VILLAMEDIA oktober 2018 jaargang 10 nr. 8 10 jaargang 2018 MAGAZINE OVER oktober JOURNALISTIEK

VILLAMEDIA MAGAZINE OVER JOURNALISTIEK oktober 2018

Wint de journalist het nog van de voorlichter?

Interview Portfolio Jan Dirk van der Burg Persoonlijk verhaal De onwaarschijnlijke Prins Carnaval van de De vijfde reorganisatie terugkeer van Ton F. van Dijk fotografie voor Roos van Tongerloo 2018

FPU-Adv-205x270-2018_2_drukklaar.indd 1 25/09/2018 14:52 colofon 3 oktober 2018

Redactie Dolf Rogmans, hoofdredacteur Marjolein Slats, eindredacteur Linda Nab, redacteur Lars Pasveer, redacteur Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur Anneke de Bruin, vormgever rogmans Marc Willemsen, webontwikkelaar Sabien Froger, stagiair

Postadres Postbus 75997, 1070 az Amsterdam

Bezoekadres Johannes Vermeerstraat 22 1071 DR Amsterdam T 020-30 39 750 [email protected] villamedia.nl

Ontwerp Jaap Biemans

Aan nummer 8 werkten mee Marina Amaral, Sjoerd Arends, Theo Eigen koers Audenaerd, Frits Baarda, Marilyn Bartman, Marcel van den Bergh, Jan Dirk van der Burg, Sanne Delcroix, Jolan Douwes, Frits In dit nummer kijken we naar de verhouding tussen journalisten van Exter, Truus van Gog, Marc de Groot, Erwin van ’t Hof, Mark Koster, Raymond en perswoordvoerders. Dat levert onder meer de gebruikelijke Krul, Arjanne Laan, Hans Jaap Melissen, klachten op over woordvoerders die niet terugbellen en NOS, Frans Oremus, Willem Pekelder, Ernst-Jan Pfauth, Maaike Putman, ­Tsjitske journalisten die vooringenomen zijn. Maar, er is meer aan de Sluis, TRIK, Hans-Peter van Velthoven/ KRO-NCRV, Amanda Verdonk, Berend Vonk, hand. Vooral het stuk over de communicatie-afdeling van de Duco de Vries gemeente Utrecht (pagina 30) heeft mij aan het denken gezet. Samenwerking ANP/KIPPA en Hollandse Hoogte Daar werken 100 mensen aan het informeren van de inwoners

Volgend nummer van Utrecht. Slechts 4 van hen staan de pers te woord. De rest Villamedia nr. 9 verschijnt over is op een andere manier bezig met communiceren met de vijf weken op vrijdag 9 november. Op donderdag 1 november gaat het blad inwoners van de Domstad. De afdeling heeft bijvoorbeeld een naar de drukker heuse newsroom ingericht met een hoofdredacteur van dienst. Advertenties Karen Bais Ze willen werken als de NOS. Zeggen ze zelf. Ik hoor de collega’s T 020-30 39 756 [email protected] bij de NOS al in de lach schieten.

Abonnementen Utrecht is niet de enige gemeente die de NOS wil nadoen. Jaarabonnement € 155,00 Introductietarief € 99,00 Amsterdam heeft een slordige 315 voltijdbanen voor Studenten tot 27 jaar € 65,00 communicatiemensen,­ onder wie 58 perswoordvoerders Losse nrs € 12,95 inclusief porti Prijswijzigingen voorbehouden (gegevens 2015). En ook het CBS heeft een eigen redactie Opzeggingen (uitsluitend ingericht om de cijfers die de dienst verzamelt rechtstreeks naar schriftelijk) dienen acht weken voor afloop van de abonnementsperiode het publiek te brengen. in ons bezit te zijn Overheden slaan dus steeds vaker de journalistiek over. En daar Blad niet ontvangen NVJ leden: Ledenadministratie, waar ze de journalisten wel willen gebruiken, zetten ze er een Postbus 75997, 1070 az Amsterdam woordvoerder op. Je kunt de overheden geen half werk verwijten T 020-30 39 710 • F 020-66 24 901 [email protected] bij het indoctrineren, excuus, informeren van hun publiek. www.nvj.nl Abonnees: Abonnementenland, Wat kan en moet de journalistiek daar tegenover stellen? Heeft Postbus 20, 1910 aa Uitgeest het nog zin om lokale nieuwtjes te verspreiden als de gemeente T 0900-ABOLAND/0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) • F 0251-31 04 05 dat veel beter kan? Hoe zorg je ervoor dat je niet compleet wordt www.aboland.nl/blad/villamedia ingepakt door een voorlichtingsapparaat dat veel groter is dan je Uitgever Uitgeverij Villamedia BV eigen redactie? Bank 66.68.29.292 • KvK 34323607 Het antwoord is: radicaal je eigen koers gaan varen. Zo ver [email protected] mogelijk wegblijven van wat de gemeente zelf beter kan. Druk Veldhuis Media Journalistiek zoals het ooit bedoeld is. Onderzoeken, blootleggen, Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten laten zien wat niet getoond mag worden. We mogen de te achterhalen. Meent u desalniettemin communicatie­afdelingen dankbaar zijn dat zij de rest doen. rechten te kunnen doen gelden, dan kunt u zich bij ons melden. Dolf Rogmans 4 www.villamedia.nl inhoud DE MAAND DOSSIER PERS & VOORLICHTING

12 Ton F. van Dijk Hij was een ge- vreesd tv-journa- list. Toen werd hij ziek. Maar Van Dijk is terug als poli- tieke tegellichter.

8 ‘LINDA. moe? Absoluut niet!’ Na een jaar van bezinning is LINDA. weer hele­ maal terug. Het magazine viert het 15-jarig bestaan. Wij spraken met hoofdredacteur Jildou van der Bijl.

18 Foto DNA Elk jaar weer naar 24 de 50plus beurs. Voorlichters, haal dat meel eens uit Marcel van den de mond Bergh vindt dat Wat ergert journalisten geen probleem: aan perswoordvoerders en ‘Mijn beelden omgekeerd? Is het denkbaar dat probeer ik altijd de twee beroepsgroepen over een kleine knipoog onderwerpen hetzelfde denken? mee te geven’. Het Grote Woordvoerders- en Journalistenonderzoek geeft binnenkort alle antwoorden. Marie- Louise Geenen licht een tipje van de sluier op: ‘Journalisten vinden dat woordvoerders te veel regie willen voeren over het nieuws’.

27 Willem Pekelder: ‘Autoriteiten zijn 11 Mediamaand bang voor ons’ 20 Nieuwe tijden: Drie data­­weten­ 30 Bij de gemeente Utrecht heeft schappers gaan de journalistiek de newsroom de regie automatiseren 34 Cijfers: ‘De journalistiek is niet zielig’ oktober 2018 5

DE MENSEN DE MENINGEN DE NVJ

38 75 Roos van Gerard Til Tongerloo De brand bij Ze werkt nu vijf Raamsdonk. jaar als journalist en heeft al vijf nare reorganisaties meegemaakt. Wat dat met je doet...

64 Lessen voor de pers Ruud Coolen van Brakel van het Instituut Verant- woord Medicijn­ gebruik over de rol 66 die media moeten 79 De schepping spelen in het Programmamakers in actie Documentaire­ vaccinatiedebat. Afgelopen maand stond in het maker Arjanne teken van acties tegen de extra Laan maakt een 62 bezuinigingen bij de publieke podcast-serie. Innovatie omroep. ‘Wij zijn een soort 46 Apple benadrukt poortwachters die niet afhanke- Portfolio veiligheid in lijk moeten zijn van commerciële Jan Dirk ‘Mojave’.­ inkomsten.’ van der Burg Boer wilde hij wor- den, net als zijn 82 vader. Toen schrij- Aan het woord vend journalist, Sander ‘t Sas: daarna fotograaf. ‘Blijf af van iets wat Nu is hij Fotograaf goed scoort.’ des Vaderlands.

74 Mag ik een fragment uit een online filmpje gebruiken? 76 Bronbescherming eindelijk in wet geregeld 81 NVJ Academy 81 NVJ Events 41 De coach: Jolan Douwes 58 Essay Ernst-Jan Pfauth: Voorbij de 83 Column Yvonne Berkeljon 42 Carrière landsgrenzen Dit katern verschijnt onder redactie van de NVJ 44 De Pegel met Prosper de Roos 70 Recensies: Luyendijks mediacabaret LEZER VAN VILLAMEDIA­ ? MAAK DAN GRATIS EEN PROFIEL AAN EN...

...MAAK GRATIS GEBRUIK VAN HET PRIKBORD

...VIND WERK VIA: VACATURES OPDRACHTEN CV DATABANK

...GEEF ARTIKELEN CADEAU AAN JE VOLGERS OP SOCIAL MEDIA

...LEES ALLE ARTIKELEN UIT VILLAMEDIA MAGAZINE TOT ZEVEN JAAR TERUG

Kijk voor meer informatie op villamedia.nl/mijnprofiel oktober 2018 7 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj de maand ‘LINDA. moe? Absoluut niet!’ 8 Mediamaand 11 Interview: De onwaarschijnlijke terugkeer van Ton F. van Dijk 12 Foto DNA: Marcel van den Bergh fotografeert geruite blouses op de 50plus beurs 18 Nieuwe tijden: Moeten we vrezen voor het algoritme? 20 BEELD: BEELD: MARCEL VAN DEN BERGH VAN DEN MARCEL actueel 8 www.villamedia.nl

‘LINDA. moe? Absoluut niet!’

NA EEN JAAR VAN BEZINNING IS LINDA. WEER HELEMAAL nieuwe mensen die daar verstand TERUG. HET MAGAZINE VIERT DEZE MAAND UITBUNDIG HET van hebben. Zo hebben we nu data- 15-JARIG BESTAAN. VILLAMEDIA SPRAK MET HOOFDREDACTEUR analisten in dienst; een YouTube- JILDOU VAN DER BIJL OVER HET GROTE SUCCES EN DE KEERZIJDE ERVAN. ‘TERUGKIJKEND KUN JE ZEGGEN: HET WAS redacteur; iemand die zich alleen ONVERMIJDELIJK DAT HET EEN KEER MIS GING.’ maar bezighoudt met Instagram. tekst LINDA NAB beeld MARC DE GROOT Allemaal functies die we een paar jaar geleden nog niet hadden.’ Dat maakt het werk leuker, vindt Van der Bijl. Maar – eerlijk is eerlijk – ook ingewikkelder. ‘We moeten veel harder werken om onze lezers via alle verschillende kanalen te berei- Het eerste jubileum dat ken. Dat we goede content kunnen LINDA. ooit vierde ging als volgt: de maken, wisten we al. Maar het gaat redactie maakte een dubbeldikke erom dat je die content ook op de editie ter ere van het 5-jarig bestaan juiste manier weet te publiceren en hoofdredacteur Jildou van der en distribueren. Daar worden we Bijl gaf een paar interviews. Deze steeds slimmer in. Ik kreeg gisteren maand viert LINDA. haar 15-jarig bijvoorbeeld nog nieuwe cijfers op bestaan. Daar komt aan te pas: twee cijfers, organogrammen en informa- mijn bureau waaruit bleek dat we dagen feest op het LINDA.festival­, tie over jubileumfestiviteiten. het grootste magazine-merk zijn een stuk of 22 nieuwsbrieven, een op social media. Daar bereiken we contentplan waarin tot op de mi- Voilà. De transformatie van een tegenwoordig een miljoen mensen.’ nuut nauwkeurig staat beschreven tijdschrift naar een 360 graden merk wat waar gepubliceerd moet worden in de notendop. LINDA. won de af- Plateaujaar op social, LINDA.nieuws en LINDA. gelopen jaren zo’n beetje alle prijzen Maar groot succes heeft vaak een tv, spectaculaire lezersacties (‘Win die voorradig zijn. Het resultaat van keerzijde. Dat ondervond ook de een reis naar Kenia met 15 vriendin- ‘vijftien jaar keihard werken met leu- redactie van LINDA.. Begin 2017 nen!’) en, uiteraard, een jubileum- ke mensen, die de zin en durf heb- kondigde Van der Bijl samen met nummer. Interviews worden geco- ben om constant te vernieuwen en zakelijk directeur Mariëlle Arts een ördineerd door een PR-medewerker te verbeteren’, somt Van der Bijl op. ‘plateaujaar’ – een tussenjaar – aan, die Van der Bijl – naast hoofdre- Die toverformule is altijd hetzelfde nadat de ene na de andere medewer- dacteur inmiddels ook creatief di- gebleven. Verder is vijftien jaar later ker was uitgevallen. ‘We hadden een recteur – vlak voor het gesprek nog alles anders. ‘Nieuwe technologie mijnenveld aangelegd voor het krij- gauw even een vuistdikke persmap heeft ons nieuwe businessmodel- gen van een burn-out’, zei Van der onder de arm steekt vol factsheets, len gebracht, nieuwe platforms en Bijl daar destijds over. En dat moest oktober 2018 9 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj actueel 10 www.villamedia.nl

