realiseren van het unst ro e t eesbaar ands ha worden door aboratoriu voor i ro li aten historis h aanwezige en voor de toe o st ges hi te gewassen ge wee t Daarnaast vindt onderzoe laats naar vari teiten in de bestaande vegetatie en worden i ro li aten zi htbaar ge aa t aar unnen zilte lanten goed groeien en waaro aar is s haduw o uist veel zon en wat is het e e t daarvan o de natuur oor ee baar ands ha is voorzien in onderhoud voor een eriode van aar a vi aar wordt het ro e t overgedragen naar laatseli belang en wordt besloten o het onderhoud van de begroeiing langs het ad wordt voortgezet o sto gezet n het laatste geval be alen natuurli e ro essen hoe de vegetatie zi h verder ontwi elt het wandel ad wordt in stand gehouden
70 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 71 Ontwikkeling van de Pingjumer Gulden Halsband DP4. Herstel van de Pingjumer Halsband
n de loop an de achtste en negende eeu ont ikkelde de getijdengeul an de arneslenk ich tot een grote eschrij ing eeboe e . en eeboe e die ge aarlijk erd oor de be oners an het k elderlandschap. it oet de periode Hoe el de ingju er Halsband nog herkenbaar is in het ijn ge eest aarin de eerste bedijkingen tot stand k a en. n eerste instantie erden rondo de hogere landschap ijn er ier or en an aantastingen die in eer o k eldergebieden oederpolders ringdijken aangelegd. e eest uidelijke oederpolder lag ter hoogte an indere ate het dijkpro iel beschadigen o Hart erd it arsu en de noord estelijke eedijk de oudehuisterdijk or de de eerste ase an de ingju er onder ijnen. at ijn a gra ingen ulden Halsband. er olgens kon in de t eede en derde ase een groot gedeelte an de arneslenk orden a kal ing er akking ergra ing en a lakking door ingepolderd. adat de doorgaande eedijk langs de estkust an riesland gesloten erd erloren de ringdijken hun agrarisch gebruik. aarnaast erschilt het beheer an plek tot oorspronkelijke unctie. el hadden ij als binnendijk nog een slaper unctie. elangrijk as dan el dat de dijken plek. aak doordat er een erschillende een gesloten circuit or den. anuit dat standpunt oet onge eer in de t aal de eeu de ingju er ulden Halsband ijn ontstaan. n totaal bestond de ingju er ulden Halsband uit kilo eter dijk en bood eigendo ssituatie is aardoor er andere a egingen orden bescher ing aan e en terpen. ge aakt ten aan ien an kosten en unctionaliteit. e olg is dat niet alleen het landschapsbeeld anders is aar ook de an ege haar rijke ontstaansgeschiedenis is de biodi ersiteit en de aansluiting bij het historisch ingju er ulden Halsband geko en als historisch icoon onderhoud. an het ouden Land gebied. e ge eente d est r sl n hee t et het opne en an de n het ultuurhistorisch onder oek an de ge eente ingju er ulden Halsband als onu ent een ud est r slan ijn in de olgende aanbe elingen gedaan belangrijke eerste stap ge et o dit aarde olle egengaan an erdere a kal ing a gra ing doet ich oor op n locatie cultuurhistorische ele ent in het landschap te langs de chuttedijk aar o er een lengte an a kal ing behouden. plaats indt. Het talud en de kruin an de dijk ijn hier c er akt. e ij de acti iteiten rondo de ingju er ulden aangren ende atergang onderspoelt het talud. n de daar Halsband erkt de tichting ouden Land sa en et de aangren ende hoek is juist een erlande plek langs de atergang ter hoogte ge eente d est r sl n etterskip r sl n en de an een brede uitstulping an de dijk. e erlanding bestaat uit eigenaren pachters an de niet erharde delen an de dijk. oerasplanten oorna elijk riet. it orgt oor bescher ing an het dijklichaa . ptie kan dan ijn o langs de gehele oe er een oerasstrook o beschoeiing aan te leggen. Langs een erruigd deel lijkt het talud langs de teen an de dijk naar de aterloop er akt. it is echter oeilijk aarnee baar door de are riet egetatie. e situatie iet er onstabiel uit aarschijnlijk als ge olg an enige bode in co binatie et het op diepte houden an de aterloop aardoor er akking optreedt. Het is dan ook ten sterkste aan te be elen o de a kal ende oe er te herstellen. egengaan an ergra ing oor agrarisch gebruik grari rs ergra en op erschillende plekken het dijklichaa o betere toegang te krijgen tot hun percelen. e dijk gaat hier an achteruit.
egengaan an a lakking door agrarisch gebruik Het pro iel an graslanddijken is hier en daar a ge lakt odat er een beter berijdbare be erkbare dijk ontstaat onder steile taluds die achinaal erken on ogelijk aken. e dijk gaat er echter an achteruit.
72 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 73 onsolideren en bescher en an de o ergeble en dijkgedeelten inclusie slotenpatroon anning. ni ring en n in ei
Het is niet enselijk o het gehele dijklichaa an de ingju er ulden Halsband te herstellen naar n historisch Periode Monitoring Continuïteit re erentiebeeld. anbe elens aardig is o alleen de o ergeble en gedeelten an de ingju er ulden Halsband te consolideren en te bescher en. elangrijk daarbij is o het slotenpatroon o org uldig ogelijk te be aren e e ie ee er en e aan e i er ag ep n 0 1 n. . . o dat dijklichaa en sloten al reeds e enhonderd jaar een ense ble or en. eigenaren aan rgr ep n is de eerst stap ge et et opknappen an de chuttedijk. tukken an het talud aren in de loop der jaren eggeslagen. p die stukken is nieu e klei aangebracht en een ste ige albeschoeiing aangelegd. aan e i an er eer i ingeper 0 1 n r e d odel als nul eting oordat het herstel gaat plaats inden is aan te be elen o een d odel an de ingju er ulden Halsband te app r age aan e i ie aange raag an 0 aken op basis an het ctueel Hoogtebestand ederland H . ij elke nieu e ersie an het H kan een nieu rgr ep d odel orden ge aakt en daar ee erschillen in hoogte orden geanal seerd. og uit oeken at de kosten ijn ei g 0 aan e i er e er aa e en cti iteiten ei g 0 e a a ie r gang erdere aantasting an de ingju er ulden Halsband te oorko en en o de dijk aar ogelijk te herstellen is sa en erking et de i i ana e er e ing er en a an eigenaren en beheerders essentieel. Sterkten Zwaktes iet alle eigenaren staan op oorhand positie tegeno er herstel. ij de aankondiging an de onu entale status in hebben een aantal • e een e ee e ing er en • r i n g geen r r e eigenaren orgen geuit o er e entuele beperkingen in gebruik daling an a an aange e en a ge een e i n en p angere er i n e ni ren de econo ische aarde en o erplichting o herstel erk aa heden te errichten. Kansen Bedreigingen p dat o ent as nog niet bekend dat eigenaren niet erplicht ijn o herstel erk aa heden te • r an e aar r e egan e i ei an • ie a e eigenaren i n erei errichten. oor degene die dit el il doen is in iddels een subsidieregeling beschikbaar. et dit een i ni r i ri an ap e e en ee e er en aan er e en uitgangspunt orden eigenaren an het noordoostelijke traject benaderd o herstel ogelijkheden te ergr eper en an aar bespreken. aar ogelijk ordt in o erleg et de eigenaar de toegang tot de dijk beperkt door plaatsing an er eer an een schapen hek. • e i ge i e are an er eer p e a an e eper en Hierbij erkt de tichting ouden Land sa en et de e eente Súdwest Fryslân en het Wetterskip Fryslân. • i p i ie e re a en i e eigenaar an e e tichting ouden Land raagt subsidie aan bij de ge eente oor groot onderhoud. aarnaast begeleidt apen aan ge i erei ee e er en aan ij ij eigenaren die bereid ijn o ee te erken bij het aan ragen an subsidie. er e an i e n i ing pa a an ri Resultaten naar e en a an p . ier ee e . r ijn eigenaren geselecteerd die ee illen erken aan herstel en die aatregelen illen tre en oor er in ing en ri er r en e behoud an de ingju er Halsband najaar en a an r ri gen . Het landbou erkeer o er de Halsband is ingeperkt oorjaar . r is subsidie oor herstel aange raagd bij de e eente oorjaar . 7.4 Herstel erk aa heden zijn uitgevoerd (najaar 2023)
ubsidieregeling ultureel r goed – ijklichaa eschikbaar an de kosten a i u root onderhoud herstel €10.000 nstandhouding dijklichaa €5.000 per eigenaar
74 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 75 DP5. Natuurvriendelijke oevers aan de Pingjumer Halsband lanning monitoring en ontinu teit
ang ri e e ge e e i i aa an e ing er en a an er i e aan eg aan ei e Periode Monitoring Continuïteit an en een gegra en. e e en i n ang e ee e ra e en an aag n g er g e in en. p a ortage aan ele tie eigenaren e t nov 0 n v t er i en e p e en i n e er erar err ig er re eren e ran ne e i e ri er ring stuurgroe en gra en a r paar rie gra e. .. n i ee pr e r en e e e er er e er r epa ing an a ortage aan na r rien e i e er e eer. n er i en e e en an e an r a in e 0er aren ge er ulmeting ajaar 0 aan na r rien e i e er e eer. i e e en a er ee in r a ie e i aar i er e aan eg en e stuurgroe ep an ing an e e e er . e aan eg i re a ie een ig inpa aar in e an pra i . e e e a ortage aan lan van aan ak e e 0 p e na r a er i ering en a er erging i gr er naar a e er eer e er na r rien e i r en stuurgroe ingeri . a r rien e i e er e eer ee nie a een een p i ie e e p e ee ge ing r m lementatie natuurvriendelijk r ei 0 aandelijks in e en eine g ieren ge en i en. e raag i aan e er er en an e i aar ei an e en a an in e an ap. be eer evaluatie voortgang e t 0 a ortage aan i i ei en esultaatmeting e t 0 stuurgroe n a en er ing e e er ip r n r een p an an aanpa n i e e en eer na r rien e i e e er ang e isi oanal se atuurvriendelijke oevers aan de ingjumer alsband a an . n r erei ing ier p i in aar ge ra p e e p e en Sterkten Zwaktes e an aan e e er e e r aan n eigenaar. i i n e “kansrijke” stukken om een natuurvriendelijk e eer e • atuurvriendelijk be eer verbetert de • og geen ro essionele artij voor nul en i p e en eren. e ologis e k aliteit en et ater oudend resultaatmetingen n e er na aar r p e e er aar e e eer r aangepa een n e ing ge aan vermogen van de sloten i ige egr eiing e in en ari eren. n e er na aar 0 1 r en e en ig e n er e en en • et be eer is o termijn niet duurder dan e ingen ge aan. aarna r en r e en i ge er aa rege en ie e r eggen en e pre en et uidige be eer e e r en gr n eigenaren. a a e ing ar en e in 0 e e er aa e en. en ee gebruikte norm voor de aanleg van een natuurvriendelijke oever is € 50, per re en e e er. Kansen Bedreigingen e a en • e resultaten van natuurvriendelijk • ra ende s a en en koeien kunnen een .5 r i n eigenaren ge e e eer ie ee i en er en aan e n i e en an na r i e e er na aar oeverbe eer kunnen niet deelnemende bedreiging vormen itrasteren kan de e 0 1 eigenaren stimuleren om be eer aan te nadelige invloed tegengaan . r i een n e ing ge aan e i ige egr eiing e in en ari eren assen et draaiboek iervoor lig dan al na aar 0 1 klaar . r i een p an an aanpa pge e r e e er an eigenaren ie ee er en ein 0 1 . r een ee an e e er ang e ing er en a an i na r rien e i e eer ge p e en eer r aar 0 7.9 e re aa an e aangepa e e eer r ge n en ari eer (resultaatmeting najaar 2023 en 2024)
