Secretaris-generaal Loes Mulder: LoesMulder: > Secretaris-generaal > Parlementair Onderzoek Digitale Toekomst Digitale Onderzoek > Parlementair i ‘Ons vak is aangeven wat erkan’ isaangeven wat ‘Ons vak i magazine ambtenaar estuur estuur > Terugblik Bestuur Congres 2019iBestuur 2.0

Onafhankelijk kwartaalmagazine voor de iOverheid. Nummer 32, jaargang 9, November 2019 the chief

Den Haag heeft de neiging maatschappelijke problemen aan het zicht te onttrekken door ze af te dekken met stapels papier: Kamerbrieven, moties en amendementen, wetsvoorstellen, onderzoeksrapporten en evaluaties. Zo af en toe, en de laatste maanden opvallend vaak, komen er barsten in die papieren werkelijkheid en staat Den Haag er wat beteuterd bij. Het Programma Aanpak Stikstof is natuurlijk het meest treffende voorbeeld van papieren verdoezeling die als een bomboemerang terugkomt. Drie weesgegroetjes en de heilige gelofte om natuurschade in een verre toekomst te compenseren en de volgende koeienstal kon verreizen aan de rand van een natuurgebied. Nee, nu niet meer. Nu liggen er 18.000 bouw- en ontwikkelprojecten op hun gat.

De papieren regeldrift ligt niet zelden ook de uitvoeringsorganisaties zwaar op de maag. Belastingdienst en UWV zijn natuurlijk de gekende voorbeelden. De eerste was ooit dé IT-trots van Nederland, maar toen de politiek besloot dat geld uitbetalen eigenlijk net zoiets is als geld innen en de Belastingdienst toeslagen moest gaan uitkeren, ging het bergafwaarts. De laatste rel gaat niet toevallig wéér over de toeslagen, en duizelig geworden door het politieke gejojo – ruimhartiger toekennen, harder aanpakken – blijken onschuldige burgers door de fiscus Buitengewoon Onhebbelijk Behandeld. Ook bij het UWV waren de cliënten niet zelden de BOB, lees er het zwartboek over werk.nl op na.

Nieuw realisme – nee, dat is geen nieuwe politieke splinter – heeft de Tweede Kamer echter in zijn greep. Voor de zomer erkende de Kamer dat de digitalisering hen “een beetje door de vingers glipt” en dat er een parlementair onderzoek Digitale Toekomst moest komen. Het citaat komt uit een interview met de commissievoorzitter elders in dit nummer. En nu komt er ook een Kamerbreed gesteund parlementair onderzoek naar de misstanden bij uitvoeringsorganisaties van de overheid en de rol van de politiek hierin. Volgens initiatiefnemers is goed overheidsfunctioneren een voorwaarden voor publiek vertrouwen.

En zo is het maar net. Chapeau Tweede Kamer! Peter Lievense

Nummer 32, november 2019 3 in dit nummer

Secretaris-generaal Loes Mulder iBestuur Congres 2019 Columns in woord en beeld ‘Ons vak is aangeven wat er kan‘ Marens Engelhard [17] 7 Terug van weggeweest [20] Beeldverslag [22, 30] Sander Agenda Digitale Overheid krijgt Klous [11] Commissievoorzitter Kathalijne Buitenweg vaste vorm [24] Diederik ‘We laten het een beetje door de vingers glippen’ van Leeuwen 12 [55] Overheid begrijp je eigen algoritme Sophie [26] in ‘t Veld Den Bosch Data Week [i19] ‘Dat is wat data voor je doet’ Met concrete eisen de techniek Chris Verhoef [i33] 40 ethisch vormgeven [28]

Uitbreiding ICT-talentvijver Rijksoverheid Partners Transitie naar de digitale samenleving [33] Voorbeelden: de Cyber Security Interim Pool en Blueriq [i22], Capgemini [58], het convenant JIVC 44 Centric [i24], CGI [i34], Alternatieven voor Facebook, Twitter en IBM [56], IMAGEM [i20], WhatsApp [34] Pegasystems [i36], PinkRoccade [18] magazine Het soortelijk gewicht van de digitale kluis [36] De cloud is niet alleen commodity Hoe kun je nou een digitale organisatie worden impact en tegelijkertijd een van je belangrijkste Z.O.Z. bedrijfsmiddelen buiten de deur zetten? 48 impact! iBestuur uitgelezen? Draai ‘m om en lees verder in iBestuur impact. Vijfenveertig pagina’s met: een interview met Jan

Technologie met twee gezichten van Ginkel, loco-provinciesecretaris van Zuid- Nummer 32, jaargang 9, november 2019

Overheid. Holland, het eerste interview met de kersverse i De zonnige en duistere kant van quantumtechnologie > Jan van Ginkel: voorzitter van de Taskforce Samen organiseren, Nadenken 52 over de ethiek Arne van Hout, de toeslagenspagetthi, Het juiste inkoop van duurzame ICT, de aanpak van Onafhankelijk kwartaalmagazine voor de kanaal kies ondermijnende criminaliteit en nog veel meer! > Haarlem gaat duurzaam ICT > Wie maakt je zelf inkopen chocola van de 60 toeslagenspaghetti? 4 Nummer 32, november 2019 5 De hoogste ambtenaar van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is secretaris-generaal Loes Mulder. Dat de Rijksoverheid niet goed is aangesloten op de technologische ontwikkelingen durft ze best te zeggen. Het levert risico’s op maar óók kansen. “Het is een combinatie van vrolijkheid over hoe snel het allemaal gaat en de vraag of je er maximaal op voorbereid bent.”

Loes Mulder, secretaris-generaal Sociale Zaken en Werkgelegenheid: ‘Ons vak is aangeven wat er kan’

Hoe kijken de hoogste ambtenaren van Nederland eigenlijk naar innovatie? “Als de overheid en vooral de uitvoeringsorganisaties die de overheid kent niet voortdurend zouden innoveren dan zou er heel veel misgaan. Innovatie is niet iets buiten onszelf, we zijn onderdeel van technologische ontwikkelin- gen waarop moet worden ingespeeld. Als overheid moet je jezelf regelmatig de vraag stellen: heb ik dat wel goed op orde en hoe kan ik er nog beter in worden? Innovatie is een heel breed thema dat ook voor veel spraakverwarring zorgt. Het gaat zowel over manieren van werken, als om technologische ont- wikkelingen. Je moet als Rijksoverheid uitzoeken en weten hoe je je verhoudt tot technologische innovaties. Wat is de maatschappelijke betekenis, stellen we op tijd de goede ethische vragen? Hoe voorkom je voldongen feiten zoals het gegeven dat inmiddels delen van de Nederlandse digitale infrastructuur in buitenlandse handen zijn? Daarom loopt er op dit moment ook een verkenning om daar meer zicht op te krijgen. Voor ons als secretarissen-generaal van de diverse departementen is het belangrijk om te weten welke aanknopingspun- Door Bas Linders ten er dan zijn voor ons dagelijks werk. We gaan onszelf ook trainen in ‘innova- Beeld Lex Draijer/De Beeldredaktie tieve besluitvorming’ in relatie tot de technologische ontwikkelingen.”

6 Nummer 32, november 2019 7 U was lid van de studiegroep Informatiesamenleving en over- heid. Die publiceerde in 2017 het rapport ‘Maak Waar’. Daarin staat dat Nederland veel heeft te winnen bij in de hoogste versnel- ling verdergaande digitalisering. Maar, zo werd daarbij opgemerkt: ‘De voorwaarde is wel dat de overheid een fundamenteel andere omgang met digitalisering ontwikkelt’. We zijn nu twee jaar verder. Vindt u dat er genoeg met dat rapport is gedaan? “Ik ben optimistisch van aard. Ik ben blij dat toen de ruimte is genomen om dat rapport te maken. Je ziet niet alles als een politiek besluit met een strik erom terug met een kaartje ‘dit was van Maak Waar’, maar veel van wat er nu gaande is vindt wel zijn oorsprong in dat rapport. Dingen die toen zijn aangekaart worden inmiddels ook al toegepast en staatssecretaris Knops heeft er mooie initiatieven aan ontleend om rijksbreed de digi- talisering te versnellen. Als ik zie hoe serieus nu naar uitvoering en uitvoerbaarheid wordt gekeken en hoe digitaliserings- en Veel van wat er legacyvraagstukken daar een onderdeel van vormen, dan heb ik nu gaande is vindt wel hoge verwachtingen van de komende periode.” Hoe vindt dat zijn weerslag in het overleg met uw collega-SG’s? Is er inmiddels de overtuiging dat digitalisering niet iets is van wel zijn oorsprong afzonderlijke departementen? “Al onze digitale vraagstukken hangen met elkaar samen, dus die oude manier van werken – per departement - die doet in het rapport het gewoon niet meer. Als ik kijk hoe het nu in het SGO gaat – en ik zie dat op veel meer plekken in de Rijksoverheid – dan denk ik dat we al veel meer met elkaar in verbinding staan dan in het ‘Maak Waar!’ verleden het geval was. Ik zie het als een uitdaging om te onder- zoeken waar we nog iets te winnen hebben in het benutten van technologische innovaties, het verantwoord toepassen ervan en de vroegtijdige reflectie op de ethische aspecten en maatschap- aangesloten op de technologische ontwikkelingen dan levert in wet- en regelgeving moeten implementeren in zijn uitvoerings- pelijke consequenties. Is het al briljant geregeld of kan het wel- dat potentieel ook veel risico’s op. Het is een combinatie van systemen. Bij de Belastingdienst staat alleen al dit jaar de teller licht toch anders en beter? Ik vind dat we elkaar daarop moeten vrolijkheid over hoe snel het allemaal gaat en hoe interessant op 480 aanpassingen. Wanneer zeggen u en uw collega’s tegen het uitdagen.” het is, en de vraag of je er maximaal op voorbereid bent en of je kabinet en tegen het parlement: dames en heren dat kunt u nou goed ziet welke dilemma’s het oplevert.” wel willen, maar dat gaat gewoon niet? Hoe houd je als ambtelijke leiding van een departement de “In het verleden hebben we best zware combinaties gekre- razendsnelle technologische veranderingen bij? Maar ondertussen moet u ook de politieke plannen en de uit- gen van zowel digitaliseringsopgaven, financiële taakstellingen “Dit is nooit af. Je krijgt steeds weer oude vraagstukken in komsten van wet- en regelgeving omzetten in overheidsdienstver- voor bepaalde uitvoeringsorganisaties en complexe beleids- een nieuwe vorm. Zo heb je verouderde systemen die je moet lening die ook echt werkt. opgaven. Allemaal vanuit de drive van iedereen om dingen te vervangen. Vervolgens krijg je te maken met systemen die niet “Dat is ons vak. Dat is het basisspel van een kabinet dat veranderen en het beter te doen. Toen hebben uitvoeringsor- meer worden onderhouden als ze zeven jaar oud zijn. Dan moet bepaalde ambities heeft en een ambtelijk apparaat dat aangeeft ganisaties ook wel gewaarschuwd dat dat tot problemen kon je je vervolgens gaan afvragen of je dan maar zelf moet gaan wat er kan. En ja, aan beide kanten is de ambitie altijd groter leiden en achteraf gezien kun je zeggen dat er wellicht te veel bouwen en - als je dat doet - waar je dan de IT’ers vandaan haalt dan wat kan en er ligt altijd de urgentie van maatschappelijke is geforceerd. De kunst is nu om in de toekomst die afwegingen die je nodig hebt.” opgaven die om een oplossing vragen. Ons dagelijks werk is toch beter te maken en ik ben blij dat het kabinet hier echt voor om in dat spanningsveld de weg te vinden naar wat goed is en openstaat.” Wordt u daar niet onrustig van? reëel.” “Ik word er vaak juist enthousiast van, omdat er ook heel U en uw collega’s wijzen nu nadrukkelijker op de onmogelijk- veel kansen in zitten. Met het nieuwe en onbekende komen ook Waar ligt wat u betreft de absorbtiegrens van het ambtelijke heden van sommige politieke wensen? de onverwachte oplossingen. En natuurlijk word je er ook wel apparaat en vooral van de uitvoeringsorganisaties? De afgelopen “Die gesprekken vinden plaats ja, en het probleem wordt eens ongerust over. Want als wij als Rijksoverheid niet goed zijn tien jaar heeft bijvoorbeeld het UWV meer dan duizend wijzigingen onderkend. Zoals op Prinsjesdag is aangekondigd wordt er nu

8 Nummer 32, november 2019 9 Klous

ook gekeken hoe we ervoor kunnen zorgen dat ook de uitvoering beter in staat wordt gesteld om al die uitdagingen te combine- We hebben het ren. Daarom wordt er, om te beginnen, ook een analyse gemaakt Geile vleermuizen van de situatie bij UWV, SVB, DUO en de Belastingdienst om te Geile achterhalen op welke manier die organisaties tot een betere qua regels balans kunnen komen tussen enerzijds de boel draaiende hou- den en anderzijds het organiseren van vernieuwing. Het kabinet at is anno 2019 het slechtst denin zit. Ik ervaar het zelf op de onder- heeft ook aangegeven dat het bereid is daarbij naar de rol van te complex Wfunctio nerende algoritme? Als werpen big data en artificial intelligence. In de politiek te kijken, naast de rol die departementen hebben als wetenschapper zou ik zonder grondig mijn opdrachten, projecten en onderzoeken opdrachtgever en eigenaar van de uitvoeringsinstanties. En, gemaakt en voor onderzoek eigenlijk geen antwoord op die ervaar ik dagelijks hoe tal van organisaties wat belangrijk is, niet als een eenmalige operatie, maar als een vraag mogen geven. Toch durf ik wel een met die onderwerpen bezig zijn. Ook zie ik permanent punt van aandacht. Dat is een goede ontwikkeling, gokje te wagen. Een algoritme dat al hon- hoe het nieuws de werkelijkheid vertekent, want het is immers niet alleen een probleem van de uitvoering, de uitvoering derden jaren oud is, staat waarschijnlijk zowel aan de positieve als aan de negatieve maar van het hele stelsel, en ik denk dat ook politici daarop hoog op die lijst: het dagelijks nieuws. kant. Big data en AI lossen of al onze pro- aanspreekbaar moeten zijn. Ik zou het wel mooi vinden als we De media berichten immers hoofdza- blemen op, of zijn een groot gevaar voor de dat proces uiteindelijk goed krijgen, zodat we snel en tijdig van te moeilijk kelijk over incidenten, bij voorkeur specta- mensheid. De laatste categorie heeft inmid- onze ervaringen leren. De grootste innovatie die wij als overheid culaire incidenten. Dat verkoopt goed. Een dels de overhand. De doemverhalen over kunnen doen is oprecht integraal met elkaar samenwerken.” uitvoerbaar prachtig voorbeeld uit de historie is zaken- privacyschending, discriminatie en andere man Benjamin Day die de New York Sun in dingen die misgaan zijn haast ontelbaar – En de uitvoering meer centraal zetten dus? 1833 oprichtte. Hij was een pionier in de want makkelijk verteerbaar en met mooie “Voor de mensen die het meest aangewezen zijn op onze sensatiejournalistiek en draaide er zijn hand koppen. voorzieningen - die bijvoorbeeld voor hun inkomen afhanke- niet voor om zelf verhalen te verzinnen. Die negatieve kanten zijn er overigens lijk zijn van de overheid - hebben we het qua regels te complex Fameus is het verhaal dat er met een grote ook echt. Maar wat ook echt is: dat veel gemaakt en voor de uitvoering te moeilijk uitvoerbaar. Dan telescoop leven op de maan was ontdekt. organisaties aan de achterkant heel bewust is het voor burgers af en toe ongelofelijk ingewikkeld om zelf Niet zomaar leven. Het ging om vleermuizen bezig zijn met de risico’s. Ze gaan bepaald overzicht te houden en te snappen voor wat je waar moet zijn en met een enorm libido! niet over één nacht ijs en onderzoeken hoe je met die verschillende inkomensbestanddelen uit verschil- Anno 2019 zouden we die Great Moon wat er mis kan gaan. Ze discussiëren over lende regelingen goed de maand doorkomt. Daar ligt voor mij de Hoax bestempelen tot fake news, maar ook dilemma’s – niet alleen intern maar ook in urgentie als het gaat om wat we als overheid moeten leveren en nu schrijven media vooral over uitzonderin- dialoog met elkaar en een breed scala aan waar technologische innovatie toe dient. Het gaat erom hoe het gen en niet over wat gangbaar is. Want die betrokkenen. Ze zetten gedegen risicoma- zich in de praktijk voor mensen vertaalt.” verhalen trekken geen lezers en zijn daar- nagement op zodat ze om kunnen gaan met mee zeker in het tijdperk van sociale media negatieve effecten. En nog veel meer. Betekent dat ook niet dat je er als overheid niet naar moet We willen als overheid maatschappelijke problemen oplossen; als nieuwsplatform commercieel niet erg Mijn journalistennetwerk heeft niet streven helemaal voorop te lopen en juist wat extra tijd moet daarvoor worden plannen bedacht die moeten worden uitge- aantrekkelijk. Spektakel is veel beter voor veel interesse om daar een stukje over te nemen voordat je innoveert? voerd en liefst zo snel mogelijk. Maar als zo snel mogelijk bete- de kijkcijfers. Daarom ook de kop boven schrijven. Die nuance maakt het namelijk “Dat zou ik niet zo willen zeggen, want het concept van ‘pro- kent dat het dan ten koste gaat van de kwaliteit, verstoringen deze column. doodsaai. Aandacht betaalt hun salaris en ven technology’ klinkt aan de ene kant heel degelijk en betrouw- oplevert op andere vlakken en te veel risico’s; dan doe je het Wie zich een beeld wil vormen over daar heb ik zeker begrip voor. Vandaar mijn baar, aan de andere kant betekent het dat je altijd werkt met uiteindelijk niet. Waar we gelukkig steeds beter in worden is om Sander Klous hoe het met de wereld gaat kan het nieuws constatering dat juist het nieuws wordt verouderde concepten. En je moet als overheid ook de ruimte dat helemaal aan het begin goed in te schatten, zodat je als je Hoogleraar Big Data maar beter links laten liggen. Je moet zelf bepaald door één van de slechtst functione- nemen om echt nieuwe dingen uit te proberen. Uiteindelijk zit- met een plan aan de slag gaat je ook verantwoorde opdrachten Ecosystems , UVA op onderzoek uit als je wilt weten hoe het rende algoritmes van deze tijd. ten we allemaal op dezelfde lijn. ‘Technologische innovatie’ of kunt geven aan de uitvoeringsorganisaties.” en partner bij KPMG er met een onderwerp voorstaat. Je echt ‘de uitvoering centraal’: wat mij betreft gaat dat over hetzelfde. verdiepen lukt eigenlijk alleen als je er mid-

10 Nummer 32, november 2019 11 Commissievoorzitter Kathalijne Buitenweg ‘We laten het een beetje door de vingers glippen’

Kathalijne Buitenweg, Dat de Tweede Kamer zich heeft laten overhalen tot een Parlementair voorzitter van de commissie Parlementair Onderzoek Onderzoek Digitale Toekomst is eigenlijk de schuld van de ‘digital Digitale Toekomst champion’ van D66 Kees Verhoeven en zijn VVD-collega Jan Middendorp. Zij vinden daarbij commissievoorzitter Kathalijne Buitenweg aan hun zijde. Want digitalisering en de Tweede Kamer, dat is bepaald nog geen gelukkig huwelijk. “We zullen misschien wel pijnlijke momentjes voor onszelf blootleggen, maar daar moeten we niet bang voor zijn.”

et het instellen van een onderzoekscommissie krijgen de twee par- Mlementariërs erkenning voor die stelling en mogen ze mede op zoek naar mogelijke oplossingen. De commissie is inmiddels begonnen met een oriëntatiefase die loopt tot eind dit jaar en die onder meer zal bestaan uit gesprekken met wetenschappers en praktijkdeskundigen, literatuurverkenning en het maken van een overzicht dat inzicht moet opleveren in de wijze waarop op dit moment de beleidsdossiers over digitalisering door de Kamer worden behandeld en besproken. Daarnaast komt er een internationale vergelijking met de manier waarop in andere landen parlementen digitale onderwerpen aanpakken. Commissievoorzitter Kathalijne Buitenweg: “We zullen misschien wel pijnlijke momentjes voor onszelf blootleggen, maar daar moeten we niet bang voor zijn. We gaan kijken naar wat er nou eigenlijk misgaat bij het onder- werp digitalisering. Als Tweede Kamer staan we erbij en kijken we ernaar en Door Bas Linders we laten het een beetje door de vingers glippen. De vraag is: hebben wij vol- Beeld Freek van den Bergh/ doende kennis en kunnen we voldoende sturing geven? Nou dat voelen we niet De Beeldredaktie zo!” Volgens Kees Verhoeven komen er veel signalen vanuit de samenleving dat

12 Nummer 32, november 2019 13 De commissie de Tweede Kamer op het punt van digitalisering achterloopt.”Dat blijkt uit de dat een vrij losjes genomen besluit over Syri (Systeem Risico reacties van mensen uit het bedrijfsleven, de wetenschap en maatschappelijke Indicatie) - dat ook gaat over de vraag of het verzamelen van Vlak voor het zomerreces besloot de Tweede Kamer organisaties die nadrukkelijk hun bezorgdheid uiten over het feit dat de Tweede allerlei gegevens met het doel om te kijken welke mensen poten- unaniem een Tijdelijke commissie Digitale Toekomst in Kamer de greep op digitale onderwerpen dreigt kwijt te raken.” Jan Midden- tiële fraudeurs zouden kunnen zijn wel of niet een geoorloofd te stellen. De commissie moet uitzoeken hoe de kamer dorp: “Het gaat er ook om hoe we meer grip kunnen krijgen en hoe we gaan mechanisme is – nu minder snel genomen zou worden. We zijn er zich beter kan organiseren om beter sturing te kunnen voorkomen dat digitalisering ons ‘overkomt’.” inmiddels achter gekomen dat er samenhang en kennis ont- geven aan de digitale ontwik- Wat er in breekt bij dat soort besluitvorming.” Verhoeven: “De discussie kelingen. Volgens het instel- Prioriteit over 5G wordt in verschillende Kamercommissies gevoerd; in de lingsbesluit ‘heeft digitalisering Buitenweg: “Hebben we voldoende regels voor zaken als gezichtsherken- commissie voor Economische Zaken, Justitie en in de commissie grote gevolgen voor de samen- Brussel aan ning, deepfakes, kunstmatige intelligentie en nieuwe dingen op het gebied van voor Binnenlandse Zaken. Allemaal vanuit specifieke invalshoe- leving, waaronder werkgelegen- digitalisering die zich steeds meer aandienen en die zich over het terrein van ken in een dossier waarin het juist gaat om samenhang.” Jan heid, veiligheid, de democratie meerdere ministeries uitstrekken? Wie zorgt er dan voor - als we nog steeds Middendorp: “We gaan vooral op zoek naar een antwoord op de en de verhouding tussen burgers beleid wordt alles per ministeriële commissie behandelen – dat er geen dingen tussen wal vraag of bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie als onderwerp onderling en tussen burger en en schip raken? Het is een ontzettend moeilijk onderwerp. Voor weinig Kamer- goed via de huidige manier van werken in de Tweede Kamer kan overheid. Daarom is het van groot leden is het echt prioriteit. Ik ben bijvoorbeeld zelf woordvoerder voor Justitie worden behandeld en hoe je dat beter kunt doen. Hebben we belang dat het parlement kaders ontwikkeld op en Veiligheid en in dat kader kom ik zoiets als gezichtsherkenning natuurlijk genoeg kennis en hoe kunnen we daar grip op krijgen?” geeft, ontwikkelingen stimuleert ook tegen, maar ik moet mijn tijd ook verdelen over andere zaken zoals de en grenzen trekt’. De commissie dit punt is ook politie, het drugsbeleid en de rechtspraak om maar wat te noemen. Zo geldt Hoe groot is eigenlijk de kans dat er op korte termijn ook bestaat uit Kathalijne Buitenweg dat ook voor mijn collega’s van de andere fracties in de Kamer. Echt specifieke een tijdelijke onderzoekscommissie voor het klimaat wordt (GroenLinks) voorzitter (foto), Verhoeven (D66), Mid- kennis over de vele valkuilen en mogelijkheden van digitalisering hebben maar ingesteld? Ook daar gaat het over een complex onderwerp dat dendorp (VVD), Van Dam (CDA), Van Otterloo (50Plus), erg interessant weinig Kamerleden. Bij iedereen komt het wel op het bordje, maar het gaat er zich niet binnen de kaders van één departement laat vangen. Azarkan (DENK) en Van Weerdenburg (PVV). Het is de ook heel snel weer af.” Middendorp: ”Wat voor digitalisering geldt, geldt ook voor bedoeling dat de commissie volgend jaar april zijn eind- klimaatvraagstukken. De Kamer heeft nu al mechanismen om rapport uitbrengt. voor ons In de wandelgangen van de Tweede Kamer gaat de grap dat wanneer de dat soort ministerieoverstijgende zaken aan te pakken, maar Kamer unaniem met iets heeft ingestemd het gaat om een open deur of omdat het is belangrijk dat we ook op zoek gaan naar andere en nieuwe onderzoek ze denken dat het geen kwaad kan. Met welke van de twee mogelijkheden heb- wegen om dat proces te verbeteren. Buitenweg: “Klimaat speelt ben we hier te maken? Buitenweg grinnikt om het cynisme van de vraag. “Een ook heel erg breed, maar ik heb het idee dat we op dat onder- open deur is misschien als je zegt: we hebben het eigenlijk onvoldoende in de werp Kamerbreed wél weten wat we kunnen doen en aan welke en inzichten gericht? Wíe wordt geacht wát op te pakken? Dat vingers. Maar hoe het dan wél moet is echt een institutionele vraag en daar heb knoppen we kunnen draaien. Er zijn heel veel mensen in huis is precies het probleem waar we het over moeten hebben. We ik nu echt nog geen antwoord op. Je kunt daarbij aan van alles denken, van de met kennis van zaken en er circuleren heel veel voorstellen. weten allemaal dat er kaders gesteld moeten worden, bijvoor- manier waarop de Kamer bijvoorbeeld een commissie over Europa heeft tot aan Je ziet bijvoorbeeld dat er al een minister is van Economische beeld voor het gebruik van algoritmes, zoals bepleit door col- voorbeelden uit andere landen die misschien heel bruikbaar zijn voor ons. Alles Zaken en Klimaat, dus op dat punt is er veel meer focus bij de lega Middendorp, en we moeten kijken naar het mededingings- is wat ons als onderzoekscommissie betreft open en bespreekbaar. De Europese Kamer en ook bij de regering.” beleid ten aanzien van de grote techbedrijven, zoals collega dimensie is ook heel erg belangrijk. Wat er in Brussel aan beleid wordt ontwik- Verhoeven aan de orde stelt. Het punt is dat we niet scherp heb- keld op dit punt is ook erg interessant voor ons onderzoek. Ook daar speelt de Huiswerk ben hoe je daar op een gecoördineerde manier mee aan de slag vraag wie regelt wat. Wat doe je nationaal, wat Europees en wat wereldwijd. Het onderzoek van de tijdelijke commissie richt zich op ‘het moet. Wie moet wanneer wat doen en op welke wijze moeten Als je bijvoorbeeld kijkt naar de ontwikkelingen rondom de AVG dan zie je dat identificeren van vraagstukken voor de nabije toekomst en de wij ons als parlement organiseren om het goed te doen? Als we die verordening zich inmiddels heeft ontwikkeld tot een wereldwijde standaard rol die de Kamer hierin kan spelen’. Dat heeft iets weg van een het houden zoals we het nu doen is er vaak te weinig urgentie, voor de omgang met persoonlijke data.” schilder op zoek naar een model, terwijl er toch de nodige stuk- is er vaak te weinig kennis en zit er te weinig coherentie in het ken liggen waarin al veel vraagstukken zijn geïdentificeerd. Zo beleid. Dat hebben we Kamerbreed vastgesteld, maar hoe het Samenhang zijn er rapporten van de Algemene Rekenkamer, de Ombudsman, dan wel moet dat weten we niet. We hebben te maken met oude Volgens het onderzoeksvoorstel voor het Parlementair Onderzoek Digitale De WRR, het Rathenau Instituut, de commissie Elias, de Raad structuren waarbij je je moet afvragen of die nog wel passen bij Toekomst is het hoofddoel ‘te komen tot betere handvatten voor de Tweede van State en ambtelijke adviezen, zoals die van het rapport het beantwoorden van vragen van deze tijd.” Middendorp: “Het Kamer om te sturen op gewenste en bij te sturen op ongewenste ontwikkelin- ‘Maak Waar’ van de studiegroep Informatiesamenleving en Over- is niet zo dat de hele Kamer niet meer voldoet, maar er ligt een gen als gevolg van digitale innovatie’. Is het dan zo dat de Tweede Kamer op heid. Het is nog maar een greep uit de stapel. Is het probleem aantal uitdagingen die, als het om digitalisering gaat, niet zijn dit moment niet in staat is om gefundeerde beleidsbesluiten te nemen als het eigenlijk al niet helder geïdentificeerd? Buitenweg: “Dat huis- voorzien toen honderdzeventig jaar geleden de werkwijze van over digitalisering gaat? Buitenweg:”Dat niet zozeer, maar het is wel zo dat werk hebben wij natuurlijk ook al gedaan, maar de vraag is: aan het parlement werd bedacht.” er onvoldoende samenhang is bij de besluitvorming. Zo denk ik bijvoorbeeld welke Kamercommissie of aan welke minister zijn al die analyses

14 Nummer 32, november 2019 15 Samen voor Engelhard een veilige buurt Agnotologie?

e dag dat ik dit schrijf is het 9/11. herschrijven, maar dat is precies wat we DIedereen weet nog wat hij die dag altijd doen. Gelukkig. Maar de geschiedenis deed. Of, als je van mijn generatie bent, veranderen, dat kunnen we niet. Agno-zelfs wat je deed op 22 november 1963, de dag dat Kennedy werd vermoord; ik zie U leest de voorbeelden van dit mecha- mezelf staan in een bedrukt kringetje op nisme in de krant. Sinds vorig jaar wordt het het plein van mijn lagere school. Op 9/11 nieuwe ‘definitieve’ onderzoek uitgevoerd rond 15.00 uur had ik een overleg op het naar structureel extreem geweld tijdens de Amsterdamse stadhuis. Iemand kwam in de oorlog in Indonesië (1945-1949). De eerste deuropening staan: het WTC staat in brand. keer dat hier overtuigend door een ex- Vliegtuig. Eerste reactie: onmogelijk, een militair over verteld werd was in 1969. Nu flauwe grap. De rest is geschiedenis. volgt het NIOD-onderzoek in de archieven en start de discussie opnieuw met dezelfde Ons geheugen werkt met horten en verontwaardiging (over de onderzoekers!), stoten, maar dié momenten beklijven. Een verbijstering en ontkenning. Denk ook aan interessant artikel in De Gids rept van agno- de parlementaire enquête over de gaswin- tologie, de studie van de onwetendheid. ning in Groningen. Wanneer voorspelden tolo-Hoe wij door uitgekiende vergeetstrate- geologen voor het eerst dat bodemdaling gieën dom worden gehouden door ons eigen risico’s met zich mee kon brengen? 1960? brein. Kennis kan in het volle licht beschik- Ook hierover komt grootschalig archief- baar zijn, maar toch over het hoofd worden onderzoek om de parlementaire enquête- gezien. Het is een kleine stap naar het commissie te voorzien van documentatie. mechanisme van verdringing dat we kennen Niet van de feiten, maar van de kennis die Download de app sinds Sigmund Freud. er toen was en de afwegingen die gemaakt of meld u aan op werden. En als je de ogen opent voor alle- Er blijken altijd weer onvermoede kan- daagse agnotologie zie je overal voorbeel- burgernet.nl ten te zitten aan het fenomeen collectief den. Denk aan roken. Of klimaatverande- geheugen. Archieven dienen om het soms ring. Het is interessant te beseffen dat het vastgedraaide gesprek over het verleden een dunne grens is tussen echt niet weten te voorzien van een feitelijke basis. Niet en doen alsof. zozeer om een objectieve waarheid vast gie?te stellen, maar wel om te zien hoe wij op Niettemin zijn vergeten en verdringen Met Burgernet werken we als burgers, bedrijven en overheden samen aan veiligheid in de een bepaald moment dachten, afwegingen een onmisbare vaardigheid. Heilzaam. Een buurt. Ook dat is digitaliseren - onze gezamenlijke kracht. CGI voorziet haar opdrachtgevers maakten en handelden. Altijd levert dat voorwaarde voor een gezond leven. Maar eff ectief van een moderne, datagedreven en veilige bedrijfsvoering – en daarmee van een fascinerende speurtochten op. Vaak naar als we er dan toch aan moeten geloven en duurzame digitale toekomst. Luisteren om klant- en marktinzichten op te doen. feiten die we al kenden, feiten die soms het brein laat het afweten, moeten we een Resultaatgericht innoveren door in co-creatie slimme oplossingen en onderscheidende jaren terug ‘opnieuw’ boven water gekomen beroep kunnen doen op ons gedocumen- dienstenconcepten te ontwikkelen. En leveren zoals van ons verwacht mag worden: zijn en daarna toch weer onder de opper- teerde geheugen, op het archief. Wij, als end-to-end, de best passende adviezen en producten, met maximale waarde voor opdracht- vlakte verdwenen. Zo marcheren we door de archiefinstellingen in Nederland, dragen gevers, hun klanten en burgers. CGI, al ruim 40 jaar digitaal leiderschap. Marens Engelhard geschiedenis en ons geheugen: van kennen een steentje bij aan de strijd tegen agnoto- Algemeen rijksarchivaris naar verdringen naar kennen. Je hoort wel logie en daar ben ik trots op. eens dat we de geschiedenis niet kunnen cginederland.nl Nummer 32, november 2019 17 partner PinkRoccade