anders. Tijd voor bezinning. Het tot één overkoepelend digitaal plat- bedenken en uitvoeren van grote form: LINDA.nl. En LINDA.meiden, projecten en nieuwe lanceringen dat de frequentie verhoogde naar werd verruild voor een jaar uitpuf- zes keer per jaar, lanceerde vorige fen en ademhalen. En met hulp van maand een eigen YouTube kanaal. coaches werd de bedrijfscultuur De branded content divisie LINDA. minutieus onder de loep genomen. het bureau is binnenkort niet meer ‘Terugkijkend kun je zeggen: het was ‘Het alleen de plek waar creatieve cam- onvermijdelijk dat het een keer mis ­streven pagnes worden bedacht voor op het ging’, zegt Van der Bijl nu, anderhalf LINDA.platform, maar ook daarbui- jaar later. ‘We begonnen LINDA. ooit naar het ten. En er wordt geëxperimenteerd met een klein clubje perfectionis- moeten daarin het goede voorbeeld hoogst met samenwerkingen met andere tische mensen. Die trokken op hun geven. Daarom zet ik er in de mail haal­bare mediapartijen. Zo bracht LINDA. beurt weer andere perfectionisti- soms bij: “voor na het weekend”. is geble- onlangs een documentaire van sche mensen aan. Er is niets leukers Ook werd de redactie in Naarden ven. Het Jessica Villerius uit met Videoland. dan met elkaar in een soort tienen- Vesting, die uit zijn voegen barstte, kunnen Tegelijkertijd blijft de blik op de klasje te zitten; want dan begrijp je tijdelijk opgeknipt. De online tak toekomst. ‘De wereld om ons heen elkaar. Maar perfectionisten vinden verhuisde naar een pand iets verder- accepte- verandert razendsnel. Wij moeten het over het algemeen ook moeilijk op. Van der Bijl: ‘We zaten hier met ren dat steeds bedenken: wat kunnen wij om grenzen aan te geven. Ze gaan te veel mensen. We kregen letterlijk het niet betekenen voor consumenten? Op altijd maar door, door, door, en den- geen zuurstof, hadden hoofdpijn en altijd lukt, welke manier, en op welk platform? ken dat het nooit genoeg is. Zo is het waren snel afgeleid. Dat kon zo niet is erbij Nieuwe technologie moeten we langzaam in onze cultuur geslopen langer. Het heeft erg geholpen dat gekomen’ snappen, en we moeten onder- dat mensen dachten dat ze geen fou- we voor iedereen meer ruimte heb- zoeken wie wij zijn in combinatie ten mochten maken. Combineer dat ben gecreëerd. Dat doet ook iets met met die nieuwe techniek. Dat is de met de exponentiële groei die we je werkplezier.’ In november betrekt reden waarom we ooit Layer hebben hebben doorgemaakt, de opkomst de voltallige redactie een nieuw, geprobeerd. Misschien is audio wel van social media en de telefoons die groter pand in Naarden. een volgende stap. Wat zou LINDA. altijd maar aan staan, en je hebt een ‘Aan de ene kant was het een lastig zijn in audio? Moet het radio worden, kruitvat.’ Ook zelf kon ze haar werk jaar, want ik houd meer van door- of een podcast?’ op een ogenblik niet meer relative- gaan dan stilstaan. Maar het is goed ren. ‘Ik kon ook geen nee zeggen. Ik dat we er doorheen zijn gegaan’, Moeheid nam ook alles mee naar huis en kon concludeert Van der Bijl. ‘Het heeft Wat direct de vraag opwerpt of er er niet meer van slapen.’ veel gedaan voor de rust binnen het niet een keer een punt van verza- Dus werd het tijd voor de noodrem. bedrijf. Het zorgde ervoor dat we diging optreedt. Worden we, na Gedurende een jaar werden werkne- weer even konden landen. We heb- vijftien jaar LINDA. op ieder moge- mers gecoacht in het aangeven van ben geleerd dat het erbij hoort dat lijk platform, nooit een keer LINDA. hun grenzen en leerden ze vaker mensen fouten maken. Het streven moe? Van der Bijl lacht. ‘Daar heb- nee zeggen. Het management werd naar het hoogst haalbare is gebleven. ben we natuurlijk onderzoek naar getraind om transparanter te com- Het kunnen accepteren dat het niet gedaan – want we doen inderdaad municeren. Van der Bijl: ‘Sommige altijd lukt, is erbij gekomen.’ veel. Maar uit dat onderzoek bleek collega’s zijn voor zichzelf heel Alle circa dat LINDA. moeheid absoluut 30.000 streng geworden. Die stappen uit Blik op de toekomst niet aan de orde is. Er zijn er maar Linda’s die Slack en alle App-groepen van werk De komende tijd staat LINDA. vooral ons land telt, weinig die alles zien en lezen. De als ze op vakantie gaan. En dat vin- in het teken van door ontwikkelen. mogen op overlap tussen de mensen die den we nu normaal. Ik wil nog wel ‘We hebben de laatste jaren veel vertoon van dagelijks op LINDA.nieuws zitten en eens ’s avonds en in het weekend gelanceerd. Lang niet alles is klaar. hun paspoort het magazine lezen, is bijvoorbeeld een gratis werkmail versturen, maar ik wil niet We willen eerst wat meer tijd geven niet zo heel groot. Ik ben ervan exemplaar dat mensen zich verplicht voelen aan de dingen die we doen, voordat van het jubi- overtuigd dat LINDA. vrouwen nog om me meteen terug te mailen. We we, hup, weer achter het volgende leumnummer altijd weet te raken en verrassen. En willen naar een cultuur waarin het aanrennen.’ Voor het einde van van LINDA. dat we voor hen een gids kunnen duidelijk is dat dat niet van je wordt het jaar worden LINDA.nieuws en afhalen bij zijn in deze snelle, overprikkelde en Primera. verwacht. De leidinggevenden LINDA.tv gefaseerd samengevoegd gefragmenteerde wereld. oktober 2018 11 mediamaand We praten graag over onszelf. Het belangrijkste media­nieuws in quotes ‘Ik ben nu zelf ook veroordeeld ‘Ik door Twitter, overweeg een pitch voor hoe zonder vorm van ik in allerlei landen ga onderzoeken hoe een proces’ frikandel daar Ian Buruma reageert op zijn gedwongen ‘Nog even vertrek als hoofdredacteur bij smaakt’ en Brandpunt_plus The New York Review of Books. heeft meer kijkers dan Op vn.nl Koen de Regt op Twitter, over de NPO die het publiek oproept programma- RTLLate Night’ ideeën te pitchen Hans Laroes op Twitter Dat vee- voerproducent­ ForFarmers bij Yvon Jaspers uitkwam was ‘Mooie woorden dus eigenlijk een kwestie van uit den Haag en van de Voer Zoekt Vrouw?’ #NPO over het ‘belang Oscar Kocken op Twitter van journalistiek’, en ‘er wordt niet op bezuinigd.’ Realiteit: gisteren ‘Eigentijdse werden 24 grap in #Turkije: @Brandpunt_plus Een gedetineerde gaat journalisten naar de gevangenis-­ ontslagen. Tom Kleijn bibliotheek en vraagt om een op Twitter boek. De bewaker: ‘helaas, dat boek hebben we niet.. maar we hebben wel de auteur’ NOS Turkije-correspondent

Lucas Waagmeester BEELD: DAVID VAN DAM/HH op Twitter

BEELD: HANS-PETER VAN BEELD: NOS VELTHOVEN/KRO-NCRV De onwaarschijnlijke terugkeer van

Ton F. van Dijk Hij was een gevreesde televisiejournalist, die hoofdredacteur werd en naam maakte als bestuurder bij de publieke omroep. Toen werd hij ziek. Maar Ton F. van Dijk is terug als politieke tegellichter. Vanuit zijn ziekbed. tekst MARK KOSTER beeld TRIK interview 14 www.villamedia.nl

carrière als journalist, hoofdredacteur en NPO-bestuur- der – als bestuursvoorzitter van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 als het gebeurt. Tijdens de traditionele gondelvaart in Aldeboarn, waar hij als voorzitter een startschot moet geven, wordt hij geteisterd door een chronische pijnaanval. ‘Ik moest op de grond gaan zitten om de pijn te kunnen weerstaan.’ Strompelend bereikt hij het hotel, ondersteund door zijn vriendin. ‘Ik zei: het gaat niet meer. Het is klaar. Toen ben ik feitelijke gecapituleerd voor die ziekte.’

Van Dijk, oud-oorlogsverslaggever in voormalig Joego- slavië, geeft de strijd op. Negeren blijkt geen medicijn. ‘Ik voelde me al een half jaar extreem moe. De bedrijfs- arts zei: “Je moet je ziek melden”, maar ik dacht: ik ben Hij komt in slippers de het boegbeeld van een project dus ik ga gewoon door. trap af, in spijkerbroek en in een polo. De blauwe ogen Maar het ging slechter en slechter. Ik voelde me als een staan helder, op de wangen een driedagen baard. Hij auto waarvan de rem niet meer functioneert. Je trapt loopt rechtop en oogt energiek. Aan niets is te zien dat steeds harder op die rem, maar het heeft geen effect Ton F. van Dijk (1962) een man in blessuretijd is. meer.’ In de eetkamer ligt het weekblad Privé opengeslagen. Hij komt thuis te zitten, in Haarlem, waar hij nog nét Het gossipblad, dat deze nazomer met de Pechtold- niet samenwoont met zijn nieuwe vriendin. De alleen- scoop meer politieke invloed had dan menig Binnenhof- staande vader met twee kinderen stort totaal in. ‘Ik was scribent die ijverig Kamerstukken uitpluist, is meege- dodelijk vermoeid en bizar genoeg ging het alleen maar bracht door Jaïr Ferwerda. Jineks Binnenhof-Kuifje wipt slechter toen ik was gestopt. Ik had roofbouw op mezelf af en toe langs om te kijken hoe de toestand is van zijn gepleegd. Jarenlang. Ik werd zieker en zieker. Naar de journalistieke maatje. En misschien ook wel om nog wat voordeur lopen was al ingewikkeld. Alles was te veel!’ laatste nieuws op te halen, hier in Bergen. De heer deze huizes die zich vanwege zijn gesteld- Van Dijk gaat ziekenhuis in en ziekenhuis uit en test heid veelal in een straal van één kilometer rondom de medicijnen om de pijn en vermoeidheid te bestrijden. woning bevindt is soms beter ingevoerd dan Haagse Één medicijn maakt hem nog zieker helaas. Met het ge- verslaggevers die zich dagelijks onledig moeten houden bruik van een biologisch eiwit hoopt hij zijn haperende met parlementaire vliegenafvangerij. afweersysteem te kunnen attaqueren en de ontstekin- ‘Ik hoef me niet met de waan van de dag te bemoeien en gen te kunnen bestrijden. Het bijeffect van het medicijn kan publiceren wanneer ik wil’, zegt hij. Tenminste als is dat zijn afweersysteem nog verder wordt lamgelegd hij zich goed voelt. en het de ontstekingen verergert. ‘Ik moest mezelf injec- teren met dat goedje, maar het werd er niet beter door.’ Van Dijk is ernstig ziek en een deel van de dag bed­ Dan wordt hij héél concreet. Het is 13 januari 2016. legerig. De oud-tv-journalist en voormalige Omroepman Van Dijk voelt zich al vier maanden hondsberoerd en van het Jaar lijdt aan de ziekte van Bechterew, een wordt ’s nacht verteerd door ondraaglijke buikkrampen. aandoening waarbij gewrichten van het bekken en de ‘’s Ochtends zegt mijn vriendin tegen mij: “Je moet naar wervelkolom chronisch ontsteken. Met als gevolg een de dokter”, waarop ik nog antwoord: Nou ik denk dat leven vol aanhoudende pijn en tergende vermoeidheid. ik een laxeertabletje nodig heb. Ondertussen kreeg ik ‘Dit gesprek zal ook wel weer een aanslag betekenen’, koorts en rillingen en begon ik te klappertanden.’ zegt hij droog, terwijl hij voortgaat naar een tuinhuisje Bij de dokter worden zijn pols, hartslag en bloeddruk ge- met loungebanken. De hond loopt kwispelend mee. Hij meten. De diagnose is zeer ernstig: als er niets gebeurt heeft twee glazen cola in zijn hand. heeft Van Dijk niet lang meer te leven, stelt de witte jas Al sinds zijn 30ste moet hij leven met dit lichamelijke vast. gebrek, een mankement waarover hij nooit sprak en De journalist met nul talent om zich aan te stellen blijkt accepteerde als de belastingaanslagen in maart. ‘Ik had in een ‘septische shock’ te verkeren, hij is zichzelf aan zoiets: het hoort erbij. Net doen alsof het er niet is.’ het vergiftigen wegens gebrek aan een intern afweer- Dat ging lang goed, totdat hij in september 2015 letterlijk systeem. Even later ligt hij in een ambulance op weg door zijn benen zakt. Van Dijk werkt – na een lange naar het ziekenhuis. ‘Ik bleek een geperforeerde darm te oktober 2018 15 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