76 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 77 DP6. Optimaal beheer op de Pingjumer Halsband uigtedijk In het Cultuurhistorisch onderzoek dat de gemeente in 2014 deed is een streefbeeld opgesteld voor de Pingjumer ier en daar ordt de dijk niet o sle ts be erkt be eerd it levert een Gulden Halsband: het moet een soortenrijke dijk orden die erkenbaar in beeld, ro iel en gebruik m dit ruige dijk o iet is de over eersende soort it duidt o vo tige te bereiken is et enselijk dat voor bermdijken aar dit mogelijk is de oversta ordt gemaakt naar omstandig eden, vaak met venige klei ondergrond e vegetatie is e ologis ooilandbe eer oor ruigte , grasland en graasdijken ou et enselijk ijn om over te vrij een ijdig en de biodiversiteit matig aast iet komen enkele eer sta en e tensie om eiden m de e e tiviteit van de e aan assingen te monitoren kan de algemene ruigtekruiden voor als arig ilgenroosje, kkerdistel, inventarisatie van de soortenrijkdom in 0 gebruikt orden als nulmeting aag inde, lee kruid r ijn nau elijks be eerkosten eelal blij t et be erkt tot et uitmaaien van een ad, o blij t in et ge eel a ter ege n et uidige be eer van de ingjumer ulden alsband orden vier t en onders eiden, namelijk aarbij iet i onbelemmerd uitbreidt et dijktalud is vaak steil en de bermdijken, ruigtedijken, graslanddijken en graasdijken kruin smal e toegankelijk eid voor ma ines marginaal aarbij is de draagdra t van de bodem sle t bij venige omstandig eden , de verkaveling ongunstig smal o de toegankelijk eid onvoldoende geen toegangs eg en s e i ieke un tie ontbreekt e dijken komen in beeld sterk overeen met de oevers van atergangen n beide gevallen over eerst et iet aardoor is de erkenbaar eid in et lands a laag
raslanddijk
nkele dijktraje ten ijn onderdeel in gebruik als
grasland er eel e ijn in agraris eigendom en onderdeel van een agraris e bedrij svoering ngels raaigras be aalt de begroeiing de biodiversiteit is laag et gebruik is intensie en bestaat uit aanbrengen van odebemesting en maaien r ijn geen s e i ieke be eerkosten de kosten van de e be erkingen ijn onderdeel van de agraris e bedrij svoering e dijken ebben lau e taluds en een brede kruin odat ma inale be erking uitvoerbaar is e agraris e un tie ombineert maar matig met re reatieve un ties e traje ten liggen niet ge soleerd in et lands a maar ijn onderdeel van een brede strook grasland o o genomen in een grasland er eel oordat et
grondgebruik van de dijk aansluit bij de omgeving is de dijk goed ermdijk ge ntegreerd in et lands a aar anneer et dijktalud is verd enen en aantal dijktraje ten orden als berm be eerd e ijn in eigendom vergraven is de i tbaar eid in et lands a gering en de van de gemeente en liggen langs een o enbare eg o ijn onderdeel erkenbaar eid laag van een o enbaar terrein lans aver be aalt de begroeiing, vaak met soorten als iet enkgras, ro aar, ilde een, een ortel, meer ortel, e one berenklau , luitenkruid e aangetro en soorten ijn kenmerkend ijn voor voedselrijke omstandig eden en ij en o een be eer van kle elen o maaien, tot maal er jaar it maakt dat de kosten gelijk ijn aan regulier bermbe eer et is mogelijk om de soortenrijk te vergroten door maaien en ruimen, maar dit brengt ogere kosten met i mee n overleg met de gemeente ud est r slan ordt gekeken o aan assing van et be eer aalbaar is aarbij ordt voor de drukkere egen de mogelijk eid van een andel ad in de berm meegenomen
78 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 79 raasdijk tiviteiten en aantal lange stukken ordt door s a en begraasd e ijn eigendom • oor de ver arde dijkdelen ordt in overleg met de a deling roen van de emeente be aald voor elke o in a t bij een agrari r o arti ulier amgras is de bermdijken et aalbaar is om over te sta en van kle el be eer naar e ologis ooilandbe eer dit beeldbe alende soort o de meeste traje ten, etgeen duidt o matig moment ordt van de bermen in de emeente d est r sl n e ologis be eerd oor et a voeren e tensie grondgebruik eldgers en ertakte leeu entand vallen leksge ijs van et gras ordt de bodem lang aam minder voedselrijk, ierdoor groeit et gras minder snel en komt er o , naast agraris e graslandsoorten als ngels raaigras en itte klaver o ruimte voor bloeiende kruiden aar et kan, laat de gemeente stukjes berm staan et gedeelte dat niet juist niet agraris e soorten als estree te itbol angs de teen van de dijk ordt gemaaid biedt dekking, voedsel en voort lantings abitat voor vlinders, bijen en andere dieren it komt een m brede verruigde strook met iet voor ie betekent een o t eemaal er jaar maaien et gras ordt rond juni en se tember a gevoerd m de bes rijving van uigtedijk aarnaast komen lukken rote brandnetel terugkeer van bloemrijke kruiden te stimuleren ordt o vers illende traje ten de ratelaar uitge aaid e en kker eerdistel voor bij latrines e graasdruk is vrij oog en de grasmat ratelaar lee t deels van gras aardoor groeit et gras minder ard en komt er ruimte voor bloemrijke gesloten, odat et aandeel kruiden laag is e biodiversiteit is iets oger dan kruiden et voordeel is minder be eerkosten en meer bloemen en inse ten de overige dijken r ijn geen s e i ieke be eerkosten r vindt geen o be erkt bemesting laats e kosten van de begra ing en onder oud van rasters orden gedekt door de o brengsten e meeste van dit t e traje ten ebben vrij steile taluds, een smalle kruin en een at andig karakter
angs de teen van de dijk ligt een smalle strook grond a inale be erking is daardoor lastig o niet uitvoerbaar aast een agraris e un tie ijn de e dijken ges ikt voor re reatie e betreding levert einig s ade o verstoring o el ijn aange aste ekken kla ekken, roosters, bebording nodig om de doorgang voor re reanten mogelijk te maken e dijken ijken in beeld en be eer a van de omgeving en ijn daardoor een el standige een eid in et lands a n ombinatie met de s a en, maakt dat de e dijken een grote erkenbaar eid ebben
e ge enste nieu e aan ak e tensie om eiden
ij begra ing door s a en o runderen kan geko en orden voor om eiden eriodieke begra ing met tijdelijke vakken rasland ordt gevarieerder met een groot aandeel kruiden, met mo a eken van s raal grasland tot ruigte, jonge en oude grasvegetaties en oom en mantelstru elen et om eiden in ver laatsbare rasters kunnen goede resultaten be aald orden ussen de • begra ings erioden kunnen ilde lanten aad etten en in et broedsei oen kunnen vogelrijke lekken oor de niet ver arde dijkdelen ordt in overleg met eigenaren en be eerders be aalt o elke traje ten et be eer kan orden aange ast naar e tensie om eiden gemeden orden en voordeel van eriodieke be eiding is dat er genetis e uit isseling laatsvindt tussen terreinen a en ver laatsen grote oeveel eden aden en inse ten eieren tussen de er elen aar e gra en
80 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 81 esultaten isi oanal se timaal be eer o de ingjumer alsband
0 r is in kaart gebra t voor elke bermdijken et aalbaar is om over te sta en o e ologis terkten aktes ooilandbe eer eind 0 de gesele teerde dijkdelen ordt vana voorjaar 0 e ologis ooilandbe eer toege ast • et et aange aste be eer orden de • geen ro essionele artij voor r is een lan van aan ak o gesteld voor om eidbe eer van ruigte , grasland en graasdijken van eigenaren i tbaar eid en de toegankelijk eid van de resultaatmetingen die mee erken in dit roje tonderdeel eind 0 ingjumer ulden alsband versterkt de gesele teerde dijkdelen ordt vana voorjaar 0 e tensie om eiden toege ast • o langere termijn enselijk om be eer 7.14 et resultaat van et aange aste be eer ordt ge nventariseerd (najaar 2023 en 2024) • et nieu e be eer ee t een ositie e e t onder te brengen bij een overkoe elende o de soortenrijkdom en lee omgeving voor be eerder toe i t ouder lanning monitoring en ontinu teit lora en auna
eriode onitoring ontinu teit ansen edreigingen
ele tie bermdijken voor a ortage aan e t e 0 n v t • e resultaten van et aange aste be eer • ls einig o geen van de eigenaren van de ooilandbe eer stuurgroe kunnen niet deelnemende eigenaren ruigte , grasland en graasdijken il stimuleren om et be eer alsnog aan te mee erken is et lan niet uitvoerbaar m lementatie ooilandbe eer a ortage aan assen et draaiboek iervoor ligt dan al oorjaar 0 emeente lannen voorleggen aan bermdijken stuurgroe klaar o betrokkenen ele tie ruigte , grasland en a ortage aan graasdijken voor e tensie e e 0 n v t stuurgroe om eidbe eer
nt ikkeling lan voor a ortage aan om eiden en aans a an rt 0 n v t stuurgroe s a en ekken
rij illigers uit de m lementatie e tensie r un 0 aandelijks dor en leggen om eidbe eer evaluatie voortgang jaarlijks resultaten vast
e t 0 a ortage aan esultaatmeting e t 0 stuurgroe
82 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 83 DP7. Rijke akker- en weideranden langs de Pingjumer Halsband
grari rs in de tse ou oeke met er elen gren end aan de Sterkten Zwaktes ingjumer alsband erken aan terugkeer van oude ultuurge assen en gebiedseigen bloemen en kruiden in de akker • • en eideranden it onderdeel sluit aan bij et onder oek van aboratorium voor mi roklimaten naar ultuurge assen die istoris in et gebied aan e ig aren e a tiviteit sluit bovendien aan bij de sta en die ge et orden om te komen tot natuur in lusieve landbou , in Kansen Bedreigingen samen erking met iving ab r sl n • • iving ab r sl n el t een groe jonge agrari rs om de bedrij svoering o in te ri ten dat de e bijdraagt aan een rijke biodiversiteit en to een goede boter am o levert iving ab ordt ierbij ondersteund door de rovin ie r sl n e agrari rs orden begeleid door een onsulent van iving ab enk ester o om de oversta naar natuur in lusieve landbou raktis anden en voeten te geven oor de natuurvriendelijke inri ting van akkerranden kan geko en orden voor mooie oude ge assen oals vlas e randen kunnen ook orden verrijkt met bloemen en kruiden die natuurlijke vijanden van ru sen en lui en aantrekken om et a terliggende ultuurge as te bes ermen
oor de natuurvriendelijke inri ting van eideranden kan een bloem en kruidenrijk grasmengel orden verkregen via de am agne rutsk o us reide ugels e rovin ie en oord bieden riese boeren de mogelijk eid om et mengsel met 0 korting aan te s a en tiviteiten n samen erking met iving ab en aboratorium voor i roklimaten ordt een lan o gesteld om akker en eideranden langs de ingjumer alsband te verrijken it lan ordt bes ikbaar gesteld aan alle agrari rs die er elen be itten die aan de alsband gren en ij et o stellen van et lan ordt aar mogelijk gebruik gemaakt van reeds bestaande instru ties eel agrari rs ebben ook nu al een bloemrijke strook langs un akker oor de e stroken o timaal in te ri ten ordt de erkenbaar eid van de alsband vergroot et streven is om tenminste 5 eideranden en 0 akkerranden te verrijken 0 kg 0 euro – voor e tare esultaten 5 r is een andleiding o gesteld die bes rij t elke oude ge assen, bloemen en kruiden et meest ges ikt ijn om de akker en eide randen te verrijken met een aai en maai lan eind 0 eelnemende agrari rs aaien akker en eideranden in et voorjaar o najaar van 0 in 7.17 e uitkomst ordt in 0 en 0 in beeld gera orteerd