In dit jubileumjaar delen PinkRoccade Publiekszaken en de gebruikers van iBurgerzaken tientallen best practices van de afgelopen vijf jaar. Waarom? We willen samen burgers, bedrijven, instellingen én medewerkers bij gemeenten in hun kracht zetten en daarmee de gemeentelijke dienstverlening verder Delen verbeteren. Het is algemeen bekend dat het delen van best practices bij uitstek hele Verhuizen is een complex proces waar meer- waardevolle mogelijkheden biedt aan anderen. dere ketenpartners en overheden bij betrokken Eén van de meest waardevolle tips: ga gluren bij maakt zijn. #LSG18 (Landelijke Selfservicecompeti- de buren! tie voor Gemeenten) kende eind 2018 zeven regio-overleggen die in het teken stonden van aarom dat gluren bij de buren werkt? Goed voorbeeld het optimaliseren van het verhuisproces. Een Wdoet nou eenmaal goed volgen! Kijken naar hoe col- rijk! praktijkvoorbeeld van de toegevoegde waarde lega’s of andere gemeenten (burgerzaken)apps gebruiken of van ‘gluren bij de buren’. processen uitvoeren kan inspireren. Het observeren van prak- tijkvoorbeelden brengt meestal ‘iets’ teweeg. Dat ‘iets’ loopt Beeld: Dreamstime uiteen van het opdoen van inspiratie tot grondige wijzigingen in de praktijk. Deze diversiteit in reacties hangt onder meer samen met de kwaliteit en de herkenning van de getoonde verhuisproces toen liep en hoe we dit het liefst zouden zien”, Heden, verleden en toekomst figuurlijk in; durven dingen anders te doen. We vullen het thema praktijkvoorbeelden. blikt Sabine terug. “Gedurende de workshop ontstonden er dis- ook letterlijk in; we gaan aan de slag met het optimaliseren Wat doe jij om het aanbod in de markt te kennen en te cussies met andere gemeenten. Dat zorgde ervoor dat we nieuwe En dan te bedenken dat ‘Gluren bij de buren’ slechts van de processen rondom reisdocumenten. Het document dat kunnen vergelijken? In de praktijk zien we legio voorbeelden ideeën kregen over de optimale inrichting van het verhuispro- één van de vele best practices uit vijf jaar iBurgerzaken je nodigt hebt om buiten de landsgrenzen te mogen reizen. van gluren bij de buren. De makkelijkste manier is misschien ces. Waarbij je wat je ziet en hoort van anderen wel continu is! Maar het is wel een hele bijzondere want hij raakt Nieuwsgierig? Alle informatie vind je op www.lsg19.nl en de wel ‘oprapen’ wat je aangeboden wordt, bijvoorbeeld prak- moet blijven vertalen naar jouw gemeentelijke situatie want die aan alle vijf de hoofdthema’s die we tijdens het Grote inschrijving is reeds geopend! tijkverhalen in vakbladen lezen of presentaties op vakbeurzen kan net anders zijn.” Publiekszaken Selfservicecongres (#GPSC19) bespreken: en congressen bijwonen. Je kunt ook zelf op pad gaan en een cocreatie, selfservice, procesoptimalisatie, communica- Overigens heeft gemeente Groningen na #LSG18 aan- praktijkbezoek brengen aan één of zelfs meerdere gemeenten, Buiten je grenzen tie en aansturing. En toch zullen er op vrijdag 22 novem- vullende stappen gezet om het verhuisproces nog verder te leveranciers of ketenpartners. Of de kennis van (onafhanke- Zoals elke #LSG18-workshop startte ook deze met een ber meer vergelijkbare, bijzondere praktijkverhalen de optimaliseren en digitaliseren; een iService-traject met brown- lijke) experts binnen of buiten je eigen vakgebied gebruiken om Uitblinker: Johan Lautenbach van gemeente Westerkwartier revue passeren! papersessies en op dezelfde dag nog aanpassingen in de proces- inzichten op te doen. vertelde over de stappen die zij namen om het verhuisproces configuratie. Roxane Bansema, medewerker Beleidsuitvoering ll te optimaliseren. Hij bracht de deelnemers direct in de modus Tijdens #GPSC19 combineren we overigens het ver- licht toe: “We maakten dankzij #LSG18 al gebruik van de ‘Groene Vertalen om buiten de eigen grenzen te denken, om los te durven laten leden met het heden en de toekomst: we blikken samen verhuizing’ en vroegen weinig extra documenten uit binnen het Inzoomend op dat laatste praktijkvoorbeeld blikken we wat men al jaren doet. Zowel in zijn verhaal als in de overige terug op de afgelopen vijf jaar en delen diverse best verhuisproces. Dankzij iService sluit ons werkproces nu optimaal samen met gemeente Groningen terug op #LSG18 (Landelijke gesprekken die dag kwamen instellingen in de applicatie iVer- practices (verleden). We vieren samen het vijfjarig jubi- aan op de procesconfiguratie, de inrichting in iBurgerzaken. Dat Selfservicecompetitie voor Gemeenten) van eind 2018. Dat blijf & Adres en vooral procesafspraken voorbij.* Hierdoor ont- leum van iBurgerzaken (heden). En we kijken samen met is fijner voor medewerkers en burgers.” waren zeven regio-overleggen die in het teken stonden van het stond meerdere malen een interessant gesprek en werden door futuroloog Peter van der Wel vooruit (toekomst). optimaliseren van het verhuisproces. Meer dan 200 deelnemers de verschillende deelnemers ideeën gevormd voor het optimali- pakten zo het verhuisproces beet met daarbij hele mooie, con- seren van het eigen verhuisproces. De aanmeldingen gaan hard; de teller staat al op meer crete resultaten! dan 150 deelnemers! Waaronder veel managers uit het *Bij procesafspraken binnen het verhuisproces kun je denken aan het niet langer Bij de sessie in Smilde waren vanuit Groningen drie burger- Deze aanpak was dusdanig succesvol dat de regio-overleg- vakgebied Dienstverlening en Publiekszaken. Dat maakt uitvragen van diverse documenten, het aanzetten van de ‘Groene verhuizing’ waardoor zakenspecialisten aanwezig: Hans van Put, Sabine Poel en Johan gen dit najaar ook weer in het teken staan van ‘Buiten je eigen #GPSC19 extra waardevol. Wil jij zeker zijn van deelname? een verhuizing zonder tussenkomst van een ambtenaar wordt verwerkt in de BRP, het niet langer laten ondertekenen van de aanvraag en het versturen van de bevestigings- Bakker. “Mijn collega’s en ik bespraken tijdens #LSG18 hoe het grenzen’. Deze keer vullen we het thema echter niet alleen Meld je dan vandaag nog aan op www.gpsc19.nl. brief aan het einde van het verhuisproces.

18 Nummer 32, november 2019 19 Alsof het nooit was weg geweest: het iBestuur Congres 2019 telde negenhonderd iBestuur aanwezigen, die keuze hadden uit 64 sessies. Hotel Papendal, gelegen Congres ‘in the Dutch mountains’ van Arnhem, werd op 2019 in woensdag 3 juli bevolkt door geïnteresseerden woord en uit de overheid, Keynote spreker en bergbeklimmer Katja Staartjes (linkerpagina), dagvoorzitter Emine Özyenici, wetenschap en het CIO van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en bedrijfsleven. staatssecretaris Raymond Knops van Binnenland- beeld se Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

agvoorzitter Emine Özyenici, CIO van de Sociale Verzekeringsbank Opereren zonder zekeringen vond Knops geen recept voor de de Tweede Kamer verstuurd. Deze bevat nog meer voorbeel- D(SVB), opende met een oproep aan de aanwezigen die gedurende overheid, wél het verlaten van de gebaande paden. “Wie verder den van de manier waarop de overheid al de dag in vele variaties door menig sessie echode: “Alleen kunnen wij de wil moet op zoek gaan naar het onbekende.” Dat betekent ook innoveert en hoe zij dat wil voortzetten. maatschappelijke opgave niet uitvoeren, daarvoor is verbinding nodig. Kijk dat stoppen soms slimmer is dan doorgaan, ook al is dat moei- “Ga allemaal klimmen”, besloot Knops zijn daarom ook eens verder dan uw eigen organisatie of uw eigen vraagstuk en lijker. “Als je geen goede reden hebt om door te gaan moet je verhaal. “Zet stappen die je normaal nooit vraag uzelf: waar kan ik nog meer een bijdrage leveren?” stoppen en dan moet je het uitleggen.” zet. Dat kan alleen met goede mensen, Knops prees de overheid voor de manier waarop ze stap goede middelen, lef en volharding. Ik wens Staatssecretaris Raymond Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks- voor stap innoveert. Hij noemde als goede resultaten de dat wij elk jaar stappen zetten die ons dich- Door Karina Meerman relaties (BZK) haakte aan bij het klimmersthema van het congres en advi- Berichtenbox, de vooringevulde aangifte van de Belasting- terbij de onzichtbare top brengen.” Beeld Jiri Büller/De Beeldredaktie seerde iedereen de film Free Solo te zien. De documentaire verhaalt hoe Alex dienst en de veel gedownloade DigiD-app. Hij had juist die dag Honnold uiteindelijk ongezekerd een granieten wand van 900 meter beklom. de geactualiseerde Agenda Digitale Overheid NL DIGIbeter naar

20 Nummer 32, november 2019 21 Yvonne van der Brugge en Raymond Knops (l)

Rianne Blacquiere (b)

Arie van Bellen en het jongerendebat (b)

Henri Lenferink (o) Tineke Netelenbos en Raymond Knops (boven) Diederik van Leeuwen Ronde tafelsessie (b) en Loes Mulder (r) Maarten Hillenaar (r) Ondertekening van het Groeipact (b)

Nicole Stolk en Pieter Cloo (r)

Emine Özyenici en Henri Lenferink (b) Ronde tafelsessie (b) Skybox sessie (r)

Jan van Ginkel (o) Jan Willem Jurg en Larissa Zegveld (r)

Tineke Netelenbos en Emine Özyenici (o)

Publieksinteractie (l)

22 Nummer 32, november 2019 23 “Op het gebied van inclusie hebben we nog een slag te maken”, zegt Ducastel. Hij verwijst naar de visie van de Nati- onale Ombudsman die onlangs waarschuwde voor het risico dat de digitalisering bij de overheid leidt tot het uitsluiten van mensen. “We moeten digitale methoden ontwikkelen om men- sen mee te nemen met bijvoorbeeld simpele beslisportalen.”

Startup in Residence Bas den Hollander is directeur Informatiesamenleving en Overheid bij het ministerie van BZK. Hij constateert dat de overheid in de bedrijfsvoering inmiddels uitgebreide ervaring heeft opgedaan met ICT-projecten. “Zoveel zelfs dat die op een Interbestuurlijk zekere manier tegen ons werkt, we hebben een erfenis.” Het laat onverlet dat ICT grote kansen biedt voor betere dienstver- samenwerken. In lening en betere samenwerking, bijvoorbeeld tussen uitvoe- stapjes. Innovatief. ringsorganisaties en gemeenten op het terrein van werk en inkomen. “Het werken aan maatschappelijke opgaven vereist Deze uitgangspunten samenwerking, maar samenwerken kost tijd. Meer tijd dan we Nathan Ducastel (l) en Nicole Zwart. ons kunnen veroorloven. Met de manier waarop we gewend krijgen vaste vorm in zijn te werken - zorgvuldig en breed gedragen - komen we er niet. Want als we dan een oplossing hebben, zijn de omstan- de geactualiseerde Agenda Digitale digheden alweer veranderd.” Dit is de reden dat BZK het programma Startup in Residence is begonnen. Daarbinnen zijn Agenda Digitale kelijk volgens de uitgangspunten van Maak Waar! aan de slag is vanuit het ministerie van BZK vier start-ups van start gegaan, Overheid – NL gegaan”, constateert Zwart. gericht op digitale inclusie, flexibel wonen, gasloze wijken en Overheid krijgt toezicht op landbouwgrond. Andere voorbeelden van publiek- DIGIbeter. “In de Nathan Ducastel, directeur Informatiesamenleving van de private samenwerking zijn de Dutch Blockchain Coalition, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), benoemt hoe Artificial Intelligence Coalition en de Alliantie voor Inclusie. agenda is zichtbaar vaste vorm de nieuwe governance vorm heeft gekregen met het instellen van het OBDO. “Het is cruciaal om het denken over de overheid Blauwe Knop geworden dat in het digitale tijdperk verder te brengen. De relatie tussen Den Hollander benoemt ook experimenten met regie op e trefwoorden voor de Agenda Digitale Overheid - NL DIGIbeter zijn: burgers en de overheid verandert, nieuws en berichtgeving gegevens, bijvoorbeeld de Blauwe Knop die burgers duidelijk de overheid ook Dinnoveren, binnen de bestaande instituties werken met de techniek worden beïnvloed door de grote platforms en hoe vind je een maakt welke gegevens van hem bekend zijn bij welke orga- van een start-up, en zorgen dat mensen meekunnen met de digitalisering. balans tussen een overheid die steeds meer weet en het waar- nisatie. Samen met vijftien gemeenten onderzoekt BZK de echt volgens de Dat overheden bij dit alles moeten samenwerken over de grenzen van domei- borgen van privacy?” Ducastel citeert Kim Putters van het Soci- mogelijkheden voor digitale (open source) participatiemid- nen en bevoegde gezagen is een voorwaarde, al is dit in de praktijk een flinke aal en Cultureel Planbureau, die zegt dat elke transitie noopt delen. “Het werken met pilots, proeftuinen en experimenten uitgangspunten van kluif. tot opnieuw nadenken over grondrechten. “Technologische sluit aan bij het initiatief Samen Organiseren van de VNG. Via Moderator Nicole Zwart is blij dat vertegenwoordigers van alle overheden mogelijkheden breiden zich razendsnel uit. Het is essentieel de principes van Common Ground werken gemeenten vanuit Maak Waar! aan de slag en ook andere partijen bij de sessie van NL DIGIbeter aanwezig zijn. Zwart is om publieke waarden te borgen in de digitale samenleving en het perspectief van de burger stapsgewijs aan een nieuwe is gegaan.” secretaris van het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO), te zorgen dat de overheid daar voldoende grip op houdt.” toekomstbestendige ICT-infrastructuur. Ook de fieldlabs van een samenwerking van decentrale overheden, departementen en uitvoerings- De nieuwe governance is van belang voor het verbeteren de VNG passen bij de innovatieve manier van werken waar we organisaties. Zwart vertelt hoe digitalisering bij de overheid met het rapport van de dienstverlening aan burgers en bedrijven, waarbij het als overheid naar streven.” BZK speelt daarbij een belangrijke ‘Maak Waar!’ (april 2017) een prominente plek is gaan innemen. “Niet als perspectief van de gebruiker leidend is. Het gaat om bronhou- rol, zegt Den Hollander. “Een goed systeem van identificeren is backoffice, maar meer als een politiek vraagstuk.” De technologische revo- derschap en het doorontwikkelen van de basisregistraties. essentieel. Het afgelopen jaar zijn daarin flinke stappen gezet, lutie brengt kansen en dilemma’s die vragen om politieke sturing. Een goed Gemeenten doen op het terrein van digitalisering steeds meer zowel op het gebied van wetgeving (wetsvoorstel digitale moment voor een nieuwe governance, ook al omdat de termijn van Digicom- samen, onder meer in de Generieke Digitale Infrastructuur overheid) als op het gebied van inlogmiddelen en machti- missaris Bas Eenhoorn, erop zat. De Agenda Digitale Overheid is een van de (GDI). Ducastel vindt de ontwikkeling van het Digitaal Stelsel gingsvoorzieningen. Heel belangrijk, want zo kunnen burgers Door Marjan Arenoe ambities in het regeerakkoord en valt direct onder de politieke verantwoorde- Omgevingswet (DSO) met een landelijke voorziening en col- en ondernemers veilig zakendoen met de overheid.” Beeld Jiri Büller/De Beeldredaktie lijkheid van staatssecretaris Knops. Binnen het OBDO wordt de agenda uitge- lectief gemeentelijke voorzieningen, een inspirerend voorbeeld werkt. “In NL DIGIbeter 2019 is zichtbaar geworden dat de overheid daadwer- van het verbeteren van de digitale overheid.

24 Nummer 32, november 2019 25 Huib Struycken, advocaat (l), Arjan Widlak, directeur Stich- ting Kafkabrigade (r).

automatisch herverdeeld zonder dat er een mens aan te pas komt. De Belastingdienst neemt 6 miljoen beslissingen over inkomensafhankelijke toeslagen. Het UWV: 9 miljoen conti- nueringsbeslissingen per jaar. Ook gemeenten maken meer en meer gebruik van databases en algoritmes. Terwijl de werke- lijkheid soms complexer is dan een database doet vermoeden. Er worden fouten gemaakt en de burger is de dupe. Waar en hoe kan de burger zijn recht halen?

Behoorlijk bestuur Dat een wet in alles kan voorzien is een romantisch idee dat ver achter ons ligt. De ‘terugtred van de wetgeving’ leidde En soms mag dat wat kosten, stelt hij aan de hand van een voorbeeld van een automobilist die tot zijn verbazing een boete ontving voor overschrijding van de snelheidslimiet. Bij Overheid begrijp je eigen algoritmes nader inzien bleek het registratiesysteem het fietsenrek achter op de auto te hebben geïnterpreteerd als een aanhangwagen of in feite tot de beginselen van behoorlijk bestuur, een algemeen caravan. Waarmee je minder hard mag rijden. De verantwoor- Behoorlijk ICT- adat zijn rijbewijs was gestolen veranderde het leven van Steven en ongeschreven rechtsgevoel, zegt consultant Jurgen van der delijk minister antwoordde op Kamervragen dat burgers in dit NRomet in een nachtmerrie. Oplichters schreven in totaal 1737 auto’s Heijden van AT Osborne en gepromoveerd op een filosofie voor soort gevallen maar in beroep moeten gaan. Zo hoort het niet, bestuur kan niet op zijn naam, waardoor Romet tienduizenden euro’s aan boetes ontving. Hij behoorlijk bestuur. “Zoals kinderen refereren aan beginselen vindt Roorda. “Uitzonderingsgevallen die fout gaan moeten werd meerdere keren door justitie gegijzeld en raakte depressief. Aan de hor- als ze zeggen: dat is niet eerlijk. Je had het beloofd.” worden opgelost, dat is de prijs die moet worden betaald voor zonder de menselijke ror kwam een einde toen het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Maar wat zijn beginselen van behoorlijk ICT-bestuur en digitalisering.” 2012 oordeelde dat hij slachtoffer was van een ambtelijke dwaling. hebben we daar behoefte aan? Jazeker, meent Christiaan factor. “E-intelligentie De zaak-Romet is waarschijnlijk de bekendste zaak van Huib Struycken, Roorda, wetgevingsjurist voor de Raad van State. “Behoorlijk Menselijke factor die zich als advocaat jaren heeft vastgebeten in dossiers over slachtoffers bestuur is een belangrijk middel om de positie van de burger te Misschien zijn we met de komst van geautomatiseerde denkt te rechtlijnig. van digitale overheidsdwalingen. In het geval van Romet stelde de RDW op verbeteren.” De Raad van State sprak zich in een ongevraagd systemen en algoritmes te ver doorgeschoten en hebben we de basis van digitale gegevens vast dat er verkeersovertredingen plaatsvonden, advies uit over de digitale dienstverlening van de overheid menselijke factor uit het oog verloren. Widlak: “Vroeger waren Redelijkheid en en stuurde de boetes naar de zogenaamde eigenaar. Struycken: “En als je zes vanuit het perspectief van de burger. De kern: de overheid de baliemedewerkers van een organisatie de oren en ogen, nu billijkheid zijn te weken na verzending niet gereageerd hebt omdat je bijvoorbeeld niet thuis moet haar geautomatiseerde besluiten goed kunnen motiveren komen burgers als nummer binnen en gaan er als acceptgiro was, is dat jammer. Dan kun je gegijzeld worden en verdrievoudigt de boete en fouten moeten hersteld kunnen worden. Een van de lessen uit.” moeilijk.” en ga zo maar door.” Per jaar worden er volgens hem drieduizend mensen is volgens Roorda: overheid begrijp je eigen algoritmes. “Het Een medewerker van het ministerie van Binnenlandse onrechtmatig gegijzeld op basis van een machtiging van een kantonrechter. risico is dat je niet meer weet wat erin staat.” Zaken vindt het opvallend “dat we lang in de e blijven han- Hij heeft nog steeds geen woorden voor “het systeem waaraan alles geof- gen”. Menselijk contact wordt ontmoedigd. “In een brief staat ferd wordt”. “De onderzoeksplicht en hoorplicht worden niet nagekomen. De Als voorbeeld geeft Roorda het gebruik van zelflerende sys- bijna nooit een telefoonnummer, alleen een website voor essentie is dat je beboet wordt op datagegevens die niet gecontroleerd wor- temen voor de preselectie van een sollicitatieprocedure. “Dat meer informatie. Niet de dienstverlening staat centraal, maar den en een eigen leven gaan leiden. Dat heeft niks te maken met beginselen lijkt mooi, totdat alle vrouwelijke kandidaten eruit worden digitaal werken en kostenverlaging.” Terwijl de menselijke van goed bestuur.” gegooid.” In zo’n geval, merkt hij op, is een algoritme “discri- factor belangrijk is om het geheel goed te laten werken. “In 95 minerend en keihard”. Zijn tweede les: doe niet alles digitaal. procent van de gevallen gaat alles goed. Maar er blijven grens- Het openbaar bestuur neemt steeds vaker besluiten op basis van geau- Naast de groep laaggeletterden is er een groep burgers die niet gevallen en bijwerkingen van systemen. Die kunnen niet wor- Door Rineke van Houten tomatiseerde gegevens van andere organisaties, zo zegt ook Arjan Widlak, met de computer kan omgaan. Bovendien kunnen sommige den opgelost door een machine, omdat die wel de regels kan Beeld Jiri Büller/De Beeldredaktie directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade. Hij illustreert dat met zaken het beste telefonisch of oog in oog worden afgehandeld. automatiseren maar niet de beginselen. E-intelligentie denkt indrukwekkende cijfers: niet minder dan 153 miljard euro wordt elk jaar “Burgers hebben het recht op goed contact met de overheid.” te rechtlijnig. Redelijkheid en billijkheid zijn te moeilijk.”

26 Nummer 32, november 2019 27 Tijdens een heus anssen vertegenwoordigt de mogelijkheden van de techniek, Van den JHoven belicht de ethische kant. Janssen: “De technische ontwikkelin- college over techniek gen gaan hard, vooral op technologieën als blockchain en Artificial Intel- ligence. We hebben het er veel over en de verwachtingen zijn hooggespan- en ethiek vertellen nen. Over tien jaar kunnen we op deze periode terugkijken: hebben we het waargemaakt?” Zijn ervaring is dat dat altijd tegenvalt. Naast mogelijkheden TU Delft hoogleraren heeft de techniek immers ook altijd onmogelijkheden. “Je kunt intussen wel spreken van the internet of everything. We kunnen iedereen volgen. Je tele- Marijn Janssen (ICT foon bevat wel 25, 30 sensoren; die data kunnen we voor allerlei doeleinden gebruiken. ”Er is dus heel veel mogelijk, soms is dat goed, soms slecht. “Er & Governance) en zijn dus problemen en uitdagingen. Ethiek en techniek hebben elkaar nodig”, is zijn stelling. “Je hebt techniek nodig om ethiek te kunnen toepassen, en Jeroen van den Hoven je hebt ethiek nodig voor de innovatie van techniek.” Goed nieuws, Neder- (Ethics & Technology) land blinkt uit in ethische toepassing van techniek. En dat is maar goed ook, want, zoals de Europese Commissie zegt: ‘The way we approach IT will define over de kansen van innovatie met nieuwe technologie en de Met concrete eisen de techniek ethisch vormgeven ethische uitdagingen the world we live in.’ De wereld kent verschillende systemen waarin techno- controle. “Grote techbedrijven als Facebook en Google bieden TU Delft hoogleraren Marijn Janssen (ICT & Governance) en logische innovaties hun weg vinden. Zoals in China, waar de staat een dikke platforms om organisaties te helpen bij hun datadriven stra- Jeroen van den Hoven (Ethics & Technology) - inzet - tijdens daarbij. Hoe slaan vinger in de pap heeft of de VS waar de grote bedrijven het voor het zeggen tegie, maar ze hebben natuurlijk heel andere belangen bij het het iBestuur Congres op 3 juli 2019. we de brug tussen hebben. Europese kiest voor een ethische manier… “Het is geen wedstrijd”, bewerken van die data.” benadrukt Van den Hoven. “Het gaat erom de kansen van AI te omarmen op den Hoven de proportionaliteit van informatie: “Informatie techniek en ethiek? een manier die past bij wat we belangrijk vinden: mensgericht, veilig, ethisch Ethische dilemma’s heeft meer waarde als anderen het niet hebben, dat leidt tot en trouw aan onze kernwaarden.” Jeroen van den Hoven vervolgt: “Veel problemen rond ethi- ongelijkheid.” “We moeten de sche dilemma’s gaan over predictive analyse en het gebruik Als we de eisen hebben, kunnen we de techniek ethisch Kernproblemen van persoonsgegevens. De wetgeving en jurisprudentie stellen vormgeven, stelt Van den Hoven. “We moeten de designturn ‘designturn’ maken, Er is een aantal kernproblemen bij technologische innovaties, ziet van steeds meer de bezitter van data verantwoordelijk om maatre- maken: de bak met ethische problemen omzetten naar requi- Den Hoven. “Deze technologie problematiseert de voorwaarden voor verant- gelen te nemen. Dat betekent in de praktijk dat je je huiswerk rements of eisen en belangrijke waarden net zo lang specifice- en de bak met ethische woordelijkheid, zoals transparantie. Uitleggen aan mensen wat je gedaan moet doen om jouw eigen keuzes rondom de invulling van de ren tot programmeurs er wat mee kunnen.” Dit is het terrein hebt en wat daarbij je overwegingen waren, is een belangrijk onderdeel van vaak open normen van bijvoorbeeld de AVG te rechtvaardigen. van ethics by design. “Je kunt hostile ontwerpen, zorgen dat problemen omzetten verantwoordelijkheid.” AVG artikel 22 geeft burgers rechten bij geautoma- En als je dat goed doet en er over nadenkt hoe je eventuele mensen iets níet meer kunnen doen. Denk aan de bankjes met tiseerde besluitvorming, waaronder profilering. En er komt nog veel meer nadelige effecten gaat adresseren, kun je ook met ‘ethisch armleuningen tussen de zitplekken waardoor niemand erop naar concrete eisen.” wetgeving aan, weet Van den Hoeven. Een tipje van de sluier: “Er wordt al lastigere’ toepassingen aan de slag.” Een nadelig effect is kan slapen.” Als we kijken naar nieuwe technologie ziet Van gewerkt aan next generation AVG en specifieke regelgeving voor AI.“ Een bijvoorbeeld wanneer mensen buitengesloten worden door den Hoven de ontwikkeling van zogenaamd addictive design, tweede kernprobleem is de controle. “Zijn we wel in control bij nieuwe tech- techniek. Van Hoven noemt een voorbeeld van de verdeling dat zich bezighoudt met de vraag: hoe zorg ik dat mensen zo nologie? En: hoe houden we dat zo? Controle is ook een voorwaarde om ver- van huurwoningen in Rotterdam. “Nieuwe woningen werden lang mogelijk op hun telefoon zitten of zo lang mogelijk spel- antwoording af te kunnen afleggen. We hebben zoveel data; betekent big data op een gegeven moment niet meer alleen via de krant gecom- letjes blijven spelen? “Dat is inmiddels zelfs een terrein van Door Mariëlle de Groot ook big nudging?” Zetten we die data in om het gedrag van mensen te beïn- municeerd maar ook via e-mail. Sommige mensen visten daar- wetenschap, met hoogleraren en alles!” Er is óók een morele Beeld Jiri Büller/De Beeldredaktie vloeden? Of om de democratie te ondermijnen? Ook privacy blijft een issue door steeds achter het net, omdat ze niet met techniek uit de verplichting om technologie in te zetten wanneer dat helpt om wanneer we praten over controle over technologie of soms ook het gebrek aan voeten kunnen en daardoor te laat reageren.” Dat noemt Van de wereld een stukje beter te maken.