hebben. Het gebrek aan afweer had ook mijn ingewan- den aangetast. Als je dáár niks aan doet, ben je dood’, zegt hij ogenschijnlijk onderkoeld. ‘Dat proces was al in werking gezet.’ Daarna komt hij naar eigen zeggen terecht in een ‘slechte film’. Hij wordt binnengereden op een operatie­ kamer. ‘Daar stond een zuster met een viltstift. Die zei: “We moeten nog even het stoma aftekenen.” Een ander stond met een meetlatje, er werd wat op mijn buik gekriebeld. Toen zei de dokter: “Daar is geen tijd meer voor”.’ ‘Drie uur later wordt hij wakker op de operatiekamer met “een zakje’” op zijn buik’, zegt hij. ‘Het was heel kritiek, maar ik had dat helemaal niet door. De ernst van de situatie had ik niet geïnternaliseerd. Ik wist wel wat een stoma was, maar niet echt. Er komt een stuk rauwe Drie uur later wordt hij wakker. ‘Ik voelde op mijn buik. darm uit je buik met ontlasting. Daar heb je helemaal Het zakje was weg.’ geen vat op. Met een zakje probeer je dat op te vangen.’ De dag erna beleeft hij als ‘de zwartste dag’ uit zijn Hij is een paar weken euforisch, tot hij een nieuwe leven. Die nacht ligt hij bij te komen uit een morfineroes klap te verwerken krijgt. Zonder het te weten is er een en voelt aan zijn buik. Nat. ‘Ik kon dat helemaal niet kwaadaardige tumor in zijn rechternier gegroeid. Daar plaatsen tot ik een moment van helderheid van geest komt Van Dijk achter als hij de gegevens krijgt opge- kreeg. Hè get, dat stomazakje. Dat lekte.’ stuurd van een CT-scan van zijn darmen. Hij roept om hulp, maar een verpleegster kan hem niet Die scans worden gemaakt omdat de pijn in zijn buik bijstaan wegens nog ernstiger gevallen op de zaal. ‘Tot niet verdwijnt en artsen naar oorzaken speuren. ‘Ik kon vroeg in de ochtend heb ik in mijn eigen ontlasting gele- die bestanden thuis openen en daar stond met zoveel gen. Dat was het einde. Het was mensonwaardig.’ woorden: u hebt kanker. Terwijl ik net dacht: ik heb het ’s Ochtend’s onder de douche beseft hij in welke hel hij is ergste gehad.’ terechtgekomen. ‘Ik heb alleen maar liggen janken. Zó Maar wéér ontsnapt hij aan de dood. De tumor is niet erg dat de verpleegsters stilvielen als ze bij me waren. ‘Ik uitgezaaid en kan worden bestreden met nieuwe stra- Ze durfden niet eens meer te vragen hoe ik me voelde, ontdekte lingstechniek, die de dodelijke cellen wegbrandt met want als ik zei hoe ik me voelde, dat barstte ik in huilen dat je als een soort laser. Sindsdien krijgt hij iedere drie maanden uit en zaten de dames weer een kwartier naast mijn bed.’ journalist een scan, een zwaard van Damcocles. Van Dijk, net negen maanden in een opbloeiende relatie, niet meer ziet zichzelf daar liggen. ‘Je wordt in één klap ontdaan Van Dijk, terugkijkend: ‘Er ontstond een discontinuïteit van je seksualiteit. Je bent weer een baby. Je bent niet nodig hebt in mijn leven. Op een gegeven moment kom je erachter meer in staat het meest elementaire te doen’. dan je dat er een verleden, een heden en een toekomst is. Met hoofd, een het verleden kon ik al nauwelijks meer dealen, dat was Hij valt even stil: ‘Ik had nog het perspectief dat het op- computer weg, het heden was overleven en de toekomst, tja…Het gelost zou kunnen worden.’ Nu tikken er seconden weg: en een voelde alsof ik 70 was. Dat ik een pensionado was.’ ‘Ik keek daar uit het ziekenhuisraam en zag een flatje verbin- Vrijwel gelijktijdig met het langzame herstel, gaan ook met schotels. Ik dacht: ik zou daar mijn leven wel willen de raderen in zijn hoofd weer draaien. ‘Ik dacht ik moet wonen als ik maar géén stoma hoef.’ ding met weer wat gaan doen, anders word ik gek.’ Van Dijks uitwendige ontlastingskanaal mag pas na internet’ Van Dijk lijkt op Philip Marlowe, de bedlegerige schrijver drie maanden worden verwijderd, omdat hij eerst moet uit ‘The Singing Detective’ die zijn hoofd niet kan aansterken voor een dergelijke ingreep. ‘Voorwaarde stilzetten en in bed begint te fantaseren over nieuwe voor de operatie was dat ik een half uur moest kunnen avonturen. lopen. Dus ik oefenen. Eerst een paar minuten dan tien Hoe ziek ook: in Van Dijk gromt de eerzuchtige jour- minuten. Fietsen op de hometrainer.’ nalist die een onmisbare bron wil zijn voor volk en Als hij op de intensive care wordt binnengereden vaderland. De voormalige met prijzen gelauwerde tv- voor de operatie, schiet het leven aan hem voorbij. In journalist van onder meer Achter het Nieuws en Brand- dezelfde zaal sterft zijn vader drie jaar eerder. Aan een punt begint aan een tweede leven als journalist vanuit buikziekte. zijn ziekbed. ‘Ik ben nog steeds een enorme calvinist die interview 16 www.villamedia.nl oktober 2018 17 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

zich moet bewijzen’, zegt hij bijna schuldbewust. Hij begint aanvankelijk met het schrijven van columns, een professie die de televisiejournalist eigenlijk niet Ton F. van Dijk beheerst. Volkomen laconiek: ‘Voor 100 euro had ik een (1962) studeer- websiteje de lucht in gegooid’, zegt hij doelend op zijn de politicologie egoblog F-site.nl. en start zijn car- Al vrij snel wordt de site gevonden als Van Dijk aantoont rière bij het tele- dat VVD-Europarlementariër Hans van Baalen aan visieprogramma belangenverstrengeling doet wanneer blijkt dat de auto­ Nieuwslijn woordvoerder ook commissaris is bij Mercedes Benz. van Veronica. ‘Ik dacht nog: moet ik de de Volkskrant tippen met dit Daarna volgen nieuws? Maar dat was niet nodig, want het bericht stond functies bij Ach- binnen een uur overal en twee uur later gaf Van Baalen ter het Nieuws zijn nevenfunctie op. Ik ontdekte dat je als journalist en Brandpunt. niet meer nodig hebt dan je hoofd, een computer en een hij wil, een deal zonder redactionele pressie dus. ‘Ik Voor Brandpunt verbinding met internet.’ heb geen tijdsdruk of een chef die tegen me zegt dat ik is hij oorlogs- F-site.nl wordt al snel ‘Seelenmassagen’ voor de journa- een stuk moet inleveren. Ik kan het doen op mijn eigen verslaggever list. ‘Het schrijven werd een ontsnappingsritueel. Het condities. Ik ben een soort hobbyjournalist. Theodor in voormalig hield me op de been en de gedachte kwam terug: je doet Holman adviseerde me nog om de Volkskrant of NRC te Joegoslavië. In weer mee. In het begin dacht ik nog wel: stelt het iets benaderen, maar dat is me veel te corporate. Een baas 2000 wordt hij voor al die meninkjes? Waar doe ik het voor? Je verzinkt is voor mij een heel ingewikkeld iets. Bovendien: HP/­­De netcoördinator in zelfmedelijden, zeker als je zelf alles op Twitter moet Tijd is onafhankelijk.’ van Nederland 1, zetten om het aan te jagen. Al die stadia ga je door.’ in 2005 gevolgd De totale vrijheid bevalt hem zeer en maakt zijn werk door Neder- Maar nu is hij een eenmansnieuwsguerrillaleger. beter, constateert hij. Anders dan vroeger is hij niet land 2. Van Dijk ’s Ochtends om half negen, als hij een beetje fit wakker langer uit op het hoofd van een in diskrediet geraakte werd in 2007 wordt, klapt hij in bed zijn laptop open en speurt hij politicus en durft hij te wachten om een onthulling te uitgeroepen tot naar onderwerpen. ‘In het begin was het nog moeilijk publiceren. In de zaak-Ten Broeke gaf hij de politicus Omroepman om zo’n stuk te schrijven. Als tv-journalist heb je een lang de gelegenheid om zijn kant van het verhaal te van het Jaar. beperkt vocabulaire. Soms las ik iets terug en dacht ik: doen. ‘Hij kon ontsnappen door openheid te geven, Daarna werkte die zinsconstructies lijken wel héél erg op elkaar.’ maar hij koos ervoor om zich te houden aan een geheim- hij nog voor Maar na twee jaar zelfstudie is hij uitgegroeid tot een houdingsclausule. Na lang beraad, ook met Kellerhuis, productiebedrijf gevreesde Haagse onthuller. Van Dijk maakt naam met hebben we besloten om het toch te publiceren.’ Palm Plus en als onthullingen over het betaalde vliegreisje van Pechtold Het opsporen van scoops maakt hem ‘mentaal weer- CEO van Leeu- naar Oekraïne en kielhaalt na Van Baalen ook VVD- baar’, zegt hij. ‘Ik maak weer onderdeel uit van iets. Met warden Cultu- kamer­lid Han ten Broeke. De thuisjournalist floreert mijn intellectuele vermogens is niets aan de hand. Nu rele Hoofdstad. door de wet van de remmende voorsprong. ben ik in de situatie dat ik van mijn zwakte mijn kracht Ton F. van Dijk ‘Ik kan me laten leiden door mijn eigen nieuwsgierigheid heb gemaakt. Mijn geest is bevrijd.’ is geen familie en ben bevrijd van scoringsdrift. Ik hoef niet zo nodig van Ton van Dijk, meer. Je ziet nu zaken die je anders niet ziet.’ De catharsis heeft hem ook dichter bij God gebracht. ook journalist. In het geval van Ten Broeke stuit hij op het nieuws over Van Dijk werd opgevoed in een vrijzinnig hervormd De F. kwam pas de ‘ongelijkwaardige relatie’ met een ex-medewerker Haarlems milieu, maar bij hem was het geloof in God in zijn naam nadat oud-fractieleider Zijlstra hem per ongeluk op- al heel lang op reces. Toch wordt hij ten tijde van zijn toen de andere biecht dat er een integriteitsonderzoek speelde naar ziekte spiritueel geraakt als hij constateert dat twee Ton van Dijk deze kwestie. ­EO-directeuren, die hij kent uit zijn tijd als NPO- werd gecom- Van Dijk, die al eerder politici als Elco Brinkman bestuurder, een schema hebben opgesteld om hem te plimenteerd (‘Arscop-affaire’), Frits Bolkestein (‘beste Els brief’) en bezoeken. Van Dijk, die tot nu zakelijk vertelt, schiet in- met een verhaal de Duitse deelstaatpresident Johannes Rau (werkte met eens vol. ‘Toen zij dus elke week aan mijn bed stonden dat Ton F. had een ex-Nazi als adviseur) in verlegenheid bracht, hangt dacht ik wel: je hebt altijd gevraagd om een teken van geschreven. ‘Hij nu weer aan broekspijpen. God. Kennelijk ziet die liefde er zo uit. Je gaat kapot en zei: jij moet er Sinds twee maanden schrijft hij exclusief voor HP/ dan zijn er toch mensen die om je geven.’ Dan herpakt iets aan doen. De Tijd; een bewuste keuze. Met hoofdredacteur Tom hij zich en lacht hij, voor het eerst: ‘Of werd dat gevoel Toen heb ik de F Kellerhuis heeft hij een afspraak dat hij levert wanneer toch ingegeven door de morfine?’ erin gezet.’ foto dna 18 www.villamedia.nl Naar foto’s kijk je. Theo Audenaerd, oud- beeldredacteur bij de Volkskrant, doet meer. Hij vertelt het verhaal achter een foto. oktober 2018 19 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