lanning monitoring en ontinu teit
Periode Monitoring Continuïteit
nt ikkeling van een a ortage aan e t e 0 n v t andleiding stuurgroe
a ortage aan n aaien akker en eideranden ug e 0 oor de agrari rs stuurgroe
e t 0 a ortage aan esultaatmeting e t 0 stuurgroe
84 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 85 Bijlage 2 3. Renderende landbouw zonder nadelige effecten voor de leefomgeving a. Inzet extensiveren agrarisch BRD Stimulering mestscheiding en toepassing van ruige grondgebruik financieren mest in plaats van mestinjectie, het werken met Actielijnen gekoppeld aan de plannen uit de vier deelgebieden lichtere machines en wildsparend maaien. Om dit financieel haalbaar te maken zorgen we allereerst dat de huidige beheersvergoedingen duurzaam zijn. Aanduiding deelgebieden: Gebieden in Baarderadiel die nu onder de 12-jarige compensatiecontracten vallen (voortgekomen uit o.m. de aanleg van de Haak rondom Leeuwarden) • Baarderadiel: BRD willen we herfinancieren of desnoods, met verhoging • Súdwestkust: SWK van het budget, overhevelen naar ANLb. Hiervoor is • Greidhoeke: GRH financiering nodig. • Gouden Land: GOL b. Boer in beeld SWK Korte filmpjes maken die uitleg geven over agrarisch natuurbeheer en agrarische begrippen. De boer 1. Oppakken integrale gebiedsprocessen vanuit de gemeenschap vertelt …
a. Hofmaken in het vrije veld BRD Inspiratieprojecten. We maken hiermee een start c. De boer in beeld GRH De fysieke en sociale afstand tot de sector kleiner met een aantal projecten waarin we met boeren en maken. Hierdoor stijgt de waardering. Hoe dichterbij vrijwilligers in het veld aan de slag gaan, gekoppeld een boer of tuinder, hoe hoger de waardering. aan colleges in KeningsHôf te Húns: Pluktuinen, moestuinen aanleggen, excursies en • Krûdfunding voedsel bij de boer of tuinder halen. Het helpt om de • Revival of the greppel waardering van de productie nog meer te verhogen en • Aaisykje 2.0. de kloof tussen consument en producent te slechten. • Lentefeest, hooifeest, fruitfeest, winterverhalen • Bern, boer en biodiversiteit d. Boeren van Baarderadiel BRD Lobby voor het meer haalbaar maken van de overbruggingsperiode naar biologische landbouw en de afzetmogelijkheden van biologische producten. Bijv. onderzoek naar behoefte aan een eigen zuivel- 2. Versterken open landschap en behoud en ontwikkeling cultuurhistorische waarden merk en verbinding met consument uit de omgeving/ Leeuwarden. a. Boom-voor-boom (1) SWK Bomen inventariseren welke in het kader van de weidevogelbiotoop gerooid zouden moeten worden e. Landschapscursus voor boeren SWK De impact van boeren op het landschap beter in beeld en inventarisatie van plekken waar vervangende krijgen. Welke aanpassingen versterken het (cultuur) boomaanplant mogelijk is. Na inventarisatie starten landschap. met uitvoering. f. Jonge Boeren Vooruit SWK Te koppelen aan voorbeeldproject Pijpkaneel: Boom-voor-een-boom (2) GRH Er zijn in de verschillende ruilverkavelingen een groep jonge boeren mee laten kijken en denken, productiebosjes aangelegd, de zgn. ruilverkavelings- omdenken, hoe kan het anders, nieuwe inverdien bosjes. Deze bosje trekken roofvogels aan die een modellen. bedreiging zijn voor weidevogels. Samen met de eigenaren (terrein beherende organisaties) g. Hôfsjonger op boerenerf/ GRH/ Er liggen kansen voor meer vogels op het boerenerf. onderzoeken we of deze bosjes weg te halen zijn De Giele Hôfsjonger BRD De meeste boerderijen in de Greidhoeke hadden volgens het boom-voor-een-boom-principe. Hierbij vroeger hun eigen hoogstam boomgaard, met in veel planten we nieuwe bomen ter vervanging aan. In de gevallen een omliggende haag of singel. Veel boeren dorpskern of langs de dorpsrand of bij bebouwing in erven werden daardoor verblijd met het gezang van het buitengebied. Doel: de weidevogel beter de spotvogel. Niet voor niets is de Friese naam Giele beschermen en een meer open landschap. Hôfsjonger. Ook de grauwe vliegenvanger werd vaak b. Landschapsacademie SWK Wat doen boeren aan het landschap en wat kun je als aangetroffen op boerenerven, maar is in de laatste consument zelf aan het landschap doen? (Mar & Klif) decennia sterk afgenomen. Met aandacht voor de inrichting van het erf verhogen we de biodiversiteit en c. Herbestemming boerderijen SWK Passende nieuwe functie creëren voor boerderijen die keert de zang van de Hôfsjonger terug. Bij het planten hun landbouwfunctie verliezen van fruitbomen is de functie tweeledig: niet alleen meer biodiversiteit maar ook productie van fruit. d. Natuurlijk van de boer GOL Realisatie van een klein gezamenlijk natuurgebied, dat Wat kansen geeft voor bijv. de productie van lokaal een mooie verbinding vormt tussen de agrariërs die appelsap, en daarmee het betrekken van burgers bij zich inzetten voor natuurinclusieve landbouw. het boerenerf. De ANV kan deze initiatieven aanjagen.
86 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 87 4. Meer verbinding met een biodivers platteland h. Natuurvriendelijke oevers GOL Planopzet met 4 eigenaren die zijn geselecteerd en die Pingjumer Halsband mee willen werken aan het ontwikkelen van natuurlijke a. Beter Bermbeheer SWK Samen met gemeente en boeren werken aan een plan oevers (najaar 2021). Er vindt een nulmeting plaats om om te komen tot een bermbeheer dat biodivers is en de huidige begroeiing te inventariseren (najaar 2021). past in het landschap. Er wordt een plan van aanpak opgesteld voor de b. Ecologisch bermbeheer GRH De ecologische kwaliteit van wegbermen hangt onder oevers van eigenaren die meewerken (eind 2021). meer af van de manier waarop ze worden aangelegd, Voor een deel van de oevers langs de Pingjumer ingezaaid en beheerd: Gulden Halsband wordt natuurvriendelijk beheer • Ecologische bermbeheer leidt tot soortenrijke geïmplementeerd (voorjaar 2022). Het resultaat van graslanden met een relatief hoge natuurwaarde: het aangepaste beheer wordt geïnventariseerd soortenrijke, bloemrijke bermen zijn een leefgebied (resultaatmeting najaar 2023 en 2024). voor tal van planten- en diersoorten. • Bermen spelen een belangrijke rol in de ecologische i. Optimale beheer GOL Het in kaart brengen van bermdijken waar het haalbaar infrastructuur. Als lintvormig element vormen ze Pingjumer Halsband is om over te stappen op ecologisch hooilandbeheer verbindingen tussen natuurgebieden waardoor de (eind 2021). Op de geselecteerde dijkdelen wordt vanaf migratiemogelijkheden van planten en dieren voorjaar 2022 ecologisch hooilandbeheer toegepast. verbetert. Er wordt een plan van aanpak opgesteld voor We verkennen hoe we het bermbeheer zo kunnen omweidbeheer van ruigte-, grasland- en graasdijken uitvoeren dat de natuurwaarden geoptimaliseerd van eigenaren die meewerken in dit projectonderdeel worden. We maken afspraken met de eigenaren van (eind 2021). Op de geselecteerde dijkdelen wordt de bermen (veelal de gemeente). vanaf voorjaar 2022 extensief omweiden toegepast. Het resultaat van het aangepaste beheer wordt c. Bloeiende dooradering BRD Het lokale initiatief Bijenflinterlint en Ecologisch geïnventariseerd (najaar 2023 en 2024). Bermbeheer, ecologisch adviseurs gaan samen met de gemeente het bermbeheer verder optimaliseren. j. Rijke akker- en weideranden GOL Opstellen van een handleiding die beschrijft welke Met een insectennetwerk door de bermen te langs de Pingjumer Halsband oude gewassen, bloemen en kruiden het meest verbinden aan de boerenhoven en -hiemen. Er is ook geschikt zijn om akker- en weideranden te verrijken een positief effect voor het waterbeheer (o.a. flexibel met een zaai- en maaiplan (eind 2021). Deelnemende peilbeheer), oeverbeheer en het beheer van de dijken agrariërs zaaien akker- en weideranden in het voorjaar in samenwerking met het Wetterskip. We onderzoeken of najaar in (2022). De uitkomst wordt in 2023 en 2024 (nogmaals) of ‘natte dooradering’ een beheercategorie in beeld gerapporteerd. is die ook in kleigebieden toegepast kan worden (kruidenrijke oevers, ecologisch slootschonen). k. Versterking biodiversiteit GRH Verkenning met It Fryske Gea op welke manier de Slachtedyk ecologische waarden van de Slachtedyk versterkt d. Herstel De Dobbe in Zuricher Oord GOL Herstel van De Dobbe en met de afgegraven grond kunnen worden (IFG is eigenaar). Met meer wordt een ringwal gevormd. Amateurarcheologen geleidelijke overgangen richting naastgelegen brengen in kaart hoe de Dobbe is verdwenen. Met landbouwpercelen. Ander beheer van akkerranden de plaatsing van een bord bij de Dobbe met uitleg. zorgt voor ecologische meerwaarde die ten goede Schapen krijgen een natuurlijke drinkplek. Er komt een komt aan de biodiversiteit. Met een versterking van beleefplek voor kinderen. De effecten van het kleine het cultuurhistorisch element van de dijk. zoetwaterreservoir in een zilte omgeving worden mee- genomen in het onderzoek van Leesbaar Landschap. e. Herstel veldschuurtje Zuricher Oord GOL Herstel van het veldschuurtje in het Zuricher Oord. Er wordt een aantrekkelijke expositie- en ontmoetings 5. Verrijken bodemleven ruimte gecreëerd waar het heden, verleden en toekomst van de het landschap gepresenteerd worden. a. Cursus Bodembeheer voor boeren SWK Een gezonde bodem is belangrijk. Er wordt toegewerkt naar een betere bodem. Van denken naar doen! f. Kunstproject ‘Leesbaar Landschap’ GOL Aanleg van het kunstproject ‘Leesbaar Landschap’. Bodemleven als basis voor duurzame landbouw in in Zuricher Oord Leesbaar Landschap wordt vanaf de zeedijk Zuidwest Fryslân. toegankelijk via een drijvende brug. b. Een gezonde bodem GOL Meerdere jonge boeren in de Lytse Bouhoeke hebben g. Herstel Pingjumer Halsband GOL Planopzet met 5 eigenaren die zijn geselecteerd en de eerste stappen richting natuurinclusieve landbouw mee willen werken aan het herstel en die maatregelen gezet. Hierbij werd duidelijk dat NIL extensiever willen treffen voor het behoud van de Pingjumer gebruik van grond of op een andere wijze met grond Halsband (najaar 2021). Het landbouwverkeer over de omgaan vereist, zoals bijv. andere beweidingsvormen. Halsband wordt ingeperkt (voorjaar 2022). Er wordt Living Lab Friesland biedt de boeren coaching om subsidie voor herstel aangevraagd bij de Gemeente aandacht voor de bodemkwaliteit in de bedrijfsvoering (voorjaar 2022). Planning afronding herstelwerkzaam- op te pakken (zoals o.a. eerder een webinar in heden: najaar 2023.