28 Nummer 32, november 2019 29 30 Nummer 32, november 2019 31 Samen veilig Transitie naar verbonden de digitale samenleving

Nieuwe techniek innen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten hebben de discus- Bsies en de vragen die men zich stelt de laatste jaren een ander karak- heeft impact op vrijwel ter gekregen, vertelt Ducastel. “Tot anderhalf jaar richtten we ons vooral op de digitale overheid: hoe kunnen we goede digitale diensten aanbieden aan alle aspecten van de burgers en bedrijven? Dat perspectief veranderde na het uitkomen van het samenleving. Nathan rapport ‘Maak waar! van de studiegroep Informatiesamenleving en Overheid.” Dat rapport gaat over de bredere impact van digitalisering op de samenleving Ducastel, beleidsdirecteur en bepleit dat de overheid een fundamenteel andere omgang met digitalise- ring moet ontwikkelen. Informatiesamenleving ”Digitalisering heeft op alle gebieden impact op de samenleving, denk bij de VNG, vindt dat de bijvoorbeeld aan fake news.” Een belangrijke boodschap in ‘Maak waar!’ is dat digitalisering een onderwerp is dat in de board room thuishoort. De gesprek- politiek-bestuurlijke ken over de informatiesamenleving zijn dialoog over de digitale echter nog ingewikkeld om te voeren, ziet Ducastel. “Bestuurders willen het transitie nog onvoldoende graag over deze onderwerpen hebben, maar weten nog niet hoe. Belangrijke wordt gevoerd. De wil is er vraag is hoe we kunnen zorgen dat wel. “Ze willen het graag het verschil duidelijk wordt tussen de problemen die de Belastingdienst heeft over die onderwerpen met legacysystemen en de inzet van kunstmatige intelligentie (AI) om men- hebben, maar politici en sen uit de schulden te kunnen hou- bestuurders weten vaak den. Fundamenteel andere onderwer- Nathan Ducastel, beleidsdirecteur pen die vaak door elkaar heenlopen.” Informatiesamenleving bij de VNG. nog niet hoe. Structuur De VNG heeft de Commissie Informatiesamenleving in het leven geroepen. “Die commissie heeft de gezamenlijke aanpak bij digitalisering van de uitvoering in portefeuille, maar ook fake news en andere ontwikkelingen in de informatiesa- menleving.” Om het vraagstuk te structureren splitst Ducastel het digitaliserings- Eén partner voor vraagstuk op in drie delen. “Mogelijk maken: dan hebben we het over de basisre- gistraties, standaarden en voorzieningen. Een ander onderdeel is kansen pakken: veilige communicatie hoe kunnen we processen die we hebben beter en makkelijker maken? Daarbij kom je altijd op dilemma’s uit: aan de ene kant de kwaliteit van dienstverlening, en aan Als vertrouwde IT- en telecompartner biedt KPN een ICT-landschap de andere kant privacy en veiligheid. De Algemene Verordening Gegevensbescher- dat functioneert als één sterk geheel. Wij verbinden overheden, ming (AVG) biedt een wettelijk kader om daarover met elkaar het gesprek te voe- zowel landelijk als lokaal, met het bedrijfsleven én de burger. ren.” Als derde terrein ziet hij ‘besturen in samenhang’. “Wat heeft digitalisering Met deze verbindingen is veilige communicatie mogelijk, wat de Door Mariëlle de Groot voor impact op de waarden die we hoog achten in onze samenleving? Solidariteit samenwerking onderling versterkt en de dienstverlening vanuit Beeld Jiri Büller /De Beeldredaktie is een voorbeeld van een waarde die door digitalisering op de proef wordt gesteld. Juist over deze thema’s moet het politiek-bestuurlijke gesprek gevoerd worden.” de overheid verbetert. Samen veilig verbonden, met KPN.

kpn.com/overheid Nummer 32, november 2019 33

40263140-KPN-Centrale-Overheid-advertentie-215x275mm.indd 1 19/11/14 16:22 Tweede Kamerlid Kees Verhoeven leidt de panel- discussie met Hans Bos van Microsoft, Martijn de Waal van de Hogeschool van Amsterdam en medeauteur van het boek De Platformsamen- leving, Marcel Reuvers van het Kadaster en Patrick Spigt van de gemeente Haarlem. Facili- Alternatieven voor Facebook, tator was Han Wammes van VNG. Twitter Digitale dienstverlening cosystemen van digitale platformen kunnen de overheid helpen met benutten, maar partners kiezen die ons helpen om de ‘core’ Ehet waarmaken van haar eigen digitale transformatie. Gebruik van zelf te behouden.” De Waal vulde aan dat Facebook van alle is relatief eenvoudig bestaande platformen van commerciële partijen zoals Google, Apple en Face- platformen het minst favoriet is: “Zij kijken anders tegen book brengt echter economische en veiligheidsrisico’s met zich mee. Onder en privacy aan dan wij, en de overheid moet vertrouwde bron- via commerciële de Cloud Act heeft de Amerikaanse overheid het recht overal ter wereld gege- nen bieden.” De kluisjesgedachte vond hij een mooie; het vens op te vragen als die door een Amerikaans bedrijf zijn opgeslagen. Zo’n idee dat iedere burger de bron is voor zijn eigen persoonlijke digitale platformen verzoek kan haaks staan op de AVG die de privacy van Europese burgers wil WhatsApp informatie en dat de overheid daar met toestemming de beschermen. Dan zijn er de kwesties van machtsmisbruik en kartelvorming, nodige data kan uithalen. Reuvers knikte instemmend: “De zoals WhatsApp en waarvoor Google en Apple in de VS al miljoenenboetes hebben gekregen. En burger als bronhouder.” Spigt vond dat de kracht van de over- Facebook, ook eigenaar van WhatsApp en Instagram, lijkt van het ene schan- heid in haar eigen publieke waarden zit en dat moet invullen Facebook. Maar wegen daal in het andere te rollen. met een eigen platform. De heersende opinie in de zaal: het De centrale vraag van discussieleider Kees Verhoeven was: “Hoe kunnen Moest de Rijksoverheid dan komen met een eigen chatdienst, faciliteren van communicatie tussen mensen is geen taak van de economische en we de voordelen van digitale platform-ecosystemen benutten, maar de eco- vroeg Verhoeven. “Om mee te beginnen”, antwoordde de de overheid. nomische en veiligheidsrisico’s daarvan vermijden, waardoor we deze in een EZ-medewerker. veiligheidsrisico’s nog op vertrouwelijke en veilige overheidscontext kunnen toepassen?” Verhoeven Digitale identificatie tegen het gemak? Tweede schetste het spanningsveld waarin de overheid opereert. Aan de ene kant de Nuances De gehele discussie verschoof toen een medewerker van scheidsrechtersrol –“hoe beteugelen wij de macht van technologie en plat- Bos van Microsoft vond dat niet alle technologiebedrijven de Raad van de Rechtsspraak begon over digitale identifica- Kamerlid Kees Verhoeven formen” - en aan de andere kant de rol van speler en afnemer. “Hoe geloof- op een hoop moeten worden gegooid. Ook De Waal pleitte voor tie en authenticatie: “Het is onbegrijpelijk dat er na zoveel waardig ben je als overheid als je beide rollen vervult?”, vroeg hij. “Moeten we meer nuancering en dan vooral in het schetsen van kansen jaren nog geen digitale variant is van ons paspoort. De over- ging hierover in gesprek willen dat UWV Facebook Messenger gebruikt om te communiceren met zijn en bedreigingen. Spigt, trekker digitale transformatie bij heid gaat niet over communicatiekanalen. Zij moet zorgen klanten?” Iets dat UWV sinds juni van dit jaar overigens niet meer doet. de Digitale Overheid, vond dat de overheid in beginsel moet voor identiteit en authenticatie. Inloggen met je identiteit met een vierkoppig panel investeren in haar kernactiviteiten. Volgens hem dienen veel om transacties te sluiten met de overheid, hoe moeilijk Een gemeenteambtenaar in de zaal vond Facebook wel een handig middel commerciële platformen niet de overheid, maar de consument. kan het zijn? ”Maar wat is dan het ideale middel waarmee en de zaal. om te reageren op vragen van burgers. Gevraagd naar alternatieven, ant- Platformen als Uber en Airbnb ondermijnen zelfs de macht van burgers digitaal transacties kunnen doen met bedrijven en woordde zij dat wie dat niet wil, terecht kan bij de website en de publieks- de overheid. Reuvers richtte de blik als strategisch adviseur bij overheidsinstanties. Spigt noemde als bestaande oplossing balie. Meerdere aanwezigen gaven aan alternatieven te hebben voor burger- het Kadaster vooral op de bron van de data en dan specifiek op de IRMA-applicatie van de gemeente Nijmegen. “Een om te contact via commerciële digitale platformen. Panellid Bos pleitte voor het de burger en diens persoonlijke gegevens. Hij sprak over “een volgen”, beaamde Verhoeven. Reuvers pleitte voor een onder- inzetten van het kanaal waar de burger zich bevindt. Persoonlijk vond hij het digitaal kluisje met data” dat de burger kan ontsluiten voor wie scheid in formele en informele communicatie. Voor infor- fijn dat zijn gemeente via WhatsApp met hem communiceert. Een deelnemer en wat hij zelf wil. mele communicatie vond hij Facebook en WhatsApp prima die bij Economische Zaken werkt liet een ander geluid horen. “Het gebruik “Wat zou dan een wenselijke situatie kunnen zijn?”, vroeg kanalen, maar voor formele zijn toch echt authenticatie en Door Karina Meerman van cloud-applicaties zit hoog in de toren. Dat zijn allemaal data waarvan Verhoeven. Spigt pleitte voor het creëren van één digitaal identificatie nodig. Bos wees zijn collegapanelleden op de Beeld Jiri Büller/De Beeldredaktie we geen idee hebben wat ermee gebeurt. Ondanks alle uitgegeven miljar- overheidsplatform voor communicatie tussen overheid, bur- BerichtenBox van de overheid: “Daarmee kunnen we al heel den en halleluja-innovaties hebben we nog steeds geen eigen platform.” gers en bedrijven. “We kunnen de huidige platformbedrijven wat zorgen wegnemen.”

34 Nummer 32, november 2019 35 Marcel Thaens, Henk Bos, raadslid gemeente CIO provincie Midden-Groningen en blog- Noord-Brabant. ger van iBestuur. Op de Het achtergrond Mark Elsgeest, programmamanager MedMij en Arjan Widlak, Stichting soortelijk Kafkabrigade. De Tweede Kamerleden Jan Middendorp (VVD) gewicht van en Kees Verhoeven Links/onder: Jan Middendorp, (D66) willen dat elke Tweede Kamerlid burger een digitale de digitale voor de VVD. identiteit krijgt voor online contact met kluis de overheid. “Goed bedoeld”, zegt Arjan an Middendorp krijgt op het iBestuur congres flink tegengas bij de ses- kan een online identiteit voor natuurlijke personen bij de digitale overheid Widlak (Stichting Jsie over online identiteit en regie op persoonsgegevens. Hij gaat in de worden gecreëerd.” debat met opiniemakers Henk Bos (raadslid gemeente Midden-Groningen en Middendorp vindt het een taak van de overheid om burgers weerbaar Kafkabrigade), “maar de blogger van iBestuur), Arjan Widlak (Stichting Kafkabrigade), en met Mark te maken in het licht van de digitale revolutie. Tegelijkertijd hoedt hij zich Elsgeest (programmamanager MedMij), onder leiding van Marcel Thaens (CIO voor debacles met grootschalige ICT-projecten van de overheid. “De lijst met veronderstelling dat dit provincie Noord-Brabant). De hamvraag: hoe groot is het soortelijk gewicht mislukte digitaliseringsprojecten groeit. Het huis van Thorbecke moet soms fouten van de overheid van de maatregelen in het initiatiefvoorstel? Knutselen in de marge of een meer gaan werken als een technologie-start-up”, schrijft Middendorp in betekenisvolle stap om burgers de regie op hun eigen gegevens te geven? zijn eerdere ‘5-puntenplan Nederland veilig en sterk online’. Hij vindt dat er gaat oplossen, klopt Middendorp en Verhoeven adresseren in hun initiatiefnota ‘Online identi- een Rijksinspectie Digitalisering moet komen die voor alle departementen teit en regie op persoonsgegevens’ het probleem van fouten in de opslag van gaat meewerken aan de digitale overheid. De inhoudelijke keuzes maken de niet.” persoonsgegevens bij digitale overheidsdiensten. “Mensen krijgen bijvoor- departementen zelf, de Rijksinspectie gaat over het hoe. “Het idee is kennis beeld torenhoge belastingaanslagen omdat verhuizingen niet goed zijn ver- en expertise op het gebied van ICT rijksbreed in te zetten.” werkt door de gemeente. Of ze worden gekort op hun AOW omdat er iemand anders foutief op hun woonadres wordt ingeschreven. Het kan soms jaren Middendorp en Verhoeven willen met een online identiteit aansluiten doorgaan voordat fouten worden ontdekt, mensen belanden daardoor in nare, op bestaande infrastructuur: de BRP. “Dit is de laag waarin we de online uitzichtloze situaties”, schrijven Middendorp en Verhoeven in hun nota. Ze identiteit van elke Nederlander kunnen inbouwen. De uitvoering is cruciaal.” willen dat elke Nederlander met een online identiteit regie op zijn persoons- Middendorp wil de regels voor de uitvoering vastleggen in de Wet digitale Door Marjan Arenoe gegevens krijgt. De Kamerleden willen dat bereiken met een combinatie van overheid. De bestuurlijke uitdaging is om de persoon centraal te stellen en de Beeld Jiri Büller/De Beeldredaktie een veilig inlogsysteem, het opslaan van geselecteerde persoonsgegevens in gegevens nog maar eenmaal bij één bron op te slaan om een einde te maken een digitale klus en een digitaal contactadres. “Met die drie componenten aan de fragmentatie. “De online identiteit is de enige bron.” Zo’n systeem zal

36 Nummer 32, november 2019 37 volgens Middendorp een flinke impuls geven aan digitalisering van de overheid.

Fundamentele ingrepen IS EEN ZELFREGULEREND Henk Bos, blogger van iBestuur en raadslid in Midden- Groningen, onderschrijft het uitgangspunt dat burgers regie WATERSYSTEEM BINNEN HANDBEREIK op hun eigen gegevens moeten hebben, maar met het initia- af over fouten uit het verleden?” Volgens Middendorp is dit een

© 2019 IMAGEM en/of haar licentiegevers. Alle rechten voorbehouden. Alle rechten licentiegevers. haar en/of IMAGEM © 2019 tief van Middendorp en Verhoeven, gaat dat niet lukken, stelt ander vraagstuk. “Nee”, vindt Widlak, “het is wel degelijk uw MET MACHINE LEARNING? hij. “Dit voorstel voegt iets toe aan het bestaande aanbod, dit politieke en wetgevende rol om regie op gegevens te koppelen wordt daardoor voor burgers alleen maar complexer. Het pro- aan het recht op corrigeren én het ongedaan maken van de bleem is dat het aanbod centraal blijft staan, en niet de positie gevolgen van die fouten. Het zijn fouten die heel bepalend zijn van de burger.” Waar Middendorp beducht is voor grootse ICT- in het leven van mensen. Er moet een wettelijk recht komen op ambities, vindt Bos dat de overheid juist wel moet inzetten op correctie.” Middendorp reageert dat dit niets afdoet aan het Waterschap Drents Overijsselse Delta heeft als eerste een baanbrekende fundamenteel andere ontwikkelingen, zoals blockchain en self initiatiefvoorstel. “Ik kijk naar de BRP; het is essentieel dat alle aanpak gekozen voor het controleren van haar watersysteem op souvereign identity als tegenwicht voor de machtige Big Tech, overheden één bron gebruiken anders blijft het Kafkaësk. Het de grote platforms die inzetten op “de volgende aanvalsgolf: is zeker belangrijk een recht op het corrigeren van fouten in te doorstroming, met behulp van Machine Learning, waardoor onnodige algoritmes in combinatie met kunstmatige intelligentie, wat stellen, maar je moet die fouten wel eerst kunnen zien om iets bezoeken verleden tijd zijn. Deze datagedreven inzet van mankracht en zelflerende algoritmes oplevert.” Bos stelt dat de technologie- te kunnen corrigeren.” middelen is veel effectiever en zorgt voor snellere reactietijden. bedrijven er beter in zijn te leren van fouten dan de overheid. Elsgeest brengt in dat de kwaliteit van data met sprongen Arjan Widlak is van de Kafkabrigade, een stichting voor verbetert wanneer patiënten hun gegevens kunnen raadplegen (casus)onderzoek en consultancy, gericht op minder bureau- en bij hun zorgverlener kunnen reageren als er iets niet klopt. cratie. Hij vindt het te prijzen dat Middendorp en Verhoeven In de persoonlijke gezondheidszorgomgeving staan alleen aandacht vragen voor de fouten in de systemen van de over- gegevens waarvan patiënten willen dat ze er instaan, de gege- heid. “Het is een structureel probleem, maar dit voorstel brengt vens zijn versleuteld, derden kunnen er niet bij. geen structurele verbetering. Je voegt een digitaal contact- adres toe, maar voor de rest is alles staand beleid. Als dit alles Andere afslag foutloos wordt uitgevoerd is het opgelost, maar de veron- Bos breekt tot slot opnieuw een lans om een geheel andere derstelling van een foutloze uitvoering klopt niet.” Het gaat afslag te nemen. De digitale kluis is in zijn ogen een gepasseerd voor Widlak niet om nieuwe functionaliteiten, maar om het station. Bos zat in de Commissie Snellen die in 2001 adviseerde verbeteren van de rechten van burgers. Om gegevens in te zien over de modernisering van de toenmalige GBA (gemeentelijke en fouten te verbeteren. basisadministratie). De commissie deed toen al het voorstel Mark Elsgeest van MedMij, een organisatie die een per- voor een digitale kluis, uitgewerkt met regels en architectuur. soonlijke digitale gezondheidsomgeving ontwikkelt, ziet de Maar het idee werd niet overgenomen vanwege de vrees dat overeenkomst tussen de verschillende meningen. “Iedereen de privacy in het gedrang zou komen en dat er grote maat- is het erover eens dat je gegevens van jou zijn, het is goed dat schappelijke druk op burgers zou ontstaan om gegevens ook Middendorp stimuleert dat burgers er de regie op kunnen hou- beschikbaar te stellen aan derden. Bos: “Vanaf dat moment was den.” MedMij heeft de ervaring dat patiënten die goed inzicht de focus uit het moderniseren van de GBA. Ik vind dat je nu het hebben in hun eigen gegevens, een prettiger en beter contact lef moet hebben te kiezen voor de strategie om systematisch onderhouden met hun dokter. te werken vanuit de bron en alle wetgeving vanuit de persoon vorm te geven. Dit past in de beweging van de decentralisaties MEER WETEN? Recht op correctie in het sociaal domein en in de Omgevingswet. Dat is allemaal Een relevant punt is dat het gebruik van een enkelvoudige vanuit de politiek op gang gebracht, het is consequent om de Lees het hele artikel ‘Waterschap Efciënter bron van data niet het probleem geheel tackelt. “Wat als er een gedachte om te werken vanuit de burger nu ook daadwerkelijk met Datagedreven Schouw’ in deze uitgave fout in de enkelvoudige bron zit? Wat voor afspraken maken we door te zetten.” van iBestuur magazine. dan over het terughalen van eerdere processen, wat spreken we www.imagem.nl/waterschappen

Nummer 32, november 2019 39 DIO

ie profilering als ‘Den Bosch, toonaan- Programma Dgevende datastad’ was vorig jaar de aanleiding om DBDW te organiseren, vertellen DBDW Stephan Glerum en Marianne de Beer. Glerum is marketingstrateeg en projectleider van de DBDW en De Beer is beleidsmedewerker ICT en Data op • Maandag 28 oktober: voor de afdeling Economie en Energie. beleidsmakers. Er zijn Glerum: “JADS, de Jheronimus Academy of internationale sprekers van Data Science, is in 2017-2018 begonnen met het koplopers in data en een eerste volle studiejaar. Het was belangrijk om forum van toonaangevende daar gelijk een goed ecosysteem omheen te bou- Europese datasteden. wen met bedrijven, overheid en andere kennis- • Dinsdag 29 oktober: voor instellingen. Er was eigenlijk al best veel om ons ondernemers. Vooral voor als een datastad te profileren, maar we zetten mkb-ondernemingen wordt dat onvoldoende in de etalage. Bovendien werd getoond hoe zij data kun- de koppeling tussen Den Bosch en data te weinig nen inzetten. gelegd. Het concept van Den Bosch Data Week • Woensdag 30 oktober: hebben we bedacht om daar een belangrijke bij- voor talenten. Tijdens drage aan te leveren.” deze talentendag kan het Er zijn in Den Bosch ruim 600 ICT-bedrijven jonge publiek in de Avans Den Bosch Data Week die goed zijn voor zo’n 7.000 banen. Bij het Hogeschool deelnemen aan regionale bedrijfsleven bestond de behoefte workshops, lezingen en aan profilering eveneens, vult De Beer aan. “Zij experimenten. vroegen: hoe kunnen we daar samen met jullie • Donderdag 31 oktober: voor reuring aan geven?” de overheid. Titel: Data en ‘Dat is wat data Ethiek, ª van AI Sum- De vorige editie van DBDW was een succes. mit, deelnemers worden Glerum: “De verwachtingen waren gematigd, op de hoogte gebracht van voor je doet’ maar de algemene teneur achteraf was zeer de ontwikkelingen op het positief. Qua bezoekersaantallen, deelname van snijvlak van data, tech- doelgroepen en media-aandacht was het een nologie en ethiek. Staats- Nét een stapje meer de diepte in, nét wat groter en goede week. Ook inhoudelijk was het goed. Ik secretaris Knops is een van was echt verrast door de inbreng van partijen.” de sprekers. nét wat (inter)nationaler. De tweede editie van Tijdens de eerste editie al werd DBDW uitge- • Zaterdag 2 november: voor Den Bosch Data Week (DBDW), van 28 oktober roepen tot hét data-event van Nederland, door het publiek. Een kijk-, doe- niemand minder dan staatssecretaris Knops van en beleefmiddag voor jong tot 2 november, belooft het succes van vorig BZK. “Een beetje mazzel” noemt Glerum dat. “In en oud. de Data Agenda Overheid wordt zelfs gesproken jaar voort te zetten. “We hebben als stad een van de Nationale Data Conferentie.” De Beer: Kijk voor meer informatie op: duidelijke profilering gekozen en dat is een “Daar zijn we hartstikke blij mee. We kunnen ver- www.denboschdataweek.nl banden leggen tussen wat in Den Bosch speelt en goede keuze gebleken.” wat landelijk en bij andere overheden gebeurt.” Bij de internationale ontwikkelingen haakt DBDW dit jaar nadrukkelijker aan. Glerum: “Dat Impressie Den Bosch Data Week 2018 was de ene les die we hebben getrokken: we

40 Nummer 32, november 2019 41 DIO

moeten het breder trekken dan Den Bosch alleen. De andere les De zachte kant We passen data toe op een menselijke manier. is dat we een duidelijker rolverdeling moesten afspreken met Als thema voor de editie van dit jaar heeft Den Bosch geko- Die aanpak zie je terug in de vorm van DBDW: deelnemende bedrijven. We wilden het heft in handen te hou- zen voor de slogan: ‘Dat is wat data voor je doet’. Glerum: “Voor doenerig, met ruimte om te proeven, te ruiken, in den, dus geen financiering van het bedrijfsleven. Dat werkte aan elke doelgroep willen we laten zien wat data voor ze kan bete- dialoog te gaan.” de ene kant goed omdat je zo een partnership kunt opbouwen. kenen. Denk aan zakelijk succes voor de ondernemer, toekomst- Een data-week is “super”, nuanceert hij. Aan de andere kant dreigde er daardoor enige vrijblijvendheid kansen voor de student, betere leefbaarheid voor de inwoner.” “Maar uiteindelijk is Den Bosch het hele jaar rond in de samenwerking. Daar hebben we van geleerd. De bedoeling De Beer: ‘We streven ernaar dat de bulk van de bedrijven in ‘toonaangevende datastad’. Als we bereiken dat is uiteindelijk dat de organisatie van het evenement langzaam onze regio ziet wat data voor ze kan betekenen, óók het mkb. DBDW die weerspiegeling over het hele jaar geeft, richting de bedrijfsleven kantelt.” Veel kleinere bedrijven zijn nog niet aangehaakt, terwijl er wel dan zijn we helemaal blij.” De contouren van een ommekeer werden na de vorige editie veel kansen liggen. Tijdens DBDW kunnen ze contacten leggen al merkbaar, vertellen De Beer en Glerum. De laatste: “Eerst met andere bedrijven en kenniscentra, en gebruikmaken van stapten wij naar overheden en bedrijfsleven toe. Nu zoeken ze hun kennis en ervaringen.” óns op met initiatieven. We hebben inmiddels een beetje een Glerum benadrukt de invalshoek die Den Bosch daarbij kiest. naam.” De Beer: “Als wij in het land zijn, hoor ik vaak: o ja, “Wij blijven weg van de technische component van data. Daar data, dat is toch Den Bosch?! Die associatie horen we natuurlijk zijn andere steden beter in. Den Bosch is van de praktische, graag.” zachte kant. Gastvrijheid staat bij ons hoog in het vaandel. Impressie Den Bosch Data Week 2018

‘Het ethisch debat moet overal worden gevoerd’ heid pakken. Dat moeten we op een verantwoorde manier doen. een Toolbox voor Ethisch Verantwoorde Innovatie presenteert In de VS zijn data eigendom van bedrijven. In China heeft de (kader). Niet alleen ambtenaren, maar iederéén die van data en AI nog niet uitgekristalliseerd. Er is onvoldoende staat grote invloed. In Europa zitten we daar tussenin. Een soort Dat ethisch besef is des te belangrijker omdat de ontwik- betrokken is bij de ontwikkeling van artificial gezamenlijke basale kennis en begrip van de materie. Voor ‘derde weg’, waarin wij, als burgers in een democratisch stelsel, kelingen zo in beweging zijn. “Als je alles van tevoren weet, intelligence (AI) moet nadenken over ethische sommige mensen zijn data en AI zwarte magie. Dat is het niet, in control zijn.” kun je regels opstellen. Maar het gaat allemaal zo snel dat je nu je hoeft niet alles van de techniek te weten om er iets mee te Dat vraagt om bewustwording in alle lagen. “Natuurlijk is niet kunt bepalen wat je straks wilt. Daarom moeten mensen vraagstukken zoals privacy, mensenrechten, kunnen.” het ‘hoog-over-verhaal’ belangrijk van wat je met data wil, maar en bedrijven erover nadenken. Onze taak is om ze daarbij te gelijkheid en inclusie. Dat is de boodschap die Hopman vindt vooral die gelaagdheid van DBDW ‘charmant’. de mensen die de systemen bedenken, hebben ook invloed. De helpen.” het ministerie van BZK wil overbrengen tijdens “Al die lagen bij elkaar laten zien wat er gebeurt in dit vakgebied keuzes die zij – bewust of onbewust – maken, hebben impact op Den Bosch Data Week. De dag die door BZK wordt en waar de internationale ontwikkelingen naartoe gaan. Die het leven van mensen. Dan kun je niet zeggen: het werkt en het Handelingsverlegenheid geprogrammeerd, heet dan ook: Data en Ethiek, zijn vaak leidend voor de doorvertaling naar allerlei beleidster- is niet illegaal, dus het is oké”, zegt De Rijk, die tijdens DBDW Marcel Hopman signaleert bij bestuurders wel enige ‘han- ª van AI Summit. reinen. Terwijl de doorvertaling naar de praktijk, en wat we delingsverlegenheid’. Begrijpelijk. “We zitten ook in een lastige daarvan leren weer input levert voor het landelijke beleid. Die spagaat. Als overheid zijn we het braafste jongetje van de klas, e week brengt uiteenlopende werelden bij elkaar, wisselwerking is nuttig.” en we moeten ook betrouwbaar en solide zijn. Tegelijkertijd is Dbenadrukken Marcel Hopman en Bram de Rijk: data- Toolbox voor Ethisch er de noodzaak om te innoveren, en dus te experimenteren. We scientists, ICT-deskundigen, bedrijfsleven, medewerkers bij Derde weg moeten flaters durven slaan, op een wijze die we kunnen uitleg- (lokale) overheden, politiek en geïnteresseerde betrokkenen. De NL DIGITAAL: Data Agenda Overheid, die Knops dit Verantwoorde Innovatie gen en verantwoorden. Dat is de enige manier om iets te leren.” Hopman is programmamanager Data Agenda Overheid en De voorjaar uitbracht, berust op drie pijlers, legt Hopman uit. “De En dat kán ook, benadrukt hij. “Je hoeft niet meteen met Rijk strategisch adviseur bij de Directie Informatiesamenleving eerste is: we moeten meer data delen. Niet alleen binnen, maar Tijdens DBDW presenteert BZK de Toolbox voor Ethisch allerlei privacygevoelige gegevens aan de slag. Als je bijvoor- en Overheid (DIO) van BZK. Ze werken beiden aan het digitale ook buiten de overheid. De tweede pijler is: we willen de waarde Verantwoorde Innovatie. Daarin zijn zeven adviezen beeld iets wilt doen aan vroegsignalering van schulden en overheidsbeleid dat in 2018 werd vastgelegd in NL DIGIBeter: van data meer benutten, zodat we als overheid beter invulling geformuleerd: je moet daarvoor data delen met private partijen, dan kun Agenda Digitale Overheid, en in 2019 uitgewerkt in NL DIGITAAL: kunnen geven aan informatiegestuurd – of datagedreven – wer- • Zet publieke waarden centraal. je kijken naar de ervaringen die daar al mee opgedaan zijn.” Data Agenda Overheid. Deze interbestuurlijke agenda voor de ken. De derde is dat er aan het beheer van data hogere eisen • Betrek burgers en andere belanghebbenden. Hopmans advies luidt: “Ga gluren bij de buren. Wees je bewust periode tot en met 2021 kwam tot stand in samenwerking met worden gesteld.” • Zorg dat je relevante wet- en regelgeving respecteert. van de ethische waarden, van het ethisch debat en je eigen rol vertegenwoordigers uit alle openbaar-bestuurslagen. Tegen de achtergrond van die ambities speelt de discus- • Let op de veiligheid van technologie. daarin, maar laat ze niet verlammend of remmend zijn.” De Rijk: “DBDW helpt om de gemeenschappelijkheid te sie over ethiek en waarden. “Dat debat moet overal worden • Zorg voor biasvrije data, algoritmes en benadrukken en te faciliteren. Op beleidsterreinen als de zorg gevoerd: in alle organisaties, op alle niveaus, op alle manieren. analysemethoden. of pensioenen bestaat al een gemeenschappelijk jargon, zijn al DBDW is een fantastisch podium”, benadrukt Hopman. De Rijk: • Wees transparant en leg verantwoording af. Voor meer informatie over de ª van AI Summit: https://www.den- coalities gesmeed, ligt er al een ecosysteem. Dat is in de wereld “Werken met data biedt veel kansen en die willen we als over- • Monitor, evalueer en stel bij. bosch.nl/nl/denboschdataweek/data-en-ethiek-van-ai-summit.

42 Nummer 32, november 2019 43 Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering Rijk Beeld: Freek van den Bergh van Beeld: Freek

Rijksoverheid breidt vijver ICT-talent uit

Met het et I-Eco- op zoek zijn naar een (nieuwe) I-Ecosysteem wil de Hsysteem ICT-functie bij de Rijksoverheid. Bij Uitvoeringsorganisatie van Uitvoeringsorga- het Rijks I-Traineeship en Rijks ICT nisatie Bedrijfsvoering Rijk Stage wordt beginnend I-talent opge- Bedrijfsvoering Rijk (UBR) (UBR) bestaat uit een aantal leid en in het programma Samenwerking een antwoord bieden op de onderdelen, allemaal gericht Rijksoverheid-Hoger Onderwijs wordt gewerkt aan een betere groeiende behoefte aan goed op het vergroten van het samenwerking tussen de Rijksdienst en het hoger onderwijs I-personeel binnen het Rijk. aanbod van ICT-specialisten op ICT-gebied. Nu komt er ook een Cyber Security Interim Pool De Cyber Security Interim voor de Rijksoverheid. Zo bij, voor (tijdelijke) specialisten op het gebied van digitale Pool en het convenant JIVC zijn levert I-Interim Rijk (IIR) veiligheid en beveiliging. ervaren project- en program- Edwin Walta is programmamanager bij I-Interim Rijk en daar mooie voorbeelden van. Arne Otte, waarnemend domeindirecteur inter- mamanagers, architecten en betrokken bij het opzetten en uitbouwen van de organisatie. nationaal en veiligheid bij I-Interim Rijk (l) en interim-lijnmanagers. Het Rijks ICT Gilde huist ICT’ers, zoals “Ik geloof sterk in samenwerking over Rijksonderdelen heen. Edwin Walta,programmamanager bij I-Interim ontwikkelaars, software-architecten en analisten. I-Flow Niet iedereen zag het op diezelfde manier toen we in 2010 Rijk. Door Karina Meerman is het om- en bijscholingsprogramma voor kandidaten die begonnen met I-Interim Rijk, maar inmiddels beschikken we

44 Nummer 32, november 2019 45 Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering Rijk

Cyber Security Interim Pool

Elanor Boekholt-O’Sullivan, De Cyber Security Interim Pool is een samenwer- commodore bij de Koninklij- kingsverband van Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering ke Luchtmacht en comman- Rijk (UBR), het ministerie van Defensie (Defensie Cyber dant van het Defensie Cyber Commando, CIO Defensie en de Militaire Inlichtingen- en Commando: “De taak van Veiligheidsdienst), het ministerie van Justitie en Veilig- Defensie is het beveiligen heid (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en van de vitale infrastructuur Veiligheid en de Nationale Politie) en het ministerie van Organisatie (DMO) en de strate- voor het landsbelang. De Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (de Alge- gische IT-partner van Defensie en digitalisering is nauwelijks mene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst en de CIO Rijk). haar ketenpartners. bij te houden en het zou dom Met deze samenwerking geven alle partners hun eigen Bij JIVC werken ruim 3.400 men- zijn om dat allemaal zelf te mensen de mogelijkheid om deel te nemen aan de Pool in sen en men zou kunnen denken dat willen regelen.” het kader van doorstroom en het delen van ervaringen. dit er genoeg zijn, maar “als alles in Alsook het gezamenlijk aantrekken en behouden van Nederland omvalt moet onze IT blij- over bijna 250 interim specialisten. Belangrijk is dat wij ken- tot samenwerking zijn met andere Rijksorganisaties. Alles wordt nieuwe medewerkers (dus meer capaciteit) die gedeeld ven staan”, aldus JIVC directeur Ron Ron Kolkman, directeur nis en expertise op het gebied van ICT behouden voor het Rijk, in het werk gesteld om in januari 2020 formeel te kunnen star- kunnen worden via inzet op tijdelijke opdrachten. Kolkman. “Wij hebben vooral behoef- Joint IV Commando omdat mensen binnen het I-Ecosysteem kunnen doorgroeien. ten. De cyberprofessionals kunnen rekenen op een gevarieerde te aan ervaren programmaleiders. De (JIVC): “Als alles in Bijvoorbeeld van trainee naar techneut en dan naar project- loopbaan. Ze worden bij verschillende diensten in de veilig- arbeidsmarkt is krap en via I-Interim Nederland omvalt moet leider en interim-programmamanager. En dat bij verschillende heidssector ingezet zodat ze een brede blik ontwikkelen binnen en dijken houden ons veilig en daar moeten we in investeren. Rijk en het Rijks ICT-Gilde krijgen wij onze IT blijven staan.” onderdelen. Zo kun je dus een groot deel van je carrière groeien de overheid om Nederland cyberveilig te houden. Een flink deel Het grote verschil is dat ze onzichtbaar zijn. Mensen zien niet mensen die de Rijksoverheid ken- Beeld: Hans Roggen en bloeien bij de Rijksoverheid.” van hun tijd zullen zij investeren in scholing. waar het geld heen gaat, daar moeten ze maar op vertrouwen.” nen. De kennis die ze bij ons opdoen, Specialisten in de Cyber Security Interim Pool zullen aan Elanor Boekholt-O’Sullivan, commodore bij de Koninklijke Het is een complexe wereld en alles is te hacken, zegt Boek- behouden ze voor andere opdrachtgevers binnen het Rijk.” Niet de slag gaan bij de diverse veiligheidsdiensten. “Wij signaleer- Luchtmacht en sinds vorig jaar commandant van het Defensie holt. “Wij mensen willen alles: grotere connectiviteit en grotere dat hij zich kan voorstellen dat iemand ergens anders zou willen den de behoefte aan cybersecurityprofessionals met verstand Cyber Commando, zit met smart te wachten op meer cyberspe- veiligheid. We willen overal online toegang tot alles, maar werken dan bij Defensie. “Wij zijn het mooiste IT-bedrijf van van digitale veiligheid en zagen tegelijkertijd de schaarste aan cialisten. Niet alleen voor het DCC, maar voor alle partners in wel veilig en met behoud van privacy. De overheid moet ons de overheid”, aldus Kolkman. “Wij hebben alles. Luchthavens, gekwalificeerde mensen. Tijdens een bijeenkomst begin dit de Cyber Security Interim Pool. “De taak van Defensie is het beschermen tegen phishing, maar mag niet in onze privégege- restaurants, ons materieel vliegt, vaart en rijdt. En na jaren van jaar, met onder andere de ministeries van Defensie, Justitie beveiligen van de vitale infrastructuur voor het landsbelang. De vens kijken. Dat is nogal een uitdaging.” Dat de Cyber Security bezuinigen komt er meer financiële ruimte.” en Veiligheid, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en digitalisering is nauwelijks bij te houden en het zou dom zijn Interim Pool een positieve bijdrage gaat leveren, daar twijfelt zij de Nationale Politie en I-Interim Rijk, besloten we samen op te om dat allemaal zelf te willen regelen.” De match met UBR zit niet aan. “Net als UBR willen we hier echt iets van maken. Ook Tevreden mensen trekken om dit probleem aan te pakken.” Een stuurgroep werd in het gezamenlijk belang en de samenwerking tussen Rijkson- onze intentie is een brede samenwerking binnen de Rijksover- In het convenant staan de afspraken voor alle transac- opgericht en een verkenning gedaan naar de oprichting van een derdelen. “Nederland is netjes opgedeeld in taken en die zijn heid. Onze wereld is uniek, wat wij te bieden hebben vind je ties. Dit om administratie rondom opdrachten te beperken en collectieve talentvijver op het gebied van cybersecurity. ondergebracht bij verschillende departementen. Daar kom je daarbuiten niet.” opdrachten snel te kunnen koppelen aan mensen die ze kun- De welwillendheid tot samenwerking over departements- echter niet mee weg in het digitale domein, dat laat zich niet nen uitvoeren. Otte: “Wij hebben vanuit IIR maximaal dertig grenzen heen is er beslist, legt Walta uit. “Soms kijkt men nog eerlijk verdelen. En de mensen die dat domein echt begrijpen Convenant met JIVC projectmanagers toegezegd aan Defensie en maximaal twintig te veel naar de onderlinge verschillen, maar voor een goede zijn schaars.” Aanleg voor cybersecurity zit namelijk niet in Arne Otte is naast opdrachtnemer voor de op te zetten Cyber technisch specialisten van het Rijks ICT Gilde. Dat is voor ons erg samenwerking zoek ik juist naar de overeenkomsten tussen de studie, cv of leeftijd maar in de manier waarop iemands brein Security Pool bij UBR waarnemend domeindirecteur internatio- veel, maar voor hen erg weinig. Wij bedienen de gehele Rijks- organisaties. Wat we gemeen hebben, dat wil ik versterken.” Zijn omgaat met logische vraagstukken. Dat kan met assessments naal en veiligheid bij I-Interim Rijk. “Het doel van het I-Eco- overheid en moeten dus goed kijken wie we precies gaan inzet- rol is mensen bij elkaar brengen, ook fysiek. Hij noemt zichzelf boven tafel worden gehaald, evenals het antwoord op de vraag systeem is om op duurzame wijze te voorzien in hoogwaardig ten voor welke opdracht. Wij kijken bijvoorbeeld ook hoe een vrij bescheiden “smeerolie, niet meer dan dat”. of iemand offensief (‘is het kwetsbaar’) denkt of defensief (‘is I-personeel en -kennis voor tijdelijke en cruciale I-trajecten opdracht bijdraagt aan de speerpunten van het kabinet. Maar het veilig’). bij het Rijk. We hebben verschillende instrumenten om goede ook naar waar wij al ervaringen hebben en waar onze profes- Het inrichten van de vijver Voor de buitenstaander is het digitale domein vaak moeilijk mensen te kunnen leveren. De vraag blijft groot, maar we zijn op sionals zich verder kunnen ontwikkelen. We streven niet alleen De verkenningsfase naar het opzetten van Cyber Security voor te stellen, laat staan de dreigingen waartegen het moet de goede weg.” naar tevreden opdrachtgevers, maar ook naar tevreden, breed Interim Pool werd voor de zomer afgerond en Walta werkt nu worden verdedigd. Boekholt gebruikt graag de analogie van Het ministerie van Defensie is een van de grootste opdracht- inzetbare, medewerkers. De kracht zit in de wisselwerking. De de uitkomsten uit voor de stuurgroep. Bijvoorbeeld aan welke duinen en dijken. “Nederland begrijpt water als geen ander. Als gevers binnen dat I-Ecosysteem UBR. In april 2019 tekende het ervaring en kennis die onze professionals opdoen tijdens een cyberprofielen men precies behoefte heeft, wat effectieve onze waterkeringen niet functioneren hebben wij als land een Joint IV Commando (JIVC) een convenant met I-Interim Rijk opdracht, kunnen wij weer inzetten voor andere vraagstukken methodes zijn van werving en selectie en wat de mogelijkheden probleem. Zo is het ook voor het cyberdomein. Digitale duinen en het Rijks ICT Gilde. JIVC is onderdeel van Defensie Materieel binnen de Rijksoverheid.”