‘Elk jaar sturen ze mij naar de 50plus beurs in Utrecht’, zegt fotograaf Marcel van den Bergh. ‘De fotoredactie van de Volks- krant weet dat ik van dit soort onderwerpen houd en dat ik altijd wel met iets goeds terug- kom. Jij kunt van niks iets maken zeggen ze. Maar ze sturen mij er ook heen met in het achterhoofd de beelden die ik er voor het ar- chief kan maken. Die gebruiken ze dan later bij andere verhalen over senioren. De beurs zelf ziet er elk jaar hetzelfde uit. Een fietsplein, een afdeling vakantie en een podium waar omroep MAX artiesten voorschotelt. En dan heb je het wel gehad. Wat dat betreft zit er voor mij weinig verrassing meer in. De mensen die er lopen zijn over het algemeen in goeden doen. Ze zijn een dagje uit, dus vrolijk, en vrolijke mensen zijn meestal gemakkelijk te benade- ren en te fotograferen. Op de beurs kijk ik niet zozeer naar bijzondere stands, maar naar de bezoekers, en hoe die zich onderling verhouden. Mijn beelden probeer ik altijd een kleine knipoog mee te geven. Bij voorkeur moet een foto vragen oproepen die de kijker naar ei- gen believen kan beantwoorden. Ik was al drie kwartier gefocust bezig toen ik drie mannen in geruite overhemden in het oog kreeg. Een standhouder en twee geïnteresseerden stonden met elkaar te praten. Ik vroeg of ze het goed vonden dat ik ze foto- grafeerde en legde uit dat drie van die geruite blouses bij el- kaar er grappig uit ziet. De man- nen vonden het best. Maar ik wilde natuurlijk meer. Terwijl ik ze zie denken: “heeft hij die foto nou nog niet”, ben ik gespitst op een eventuele voorbijganger met ook zo’n blouse. Het duurde een minuut of tien voor er eentje langskwam. Hebbes. De vijfde man, die met de hoed, was een absoluut cadeautje. Ik zag hem pas bij het terugbladeren op mijn cameraschermpje. Afge- dwongen geluk noem ik dat. De “geruite blouse” had ik al eerder gemaakt. Hij straalt tevreden- heid uit. Waarschijnlijk is hij uitgekozen door de echtgenote denk ik. Ik houd van mensen die zich er niet voor schamen tevreden te zijn.’ De foto stond 21 september op pagina 8 van de Volkskrant. nieuwe tijden 20 www.villamedia.nl

‘Vooral ­snijden in het monnikenwerk’­

Ze verdienen meer dan hun journalistencollega’s en maken Hoe kwamen jullie in de media­ ook nog eens allerlei software waarmee een deel van sector terecht? Kunnen jullie in de IT het redactiewerk wordt overgenomen. Een gesprek met niet veel meer verdienen? datawetenschappers David Graus, Daan Odijk en Anne Odijk: ‘Voor ons drieën is dit een lo­ Schuth die de journalistiek gaan automatiseren. Moeten gische keuze. Wij vinden tekst­ ­uele journalisten vrezen voor hun toekomst? data heel interessant, want er is heel tekst AMANDA VERDONK beeld TRUUS VAN GOG veel potentie om meer met content te doen, zowel uit archieven als nieuwe content uit bijvoorbeeld openbare databestanden. We hebben een hele bewuste keuze gemaakt voor deze sector, niet van­ ‘Wij noemen onszelf ook wege het geld.’ wel het young boys network’, zei Graus: ‘Als stagiair bij Microsoft David Graus, toen ik hem afgelopen verdiende ik meer dan nu. Maar ik zomer telefonisch sprak. ‘Wij gaan wil dat niet per se. Wij hebben de de Nederlandse media overnemen automatisch gepersonaliseerde luxe dat we kunnen kiezen waar we met onze algoritmes.’ Hij bedoelde samenvattingen genereert. Schuth willen werken.’ het gekscherend. ‘We hebben geen en Odijk kwamen eerst bij Blendle Schuth: ‘Ik werkte bij Google en snode plannen hoor.’ Maar als de terecht, waar ze algoritmes maakten kreeg daar aandelen, die best veel jongeherenclub een paar maanden die aanbevelingen voor nieuws­ waard waren.’ later in Amsterdam bij elkaar komt, artikelen doen aan lezers. Schuth blijkt dat hun plannen toch wel werkt nu aan geautomatiseerde en Enig idee of jullie meer verdienen ontwrichtend voor de journalistiek gepersonaliseerde pushberichten bij dan jullie journalistieke collega’s? kunnen zijn. de Persgroep, zodat gebruikers van Schuth: ‘Wij verdienen meer.’ David Graus (33), Daan Odijk (35) en de app van het AD push­berichten Anne Schuth (34) werkten tussen krijgen bij nieuws uit hun regio. Dus voor jullie salaris kun je mis­ 2011 en 2016 op dezelfde gang van Odijk werkt onder meer aan het per­ schien wel twee journalisten aan­ de Universiteit van Amsterdam sonaliseren van rtlnieuws.nl en aan nemen. Zijn jullie vervangend of aan hun proefschriften over zoek­ het automatisch brengen van lokaal komen jullie er extra bij? machines. Nu hebben de heren zich nieuws, op basis van openbare data Schuth: ‘Voor een deel kunnen we op de mediasector gestort. Bij de over bijvoorbeeld verkeersongeval­ vervangend zijn.’ FD Mediagroep houdt Graus zich len of schoolprestaties. Odijk: ‘Ik denk dat wij het werk voor bezig met slimme journalistiek: een De heren staan model voor een journalisten interessanter kunnen redactie-ondersteuningssysteem steeds groter wordende groep maken doordat we met slimme dat bijvoorbeeld automatisch data scientists, machine learning methodes veel saai handwerk weg artikelen van relevante trefwoorden engineers of simpelweg IT’ers die de kunnen nemen.’ kan voorzien en met software die redactievloer bevolkt. Schuth: ‘Dat is toch een eufemisme, oktober 2018 21 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

V.l.n.r. David Graus (FD Mediagroep), Daan Odijk (RTL) en Anne Schuth (de Persgroep nieuwe tijden 22 www.villamedia.nl

GOOGLE-FONDS Google heeft met het Google Digital News Daan? Als het budget gelijk blijft, Innovation Fund recent enkele datagedreven de hand. Ik zou zelfs willen dat de en je neemt dure IT-krachten aan, projecten bij Nederlandse media mogelijk homepage van volkskrant.nl af en dan blijft er minder geld over voor gemaakt. Het fonds is in 2015 gelanceerd en toe volledig wordt overgenomen journalistiek.’ stelt in totaal 150 miljoen euro beschikbaar aan door algoritmes. De redactie moet Graus: ‘We vervangen niet het jour­ Europese mediabedrijven. RTL ontving 200.000 een grote invloed houden op wat nalistieke werk, we maken dingen euro uit het fonds, FD Mediagroep kreeg ruim daar te zien is, maar als een huis in efficiënter. Dan kun je misschien 600.000 euro. De Volkskrant (de Persgroep) mijn straat in de brand staat, mag met minder journalisten toe, ja.’ kreeg 500.000 euro voor het ontsluiten van dat wat mij betreft helemaal boven­ Schuth: ‘Maar dit is maar één kant service content op de lifestylepagina De Gids. aan staan.’ van het verhaal. We voegen ook waarde toe die journalisten nooit Dat vind ik als journalist een beetje kunnen toevoegen, zoals door eng klinken. personalisatie. Dan vervang je nie­ Schuth: ‘Dat snap ik. Maar ik denk mand, want je kunt niet handmatig werken we bijvoorbeeld aan het dat het moet. Het doel van de krant persoonlijke nieuwsberichten voor toevoegen van metadata aan con­ is lezers zo goed mogelijk informe­ een miljoen gebruikers maken. Bij tent, zodat het voor hen makkelijker ren, en dat wordt beter als je een andere taken ligt dat anders.’ vindbaar is. Bij RTL Nieuws wordt voorpagina personaliseert. Dat bete­ elke dag een grote hoeveelheid kent niet dat alle artikelen volledig Zoals? ruw videomateriaal geschoten, dat bij jou passen en je in een filterbub­ Schuth: ‘Het opmaken van de print­ later weer relevant kan worden. Nu bel komt. Maar wel dat je bepaalde krant bij de Persgroep wordt nu door worden deze beelden heel uitge­ allergieën, zoals sport of showbizz, eindredacteuren en vormgevers breid door de documentatieafdeling kunt wegfilteren. Dat doet niks af gedaan. Dat is altijd een puzzel; je beschreven en van trefwoorden aan de journalistieke waarde van moet schuiven met artikelen, stuk­ voorzien. Zij doen dit nu nog hand­ de Volkskrant. Welke onderwerpen ken inkorten, lege plekken opvullen matig, en zien dit ook niet als het je wel of niet kunt filteren moet dan met ANP-berichtjes. We hebben meest waardevolle deel van hun ook een redactionele keuze zijn.’ hiervoor tientallen fte’s in dienst. werk. Ze worden ook geraadpleegd Dat kun je automatiseren, zodat je door de redactie voor het helpen bij Gaan jullie de journalistiek volledig voor een deel deze mensen kunt hele specifieke zoekvragen zoals overnemen en zit de redactievloer vervangen.’ sfeer bij beelden of meer context.’ straks vol met nerds? Odijk: ‘Journalistieke content is Wat vinden die eindredacteuren en Gaan jullie ook software maken die het meest waardevolle dat onze vormgevers van dat idee? suggesties voor artikelideeën doet? bedrijven hebben. Dus natuurlijk Schuth: ‘Zij vinden mij vast niet Graus: ‘Ja, dat is wel de wens van blijven we er tijd in steken om die zo zo leuk. Maar dat vind ik niet erg. de FD- redactie. Veel journalisten goed mogelijk te maken. We willen Daar wordt de discussie alleen maar moeten rapporten en jaarverslagen wel dat journalisten hun tijd het beter van – dan kunnen zij zeggen doorploegen. Het zou heel nuttig meest effectief gebruiken, want dat waarom ze zo belangrijk zijn. En zou zijn als je al dat leeswerk kunt is niet altijd het geval. We zouden dan kan ik het algoritme beter ma­ automatiseren en de software een dus vooral gaan snijden in het mon­ ken en moeten ze alsnog weg, haha. samenvatting maakt met de hoofd­ nikenwerk.’ Overigens, ik ben dit momenteel punten uit zo’n rapport.’ Graus: ‘Mensen zijn heel bang om helemaal niet aan het doen, maar Schuth: ‘Ik dacht dat journalisten vervangen te worden, maar in veel ik denk wel dat het heel waardevol het aandragen van verhaalideeën gevallen is deze technologie slechts kan zijn.’ de grootste nachtmerrie zouden extra gereedschap. Het biedt sug­ vinden, maar ik had eens een gesties die je wel of niet meeneemt. Merken jullie veel scepsis bij jullie gesprek met de hoofdredacteur van Mijn belangrijkste doel is om, à Ben jij bang journalistencollega’s? De Gelderlander, die nogal sceptisch la de film ‘Minority Report’, een voor de Graus: ‘Nee, gezonde scepsis mis­ zou zijn over alles wat met IT te IT’ers op je redactie-supportsysteem te bouwen schien. Mensen zijn vooral nieuws­ maken had. Maar dat viel reuze mee redactie? waarmee je eenvoudig door een gierig. En het helpt als je het goed en hij ziet zo’n suggestie gewoon als Praat mee en grote stroom complexe data kunt uitlegt.’ een extra bron. Als je kunt waarbor­ deel dit stuk navigeren. Misschien moet de jour­ via Odijk: ‘Wij willen vooral samen­ gen dat journalisten de eindregie nalist daarvoor wel een beetje meer villamedia.nl werken met de journalisten. Bij RTL hebben dan is er niet zoveel aan nerdy worden.’ oktober 2018 23 de maand / de mensen / dossier / de meningen / de nvj pers & voorlichting Voorlichters, haal dat meel eens uit je mond 24 Willem Pekelder: ‘Autoriteiten zijn bang van ons’ 27 De communicatieafdeling van de gemeente Utrecht werkt zoals de NOS 30 Cijfers: ‘De journalistiek is niet zielig’ 34 BEELD: BEELD: TJITSKE SLUIS interview 24 www.villamedia.nl oktober 2018 25 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