88 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 89 november 2020), met aandacht voor nieuwe samen- b. Behoud en herstellen GRH Vroeger waren in de kleiweide veel sloten werkingsmodellen: nieuwe pachtconstructies met meanderende sloten kronkelend (gemeanderd). Om praktische redenen natuurorganisaties, afwaarderingsmechanismen, zijn ze rechtgetrokken (optimaler gebruik percelen, grondcoöperaties. De boeren gaan zelf aan de slag snellere waterafvoer). Door weer te hermeanderen met verbeteren van de bodem (2021). Zij kiezen de remmen we het water af en is water langer in het aanpak die het beste past bij de lokale situatie. Veel gebied vast te houden. Met als gevolg: minder droogte kennis kan worden opgehaald bij de Bodemacademie in de warme zomerperiodes en minder behoefte aan (Louis Bolk Instituut), met ondersteuning van beregenen. Behalve water vasthouden zijn de sloten Living Lab/Henk Westerhof. ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt waardevolle elementen. Als de oorspronkelijke vorm van de sloten c. Kruidenrijk grasland in stroken GRH Aan de slag met kruidenrijk grasland. Het succes terug moet worden gebracht in vroegere staat, is daarvan hangt af van de mate van de concurrentie mogelijk grondaankoop nodig en gebruiksverlies. met het gras, kruiden laten zich snel verdringen. Desondanks wordt ingezet op verkenning om tot her- Onderzoek toont aan dat wanneer kruiden in strookjes meanderen te komen (afgestemd met het Wetterskip). worden ingezaaid de verdringing beperkt is. c. Waterwegen en opvaarten BRD Onderzoek naar hoe waterwegen en opvaarten weer Het vraagt een andere techniek. De inzet van een weer bevaarbaar maken voor bevaarbaar kunnen worden maken voor kleine vaar strokenfrees met een zaaiinrichting lijkt veelbelovend. kleine vaartuigen met herstel tuigen. Met daarbij het beschermen en herstellen van Ontwikkelingen worden gevolgd. Er wordt gezocht van ecologische waarden de ecologie én de ecologie die hoort bij deze wateren. naar experimenteerruimte.
d. Mestadditieven pilot kleiweide GRH Onderzoeksaanpak. Mestadditieven (zoals AgriMestMix van Rinagro) zorgen ervoor dat het verteringsproces van drijfmest al in de opslag op gang komt. Daardoor 7. Versterken leefgebied weidevogels zijn mineralen al op het moment van uitrijden a. Beheersing predatiedruk BRD Aanpak om te werken aan het optimaal beheersen beschikbaar voor de planten. Dit levert een lagere van predatiedruk. Met verdere discussie over aanpak kunstmestgift op voor de boer, hogere opbrengsten en zeer schadelijke marterachtigen (die wettelijk zijn milieuwinst (minder uitspoeling van stikstof en fosfaat beschermd): en een lagere uitstoot van ammoniak in de stal). Met • Er wordt aangesloten bij de aanpak van Collectief positieve effecten voor gezondheid en biodiversiteit. Súdwestkust. Onderzoek moet uitwijzen welke voordelen er voor • Lobby bij de politiek het kleiweidegebied spelen. In het gebied zijn land- • Inzet op een aantal concrete acties: bouwbedrijven beschikbaar waar deze pilot uitgevoerd 1. Stekken foar piken kan worden. Samenwerking met kennisinstellingen Onderzoek in een pilotgebied naar het effect van (VanHall, WuR) is noodzakelijk. Ook is ondersteuning omheining met stroomdraad in het broedseizoen. van andere experimenten op het gebied van Voor de aanleg van omheiningen worden eerst de bovengronds aanwenden van mest mogelijk. negatieve gevolgen van dergelijke omheining uit- gesloten, zoals: het insluiten van de grondpredatoren die op dat moment in het omheinde gebied zijn en de gevolgen daarvan, het effect op de hazen- 6. Optimale benutting water populatie, en de benodigde grootte van het a. Behoud, beheer en versterken GRH Een opvaart is een verbindingswater tussen boerderij foerageergebied van de kuikens. Zijn negatieve van opvaarten en doorgaande waterweg. We koesteren de opvaarten. effecten uit te sluiten, dan wordt de omheining op Onderzocht wordt hoe we deze landschapselementen relatief kleine schaal in de Leonserpolder uitgetest. kunnen behouden en versterken: Vrijwilligers helpen bij de aanleg en het onderhoud • Vanaf de hoofdwaterloop werd in de 19e eeuw (maaien van het gras rondom de hekken). een vaart geschikt gemaakt voor vervoer van 2. Wildcamera’s (aanschaf 10 wildcamera’s) Aanschaf mens en dier. en plaatsing van 10 wildcamera’s om een beter • De doodlopende vaarten hebben nu naast een inzicht te krijgen in de aard van de predatie en landschappelijke waarde, ook een ecologische betere informatie aan te kunnen leveren bij het meerwaarde. Het water is veelal erg schoon omdat aanvragen van vergunningen voor predatiebeheer. er vrijwel nergens meer over gevaren wordt. Ook willen we nagaan of een drone met infrarood- Van dit rustige water profiteren flora (waterplanten camera effectief is bij het opsporen van predatoren als krabbenscheer komen veelvuldig voor) en fauna en zo ja, een dergelijke drone aanschaffen. (paai- en opgroeigebieden voor jonge vis). b. Weidevogelweek SWK Organiseren van een themaweek vanuit Mar & Klif, (jaarlijks in meivakantie) met allerlei activiteiten met het thema weidevogels. Zowel bedoeld voor jeugd als volwassenen.
90 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 91 Voorbeeld activiteiten: veldbezoeken, korte cursus b. CO2-neutraal GRH De ambitie is om in het kleiweidegebied CO2-neutraal vogelen, open dag op de boerderij, informatie in te zijn: bezoekerscentrum Mar & Klif, streekproducten, • Hoe kunnen op bovenlokale schaal ontwikkeld kookworkshops op de boerderij ect ideeën lokaal gaan landen. • We onderzoeken hoe we als gebied kunnen c. Impuls Vogelwachten SWK Actieplan opstellen. Daar waar de lokale vogelwachten aansluiten bij kansen die voorbij komen. minder actief zijn of slapend, nieuw leven in blazen. Samenwerken met de jeugd, starten met workshops voor de jeugd, of leuke doemiddagen en vandaar uit proberen de lokale vogelwachten weer actief te 10. Stimuleren lokale voedselmarkt krijgen. Vogelwachten meer koppelen aan de leden van het Collectief. Meer betrokkenheid. a. Met zorg samengesteld: GOL Ondersteuning start Gouden Land Boks. Gouden Land Boks Met initiatiefnemer online bedrijf Boerderijshop.nl d. Omvorming ruilverkavelingsbosjes GOL Omvorming huidige bosgebieden. In een voedselbos met een team van jongeren die consumenten de tot pluk- en voedselbos worden bes- en nootdragende bomen en struiken mogelijkheid bieden om eerlijke duurzame producten aangeplant, zoals walnoot, meidoorn, hazelaar, rechtstreeks bij de boer te bestellen. Samenwerking rode- en zwarte bes en zoete kers. met bedrijf Te Plak, die dagbesteding biedt met zinvolle en belevingsgericht activiteiten. De werkzaamheden e. Lobbywerk verhoging budget ANLb BRD Onderzoek naar mogelijkheden om het beheersgebied variëren van creatieve activiteiten, werken in de te vergroten en hiertoe lobbyen voor meer geld vanuit groentetuin tot dierverzorging. het ANLb: • Samen met deze partijen wordt gezocht naar • Versterken verbinding tussen Skrok, Skrins en de partners in het Gouden Land gebied die producten Leonserpolder versterken en de ‘witte gaten’ op kunnen leveren voor de Boks. Bijv. de imker en de onze beheerkaart zo veel mogelijk invullen als dat molenaar in Witmarsum en de chocoladefabriek in effectief is voor de weidevogelpopulatie. Kimswerd. • Nij Baarderadiel een robuust pilotgebied maken met • De boks wordt gevuld door cliënten van Te Plak onderzoek welke verdienmodellen er nodig zijn om (Pingjum) en/of Slagtehiem (Arum). mens en weidevogels in optimale harmonie te laten leven (zoeken naar balans) b. Gouden Land Boks Fietstocht GOL Organisatie van een jaarlijkse fietstocht, op basis van de Gouden Land Boks, langs de producenten. Zodat afnemers kennis kunnen maken met de plekken waar het eten geproduceerd wordt. 8. Beter benutten circulaire ketens c. Boerensmaak is raak! SWK Bewustwording van lokaal voedsel & smaak en het a. Compostering Burger Bokashi SWK Planopzet om bokashi als een grondstof voor stimuleren van een kortere productie- en consumptie gezondere grond aan te wenden. Groenafval van keten. Zoals: koken op de boerderij, samenwerken burgers gebruiken voor Bokashi. met de lokale horeca, kaasboerderijen, schapenkaas, tuinbouwers, akkerbouwers, streekproducten ect.
9. Bijdragen aan energie- en klimaatopgaaf a. Elektriciteit neutraal GRH De ambitie is om in het kleiweidegebied energie 11. Versterken toeristisch-recreatief netwerk neutraal te kunnen leven, wonen, werken en a. Extensieve recreatie BRD Opstellen voorstellen om in Baarderadiel meer in recreëren. Een eerste stap daarin is om dat op het te zetten op extensieve recreatie (wandelen, fietsen gebied van duurzame elektriciteit te realiseren. en varen met kleine vaartuigen). Waarbij rekening • Onderzoek naar wat voor de Greidhoeke daarin de gehouden wordt met het broedseizoen. opgave is. Wat is het totale elektriciteitsverbruik in Met name bedoeld voor de plaatselijke bevolking in ons gebied, wat is hiervan al duurzaam opgewekt een straal van ca 15 km rond Baarderadiel: en wat resteert derhalve nog? • De al aanwezige voorzieningen (paden, vaarroutes) • Aanpak om met relevante partijen in overleg te gaan. worden verbeterd. (incl. informatiebebording) Zoeken naar concrete mogelijkheden. Bekijken hoe • Het plaatsen van een vogelkijkhut/uitkijkpunt op opgaven kunnen worden gerea-liseerd en wat dit een geschikte plaats in het gebied. voor inwoners voor energie-besparing oplevert. • Beoordelen of er kansen zijn om dit met de miens b. Versterken toeristisch- GRH Opstellen voorstellen om de economische groei te kip in de vorm van energiecoöperaties kan worden recreatief netwerk bevorderen door gezamenlijk te investeren in recreatie opgepakt. en toerisme. • Aanbieden compleet netwerk van fiets- en wandelroutes.
92 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 93 • Meer wandelroutes waar de Slachtedyk in ons Hier geldt aanvullend: gebied al een prominente plaats heeft. • De NkB werkt nauw samen met de ANV Oer de • Betere afstemming met fietsroutes buiten de regio Wjuk (Blessum/Boksum/Hilaard) en is voor de ANLb • Creëren rustpunten in het fietsroutenetwerk. lid van het collectief ANC Westergo. De NkB onderzoekt hoe activiteiten zijn uit te breiden. Bijv. door samenwerking met andere maatschappelijke organisaties, zoals Kening. Met als inzet: bevordering 12. Vergroten kennis en ruimte voor experimenten en nieuwe samenwerkingsvormen van sociale samenhang in het gebied. a. Op avontoer bij de boer SWK Voorstellen om basisschoolkinderen te laten kennis • Om een aangepaste rol te kunnen spelen zal de NkB maken met de boeren. Speciaal gericht op boeren die met extra middelen gefaciliteerd moeten worden met weidevogels en natuurinclusieve landbouw bezig (bijv: ontwikkelen en up to date houden van een zijn. Dit in combinatie met een leskist voor de scholen website, regelmatige informatievoorziening, (Mar & Klif) organisatie excursies). • Kening zal, met Húns als nieuw hoofdkwartier, b. Organiseren inspiratiesessies BRD Sessies: voorlopig een rol blijven spelen in het gebied en (twee keer per jaar in 2021 en 2022) • Sessie Natuurinclusieve landbouw daarnaast verder formuleren welke rol ze binnen • Sessie Multifunctionele landbouw de Regio Deal willen spelen in Baarderadiel en welke • Sessie Gezonde bodem daarbuiten. c. Living Lab Fryslân GRH Opstellen aanpak waarbij Living Lab helpt (groepen van) boeren en anderen om de bedrijfsvoering zo in te richten dat deze bijdraagt aan een rijke biodiversiteit en een goede boterham. Met Living Lab wordt verkend hoe voor boeren die natuurinclusief werken interessante verdienmodellen zijn te realiseren. Living Lab ondersteunt bij het uitwerken van actielijnen.