46 Nummer 32, november 2019 47 “Als een bank in de cloud kan werken, waarom wij dan niet?” “Wij zijn De cloud is geen IT-bedrijf; wij zouden onze systemen niet zelf moeten niet alleen beheren.” Klinkt bekend? Klopt, het zijn commodity citaten uit iBestuur-

artikelen over de veneens in iBestuur wijst Marc van Hilvoorde (plaatsvervangend CIO cloud en de overheid. ERijk) op de spraakverwarring rond het begrip cloud. Hij kondigt óók aan dat de Rijksoverheid met een cloudvisie komt. De VS was zoals wel vaker Die uitspraken wat eerder en liet al in 2011 een officiële definitie van cloudcomputing opstel- len. We zijn inmiddels ver voorbij ‘other people’s computers’ (zoals Oracle-CEO roepen vragen op: Larry Ellison de cloud in eerste instantie definieerde). Daarbij is tegenwoordig niet de technologie, maar vooral het kennispeil van organisaties een van de is cloud werkelijk belangrijkste uitdagingen, zo blijkt uit het jaarlijkse onderzoek van Right- Scale naar cloudgebruik. Kortgezegd hebben cloudtoepassingen de volgende een superflexibele vijf kenmerken: ze zijn direct te gebruiken, ze zijn onderdeel van een gedeelde pool van IT-voorzieningen, ze zijn direct verkrijgbaar zonder tussenkomst commodity? En hoe van een persoon of organisatie, ze zijn snel en onbeperkt schaalbaar en tot slot zijn ze transparant in gebruik en kosten. Een paar jaar later kun je nou een digitale formuleerde de Europese Commissie een vergelijkbare definitie organisatie worden onder de naam Cloud Service Level Agreement Standardization rol. De vraag Guidelines. ‘wie kunnen en en tegelijkertijd een mogen er bij’ wordt daarbij vaker gesteld dan de vraag ‘wie Daarnaast heeft de IT-industrie verschillende deployment kan er niet bij’. Het is vermoedelijk te laat, maar dit zijn drie van je belangrijkste modellen geïntroduceerd: private clouds, publieke clouds en seerd overwegingen voor de Rijksoverheid om mee te nemen bij het hybride clouds. De naam ‘publieke cloud’ is enigszins misleidend. beheer en innovatieve techno- finaliseren(of interpreteren) van de nieuwe cloudvisie. bedrijfsmiddelen Bij cloud draait het om ‘online’, ‘tegen betaling’ en ‘voor iedereen logieën. Kortom, het geheel – cloud- verkrijgbaar’, waarbij de hardware wordt gedeeld met derden. Het gebruik aanbieders, cloudoplossingen en -diensten, platformen – is te 1. Wetgeving buiten de deur zetten? wordt echter tussen klanten gescheiden en per klant gecontroleerd. ‘Private beschouwen als een snelgroeiend ecosysteem. Alleen Amazon De Amerikaanse Cloud-wet (Clarifying Lawful Overseas Use cloud’ is in feite geen ‘zuivere cloud’, omdat hierbij selfservice – een van de vijf al lanceert jaarlijks vele honderden nieuwe cloudgebaseerde of Data) is er om af te rekenen met de (rechts)onzekerheid elementen uit de definitie van cloud – vaak ontbreekt. Private cloud kun je dan diensten. die voorheen bestond over de vraag of ‘gegevensvorderingen’ ook beter beschouwen als een vorm van outsourcing van een eigen datacenter. Tot zo ver de spraakverwarring, die in de praktijk leidt tot (bijvoorbeeld om bij strafzaken de toegang tot elektronisch En om het nog ingewikkelder te maken zijn er zowel cloudaanbieders (met adepten en criticasters, en waarbij ‘risico’ vaak gebagatelliseerd bewijs te verkrijgen) volgens Amerikaans recht extraterritoriale Amazon Web Services, Microsoft Azure en Google als marktleiders) als ook respectievelijk overdreven wordt. Bij gebruik van cloud staat werking hebben. Praktisch gezien gaat het dan vooral om gege- Door Erik Bouwer zogenaamde managed cloud service providers (mcsp’s). Dit zijn IT-dienstverle- hardware, met daarop software en data, niet langer binnen vens opgeslagen in de cloud – iets waar de drie Amerikaanse Beeld Marijn van Bekkum ners die hun klanten toegang bieden tot een gigantisch aanbod aan cloudge- de muren van je eigen organisatie. Daarom spelen bij cloud – bedrijven Google, Amazon en Microsoft marktleiders in zijn. De baseerde diensten en producten, gericht op zaken als integratie, geautomati- samen met connectiviteit en data – geopolitieke aspecten een Europese GDPR stelt strikte voorwaarden aan het beschikbaar

48 Nummer 32, november 2019 49 stellen van elektronische gegevens aan onbevoegde derden. Een baar zijn. Het alternatief voor big tech is dat de EU de oprichting beveiliging van data geregeld is. Bart Veldhuis, cloudarchitect verdrag tussen de EU en de VS kan zorgen voor afstemming, iets van een Europese cloudprovider stimuleert, waarin de krachten bij Weolcan, vindt dat overheden moeten kunnen uitleggen op waarvoor minister Grapperhaus (JenV) al geruime tijd pleit; en van de grootste Europese technologiebedrijven gebundeld zijn. welke gronden besloten is om data wel of niet in de publieke zo’n verdrag is ook precies wat met de Cloud-act wordt beoogd. cloud onder te brengen. “Voor standaardfunctionaliteit, waar- 2. Cloud: commodity of toch weer maatwerk? bij geen gevoelige data worden verwerkt – denk aan ongemerkt De vraag is of overheidsinformatie in deze juridische slan- IT-afdelingen, laat staan overheden, kopen cloudcapaci- of niet-gerubriceerd – is het gebruik van SaaS een uitstekend genkuil thuishoort en wat er in crisissituaties met overheidsdata teit zelden rechtstreeks in bij bijvoorbeeld Amazon. Meestal alternatief voor het eigen datacenter. Een migratie naar de gebeurt. In de kern is dit een risicovraagstuk. De overheid is net zit er een partij tussen: denk aan brede IT-dienstverleners cloud wordt vaak aangegrepen om de ‘technology debt’ op te als iedere andere organisatie een bedrijf dat voor de continuïteit zoals Capgemini, CGI of gespecialiseerde spelers zoals Solvi- lossen én om toegang te krijgen tot technologie waarmee de afhankelijk is van tal van applicaties. In crisissituaties is niet nity. Daarbij kunnen opdrachtgevers profiteren van domein- overheidsorganisatie sneller en beter kan inspelen op nieuwe alles even belangrijk of zelfs relevant. kennis en inkoopvoordeel op het gebied van cloudcapaciteit. ontwikkelingen die leiden tot nieuw beleid. Met andere woor- De snelheid waarmee big tech zich ontwikkelt, is aanzienlijk Vaak bieden de IT-dienstverleners ook eigen portals, diensten, den, je zet cloudtechnologie daar in, waar het kan bijdragen hoger dan de topsnelheid die de overheids-ICT kan halen. Over- scripts en methodes voor het toepassen van clouddiensten. Dat aan verbetering en vernieuwing van overheidsprocessen. Want soort toepassingen stellen de IT-dienstverleners in staat hun de overheid loopt sterk achter in het onderhoud en de vernieu- diensten te standaardiseren, maar het zorgt er ook voor dat de wing van het applicatielandschap.” Amazon-cloud van Capgemini niet hetzelfde is als de Amazon- cloud van CGI. Dat werkt door tot in bijvoorbeeld databases en Strategie is vooruitkijken in zelf ontwikkelde maatwerkapplicaties. Het kunnen wisselen In 2011 had de Rijksoverheid 61 datacenters. Consoli- van cloud, van managed cloud serviceprovider of van allebei datie naar vier of vijf is het doel; de overheid zet in op In iedere is dus niet te regelen door het ‘standaardiseren van data’ – er voordelen op het gebied van beveiliging, beheer en bestaat eenvoudigweg nog niet zoiets als cloudportabiliteit. Er energieverbruik. In datzelfde jaar vond minister Piet is – helaas of gelukkig – nog maar weinig ervaring opgedaan Hein Donner van Binnenlandse Zaken “externe beslissing over met cloudmigraties; cloudproviders die in de problemen komen, clouddiensten, zoals die van Amazon, Salesforce confronteren hun klanten in ieder geval met enorme tijdsdruk, en Google (…) volgens de regering niet geschikt hoge kosten en problemen met toegang tot en het ophalen van voor gebruik door de Rijksoverheid.” Bezwaren die het inzetten van data. werden aangedragen: privacyrisico’s en onvolwas- sen aanbieders. In 2014 was die teneur veranderd en kwam er cloud hoort ook 3. Security wordt onbehapbaar belangstelling voor gebruikersgemak, hogere prestaties en Cloudgebruikers plaatsen zichzelf niet alleen in een afhan- hogere kwaliteit tegen lagere beheerkosten. Op dit moment kelijke positie omdat serviceproviders hun eigen sausje over de lijkt de nadruk te liggen op beveiliging en wendbaarheid ten het opstellen van publieke cloud gieten. Zowel cloudleveranciers als servicepro- behoeve van vernieuwing. viders zijn gezien hun businessmodel verplicht om de hoogste eisen te stellen aan informatiebeveiliging. Met 17 procent van Bij het opstellen van een strategie kijk je per definitie exitplannen alle bij de Autoriteit Persoonsgegevens gemelde datalekken naar de toekomst. Daarom hoort in iedere beslissing over staat de voorbeeldrol van de overheid onder druk. Veel organi- het inzetten van cloud ook het opstellen van uitvoerige saties kunnen de ontwikkelingen op het gebied van informatie- exitplannen, die onderdeel worden van dienstverle- beveiliging inmiddels niet meer bijbenen. Een van de gevolgen ningscontracten. Daarin moet niet alleen aandacht is dat de dienstverlening van cloudleveranciers opschuift en dat zijn voor migraties (aanpak, vereiste acties, kosten, steeds meer organisaties hun security uitbesteden aan dienst- doorlooptijd), maar ook voor intellectueel eigen- heden die voor de diensten van Google, Amazon en Microsoft verleners. Door gebruik te maken van publieke clouddiensten dom van voorzieningen rondom cloudgebruik kiezen, moeten rekening houden met toekomstige ingrepen van kan de overheid een beveiligingsniveau realiseren wat vele zoals het IP op automatiseringsscripts. Een tweede de Amerikaanse antitrust-autoriteit, omdat wereldwijd de dis- malen hoger is dan in het eigen datacenter ooit mogelijk zou toekomstaspect is dat de cloudstrategie voorsor- cussie over de omvang en machtspositie van big-techbedrijven zijn. Dat lijkt een onomkeerbaar proces. Is dat wenselijk en teert op het faciliteren van cloud daar waar nu nog aanzwelt. Aan de andere kant zijn de VS nog gewoon een han- wat zijn de consequenties van die ontwikkeling? on premise software wordt gebruikt. Dat model is dels- en NATO-partner; vanuit dat perspectief lijkt het gebruik uiteindelijk eindig. Met voorsorteren voorkom je dat van diensten van Amerikaanse aanbieders geen beperkingen op Keuzes je er niet klaar voor bent als softwareleveranciers te leveren. Uiteraard is het wel van belang om na te denken over Net als bij bedrijven moet ook gaan aankondigen dat een volgende versie alleen alle mogelijke consequenties van zo’n keuze. Zo zou je kunnen de overheid niet alleen efficiënter als SaaS wordt geleverd. Anticiperen en regie besluiten om encryptiesleutels in eigen beheer te houden, zodat met middelen omgaan, maar ook nemen hoort bij een cloudstrategie, ook die van data ook in geval van een onderschepping door de VS niet lees- goed kunnen uitleggen hoe de de overheid.

50 Nummer 32, november 2019 51 Quantumtechnologie

n april van dit jaar heeft staatssecretaris Mona Keijzer van Economi- TweeTwee Voor de meesten Ische Zaken en Klimaat in een brief 1 aan de Tweede Kamer de missies van ons klinkt het voor het topsectoren- en innovatiebeleid en de aanpak voor de sleuteltech- nologieën toegelicht. Volgens het kabinet zullen die technologieën de als toekomstmuziek: manier waarop wij leven, leren, innoveren, werken en produceren ingrij- pend veranderen en kansen bieden om problemen in de samenleving op quantumtechnologie. te lossen. Bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid, zorg of landbouw. Onder sleuteltechnologieën vallen onder meer fotonica, kunstmatige Maar kenners weten dat intelligentie, ICT en nano-, quantum- en biotechnologie. Zoomen we in op de quantumtechnologie dan zien we dat die twee gezichten kent. gezichtengezichten het wel degelijk science Een van de belangrijkste verschillen ten opzichte van de huidige is en geen fiction. En computers is dat quantumcomputers beschikken over extreem veel zoals bij elke nieuwe meer rekenkracht. Dat kan omdat quantumcomputers iets kunnen wat bestaande computers niet kunnen. Bij de huidige computers technologie is er een bestaat alle informatie uit een 0 of een 1 (bits). Quantum heeft als opvallend kenmerk dat informatie niet alleen een 0 of een 1 kan zonnige en een duistere zijn, maar ook een 0 én een 1 (quantum bits of qubits). Een van de voordelen is dat je dan veel nauwkeuriger databases kunt kant. Een voorbeeld doorzoeken of dingen kunt synchroniseren. Pieter Vermaas, universitair hoofddocent ethiek en filosofie aan de TU Delft, van dat laatste: het noemt als voorbeeld het doorrekenen van de zeewaterstro- ming in het Noordzeebekken. “Wat gebeurt er wanneer er een gros van de huidige storm opsteekt en in Zierikzee de waterstand met een meter stijgt? Fysici zijn in staat om dat te modelleren, maar om encryptie is straks met die modellen door te rekenen gebruiken ze benaderingen. quantumcomputers Wil je de stroming preciezer kunnen nabootsen, dan heb je computers met extreem veel rekenkracht nodig. Die eenvoudig te kraken. rekenkracht is op de huidige computers niet te vinden. Ook niet op supercomputers.” Overheid, bereid je voor! Nog een zonnige kant van de quantumtechno- logie gaan we zien op het quantuminternet. Met de komst van dat quantuminternet, waar wereldwijd op verschillende plaatsen hard aan wordt gewerkt, behoort het aftappen van informatie straks tot het Door Frits de Jong verleden. Dat is te danken aan de zogenoemde Beeld iBestuur verstrengeling, een term die aangeeft dat quan- tumdeeltjes hun eigenschappen op zo’n manier

52 Nummer 32, november 2019 53 Rijks Innovatie Community

delen dat je het ene deeltje onmogelijk los kunt zien van het 100.000 is dat er onder dat getal nog een belangrijke aanname andere deeltje 2. Volgens Freeke Heijman, vanuit het ministerie ligt waarvan we helemaal nog niet zeker zijn of die waar is. Die van Economische Zaken en Klimaat gedetacheerd bij QuTech in aanname gaat over de kwaliteit van de qubits. Je hebt logische Delft (wereldwijd een van de toonaangevende kennisinstituten en fysieke qubits. Logische qubits zijn de perfecte (theoretische) op het gebied van quantumtechnologie), zorgt die verstrenge- qubits. Fysieke qubits zijn degene die je in de praktijk hebt. Deze Toverformule ling ervoor dat je straks gemakkelijk kunt zien of je wordt afge- laatste kunnen fouten bevatten en bijvoorbeeld interacteren met luisterd. “Die verstrengelde qubits hebben een sterk gecorreleer- de omgeving.” de toestand. Meet je bij de ene verstrengelde qubit een bepaalde nnoveren was nog nooit zo makkelijk. Ontelbare start-ups staan klaar met toestand, dan heeft dat ogenblikkelijk effect op de toestand Oproep tot actie Ivernieuwende producten en diensten. The Big Five biedt platforms en cloud- van de andere verstrengelde qubit. Een van de voordelen van Attema, die beroepshalve gewend is om ver vooruit te kij- oplossingen die binnenkort geheel AVG-proof zijn. En overal borrelen labs en netwer- zo’n verstrengeling is dat je veilig cryptografische sleutels kunt ken, raadt ook overheden aan om dat te doen als het gaat om ken. Kortom, alle ingrediënten voor succes zijn volop aanwezig. Toch voel je je als versturen. Op het moment dat de verstrengeling is doorbroken en quantumtechnologie. “Hoewel we niet voor 100 procent weten for-innovator vaak genoeg net als de burger die weer te horen krijgt dat de koopkracht de uitkomsten van de metingen aan beide kanten ongecorreleerd of de quantumcomputer er ooit komt, gaan wij daar wel vanuit. gestegen is: de cijfers liegen niet, tegelijkertijd voel je je niet rijker. Het mag wel een blijken, dan weet je dat de cryptografische sleutel is afgeluisterd Voor overheden betekent dat dat zij zich moeten voorbereiden tandje sneller. Het mag wel met meer zichtbaar resultaat. Trendanalyses bewijzen en is die niet meer bruikbaar voor het versleutelen en versturen op de eventuele komst daarvan en onder meer moeten focus- echter jaar in jaar uit dat een technologische doorbraak altijd weer langer duurt dan van data.” sen op hun infrastructuur en op de vraag hoelang hun kriti- verwacht. En soms zelfs helemaal niet volgt. Sterker nog, ik vraag me wel eens af of ik sche data, zoals persoonsgegevens, beveiligd moeten blijven.” naar een aflevering van ‘Technologische Oplossing zoekt Probleem’ zit te kijken. Ons Encryptie Met quantum in het verschiet roept ook Vadim Lyubashevsky 5G-netwerk is nog niet uitgerold en we moeten nu al nadenken over 6G. Komt er aan, Er kleven niet alleen voordelen aan de komst van quantum- overheden op tot actie. “Waar het om draait is dat je het beleid twittert Trump. En dan is het waar. computers en quantuminternet. Er zijn ook dreigingen. Dan gaat van je informatiebeveiliging opnieuw tegen het licht houdt. Dit het met name om informatie (priemgetallen) die in de afgelo- gaat niet alleen op voor je eigen organisatie, maar ook voor de Maar ik ben optimistisch. Naast dat vele ingrediënten voor succes fraai staan uit- pen jaren en ook vandaag de dag nog, wordt opgeslagen met producten die je maakt. Stel dat je satellieten vervaardigt met gestald, zie ik namelijk vier bewegingen: behulp van encryptie. In de meeste gevallen wordt daarbij het een economische levensduur van veertig jaar, dan wil je dat die • De urgentie om te innoveren neemt toe. Bij de overheid dringt het breed door dat encryptiealgoritme RSA gebruikt, waarbij 2048-bit RSA tot nu nu al quantumproof zijn. Satellieten updaten als ze al in een een nieuw digitaal vertrouwen een absolute must is. De schade door malafide online toe de zwaarste wijze van encryptie is. In een recent onderzoek baan om de aarde draaien, wordt waarschijnlijk een enorme transacties loopt in de honderden miljoenen per jaar. schetsen Craig Gidney (Google) en Martin Ekerå (KTH Royal opgave.” mule• De cyberdreiging van criminelen en statelijke actoren wordt alsmaar intelligenter. Institute of Technology in Stockholm)3 het beeld dat 2048-bit Freeke Heijman vindt niet dat bedrijven of burgers zich nu Om bij te blijven met het vernuft waarmee kwaadwilligen in willen breken wordt RSA encryptie door een quantumcomputer binnen acht uur te al grote zorgen hoeven te maken over de kans dat informatie steeds nadrukkelijker de samenwerking met wetenschap, bedrijfsleven en interna- kraken zou zijn. Ook Niels Neumann, die binnen TNO werkt aan met behulp van quantumcomputers wordt gekraakt. “Weten- tionale verbanden gezocht en gevonden. het onderzoeken van de toepassingen van quantumcomputers, schappers en cryptografen werken hard aan post-quantum- • De bemensing van ons overheidsapparaat wordt steeds moeilijker. Een vaste baan gelooft dat het een kwestie van tijd is voordat er quantumcom- cryptografie, nieuwe cryptografische sleutels die bestand zijn en de eer om voor de Rijksoverheid te mogen werken volstaan niet meer om jong puters zijn die relatief weinig moeite zullen hebben met huidige, tegen de grote kracht van toekomstige quantumcomputers. talent aan te trekken en te behouden. Samenhangende HR-ICT programma’s krijgen klassieke vormen van encryptie. Hij vindt het dan ook zaak om Daarvoor zijn diverse opties mogelijk. En hoewel er nog geen nu voet aan de grond. Een goede zaak, want we weten dat het succes van innovatie nu al na te denken over en rekening te houden met nieuwe soor- cryptografische standaarden zijn vastgesteld en er ook nog voor 75 procent afhankelijk is van de medewerkers en maar voor 25 procent van de ten van encryptie die veilig zijn als quantumcomputers straks geen implementatieplan is, mag je ervan uitgaan dat die er techniek. krachtig genoeg zijn. Vadim Lyubashevsky, cryptografie-expert wel gaan komen. In ieder geval staat het op de agenda van de • De druk om dan de stap te zetten van pilotje-hier-projectje-daar naar echt innovatie bij IBM Research in het Zwitserse Zürich, schat in dat de huidige overheidsdiensten.” management neemt dus toe. En dat brengt me op de vierde hoopvolle beweging: versleutelingen pas gebroken kunnen worden als in de ontwikke- ling van de quantumcomputers de grens van de 100.000 qubits is Er ontstaat een rode draad in taal en aanpak van innovatie. Tot voor kort werd gepasseerd. “Op dit moment zitten we rond de 50 qubits. Er moe- binnen de overheid gesproken en nagedacht over innovatie door de successen en ten nog tal van technische problemen opgelost worden voordat 1 Kamerbrief staatssecretaris Keijzer - https://www.rijksoverheid.nl/ de hypes van het bedrijfsleven te projecten en te kopiëren. ‘Blockchain gaat al onze quantumcomputers ook de kracht hebben om versleutelingen te documenten/kamerstukken/2019/04/26/ problemen oplossen’. En: ‘we gaan allemaal lekker scrummen om onze legacy weg te kraken.” 4 kamerbrief-over-missiegedreven-topsectoren-en-innovatiebeleid Diederik van Leeuwen werken’. Daar zijn we nu toch wel voorbij?! 2 George van Hal – De quantumcomputer (een digitale revolutie op Directeur Domein Inter- Vanuit zijn professie als cryptograaf bij de afdeling Cyber het punt van uitbreken) nationaal & Veiligheid Bij Ik denk het wel. Mijn optimisme is gebaseerd op de constatering dat er meer en Security Robustness van TNO in Den Haag, volgt ook Thomas 3 Achtergrond over onderzoek Craig Gidney en Martin Ekerå - UBR|I-Interim Rijk en mede- meer een samenhangende visie ontstaat dat innovatie alleen kan plaatsvinden door Attema de ontwikkeling rondom cryptografie en quantum https://www.technologyreview.com/s/613596/how-a-quantum- initiatiefnemer van de Rijks een breed gedragen en integraal aangevlogen organisatieverandering. En dat hier- nauwlettend. Hij plaatst wel een kanttekening bij het aantal van computer-could-break-2048-bit-rsa-encryption-in-8-hours/ Innovatie Community voor heel veel inspiratie opgehaald kan worden uit het bedrijfsleven en werkmodellen 100.000 qubits dat door Vadim Lyubashevsky wordt genoemd. 4 Interview met Vadim Lyubashevsky - https://www.kjubits.nl/ als design thinking, agile en safe, maar dat dit niet een-op-een toe te passen is in een “Het is lastig. De kanttekening die ik plaats bij het aantal van bouw-je-security-architectuur-van-de-grond-af-aan-opnieuw-op/ rijksomgeving en dat dit stuk voor stuk geen toverformules zijn.

54 Nummer 32, november 2019 55 partner IBM

zien, is dat ideeën dan toch vaak niet verder komen dan alleen dat idee, of een experiment. Op het punt van schalen loopt men dan toch tegen allerlei blokkades en limieten aan. Zo zijn de benodigde data niet beschikbaar, is de ontwik- kelomgeving niet schaalbaar of loopt men tegen regelgeving burgers nu de ser- aan. Om dit te voorkomen, nemen wij schaalbaarheid als vices van de over- basisprincipe vanaf het begin mee. Door vanaf het begin heid ervaren, hoe mens, technologie, business- en procesdeskundigen bij medewerkers nu elkaar te brengen, experimenteren we alleen met ideeën de processen die ook echt uitvoerbaar zijn als ze in de praktijk gebracht doorlopen worden. De veranderingen in de wereld van it vraagt om een andere manier van werken. Een om hun Dandere manier van denken. Van kijken. Een werk goed 4 - Innovatie met impact gebeurt niet in isolatie. Dit soort tra- vandaag zijn ongekend; het is nog manier waarbij we de samenwerking aangaan, met te kunnen jecten doen we dan ook niet alleen. De focus ligt op constan- nooit zo uitdagend geweest om bij te partners, tussen ICT en business, en met de doen, ontdekken te samenwerking, waarbij we niet voor een klant, maar met burger, om samen zaken te realiseren. we de echte pijnpun- de klant, business, IT en eindgebruiker een team vormen om blijven. Er komen constant nieuwe ten en behoeften. Dit is ons tot de beste oplossing te komen. En we gaan zelfs nog een technologieën en bedrijven op de Dit vraagt om durf. Durf om dingen uit te startpunt: niet de oplossing, niet de stap verder. Wij geloven in de kracht van open samenwerking markt met enorme impact op onze proberen, te bouwen, te testen en ook soms weg technologie. Maar de mens. Door deze in een ecosysteem. Door onze partners, scale-ups, start- te gooien als iets niet werkt. Durf om te innove- outside-in-aanpak, creëren we inzichten en oplos- ups en bedrijfsleven bij innovaties te betrekken komen we maatschappij. Burger en medewerker ren en dingen fundamenteel anders te gaan doen. singen die de ervaring, producten en services echt verbe- uiteindelijk bij betere ideeën en betere ervaring voor onze verwachten van de overheid dezelfde ‘Permanent Beta’, zoals dat ook in de beleidsagenda teren en die onze gebruikers helpen en ondersteunen op de eindgebruiker. En daar doen we het uiteindelijk toch voor! moeiteloze, gepersonaliseerde voor de overheid heet. momenten dat ze het nodig hebben.

Beeld: Dreamstime Unieke kans ervaringen die ze krijgen van de Dit vraagt om verandering. De overheidsuitvoerder die 2 - Deze oplossingen creëren we door te experimenteren en Bijblijven bij de ontwikkelingen van vandaag is topsport. De apps die ze thuis gebruiken. Om bij meer gaat werken als een start-up en binnen- en buiten de orga- te proberen. Het proberen van nieuwe ideeën en oplossin- Nederlandse overheid heeft echter een unieke kans én positie nisatie nauw samenwerkt met beleid, bedrijfsleven en burger. gen, wordt vaak eng gevonden door onze klanten, vanwege om deze ontwikkelingen in te zetten voor een betere samenle- te blijven staat de overheid voor de de geïmpliceerde risico’s die dit met zich meebrengt. Want, ving. Ze heeft de kans om de burger weer dichter bij de overheid uitdaging om zichzelf constant aan te IBM Garage wat nou als het niet werkt? Door te experimenteren in korte te brengen. De kans om inspecteurs weer echt te laten inspec- Een aanpak die voor overheidsorganisaties (en bedrijfs- iteraties reduceren we de risico’s van onze experimentele teren. De kans om agenten beter te ondersteunen op straat. Wij passen en opnieuw uit te vinden. Op leven) zeer behulpzaam blijkt om bij te blijven en vooruit te attitude. Door klein te beginnen reduceren we de bestuur- geloven dat je zo’n kans niet kan en mag laten liggen. Durf te beleidsniveau, maar zeker daar waar streven is de IBM Garage. Daarbij staan wij relaties bij met het lijke en financiële risico’s. Door te beginnen bij de mens, proberen, te falen en het morgen beter te doen. Alleen zo bouw de overheid de samenleving direct innoveren met de snelheid van een start-up en de schaalbaar- reduceren we het risico op lage adoptie. Werkt iets niet? je een topsportersmentaliteit. En een responsieve overheid die heid van een enterprise. Een volledig geïntegreerde innovatie- Dan kom je daar binnen twee weken achter, leer je ervan en aansluit bij de moderne burger. raakt: de uitvoering. aanpak, consistente taal en samengebrachte methoden, op probeer je iets nieuws. Net zolang tot je samen het idee vindt basis van onze best practices en ervaringen van de afgelopen dat wel werkt! tien jaar. Er wordt gewerkt op basis van de volgende principes: 1 - Innovatie met impact. Dit doen wij door de mens centraal 3 - Stel dat je de spijker op de kop hebt geslagen en een van de Merel van Dijke, Consultant Customer Experience & Design te stellen in alles wat wij doen. Door te onderzoeken hoe experimenten goed aansluit bij de behoefte! Wat we vaak Rob Nijman, Directeur Centrale Overheid IBM Nederland B.V.

56 Nummer 32, november 2019 57 partner Capgemini

Het Kabinet Rutte III is halverwege de rit. Een mooi moment om de tussenbalans op te maken van de Agenda Digitale Overheid. We doen dat met Zsolt Szabo van Capgemini, als vice-president verantwoordelijk voor business innovaties binnen de publieke sector. Hij is tevens oud-Kamerlid en was in die rol woordvoerder digitale overheidsdienstverlening.

