M.Ö. I. B Nyilin Lk Yarisinda Tabal Kralliği'nin S Yasal Ve

I I G OO s

ÖZ

M.Ö. I. binyılın ilk yarısında, Orta Anadolu Bölgesinde, batıda Tuz Gölü (Tatta) ile doğuda Malatya (Milid) bölgesi; kuzeyde Kızılırmak kavsi civarı ile güneyde Kilikya Kapılarına kadar uzanan Tabal Krallıkları, literatürde Geç Hitit Krallıkları olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüze kadar bu bölgede yapılan sınırlı araştırmalar, dönem olarak farklı tarihlere odaklanmış kazılar ve yetersiz yüzey araştırmaları neticesi, Tabal Krallıkları ile ilgili elimizde oldukça az ve yetersiz bilgiler bulunmaktadır. Orta Anadolu’nun hayat damarı olan ve önemini tarihin her döneminde koruyan doğu – batı ile kuzey – güney doğrultusunda uzanan ticaret yolları, M.Ö. I. Binyılın ilk yarısında Tabal Krallıkları içerisinden geçmektedir. Bunun sonucu olarak dönemin ekonomik, askeri ve stratejik bakımdan vazgeçilmez bir konumda olan Tabal Krallıkları, kendisiyle çağdaş olan Phryg ve Urartu Krallıklarıyla ekonomik açıdan boy ölçüşebilecek bir durumdadır. M.Ö. I. binyılın süper gücü Assur Krallığının yayılmacı politikasına Anadolu’da geçit vermeyen krallıklar arasında yer alan Tabal, bu konuda kendisi ile müttefik olmak isteyen Urartu ve Phryg Devletlerine de tam destek vermiştir. Bu çalışma, Tabal Krallıklarının M.Ö. I. binyıl içerisindeki konumunu, siyasi ve ekonomik ilişkilerinin bütününü ele almak ve bu konuda var olan açığı Assur kaynakları ile destekleyerek bir ölçüde probleme ışık tutmayı amaçlamıştır. Kayseri, Niğde, Nevşehir, Aksaray, Konya Ereğli, İstanbul Arkeoloji Müzesi ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde Tabal Bölgesi stelleri ve buluntuları üzerinde araştırma ve belgeleme çalışmaları yapılarak bölgenin tarihini netleştirme amacı gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.

iii ABSTRACT

After Hittite Empire collapsed, There were small kingdoms in Central Anatolian plateau from the river so called Halys to North Syrian borders. Among those Neo – Hittite Kingdoms, we see a unique one, Tabal. The unique condition of Tabal Kingdoms were coming from its jeopolitical status and political situation. Main territory of Tabal can be described between Salt Lake to Milid (Malatya), and from Halys to Taurus Mountains. In the second half of 9.th century B.C, There was a great turmoil on the high plateaus of Eastern Anatolia. Urartians were estabilishing a great power on highlands around Lake Van. To the west of Urartian Kingdom there was a new power among Neo – Hittites, so called Tabal as we mentioned earlier. However, Kindoms in Anatolia such as Tabal, Urartu and Phryg had similar political and economical problems and interests. The major problem was the Assyrian Empire, which was the greatest and eagerest state in Mesopotamian territories in ancient times. The Assyrian Empire was depending on natural sources which was not available in their homeland. That is why kingdoms of Anatolia were one of the primary targets of Assyrian Empire. Due to the needs of Assur, Tabalian and Urartian Kingdoms were in great danger. In the second half of 8.th century B.C. Tabalian and Urartian Kings had decided to establish an allienceship against Assur. The tripod of this agreement were Tabalian King Ambaris, Urartian King Rusa I. and the Muskian King Mita. According to this historical event, Tabal Kingdom had powerful military and economical power over the Central Anatolian Plain. In this thesis, I aimed to gather historical and archaeological evidences about Tabal Kingdom and its political and strategical situation in I. Millennium B.C

iv Biricik eşim ve sevgili aileme…

ÖNSÖZ

c ∗ sssss ss sss s sscO sc cg gs ssg s s g g s s c sss c

∗sc s

g ss gs g s sg gssc ssc O g g c OscsO c s s sss c UU UU sscsgs ssgsg UUs g sssss ss s s s s s U s s O g s Csc s s g s s c s Cgs UU s

I C I G IIII IIGCI Cu o ou

vii IIIG u Gu Co IGII IIIC u IIG II

viii IIII I G

FOTOĞRAFLAR LİSTESİ

g g www.mythicmaps.com

KISALTMALAR LİSTESİ

o u s s s

MODERN ESERLER ouooo ssoso ou ous ous oo ouos ssso O uooosoOs C Cso uu C Coss O ouoOo

ouous C ouoCuous ouous ouoouous ouosus ouous O uusOss sossu ossoo oos uuu o uuuos soouuu

GİRİŞ

O Katpatuka O

Bit Adini Karkamış Tunni Mulli

I -TABAL KRALLIĞI HAKKINDA

Kaşgalar

Muti

“ c

Ezekhiel

O O “ ... ...