d. Regionale workshop Boer en Vogel, SWK Organisatie workshops. Kennis en informatie delen in voor boeren (leden) en betreffende een bepaald gebied (bijv. hoe te streven naar robuuste gebiedscoördinator gebieden, hoe kan het beheer onderling op elkaar worden afgestemd). Inhuur van een ecologische adviseur.
e. Cursus gebiedscoördinatoren SWK Opleiden van nieuwe gebiedscoördinatoren. Tevens een gelegenheid voor bestaande gebiedscoördinatoren om hun deskundigheid te verhogen.
f. Fûgelweb SWK plus SWK Huidige aanpak Fûgelweb vergroten. Het Fûgelweb dekkend maken voor het hele SWK gebied. De plus staat voor het inhuren van een adviseur die per gebied advies geeft, om het gebied robuuster te maken (hoe richt je dat in) en die tussen de gebieden verbindingen kan leggen bijvoorbeeld door bepaalde stroken met kruidenrijke bermen of andere oplossingen. Of per thema: water, bodem ect.
g. Team van adviseurs BRD Aanpak voor betere afstemming en samenhang: • De NkB coördineert het natuurbeheer voor de beheersoorten, die in het gebied voorkomen zoals ANLb, Particulier Natuurbeheer (PN) en Compensatie- beheer. Daarvoor maakt de NkB gebruik van de diensten van een mozaïekregisseur. • Voor de PN-boeren heeft de NkB een gezamenlijk contract met de Bosgroepen en is met het oog op de kwaliteitszorg een gezamenlijke beheervisie overeengekomen. Het is van groot belang dat deze samenhang in beheer blijft bestaan. Onderzocht wordt hoe dit kan worden uitgebouwd.
94 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 95
Bijlage 3
Deskstudie Kleiweide Deskstudie Natuurinclusief Landbouwbeleid Aanpak Friese Kleiweidegebied binnen Regio Deal Natuurinclusieve landbouw Noord-Nederland
Compass4u Jan-Theun Visser
Maart 2020 Versie 1.9
96 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 97
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ...... 1 Inleiding ...... 3
Natuurinclusieve landbouw ...... 3 Deskstudie Natuurinclusief Interbestuurlijke aanvliegroute ...... 4 Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland/AgroAgenda 2.0 ...... 4 Landbouwbeleid Het proces: van streefbeeld naar actieplan ...... 5
Begrenzing van het gebied ...... 5
Opbouw van deze notitie ...... 5 1. Het Friese Kleiweidegebied: ligging en betekenis ...... 7 Een deskstudie naar huidige geformuleerde beleidsuitgangspunten 1.1 Begrenzing Friese Kleiweide ...... 7 voor de (natuurinclusieve) landbouw en daaraan gerelateerde 1.2 Kenmerken en karakteristieken ...... 8 onderwerpen. Deze studie is een bouwsteen voor het 2. Schone en vruchtbare leefomgeving ...... 11 gemeenschappelijk streefbeeld voor het Friese Kleiweidegebied in het 2.1 Situatieschets ...... 11 kader van Regio Deal Natuurinclusieve landbouw Noord-Nederland. 2.2 Streven naar een schone en vruchtbare leefomgeving ...... 11
Algemeen ...... 11 Bodemkwaliteit ...... 11
Luchtkwaliteit ...... 12
Waterkwaliteit en -kwantiteit ...... 12
Klimaatmitigatie (CO2-reductie) ...... 13 Klimaatmaatregelen: duurzame energie ...... 14 Klimaatmaatregelen: anders omgaan met bemesting/voerspoor ...... 14 Gewasbescherming ...... 14
Dierenwelzijn en diergezondheid ...... 14 3. Rijk cultuurlandschap ...... 16
3.1 Situatieschets ...... 16
3.2 Streven naar een rijk cultuurlandschap ...... 16 Maart 2020 Algemeen ...... 16 Versie 1.9 Biodiversiteit ...... 16 Agrarisch natuurbeheer ...... 17
In opdracht van: Weidevogels ...... 17 Dubbeldoelgrond (landbouw/natuur) ...... 18 Greidhoeke Plus Weidegang ...... 18
Deskstudie Natuurinclusief Landbouwbeleid Deskstudie Natuurinclusief Landbouwbeleid 98 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 99 1
Ruimtelijke kwaliteit/”Nije pleatsen” ...... 18 Inleiding Samenhang toerisme/recreatie ...... 18 4. Verbonden met omgeving ...... 19 innen e Re i eal Natuu in lusie e an uw N Ne e lan w t in mee e e e ie en ent usiast ewe kt aan een aanpak m ia st ee eel en en a tieplannen te k men t t kans ijk 4.1 Situatieschets ...... 19 p je ten en e pe imenten innen et eel e ie iese leiwei e is et pstellen an e 4.2 Streven naar gewaardeerd, gezond en veilig voedsel ...... 19 eskstu ie Natuu in lusie lan uw elei n e eel an e aanpak Algemeen ...... 19 innen et iese leiwei e e ie is al e melk ee u e ij epalen met een elatie t Voedselverspilling...... 20 uimte esla li en inte essante k ppelm elijk e en met et aanli en e e ie N elijke Waardering voor het voedsel met lokale producten en lokale samenwerking ...... 20 leis il i e t lan s e a en ie ijn namelijk akke uw e ij en a tie met e m elijk ei m in samen an met k in l p e ij en k in l pen te sluiten k e elan ijke Toekomstbestendig voedselsysteem ...... 20 un tie als wei e el e ie is een aan a tspunt et leiwei e e ie Meer circulair ...... 21 et iese leiwei e e ie ee t een ijke melk ee ist ie e ste ke e n mis e p sitie an e Van afval naar grondstof ...... 21 melk ee u e ij is e eikt at e lan uwe s e e n mis e en te nis e m elijk e en in 5. Een diverse vitale agrarische sector ...... 23 e a el pen e ennia ste k e en enut aal e tin intensi e in en te nis e m elijk e en e en e te k een aantal ne atie e e e ten e a p i i e siteit lan s ap en 5.1 Situatieschets ...... 23 lee aa ei en ien staat et e ien e m en an e se t n e uk et me en eel 5.2 Streven naar diverse vitale agrarische sector ...... 23 an e melk ee e ij en is e k in l p n l en e esl ten en staat e kwaliteit an em Vitale primaire bedrijven ...... 23 wate en lu t n e uk ie li en kansen m mee natuu in lusie en i ulai te we ken mits it k een nieuwe e ien apa iteit t Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid ...... 24
Financiering /Grondbank ...... 24 et aan ullen e p a en p et lak an klimaat en ene ie als e u tie wate en te p a en e iltin en e inpassin an nieuwe uu ame ene ie n epten ntstaan Pacht ...... 24 inte ale p a en e t enemen e ep anuit nsument en ma kt m eili uu aam en mee Kennis en innovatie ...... 24 l kaal ep u ee e sel speelt ie k een l
Dynamische praktijk/gebiedsgerichte insteek ...... 24 is al eel nati naal en e i naal elei e mulee n e natuu in lusie e lan uw en Bijlage I. Geraadpleegde bronnen ...... 25 aa aan e elatee e n e we pen als ie en em et Rijk p in ie sl n e Bijlage II. Kwaliteitsbeeld Agro Agenda Noord-Nederland 2030 ...... 26 emeenten ette skip sl n e en eelal in samenwe kin met an e e pa tijen al uit e i na e a t e e t ek mst en e n akelijke t ansitie an e lan uw is aan mpass u e aa een eskstu ie uit te e en naa een ee s ala an e e elei s umenten e e n titie maa t is et esultaat an e e eskstu ie n enkele spe i ieke e allen w t k een elatie ele met app ten en e in in en an a kennisinstellin en et
Natuurinclusieve landbouw Natuu in lusie e lan uw is een m an uu ame lan uw waa ij e selp u tie e nte ee is in e natuu lijke m e in en aa k een ij a e aan le e t l a en auna w t e natuu in lusie e lan uwe e uikt in e e ij s e in met als el m e i i nte e uik te maken an n st en en ien is e et lan s ap en e s ten ijk m in e natuu
Natuu in lusie e lan uw ekt us naa een e we in an e selp u tie en natuu lijke ecosystemen, en wel op zo’n manier dat beide, landbouw en natuur, er sterker uitkomen. Natuu in lusie e lan uw p u ee t e sel innen e en en an natuu milieu en lee m e in met een p sitie e e t p e i i e siteit itwe kin an natuu in lusie e lan uw w t wel ia ie imensies e aan
Deskstudie Natuurinclusief Landbouwbeleid eskstu ie Natuu in lusie an uw elei 100 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide 2 Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 101
. luiten an krin lopen naar nul emissie leidt tot minimale ne atie e e ecten op om e in landbouw spaart natuur . unctionele a rarisc e biodi ersiteit natuur ten dienste an landbouw . or oor et landsc ap en speci ieke soorten landbouw ten dienste an natuur . Interbestuurlijke aanvliegroute e pro incie rysl n, etterskip rysl n en drie emeenten in rysl n dwest rysl n, e ryske arren en eeuwarden inden et an belan om binnen et rond ebied an de drie emeenten meer ezamenli k te werken aan een natuurinclusie platteland. ok in samen an met andere op a en. et ebeurt onder de noemer ‘ reid oeke lus’. ierbi wordt ooral ekeken naar et opzetten an ebieds eric te planprocessen. r wordt ezoc t naar erbindin tussen parti en, et stroomli nen Visualisatie van het kwaliteitsbeeld AgroAgenda 2.0 an processen en et we nemen an obstakels. r wordt in ezet op een aanpak anuit, door en met Het proces: van streefbeeld naar actieplan de ebieden. et bi oorkeur een koppelin aan kennisinstellin en en onderwi s. atuurinclusie e landbouw wordt ierdoor in samen an met een breder ebiedsproces op epakt. e aanpak riese leiweide binnen de e io eal past uitstekend bi de insteek an ‘ reid oeke lus’. oor de aanpak riese leiweide is ook de samenwerkin met de emeente aad oeke ezoc t. e ambities an reid oeke lus sluiten in oudeli k aan bi uit an spunten uit de e io eal atuurinclusie e andbouw oord ederland en de daarmee samen an ende ro enda oor oord ederland. e ro enda is een samenwerkin s erband an o er eden, oord, kennisinstellin en, a robedri en en maatsc appeli ke instellin en. Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland/AgroAgenda 2.0 Begrenzing van het gebied et de e io eal atuurinclusie e andbouw oord ederland willen i k en re io de transitie naar een meer natuurinclusie e landbouw ersnellen aanbiedin e io eal, uni . et doel an de e io eal is om met een ebieds eric te aanpak een structurele benaderin oor natuurinclusie e landbouw te ontwikkelen, te toetsen en toepasbaar te maken op basis an ecolo isc e en landbouwkundi e kennis, en kennis o er ebiedsparticipatie en erdienmodellen. n een Opbouw van deze notitie ebieds eric te benaderin e perimenteert deze eal met nieuwe werkwi zen, met oden en tec nieken. n oord ederland zi n met de ro enda oord ederland ‘ waliteitsbeeld p e naar op, oedsel in een i k andsc ap’ april en de e io eal atuurinclusie e landbouw oord ederland belan ri ke li nen uit ezet. e ier speerpunten in de ro enda zi n c one en ruc tbare lee om e in luc t, pesticide ri , klimaatneutraal, lokale krin lopen, ezonde bodem
eskstudie atuurinclusie andbouwbeleid 102 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 103
het ‘eigenaarschap’ van
1. Het Friese Kleiweidegebied: ligging en betekenis 1.1 Begrenzing Friese Kleiweide innen e egi ea at rinc sieve an r t aan een aanpa ge er t in acht ge ie en ier aarvan iggen in r s n r e i e eischi ee s in r ningen riese een ei e riese ei ei e chier nni g s van chier nni g i n e an ere rie ge ie en niet e act egrens at e riese ei ei e grenst aan e r e i e eischi en e riese een ei e is ge cht naar een e ere n er inge egren ing
n n erstaan aart ee is e egren ing van het riese ei ei ege ie g aa aangegeven n e ere in is e e acte egren ing ar itrair e ten n r en r e i e eischi a s ten sten i en riese een ei e is er spra e van een vergangs ne aar het vaa astig is een scherpe grens te tre en n a ste ing et e aanpa innen e riese een ei e en e r e i e eischi a n g een eer e acte grens r en vastge eg