Zsolt Szabo ‘Ik zie versnelling op het ICT-dossier’

Zsolt, op welke wijze volg jij vanuit Capgemini nog het dossier wilde ik bijvoorbeeld dat een aantal trajecten zou worden inge- Zsolt Szabo, vice-president business innovaties binnen de publieke sector Capgemini. Beeld: Marnix Klooster. van de digitalisering van de overheidsdienstverlening? zet rond het beter beleggen van het ICT-dossier binnen de over- “Op vele verschillende manieren en met veel interesse! heid; onderzoek hoe uitvoeringsketens beter op elkaar zouden Vanuit meerdere invalshoeken hoor en lees ik hoe de digitale kunnen worden afgestemd, een beschrijving van een basisin- agenda van de overheid zich ontwikkelt, onder meer via onze frastructuur, introductie van een elektronische identiteitskaart in de Kamerbrief over NL DIGIbeter onder meer; ‘Ik wil merk- een nieuw initiatief waarin overheid, bedrijfsleven en weten- relaties, de media en de debatten in de Tweede Kamer. Zo krijg (eNIK), verplicht gebruik van authentieke bronnen en eenma- bare resultaten voor burgers en ondernemers’. Het digitalise- schap samen werken aan vernieuwing, waardoor burgers en ik vanuit verschillende opinies een goed beeld van de voort- lige gegevensopvraag. Terugkijkend, wil ik een drietal conclu- ringsdossier lééft anno 2019, wat dus in mijn Kamertijd minder ondernemers weer beter worden bediend door die overheid.” gang rond de digitalisering van onze samenleving. Recent was sies trekken. Allereerst moest ik toen nog wel wat zendingswerk het geval was. Daar mag je dit kabinet lijkt mij een pluim voor ik deelnemer aan de handelsmissie naar de Verenigde Staten verrichten over het belang van het digitaliseren van de dienst- geven. Maar wij zijn er nog niet samen.” 2003 ligt al weer een tijdje achter ons. Wat is er nu wezenlijk die werd geleid door premier Rutte. Daarbij werd onder meer verlening aan burgers en bedrijven. Ten tweede zijn uiteindelijk veranderd op dit dossier? een bezoek gebracht aan het Massachusetts Institute of Tech- de geformuleerde beleidsvoorstellen linksom danwel rechtsom We zijn er nog niet samen? “In mijn beleidsnotitie uit 2003 verwees ik naar België als nology (MIT), dat kan worden gezien als de geboorteplek van in de loop der jaren opgepakt. Tot slot zie ik met name in de “Ja, samen. Ik citeer een alinea uit NL DIGIbeter ‘Bin- land dat proactief was in het digitaliseren van de overheids- de ontwikkelingen rond artificial intelligence (AI). MIT kreeg afgelopen jaren een versnelling op dit dossier. nen de overheid spreken we af hoe we de dienstverlening aan dienstverlening. Inmiddels zien we wereldwijd waardevolle onlangs nog een miljard aan investeringen voor onderzoek rond burgers en ondernemers voor verschillende generieke functies voorbeelden van overheden die technologische ontwikkelingen AI. Indrukwekkend, maar als ik naar de initiatieven rond AI in Een versnelling? inrichten. Die afspraken leggen we vast in beleidskaders, als rond bijvoorbeeld Data & Analytics, Robot Proces Automation, Nederland kijk zie ik dat we hier ook op de goede weg zijn. “Zeker. Waar we nu staan is het beste te illustreren via de uitwerking van het ‘Beleidskader digitale basisinfrastructuur’. Internet of Things, Cloud Computing en Blockchain beproeven brief aan de Kamer die door staatssecretaris Knops (BZK) in juli Er komt een beleidsnotitie digitale portalen (zoals MijnOver- en gebruiken om de dienstverlening aan burgers en bedrijven Als Kamerlid publiceerde jij al in 2003 de beleidsnotitie ‘De is toegezonden over NL DIGIbeter. NL DIGIbeter richt zich op heid) en er komen beleidskaders voor berichtenverkeer (formele te optimaliseren. Daar waar in mijn Kamertijd overheden vaak Belgen Voorbij’ ; een stappenplan voor de modernisering van onder meer digitale inclusie, de burger centraal, transparantie correspondentie), basisregistraties, regie op gegevens en voor zelf op zoek moesten naar passende ICT-oplossingen, kan nu dus de dienstverlening van de overheid tot 2010. Terugkijkend, waar en toegankelijkheid; onderwerpen die ook terug zijn te vinden machtigen.’ Allemaal onderwerpen die ondersteund zullen wor- gebruik worden gemaakt van een schat van ervaringen, opge- staan we nu? in ‘De Belgen Voorbij’. NL DIGIbeter vind ik een document met den met digitale oplossingen die de private sector kan leveren. daan in andere landen.” “De voorstellen die in het rapport stonden beschreven samenhang en nog belangrijker, geschreven vanuit het perspec- Daarnaast kan de Digicampus een belangrijke rol gaan spelen in waren ambitieus maar noodzakelijk en nog steeds actueel. Zo tief van de ontvanger, burgers en ondernemers. Knops schrijft de verdere digitalisering van de overheidsdienstverlening. Dit is

58 Nummer 32, november 2019 59 VNG Realisatie

Boucetta is de afgelopen maan- niet veel te passief? Moet je niet streven organisatie door te sturen op klantpro- den het land ingegaan om voorbeelden naar enthousiaste dienstverlening?! Onze cessen. We hebben veel vijftigplussers en ideeën op te doen. Niet alleen bij customer journey wordt bepaald door die klantcontact belangrijk vinden. Als gemeenten, maar ook bij andere over- het samenspel van mensen-middelen- je digitaal maakt wat digitaal kan, heb je heidsorganisaties, marktpartijen en uni- methoden. Waarbij we goed kijken naar meer tijd voor de klant waar dat nodig is. versiteiten. Met het ministerie van Bin- de inzet van het juiste kanaal voor het In 2008 was 1 op de 4 contacten bij ons nenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties juiste doel op het juiste moment. ”Mark een beller, nu is dat 1 op 10.” Ook PostNL is een samenwerking aangegaan rondom Dillerop, manager Digital Strategy, UWV stelt de klant centraal in een sterk veran- ‘Aan de slag met de Interactiestrategie’, Klant & Service sluit daar op aan: “Omni- derende omgeving. Kees Klink, directeur waarbij gemeenten ook worden onder- channel betekent niet dat je alle kanalen Klant & Kwaliteitsmanager PostNL “In 220 steund in het ontwikkelen en verbeteren moét gebruiken voor je dienstverlening. jaar postbedrijf is verandering de con- van hun kanaalstrategie. Durf keuzes te maken. Wij gebruiken bij- stante. We willen de favoriete bezorger “Wat kunnen we van elkaar leren, wat voorbeeld bewust geen social media voor zijn. Die ambitie hebben we uitgewerkt in werkt al en wat niet? Kies je voor single-, klantcommunicatie; ook met het oog op ons oranje kompas. Daarnaast gebruiken multi-, cross- of omnichannel?” Veel de AVG (Algemene Verordening Gegevens- we data en metrics om te sturen en de organisaties lonken naar een omnichan- bescherming). ” Ook voor de ANWB is de klant te verleiden naar de juiste kanalen.” nelstrategie en ook bij gemeenten lijkt klant het vertrekpunt bij de keuze voor dat zo te zijn. Boucetta: “Omdat dat past de in te zetten kanalen. Robert Mende, Gemeenten bij het hogere doel dat we als gemeenten manager Digital & e-commerce: “Met Tilburg en Rotterdam zijn voorbeel- hebben: de mens centraal! Bij omnichan- onze retailorganisatie gaan we van een den van gemeenten die bezig zijn met Het juiste kanaal nel draaien de (offline en online) kanalen omzetgedreven naar een datagedreven een kanaalstrategie. Programmamanager als het ware om de inwoner heen en die dienstverlening Jesse Leemput over de kiest zelf welk kanaal hij wil gebruiken. Stappenplan passende Tilburgse route richting omnichannel: kies je zelf Hij komt daarbij geen drempels tegen, dienstverlening voor 355 “Dit is een veelzijdig vraagstuk; het gaat maar ervaart een soepele interactie met gemeenten over strategie, techniek, organisatie, de gemeente.” De gemeenten willen middelen. Hoe breng je daar samenhang gebruikmaken van nieuwe technologische Zelfs in de afgelopen troonrede in? Daarvoor hebben we een raamwerk mogelijkheden, van landelijke standaar- kwam het belang van een goede gemaakt. Het is belangrijk om eerst de De koning zegt het, de Agenda akia Boucetta, projectleider inclusieve dienstverlening den en oplossingen. Daarmee past het dienstverlening terug. Ideeën en juiste vragen te stellen en daar uitgangs- Zvan VNG Realisatie vertelt dat de gemeenten gezamenlijk binnen de beweging Common Ground, modellen worden verzameld uit punten bij te formuleren. Zoek eerst Digitale Overheid zegt het, de hebben vastgesteld wat zij verstaan onder passende dienst- de nieuwe informatiearchitectuur voor bedrijfsleven, gemeenten en weten- uit wat omnichannel betekent voor de Nationale ombudsman zegt het verlening. “Dat is dienstverlening die aansluit op de wensen gemeenten.” schappelijke wereld. Samen met processen en organisatie.” In Rotterdam namens de inwoners. En - minstens en behoeften van de inwoners en ondernemers. Een vindbare, de wensen en ideeën van gemeen- draait al een demoversie van het Klant- toegankelijke en begrijpelijke overheid voor iedereen is een Passend of enthousiast ten en maatschappelijke ontwik- Interactie ServiceSysteem (KISS). Laila zo belangrijk - de gemeenten willen basisvoorwaarde.” Afgelopen september stond een kelingen wordt dit samengebracht Na’lawi, teamleider dienstverlening: “Er het: de dienstverlening aan inwoners Eén van de middelen om het doel te bereiken is het ont- aantal van de bezochte organisaties op tot een stappenplan om te komen doen nu zes gemeenten mee. We hebben en ondernemers moet beter. VNG wikkelen van een kanaalstrategie. Boucetta: “De klant wil één het podium tijdens de inspiratiebijeen- tot kanaalstrategie voor passende de techniek nodig om één onderliggend overheid zien, één dienstverlening en één organisatie. Voor een komst ‘Kanaalstrategie voor passende dienstverlening, toepasbaar voor systeem voor omnichannel te bouwen, Realisatie ontwikkelt samen met de optimale klantreis moeten die kanalen in logische en soepele dienstverlening’. Een bijeenkomst geor- 355 gemeenten. Meedenken of waarmee we onze inwoners wow-service gemeenten een aanpak voor passende samenhang met elkaar staan. Door het meten van de kanalen ganiseerd door VNG Realisatie, VDP en kennisdelen? Meld je dan aan. Kijk kunnen bieden. Er is al heel veel ontwik- dienstverlening. Een effectief kunnen we op basis van de inzichten strategische keuzes maken Topkring Dienstverlening. op https://www.vngrealisatie.nl/ keld binnen en buiten gemeenten, maar hulpmiddel daarbij is een doordachte en continu het klantcontact verbeteren. Het kan hierdoor op Maurits de Jonge, accountdirec- producten/kanaalstrategie-voor- de crux is hoe we alles op een slimme korte en langere termijn sociaal, maatschappelijk, economisch tor Carglass stelde de term ‘passende passende-dienstverlening. manier aan elkaar knopen.” kanaalstrategie. en financieel rendement opleveren.” dienstverlening’ ter discussie: “Is dat

60 Nummer 32, november 2019 61 agenda/colofon i estuur magazine Oktober / iBestuur magazine, november 2019 28 oktober Overheidsbrede Cyberoefening iBestuur magazine is een onafhankelijke uitgave van de . Nummer 32, jaargang 9, November 2019 Overheid

i

‘Wat zou jij doen?’ de

gazine voor Nieuw Domein Uitgever. a

aalm Mediaplaza, Utrecht / t

nkelijk kwar

Uitgever Peter Lievense fha www.weerbaredigitaleoverheid.nl > Secretaris-generaal Loes Mulder: Ona Redactieadres ‘Ons vak is aangeven wat er kan’ iBestuur magazine > impact Terugblik 31 oktober Data en Ethiek: ª van AI Summit iBestuur Congres 2019 / Jan van Nassaustraat 57 > Parlementair Onderzoek Digitale Toekomst Verkadefabriek, Den Bosch 2596 BP, Den Haag

www.denbosch.nl/denboschdataweek [email protected] Nummer 32, jaargang 9, november 2019

Overheid.

i Hoofdredactie Peter Lievense / > Jan van Ginkel: Nadenken November Ontwerp en vormgeving Blinkerd over de ethiek 14 november Jaarcongres ECP Eindredactie Quita Hendrison Onafhankelijk kwartaalmagazine voor de Fokker Terminal, Den Haag > Haarlem gaat duurzaam ICT > Wie maakt / chocola van de inkopen www.ecp.nl Medewerkers Marjan Arenoe, Erik toeslagenspaghetti? Bouwer, Kitty Döppenbecker, Jet van 18 - 20 november Design in Government Community Eeghen, Roel van der Heijden, Rineke Willem Burger Kwartier, Rotterdam / van Houten, Frits de Jong, Mariëlle de Groot, Bas Linders, Karina Meerman, Fred van der Molen, Peter Blueriq voor de centrale overheid conference.gebruikercentraal.nl Mom, Peter Olsthoorn, Cyriel van Rossum, Marlies / Ruijter, Marieke Vos, Els Wiegant, Marens Engelhard, 20 november iBestuur symposium ‘Publieksgerichte Sander Klous, Diederik van Leeuwen, Peter van overheid’ Schelven, Sophie in ‘t Veld, Chris Verhoef. Louwman Museum, Den Haag / Word jij ook blij als je écht ibestuur.nl/bijeenkomsten iBestuur.nl Kees Brandenburg, met dank aan textpattern December Fotografie en illustratie De Beeldredaktie, Marijn 2 december iBestuur Rondetafel Cloud Strategie / van Bekkum, Freek van den Bergh, Jiri Büller, goed geholpen wordt? Perscentrum Nieuwspoort, Den Haag Dreamstime, Marnix Klooster, Hans Roggen. ibestuur.nl/bijeenkomsten Cover voor/Achter Lex Draijer/De Beeldredaktie / Druk Vellendrukkerij BDU Barneveld Op een persoonlijke manier? Advertenties [email protected] Een iBestuur magazine-abonnement is gratis voor / bestuurders, beslissers en beleidsmakers binnen de publieke sector die betrokken zijn of zich betrokken voelen bij de i-overheid. / Geïnteresseerden die niet tot die doelgroep behoren Persoonlijke én efficiënte dienstverlening. Dat kan volgens ons gewoon hand in hand Een abonnement op betalen 70 euro voor een jaarabonnement van vier nummers. Abonneren kan via ibestuur.nl/service. gaan. Ook als je klant niet het standaard proces van A tot Z doorloopt. Met Dynamic Case iBestuur magazine? Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets Management zetten we jouw klant centraal. En zorgen we dat aanvragen zo efficiënt uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder mogelijk worden verwerkt. Omdat iedereen werkt in één gecentraliseerde omgeving, begrepen het opslaan in een geautomatiseerd ibestuur.nl/service! gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt, zonder werken ambtenaren en burgers beter en efficiënter samen. Dit zorgt ervoor dat er tijd en voor- afgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ruimte is om te doen waar het echt om gaat: je klanten écht helpen. iBestuur magazine is ook beschikbaar in pdf ibestuur.nl/magazine iBestuur wordt mede mogelijk gemaakt door: Blueriq, Capgemini, Centric, CGI, IBM, Imagem, KPN, En ontvang elke week de Oracle, Pegasystems, PinkRoccade Local Government, Benieuwd naar de mogelijkheden van Dynamic Case Management? Bekijk onze website of en door het ministerie van Justitie en Veiligheid, iBestuur nieuwsbrief in uw inbox Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering Rijk | MinBZK, neem contact op met één van onze experts. ibestuur.nl/nieuwsbrief Make it personal Rijks Innovatie Community, ICTU, VNG Realisatie. www.blueriq.com/dynamic-case-management

Nummer 32, november 2019 63 i estuur magazine

impact

Overheid. Nummer 32, jaargang 9, November 2019 November 9, jaargang 32, Nummer Overheid. i de voor kwartaalmagazine Onafhankelijk

> Secretaris-generaal Loes Mulder: ‘Ons vak is aangeven wat er kan’ > Terugblik iBestuur Congres 2019

> Parlementair Onderzoek Digitale Toekomst impact

> Jan van Ginkel: Nadenken over de ethiek > Jan van Ginkel:

Onafhankelijk kwartaalmagazine voor de iOverheid. Nummer 32, jaargang 9, november 2019 Nadenken

> Haarlem gaat kwartaalmagazineOnafhankelijk 2019 9, november 32, jaargang de i Overheid. Nummer voor > Wie maakt duurzaam ICT chocola van de over de ethiek inkopen toeslagenspaghetti?

Eén magazine, twee gezichten! > Haarlem gaat > Wie maakt duurzaam ICT chocola van de i estuur inkopen toeslagenspaghetti? chief Impact IBM Watson. Artifciële intelligentie die écht Voor de burger is er eigenlijk maar één overheid en dat is de gemeente. Ambitieuze gemeentebestuurders nemen graag bol punt com of Zalando als maatstaf als voordelen biedt. het om digitale dienstverlening gaat. En dan constateren ze dat ze daar nog lang niet zijn. Sterker nog: de directeur Inkomen van de gemeente Rotterdam concludeert in een artikel in dit nummer van iBestuur over de Toeslagenspaghetti dat het systeem zich soms zelfs tégen de burger richt. Áchter de balie bestaat er namelijk niet zo iets als één overheid. Integendeel daar stuiten we op horizontale bestuurslagen en verticale kokers. Wetgeving, beleid en uitvoering worden niet afgestemd en het is onthutsend hoe moeizaam er in ketens wordt samengewerkt.

20verschillende sectoren. Dat wordt ook een van de grote uitdagingen voor de Common Ground, U vindt Watson in het bankwezen, de overheid, die de moderne IT-infrastructuur moet realiseren waarmee de bestuurders hun ambities de energiesector, de gezondheidszorg, willen waarmaken. Data moeten niet meer eindeloos worden gekopieerd en nauwelijks meer dan de luchtvaart en in gesynchroniseerd, maar eenmalig opgeslagen en meervoudig gebruikt. Een soort nog veel meer andere 1,600+ sectoren. basisregistraties eigenlijk. Maar de Common Ground gebruikt niet alleen data uit AI-patenten gemeentelijke processen: ook andere overheden moeten hun databronnen ontsluiten. toegekend aan Watson in 2018. De een toont zich een echte ketenpartner, het Kadaster bijvoorbeeld, de ander houdt vooralsnog zuinigjes het slot op de deur: de Belastingdienst. meer dan

Dit is waarom Watson de beste AI voor een "smarter business" is: 16,000+ De nieuwe voorzitter van de Taskforce Samen organiseren, en Watson-implementaties. Watson leert meer gemeentesecretaris van Nijmegen, Arne van Hout, schetst het probleem in deze iBestuur van minder data. De algoritmes van Watson zijn Impact: de gemeente is de balie voor de gehele overheid. Dus moeten er in de hele keten zodanig afgestemd dat organisaties snel nauwkeurige resultaten processen worden afgestemd en data-uitwisseling georganiseerd. Dat gebeurt niet omdat Werken met AI biedt uw organisatie kunnen bereiken met kleinere, de gemeenten met veertien ministeries en een rits uitvoerders afzonderlijk moeten privé datasets. échte voordelen. Met de deep learning-mogelijkheden van Watson Watson biedt een nieuwe onderhandelen. Tot één overheid zal het voorlopig niet komen, maar het zou winst zijn als kunnen organisaties sneller tot kijk op uw workflows. de overheden in ieder geval op één lijn komen! inzichten komen, de interactie met Watson kan worden ingebed in de klanten verrijken, beter gefundeerde vele platformen en applicaties die beslissingen nemen en hun resultaten u al gebruikt. Zo kunt u de meeste verbeteren. aspecten van de manier waarop uw Er is hoop! De VNG-sessies over Common Ground op het iBestuur congres organisatie werkt, verbeteren. werden vooral druk bezocht… door deelnemers uit de centrale overheid! Watson beschermt uw inzichten. U wilt zelf eigenaar blijven van uw data, algoritmes en intellectuele eigendom. Met Watson kan dat. Peter Lievense Dus de inzichten die u opdoet uit uw specifeke data, blijven van u.

Bezoek ibm.com/watson Nummer 32, november 2019 i3 IBM, het IBM-logo, ibm.com, Watson en Let’s put smart to work zijn merken van International Business Machines Corp., geregistreerd in vele rechtsgebieden wereldwijd. Kijk op ibm.com/trademark voor een actuele lijst. Andere namen van producten en diensten kunnen merken van IBM of andere ondernemingen zijn. ©International Business Machines Corp. 2019. T00113 in dit nummer

“Zeer bewust zeer onbekwaam” Make ICT Fair Jan van Ginkel over de overheid in digitale transformatie i6 Haarlem gaat voor eerlijke elektronicai30 Cyberverzekering: hangmat of vangnet? Wat doe je als publieke instantie Column Chris Verhoef i12als cyberterroristen je data hebben gegijzeld? i33 Vuile data

Van sprekende bril tot smart potato Wie maakt chocola van 5G moet jongeren de ICT in lokken i38 de toeslagenspaghetti?

Mensen met een laag inkomen raken (verder) in de Aanpak ondermijnende criminaliteit schulden door de wirwar van regelingen en toeslagen Illegale wietteelt creëerde een parallelle samenleving. van de overheid i14 i42 Als overheid verloren we grip”

Z.O.Z. i estuur

Column In ‘t Veld magazine! magazine Ethiek i i19 iBestuur impact uitgelezen? Draai ‘m om en lees het magazine! Drieënzestig pagina’s estuur bestuur in informatie(technologie) op het hoogste niveau.

. Nummer 32, jaargang 9, November 2019

Een boeiend interview met secretaris-generaal Loes iOverheid Mulder, Kathalijne Buitenweg over haar voorzitterschap

Stap in die achtbaan! van de commissie Parlementair Onderzoek Digitale > Secretaris-generaal Loes Mulder:

Toekomst, een kleurrijk verslag van het iBestuur ‘Ons vak is aangeven wat er kan’ Onafhankelijk kwartaalmagazine voor de Arne van Hout, voorzitter Taskforce Samen organiseren: Congres 2019 in woord en beeld, een aflevering in > Terugblik “We staan voor een grote omwenteling als gehele het feuilleton over Clouds, de twee gezichten van iBestuur Congres 2019 overheid, maar weten we allemaal wel wat dat inhoudt? > Parlementair Onderzoek Digitale Toekomst quantumtechnologie, columns en meer! Nee, en dat gold ook voor mijzelf”i26 i4 Nummer 32, november 2019 i5 Jan van Ginkel, loco-provinciesecretaris van Zuid-Holland en aldaar concerndirecteur, doet veel met passie, zegt hij, maar nadenken over en aandacht vragen voor de ethische kant van ver doorgevoerde digitalisering brengt hem tot ‘vlammen van binnen’. Het is een zoektocht, complex en urgent.

Jan van Ginkel over de overheid in digitale transformatie “Zeer bewust zeer onbekwaam”

oor hem op tafel liggen vier papiertjes met aantekeningen. Het liefst Vzou hij een monoloog houden en die dan opgetekend zien. Nu hij toch vragen moet beantwoorden kan hij dat niet zonder een uitvoerige inleiding voor het eerste antwoord. Over een andere vraag betwijfelt hij of die wel bij het onderwerp hoort. Daarbij komt dat hij zelf meer vragen dan antwoorden heeft. Helder is: uitleggen wat digitale transformatie voor de overheid impli- ceert, heeft iets van dansen met een korte evenwichtsstok op een dun en zeer slap koord.

De vraag wat digitale transformatie eigenlijk is noopt Van Ginkel tot een uiteenzetting over wat het niet is. Geen tsunami die op ons afkomt. Publieke organisaties moeten niet léren zich te verhouden tot een verregaand datage- oriënteerde samenleving en dito bedrijfsleven, ze zitten er al middenín. Het is harde realiteit. Zie de e-tandenborstel met sensoren. Die bewaken de mondgezondheid en regelen bij onvolkomenheden bij medisch-farmaceuti- sche zorg een remedie, die aan de deur wordt afgeleverd als je net uitgepoetst bent. “Geen sciencefiction, maar bestaande techniek.”

Door Peter Mom Digitale transformatie is ook niet alleen iets wat de creatie van publieke Beeld Lex Draijer/De Beeldredaktie waarde ondersteunt (“Jargon voor goeie dingen voor de samenleving”), maar een onderwerp op zich. Het brengt nieuwe mogelijkheden en zicht op nieuwe

i6 Nummer 32, november 2019 i7 samenwerkingspartners. “Digitalisering als zodanig heeft ook bij de overheid aan een hernieuwd debat: wat betekenen onze keerslichten. Als tien vrachtwagens in colonne rijden en met maatschappelijke meerwaarde.” En het is geen optimalisatie traditionele democratische waarden in een digitaal getrans- het verkeerslicht communiceren, krijgen ze een groene golf. van bestaande processen, waarmee de meesten bezig zijn die formeerde samenleving? Die moeten we voor een deel opnieuw Betere doorstroming, minder CO2, duidelijk publieke waarde.” zeggen digitaal te transformeren. “Niks mis mee, maar dat is uitvinden.” Maar dan dringen zich direct vraagstukken van moraliteit het verbeteren van de bestaande praktijk.” op: “Nu komt van een zijstraat een rouwstoet. Wie gaat voor? Wat het wel is: “Je kijkt alleen naar data en technologie en Maar we hebben ze al zo lang en ze zijn gedragen. Waarom Daar moet je met elkaar over praten. En dan in het algoritme probeert daarmee publieke waarde te realiseren. Dan krijg je aanpassen? Het gaat dan toch om: hoe kunnen we ze over- van dat verkeerslicht je morele afweging programmeren. Ga ik een andere logica. Het is transformeren van de manier waarop eind houden? nog verder: als jij een tientje betaalt, geven wij jou dan je eigen je kijkt en handelt.” “Dat weet ik niet precies. Mijn eerste reactie is: laten we groene golf? Je buurman, die dat niet kan betalen, staat voor die waarden asjeblieft bewaren, maar de normen moeten hier rood. Willen we zo’n samenleving? Dus als je zo bezig gaat stuit en daar misschien aangepast. Het is een zoektocht. Ik roep je direct op morele vragen. Niet abstract, niet over de auto- bestuurders hartstochtelijk op om dat morele debat te voeren nomie van de vrije mens, maar heel concreet, hier en nu. Hoe en er positie in te kiezen. Het is ingewikkeld, maar het niet programmeer ik een verkeerslicht?” doen betekent dat je overgeleverd bent aan de Googles van Of het niet veel verlangd was van Zuid-Hollandse ambte- deze wereld. Dat is geen optie.” naren omdat Van Ginkel zelf zegt meer vragen te hebben dan De overheid Techbedrijven zijn al jaren bezig. Veel langer dan de over- antwoorden. Zoals over eilandjes binnen zijn organisatie. De heid: “Begrijpen dat data en technologie grote impact hebben afdeling natuur regelt natuurdata, de afdeling mobiliteit mobi- is iets van de laatste anderhalf jaar, in combinatie met het feit liteitsdata. “Zo dreigt nieuwe verkokering. Hoe voorkomen we moet morele dat er een moreel vraagstuk aan zit. De overheid beleeft een dat?” bewustwordingsfase en die leercurve is heel steil. Wat er nog niet of nauwelijks is: digitaal getransformeerd aan de slag Met een datawarehouse, met deugdelijke autorisatie en afwegingen gaan. Het handelingsperspectief –wat hebben we nu te doen?– logging. is nog flinterdun. We zijn zeer bewust zeer onbekwaam.” “Dat zijn we inderdaad aan het doen. We hebben een datawarehouse gebouwd en staan op het punt dat met andere maken Is er bij de overheid consensus over wat het om het lijf heeft? partners in de provincie te delen. Om die verkokering te door- Lange stilte. “Eh… ik vraag mij af of deze vraag past bij breken. Niet alleen in eigen huis, maar ook met anderen die het onderwerp. Ik denk meer aan: er zijn meerdere dingen hun data kunnen inbrengen. We werken aan een regionaal tegelijkertijd waar, het is een zoektocht met elkaar, er zijn veel digitaal platform. En dat roept ook weer vele vragen op. Wie is onbeantwoorde vragen, er zijn vergezichten, maar hoe geef eigenaar? Zijn data ook te koop? Als je het deelt met anderen, je daaraan vorm? Met elkaar die zoektocht vormgeven vind ik moet je dan kwaliteitseisen stellen of mogen het ook ruwe data relevanter dan denken in termen van consensus. Dat is twee zijn? Wat als iemand een app maakt en er gaat iets fout, wie is stadia verder. We zijn het er wel over eens dat dit een thema aansprakelijk? En wat betekent het voor mensen en organisa- Van Ginkel wijst erop dat tech-giganten als Google en aan het worden is.” ties? Want uiteindelijk gaat het niet over technologie of data, Facebook de potentie van data en technologie al vele jaren maar over mensen en hun gedrag. Welke impact heeft het op geleden hebben begrepen. “Data bij ons wegschrapen en daar In januari kwam Zuid-Holland met een notitie ‘Waardenvol medewerkers, bestuurders, inwoners, op ons allemaal, op ons verdienmodellen van maken.” Ook signaleert hij dat ze steeds Digitaliseren’, waarin als ambitie staat: “Alle opgaven en mens zijn? Ongelooflijk ingewikkeld.” meer het publieke domein penetreren. De een komt met een afdelingen hebben zicht op de (potentiële) impact van tech- cryptomunt, de ander met een medischedatakluis, een derde nologie in hun werkdomein en weten binnen welke processen Het gaat niet over data en technologie, terwijl die wel ver- bouwt een wijk, waar je geen huur overmaakt, maar met je data en hoe zij dit toe willen passen.” Is dat niet een beetje veel trekpunt zijn in de nieuwe manier van kijken. Het lijkt er dan betaalt. gevraagd? toch op dat de overheid zich moet verhouden tot wat op haar Kortom: “Ze creëren een wereld, waarin ik niet wil leven. “Nee. Dat is wel het minste wat je van je organisatie mag afkomt. Wij hebben een democratie, met gedragen normen en waar- verlangen. Daar staat gewoon dat iedereen wordt uitgenodigd “Dank voor de reflectie. Ik probeer een kleine bijdrage te den, en die moeten overeind blijven. Die bedrijven maken om met data en technologie publieke waarde te genereren in leveren aan het debat, maar ik realiseer me drommels goed dat zakelijke afwegingen. De overheid moet morele afwegingen zijn vakgebied. Ik zie inmiddels mooie voorbeelden. Wij heb- wat ik nu zeg… dat ik over een jaar heel andere accenten zal maken, over rechtvaardigheid, autonomie, vrijheid, inclusi- ben het Westland, met zijn tuinbouw. En veel vrachtverkeer. We leggen omdat we weer een jaar verder zijn en ik allerlei mensen viteit, noem maar op. Dus de digitale transformatie appelleert zijn ook wegbeheerder. Er komt een pilot met intelligente ver- heb gesproken. Ik zit zelf ook in de verandering en kan lang

i8 Nummer 32, november 2019 i9 Het Capgemini Efect

niet altijd erboven uitstijgen om naar die verandering te kijken. Ik doe daar wel mijn best voor, maar dat lukt me dan niet omdat ik er middenin zit. Het is Ik voel een dus erg complex, zal ik maar zeggen.” Toch ziet Van Ginkel contouren van een aanpak. Met enkele gelijkgezin- den is hij vorig jaar de Alleingang van de twaalf provincies (‘Iedereen deed enorme zijn eigen ding’) gaan bestrijden en inmiddels ligt er een Interprovinciale Digitale Agenda voor de ontwikkeling van een ‘digitaal platform’. urgentie. De Wat moet men zich daarbij voorstellen? “We hebben data, we hebben technologie, algoritmes, dan bekijken we samen hoe we daarmee publieke waarde kunnen creëren. Maar pas op, Google impact kan ik kan dat beter. Daarom moeten wij ruimte inbouwen voor ethische vragen. Ik zeg wel eens: een digitaal platform met democratische licentie. Ik weet niet hoe het precies moet. Geen ICT-project van 100 miljoen dat te laat klaar niet sturen. De is en te veel kost. Meer het bij elkaar brengen van wat er al is. Ik denk aan een soort stamtafel, waar mensen data uitwisselen en bespreken wat ze met elkaar willen bereiken. Niet iets technisch, maar iets met mensen. Het is soci- dynamiek is ale innovatie.”

Maar dat veronderstelt dat de belangen aan die stamtafel overeen komen, veel groter dan wat niet het geval zal zijn. Van Ginkel reageert met ‘twee dingen, die haaks op elkaar staan’. In Zaan- stad, waar hij gemeentesecretaris was, bestond een stamtafel, waar degenen ik ben die belang hadden bij bepaalde initiatieven op konden intekenen. Dan ging zo’n subgroepje daarmee aan de slag. Dat afbakenen werkte, zegt hij. En: “Tegelijkertijd zie je dat iedereen bij iedereen wil aanhaken. Inmiddels is er een wanordelijke kluwen van samenwerkingen. We moeten dat ordenen. Alles met alles verbinden werkt niet, maar je hebt verbindingen wel nodig. We moe- ten een balans vinden.” Innovatie brengt organisaties Hij benadrukt nog eens de noodzaak van bestuurlijke inzet en richting geven. Intussen werkt hij aan een ‘concrete en praktische ethische code’. Eigenlijk een verkeerde term, omdat die geen antwoorden geeft, maar juist verder als het ook echt werkt. vragen op een rijtje zet. Deze formuleren en beantwoorden, realiseert hij zich, kost tijd.