Haal dat meel eens uit je mond

Wat ergert journalisten aan perswoordvoerders en Laat dat nou net de grootste ergernis onder journa- omgekeerd? Is het denkbaar dat de twee beroepsgroepen listen zijn als het om perswoordvoerders gaat. Vage over onderwerpen hetzelfde denken? Het Grote antwoorden worden niet gepruimd. Net zo goed als niet Woordvoerders- en Journalistenonderzoek geeft de terugbellen of -mailen. Geenen begrijpt dat wel. Je kunt antwoorden. Marie-Louise Geenen, een van de als woordvoerder gewoon zeggen dat je iets niet kunt initiatiefnemers van het onderzoek, licht een tipje van de zeggen. Een suggestie die overigens ook door journalis- sluier op, kort voordat alle resultaten bekend worden. ten wordt gedaan in het onderzoek. En een tactiek die tekst DOLF ROGMANS Geenen vervolgens tijdens het gesprek over de uitslagen ook enkele keren in praktijk zal brengen. Terecht, want dat was de afspraak. ‘Houd dus vooral 9 oktober het nieuws in de gaten’, aldus Geenen want ze voorspelt dat er meer interessante resultaten te melden zijn. ‘Ik denk dat de beroepsgroepen nog maanden kunnen napraten over wat er uit het onderzoek komt’, zegt ze op een licht triomfantelijke toon. Perswoordvoerders komen van Venus, jour- Geenen is samen met Bartho Boer, directeur commu- nalisten van Mars. Of omgekeerd. In elk geval dienen nicatie bij de NS, initiatiefnemer van Het Grote Woord- ze andere belangen. Dat geeft een bepaalde spanning voerdersonderzoek, dat vorig jaar voor de eerste keer die je vooral niet moet proberen weg te nemen. Als je werd gehouden. Na afloop bleef er één vraag hangen, de belangentegenstelling accepteert maakt dat de weg wat zouden journalisten ervan vinden? Dus ging de lijst vrij om te kijken hoe de beroepsgroepen het beste met met veertig vragen dit jaar twee kanten op. Het onder- elkaar kunnen omgaan. zoek werd onder 2270 perswoordvoerders (en niet naar En dat laatste in het werk van Marie-Louise Geenen andere communicatieprofessionals) uitgezet, waarvan van Corner-Stone, organisator van het Praktijkcongres 482 vragenlijsten werden ingevuld. Via onder meer de Succes­vol Persbeleid. De 24-ste aflevering daarvan NVJ werden 7645 journalisten benaderd van wie er 584 vindt op 9 oktober in Bussum plaats. Dan worden alle meededen. Wat Geenen betreft meer dan voldoende om resultaten van Het Grote Woordvoerders- en Journa- tot uitspraken over de beroepsgroepen en hun onder- listenonderzoek bekend gemaakt. Omdat Villamedia linge relatie te komen. eerder naar de drukker gaat, is Geenen bereid voor die datum een tipje van de sluier op te lichten Het lekkerste Om maar eens met de overeenkomsten te beginnen, bewaart ze evenwel voor het congres. Ze praat dus een zowel journalisten als woordvoerders oefenen hun vak beetje met meel in de mond en is soms wat vaag over de met de nodige passie uit, concludeert Geenen. Ze doen uitslagen. het graag goed. Waarbij Geenen de journalisten net interview 26 www.villamedia.nl

Uit het tipje dat Geenen van de sluier wil oplichten, haalt ze ook nog dat journalisten vinden dat organisa- ties minder transparant worden in hun communicatie en dat woordvoerders te veel regie willen voeren over het nieuws. Even denk ik dat Geenen zelf, ook als is ze geen woordvoerder maar een organisator van een con- gres voor woordvoerders, anders is. We nemen in een iets meer vuur toedicht. Daar waar journalisten hun restaurant in Haarlem de gegevens door en ze belooft antwoorden mochten toelichten deden ze dat namelijk mij nog wat aanvullende antwoorden en een foto te mai- vaker en uitgebreider dan hun opponent. len. Niets over van tevoren nalezen of andere voorwaar- Ook maken beide groepen zich zorgen over de hoge den. Ook in het eerdere contact geen woord daarover. werkdruk, staat de balans werk-privé onder druk en zijn Dat valt mij mee, denk ik nog in de trein terug. ze maar matig tevreden over de beloning. Die kan wel Totdat het mailtje met de antwoorden en de foto komt. wat omhoog. En een laatste overeenkomst die Geenen is Keurig op tijd (check) heel open en transparant (check) opgevallen: zowel de journalisten als de perswoordvoer- en compleet (check). Maar dan toch: ‘Graag zie ik je der maken zich druk over de negatieve gevolgen van artikel vooraf in om eventuele feitelijke onjuistheden nepnieuws. Ze hebben er allebei last van en vrezen voor eruit te kunnen halen (ga echt niet aan je schrijfstijl het aanzien van hun organisaties en het journalistieke tornen..;-)’. vak. Verschillen journalisten en voorlichters ook? Nou, nogal. Nu ben ik de beroerdste niet en heb het stukje keurig Om te beginnen zijn het andere bloedgroepen. Slechts gemaild. Daar reageerde Geenen als volgt op: ‘Dank voor zo’n 20 procent van de perswoordvoerders heeft een ‘Journa- het toesturen van het conceptartikel. Persoonlijk denk verleden als journalist. Dat journalisten overstappen listen ik dat het checken op feiten ook in jouw belang is als naar de voorlichting wil dus niet zeggen dat dat vak vinden dat je – net als je collega-journalisten – de betrouwbaarheid dichtslibt met spijtoptanten. Wat verder opvalt, woord- organi- van je artikelen zo hoog mogelijk wilt hebben (uitda- voerders zijn in vaste dienst (85 procent), journalisten saties ging nummer 1 voor de journalisten). Ik heb er een paar niet (40 procent). Woordvoerders hebben vaak een uni- minder feitelijke onjuistheden uitgehaald. De opmerking over versitaire opleiding en journalisten zijn gestopt bij het je schrijfstijl was een grap en refereerde aan de ergernis hbo. De deelnemende journalisten zijn vaak al tiental- transpa- van journalisten hierover richting woordvoerders. len jaren actief in hun vak, de woordvoerders veel korter. rant Dan nu over de feiten: We hebben nergens gevraagd of Geenen: ‘Journalist ben je veel vaker voor het leven, worden de balans werk-privé onder druk staat dus daar kan ik woordvoerder voor een paar jaar’. in hun niets over zeggen. Enkele journalisten noemden het Wat Geenen uit de antwoorden van de journalisten communi- bij de uitdagingen van het vak. Ook hebben we niet haalt, is dat ze zich ook zorgen maken over de ontwik- catie en gevraagd wat journalisten van hun beloning vinden. kelingen in hun eigen vak. Maar liefst 54 procent is het Ook dat noemde een aantal journalisten spontaan bij de (zeer) eens met de stelling dat commerciële afwegingen dat woord- ergernissen richting woordvoerders (het verschil in sa- een steeds grotere rol spelen binnen hun eigen organisa- voerders laris). Verder heb ik niet gezegd dat woordvoerders maar tie. Uit de toelichting op de vraag concludeert Geenen: te veel voor een paar jaar woordvoerder zijn. Ik heb gezegd ‘Verhalen moeten wel voldoende clicks opleveren. Ook regie dat je ziet dat veel woordvoerders na een aantal jaren lezen we veel over het gebrek aan tijd. Journalisten willen switchen naar een andere discipline (dus niet allemaal). moeten steeds meer doen in minder tijd en dat gaat ten voeren Iets minder kort door de bocht, maar naar mijn idee wel koste van de kwaliteit.’ een belangrijk verschil’. Uit de open antwoorden haalde Geenen de volgende over het Om het antwoord van Geenen te begrijpen heb ik de citaten van journalisten. ‘Journalistiek blijven bedrijven, nieuws’ feitelijke onjuistheden in het stuk laten staan. En ook dat raakt steeds verder weg. We doen elkaar allemaal omdat ik het niet met haar eens ben. De passages over na over onderwerpen die niets met journalistiek te de balans werk-privé en de beloning komen inderdaad maken hebben.’ Een andere journalist schreef: ‘In een niet uit de vragenlijst, maar uit de opmerkingen. En die tijd waarin nieuws zo makkelijk gebracht kan worden is maken onderdeel uit van het onderzoek en daarmee van het mijns inziens een uitdaging om kwaliteit te blijven de resultaten. Dus ik vind de tekst op dat punt feitelijk leveren. We moeten echt proberen om met zijn allen juist. Het is blijkbaar iets waar beide groepen zich druk objectief te blijven en te zorgen dat we niet te makkelijk over maken, zelfs zonder dat er een vraag over wordt stigmatiseren enkel voor de clicks.’ gesteld. oktober 2018 27 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

‘Autoriteiten zijn bang voor ons’

IEDERE JOURNALIST MAAKT HET MEE. OOK WILLEM Rond het journalistieke interview is een sfeer van PEKELDER: ­‘JE HOUDT EEN INTERVIEW, EN VERVOLGENS GAAT georganiseerd wantrouwen ontstaan. Als ik zie hoe DE AFDELING COMMUNICATIE ER VROLIJK MET HET RODE POTLOOD DOORHEEN. GOED OM IN ZO’N GEVAL TE WETEN: ER ‘vakbroeders’ op internet reputaties door het slijk halen, IS MAAR ÉÉN EIGENAAR VAN HET VERHAAL, EN DAT BEN JIJ.’ kan ik daar inkomen. Overheden, bedrijven en instellin- tekst WILLEM PEKELDER beeld MAAIKE PUTMAN gen zijn als de dood dat door één fout citaat of verkeerde interpretatie hun zorgvuldig opgebouwde goede naam wereldwijd aan diggelen gaat. Onlangs was ik aanwezig bij een lezing van CDA-kamer- lid Pieter Omtzigt en hij vroeg tot twee, drie maal toe op bevreesde toon of er verslaggevers in de zaal zaten (ik heb braaf mijn vinger opgestoken, maar dat zag hij geloof ik niet). Autoriteiten zijn bang voor ons. Als jour- nalist kun je vinden dat die achterdocht ongegrond en onredelijk is, en geheel en al te wijten aan de kornuiten Het moet midden jaren 80 van GeenStijl c.s., maar ondertussen heb je er wel mee zijn geweest dat een oudere verslaggever van het Rot- te dealen. terdams Nieuwsblad na een interview ietwat ontstemd Het is vaak meteen paniek in de tent bij een eerste terugkeerde op de redactie. ‘Ze wilden het lezen van contact. Razendsnel ontvouwt zich rond jouw persoon tevoren’, riep hij. ‘L-e-z-en… V-a-n t-e-v-o-r-e-n…’ Wij een netwerk van krampachtigheid. Nog niet zo lang waren allen gans verbaasd en zeiden: ‘Hoe heb je op dat ‘Het is geleden schreef ik over een grote culturele instelling in verzoek gereageerd?’ ‘Ik heb het volgende geantwoord’, vaak den lande. Het was niet eens een heel erg ingewikkeld sprak de collega, ‘ik vertrouw erop dat u mij juiste in- meteen onderwerp, maar de afdeling voorlichting stelde voor formatie geeft. Dan moet u míj vertrouwen dat ik er een paniek in om het door twee topfunctionarissen te laten vertellen waarheidsgetrouw verhaal van maak.’ de tent bij in aanwezigheid van een (meepratende) communicatie- En daarmee was de kous af. Het interview werd niet ter een eerste adviseur. Onzekerheid en controledrift ineen.Achteraf inzage gegeven. De eerste tien jaar van mijn journalis- hoorde ik – ik wist van niets – dat een andere landelijke tieke loopbaan, zo ongeveer tot 1990, vroeg niemand contact’ instelling, die heel zijdelings bij het onderwerp was om lezing vooraf. Dat veranderde pas voorgoed met de betrokken, hemel en aarde had bewogen om het artikel komst van internet en e-mail. Toen werd autorisatie in handen te krijgen, met als doel het ‘mede te autorise- standaard. En vaak meer dan dat. In het ergste geval ren’. Dát hadden de communicatoren van de culturele willen communicatiemedewerkers vooraf je vragen zien, instelling weten tegen te houden. Gelukkig maar, want grijpen ze in tijdens het interview en eisen ze zeggen- ik had er, na de ‘meelezers’ op de culturele instelling, schap over kop, intro, toon en strekking. niet graag nog meer ‘insprekers’ bij gehad. persoonlijk 28 www.villamedia.nl