Globale begrenzing Friese Kleiweidegebied
es st ie at rinc sie an e ei 104 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 105
1.2 Kenmerken en karakteristieken ent spee t e air a p s i ee ar en n g een e angri er r i e ennis nt i e ing innen e e veesect r r het h en i n vestigingen van an a arenstein r s n is gr eg n er te ver e en in rie nes van an veen en eigr n en e eigr n en ee ar en en r in nee ee ar en van e ang iggen gr ten ee s in een str angs e a en en in in ere ate angs het este i e ee van e riese sse eer st e schaa vergr ting in e e veeh eri hee t ich niet a een p e e ri s ave s rge et aar hee t c nse enties geha v r het an schap erce en i n pgeschaa en e gras an en i n et riese eige ie hee t ange ti n er irecte inv e gestaan van e ee e e na ie van eent niger r het ge r i van v rna e i raaigras t anten en er en i n stra ge aai e ee hee t het an schap gev r en is in het an schap icht aar het itgestre te pen ep anting is vee a eper t t t e rpen en e erven van e er eri en e e er in eiterpenge ie et een h ge ichthei aan terpen en terp rpen terpste en en vee a t ene en e ate initiatieven i n percee sran en eer r i enri en i ivers te eheren verh g e er eri erven en ge ie et e er a en en e erv a ten et s en en prie en en ever a en het eiterpenge ie evena s inp eringen et r g a eri en e et ge ie hee t een e angri e nctie a s ei ev ge ge ie v r s rten a s e gr tt en ievit arnes en t t aan s ar en e i e see t t aan ee ar en en nee e ning v n aarvan e p p atie in e e regi e a ge pen aren ster is a gen en e ie en a s e vr eger p aats p terpen e egen s ten en ver ave ing i n p s ige p e en r n e ig en r er aar het ge ie i a en richting ee ar en i e ge ie en r rins en nrege atig a i n ater eer rechte str ct ren in het an schap ge en r r i ver ave ing en e nserp er i n er re atie ge ien n g g e e v r aar en v r e instan h ing aar hier e aan eg van in rastr ct r staat e p p atie n er r n er an er r h n ge s eer e igging aar r pre atie v r aan er e i e negatieve e ecten rgt n vee geva en v r en nat rge ie en van t r s e ea at r n enten en taats s eheer een e angri e asis v r e ei ev ge p p atie et agrarisch nat r eheer verv t hier een essenti e t ev eging via i v r ee e aan eg van p as rasge ie en aar e e aanpa hee t e in sie e a s inanci e in i n eper ingen r r t ge cht naar ge i he en t t eer aans iten e ei ev ge ge ie en te en aar r er een r stere ei ev ge aanpa ge i r t n eer ge s eer e ge egen ge ie en a en s ige in ivi e e eren het verschi
Kleigebied Westergo, links en rechts begrensd door de eerdere Marneslenk tot aan Bolsward en de Middelsee langs Leeuwarden tot aan Sneek (uit: Grutsk op ‘e Romte)
n het n r e i ee angs e a en iggen e aar ere a ar e eigr n en het ge ie e angs e i ran van het riese ei ei ege ie is er spra e van een ge ei e i e vergang naar het r e i e eischi at r pt in r ningen ier r t v rna e i a er e reven et riese een ei e an schap n ers an in het ei ei e an schap rgt e a ing hier v r een ge ie t ssen ee ar en nee r en ar ingen staat e en a s het riese n aa t t pei aanpassing an ge r i te nnen v rt etten et r ept e vraag p ei ei ege ie et een gr n s rt ie v rna e i estaat it nge ee ei p veen is het een eer e tensie an ge r i in het een ei ege ie e icht v r een eer intensievere ge ie v ra geschi t v r e veeh eri an aanpa in het riese ei ei ege ie gaat rgen et riese ei ei ege ie hee t ich in e p van aren nt i e t t een e angri ge ie v r e riese ei ei e r t aan e est ant egrens r ater et n r e i van e s it i e e veeh eri et een i verta t net er van ive a rie es ie ich ater p en e e e a en et e ere er g e stat s en i e i van e s it i het sse eer een p aatsen he en gec ncentreer et ive a rie en in ee ar en r en s ar het internati naa e angri et aterge ie ive n er i s ha in s ar ve e aren een e angri e veran ering e ive sch p it
es st ie at rinc sie an e ei es st ie at rinc sie an e ei 106 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 107
e aan i aatveran ering ge ppe e eespiege sti ging rgt v r een t ene en risic p 2. Schone en vruchtbare leefomgeving ver i ting r n ergr n se e str en van agere e en in epaa e ge ie en van het innen i s ge ie it hee t c nse enties v r het t pe an ge i e vergang naar i te 2.1 Situatieschets tee ten en e gang et et ater et ater a in e t e st schaarser en schaarser r en
e aterin rastr ct r en e aterpei en gr n ater eheer i n a ti e angri e act ren ge eest v r e nt i e ing van e e veeh eri e e angri e aterver in ingen v g en ee s nat r i e ater pen r eger as het ater egennet van pvaarten hee e angri et v r e vee a e enige nts iting v r er eri en en rpen ve e rpen en er eri en iggen n g stee s aan e e pvaarten s s et ara teristie e rt es gericht p het ater eer recent i n ater pen v r het t eris e in e ang t egen en aar i het t eris e v rna e i een einscha ig ara ter hee t
egen het ge ie aan iggen een aanta gr tere atersp rt ernen a s a r nee ee ar en en ar ingen e e ge ie en an en h n t eristische e ang v ra aan het aangren en e erenge ie inc sie het sse eer en e a en e v r t het een g e e asis in het riese ei ei ege ie speci ie e v r en van t eris e te en tten en it te en ansri is het c t rt eris e at gericht is p ensen ie en v r het verhaa van het ge ie e en en va t aan een ppe ing et het nie e t r ist risch entr ‘ e ii ’ in s ar het verhaa r n enn i ns in it ars en r tte ier in i s er erha en ie na sa enhangen et het even et ater terpen en i en en et e pi niersgeest in het ge ie
2.2 Streven naar een schone en vruchtbare leefomgeving
Algemeen De minister van LNV heeft in september 2018 in haar visie “Landbouw, Natuur en Vo vol en verbonden” het belang van de koppeling van landbouw aan een meer agro Bodemkwaliteit
es st ie at rinc sie an e ei 108 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 109
eigens happen is het onmogeli k om voldoende voedsel te bli ven produ eren De gro genda heeft voor e nctie in aats van omgekeer . it etekent in ie geva en een versch iving van het als streven dat het bodeme os steem in heel Noord Nederland in 20 0 op orde is rinci e ei vo gt nctie naar nctie vo gt ei
Luchtkwaliteit et e ta an imte i ke a a tatie is een ge amen i k an van gemeenten aterscha en i verdere verduur aming van de veehouderi past ook de overgang naar integraal duur ame en rovincies en het i k om e er an k imaat esten ig en aterro st in te richten. et e ta an emissiearme stal en houderi s stemen De e verbeteren het leefklimaat voor mens en dier en versne t en intensiveert e aan ak van aterover ast hittestress roogte en e gevo gen van verlagen of voorkomen de emissies van broeikasgassen, ammoniak, geur en fi nstof oals bi drage overstromingen. etterski r s n erkt o asis hiervan met e aan ak imaat ara en oekt aan de stikstofproblematiek De huisvesting van dieren biedt ruimte aan hun natuurli ke gedrag en ook een ge amen i ke aan ak met e gron eigenaren e rovincie en gemeenten. n r s n i n wordt ge ombineerd met een goede org vanuit hun spe ifieke behoeften De inister van LNV wil hierover a s raken gemaakt innen het ries est rsakkoor aterketen. met verder onder oek de optimale samenstelling van veevoer verkennen uit oogpunt van oora in het oor e i k k stge ie or en ge r ikers gestim eer om e ici nter om te gaan met dierge ondheid en om de uitstoot van s hadeli ke emissies te voorkomen ealisatieplan Visie LNV het eschik are ater. i voor ee oor ee te nemen aan het i ot ro ect aar ater aar i o Waterkwaliteit en -kwantiteit e ri snivea rainage ater or t o gevangen en or t ge n i treer in e o em. ie manier Door toename van fre uentie en intensiteit van weerse tremen al de s hade aan gewassen en aan kan een oet ater ens or en o ge o . it orgt er on er meer voor at e an o ti ens produ tiemiddelen toenemen ewassen raken in het groei en oogstsei oen bes hadigd door storm, het groeisei oen eschikt over vo oen e atervoorraa . aarnaast tre t etterski r s n samen slagregens, hagel of waterver adigde bodems torm, hagel en bliksem kunnen kassen, stallen en met e gron eigenaren maatrege en om e vri a ateren e ge ie en min er gevoe ig te maken installaties bes hadigen treme droogte kan orgen voor een tekort aan oet water en ver ilting voor roogte. aar moge i k or t e inrichting van oven o en en k einere atergangen van e aan de kust en tot ver in het land treme hitte kan leiden tot een versle htering van de aters stemen aange ast gericht o het vastho en van ater. ok het o erationee ei eheer in waterkwaliteit en tot hittestress bi hok dieren e e aters stemen s ee t aarin een ro .
oeren en tuinders i n in het algemeen gewend aan wisselende weersomstandigheden e oora snog or t e h i ige i e van ver i ting estri ing oor mi e van gericht oors oe en en anti iperen hierop al dui enden aren el al de land en tuinbouwse tor i h sneller moeten ankeren e maatrege en e ectie geacht. aar het roces van ver i ting va t niet te keren o i kt voorbereiden op de steeds vaker optredende e treme weersomstandigheden De agrari r al meer it iverse etenscha e i ke st ies. et e e vastste ing a e in aat van oet ater stee s meer bewust elf maatregelen moeten treffen en keu es moeten maken over het omgaan met risico’s. in isc ssie komen ge et o e aanmerke i ke kosten ie at met ich mee rengt.
at rinc sieve an o raagt i aan e aterk a iteits oe en it e ro ese a erricht i n ater aaraan in moet or en vo aan. oor on er an ere het s iten van kring o en en ver r amen van e o em vin t er min er its oe ing aats van n tri nten en estri ingsmi e en naar het o erv akte en gron ater.
Klimaatmitigatie (CO2-reductie) et imaatver rag van ari s is een keer nt ge eken voor e aan ak van het k imaat ro eem. e on ertekenaars he en itges roken at e e o arming van e aar e tot r im on er e gra en e si s en e erken met a s am itie te streven naar ma ima e limaatadaptatie anti iperen op klimaatverandering is nodig om minder kwetsbaar te i n voor o arming van graa e si s. e ro ese nie hee t har e toe eggingen ge aan om e itstoot klimaatverandering en kosten te besparen De effe ten van klimaatverandering moeten worden van roeikasgassen in met minstens te vermin eren ten o ichte van . et ka inet verkleind of ten minste beheersbaar bli ven et gaat onder meer om s hades, overlast, iekten, tte egt in het nationa e k imaatakkoor e at hoger. o or t on er meer e aar gas inning vroegti dige sterfte en nadelige veranderingen in milieukwaliteit en e os stemen n het ealisatie in roningen in sti ge eg . aatrege en in e er an i n gericht o een re ctie van in plan Visie LNV staat het streven boeren en tuinders in 20 0 oveel mogeli k elfvoor ienend i n door en o tot in . e maatrege en i n ero gericht at het s steem van an o water vast te houden, te bergen en effi i nt te her gebruiken en nat r in netto k imaatne traa is.