Hoe ontstaat het Capgemini efect? Samen met onze klanten brengen we in kaart waar Wat is de planning? innovatie op de juiste manier toe te passen is. We slaan een brug tussen opdrachtgevers en “Ik voel een enorme urgentie. Probeer te stimuleren, faciliteren, inspire- een ecosysteem van start-ups en strategische technologie partners. Zo zorgen we ervoor dat ren. De impact kan ik niet sturen. De dynamiek is veel groter dan ik ben.” innovatie niet beperkt blijft tot een idee, maar de onderneming echt verder brengt. Intussen worden we ingehaald door de Googles van deze wereld? Licht zorgelijke blik. “Dynamiek is moeilijk stuurbaar. En sturen is nog geen grip hebben. Er is nog veel onbekend. Daarom zeg ik: het is enorm urgent.” Ondek het Capgemini efect www.capgemini.nl Nummer 32, november 2019 i11

01-166.18General ad Capgemini Innovation_215 x 275.indd 1 11/27/2018 2:42:07 PM JurisPrudent

Door de toenemende verkokering van ons rechtsstelsel sluiten wetten tegenwoordig zelden naadloos op elkaar aan. En daarmee zadelt nieuwe regelgeving de samenleving op met nieuwe, lastige onzekerheden. Peter van Schelven neemt in iBestuur magazine juridi- sche dilemma’s onder de loep. Deze keer: het nut van een cyberverzekering voor gemeente én burger.

voor Lochem is. Zonder twijfel is er een onvoorziene deuk in al sinds jaar en dag bestaande klassieke kidnapverzekering, de begroting van de gemeente geschopt. Het had nog forser die gaat over de gijzeling en afpersing van personen, faciliteert kunnen uitpakken als de gemeente om losgeld gevraagd was in zekere zin ook crimineel gedrag. Opmerkelijk is dat het NCSC Cyberverzekering: voor het opheffen van de – gelukkig tijdig verijdelde – versleu- erg terughoudend is, daar waar het op zijn site slachtoffers teling. Burgemeester Van ’t Erve heeft de begrijpelijke vraag afraadt om na een aanval met ransomware losgeld te betalen, Beeld: Dreamstime opgeworpen of er financiële ondersteuning kan komen, net als onder meer omdat er geen enkele garantie zou zijn dat versleu- bij niet-digitale rampen. Ik vrees evenwel dat Nederland hem telde bestanden na betaling weer worden hersteld. Het NCSC hangmat met lege handen laat staan. is wat mij betreft op dit punt iets te voorzichtig. Is er, zoals bij Die vraag brengt mij bij de kern van dit stuk. Het is, zo lijkt Lake City, een verzekeraar betrokken, dan zou die aanbeveling of mij, de moeite waard als gemeenten eens gaan overwegen hun anders kunnen zijn. vangnet? financiële risico’s rondom cybercriminaliteit bij een verze- Ten onrechte hebben de meeste publieke instanties in ons keraar onder te brengen. De thans in de verzekeringsmarkt land de cyberverzekering nauwelijks op het vizier. En daar waar beschikbare cyberverzekeringen bieden een aantrekkelijk dat al anders is, is het nog een ‘low-interest’ product. Er zijn Wat doe je als fgelopen juni werd het ambtelijk apparaat van de gemeente Lochem vangnet voor dekking van tal van digitale risico’s. Ook voor de inmiddels cyberverzekeringen in vele soorten en maten. Naast Aslachtoffer van een ernstige en kwaadaardige computerinbraak. Het publieke sector. Bedrijven en andere particuliere organisaties bescherming tegen de financiële risico’s rondom ransomware publieke instantie als kwalijke beveiligingsincident leidde tot alert optreden, aangestuurd door een gaan de laatste één à twee jaar er steeds vaker toe over een bieden verzekeraars ook dekking bij bepaalde netwerkonder- gemeentelijk crisisteam dat ondersteund werd door een forensisch bureau, dergelijke verzekering te sluiten. Het gaat om een betrekkelijk brekingen, het falen van IT-systemen, boetes van toezichthou- cyberterroristen je data de Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten IBD, het Nationaal Cyber nieuw verzekeringsproduct dat wereldwijd gezien steeds meer ders, verlies of verminking van digitale data en datareconstruc- Security Centrum (NCSC) en de Nationale Politie. Omdat de gemeente niet kon aftrek vindt. Contacten in de verzekeringssector leren mij ech- tie. Hoewel zeker niet onbegrensd levert dat een aardig ruime hebben gegijzeld? Betaal uitsluiten dat de hacker zich beheerdersrechten had toegeëigend en daarmee ter ook dat wat betreft cyber en gemeenten er maar erg weinig kring van dekkingsfaciliteiten op. De betere verzekeraars geven verdere schadelijke stappen kon zetten, zoals het activeren van ransomware, actie in ons land is. Slechts een enkele gemeente heeft een bovendien niet alleen dekking voor incidenten in de eigen je losgeld of niet? Peter werd enkele dagen na de inbraak besloten de gemeentelijke systemen van het cyberdekking afgenomen. Binnen enkele gemeenten staat het systemen van de verzekerde, maar ook die welke plaats hebben internet af te koppelen. Burgers en bedrijven konden enige tijd niet online met onderwerp van de cyberdekking weliswaar op de agenda, maar bij externe ICT-dienstverleners zoals ingeschakelde hostingpro- van Schelven betoogt de gemeente communiceren. Een deel van de interne en externe gemeentelijke het besluit om een dekking af te nemen wordt niet genomen. viders en in eigen systemen van medewerkers (‘Bring Your Own dienstverlening van de gemeente, die ruim 13 duizend inwoners telt, lag plat. Device’). De forse verschillen die de polisvoorwaarden van de dat een verzekering voor Brenno de Winter, de bekende beveiligingsdeskundige die door Lochem Lake City diverse verzekeraars echter laten zien nopen wel tot inschake- werd ingeschakeld om een duidingsrapportage naar aanleiding van het inci- Het Amerikaanse Lake City, een relatief kleine plaats in ling van een verzekeringsadviseur met IT-kennis. cyberdreigingen zo gek dent te schrijven, zegt in zijn lezenswaardige rapport dat de gemeente door de staat Florida met zo’n 12.000 inwoners, werd in juni van nog niet is. het oog van de naald is gekropen. Hij maakt duidelijk dat er sprake is geweest dit jaar getroffen door een aanval van versleuteling van haar Zeker geen hangmat van een doelgerichte maatwerkaanval die door de aanvaller geraffineerd in e-mail- en telefoonsysteem, wat eveneens resulteerde in ver- Laat mij hier stevig benadrukken: een cyberverzekering is stappen werd uitgevoerd. De hack kon onder meer plaatsvinden vanwege een storing van de publieke dienstverlening. De gemeente deed niets meer en niets minder dan een vangnet, en is dus zeker te liberale externe toegang tot de thuiswerkserver via het zogeheten RDP- met behulp van haar verzekeraar een betaling van het door de geen hangmat. Het beheersen van risico’s begint uiteraard bij protocol. Met slechts één stap meer had de hacker de gemeentelijke data door aanvaller verlangde losgeld van bijna een half miljoen dollar. het vrijmaken van mensen en middelen, het treffen van bevei- middel van ramsomware kunnen versleutelen, wat het drama alleen maar zou Slechts tienduizend dollar bleef als eigen risico ten laste van ligingsmaatregelen en het verhogen van securitybewustzijn. hebben vergroot. Het siert Lochem dat zij het rapport van De Winter openbaar Lake City zelf. Dit voorbeeld is er één uit een reeks van vele Zo laat de kwestie Lochem zien dat de gemeente zelf niet een heeft gemaakt. Het bevat nuttige lessen voor andere publieke organisaties en waarin Amerikaanse steden met succes terugvallen op hun compleet en gedetailleerd beeld had van haar eigen ICT-confi- voor IT-leveranciers. Klasse Lochem, klasse Brenno! assuradeur. guratie, wat mede een bron van de problemen was. Een verze- Ik kan niet inzien waarom dit in Nederland ook niet zou kering lost zoiets vanzelfsprekend niet op. Wel voorkomt een Deuk in de begroting kunnen. Uiteraard besef ik dat de gedachte dat cybercrimine- goede verzekering dat de overheid de financiële gevolgen van Mij is niet bekend wat de financiële impact van het beveiligingsincident len losgeld betaald krijgen velen tegen de borst stuit. Maar de haar benedenmaatse security op de belastingbetaler afwentelt.

i12 Nummer 32, november 2019 i13 Mensen met een laag inkomen raken (verder) in de schulden door de wirwar van regelingen en toeslagen van de overheid. Verschillende partijen ontwikkelen apps die duidelijkheid geven over de maandelijkse inkomsten. Maar het is een druppel op de gloeiende plaat. “Beleidsmakers werken langs elkaar heen, wetgeving is niet gecoördineerd en de uitvoeringspraktijk wordt er te weinig bij betrokken.”

onald van As, directeur Inkomen van de gemeente Rotterdam, blokt Rin z’n agenda elke week een dagdeel om mee te kijken op de werk- vloer. Van z’n medewerkers krijgt hij steeds vaker de boodschap dat het systeem van sociale zekerheid uitkeringsgerechtigden van de regen in de drup helpt. Het probleem is dat het inkomen van minima vaak bestaat uit meerdere componenten: een bijstandsuitkering met daarnaast aanvullingen, zoals huurtoeslag, zorgtoeslag, heffingskortingen, een pgb van de Wmo et cetera. Deze regelingen sluiten nauwelijks op elkaar aan, ze betalen bijvoor- beeld allemaal op een ander moment uit. Of erger: vragen om terugbetaling als na verloop van tijd blijkt dat er iets in de situatie van de uitkeringsgerech- tigde is veranderd. Het stelsel is star, ingewikkeld en is toegesneden op de tijd van vaste banen. In werkelijkheid werken mensen naast hun uitkering vaak tijdelijk, in een 0-urencontract of in een andere flexibele constructie. De verschillende regelingen gebruiken bovendien verschillende definities. Zo is Door Marjan Arenoe ‘inkomen’ voor de Belastingdienst een heel ander begrip dan voor de Wmo. Beeld Dreamstime “Het systeem keert zich tegen de mensen in plaats van hen te helpen, zoals de bedoeling was”, zegt Van As.

i14 Nummer 32, november 2019 i15 Hij vertelt over een bijstandsmoeder die hij ontmoette bij een van z’n gen en regelingen. “Ik weet dat er in de politiek inmiddels van de voorzitter. ‘Ik zou graag met overheidspartijen afspra- werkbezoeken. Haar situatie is exemplarisch voor de problemen waar steeds druk wordt uitgeoefend om de publieke dienstverlening van ken willen maken, bijvoorbeeld om één termijn te gaan hante- meer uitkeringsgerechtigden mee te maken hebben. De vrouw, die in betere overheidsinstellingen te verbeteren.” Van As denkt dat het ren voor het corrigeren van inkomsten. Dat lijkt klein, maar het tijden gewend was voor zichzelf te zorgen, kwam in de bijstand na een zou helpen als er een denktank komt met deelnemers van heeft grote invloed op de werkprocessen van alle partijen. Het echscheiding. Ze zorgt voor haar twee kinderen van wie er één een fysieke alle inkomensondersteunende regelingen. “Beleidsmakers zou echt gaaf zijn als dat lukt. Waarom? Omdat het de dienst- beperking heeft en de ander een leerachterstand. Naast de bijstandsuitkering werken langs elkaar heen, wetgeving is niet gecoördineerd en verlening voor uitkeringsgerechtigden enorm zou verbeteren.’ krijgt ze een aantal toeslagen en een Wmo-voorziening voor haar kind. Na de uitvoeringspraktijk wordt er te weinig bij betrokken. Elke verloop van tijd biedt de gemeente haar een baan voor twaalf uur aan. “Dat uitvoeringsorganisatie doet z’n eigen brokje. Burgers moeten Integrale blik gaf haar een boost, ze kreeg meer zelfvertrouwen en meer financiële arm- shoppen langs instanties. Dat is funest, ook omdat mensen al Problematische schulden staan volop in de aandacht. In de slag. In de Participatiewet is het zo geregeld dat je de eerste tijd een deel van die ingewikkelde regels niet snappen, en eenvoudig niet weten media en ook in het openbaar bestuur. Schulden zijn een grote het inkomen dat je bijverdient mag houden. Maar na zes maanden stopt die welke wijzigingen ze moeten doorgeven.” belemmering om uit de bijstand te komen. Armoede vermin- zogenoemde vrijlating. Dan krijg je van ons opeens bericht dat we je verdien- Een grondige herziening van het sociale zekerheids- en het dert het vermogen van mensen om te handelen op langere sten gaan korten op de uitkering.” Een halfjaar later krijgt de vrouw bericht belastingstelsel is noodzakelijk en onvermijdelijk, maar een termijn. Bij veel sociale problematiek spelen schulden een rol. van de Belastingdienst dat ze in verband met de inkomsten uit haar baan 900 kwestie van de lange adem, zegt Van As. “Dat duurt jaren, want De maatschappelijke kosten die dit veroorzaakt staan in een euro aan toeslagen moet terugbetalen. Op het moment dat de brief op de mat het is ingewikkeld. Maar we kunnen klein beginnen, bijvoor- vreemd daglicht als je weet dat de overheid zelf de grootste valt, is ze haar tijdelijke baan alweer kwijt. De extra financiële armslag die ze beeld met het harmoniseren van begrippen of uitbetalingster- schuldeiser is; niet Wehkamp, Coolblue of de bank. een poosje had, is opgegaan aan oude schulden. Van As: “De vrouw vertelde mijnen. Dat alleen al zou een majeure stap vooruit zijn.” Het vraagstuk van de inkomenscomponenten en toeslagen- mij dat ze zich jaren teruggeworpen voelde. Ze was haar eerdere psychische spaghetti is een uitvloeisel van hetzelfde ontbreken van een problemen aardig te boven gekomen, maar door de financiële sores, kwam het Twintig regelingen integrale blik. Zegveld: “Wij willen hier graag iets in beteke- De maat- dubbel zo hard terug.” Wat ontvang ik deze maand? Moet ik iets terugbetalen en nen, maar het is in beperkte mate een ICT-vraagstuk. Het gaat hoeveel? Dat zijn de basale vragen waarop gebruikers van de om standaardiseren en afspraken maken. Het directe effect van schappelijke Het idee dat uitkeringsgerechtigden met tijdelijk werk binnen de door Van As genoemde Mijn Baan en Bijstand-app van Wigo4it de app is beperkt, maar hij kan helpen in de bewustwording. bestaande regelingen uit de voeten kunnen, wordt in de praktijk gelo- snel antwoord krijgen. Hij is bedoeld voor mensen in de bij- Hoe noodzakelijk het is om te standaardiseren en samenhang genstraft. “In de loop der tijd zijn allerlei noodverbanden gelegd, maar de stand die naast de uitkering (af en toe) werken, vertelt product aan te brengen in voorzieningen.” kosten die arbeidsmarkt is nu zo veranderd dat het niet meer werkt. Ook niet met alle owner Dennis Hermans die het prototype ontwikkelde. Hij toeslagen en tegemoetkomingen. Het is veel te ingewikkeld.” In Rotterdam deed dat samen met een groep gebruikers in een UX-lab (user De app wordt ontwikkeld volgens de methodiek van een zitten een kleine vijfendertigduizend mensen in de bijstand. Van As schat dat experience). De gebruikers zien op één scherm welke bedragen Google Designsprint. Dat betekent dat je in vijf dagen tijd schulden zeker de helft van deze groep problematische schulden heeft. ze op hun rekening ontvangen en wanneer. Daarnaast is er een gaat van een idee naar een werkend prototype. Een essenti- knop om door te geven hoeveel dagen ze hebben gewerkt tegen eel onderdeel is dat gebruikers volop worden betrokken bij veroorzaken Apps welk salaris; zij krijgen dan duidelijkheid over het eventueel de ontwikkeling. Begrijpt hij wat er staat? Sluit het gebruik Wigo4it, de ICT-coöperatie van de afdelingen Sociaal Domein van de vier terug te betalen bedrag. Niet gemakkelijk vanwege alle reken- natuurlijk aan bij z’n intuïtie? “Het vraagt een kanteling in je grootste Nederlandse gemeenten, ontwikkelt een app die uitkeringsgerech- regels. In de bijstand zijn er ongeveer twintig regelingen die denken, je moet veel meer in de huid kruipen van de burger”, staan in een tigden inzicht biedt wanneer ze welk bedrag van de gemeente op hun reke- effect hebben op wat je overhoudt. Correctiemechanismen zijn zegt Hermans. Net zo belangrijk is het dat alle betrokken ning ontvangen. Ook kunnen ze doorgeven hoeveel geld ze hebben bijver- per dag, per maand, dan weer per kwartaal of op halfjaarbasis professionals - elk met z’n eigen beroepsblik - betrokken zijn. diend en krijgen dan snel uitsluitsel over het (terug) te betalen bedrag. “Dit geregeld. Precies zoals het straks moet gaan bij het harmoniseren van vreemd geeft sneller helderheid en daardoor iets meer zekerheid.” Van As prijst de wetgeving, regelingen en werkprocessen. Zegveld: “We leven in gebruiksvriendelijkheid van de app. “De app wordt ontwikkeld en getest met Het ontwikkeltraject geeft waardevolle inzichten. “Zo mer- een informatiesamenleving. ICT wordt steeds meer een onder- daglicht als uitkeringsgerechtigden. Dat pakt goed uit.” ken we dat uitkeringsgerechtigden onze taal niet begrijpen. werp voor bestuurstafels, maar niet als losstaand fenomeen. De app van Wigo4it, genaamd ‘Mijn Baan en Bijstand’, is er een van een Wij spreken bijvoorbeeld van een ‘aanvulling op de inkomsten’, Het gaat hand in hand met beleid en wetgeving. Beleidsfuncti- reeks pilots en initiatieven die passen in het streven om het leven van men- burgers zeggen ‘uitkering’”, vertelt Hermans. Ook blijkt dat onarissen, wetgevingsjuristen en ICT’ers moeten intensief met je weet dat de sen in een uitkering te vergemakkelijken. Een ander voorbeeld is de app Hallo veel mensen geen chocola kunnen maken van hun salaris- elkaar samenwerken om voorzieningen beter te maken. Het Werk! Werkzoekenden kunnen er een profiel aanmaken en worden gevon- strook. Tussen salarisstroken zijn er bovendien veel verschil- zelfredzaam maken van burgers vraagt om beleid en eendui- den door werkgevers. In Utrecht wordt geëxperimenteerd met een ‘huis- len. De app geeft enkel inzicht in gemeentelijke regelingen. dige en transparante informatievoorziening. In de uitvoering overheid zelf houdboekje’. In deze pilot werken de Belastingdienst, nutsbedrijven en de Waar de Belastingdienst mee komt, weet de gebruiker nog niet. betekent dit dat je afspraken moet maken en moet zorgen dat woningcorporaties nauw samen. In de pilot worden inkomsten en uitgaven verschillende systemen met elkaar communiceren. Als je wilt zichtbaar gemaakt en vaste lasten worden automatisch betaald. Directeur Larissa Zegveld van Wigo4it is de eerste om te dat mensen zelfredzaam worden, moet je ze aan de informatie- de grootste erkennen dat de Mijn Baan en Bijstand-app een kleine pleister kant veel beter bedienen.” Maar Van As zegt er onmiddellijk bij dat het pleisters zijn die niets doen is op een diepe wond. Het onderliggende probleem wil ze op de schuldeiser is tegen het feitelijke probleem van de onoverzichtelijke wirwar aan toesla- agenda zetten in het Forum Standaardisatie. Zegveld is daar-

i16 Nummer 32, november 2019 i17 In ‘t Veld Ethiek et privacydebat is sterk gedemocrati- gen telecomgegevens, die vervolgens als Hseerd in de vijftien jaar dat ik me met ‘bewijs’ waren gebruikt in de rechtsza- het onderwerp bezighoud. Veel meer men- ken, klopten niet. Inmiddels zijn al 32 ten sen zijn tegenwoordig doordrongen van het onrechte veroordeelde personen vrijge- Ethiekbelang, dan in de dagen dat ik tot in den laten. Een mensenrechtenactiviste werd treure moest uitleggen waarom privacybe- door de Poolse regering in het Schengen scherming belangrijk is. Grote schandalen Informatie Systeem gemarkeerd als ‘staats- hebben de mensen zeer bewust gemaakt gevaarlijk’. Van de ene op de andere dag van de privacyrisico’s die het grootschalig werd zij geweerd uit het Schengengebied VAN gebruik van persoonsgegevens met zich vanwege een politieke keuze van de Poolse meebrengt. Privacy by disaster, noemen regeringspartij. ze dat. Was Mark Zuckerberg een paar jaar Waakzaamheid is geboden bij wat over- terug nog een digitale held van de inter- heden doen met de vaak gevoelige infor- POLE POSITION netgeneratie, vandaag vinden velen hem matie die binnen het Schengen Informatie een ordinaire datadief. Iemand die met pek Systeem wordt verzameld omwille van de en veren je telefoon uitgejaagd moet wor- veiligheid van het Schengengebied. Zo NAAR DE den. Deze breder gedragen kritische hou- bleek dat het Verenigd Koninkrijk stiekem ding van het publiek is de motor waarop de kopieën maakte van dit systeem, om zo ook strijd tegen datamisbruik draait. na de Brexit over die gevoelige informa- Het effect is zichtbaar. Onder druk tie met onder meer vingerafdrukken en OMGEVINGSWET van de publieke opinie passen bedrijven paspoortgegevens te kunnen beschikken. de laatste tijd hun praktijken aan; geluk- Dat we de Britten daar niet helemaal mee kig maar. Diezelfde kritische blik van kunnen vertrouwen bleek uit het nieuws het publiek ontbreekt echter tegenover dat de Britse autoriteiten Amerikaanse overheden die onze data gebruiken. Vooral bedrijven toegang gaven tot die kopieën. politie, justitie en inlichtingendiensten. Klein detail: het VK is niet eens lid van de Ik heb op deze plek vaak betoogd dat dit paspoortvrije Schengenzone. De nieuwe anders moet. Dat een bijna blind vertrou- premier Boris Johnson wil nog een stap wen in de zorgvuldige en eerlijke omgang verder. Hij wil persoonsgegevens, opge- van overheden met onze gegevens op zijn slagen door overheden, gebruiken voor Bent u al van start? Eén overzichtelijke wet, een heldere taakverdeling en einde moet gaan lopen. Nu hebben we campagnedoeleinden. minder loketten: de ambities achter de Omgevingswet vragen om ingrijpende gemiddeld gezien in Europa best betrouw- Ik maak me hier grote zorgen over. Als vernieuwingen in de informatievoorziening. Daarom ontwikkelde Centric het bare overheden. Vertrouwen is goed, maar er één schaap over de dam is, dan volgen online Portaal Leefomgeving. De verbindingen met landelijke voorzieningen, er zijn voorbeelden te over om een kritische er meer. In dit geval een wolf in schaaps- oplossingen van onze partners, en lokale voorzieningen geven een actueel blik te rechtvaardigen. Het kan immers kleren. Het begon met data verzamelen, beeld bij uw adviserende, planologische en VTH-processen. Portaal goed misgaan en in tegenstelling tot Face- maar we zitten nu al op manipulatie van Leefomgeving is de twee-in-één oplossing voor zowel Wabo- en APV-taken book, kun je je account bij de overheid niet verkiezingen, onschuldigen achter tralies, als voor je toekomstige Omgevingswet-taken. zomaar opzeggen. een politieke heksenjacht, en meer. Dit is Een recente casus speelt in Denemar- een bedreiging voor onze manier van leven. Ook goed van start op weg naar de Omgevingswet? ken. In Denemarken, een net land met een De hoogste tijd voor een kritische blik op, Ga naar centric.eu/omgevingswet Sophie in ’t Veld goed functionerende overheid, worden en ethische regels voor gegevensgebruik. Lid van het Europees 10.000 gerechtelijke uitspraken opnieuw Ook voor overheden. Parlement voor D66 bekeken. En masse en ongericht opgesla-

SOFTWARE SOLUTIONS | IT OUTSOURCING | BPO | STAFFING SERVICES www.centric.eu Nummer 32, november 2019 i19 partner IMAGEM

e hoofddoelstellingen van waterschappen zijn een- de noodzaak voor het introduceren van kunstmatige intelligen- Dvoudig: beheren van infrastructuur zoals dijken en tie om de hoek kijken. keringen, ervoor zorgen dat het watersysteem schoon blijft en Als vervolg op een eerdere samenwerking met IMAGEM op doorstroming gegarandeerd is, en een goede balans bewaken het gebied van innovatieve oplossingen voor locatie intelligen- tussen nat en droog bij wisselende omstandigheden. Aangezien tie, zette Waanders een living lab op voor het integreren van alles zich buiten afspeelt, is het vrij logisch voor een waterschap machine learning met de reeds aanwezige technologie voor Waterschap om te vertrouwen op beeldmateriaal voor het monitoren en voor beeldverwerking. In samenwerking met CGI heeft IMAGEM een besluitvorming. Locatie-intelligentie vormt daarmee de hoek- schouwmodel ontwikkeld gebaseerd op machine learning, dat steen van al het veldwerk. kan worden toegepast op satellietbeelden. Waanders: “IMAGEM is al jaren een partner die met ons meedenkt bij het vinden van efficiënter met We staan aan het begin van de vierde industriële revolutie oplossingen die voor ons toegevoegde waarde genereren. Dit en die is fundamenteel anders dan de voorgaande drie. Het project laat zien dat technologische ontwikkelingen echt kansen fundament voor de vierde industriële revolutie ligt in de snel bieden om op een andere manier invulling te geven aan organi- datagedreven ontwikkelende communicatiemogelijkheden en verbindingen. satiedoelen, maar ook zeker om de gevolgen van het personeels- Doorbraken in (onder andere) kunstmatige intelligentie, inter- verloop op te vangen.” net of things, robotisering en machine learning beïnvloeden Met een traditionele fotovergelijking werd slechts 40 ons dagelijks leven, hoewel het potentieel nog niet volledig procent van de aanwezige obstructies in watergangen correct duidelijk is. 1 geïdentificeerd. De toepassing van machine learning, waarbij Beeld: Swiss Media Vision schouw Machine learning is een onderzoeksveld waarbij computers het model werd getraind om specifieke situaties te herkennen, kunnen leren zonder daarvoor expliciet te zijn geprogrammeerd. zorgde ervoor dat in slechts een paar maanden tijd een herken- De integratie van machine learning in beeldverwerkingsproces- ningspercentage van circa 98 procent werd gehaald. WDO Delta sen, vormt de sleutel om een breed scala aan direct bruikbare heeft met deze datagedreven schouw een doorbraak gefor- inzichten te ontgrendelen. Of het nu gaat om het identifice- ceerd. De medewerkers hoeven niet langer iedere watergang op ren van locaties en soorten obstructies in watersystemen, het vegetatie of vervuiling te controleren. In plaats daarvan geeft opsporen van illegale afgravingen of het monitoren van begroei- dit smart systeem aan welke gebieden fysiek gecontroleerd moe- ing in watergangen, ‘smart’ satellietbeelden kunnen de nauw- ten worden. In een gecontroleerde testomgeving heeft Jeroen keurigheid en efficiëntie van deze detecties enorm vergroten. Waanders hiermee, met de hulp van IMAGEM en CGI, een zelfre- Tjip van Dale, senior Geospatial Solutions Specialist bij gulerend watersysteem ontwikkeld – het eerste in zijn soort in IMAGEM legt uit: “Integratie van analytische tools met smart Nederland. machine learning algoritmes biedt nieuwe mogelijkheden om Patrick de Groot, Sales Director bij IMAGEM: “De toepassing gebruikmakend van remote sensing data, eigenschappen van van machine learning biedt waterschappen de mogelijkheid om het aardoppervlak te onderscheiden en te classificeren. Het datagedreven te werken en risicogestuurd beheer te voeren. machine intellect leert te onderscheiden wat te zoeken en wat Niet langer alles controleren, maar gericht beheren en handha- Meer doen met minder middelen is een uitdaging niet en genereert de analysecriteria zelf. Machine learning is ven op basis van een probleemindicatie. Dat zorgt voor een veel voor vrijwel alle overheidsorganisaties. Het overigens niet beperkt tot ruimtelijke analyses voor de water- effectievere inzet van mensen en middelen, betere verantwoor- beheer van grote arealen met een beperkt aantal schappen, maar kan in een breed scala van domeinen worden ding en snellere reactietijden. De datagedreven schouw is hier medewerkers dwingt waterschappen om prioritering ingezet.” een mooi voorbeeld van.” De volgende uitdaging voor het waterschap is om dit con- aan te brengen in het veldwerk. Dit betekent niet dat Getraind model cept vanuit het living lab naar de praktijk te brengen. Het volle gestelde doelen niet gehaald kunnen worden. Het Iedere herfst gaan zo’n 60 medewerkers van Waterschap effect van deze disruptieve oplossing moet zich nog openbaren; betekent wel dat je slimme oplossingen moet inzetten Drents Overijssel Delta er een volle week op uit om waterwe- het laat nog slechts een klein deel van de mogelijkheden van om een hogere efficiëntie te bereiken. Zo verdubbelde gen te controleren op doorstromingsproblemen als gevolg van machine learning zien wanneer die mogelijkheden worden inge- ingroei en andere vervuiling. Dit proces is enorm arbeids- en bed in locatie-intelligente oplossingen. Waterschap Drents Overijssel Delta met de inzet van tijdsintensief, wat ervoor zorgt dat de betrokken medewerkers machine learning de accuratesse van het veldwerk. geen andere taken kunnen uitvoeren. De reusachtige omvang Yashita Arora, Marketing Director bij IMAGEM, yashita.arora@ van deze jaarlijkse inspanning trok in 2018 de aandacht van imagem.nl. Jeroen Waanders, innovatieadviseur bij WDO Delta. Zijn wens Weten wat IMAGEM nog meer voor waterschappen kan betekenen? was om het aantal veldbezoeken drastisch te verminderen door Kijk dan op onze themapagina www.imagem.nl/waterschappen middel van accuraat inzicht vanuit satellietbeelden. Hier kwam 1 Bron: The Fourth Industrial Revolution by Klaus Schwab i20 Nummer 32, november 2019 i2121 partner Centric