of regel die het oplegt. Het is een vrijwillige overeen- komst tussen journalist en geïnterviewde. En dan gaat het alleen over feitelijke onjuistheden, en niet over een final cut van geïnterviewde. Ook dat laatste moet vooraf expliciet worden afgesproken. Als een geïnterviewde of diens woordvoerder pas ná het vraaggesprek over ‘meelezen’ begint, zou je dat strikt formeel zelfs kunnen weigeren. Dat doe je natuurlijk niet, al was het maar om de relatie goed te houden. Echter wel zinnig om je zo nu en dan weer even bewust te zijn van hoe de kaarten juridisch liggen. Want het werkveld is soms weerbarstig. Een Als je pech hebt, blijft er bij het vooroverleg al niets paar jaar geleden maakte ik een portret over een rijke meer van je verhaal over. Ooit wilde ik een politicus gemeenschap, waarbij weliswaar één persoon centraal interviewen onder meer over de invloed die een ernstig zou staan, maar waarin ook plaats zou zijn voor eigen verkeersongeluk had uitgeoefend op zijn leven en car- observaties. Ik dacht dat van tevoren goed duidelijk rière. Nadat het verzoek over verschillende schijven was te hebben gemaakt, maar nee. Het verhaal werd door gegaan, kreeg ik twee maanden later, luttele dagen voor Willem Pekelder geïnterviewde (dus niet eens door een afdeling com- de interviewdatum, definitief antwoord. Het mailtje had (Rotterdam, municatie) teruggezonden blauw van de wegstrepingen. als doel, zo verklaarde de betreffende communicatie­ 1959) begon zijn ‘Het is mijn interview’, zei hij steeds. Uiteindelijk bleken medewerkster, ‘mijn verwachtingen te managen’ (ja, journalistieke zelfs de te publiceren foto’s voor hem onderhandelings- het is ook een jargon waar je tegen moet kunnen). Waar loopbaan bij materiaal. het op neerkwam: over het verkeersongeluk kon niet het Rotterdams Ik ben in mijn herinnering vrij ver gegaan in het tege- worden gesproken. Punt uit. Nieuwsblad moetkomen aan de goede man. Misschien wel té ver. Er Bij aanvang van het vraaggesprek deed ik alsnog een (1980-1990), bleef een verhaal over wat ik een 7 waard vond, terwijl poging. Daar kwam niets vruchtbaars uit, waarop ik en werkte het eerst een 8 was. Waarom dan toch niet wat meer vertrok. Ik heb er nog steeds geen spijt van. Liever géén vervolgens bij tegengas gegeven? Onderhandelingsmoe, vrees ik. Wan- interview dan één waarvan je weet dat de ziel er al bij de Haagsche neer je als freelancer veel schrijft, en daarbij velerlei voorbaat uit is gesneden. Courant (1990- bron raadpleegt, kan het ‘autoriseren’ en het gepalaver 1995) en het AD daaromtrent een flinke belasting zijn. Het is ook fysiek Maar goed, als ZZP’er kun je natuurlijk niet al te vaak (1995-2002). uitputtend. met lege handen bij je opdrachtgever aankomen, dus je In 2002 vestig- Het essay, het commentaar en de column lijken de enig zult moeten leren onderhandelen. En daarbij is het goed de hij zich als overgebleven vrijplaatsen van de journalist. Hoewel… om te weten wat je rechten en plichten zijn. Zeker is dat ZZP’er met als Begin dit jaar schreef ik een column over een cultureel de journalist eigenaar is van het verhaal en niet de afde- portefeuille festival, waarbij een jonge communicatie-medewerkster ling marketing en communicatie. Trouwens veelzeg- o.m. de Hilver- opmerkte: ‘Ik wil de tekst van tevoren lezen, hoor’. Niet gend dat dat vaak één afdeling is. Men wil blijkbaar niet sumse omroep. op ingegaan natuurlijk, maar wel een teken dat het alleen communiceren maar tegelijkertijd een product in Vanaf 2010 steeds verder gaat met de beheersingsdrift. Misschien de markt zetten, of dat nu een politicus is of een nieuwe was hij zes jaar straks zelfs zo ver dat de persvrijheid in het gedrang televisieserie. tv-columnist­ komt. Enfin, de journalist houdt dus het laatste woord. De van Trouw, Raad voor de Journalistiek formuleert het in zijn waarvoor hij Op stille momenten vraag ik me wel eens af: hoe redde leidraad aldus: ‘Journalisten die een artikel vooraf ter nog altijd als ik me vroeger toch bij het Rotterdams Nieuwsblad, toen inzage geven – om feitelijke onjuistheden te corrigeren freelancer er nog nauwelijks afdelingen marketing en communica- en om onduidelijkheden weg te nemen – zijn vrij om werkt. Andere tie bestonden? Ik schreef artikelen bij de vleet, en niets te bepalen hoe zij op- en aanmerkingen in het artikel opdracht­gevers werd van tevoren gelezen. Maakte ik daardoor aan de verwerken.’ Allerlei gesuggereerde aanvullingen en zijn NRC Han- lopende band fouten? Ik geloof van niet. Nul rectifica- ‘verbeteringen’ hoeven zij geenszins over te nemen. delsblad en de ties in al die jaren. Mocht een gang naar de rechter volgen dan ligt, volgens VPRO. In 2016 Naar die begintijd kunnen we niet terug, maar het zou de jurisprudentie, de bewijslast bij de journalist, waarbij verschenen zijn goed zijn als communicatie-afdelingen en geïnterview- datgene wat op de band staat geldt als juridisch bewijs. honderd beste den zich zouden beperken tot waar het ooit allemaal om Overigens, je zou het bijna vergeten, maar het ter inzage Trouw-columns begonnen is, en waar iedereen wel bij vaart: een check geven zelf is allesbehalve een verplichting. Geen wet in ‘Uitgekeken’. op feitelijke onjuistheden. En niet meer. oktober 2018 29 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj praktijk 30 www.villamedia.nl praktijk 31 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

Werken zoals de NOS

Niet alleen voor de journalist, ook voor de richt als het hart van de afdeling. Hier komen alle com­ communicatieprofessional zijn de tijden veranderd. municatiekanalen van de gemeente samen. Collega’s Villamedia nam een kijkje op de afdeling communicatie van de afdelingen webcare, woordvoering, redactie en van de gemeente Utrecht, waar twee jaar geleden een een omgevingsanalist zitten hier bij elkaar om de com­ heuse newsroom werd ingericht. ‘De tijd dat we zaten municatie vanuit de gemeente efficiënter te organiseren. te wachten tot er een journalist belde, is voorbij.’ ‘Want door dichter bij elkaar te zitten kunnen we sneller tekst LINDA NAB beeld TJITSKE SLUIS signaleren wat er speelt in de stad, en hoe we daar het beste bij kunnen aansluiten. Daarnaast kunnen we hier monitoren hoe ons nieuws landt. Hierdoor kunnen we beter aansluiten bij wat er in de stad leeft.’

Geest van de tijd De oprichting van de Newsroom was twee jaar geleden onderdeel van de herijking van marketing en communi­ Een dag op de communicatie­ catie van de gemeente Utrecht, vertelt hoofd bestuurs­ afdeling van de gemeente Utrecht begint om 07.00 uur communicatie Anita van Wijnbergen. Het Marketing ’s ochtends, op de 19de verdieping van het imposante en Communicatie Netwerk van de gemeente bestaat nieuwe stadskantoor in de bouwput van het stationsge­ uit circa honderd medewerkers (zie kader) wier rol de bied. Op dat uur begint daar een analist met het opstel­ afgelopen jaren enorm is veranderd. Van Wijnbergen: len van de TamTam: een dagelijks overzicht van al het ‘Dat heeft alles te maken met de geest van de tijd. Door nieuws over Utrecht dat de afgelopen 24 uur de revue de opkomst van social media moet je er als communi­ is gepasseerd in de media en de reacties daarop online. catieadviseur sneller voor zorgen dat er een juist advies Vandaag met stip op 1: kritische reacties op de raadsbrief ligt dat opgepakt en uitgevoerd wordt. Waar we vroeger die de dag ervoor is verstuurd over de beoogde nieuwe uitgebreide plannen maakten, schrijven we nu een idee prostitutiezone Het Nieuwe Zandpad. De analist noteert op een A4’tje en gaan we meteen aan de slag. Slagvaar­ welke media erover schreven, hoeveel erover is getwit­ digheid is een bepalende factor geworden.’ terd, welk bereik het nieuws heeft gehad en citeert een Sluijter mag de communicatieve chaos rond een ver­ paar reacties vanaf social media, alvorens het rond te keersinfarct in de Utrechtse wijk Lunetten in 2015 graag sturen en de dag daadwerkelijk kan beginnen. als voorbeeld nemen van de noodzaak tot dat herijken Welkom in de Newsroom030, het ‘kloppend hart’ van de dat heeft geleid tot de oprichting van de Newsroom. De communicatieafdeling van de gemeente Utrecht, zegt gemeente sloot in Lunetten destijds de enige toegangs­ coördinator en communicatieadviseur Sandra Sluijter. weg naar de stad af, wat een enorme ophef veroorzaakte Op de grote monitoren achter haar prijken de Teletekst­ op social media. Mensen die daar in de file stonden pagina’s van NOS en RTV Utrecht. Op het scherm er­ reageerden op Twitter. Er kwamen vragen van journa­ naast flitsen de webcare-berichten van de afgelopen 24 listen en raadsleden. Het duurde even voordat er een uur voorbij. Over het planbord aan de andere kant van verkeersoplossing was, en het duurde twee dagen voor de kantoortuin hangt een opblaasbare paarse krokodil. er een officiële reactie kwam. Dat moest anders. Sluijter De Newsroom, vertelt Sluijter, is twee jaar geleden inge­ knikt naar de paarse krokodil. ‘Die hangt daar niet voor praktijk 32 www.villamedia.nl ‘In tijden van In een gemiddelde week komen er tussen de veertig en social media vijftig persvragen binnen, schat Keuning. Die worden beantwoord door een persteam van vier woordvoerders. Alle persvragen worden ingevoerd in een management­ willen mensen systeem waarin wordt bijgehouden wie de contact­ persoon is voor welke vraag, en welk antwoord er is gegeven. Dat lukt niet altijd binnen de gewenste tijd­ niet meer twee spanne, en journalisten zijn daar soms geïrriteerd over, merkt Keuning – die zelf niet zo heel lang geleden nog werkzaam was als journalist voor ANP en Trouw. ‘Dan dagen wachten denken ze dat we bewust laat antwoord geven. Maar soms is het gewoon ingewikkeld om in dat tijdsbestek de juiste informatie op te halen. Dat wordt vaak onder­ op antwoord. schat. Wij vinden het ook jammer als de reactie van de gemeente er niet bij staat.’