De Nationale en rovin iale mgevingsvisies die worden opgesteld stellen dat het grond en oor he en e an o en an ge r iksectoren een taakste en e o gave gekregen van it oppervlaktewaters steem odanig moet i n ingeri ht, dat de e de vers hillende fun ties en het ka inet om een a itione e a name van ton roeikasgasemissies in te rea iseren gebruikers van voldoende water kan voor ien De klimaatverandering et dit s steem onder druk oveno estaan e ei . e am itie van e an o sector is at e onvermi e i ke itstoot van e treem natte en e treem droge perioden hebben gevolgen voor de grondwatervoorraad en roeikasgassen aan e ene kant en vast egging van roeikasgassen en ro ctie van hernie are grondwaterstanden et streven is daarom naar een duur ame watervoor iening die meer uitgaat energie n iomassa aan e an ere kant in met e kaar in a ans i n. e emissies it e van de natuurli ke omstandigheden iermee i n pieken en dalen beter op te vangen r wordt veeho eri or en voora veroor aakt oor methaan en achgas en a s gevo g van emesting. beoordeeld in welke gevallen en onder welke ondities het gewenste waterpeil uitgangspunt kan i n
Deskstudie Natuurin lusief Landbouwbeleid eskst ie at rinc sie an o e ei 110 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide 12 Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 111
Klimaatmaatregelen: duurzame energie gebr ik nog ver er be erkt k nnen wor en en komt it het ierenwe i n ten goe e et streven in innen het ationaa rogramma egiona e nergiestrategie or t ge erkt aan e riese e gro gen a is om in oor e er an e emissies van iergeneesmi e en tot n te re ceren nergiestrategie. ierin or en maatrege en voor erei om met name voor on en in nie e ocaties te rea iseren. n er ocht kan or en o hier een samenhang met oerenerven moge i k is o at in c sters via ge ie s artici atie een ge amen i ke meer o geschaa e aan ak va t te rea iseren. ok an ere vormen van hernie are energie a athermie k nnen in ee komen. nergie it iomassa is ook een o tie a or en stee s meer vraagtekens ge et i het r ame karakter hiervan. Klimaatmaatregelen: anders omgaan met bemesting/voerspoor imaat e asting kan or en ter gge rongen oor maatrege en o het ge ie van emesting en het voers oor. i voor ee oor recisie emesting met e erkte ier i ke mest a s k nstmestver vanging aarmee or en ook roeikasgasemissies it e ro ctie van k nstmest ver er ter gge rongen emissiearme me kveesta en en een ge ntegreer e aan ak itstoot methaan en ammoniak. an it e sector or t ook inge et o het ver eteren van e voe erconversie at i eggen e ont ikke ing van voe er at i raagt aan min er methaan itstoot .
Gewasbescherming De ‘Toekomstvisie Gewasbescherming 2030’, ge amen i k o geste oor e ri ksoverhei en e ang he en en hee t a s am itie at e an en t in o in e er an in estaat it een r ame ro ctie met eer are anten en tee ts stemen aar oor iekten en agen vee min er kansen kri gen en het ge r ik van ge as eschermingsmi e en o vee moge i k kan or en voorkomen. aar i or t on er an ere inge et o e steemaan ak r ame ge as escherming. anneer in nog ge as eschermingsmi e en or en ge r ikt moet it ge e ren a s ge ntegreer e ge as escherming nagenoeg on er emissies o resi en. e gro gen a s it o it streven aan.
eci ieke aan acht vragen e invasieve soorten. tee s vaker vestigen ich hier nie e soorten anten en ieren ie in e riese nat r tot sver niet th ishoren inheemse soorten ver ringen tot over ast ei en eiken rocessier s o iekten vers rei en. et e ei tegen invasieve e oten is ge n eer o ro ees e ei en gericht o het voorkomen en a s at niet kt het eheersen van e e soorten. Dierenwelzijn en diergezondheid i het ont er van sta en i e sta inrichting en i e voe er rakti k or t e iciet aan acht gegeven aan het voorkomen van iektes. ier oor en met een goe e ver orging a het anti iotica
eskst ie at rinc sie an o e ei Deskst ie at rinc sie an bo wbe ei 112 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 113
3. Rijk cultuurlandschap nadrukkelijk ien als een terreinbeherende organisatie die gunstige bioto en ‘ roduceert’ voor wilde dieren en lanten ie hierna bij aragrafen “Agrarisch natuurbeheer” en “Weidevogels”. Ook kan de landbouw met biomassa en nutri nten kringlo en sluiten o lokale en regionale schaal ie hierna bij 3.1 Situatieschets “ an afval naar grondstof” in Hoofdstuk ).
De an bo w is on er ee van een s steem van an scha , nat r en bio iversiteit r is s rake van verheden en agrarische bedrijven werken o dit moment mee aan diverse lokale initiatieven voor een voort ren e wisse werking r is e a ge o en ti meer rgentie ontstaan om e soms orse kleurrijke akkerranden en bijenlinten en dergelijke. aak gebeurt dit met incidentele middelen en ter ggang in bio iversiteit, oa s e achter itgang van e o aties insecten en wei e en akker wordt er nog ge ocht naar een meer structureel in assing van een meer biodivers beheer met voge s, aan te akken en meer samengaan van an bo w en nat r wor t bree ge ee , waarbi bijvoorbeeld een aange ast maaibeheer van bermen). ie re atie sterker en meer organisch moet wor en an at i n is et kan ook een aanv en e bi rage everen aan e waar ering van het an scha ist in het o en an scha van e riese Agrarisch natuurbeheer eiwei e is e s eci ieke samenhang met e wei evoge aan ak een be angri k aankno ings nt Het uitgangs unt van leefgebiedenbenadering van het grarisch atuur en Landscha sbeheer i n Lb) is het cre ren en in stand houden van een leefgebied voor een soort of groe van soorten die vergelijkbaar beheer vraagt. Doelsoorten ijn de diersoorten waarvoor ederland o grond van de ogel en Habitatrichtlijn de internationale ver lichting heeft om de ‘ taat van nstandhouding’ van de e soorten te verbeteren of te behouden. Het gaat om amfibie n, insecten, vlinders, vogels, oogdieren en vleermui en. De taat van nstandhouding omvat in totaal soorten, waaronder: de gele kwikstaart, kievit, grutto, blauwe kiekendief, houtduif, torenvalk, boomkikker, kamsalamander, tureluur, ha elmuis, bun ing, steenuil. oor de riese leiweide is de instandhouding van weidevogels een belangrijk s eer unt. Het doel in de gro genda is dat boerenlanddoelsoorten niet meer o de rode lijst van beschermde soorten voorkomen.
Binnen de riese leiweide ijn twee grarische collectieven actief, deels nog onderverdeeld in grarische natuurverengingen. Hiermee is een organisatiestructuur aanwe ig om eventuele e tra maatregelen o aan te haken. De ko eling met een nieuwe aan ak vanuit uro ees landbouwbeleid is daarbij een o tie ie hierna bij “Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid” 3.2 Streven naar een rijk cultuurlandschap in Hoofdstuk Weidevogels Algemeen Het rovinciale riese weidevogelbeleid is sterk gericht o het realiseren van vitale De kabinetsvisie ‘Landbouw, natuur en voedsel: waardevol en verbonden’ se tember 20 et vo weidevogel o ulaties. De grutto fungeert hierbij als gidssoort. oncreet richt de rovincie ich o in o een ge on e en toekomstbesten ige voe se ro ctie De aan ak ron kring oo an bo w is . gruttobroed aren in r sl n in . oor in totaal minimaal . rovinciale aar een be angri ke bo wsteen voor et im iceert een herste van e vari teit aan soorten, gruttobroed aren betekent dit een dichtheid van gemiddeld broed aren er hectare in de ecos stemen en an scha en en een herste en versterking van nat rwaar en en even e en weidevogelkerngebieden. gevarieer e bo em en vo oen e best iven e insecten vormen e basis hiervoor et s it aan bi e aan ak ron het De ta an io iversiteitsherste , waarbi een bre e coa itie van arti en, waaron er De bescherming van weidevogels valt in te assen binnen een rendabele agrarische bedrijfsvoering. e an bo w, samen tot maatrege en wi en komen Het draagt dan ook bij aan de kwaliteiten en belevingswaarde van r sl n. en breed maatscha e Biodiversiteit lijk draagvlak, vooral bij boeren organisaties) en natuurverenigingen, is een nood akelijke voorwaarde voor een succesvolle uitvoering. oor weidevogelbeheer is bijvoorbeeld de aanleg van et roombee voor 2030 van het De ta an io iversiteitsherste is een oreren e e ta voor mens lasdras ercelen van essentieel belang. Hiervoor ijn subsidiegelden beschikbaar, ij het be erkt. r en nat r De groene r imte van e er an herbergt in 2030 een ri ke bio iversiteit aan on er is een rovinciale weidevogelcam agne: rutsk o s reidef gels”. an ere bo em even, anten, insecten en boeren an voge s, waarbi in 2030 e nat r in e nat rgebie en, o e an bo wgron en en in e wateren ri ker en vee i iger is De an bo w a Door het weidevogelbeleid is o meerdere lekken een ekere concentratie ontstaan van meer aarbi bio iversiteit voor bi voorbee best iving, bo emvr chtbaarhei en iekte en aagwering succesvolle weidevogelgebieden. onderstaande kaart ijn de e gebieden aangegeven, oals de beter moeten ben tten en cre ert an tege i k ee gebie voor a er ei soorten ieren orkumerwaard, het gebied bij akkum en krok en krins. n uidwest r sl n wordt door de u al vele jaren een langlo end weidevogelonder oek van internationale betekenis uitgevoerd. Het et De ta an io iversiteits an wi it bereiken via een aanta s oren et wi e toe assing van onder oeksgebied bestrijkt een deel van het riese leiweidegebied. nctione e agro iversiteit vergroten, met een even e en weerbare bo em a s itgangs nt oa s eerder toegelicht in Hoofdstuk 3 bij “Bodemkwaliteit”). Daarnaast wil men de landbouw meer
Deskst ie at rinc sie an bo wbe ei Deskstudie atuurinclusief Landbouwbeleid 114 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 115
e n en met m e in
ituaties ets
e landbo w heeft een essenti le plek binnen de oedselprod ctie. oor het s cces an de Nederlandse landbo w is de agrofoodsector economisch an groot belang ook in r sl n Noord Nederland. it bli kt it de aanwe igheid an meerdere i elfabrieken en aan erwante bedri igheid in de riese leiweide en de kennisinstellingen in de nabi e omge ing oals de air amp s in ee warden.