Proeven in de praktijk

Monitoring: op bedrijventerrein De Binckhorst komen 5000 woningen. Samen met de gemeente Den Haag en Tygron deed Centric ervaring op met het monitoren van de Omgevingswet (DSO) terechtkomen. Daar zit nog een stap vóór: leefomgeving en het automatisch verlenen van vergunnin- gemeenten moeten een Omgevingsvisie ontwikkelen. En ook gen door een initiatief te toetsen aan de geldende omge- niet onbelangrijk: handhaven, toezicht houden en monitoren of vingswaarden, zoals geluid en uitstoot. doelstellingen worden gehaald. Al die taken bij elkaar vormen een hele klus.” Samenwerking: samen met de gemeente Leidschendam- Voorburg beproefde Centric de Standaard voor Aanvragen Oefenen en Meldingen (STAM). Begin volgend jaar onderzoeken ze Centric ondersteunt overheden in die hele keten met een welke functionaliteit nodig is om ketenpartners efficiënt breed scala aan diensten, van softwareontwikkeling tot con- te laten samenwerken binnen een Samenwerkingsruimte. sultancy. Wekelijks bezoekt Meinders wel een paar gemeenten. (foto Bijna voltooide huizenblokken in Leidschendam) Hij signaleert grote onderlinge verschillen. “Ik zie wel steeds meer sense of urgency ontstaan, maar hoe ver gemeenten in de Participatie: om te onderzoeken hoe je bewoners in een voorbereiding zijn, is heel wisselend. Dit proces heeft een grote vroeg stadium kunt laten participeren neemt Centric deel IT-component én een nieuwe manier van werken en – integraal – aan de start-up Furban. In twee proefprojecten krijgen samenwerken. Dat is een uitdaging waarvan de omvang nog niet buurtbewoners in Zoetermeer dit jaar de gelegenheid een bij elke overheid even goed is geland.” speeltuin te ontwerpen en in te richten. Net als andere leveranciers neemt ook Centric deel aan prak- Beeld: Dreamstime tijkproeven. Die worden door VNG Realisatie begeleid (“dat doen ze echt heel goed”). De uitkomsten worden met betrokkenen gedeeld tijdens driemaandelijkse demobijeenkomsten van het opvolger van het Omgevingsloket Online (OLO), moeten ze een programma Aan de slag met de Omgevingswet. Voorbereiding op de Omgevingswet: vergunningscheck kunnen doen, direct een aanvraag of melding “Iedereen, zowel overheden als leveranciers, heeft hetzelfde indienen en geldende wetten en regels vinden. Alleen al om dat doel voor ogen. Dat werkt prettig. Wij vinden het heel fijn om basale niveau te halen – dat voor burgers min of meer vergelijk- die ervaringen op te doen. Zo kunnen we voor dat wat we in de baar is met wat nu kan via het OLO – moet heel veel werk worden proeven leren, ondersteunende software ontwikkelen. Die zet- gewoon doen verzet.” ten we vervolgens in voor onze hele klantengroep.” Meinders is fan van deze iteratieve manier van werken. “Bij Bruidsschat Centric hebben we er al tien jaar ervaring mee. In de implemen- Dat begint al met de ‘bruidsschat’ die lokale overheden tatie van de Omgevingswet zitten veel onzekerheden. Dankzij Voor het realiseren van een digitale e ambities zijn fors. De Omgevingswet beoogt de ver- van de landelijke overheid mee krijgen, legt Meinders uit. Veel het kortcyclische karakter van Agile & Scrum kun je meebewe- overheid moeten een heleboel basiselementen Dsnipperde wet- en regelgeving op het gebied van de regels, zoals regelgeving voor de horeca over geluid en geur, gen. Het advies van het ministerie, maar ook van de VNG, is: in gereedheid worden gebracht. In de leefomgeving te vereenvoudigen. De wet werd in 2016 door de verhuizen straks van het Rijk naar gemeenten en waterschap- gebruik deze aanloopperiode om te oefenen. Daar geloof ik ook Eerste Kamer aangenomen en moet in 2021 van kracht worden. pen. Dat biedt ze meer bestuurlijke afwegingsruimte. “Er ont- in. Niet te lang in de theorie blijven hangen, maar gewoon doen. voorbereiding op de Omgevingswet worden Ongeveer 40 wetten, 120 AMvB’s en een paar honderd ministeri- staan meer mogelijkheden voor lokaal maatwerk. Daarvoor moet Door er in de praktijk mee te werken loop je sneller aan tegen de ‘meters gemaakt’ met de ontwikkeling van ele regelingen gaan dan op in één Omgevingswet. een gemeente wel een aantal vragen beantwoorden: is dit wat gaten, en wordt het proces beter beheersbaar.“ de technische bouwstenen daarvoor, zegt Centric en haar partners ondersteunen zo’n 100 lokale ik nodig heb? Is dit in lijn met ons beleid? Zo niet, hoe moet het Hoewel er geluiden klinken dat de inwerkingtreding van Sander Meinders. Hij is programmamanager partijen in dit proces. Vanuit zijn functie als programmamana- dán?” de Omgevingswet zou worden uitgesteld, is Centric er in ieder op dit thema bij Centric, dat – samen met haar ger heeft Sander Meinders een helikopterview over de voorbe- Veel van de voorbereidingen die gemeenten moeten tref- geval wat het systeem Vergunningen, Toezicht en Handhaving partners – oplossingen ontwikkelt voor ‘every reidingen. “Regionale en lokale overheden zijn op dit moment fen, hangen samen met hun voorraad ruimtelijke plannen. “Je (VTH) betreft wel klaar voor, denkt Meinders. “We hebben twin- step of the way’. vooral bezig met het beter op orde brengen en ontsluiten van kunt je op het standpunt stellen dat elk ruimtelijk plan per 2021 tig mensen paraat staan en een goede samenwerking met ons hun informatie en digitale systemen. Bewoners en bedrij- de facto een omgevingsplan wordt. Maar omgevingsplannen zusterbedrijf Antea Group. We maken cloudsoftware waarmee ven beschikken niet over dezelfde informatie als overheden. zijn anders dan ruimtelijke plannen, met andere regelgeving. we gemeenten redelijk snel kunnen ‘on-boarden’ en we kunnen Door Els Wiegant Daardoor kunnen ze zich lastig oriënteren op de vraag of een Bovendien moeten de regels in zo’n plan worden vertaald naar het hele verbindingenvraagstuk regelen. De scope is zodanig dat initiatief in een bepaald gebied mag. Via het Omgevingsloket, de toepasbare regels, vragenbomen, en in het Digitaal Stelsel 1-1-2021 te doen moet zijn.”

i22 Nummer 32, november 2019 i2323 partner BlueriqBlueriq

“ lin is thuis geboren, net als onze drie andere kinderen. in een vergelijkbare situatie. Op het ideale EMijn vrouw Marijke was nog hartstikke jong, er waren platform - waar alle informatie voor iedereen geen risicofactoren. We zagen direct na de geboorte dat er iets ‘Je moet beschikbaar is -, zou ik dit ook willen zien. niet helemaal klopte. Dan staat je wereld even helemaal op z’n Op welke regelingen heb ik recht als ouder? kop. Je gaat een soort rouwtraject in en moet afstand doen En hoe kan ik dat aanvragen? Dan zou ik écht van je verwachtingen. De reactie van de andere kinderen was goed geholpen zijn. ” ontwapenend; zij waren gewoon blij met hun nieuwe zusje en eerst zagen helemaal niet dat ze anders was. Een goede les, ontvang Beweging elk mens zoals hij of zij is. Het klinkt allemaal zo logisch voor iemand Elin is de makkelijkste en vrolijkste van onze kinderen. Een die bij een organisatie werkt die haar klanten echte toevoeging aan ons gezin. Maar toch is het niet altijd even ‘bewijzen’ helpt om persoonlijke en efficiënte dienstver- gemakkelijk, vooral omdat er allerlei dingen bij komen kijken lening te kunnen bieden. “Dat is een belofte waar je geen ervaring mee hebt. waar we niet voor terugschrikken. Wij verko- Het begon in het ziekenhuis na de geboorte. Je bent nog in dat je kind pen geen standaardsystemen, ook niet als shock en laat het allemaal gebeuren. Allerlei testen, een chaoti- een opdrachtgever daar om vraagt. Als je niet sche tijd. Gelukkig wonen we dicht bij een Down-poli. Daar heb- eerst naar de processen kijkt (doen die wel wat ben we geregeld gesprekken met deskundigen van alle relevante ze beloven aan de burger?) en op basis van de disciplines. Dat ‘fysieke platform’, zoals ik het maar even noem, Down heeft’ bestaande basis aan de slag gaat, biedt zo’n is prima in orde. Maar digitaal…” organisatie straks precies dezelfde dienstver- lening, maar dan op basis van dure IT. Maar “Je bespreekt van alles tijdens zo’n middag en vervolgens er is nog veel wat verandering lastig maakt. krijg je een kort briefje in artsentaal met een soort conclusie. Partijen willen vaak vasthouden aan hun eigen Daar word ik niet vrolijk van. Zeker omdat ik weet dat het anders Je bent business consultant systemen, durven niet te delen en kosten vor- kan; volgens het aloude concept van de papieren map. Alle bij Blueriq en helpt organisaties men vaak een probleem. Ik zou graag zien dat informatie zit in deze map en is voor iedereen beschikbaar. En om hun processen zo in te richten de overheid meer stuurt op het ontwikkelen met de technologie van nu kun je die map digitaal, dynamisch van platforms vanuit de zorgvrager in plaats en slim maken. Zodat degene die eigenaar is van de gegevens dat ze persoonlijke en efficiënte van de zorgbieder. Bij NICTIZ zijn ze bezig met alle gegevens kan inzien in een omgeving die gekoppeld is aan dienstverlening kunnen bieden. de ontwikkeling van informatiestandaarden alle andere relevante systemen. Bijvoorbeeld het dossier van rond de persoonlijke gezondheidsomgeving de school. Ik wil als ouder één plek en één platform waar alle Thuis heb je een dochtertje waar je (PGO). Prima, maar de overheid – NICTIZ stukjes informatie over mijn kind samenkomen. Ik wil anderen zielsgelukkig mee bent, maar die het wordt gefinancierd vanuit het ministerie van toegang kunnen geven tot de informatie die voor hen relevant syndroom van Down heeft. In zeven VWS – heeft geen middelen in handen om het is en ik wil dat zij onderling informatie kunnen delen. Zodat ik gebruik van die standaarden af te dwingen. zicht heb op het volledige zorgbeeld van mijn kind. Want zoals jaar ‘zorgervaring’ heeft Paul-Leander Met het risico dat organisaties er hun eigen het nu is, is het niet te doen voor ouders.” Welink geleerd dat ‘persoonlijk systemen aan hangen en leveranciers kansen en efficiënt’ helemaal niet zo zien om daar weer allerlei tools omheen te Omdraaien bouwen.” “Vanuit de WMO hadden we recht op een speciale buggy. vanzelfsprekend is in de zorg. Fijn natuurlijk, maar dan moet je eerst ‘bewijzen’ dat je kind “Ik zie wel beweging de juiste kant op, ook Down heeft. Wat zou het mooi zijn als je vanuit een gemeentelijk binnen de zorg. En ook met Elin gaat het administratiesysteem een taak kunt uitzetten in het systeem hartstikke goed. We realiseren ons wel dat van de huisarts zodat die een verklaring kan afgeven. Een paar er in de toekomst weer belangrijke over- jaar later wilden we via diezelfde WMO een tandem aanvragen. spreide brokjes dossier. Op die manier krijgt de ambtenaar ook gangsmomenten komen; naar het voortge- Dat bleek via een andere instantie te gaan, waar vervolgens meer ruimte om een kenniswerker te zijn in plaats van een loket. zet onderwijs, begeleid wonen. Wat ik hoop weer een eigen dossier geregeld moest worden. Dus weer een Uiteraard ben ik blij dat er zulke goede regelingen voor voor- is dat we tegen die tijd kunnen zeggen dat aanvraagtraject in. Laten we het perspectief eens omdraaien: zieningen zijn. Alleen wéét je als ouder niet dat die regelingen ‘het systeem’ ons - en alle andere ouders in het vertrekpunt zijn wij en wij zijn de eigenaar van het dossier, bestaan; je hebt er immers nooit eerder mee te maken gehad. vergelijkbare situaties - ontlast in plaats van in plaats dat wij steeds elders op zoek moeten naar al die ver- Toevallig hoorden we van deze regelingen via andere ouders Elin op de Down-poli met CliniClowns. Beeld: Paul-Leander Welink belast.”

i24 Nummer 32, november 2019 i2525 Staan we als gemeenten en breder nog, als gehele overheid voor een grote omwenteling? Ja, bevestigt Arne van Hout, de nieuwe voorzitter van de Taskforce Samen organiseren en gemeentesecretaris Arne van Hout, voorzitter van Nijmegen. Maar weten we allemaal wel wat dat inhoudt? Taskforce Nee, luidt het even stellige antwoord. “En dat gold ook voor mijzelf.” Samen organiseren Het wordt tijd dat de koplopers gezelschap krijgen van de rest!

it is het eerste interview dat Van Hout geeft sinds zijn aantreden - per 1 Djuni - als nieuwe Taskforcevoorzitter. Samen organiseren is de bewe- ging die moet zorgen dat gemeenten samen werken aan één krachtige lokale overheid, waarin alles voor de burger sneller, beter en eenvoudiger is gere- geld. Aan de Taskforce de taak om die beweging te laten vliegen. “Tot nu toe heb ik de publiciteit bewust afgehouden. Ik ben drie maanden bezig geweest om te bekijken wat precies de vraagstukken zijn waarmee we ons vanaf nu bezig moeten houden. Ik ben ervan overtuigd dat wat we met samen organi- seren doen een cruciale beweging is om onze processen beter te maken en om weerbaarder te worden naar de toekomst; om niet afhankelijk te worden van de grote techbedrijven. Daar geloof ik in. En tegelijkertijd schrok ik hoe weinig ik wist. In hoofdlijnen wist ik wel wat er binnen de Taskforce gebeurt, maar als je me vroeg: wat wordt op het gebied van digitalisering dé omwenteling die jouw stad, jouw organisatie gaat meemaken en wanneer vindt die ongeveer plaats? Dan had ik daar niet zo één-twee-drie een antwoord op. Raar, want het is een van de fundamentele wijzigingen waar we in ons werk mee te maken krijgen. Ik denk dat we er nu met z’n allen achter moeten komen wat die omwenteling precies is; hoe hard die gaat en vooral ook of we allemaal wel even hard gaan. Door Quita Hendrison Daar hebben we heldere verhalen voor nodig.” En metaforen. Van Hout bedenkt Beeld Marcel Krijgsman/ er ter plekke zelf één. “Het is als een achtbaan waarmee je het donker in schiet. De Beeldredaktie Je weet dat je alle kanten op geslingerd gaat worden, maar welke kant op, dat i26 Nummer 32, november 2019 i27 weet je niet precies. Maar we hebben wel vertrouwen in het karretje waar je in Arne van Hout, nieuwe zijn. Ik hoeft niet precies te snappen hoe een API werkt, maar ik zit, het materiaal. Want dat hebben we met elkaar goed gefabriceerd. En we voorzitter van de Task- moet wel weten dat API’s mij helpen om gegevens te ontsluiten. maken de rit samen en zitten die uit tot het einde. Ook al weten we niet exact force Samen organise- Als ik dat verhaal kan vertellen, kan ik ook die ICT’ers in de orga- waar dat eindpunt ligt.” ren: “Het zou fijn zijn nisatie die nog niet zo enthousiast zijn over de omwenteling uit- als gemeenten op één leggen waarom het belangrijk is om deze beweging te maken.” Onwetendheid lijn zitten. Maar het Van Houts grootste punt van zorg is – om maar even bij zijn beeldspraak stoere verhaal is dat de Verkokerd Rijk te blijven – dat lang niet iedereen is ingestapt voor die rit in de achtbaan. gehele overheid op één De ambitieuze Taskforce-voorzitter – die overigens een “Je hebt de koplopers, die zijn actief, hebben een toekomstvisie, zijn aan het lijn moet komen. opvallend relaxte indruk maakt – wil het niet bij de gemeenten ontwikkelen, maar daarachter komt een hele tijd niks. Ik ben die achterban laten. “Het zou fijn zijn als gemeenten op één lijn zitten. Maar actief aan het opzoeken; mijn collega-secretarissen van de 50-, 60-duizend- het stoere verhaal is dat de gehele overheid op één lijn moet inwonersgemeenten. Waar er zo veel van zijn. Die hebben vaak geen idee. Hoe komen. Deels gebeurt dat al, bijvoorbeeld met het Kadaster dat dat komt? Ik denk dat we ons er meer rekenschap van moeten geven dat we de de software voor de Omgevingswet beschikbaar stelt. Maar het juiste discussies op de juiste tafels leggen. Wij, VNG, VNG Realisatie, maken moet veel beter. Als wij als gemeenten steeds meer de eerste van die hele digitalisering en dat samenwerken grotendeels een bestuurlijke overheid worden voor de burger, vooraan in de frontlinie staan, De techniek discussie. Maar dit gaat over samenwerken op het terrein van het goed inrich- dan doen we dat voor de héle overheid. Dus moeten we met de ten van de werkprocessen en technieken. En daar zijn wij, de ambtenaren van. hele keten die processen afstemmen en die gegevensuitwis- Mijn beroepsgroep, maar ook bijvoorbeeld de CIO’s, moet meer lef tonen: de beweging aanjagen. Dat laatste is immers de initiële rol van de seling organiseren. Maar daar botst het. Wij gemeenten zijn is hartstikke ambtelijke borging is nu het belangrijkst. Het is aan ons om die te verbreden. Taskforce.” sterk in integrale dienstverlening, we willen onze inwoners in Want we komen er niet als een hele grote groep niet aangehaakt is. Daar heb ik de volle breedte helpen, en sterk in integrale advisering aan belangrijk, wel zorgen over. De reden voor die onwetendheid? Er zit veel ongemak op het Etalage ons bestuur. De gemeentelijke organisatie adviseert immers het onderwerp. Het is ingewikkeld. En wij zijn er meester in om de discussies die Van Hout heeft wel een idee hoe dat zou moeten. Wat hem- college van wethouders, een collectief. De Rijksoverheid is zo spelen in techniek te vertalen. Ik hoor ook in de Taskforce: ‘ik zit allerlei stuk- zelf betreft: op pad gaan, praten met mensen, de boel breder georganiseerd dat elk ministerie de eigen minister ondersteunt. maar het ken te bestuderen vol technische zaken en moet beslissen over dingen waar ik trekken door koplopergroepen te ‘injecteren’ met niet-koplopers Daar wordt integraliteit niet gewaardeerd. Dus wij spreken helemaal geen verstand van heb’. De techniek is hartstikke belangrijk, maar die je anders niet hoort of ziet. Maar ook wat gaan doen, met die elkaars taal niet. De op integraliteit ingerichte gemeenten, het domineert te veel de agenda. Andere discussies vergeten we te voeren. koplopers en met VNG Realisatie. “Ik wil drie soorten projecten ontmoeten een Rijksoverheid die volstrekt verkokerd is. Ik denk domineert Bijvoorbeeld of we echt vinden dat we zaken in de uitvoering gelijk moeten in de etalage zetten. Eén hele praktische, zoals de stembu- dat daar verbreding op moet komen en het besef dat er over de laten lopen, zeker waar het gaat over gegevens en processen die steeds vaker reau-app. Een handig ding waar je meteen lol en resultaat van departementsgrenzen heen gewerkt moet worden. Bijvoorbeeld te veel de gemeente-overschrijdend zijn. Je denkt dat iedereen zich daar inmiddels wel hebt. Zodat iedereen ziet: dat ding helpt ons en dat komt uit als we praten over gegevensuitwisseling of eenduidige werk- van bewust is. Nee dus. die beweging samen organiseren. Daarnaast een project met processen. Dan zou het fijn zijn als je één Rijksoverheid treft veel impact; waarvan iedereen weet dat als we het niet samen en praat met degene die over die gegevensuitwisseling gaat en agenda Bij veel gemeenten gaat het zo: als er een vraag komt op het thema van organiseren, dan komen we er niet uit. Ik denk dan bijvoorbeeld niet met veertien ministeries die het allemaal op een andere de ICT, dan wordt die doorgeschoven naar de mensen die daarover gaan in aan een project rond de Omgevingswet. En als derde een breder manier doen of het eerst onderling nog eens moeten worden. de organisatie. Grote gemeenten hebben een CIO, die kunnen daar nog wat thema waarin zowel het bestuurlijke, het management- als het Het valt me op hoe wij als gemeenten en Rijksoverheid elkaar mee kan. Maar de meeste gemeenten hebben geen CIO. Dan kom je in een uitvoeringsvraagstuk helder is en de onderlinge samenhang. op onderdelen vaak meer naar het leven staan dan dat we kijken laag terecht waar heel veel trots zit, waar mensen zijn die vele jaren voor een Dan denk ik aan iets in het sociaal domein, waarmee je laat hoe we het samen aan kunnen pakken. Daarom moeten we de gemeente werken en die de hele ICT-omgeving mee ontworpen hebben. Die zien dat het met behoud van eigen beleidsvrijheid voordelen contacten, ook de ambtelijke contacten tussen gemeenten en gaan dat niet afbreken, en dat kun je ook moeilijk van ze vragen. En toch is het oplevert om de dienstverlening in verschillende gemeenten Rijk intensiveren. Niet op de dossiers, want daar ontmoeten we van belang dat we met elkaar die eenduidigheid en eenheid krijgen. Waar ik lijn hetzelfde in te richten. Op het gebied van gegevensuitwisseling, elkaar wel, maar juist op het systeem.” in wil brengen is; wat zijn de topmanagementvraagstukken, wat de bestuur- privacybescherming, werkprocessen. Dat dat beter is voor de lijke vraagstukken en wat is van de uitvoering. Dus wat leggen we bij wie neer burger, de eigen organisatie en voor de partners in de keten die Een pittige ‘bijbaan’ voor een man die de hoogste ambte- zodat dit verder komt. Wat mij betreft hoort daar ook bij dat er meer ontspan- vaak gemeentegrensoverschrijdend werken. Drie business cases naar is van de tiende gemeente van Nederland, er nog een paar ning komt in de driehoek Taskforce, VNG, College van Dienstverleningszaken. waarmee je kunt bewijzen dat het werkt. Dat je kunt zeggen als bestuursfuncties bij heeft (onder meer bij het theater in zijn De Taskforce werd een soort voorportaal voor het College. Alles gaat eerst naar iemand vraagt, wat is samen organiseren: nou dat! woonplaats, waar hij ook in het koor zingt) en bijvoorbeeld ook ons, wat vinden wij ervan, en dan naar het College. Maar de opdracht voor de Laat ik erbij zeggen dat ik niks wil afbreken van wat er op de school van zijn drie kinderen de sportdag begeleidt. “Ik Taskforce is: zorg ervoor dat die beweging breed is en gaat bewegen. Dat is wat is opgebouwd; ik wil er wat naast zetten. En zorgen dat de wil per se voor de overheid werken, zinvol zijn, de samenleving anders dan wees voorportaal voor een bestuurlijke commissie. Ik snap wel waar bestuurders met de bestuurders praten, de managers met de verder helpen. Misschien dat het daarom helemaal niet druk dat vandaan komt en dat dat in de opbouw ook nodig was; om grip te houden managers en de techneuten met de techneuten. Iedereen over voelt.” en te waarborgen dat bestuurders op de juiste manier geadviseerd worden. vraagstukken die hem of haar aangaan en ieder met de eigen Maar daardoor ontstond er een gesloten kring. Ik wil dat openbreken en de dilemma’s. Als we maar wel van elkaar weten waar we mee bezig i28 Nummer 32, november 2019 i29 Haarlem gaat voor eerlijke elektronica Make ICT Fair

Alleen nog maar erbeter de wereld, begin bij jezelf. Het is een motto dat binnen de Een concrete aanbesteding nieuwe stijl is er nog niet, maar Van den Hoff De markt in Haarlem, met links het stadhuis. Vgemeente Haarlem opgeld doet. Niet alleen op papier (zo luidt de weet wel al aan welke criteria straks moet worden voldaan. “De leverancier De gemeente gaat duurzaam ICT inkopen, gebruikmaken van titel van het coalitieprogramma 2019 – 2022 Duurzaam Doen), maar ook in die de aanbesteding wint, wordt verplicht om mee te werken aan een onder- een uitdaging. de praktijk. Neem het aanbesteden van goederen en diensten. Jaarlijks gaat zoek van bijvoorbeeld een partij als Electronics Watch, een van de grond- ICT en onderdelen meer dan de helft van de begroting van de Noord-Hollandse gemeente op leggers van Make ICT Fair. Op het moment dat een leverancier een door ons aan de inkoop van goederen en diensten, waarvan ICT een flink deel voor uitgeschreven aanbesteding wint, stuurt Electronics Watch een brief met het daarvoor, waarvan je haar rekening neemt. Duurzaamheid en menselijkheid zijn voor Haarlem verzoek om inzage te geven in de ICT-leveringsketen. Kan de leverancier dat belangrijke aspecten bij de aanbesteding. In dat kader leidt de gemeente niet omdat hij bijvoorbeeld niet weet waar de producten vandaan komen of weet dat die afkomstig sinds 2017 het Europese ‘Urban Agenda Partnership’, gericht op innovatief niet weet waar de fabriek staat, dan wordt hem verzocht om die brief door te en verantwoord aanbesteden door overheden, en werkt ze onder meer samen sturen naar iemand die dat wel weet. Het uiteindelijke doel is om de locatie zijn van partijen die met het ICLEI (International Council for Local Environmental Initiatives), een van de fabriek te achterhalen, zodat gekeken kan worden naar de arbeidsom- wereldwijd netwerk van steden, dorpen en regio’s die zich inzetten voor een standigheden van de werknemers ter plaatse; of er sprake is van misstanden, de labels duurzaam duurzame toekomst. et cetera. Electronics Watch is de partij die daarbij het werk doet. ICLEI heeft en circulair in hun Vanuit het ICLEI kreeg Thomas van den Hoff, projectleider bij de afdeling een soortgelijke taak. Die kijken weer een stapje verder, bijvoorbeeld waar de Informatievoorziening, begin 2019 het verzoek om na te denken in hoeverre grondstoffen gedolven worden. Want ook daarbij vinden misstanden plaats.” DNA hebben. Het Haarlem bereid was mee te doen met een aanbestedingspilot in het kader van Make ICT Fair. Dat project, waarbij meer dan tien organisaties zijn aangesloten Thomas van den Hoff heeft gemerkt dat leveranciers overwegend positief klinkt nobel, maar is en dat financieel ondersteund wordt door de Europese Unie, heeft als doel reageren op de plannen van de gemeente. “We hebben hun gepresenteerd wat overheden te ondersteunen bij de aanschaf van ICT op een maatschappelijk we willen uitvragen in onze aanbestedingen en wat wij ermee willen berei- het realistisch? De verantwoorde manier. “We kennen de misstanden in de kledingindustrie, ken. Daar werd verrassend goed op gereageerd.” Ook Jur Botter ervoer dat. zoals onveilige werkomgevingen, het werken met gevaarlijke stoffen of kin- “Er zijn al best veel bedrijven die beleid voeren op het gebied van circulariteit gemeente Haarlem derarbeid. Dezelfde problemen spelen ook bij de totstandkoming van ICT.” en duurzaamheid. Dat gaat ook over arbeidsvoorwaarden of projecten die zij ondersteunen. Daarom denk ik dat Make ICT Fair goed aansluit bij een vol- denkt van wel en zet Leveranciers gende stap.” vol in op deze manier Lang nagedacht om mee te doen aan de pilot, heeft Van den Hoff niet. Ook al omdat het college van burgemeester en wethouders het idee snel Haalbaarheid van werken. omarmde. “Ons college heeft de thema’s duurzaamheid, circulariteit en De plannen van de gemeente Haarlem mogen dan nog zo aardig, duur- rentmeesterschap hoog in het vaandel staan”, aldus Jur Botter (D66), sinds zaam en nobel zijn, uiteindelijk is ook zij afhankelijk van de grillen van de 2016 wethouder en onder meer belast met de portefeuilles bedrijfsvoering en fabrieken waar de basis ligt van de ICT. Jur Botter beseft dat goed. “In prin- dienstverlening. “Het thema duurzaamheid zou bijvoorbeeld kunnen spelen cipe is alles traceerbaar. De uitdaging, met name voor partijen als Electronics Door Frits de Jong bij het aanbesteden van een datacenter. Daarbij heb je te maken met veel Watch en ICLEI, is om te achterhalen waar de onderdelen vandaan komen. Beeld Dreamstime restwarmte, wat een grote belasting van het milieu is. Daar moet je goed over Waar bijvoorbeeld het gebruikte lithium, goud of koper vandaan komen. Een nadenken.” andere uitdaging is om ervoor te zorgen dat fabrieken ook echt meewerken.

i30 Nummer 32, november 2019 i31 Verhoef

Op het moment dat die fabrieken dat niet willen, hebben zij in ieder geval de schijn tegen en hebben zij mogelijk wat te verbergen. Toch? Voor ons kan dat een reden zijn om geen zaken (meer) te doen met dat soort partijen. Ik denk niet dat het uit te sluiten valt dat er uiteindelijk iets tussendoor glipt, maar al zal het voor tachtig, negentig procent op een goede manier worden gedaan, dan is dát al winst. Het streven blijft natuurlijk wel om te gaan voor die hon- derd procent.”

Omdat er nog geen aanbesteding is geweest volgens de ICT Fair-manier, kan Botter nog niet zeggen of die werkwijze duurder of juist goedkoper is dan Vuile data de huidige manier van werken. Wat hem betreft zitten er meerdere kanten Vuil

De tijd is er rijp voor. NR-gegevens: oftewel Passenger Gek genoeg is het antwoord op vragen PName Records, dat is de verzamel- over hoeveel misdrijven dit nu voorkomen naam voor alle gegevens die opgeslagen heeft of opgelost als volgt: “De mate waarin Waarom zou dit niet slagen? zijn in airline reservation systems. Het gaat de verwerkte PNR-gegevens hebben bijge- om namen, adressen, telefoonnummers, dragen aan het onderzoek naar strafbare e-mailadressen, alle betalingsinformatie feiten, wordt niet verzameld.” Dat lijkt me plus factuuradres, frequent flyer deelname; nu net de enige KPI die er echt toe doet. aan de financiële medaille. “Ik kan me voorstellen dat de nieuwe manier van kortom je hele aviare doopceel. De Eerste aanbesteden arbeidsintensiever is, ook al omdat we onderdeel zijn van het Kamer heeft afgelopen zomer een wet over Als je vervuilde gegevens combineert ‘Urban Agenda Partnership’. Anderzijds weet je dat je uiteindelijk betere, het gebruik van PNR’s goedgekeurd; dit in met andere vervuilde gegevens, dan duurzame en circulair gemaakte producten krijgt. Mijn inschatting is dat de het kader van het voorkomen, opsporen, moet je niet gek opkijken van veel vals- prijs van het eindproduct straks niet veel anders gaat worden dan die van een onderzoeken en vervolgen van terroris- positieven. Ook in Nederland hebben we computer die wij zouden kopen via een reguliere aanbesteding. Daarnaast tische misdrijven en ernstige criminali- daar ruimschoots ervaring mee. In 1996 al hebben wij een reputatie hoog te houden in Haarlem: we gaan voor kwaliteit. teit. Die wet kent zijn oorsprong in een noteerde opinieblad de Groene: “Over het Bij ICT hebben we nooit voor een dubbeltje op de eerste rang gezeten en altijd Europese richtlijn. En in andere landen is er hele land levert de vergelijking van bestan- kwalitatief hoogwaardige producten aangeschaft.” al ervaring mee opgedaan. den tussen de belastingdiensten en sociale diensten nog minder op. Minder dan tien Verantwoording afleggen In Duitsland bijvoorbeeld is de wet procent leidt tot daadwerkelijke fraudebe- Dat de gemeente Haarlem nu gaat voor ICT Fair wil niet zeggen dat gelijk reeds geïmplementeerd sedert eind strijding. Dat is de keiharde conclusie van alle bestaande apparatuur overboord wordt gekieperd. Daarover zegt Van den 2018. Tussen 29 augustus 2018 en 31 maart P. Lemmen, voorzitter van de verenigin- Hoff: “We kunnen nog een aantal jaren vooruit met de huidige hardware. Is 2019 zijn er al zo’n 3.5 miljoen gegevens gen van directeuren van sociale diensten de tijd rijp om dat materiaal te vervangen, dan zijn er zeker bedrijven die dat doorgestuurd. Dat gaat om 1.2 miljoen pas- (Divosa).” duurzaam kunnen afvoeren zodat het ook nog eens kan worden hergebruikt.” sagiers, wellicht zit u erbij. Daarvan zijn er 94.098 zogenaamde technische tref- Dus of dat PNR-systeem ons voor mis- Botter en Van den Hoff zijn het erover eens dat er geen weg terug is. Bot- fers. Nadat 41 ambtenaren alles nog met de daden gaat behoeden..? Maar wie weet ter: “De tijd is er rijp voor. Iedereen maakt zich druk om de opwarming van de hand doorzochten zijn er 277 echt positief heeft het een onverhoeds neveneffect: de aarde. Als pessimist kun je je neerleggen bij die opwarming, maar je kunt ook beoordeeld. Dus het systeem levert 99.7 klimaatdoelstellingen gaan we ruimschoots proberen om er iets aan te doen. Daar kan een project als Make Fair ICT goed procent vals-positieven op. Dat is ongeveer halen, want niemand gaat meer vliegen als aan bijdragen. Waarom zou dit niet slagen? We kennen al de Fairphone, waar- Chris Verhoef hetzelfde als zeggen dat het systeem niet je weet dat de kans groot is dat je onterecht van de onderdelen honderd procent traceerbaar zijn. Ik denk dat je er niet Hoogleraar informatica werkt. Problematisch want dat leidt tot in de kraag gevat kan worden. Schiphol aan ontkomt om steeds meer verantwoording af te leggen over jouw manier aan de Vrije Universiteit in signaalmoeheid: als je toch al weet dat het hoeft niet te groeien, rust boven de bulder- van werken. Op een gegeven moment zal het meer regel dan uitzondering zijn Amsterdam vrijwel altijd om vals-positieven gaat, dan baan. Een zegen zo’n systeem. dat we vraagtekens zetten bij de herkomst van een computer en ons afvragen haal je de echte treffers er niet goed meer of het wel ‘fair’ gefabriceerd is.” uit. Dus dan is het middel niet effectief. i32 Nummer 32, november 2019 i33 functionaliteit, die zelfstandig van elkaar opereren. Lipman: elkaar van diezelfstandig functionaliteit, kleine blokjesmet ware alshet Datzijn microservices. worden. sneller gerealiseerd kan veel datnieuwe functionaliteit enzorgt ervoor complexiteit en tijd Datscheelt isingericht.” datdaarvoor platform het maken opdeknopbeschikbaar op ééndruk met container de ontwikkelteam kan Het draaien. laten omdezete heeft nodig hij denieuwe applicatieplusalleswat bevat ‘container’ deopgeleverde meernodig,want isdatniet containerisatie Met voor nodig,ofeenapplicatieserver. is bijvoorbeeld eendatabase dezeuitrollen op deIT-infrastructuur. Er beheerteam het daarna werken bouwteenontwikkelteam een IT-applicatievan enmoet werken.” kunnen is omte manier Lipman:“Indetraditionele nodig alleswat heeft Elkpakketje stelt. beschikbaar pakketje applicatiesalseen jeverschillende waarbij “Dat iseentechniek DeJong: containerisatie. ontwikkelingen. Zenoemenalseerste vergroten.” te mogelijkheden biedenomdewendbaarheid ontwikkelingen dienieuwe incloudtechnologie, een aantal nieuw. isniet wilzijn, Wel flexibel nieuwis dienstverlening CGI,vultaan:“Datdeoverheid inhaar bij Government Digital hunIT.” van meer wendbaarheid JohandeJong,thoughtleader op Enzewillenvoorsorteren encomplexiteit. beheerkosten van verminderen het instantie doelisineerste Het betekenen. naardecloudvoor henkan eentransformatie wat onderzoeken alleoverheidsorganisaties“Bijna dieikken bezigomte zijn IT-architect depolitie: bij werkzaam CGIenmomenteel bij doen.Marcel Lipman, ofkan doet deoverheid hiermee wat voorbij enwerd gesproken cloudtechnologie gebied van over actueleontwikkelingen diverse deze sessieskwamen ophet DICTU,en dedirecteur van Gerdine Keijzer-Baldé. Tijdens derBrugge-Wolring, van Logius,Yvonne de directeur van sessies,zoalsdeCGI-sessiemet indiverse centraal stond i34 ‘D Een andere ontwikkeling is incloudtechnologie De JongenLipmanbespreken debelangrijkste ook op het recente iBestuur congres. Het onderwerp congres. onderwerp Het recente iBestuur ook ophet zobleek e wendbare overheid’ iseenactueelthema, Op weg naarde bewezen. De grootste twee voordelen datjeontwikkelt Degrootste bewezen. zijn inmiddelswel waarde doen we altienjaar, zijn datheeft naardecloud.DeJong:“Agile detransformatie bij werken teams.” DevOps samen inzogeheten Ookagilewerken past werken Zij inplaatsdaarvan tussen ontwikkel- enbeheerteams. verdwijnen deschotten containers ontwikkelen van het “Bij DeJongenLipman.Lipman: werken, vertellen manieren van collegejaar. het van destart bij ofDUO aangifteseizoen, inhet hebben, zoalsdeBelastingdienst die pieken organisaties makenname interessant bij te diemet Datismet hij. vertelt microservices, zo’n van architectuur met vangen goedopte schaalbaarheid.” zijn Pieken inwerkbelasting bieden.En flexibiliteit zeeengrote van mate waardoor schalen, opte elkaar onafhankelijk Zezijn van applicatie vormen. zienalslegoblokjes,diesameneen microservices “Je kunt cloud biedtnieuwe mogelijkheden om Bij het ontwikkelen van cloudtechnologie horen nieuwe cloudtechnologie ontwikkelen van het Bij DevOps enagile samenleving. ITonderbrengen inde regelgeving en veranderingen inde regelgeving enveranderingen die wendbaarheid te realiseren. om snelinte spelenopnieuwe De overheid wilwendbaar zijn Door Marieke Vos Door Marieke