Tuwanuwa s ,C

Çeyiz”

C ,

O III u

O O O

u g O u I

II II

o O O O

II ou

IIIIII

II II II II I II

sscss ss s sssssss ss s c ss ss s s ss s s s s ss ss s ss ss s s

s ss s s s s c s s s ss s s c s c s c Os s s c s s c s s s sss sscsss

s c s c ss s s sssss s css s s s s sc c s s s s s cs s ss s scs c s ss s s ss s s c s s c s s ss csss sss s sccss s s

sc csss ss s ss c s s s s ss s s s s s s ss ss O s s s s ss ss s s s s s s s s s ss s s u ssss sss s s s s sss s

ss c c ss s cs cs sss s s s s s u u ssss c c s s s cs s s s c s ss c

cs cs s ss s c s ss s sscc c s s s ss ss s s s ssscs s s s s s ss ss ss s sss

o O O o

SCI c SS S g

g g S S g ccg g OS c O g gcg S S C gG

c O S g G S III S Sg

S g gG gg S g g c c g GS g S c c g O g cg C g

S S S gc O c g II Sgg SS S S g S

IV- TABAL BÖLGESİ’NİN JEOPOLİTİK VE SOSYOPOLİTİK YAPISI

U askeri ittifak ekonomik ittifak g U g O g g U g g U g gg g g

g U gg Ug g g g gUg g

g g g g g

g g g g g g g ggg

gg g g g gg gg g g Wassusarma Uassurme gg U g Büyük Kral Tuwatias’ın oğlu Büyük kral” g Ug ggg g g g g g

g g gO g g g Timur Dağı g gO g gg g O U g g g ggg ggg g g

ggO gU g g gg g g g U g g g g gg g gg g g g g g g g g U g g g g

g g g g g gg g g g Ugg U g g U g g g gggg g

g g g gU g g gg g gO O g g gg g g g g

O g Uggg g g gg g g g U g g g g g ggg g g U g

ggg g g g g gg U g g U U g g U g g U g g g gg g O g

g U g g g ∗ g g g g g g g gg gg gg g g g g g g

∗

“…hızlı atların babası Argaios…” g uuu uu g g uggg u uuu uug ugu g g g u uu III Iu g uuuu uu uu uu u uuug Iguuu uuu u Iuguuuu

u u g u ug u uuug guguu u uu u u uuuuuuu uuuuu uu g ug g uu u g g III g gg guIIguu guuuIIIgg u u g uu u u uuuu g II gu u

gs guug uu u u g u g g u g uu u g uuu g uu u guuuuu u g uu ggu gg g

uu g g g ug g Cuu u gug u u g O u Iuu guuu uggIu gg guu u ug g g uuuu g I guu uuguu uu u g u g uuu u

g g g g O u u uu I gugg uuug uguOug gggu IIuu I u u uuuu uu O u u u u u g uuu uu g u g uguu uuuuuuu uuu u u u uu uu O uugu uug g

u g u ug g u uu u u g g g I u IIIu g O u gg uuug gu uu g u g u u uuu uuuu u ug u g uu uu u u guu

ssg g ug gu “Tunni” g u g u g u g u u u u uu u u u u guuuu ug ugu u g u uuIIIuuug u u u uuu uu g u

gIIIg g u III g u uu u u uu g IIIuuu guuIII uuu u Ig g O u guIII gguIIIgII g u u g ggIIIgu g gu g g

u u uu g uu uuug u IIg u u g uu II g u u u g gu gu II gu g g uuuuug II g uuu uuu u u u uIIIgu uu u g u u uu II gu g u u uu IIguu u uug IIIgg

u gg

u u Iu uuu II g u uu gu uguIIguu u u g uu g g g uu uguuuguu ugug IIIgIIgg

Tabal (Bit Burutaş): Uassurme (738 – 730); Hulli (730 - ?); Ambaris (? – 713) Tuhana: Urbala’a (738 – 710) Atuna :Uşhitti (738 – 732); Kurti (718 -713); isimsiz (710) Iştundi :Tuhamme (738 -732); isimsiz (710) Hubişna :Uirime (738 – 732) Şinuhtu : Kiakki (718)