e Nederlandse agrofoodsector orgt oor eilig ge ond d r aam en betaalbaar oedsel. ok le ert het een belangri ke bi drage aan de economie (incl sief werkgelegenheid). et een effici nte werkwi e orgt dit oor een relatief lage impact per kilogram oedsel op milie klimaat en biodi ersiteit. el is de totale impact an oedselprod ctie en –cons mptie op de e aspecten op de
olksge ondheid en op de leefomge ing – hier en elders op aarde – odanig groot dat dit bi een Dubbeldoelgrond (landbouw/natuur) transitie an de landbo w nadr kkeli k de aandacht raagt. Om landbouw en natuur sterker te verbinden wordt ge ocht naar nieuwe mogelijkheden om agrarische grond in te etten voor natuur in aanvulling op de reguliere aanpak via het agrarische e ke e oor onge onde oeding is aak de gemakkeli ke ke e we gooien eten te makkeli k weg natuurbeheer. oor gronden inancieel a te waarderen tot aan een ekere natuurwaarde kunnen de we hebben geen oog oor de conse enties an on e oedselke es oor het klimaat en oor de gronden worden inge et voor owel landbouw als natuur. n het gebied Gaast erwoude wordt schaarse grondstoffen oals water en biodi ersiteit en de bodem r chtbaarheid. e cons ment staat onder de noemer ijpkaneel binnen een pilot gewerkt aan een dergelijke aanpak. anuit het ijk er af an de prod ctie en iet goed en goedkoop oedsel meestal als een an elfsprekendheid. staat men open voor dergelijke e perimenten. n het licht an de honger elders in de wereld al een e enwichtigere erdeling an oedsel en Weidegang schaarse h lpbronnen nodig i n bli en. n de abinetsvisie blij t voor de melkveehouderij de koe in de wei het uitgangspunt weidegang wordt maatschappelijk gewaardeerd onder andere uit oogpunt van dierenwel ijn en landschap. Ruimtelijke kwaliteit/”Nije pleatsen” n r sl n is de ije leats ieuwe boerderij methodiek ontwikkeld om vooral agrarische bedrijven te helpen bij bouwinitiatieven waarvoor geen directe bouwrechten aanwe ig ijn. e methodiek beoogt de ruimtelijke kwaliteit en het ondernemersbelang op elkaar a te stemmen. e methode kan ook worden inge et om na te denken over nieuwe stalconcepten o gebruiksaanpassingen oals een meer multi unctionele invulling van boerderijkavels . Samenhang toerisme/recreatie
oor een sterke toename van toerisme met name in de andstad wordt op nationaal niveau ge ocht naar meer landelijke spreiding gericht op regiospeci ieke kwaliteiten. et de landeljke t e en naa ewaa ee e n en eili e sel olland it strategie is r sl n de a gelopen jaren o.a. betrokken bij het thema ‘water’. Binnen Actieagenda Perspectief 2030 “Bestemming Nederland” (oktober 2019) wordt aanvullend inge et op l emeen het meer op de kaart etten van steden en regio s als aantrekkelijke bestemming. Ook voor de riese Bi het oedselbeleid an het i k gaat het erom dat we een goede balans inden t ssen d r aam leiweide liggen hier koppelmogelijkheden. ge ond en betaalbaar eten. e ond en d r aam eten k nnen heel goed hand in hand gaan. et oedingscentr m geeft met de chi f an i f concrete handelingsperspectie en en tips oor een e enwichtig d r aam en ge ond oedingspatroon met onder andere de iste balans t ssen dierli ke en plantaardige eiwitten. et stre en is dat in 2030 d r aam oedsel prod ceren en cons meren dat ge ond en eilig is en dat de ketenpartners incl sief de boer een eerli ke pri s erdienen.
eskstudie atuurinclusie Landbouwbeleid eskst die Nat rincl sief andbo wbeleid 116 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 117 19
e sel e spillin gezondheids inst. Veel partijen in de zorg werken aan het delen van ‘best practices’ om de rol van voeding in de zorg te identificeren en in hun dagelij se pra tij in te bou en. ezondere voeding an de zorg osten aanmer elij verlagen. Het onderdeel “ ederlands voedselbeleid in mondiale en uropese conte t” onderkent de relatie (‘van afval naar grondstof’) van prijs en aanbod van voedsel en voedselgrondstoffen binnen een grensoverschrijdend rachtenveld. et ederlandse voedsels steem lij t ster genoeg om scho en op te vangen. el zijn er trends en ont i elingen die aanleiding geven voor bezinning op de vraag of ederland in zijn internationale beleid prioriteiten moet bijstellen. ijvoorbeeld voor at betreft de grote afhan elij heid van grondstofimporten. o vernieu ing van productiemethoden zo el in eigen land als op ereld ijde voedselmar ten moet meer de aandacht rijgen. ederland an hier een aa e in et e sel met l kale p u ten en l kale samenwe kin voorbeeld zijn en voortre ersrol in nemen. ee i ulai m in de toe omst een gezonde sector te zijn ligt voor de landbou bedrijven de opgave van een transitie naar meer duurzame productiemethoden. e huidige eten met een begin een einde en le en in scha els moeten e volgens de isie van het inisterie van veranderen in een s steem met minimale onnodige verliezen. esten uit de agrarische sector en de voedsel eten (ge asresten voedselresten procesafval mest compost) orden hierbij opnieu benut of ver er t tot nieu e (hulp)producten. e landbou verbrui t daarmee zo min mogelij energie en gebrui t zoveel mogelij hernieu bare energie als onderdeel van een circulair voedsels steem. et leveranciers horeca naburige a erbou ers dient te orden ver end el e mogelij heden er liggen om het voedsels steem meer circulair te rijgen. an a al naa n st et abinet il op eg naar een meer circulaire economie ij en . Concepten zoals ‘true pricing’ spelen hierbij een rol. Ko hoe afval en grondstof zich op een nieu e manier tot el aar unnen gaan verhouden. r is een as force erij ing fvalstoffen die bijvoorbeeld belemmeringen binnen et en regelgeving onderzoe t. innen de agrarische sector il het ij voor de periode tot ek mst esten i e sels steem de nutri nten ringlopen in de veevoeding ver leinen en op het laagst mogelij e niveau sluiten. e veehouderij levert op die manier een belangrij e bijdrage aan effici nt grondstoffengebrui . aarnaast il het abinet oo in de veehouderij naar het zo veel mogelij voor omen van verliezen van voedsel reststromen oolstof energie en ater. ot vindt een omslag plaats aardoor veehouders steeds meer voer gebrui en dat zij zelf hebben geteeld of hebben aange ocht van bij voor eur lo ale of regionale producenten ( leine ringloop). grarische ringloopbedrijven oo binnen de riese Klei eide verbrui en op deze manier zo einig mogelij energie en zo veel mogelij hernieu bare energie. e samenhang tussen a erbou en mel vee binnen de riese Klei eide geeft goede mogelij heden voor samen er ing.
Concreet bete ent dit dat vee zoveel mogelij ordt gevoerd met voer dat af omstig is van niet voor menselij e consumptie geschi te ge assen uit de directe omgeving van het bedrijf zoals gras. f het “ ” een relatie met te behalen gaat om grondstoffen die niet voor menselij e consumptie geschi t zijn rest en bijproducten van
es studie atuurinclusief andbou beleid 118 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 119
voedselprod ctie alternatieve eiwitten alternatieven voor soja eiwitten eveneens vooral it de en i e se itale a a is e se t directe omgeving r sl n ederland o ropa eze omslag krijgt vorm doordat reststromen beter beschikbaar komen en goedkoper worden ituaties ets innen een kleine kringloop kan met biomassa it de omgeving zoals bermgras en ho tachtig materiaal via een aanlevering van it de overheden en nat rbeherende instanties tot een lleen met economisch vitale agrarische bedri ven waarbi het binnen de riese leiweide vooral om aanlevering hiervan aan boeren worden gekomen ten behoeve van compostering o het maken van primaire productiebedri ven gaat ontstaat er ruimte en de financi le armslag om op een goede en bokashi ok eigen materiaal van de boer kan hierbij worden betrokken el moet het dan gaan om verantwoorde wi ze met de omgeving om te gaan en te kunnen bli ven innoveren. een gecontroleerd proces waardoor negatieve e ecten worden voorkomen p onderdelen vraagt dit nog om een nadere verkenning van de regelgeving zo nodig binnen een pilotopzet t e en naa i e se itale a a is e se t
erder is in Hoo dst k al ingegaan op het belang van een gezonde bodem en het anders omgaan itale p imai e e ij en met bemesting en de samenstelling van veevoer Hier liggen mogelijkheden om in samenhang In de groagenda . is de doelstelling geformuleerd dat de huidige bedri ven in oord ederland kringlopen te sl iten over twee generaties nog steeds bestaan. Het vraagt om een zekere nuancering omdat er ook In het verlengde van het onderdeel “Waterkwaliteit en –kwantiteit” in Hoofdstuk 3 geldt aanvullend sprake is van bedri fsbe indiging waarbi het aarli ks gemiddeld om circa van de bedri ven gaat. dat er landelijk ook initiatieven zijn om reststo en it het a valwater ter g te winnen aterschap Hierdoor zien bestaande bedri ven zich geconfronteerd met de vraag om wel of niet te intensiveren pen zijn goed op weg om schaarse grondsto en it a valwater ter g te winnen zoals str viet en wanneer ‘de buren te koop komen te staan’. cell lose Hier it worden van nie we prod cten gemaakt zoals a mera en bioplastics e diversiteit aan agrarische bedri ven zowel landeli k als binnen de riese leiweide is daarbi een e ask orce Herijking valsto en hee t in beeld gebracht welke belemmeringen overheden en kracht. Hierdoor kunnen verschillende t pen bedri ven kennis en ervaringen uitwisselen en optimaal bedrijven ervaren op weg naar een circulaire economie. Zo moet het begrip ‘afval’ in de regelgeving inspelen op veranderingen in de markt. e boeren maken daarbi als individuele ondernemers eigen veranderd worden en de itvoeringspraktijk worden verbeterd aterschappen zoeken naar een keuzes in bedri fsvoering. at kan schaalvergroting zi n maar ook schaalverkleining biologisch markt voor de grondstoffen die ze uit ‘weggegooid’ water winnen. anpassingen die volgens de e tensivering. nderstaand figuur illustreert de diversiteit van deze verschi ningsvormen ask orce nodig zijn om de hoge ambities van het abinet te realiseren minder primaire grondsto en met een negatieve milie impact gebr iken in en ederland circ lair in
it: e eidsbrief ‘Naar een duurzame landbouw in Fryslân’
e combinatie van landbouw met andere functies recreatie zorg woonvormen cultuur kan een passende strategie zi n om tot nieuwe verdienmodellen te komen multifunctionele landbouw . ondom kernen kan ook in samenhang met bi v. lokale voedselinitiatieven samenwerking worden gezocht. ok valt te denken aan stadslandbouw. oor de planologische invulling van percelen kan dit conse uenties hebben. Hier kan ruimte ontstaan voor e perimenten.
eskst die at rincl sie andbo wbeleid eskstudie atuurinclusief andbouwbeleid 120 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 121 3
u pees emeens appelijk an uw elei ijla e e aa plee e nnen ees e s e tie emeens ha e i and e eid e site e site .t e mst .n ati naa e s e tie inan ie in / n ank et e ta an i dive siteitshe ste samen evat ni ennis en nn vatiea enda and ate edse v imaata d ni e i e t e mst ee den nat in sieve and a enin en nive sit en esea h ati na e imaatada tatiest ate ie de em e ede and i ai in i s eed amma i ai e n mie iet a es an e ste advies van het dvies e e ti st ematie an eve in en v te te mi n se tem e ea isatie an isie ‘ e met nie e s e tie ’, j ni a t e i na e ne iest ate ie e site . e i na e ene iest ate ie.n isie ‘ and at en edse aa dev en e nden’, se tem e edse e eid. ame ie ve a enten in het v edse e eid v de mende a en a i d ede ands e s e tie enda d ede and ennis en inn atie e i dea at in sieve and d ede and ame ie aan iedin e i ea i ies e s e tie i ds an s n n mis he en e is he d aamheid in de iese and en ve e ende ind st ie e eids ie ‘ aa een d ame and in s n’, ni namis e p aktijk/ e ie s e i te insteek stenen v een imaat estendi ate ehee een visie de e enste aan a t t ette s i s n se tem e ies est sa d ate eten iese m evin svisie nt e m evin svisie ‘ e mte die e’, 2019; thema’s te vinden. ts p ‘e Romte!, Ruimtelijke kwaliteit in Fryslân, provincie Fryslân, Maart 2014 ivin a s n e site . ivin a s an. at e mei de iens i e sd ment maa t eidev e n ta . vin ie s n ee a den . ve i
ent aa ea v de tatistie tat ine e site .stat ine.n m endi m v de ee m evin e site . .n at en ands ha i e site . i .n amma an a ti st e iedendata ase e site .s n i s s.a te a.n .
es st die at in sie and e eid 122 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide | 123
ijla e waliteits eel en a N Ne e lan
eskstu ie atuurinclusie an ouw elei 124 | Natuurinclusief Platteland in de Friese Kleiweide 2