Beeld: Dreamstime legacysystemen wordt dan naar microservices overgezet.” wordt dannaarmicroservices legacysystemen de van defunctionaliteit dergelijke systemen: de herbouwvan over Lipman:“Danhebjehet vervangen. kunnen IT-systemen grote, monolithische ofhoemicroservices containerplatform een van bijvoorbeeld detoepassingmogelijkheden onderzoeken UWV,als depolitie,het DICTUenLogius.Zij Defensie, verkennen;cloud te Lipman enDeJongnoemenorganisaties eengoedebasis. biedthiervoor Framework) (ScaledAgile SAFe-raamwerk Het hij. IT-ontwikkeling, vertelt dat organisaties alleenvoor volledig de agilewerken, dusniet belangrijker steeds profiterenmogelijkheden te wordt het oplossingen maakt.” denieuwe technologische Omvolledig van werkbare tijd debusiness.Endatjeinheelkorte samen met in te zetten, zodat de bestaande dienstverlening gecontinueerd dienstverlening zodat inde zetten, te bestaande wendbare overheid wendbare Wat is een logische aanpak om deze nieuwe technologieën Wanneer? naarde Veel bezigomeentransformatie overheden zijn Nummer 32,november 2019 partner CGI partner wendbaarheid waar de overheid naar streeft”, besluit Lipman. besluit streeft”, naar overheid de waar wendbaarheid op de brengen.te je IT terug voorvan En daarmee sorteren te wendbaarheid die je wilt, maaris eenhet begin om de complexiteit latente landen. “Dan behaal jede nogschaalbaarheid niet en applicatiesopeencloudplatform organisaties ombestaande is voor de meeste welimmers blijven stap draaien.” Een eerste moet dienstverlening nemen. De bestaande kleine stappen beter in één keer over naar Je de kunt eindsituatie, dat is risicovol. te naar een roadmap voor een geleidelijke overgang. Je kunt niet hebt. Als die visie eenmaal helder is, dan kunnen we dat vertalen hoe je over van schetsen vijf jaar wilt je werken. nu wat Los van de business om vanuit Lipman: is eenraadzaam beeld“Het te eenvoudig applicatiesin een cloud blijken onder brengen.”te vrij omdat deze nog maar een tijd meegaat. beperkte Andere om een applicatie somsbeter is het zo laten te microservices, applicatie om zinvol bouwen te is het met om een bestaande Jong: “Die doen analyse we onze samen klanten. met Soms manier? De wordt? En hoe doe je dat op een kosteneffectieve i35 35 partner Pegasystems

RijksZaak: alle zaken in één De overheid en digitale RijksZaak biedt de mogelijkheid zaken als een transformatie: daar zijn de vergunningaanvraag of een inspectie te definiëren, meningen over verdeeld. We zijn waarbij alle zaakgegevens - proces, dossier, inter- al een eind op weg, zegt het ene actie en archivering - in één geïntegreerd systeem worden afgehandeld. Bovendien kunnen burgers kamp. We blijven steken in het en bedrijven via verschillende online kanalen (any automatiseren van processen, zegt device) contact maken met de betreffende dienst. Nu wordt de dienst vooral gebruikt in uitvoe- de ander. Maar één ding staat niet ringsinstanties. De Raad van Strafrechtstoepassing ter discussie: de manier waarop de en Jeugdbescherming (RSJ) nam het systeem in digitale overheid nu functioneert 2017 in gebruik. Daarna volgden Agentschap Tele- com (EZK), de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd loopt niet voldoende in de pas bij de (IGJ), Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) en het wensen en ontwikkelingen in markt RIVM. Momenteel wordt gewerkt aan een pilot voor het kerndepartement van VWS. In vorige nummers en samenleving. En: we moéten van iBestuur kwam RijksZaak al uitgebreid aan bod. samenwerken. Beeld: Dreamstime

bedrijfsprocessen bij drie ministeries: JenV, VWS en EZK/LNV. basis geworden voor een veel breder initiatief: het platform De Het platform RijksZaak wordt nu gebruikt door uitvoerings- Publieksgerichte Overheid. Marten Poutsma is account executive Overheid en markt slaan instanties, maar is ook inzetbaar binnen andere domeinen. voor de publieke sector bij Pega. “Er is met RijksZaak een mooie Wij kijken nu hoe we kunnen samenwerken met gemeenten, ketensamenwerking ontstaan, een echt ecosysteem. We hebben waterschappen en andere ministeries. We werken dan met geleerd van de negatieve én de positieve ervaringen tijdens het dezelfde leveranciers, zoals Pega en hergebruiken componenten project. Daarmee is de basis gelegd voor De Publieksgerichte de handen ineen en oplossingen zoveel mogelijk. We laten hiermee zien dat de Overheid. Met dit initiatief willen we bijdragen aan een effici- overheid met standaardtechnologie en kortcyclisch ontwikke- ente en toekomstvaste overheid door heel concrete voorbeelden e samenleving digitaliseert in hoog tempo. Mensen ver- het project laat zien hoe samenwerking wél werkt. Bas van der len (dus risicovermijdend) kan meegroeien met technologische te laten zien van diensten, oplossingen en producten, maar ook Dwachten ook van de overheid goede (digitale) dienst- Meulen, programmanager RijksZaak bij Dictu, roemt dit project ontwikkelingen en bovendien bespaart door samen te werken, van effectieve samenwerkingsvormen en lessons learned. En verlening. Als overheid en markt de handen niet veel steviger als voorbeeld waarbij de scheidslijn tussen opdrachtgever en hergebruik en het delen van best practices.” vooral ook van aantoonbare positieve digitale ervaringen voor ineenslaan om de digitale dienstverlening vlot te trekken, wordt leverancier vervaagt en iedereen vanuit de eigen expertise op Door het zichtbare succes van RijksZaak en is dit de lanceer- burgers, bedrijven en overheidsorganisaties met modernste de achterstand snel groter. Maar samenwerken is niet per se een gelijk niveau samenwerkt aan het beste eindresultaat. “Het oplossingen. Het werken met RijksZaak heeft zulke mooie resul- eenvoudig. Overheden hebben vaak moeite om uit de beknel- eigenaarschap ligt bij de overheid want dat was de opdrachtge- taten opgeleverd dat we soortgelijke en aanvullende oplossin- ling van hun legacysystemen te geraken, en betrokken partijen ver van dit project. Maar ik vond de proactieve houding die alle Event Publieksgerichte gen graag ter beschikking te stellen aan een breder publiek om vinden het lastig om de eigen specifieke rol in de samenwerking leveranciers lieten zien, heel bijzonder. Er was geen verschil Overheid zo binnen de overheid de (digitale) transformatie te stimuleren te pakken. Kortom, het is complex en vooral: verkokerd. Want tussen de verschillende diensten-, solution- en productleveran- en zo bij te dragen aan de Publieksgerichte Overheid.” natuurlijk is het niet zo dat we met z’n allen stilzitten. Integen- ciers en overheidspartners. Het belang een goed product neer te Op woensdag 20 november organiseert iBestuur het deel. Er gebeurt ontzettend veel. Punt is dat het leeuwendeel zetten, stond voorop.” event ‘Publieksgerichte Overheid, één digitaal Neder- Duidelijk is dat de vorm van digitale transformatie die het van de initiatieven opgezet is vanuit een specifiek departement, land’ over de digitale transformatie waarin de overheid eocsysteem met RijksZaak heeft voortgebracht, eerder regel of voor een bepaald domein, of een enkel beleidsterrein, of een Ecosysteem zich bevindt en hoe verschillende sectoren deze overgang moet gaan worden, dan een gelukkige uitzondering. Want wil koepelorganisatie, en soms zelfs vanuit welbegrepen eigenbe- Rond RijksZaak is inmiddels een mooie mix van diensten-, aanvliegen. de overheid zich op nationaal en internationaal vlak kunnen lang van partijen. solution- en productleveranciers ontstaan. Han van den Berg, De bijeenkomst is vanaf 12:00 uur in het Louwman blijven verbinden met de markt en samenleving dan zal ze moe- DICTU heeft een grote stap gezet om samenwerken concreet nu managing director van solutionprovider 1DigitalNL en één Museum in Den Haag. Meer informatie over het program- ten meegroeien met de digitalisering die daar al plaatsvindt. vorm te geven. Samen met haar partners biedt DICTU met Rijks- van de ‘founding fathers’ van het Ecosysteem, werkte tot afge- ma, de sprekers en aanmelding voor deelname volgt via Het event Publieksgerichte Overheid (zie kader) geeft concreet Zaak cloudgebaseerde standaarddiensten die publieksgericht lopen voorjaar voor DICTU Rijkszaak. “Vanuit RijksZaak zijn we ibestuur.nl. Geïnteresseerd in dit event? Meld u aan via inzicht in hoe organisaties in de publieke sector invulling kun- werken mogelijk maakt (zie kader). En minstens zo belangrijk; inmiddels met twaalf klanten bezig met het stroomlijnen van https://ibestuur.nl/bijeenkomsten/ nen geven aan hun (digitale) transformatiedoelstellingen.

i36 Nummer 32, november 2019 i3737 Het Healthcare- team wint de 5G Student Battle. Zij Overheden en ontwikkelden een prototype van een bedrijven hebben sprekende bril die blinden en slecht- hun investeringen in zienden een ‘audio- beeld’ geeft van digitalisering opgevoerd. hun omgeving. De bril spreekt uit wat Er blijft echter een de cameralens van de bril waarneemt: hardnekkig tekort aan afstanden tot objec- ICT’ers. Met creatieve ten en teksten die in het blikveld van initiatieven wordt 5G moet jongeren de ICT in lokken de camera komen. geprobeerd jongeren roningen, zaterdagmorgen 23 maart. Het startsein voor de 5G Student te interesseren voor GBattle wordt gegeven. Zes studententeams proberen in wedstrijdver- Van band in recordtempo (één etmaal) een toepassing te ontwikkelen waarbij de ICT én de aansluiting voordelen van het toekomstige snelle mobiele 5G-netwerk worden benut. In de voorbereiding hebben ze al een idee ontwikkeld en een boodschappen- tussen onderwijs lijstje ingediend. De finale is zondagmiddag wanneer ze hun vinding moeten en bedrijfsleven te presenteren. Bijzonder is de samenstelling van de teams: telkens een mix van sprekende twee studenten wo, hbo en mbo. Dat blijkt verrassend goed te werken. De jury verbeteren. Bijvoorbeeld roept het Healthcare-team tot winnaar uit. Zij ontwikkelden een prototype van een sprekende bril die blinden en slechtzienden een ‘audiobeeld’ geeft met publiek-private van hun omgeving. De bril spreekt uit wat de cameralens van de bril waar- bril tot neemt: afstanden tot objecten en teksten die in het blikveld van de camera samenwerkings- komen. Ook in de prijzen valt het team van de TrackerTag, een chip die je informeert over de locatie van je fiets. De dag is een succes, ook publicitair. verbanden, zoals bij de De sprekende bril haalt zelfs het Duitse tv-programma Tagesthemen. proeftuin 5Groningen. smart potato Proeftuin De 5G Student Battle werd georganiseerd door het 5Groningen pro- gramma, Hanzehogeschool en Rijksuniversiteit Groningen in samenwerking met de mbo-scholen Noorderpoort en Alfa College. De 5G proeftuin is een Door Fred van der Molen initiatief van de Economic Board Groningen en wordt mede gefinancierd uit Beeld 5Groningen de miljoenen die de NAM en provincie Groningen in een aanjaagfonds voor de economie van het aardbevingsgebied stortten. In totaal stortten deze par-

i38 Nummer 32, november 2019 i39 tijen bijna 100 miljoen euro in het fonds, bedoeld om de veelgeplaagde regio Dat bevestigt directeur Sietse Damstra van ACS Connected specialist met de huisarts kan meekijken, zouden patiënten vooruit te helpen. Buildings, een bedrijf met zo’n twintig medewerkers uit het in onze dunbevolkte regio bijvoorbeeld minder vaak hoeven 5Groningen is een proeftuin voor toepassingen met de nieuwste genera- Noord-Groningse Leens. ACS ontwikkelt slimme software voor te reizen.” tie mobiel internet. In de proeftuin participeren onderzoeksinstituten, grote onder andere klimaatsystemen. “Ga maar eens bij een bank ICT-bedrijven en telecombedrijven. Een typisch voorbeeld van een publiek- geld vragen om een idee uit te werken. Ze zien je aankomen.” Verbinden private samenwerking dus. Daarnaast ervaart hij veel profijt van de samenwerking met Dominiek Veen, Projectleider HCA-ICT van het Platform Voor bedrijven als KPN, een van de partners, is zo’n proeftuin niet alleen de Rijksuniversiteit Groningen. Bij deze 5G-pilot draait het om Talent voor Technologie (PTvT), is erg enthousiast over de een mogelijkheid om nieuwe 5G-technologie uit te testen. Hans Bodenstaff, de ontwikkeling van betere en efficiëntere klimaatregeling. “Er publiek-private samenwerking in de proeftuin 5Groningen. business developer future developments bij KPN: “Het accent ligt meer op zijn veel klachten over het binnenklimaat. Te koud, te warm, te PTvT werkt al vele jaren aan het promoten van technologie het verkennen van mogelijke toepassingen in sectoren waar we met 5G het benauwd, te droog. Bij deze proef hebben we een groot aantal onder jongeren en aan het verbeteren van de aansluiting verschil kunnen gaan maken. Het aspect van samenwerking met onderzoeks- sensoren en 5G-’bakjes’ in een aantal gebouwen geplaatst. Wij van het onderwijs op de vraag van de arbeidsmarkt middels instituten en bepaalde bedrijfstakken is voor ons belangrijk, omdat we zo willen met slimme sturing dat soort klachten voor zijn én ook publiek-private samenwerking. Veen: “De Techniekpactmonitor toewerken naar echte toepasbare oplossingen voor een bepaalde sector. Zo veel energie besparen.” laat zien dat het aantal jongeren dat kiest voor een technisch hebben we met Ambulancezorg en het brandwondencentrum Groningen tests Want op dat laatste terrein valt nog enorme winst te boe- profiel de afgelopen jaren is toegenomen. Helaas is het aantal gedaan met het gebruik van een augmented reality bril.” Bij deze pilot werd ken, wil Damstra benadrukken. Hij ergert zich daarom aan de jongeren dat gaat werken in de techniek nog niet voldoende de ambulanceverpleegkundige uitgerust met deze bril waardoor een specia- eenzijdige aandacht voor de transitie naar gasloos. “Het thema om alle vacatures succesvol te vullen, zeker niet binnen de list op afstand kon meekijken en advies geven. besparen blijft zwaar onderbelicht.” Daarmee valt op korte ter- ICT.” Dat de vraag naar ICT professionals hoog is, leert een Voor KPN zijn de 5G fieldlabs - het bedrijf is er bij nog vier betrokken - ook mijn volgens hem veel meer energie en dus CO2 te besparen. willekeurige blik op de vacaturesite van de overheid ‘Werken een middel om zich te presenteren en talent te werven. Net als alle andere Damstra merkt dat de deelname aan de 5G-proeftuin een voor Nederland’. Eenderde van de 800 vacatures betreft ICT- partners van 5Groningen boden ze bijvoorbeeld alle deelnemers aan de 5G flinke boost geeft aan het imago van het bedrijf. “Deuren gaan functies. Met de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (2018) Battle een rondleiding in hun bedrijf aan. Bodenstaff: “Zeker, we gebruiken voor ons open, ook in het buitenland. Het triggert partijen dat zet de Rijksoverheid koers op een innovatieve en inclusieve dat ook om jonge mensen te enthousiasmeren door ze een kijkje in de keuken wij die pilot doen.” digitale samenleving. Veen: “Onder de vlag van de Human Capi- te geven.” Bovendien helpt een innovatief imago bij het zoeken van tal Agenda ICT (HCA-ICT) van het ministerie van Economische geschikte medewerkers. “Je moet aantrekkelijk zijn voor afge- Zaken en Klimaat werken wij vanuit het team Dutch Digital Innovatie studeerden. Bij een bedrijf uit de traditionele installatiebran- Delta samen met ECP | Platform voor de InformatieSamenle- De pilot met het brandwondencen- che zullen ze niet snel gaan werken. Ze zoeken een innovatieve ving, NLdigital en vele anderen aan het terugdringen van het trum en de ambulancezorg is een voor- werkkring.” Zo’n samenwerking in een proeftuin blijkt ook een tekort aan ICT’ers. Wij richten ons hierbij op het strategisch beeld van hoe de proeftuin Groningse mooie manier om contacten te leggen met studenten die afstu- verbinden van partijen, het stimuleren van regionale samen- bedrijven en organisaties de ruimte geeft deren op zijn werkterrein. werking, het inspireren en informeren van studenten en het om innovaties te ontwikkelen. Dat is bevorderen van kennisoverdracht over nieuwe digitale tech- precies ons doel, zegt projectleider Peter Smart potato nologieën. Het thema Leven Lang Ontwikkelen staat ook hoog Rake. “We faciliteren ze om onderzoek te De proeftuin bestaat nu drie jaar. Inmiddels zitten er op de agenda om de huidige werknemers mee te nemen in deze doen naar toepassingen waar 5G-techno- ruim twintig pilotprojecten in de pijplijn waarvan aan negen digitale transitie en de arbeidsproductiviteit te verhogen.” Een logie een rol speelt. We ondersteunen ze Projectleider Peter Rake op het definitief subsidie is verstrekt. Enkele daarvan zijn volledig flinke kluif maar gelukkig gebeurt er al veel in het land, zeker ook financieel met een bijdrage van maxi- podium bij de student battle. afgerond. De projecten moeten regionale betekenis hebben, op het gebied van publiek private samenwerking. Zo maakt maal 50.000 euro. Dat geeft mkb-bedrij- zegt Rake. Dat geldt bij uitstek voor een project waar trillings- Fieldlab 5Groningen deel uit van het grootste grassroots net- ven in de regio kansen. Die hebben vaak niet de schaalgrootte en de contac- sensoren op panden in het aardbevingsgebied zijn geplaatst. werk van publiek-private samenwerkingsverbanden tussen het ten om een project te runnen; voor hen is innovatie vaak een sluitpost.” Maar ook een pilot rond de ontwikkeling van een ‘smart pota- onderwijs (mbo, hbo, wo), bedrijfsleven en overheid genaamd to’, waarbij via sensoren naar de optimale groeicondities van Katapult. Binnen Katapult zijn meer dan 300 publiek-private aardappelen wordt gezocht, is uit de Groningse klei getrok- samenwerkingen verenigd waarvan 62 op ICT! Veen: “Goede ken. En ook in de medische pilot met de speciale bril ziet samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijfsleven is 5G Student Battle Groningen, van boven naar beneden: presentatie Smart Living Rake een regionaal belang: “Connectiviteit is natuurlijk maar essentieel wanneer het grote sectoroverstijgende vraagstukken project; team 5Glasses aan het werk; presentatie team TrackerTag; presentatie een klein onderdeel van zo’n oplossing. Het ambulanceperso- betreft. Vanuit de HCA-ICT werken we gezamenlijk aan een toe- team Outdoor (crowd control); het 5G cloud computer model; team 5Glasses neel moet getraind, de bril verder ontwikkeld en dergelijke. komst met voldoende ICT-professionals en digitaal talent voor hoort dat ze hebben gewonnen. Maar we zien wel perspectieven. Als in een thuissituatie een een duurzaam, gezond en veilig Nederland.” i40 Nummer 32, november 2019 i41 ICTU

Ondermijnende criminaliteit

is georganiseerde of stelselmatig gepleegde criminaliteit die de struc- Wijkgestuurde aanpak tuur van de maatschappij misbruikt en verzwakt. Voorbeelden hiervan zijn mensenhandel, witwaspraktij- ondermijnende ken, cybercrime en drugshandel. criminaliteit op basis

van wiet. Zorgfraude leidt ertoe dat geld rechtstaat. Daar hebben wij allemaal last van data-analyse in de zakken van fraudeurs verdwijnt, in van als burger.” plaats dat het terecht komt bij de mensen die er recht op hebben. Gedoogbeleid Gevraagd naar het kantelpunt van Theo Weterings is burgemeester van ‘gewone’ criminaliteit naar ondermijning de gemeente Tilburg en hij opende het – waarom nu die urgentie en niet veel congres Ondermijning & Georganiseerde eerder - antwoordt Weterings: “Als je zegt De City Deal Zicht op Ondermijning ontwikkelde een dashboard dat Criminaliteit. Hij vertelde hoe Tilburg dat drugs al vijftig jaar aanwezig zijn in zowel op landelijk als lokaal niveau onder andere opmerkelijke patronen succes heeft geboekt met een wijkge- de Nederlandse samenleving, spreek je richte aanpak, met de inmiddels landelijk over het gedoogbeleid. Mede door het zichtbaar maakt tussen inkomen, vermogen en woningbezit. De bekende Vogeltjeswijk als voorbeeld. Dit softdrugsbeleid en het legaliseren van samenwerking tussen meerdere steden, uitvoeringsorganisaties en deel van de stad werd decennialang gere- verkoop aan de voordeur en het verbieden ministeries is zo veelbelovend dat deze is verlengd tot 2021. geerd door de drugsindustrie, totdat de van inkopen aan de achterdeur, hebben gemeente fors ingreep met ontruimingen, wij met het gedoogbeleid bereikt dat er arrestaties, sloop en herbouw. “Ondermij- hoge winstmarges te pakken zijn in die nende criminaliteit is anders dan gewone illegale industrie. In Brabant is daardoor et ministerie van Binnenlandse king is veelbelovend en inmiddels ver- Georganiseerde Criminaliteit dat op 18 criminaliteit omdat het effect heeft op een enorme exportindustrie ontstaan. HZaken en Koninkrijksrelaties lengd tot 2021. Marc Noordhoek is vanuit september in Tilburg werd gehouden, het functioneren van de rechtstaat”, De handelsgeest van Nederland distribu- wil meer inzicht in de aard, omvang en BZK de trekker van de City Deal. “Met deze werd bekend dat naast Groningen, ook aldus Weterings. “Op het moment dat cri- tieland is een wrange vergelijking, maar werking van criminaliteit en in hoeverre interbestuurlijke en soms ingewikkelde Almere en Maastricht mee gaan doen. Theo Weterings, burgemeester van minele activiteiten zoveel geld opbrengen daar maken criminelen ook gebruik van. zij maatschappij en rechtstaat onder- samenwerking hebben we aangetoond Ondermijnende criminaliteit betekent in de gemeente Tilburg: “Illegale wiet- dat men het investeert in activiteiten, De criminele drugsindustrie is een van de mijnt. De bijbehorende City Deal werd dat we beter inzicht krijgen door het deze context dat bewoners en bedrijven teelt sloopte de samenleving in hele waarbij men bijvoorbeeld de woningmarkt best draaiende in Nederland en er wordt op 28 juni 2017 ondertekend door de inzetten van data-analyse. Wanneer we bewust of onbewust betrokken raken wijken en creëerde een parallelle verstoort en doelgericht in de illegale geen belasting over betaald. In Brabant steden Amsterdam, Den Haag, Rotter- straks de verdachte financiële transacties bij activiteiten die de structuur van de samenleving. Als overheid verloren verhuur verdergaat, met mogelijke linken zagen we de nadelige effecten daarvan. dam, Tilburg (namens de B5-gemeenten) hierbij betrekken levert dat een fantas- samenleving beschadigen of verzwak- we grip.” met prostitutie, zien we dit doorwerken Illegale wietteelt sloopte de samenleving en Utrecht, het CBS, de Nationale Politie, tische informatiepositie op waarmee we ken. Bijvoorbeeld: criminele activiteiten in de samenleving. Uiteindelijk worden in hele wijken en creëerde een parallelle het Openbaar Ministerie, de ministeries lokaal, regionaal en landelijk het vesti- leveren veel geld op dat vervolgens wordt grote sommen geld mogelijk betaald samenleving. Als overheid verloren we van Financiën/de Belastingdienst, Bin- gingsklimaat van criminele organisaties witgewassen in gewone winkels. Huizen voor omkoping en om beroepsgroepen grip.” nenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties kunnen verstoren.” worden aan de woningmarkt onttrokken in diskrediet te brengen, omdat men het Deelnemers aan de City Deal willen en Justitie en Veiligheid. De samenwer- Op het congres Ondermijning & voor illegale sekshandel of het verbouwen eigenbelang voorop stelt ten koste van de met behulp van data-analyses landelijke,

i42 Nummer 32, november 2019 i43 ICTU

City Deal

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) publiceer- de drie jaar geleden het rapport ‘Big Data in een vrije en veilige samenle- ving’. Dit rapport was mede de aanleiding om te gaan onderzoeken welke regionale en lokale patronen blootleggen die voor een functie in het openbaar bestuur? kansen data bieden voor de uitvoering van overheidstaken op het gebied inzicht brengen in waar actie genomen moet Mensen moeten onder goede condities van veiligheid. Daarbij waren de uitgangspunten: efficiënte interbestuur- worden. Data van het Centraal Bureau voor de hun vak kunnen doen. Dat is ook wat we lijke samenwerking, maximale transparantie en ruimte om te experimen- Statistiek worden hergebruikt en die kunnen bij BZK belangrijk vinden.” teren met het gebruiken van data en het ontwikkelingen van analyseme- worden verrijkt met data van lokale over- thodieken. De City Deal bleek hiervoor een geschikt instrument. heden of private partijen. Chris Kuijpers is Zelf actie nemen Het convenant voor de City Deal Zicht op Ondermijning is op 28 juni directeur-generaal Bestuur Ruimte en Wonen Gemeenten hoeven deze City Deal niet 2017 ondertekend door elf lokale en landelijke overheden en richt zich op van het ministerie van Binnenlandse Zaken te ondertekenen om zelf actie te onder- twee thema’s: vastgoedfraude en drugscriminaliteit. Het convenant liep en Koninkrijksrelaties. Als hij één wens had nemen. Kuijpers adviseerde te kijken naar oorspronkelijk tot en met december 2018 en is inmiddels door alle part- die in vervulling mocht gaan, dan was het de data waar ze al toegang toe hebben. “Een ners verlengd tot en met juni 2021. naadloze uitwisseling van gegevens tussen Chris Kuijpers is directeur-generaal Bestuur Ruimte en Wonen van het ministerie van nadere analyse van leegstand kan begin- Het streven is om aan het eind van deze periode een methode te heb- alle partijen in de keten. Zover is het nog niet Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: “Met openbare gegevens van verschillende nen met het datapunt ‘nooit contact met ben ontwikkeld om data-analyse in te kunnen zetten om ondermijnende en uiteraard staat bescherming van de privacy dataleveranciers zoals het CBS en het Kadaster zien we nu al patronen in bepaalde wijken. huurder’. Dat is meestal wel een indica- criminaliteit beter zichtbaar te maken. Daarmee kunnen ook aanknopings- ook hoog op de agenda. Geen eigen vermogen, maar wel een eigen huis. Huizen die zes keer per jaar van eigenaar tie dat er iets aan de hand is. Het goed punten worden geboden voor een preventieve aanpak en waar nodig voor Kuijpers geeft een voorbeeld van wat nu al wisselen. Dat zijn indicaties. Beeld: Arenda Oomen Fotografie opschonen van de BRP in samenwerking een meer gerichte aanpak van gebieden en fenomenen. mogelijk is: “Met openbare gegevens van ver- met Burgerzaken is essentieel bij de aan- schillende dataleveranciers zoals het CBS en pak van adresfraude. Hiervoor hebben we De belangrijkste doelstellingen van de City Deal Zicht op het Kadaster zien we nu al patronen in bepaal- Kuijpers sprak over het screenen van draagt onze democratie, en in dat ambt is in 2015 vanuit BZK het succesvolle traject Ondermijning zijn: de wijken. Geen eigen vermogen of inkomen, politieke ambtsdragers en het gebruik dat een issue aan het worden.” ‘Landelijke Aanpak Adreskwaliteit’ (LAA) Ten eerste: bijdragen aan de versterking en verbetering van de preven- maar wel een eigen huis. Huizen die zes keer van VOG’s voor wethouders, zodat ambts- Op de ochtend van het congres kwam gestart. Ook bij de VNG zijn voorbeelden tieve aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Door het per jaar van eigenaar wisselen. Dat zijn indi- dragers van onbesproken gedrag zijn. “De het wrange nieuws dat advocaat Derk te krijgen van hoe dat aan te pakken.” verkrijgen van inzicht in de onderliggende patronen van ondermijnende caties. Zicht op ondermijning stuurt op waar democratie in Nederland is prima. Toch Wiersum was doodgeschoten op straat. criminaliteit kan immers een effectieve strategie worden ontwikkeld, wij als overheid in actie moeten komen.” Data Cruciaal is de nauwe samenwerking gericht op handhaving en preventie en versterking van de maatschappe- kunnen ook iets zeggen over de aanpak. Een in de keten. Weterings vertelt dat de lijke weerbaarheid. analyse van de leeftijd van verdachten toont grote man achter drugslaboratoria in En ten tweede: meer inzicht verkrijgen in de mogelijkheden en grenzen bijvoorbeeld aan dat handelaars in harddrugs Brabant tien jaar voor zijn arrestatie al van data-analyse bij de preventieve aanpak van georganiseerde onder- in Utrecht veel jonger zijn dan in Den Haag. Ook politieke ambtsdragers en bekend was als jonge overtreder. “Dat mijnende criminaliteit, waardoor wordt bijgedragen aan een effectieve deed bij ons de vraag rijzen waar wij hem en legitieme inzet van data-analyse in de aanpak van ondermijnende Weerbaarheid ambtenaren worden bedreigd waren kwijtgeraakt. En hoe we dat gaan criminaliteit. Naast data-analyse is ook weerbaarheid voorkomen in de toekomst.” Kuijpers: van belang in de strijd tegen ondermijning. “Criminelen van dit niveau zijn uitermate De officiële doelen van de City Deal zijn opgenomen in het convenant, Zoals een grotere sociale weerbaarheid van goed geïnformeerd en opereren over dat in augustus 2017 is gepubliceerd in de Staatscourant: burgers, zodat jongeren voor een opleiding zien we allerlei alarmerende indicato- “Het is natuurlijk verschrikkelijk dat dit landsgrenzen heen. Wij moeten bereid https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2017-48699.html. kiezen in plaats van een loopbaan in drugs. ren: steeds minder mensen stemmen en gebeurt. Je ziet ook bij politieke ambts- zijn al onze ervaring en informatie botje Daarnaast levert de City Deal ook een concrete bijdrage aan de doel- Dat hangt nauw samen met de leefbaarheid steeds meer voelen zich niet vertegen- dragers en ambtenaren dat bedreigingen bij botje te leggen en een geïntegreerde stellingen van het Interbestuurlijk Programma (IBP) en draagt het bij aan van de wijk, waar de overheid een rol speelt. woordigd. Mensen zijn steeds minder voorkomen. Het vergroten van de weer- aanpak kiezen. Alleen dan hebben we de Agenda Digitale Overheid (NL Digibeter). Het ministerie van BZK is Maar ook de weerbaarheid van politiek en vaak lid van een politieke partij en het baarheid is echt een issue”, aldus Kuij- enige kans van slagen.” initiatiefnemer en hoofdsponsor van de City Deal en tevens opdrachtgever ambtenaren heeft de aandacht binnen deze kost moeite om goede mensen te krijgen pers. “Stel dat bedreigingen zo gewoon van ICTU, waar de projectorganisatie is belegd. City Deal. voor de politiek. De politieke ambtsdrager worden dat mensen niet meer opteren i44 Nummer 32, november 2019 i45