Dat antwoord Net zoals de NOS Maar hoe hard heeft de gemeente journalisten nog nodig om zijn boodschap aan de man te krijgen? Sinds moet er binnen afgelopen maand omvat de Newsroom ook een redac­ tie die verantwoordelijk is voor de berichten op alle gemeentelijke kanalen: social media, website, intranet, twee uur zijn’ webcare en persberichten. In de toekomst komen daar mogelijk ook de wijkberichten en nieuwsbrieven bij. De bestaat uit redacteuren die teksten schrijven en publice­ ren of filmpjes maken, dagelijks roulerende eindredac­ teuren en werkverdelers die inventariseren welk nieuws niets. In tijden van social media willen mensen niet er uit de organisatie komt. Ook het KlantContactCen­ meer twee dagen wachten op antwoord. Dat antwoord trum, waar alle vragen van inwoners binnen komen, moet er binnen twee uur zijn.’ is aangehaakt bij het maken van content. Sluijter: ‘Voorheen had elk kanaal op verschillende verdiepingen Snel, sneller, snelst zijn eigen loket, voorzien van een eigen mailbox en me­ Ook in de contacten met de pers geldt tegenwoordig dewerkers. Kruisbestuiving was er niet. We wilden onze het adagium: snel, sneller, snelst. Zeker sinds het AD communicatie naar buiten toe vanuit één centraal punt Utrechts Nieuwsblad steviger is gaan inzetten op online gaan regelen. Met de komst van de redactie is er voor nieuws, en de stad er in 2011 met De Utrechtse Internet collega’s één loket, waar alle expertise over de verschil­ Courant (DUIC) een nieuw digitaal platform bij kreeg. lende gemeentelijke kanalen is gebundeld. Nu kunnen Sjoukje Volten, communicatieadviseur van burgemees­ we zeggen: dit onderwerp speelt vandaag. Wat gaan we ter Jan van Zanen: ‘Die nadruk op online, de snelheid ermee doen en op welk kanaal? Een beetje zoals de NOS ervan, betekent ook iets voor onze organisatie. Normaal ook werkt. Dat geeft veel meer sturing op de kwaliteit had je wanneer je een vraag kreeg, tot het einde van de van de content en welke boodschap geschikt is voor middag om antwoord te geven en de ochtendkrant te welk kanaal.’ halen.’ ‘Nu moet je veel sneller reageren’, valt woord­ Waar de journalistiek dan blijft? Volten kijkt verbaasd: voerder Matthijs Keuning haar bij: ‘De boodschap is ‘We zijn natuurlijk een politieke organisatie. Openbaar vaak: je hebt twee uur, want begin van de middag moet bestuur en journalisten hebben elkaar nodig. Als we een het online.’ vraag krijgen, geven we per definitie antwoord. Dat is Volten: ‘Je ziet daarin trouwens wel verschil tussen geen keuze.’ landelijke en lokale media. Journalisten van landelijke Maar, vult Sluijter later aan, de tijd dat de gemeente als kranten richten zich meer op achtergronden en onder­ er nieuws was een persbericht uitstuurde en ging zitten zoeksjournalistiek. Die nemen daar ook de tijd voor. Bij wachten tot er een journalist belde, is wel voorbij. ‘Als de lokalen is dat anders. Die zitten toch meer op het we een interessante boodschap hebben, maken we ge­ snelle nieuws van de dag.’ woon zelf iets leuks. We wachten niet meer tot een jour­ oktober 2018 33 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

nalist bepaalt of iets interessant is.’ Zoals eind vorig jaar bijvoorbeeld, toen burgemeester Van Zanen zijn terug­ De afdeling communicatie keer op de werkvloer bekend maakte nadat hij er door van Utrecht heeft een ziekte een tijdje tussenuit was geweest. ‘Toen hebben bezetting van 80 fte (ca. 100 we een filmpje gemaakt met de burgemeester waarin medewerkers). Burgemeester hij zegt: “Nou jongens, ik ben er weer en het gaat goed.”’ en wethouders hebben samen Volgens Sluijter zijn journalisten daar ook mee geholpen. 7 bestuurscommunicatie­ ‘Het scheelt ze enorm veel tijd en een persoonlijke video­ adviseurs en 4 woord­voerders boodschap past veel beter bij dit nieuws dan een droog (het persteam) tot hun persbericht. Nadat we het filmpje op social hadden beschikking. Daarnaast zijn geplaatst, stond het binnen twee tellen op RTV Utrecht er communicatieadviseurs en twee minuten later op de site van de NOS. Zo willen werkzaam op gemeentelijke we steeds meer gaan werken.’ Keuning: ‘Of we doen het domeinen (het sociale, fysieke en allebei: iets aankondigen op onze eigen kanalen én de interne domein) en op specifieke media uitnodigen. Dat hebben we onlangs bijvoorbeeld projecten, zoals de herinrichting gedaan bij de opening van het Jaarbeursplein, wat groot van het Utrechtse nieuws was. En soms organiseer je eens iets exclusief stationsgebied. Sinds 2016 voor de pers.’ is ook de Newsroom (12 fte), Volten: ‘Zo lopen we regelmatig een rondje met jour­ waar alle gemeentelijke kanalen nalisten door het stationsgebied, dat wordt vernieuwd. samen­komen, operationeel. Sinds Laatst nog, konden zij op het nieuwe bollendak boven september is de gemeente in het stationsplein staan, dat bijna af was.’ het verlengde daarvan gestart Keuning: ‘Het hangt een beetje van het nieuws af wat met 1Redactie voor alle online we doen. Maar bovenal blijven journalisten een belang­ communicatiekanalen. rijke partij. Want al hebben we zelf Facebook, Twitter en zelfs Instagram, iets is pas écht nieuws, als het in de media heeft gestaan.’

oktober 2018 35 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj ‘De journalistiek is niet zielig’

NEDERLAND TELT VEEL MEER COMMUNICATIEPROFESSIONALS tistiekbureau voor ruis zorgen. Het getal ligt ook meer DAN JOURNALISTEN. HOE ERG IS DAT? EN HOE VERHOUDEN in lijn met eerdere onderzoeken van de Universiteit van DE BEROEPSGROEPEN ZICH TOT ELKAAR IN TIJDEN VAN SOCIALE MEDIA EN BRANDED CONTENT? ‘DE VERLEIDING Amsterdam (UvA) die respectievelijk 13.000 journalisten OM OVERTUIGINGSINFO OVER TE NEMEN WORDT STEEDS in 2004 en 15.000 in 2010 telden. GROTER.’ Dan de communicatieprofessionals. Op de vraag aan tekst FRANS OREMUS beeld BEREND VONK het CBS hoeveel ‘(pers)voorlichters’, ‘communicatie­ adviseurs’ ­en ‘pr-medewerkers’ er in ons land werken telt het bureau er 149.000 in 2017. In zijn rekenexercitie met behulp van bovengenoemde lemma’s – opnieuw in het datasysteem van ‘werkzame beroepsbevol- king’ – heeft het CBS er op grond van ‘achterliggende micro­data’ zo’n 32.000 public relations professionals bij Het vaststellen van de geteld, omdat daarmee een reëler beeld van de omvang kwantitatieve verhouding tussen de twee beroepsgroe- van deze beroepsgroep wordt geschetst. pen is nog niet eenvoudig. Desgevraagd telt het Centraal Dit sluit aardig aan bij de bevindingen van Mirjam Bureau voor de Statistiek (CBS) 32.000 werkenden in de ­Prenger en Frank van Vree van de UvA die in hun journalistiek wanneer het op ‘redacteuren’ en ‘jour- onderzoek ‘Gevaarlijk Spel’ (2010) becijferden dat er in nalisten’ zoekt in zijn systeem met gegevens over de Nederland circa 150.000 voorlichters, communicatie­ ‘werkzame beroepsbevolking’. De cijfers hebben betrek- medewerkers en pr-adviseurs actief zijn – waarbij king op het tweede kwartaal van 2018. Ze kloppen niet, overigens geen onderscheid werd gemaakt tussen in- en onderkent ook het CBS, als je uitsluitend naar het aantal externe communicatie. Dit onderzoek liet een explosie- onafhankelijk werkende journalisten zoekt. En dat heeft ve groei zien in communicatieprofessionals ten opzichte alles met functiebenamingen te maken. Ook in het be- van hun eerdere UvA-studie ‘Schuivende grenzen’ uit drijfsleven en bij de overheid werken web- en brandend 2004, waarin werd aangenomen dat de communicatie­ contentredacteuren of bedrijfsjournalisten. Een uitsplit- sector uit 55.000 werknemers bestond. Volgens de sing maken is onmogelijk. In feite zou je dan iedereen onderzoekers is die stijging gedeeltelijk te verklaren uit moeten vragen wat hij precies doet, stelt het CBS. het feit dat er in het tweede onderzoek nauwkeuriger Omdat er geen centraal orgaan is dat goed bijhoudt hoe- kon worden geteld. veel journalisten er in Nederland zijn, deed Nick Kivits Het cijfer uit 2010 – waarop veel media de stelling ba- voor Villamedia in 2015 onderzoek naar het aantal ‘jour- seerden dat er op iedere journalist tien voorlichters ac- nalisten’ en ‘redacteuren’ en kwam op een totaal van tief zijn – zorgden hoe dan ook voor flinke commotie in 18.000. Voor dat onderzoek werden zo’n 130 uitgeverijen beide sectoren. Waarop de onderzoekers zich haastten van kranten en tijdschriften (landelijk en lokaal) en 35 te zeggen dat ze niet wilden niet beweren dat de verhou- landelijke, regionale- en lokale omroepen gevraagd het ding tussen de journalistiek en voorlichting helemaal is aantal journalistieke medewerkers te delen. scheefgegroeid, zoals de hoeders van de journalistiek Waarschijnlijk is deze 18.000 een realistischer getal dan beweerden. Het ging hen niet alleen om de kwantitatie- wat het CBS becijfert, omdat commerciële webredacteu- ve verhouding, maar ook om de kwalitatieve, stelden ze. ren en bedrijfsjournalisten in de uitkomst van het sta- Want uit de interviews met communicatiedirecteuren, onderzoek 36 www.villamedia.nl

Zaken), om maar een paar recente voorbeelden te noemen, de hete adem in hun nek voelden. Bedrijven en organisaties voelen die druk van de pers echt en dat is gezond. Ik vind onze journalistiek dus niet zielig, maar juist heel professioneel. En de communicatiesector mag dan in omvang groot zijn, kwalitatief is hij dat niet altijd. maakten ze op dat juist ook de kwaliteit van communi- Ik zie nog al te vaak filmpjes – op Dumpert en andere catieprofessionals aanzienlijk was toegenomen en dat media – van voorlichters die met hun mond vol tanden journalisten relatief weinig oog hebben voor de door staan of gaan stotteren als ze à la Pieter Storms worden communicatiesector toegepaste mediastrategieën. benaderd door een cameraploeg. Een mooi voorbeeld ‘Onzin’, noemt lector PR en sociale media Piet Hein Coe- (tek.st/eo) daarvan – ik gebruik dat vaak als lesmateri- bergh van de Hogeschool Leiden het getal van 150.000 aal – is een persvoorlichter van Amsterdam die volledig voorlichters, communicatiemedewerkers en PR-advi- uit zijn rol valt als hij door Rutger Castricum wordt seurs. Het houdt het beeld in stand van de arme journa- gevraagd waarom er op het Stadsloket van Amsterdam list die wordt tegengewerkt door een leger aan spindoc- Osdorp geen minirokjes en laarzen tot aan de knie mo- tors. Maar dat klopt gewoon niet. Heel veel mensen die gen worden gedragen. Dan heb ik niet zo’n medelijden in de communicatiesector werken maken brochures en met de journalistiek.’ branded content, vullen websites of Facebook-pagina’s.’ Tja, hoe spannend is het eigenlijk om uit te zoeken hoe- Niemand weet precies wat communicatie is, stelt hij. veel groter de communicatiesector is dan de journalis- ‘Is een productmanager van shampoo bij Unilever een tiek?, vraagt emeritus hoogleraar Journalistiek en Media communicatiemedewerker? Nee, zeggen de voorlich- (Radboud Universiteit Nijmegen en UvA) Jo Bardoel zich ters, want marketingcommunicatie is in hun ogen een af. ‘Communicatieprofessionals nemen ook veel werk beetje vies. Dat is een soort Ajax-Feyenoord-verhouding. ‘Het klopt uit handen van de journalist. Denk aan lokaal nieuws; Maar ik zeg: heel véél mensen communiceren direct of niet: het het wordt soms wel prettig gevonden dat dit kant-en- indirect met de media, maar voor slechts een beperkt beeld van klaar wordt aangeleverd. Dat is ook niet erg. Serieuze deel van hun tijd. De directeur van een bedrijf zou je de arme media zullen nooit zomaar iets integraal overnemen. misschien ook voor pakweg twaalf uur per week als journalist De huis-aan-huisbladen wel, maar dat deden ze altijd al.’ communicatieprofessional kunnen typeren, net als die wordt Bardoel maakt bezwaar tegen het kapen van de term sommige beleidsmedewerkers.’ ‘communicatie’ door professionals die niet willen com- Om dit in beeld te brengen gaat Coebergh kwalitatief en tegenge- municeren in de ware zin, maar willen overtuigen. Ook kwantitatief onderzoek doen naar communicatieprofes- werkt door vindt hij dat de relatie tussen journalisten en commu- sionals. Als hij het beeld van tien voorlichters op één een leger nicatiemedewerkers minder gelijkwaardig is geworden: journalist daarmee weet te ontmaskeren zou dat voor aan spin- omdat de journalistiek ‘proletariseert’, terwijl de com- hem een mooie bijvangst zijn, lacht Coebergh. Maar nee, doctors’ municatieprofessionals er vaak warmpjes bijzitten. ‘De het is er vooral om te doen dat het fors toegenomen aan- verleiding om branded content en andere overtuigings- tal communicatieopleidingen inzicht krijgen in waar ze info over te nemen wordt steeds groter.’ Hij ziet een hy- precies voor opleiden. Samen met de Hanzehogeschool bride journalist opkomen die zowel voor onafhankelijke Groningen en de beroepsorganisatie voor communi- media werkt als branded content produceert, waardoor catieprofessionals, Logeion, richt Coebergh zich niet de Berlijnse muur tussen commercie en redactie afbrok- alleen op de groep waarvan door functiebenaming of kelt. ‘Omdat jongeren informatie krijgen uit zoveel -inhoud al duidelijk is dat zij communicatie in porte- bronnen kijken ze anders naar waarden als onafhanke- feuille hebben maar ook op mensen in andere functies, lijkheid. Ze zeggen: “Onafhankelijkheid, flauwekul, je die voor een deel aan communicatie­management doen. wordt altijd wel door iemand gestuurd.” Waar journalis- Zijn onderzoek zal een helder beeld geven over wie wat ten het vroeger niet in hun hoofd haalden om een door doet in de communicatie, zegt hij. Er is inmiddels een een persvoorlichter aangeleverde tekst over te nemen, is vragenlijst samengesteld die is uitgezet onder de leden de huidige generatie makkelijker met copy-paste.’ van Logeion en andere beroepsorganisaties. De resul­ Om te voorkomen dat persuasieve communicatie para- taten zullen in het voorjaar van 2019 verschijnen. siteert op de journalistiek zou volgens Bardoel de basis Zelf vindt Coebergh – die tot januari partner was van moeten blijven dat de gebruiker moet weten en beseffen Coebergh Communicatie & PR – niet dat er een scheve waar informatie vandaan komt en of ze al dan niet onaf- verhouding is tussen journalisten en communicatie­ hankelijk is, en welk belang wordt gediend. ‘Want als die professionals. ‘We hebben een stevige vrije pers, van Berlijnse muur er straks echt niet meer is kom je op een wie Ralph Hamers (ING) en Stef Blok (Buitenlandse hellend vlak.’ oktober 2018 37 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj de mensen Vijf reorganisaties in vijf jaar. Wat doet dat met Roos van Tongerloo? 38 De coach 41 Carrière 42 De Pegel gaat langs bij Prosper de Roos 44 Portfolio Jan Dirk van der Burg: de Prins Carnaval van de fotografie46 BEELD: FRITSBEELD: BAARDA persoonlijk 38 www.villamedia.nl oktober 2018 39 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