u u u u III g u g u u u ugu u g uu

uggu u u u u g s o s uuuuuuuuu u uuuuuu g u u uug u u u g g uu u g g uuuu u u u u u u u u u

g u uu u III g u g u uu u u uuu uIIgu ugIIIguIIu u g I u ugguuu

G sss s s s I II ss ss s s s s s s s s s s ss s s s s s

sss s s s s s sss s s s sssIIIs II s Lingua Franca ∗ s s s s s s s s s sss s s s ∗sss

s s s s s s sss ss ss sss sss s s s s s s sss ss s ss s ss

II s C

ss s s s s s ss ss s ss s ss s s ss ss s ss O s s s s ss s sss s

s s I Is sss ss sss s s IIss s ss s s s I s IIsss sss s ss ss

s s s Os s s s O ssss s s s s s s s s s ss s s ss s s s s ss ss

s s s sss s s s ss s II s s ss s s s s s s s s ss

IIsss ss ss s sss s s ss s ss s s ss s s ss II s s ss ss sssss s s ss s s s s s ss s ss

sss s s s sssssss s s ss s s sss s

VII– TABAL DİNİ

o o oo o o o o oo o o o ooooo oo

o ooo o o o oo o oo o o o o o oo oo o o o ooo o oo

oo o o bereket fırtına o o oIII o o o o o o o Sarma o III ∗o o o o o ooo O o ∗

o o o o o o o o o oo ooo o oo o o oooo o o o o o o oo C

o o o o ooo oo o o o oooo o o oo Yemin Tanrısı o o o o o o kutsallık o o o o

oo o o u o o o o o o o o ooo o o o o o o o o o o o o o

o o o o o o oo o o o o o o oo

VIII- TABAL SANATI

EZEKIEL 27:13

“ Yavan, Meshech ve Tubal tüccardı, onlar pazarda pirinc kaplar ve insanlar satardı…”

IX– TABAL - MUŞKİ İLİŞKİSİ 20 000 Muşku ve 5 kralı 50 yıl boyunca Alzu ve Prulumzu’yu ellerinde tuttu C

SONUÇ O c c c c c c c c c

c c

I I S C S S S II III I . Kitaplar C IS C S c I Cc I

I I II I III S SC cC S SC IIIC SIIC C III

I I II III c I I S

I ScI II I I C I S I II c I SCC I I SS

I c c S c c SCC III C SIII I C CSIS Cc I II I I C I

III S CC IIISII III Sc I I C c c I cc c I S I S

I III S I I III I Cc CS C II C IcSII I I S Cc Cc I I II C

I IIII Cc c c C SI S I S C I S S I C II C S Sc Cc c I

SSC IS I C c I S c cIc C C I Sccc c

ISS II IS I II IScIc IS SS III I S Sc I I I

II I II S ICCI cCScS I S S I S S S S III C

I S III II S II

I ISccIc c II I IC II

ISCC I IS S S S c I SSI C C I ScS

SS Ic S I SSIII I CI S S ISII II SIIII I IC c S CI SS I II I Sc

IISI Sc I S CI I II Cc S Sc I I I S C I S I I II I ICc I

ISC ISSc II Ic c Sc SC Sc SC S C c I SC C I C c c CC

C Ic S SC S III II I S S I I S I SIII IICIS c I c cc

S I S S S cC I S II I C I I S I S Cc III

I IS II IC S S III S C C c Sc ICSC Icc I

I c c SS SCC c ccSc SS I SS Scc I I I I SS SC S

SCI c C S II II I I S S III SIS III SI II

SCCC I SI Sc S I c Ic SI c SS IIII SI C S II CccS S II

C II SSSI c I c c IS S IS SSIII I I

IC c c c I c S c I c III I S c S SI c C I c Ic I

Resim 4.

Resim 5.

Resim 6.

Resim 7.

Resim 10.

Resim 11.

Resim 14.

Resim 18.

Resim 20.

Resim 21.

Resim 22.

Resim 23.

Resim 26.

Resim 27.

Resim 28.

Resim 29.

Resim 36.

Resim 32.

Resim 33.

Resim 34.

Resim 35.

Resim 36.

Resim 37.

Resim 38.

Resim 39.

HARİTALAR

Harita 1

a - Hitit Hiyeroglifli Stellerin Tabal Krallıklarında Dağılımı

b- Detay

Harita 2 – Tabal Krallıkları’nın Lokalizasyonaları

Harita 3 – Anadolu’da Tabal Bölgesi’nin Konumu

158

Harita 1. g U g gS

U g U S II SUU SUU I S SO U IS U IU S

II g