De vijfde reorganisatie voor Roos va n Tongerloo

HET WAS DEZE TWEET VAN ROOS VAN TONGERLOO (30), REDACTEUR BIJ BRANDPUNT+, DIE ONS RAAKTE: ‘IK WERK NU VIJF JAAR ALS JOURNALIST EN HEB VIJF NARE REORGANISATIES MEEGEMAAKT. NOEM HET PECH, NOEM HET DE REALITEIT OF EEN TEKEN DES TIJDS... IK WORD ER MOEDELOOS VAN.’ NOG MAAR PAS BEGONNEN IN DE JOURNALISTIEK EN DAN AL VIJF KEER JE BAAN OP HET SPEL. WAT DOET DAT MET JE? EN MET JE COLLEGA’S? tekst ROOS VAN TONGERLOO beeld TRUUS VAN GOG

Ik ben het wel gewend: op een liteit gaat, waar niemand van slag van kan zijn. We zien dinsdag, na de eerste koffie, landt er een mailtje op de een PowerPoint-slide met een grafiek waar niemand blij redactie waarin staat dat we later op de dag ‘bij elkaar van wordt: kijk-, luister-, klik-, lees-, of verkoopcijfers moeten komen’ op een ongemakkelijke plek. Een ‘We heb­ gaan achteruit, en er moet iets veranderen. En, zegt hij achteraf feestzaaltje, een vergaderruimte in de kelder, ben het met nadruk, wij zijn niet de enigen met dit probleem. of tussen de bureaus op een redactievloer. Zo’n mail met z’n Het is de journalistiek: we hebben het met z’n allen niet bestaat meestal uit korte zinnen, die niks zeggen maar allen niet gemakkelijk. een rotdag voorspellen: wie iets leuks te vertellen heeft, Ja, dat wisten we al. gebruikt eerder een woord te veel dan te weinig. gemak­ Het woord ‘reorganisatie’ wordt pas aan het einde van De directeur, hoofdredacteur, eindredacteur of chef , kelijk’ het praatje uitgesproken. De term wordt zo lang moge- begint het praatje meestal met ‘Zoals jullie waarschijn- lijk verpakt in andere woorden en zinnen, zoals ‘inno- lijk al wel wisten...’. Alsof hij – het was altijd een hij vatie’, ‘met de tijd meegaan’, ‘vernieuwen’, en ‘heruit- – zichzelf voor het gemak aanpraat dat het om een forma- vinden’. De stukken daartussen worden opgevuld met persoonlijk 40 www.villamedia.nl

Roos van Tonger­loo (30) was binnenland- maakt die zich nog net een overvolle lift in wurmt, en sfeerver- waardoor het ding stil komt te staan met de deuren slaggever bij dicht. ‘Shit, sorry.’ De Telegraaf, webredacteur Al die keren mocht ik mijn baan houden (klop het af, en algemeen klop het af), of werd ik net op tijd weggeplukt door een redacteur bij nieuwe werkgever. Ik vond, en vind, het een vreemde Vrij Nederland, positie: de chaos en het verdriet van de mensen die versleten modetermen als ‘millennials’, ‘lean’, ‘agile’, en en werkt nu bang zijn voor, of al van hun ontslag weten, gaan me ‘data’ (op z’n engels). Als het woord dan toch valt, kijken als redacteur aan, en maken me kwaad en somber. Natuurlijk: het is de meeste mensen naar de grond, en slaan hun armen journalistiek bij een godsgeschenk dat ik mag blijven, maar het verlies over elkaar. Nadat de redactie vragen heeft kunnen stel- Brandpunt+. van je team, je redactie, of je titel gaat je niet in de koude len, waarop geen of slechts diplomatieke antwoorden kleren zitten. Ik heb me nog niet eerder zo gemotiveerd worden gegeven, eindigt de PowerPointpresentatie met en betrokken gevoeld als afgelopen weken bij Brand- een datum, naast het logo van het bedrijf. ‘Nu kunnen punt+, en zou er een hoop voor geven om met deze we nog weinig zeggen. Dan weten we meer.’ club televisieredacteuren te blijven werken. Mag je dat uitspreken, als jouw probleem alleen relatief bestaat? Omdat media gek zijn op media, staat het praatje de Ik betrap mezelf op kinderachtige, ongepaste pogingen volgende dag in de krant (en sowieso op villamedia.nl). iets voor de redactie betekenen: ik haal taart en koffie, Elke redacteur kan hetzelfde bericht verwachten vanuit neurie, en zeg net iets te hard ‘Goedemorgen!’. Zolang ze het netwerk, of bezorgde vrienden: ‘Oh nee! Word je maar zien dat ik van mezelf geen slachtoffer maak. ontslagen?’ Gelukkig hebben we die ene datum paraat: Dat ik relatief veilig ben, zit ’m in mijn plek op de redac- ‘Ik kan nu nog weinig zeggen. Dan weet ik meer.’ tie: ik werk voor het meest toekomstbestendige deel van welke titel dan ook: online. Een eilandje dat, voor mijn Op elke redactie barst het tegenwoordig van de glazen gevoel, binnen de journalistiek lang over het hoofd is hokjes die geluidsdicht horen te zijn. Ze zijn het boeg- gezien, maar dat – anders dan de scheepjes van papier– beeld van schijntransparantie. Na zo’n praatje, zitten veilig boven water blijft. die hokjes wekenlang vol. We zien vanachter onze bu- reaus hoe gezichten betrekken en er in ogen gewreven Toen ik vier jaar geleden vertrok bij De Telegraaf, wordt. De spanning, die aan bureaus en bij de koffie- wenste een collega me succes als ‘webredacteur’. Hij automaat voor de vorm wordt ontkend, bouwt zich op sprak mijn functietitel uit met spot in zijn stem, en een achter glas en stroomt door kieren de redactie op. beetje meelij. Het is een hardnekkige denkfout – dat Tijdens de lunch hoor ik mensen praten over vorige online journalistiek onderdoet aan een gedrukt blad of reorganisaties. ‘Het is maar goed dat je hier drie jaar ge- een televisie-uitzending – die tijdens een reorganisatie leden niet rondliep, Roos. Of zeven jaar, ja: toen was het voor wrok en ongemak zorgt. Zonde: dit eiland-denken pas erg.’ Het lijkt alsof iedere journalist er zeker twintig zit journalistiek in de weg, en verdeelt de redactie. achter de rug heeft en zich schrap zet uit gewoonte. Toen ik begon bij Brandpunt+, in februari, werkten Ik werk vijf jaar als journalist en heb het elk jaar een we aan iets nieuws. Constructieve journalistiek, op keer meegemaakt, zo’n reorganisatie. Lang niet altijd televisie en online. Ik had er zin in: iets nieuws. Op de even heftig, maar in grote lijnen volgens een vast scena- kluisjes stonden foto’s van de redacteuren, op de muur rio. Ik liep stage bij HUMAN, werkte bij De Telegraaf, en manshoog het nieuwe logo. De man die de stickers op pakte twee reorganisaties mee bij Vrij Nederland. Nu bij de kluisjes plakte, vergat mijn foto. (Of het zat anders, de KRO-NCRV de afdeling journalistiek aan de beurt is, ik weet het niet.) Ik tekende mijn gezicht op een memo, lijkt het alsof ik elk schip dat ik enter (voor even) aan het en hing ’m op het witte deurtje. Een maand later waren zinken breng. ‘Titanic van Tongerloo’, zei laatst iemand. twee fotokluisjes leeg. De maand daarna drie. De glazen Spot on. Het is zo’n absurd gegeven, dat ik er lacherig hokken vol. Dinsdag hadden we mail: na de lunch moes- van word. Lang leve het toeval, dat van mij die persoon ten we ‘even bij elkaar komen’. oktober 2018 41 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj Jolan Douwes geeft loopbaanadvies Heb je ook een vraag? Mail naar [email protected] Botsen met de baas

SANDRA (54) HAD HOGE VERWACHTIN- GEN VAN HAAR NIEUWE BAAN BIJ EEN JURIDISCH TIJDSCHRIFT. ZE HOOPT DAT HAAR JAARCONTRACT WORDT VER- LENGD, MAAR HAAR LEIDINGGEVENDE HEEFT VEEL KRITIEK. HIJ VINDT DAT ZE NIET SNEL GENOEG WERKT. AF EN TOE MAAKT HIJ GRAPPEN OVER HAAR LEEFTIJD. SANDRA KAN DAAR NIET OM LACHEN. BEELD: TRUUS VAN GOG TRUUS BEELD: de coach 5 TIPS VAN JOLAN • Bespreek werkproblemen niet uitgebreid met col­ lega’s, maar zoek een neutrale vertrouwenspersoon die de feiten met je op een rij zet. • Als je vaker botsingen hebt op je werk, ga dan eens bij jezelf na wat de oorzaak zou kunnen zijn. Sandra* vertelt dat ze Wat kan beter? Als Sandra artike- • Kies een goed moment om een conflict te bespre­ gespannen naar haar werk gaat len redigeert, doet ze dat liever ken met de persoon in kwestie. Maak liever een en piekert over haar toekomst. Ze op papier dan op het scherm. Dat afspraak dan dat je erover begint op een feest of in omschrijft de sfeer op de redactie kost tijd, dus spreken we af dat ze de gang. als angstig en liefdeloos. Ook haar voortaan geen stukken meer print. • Zie conflicten op het werk als een leermoment en collega’s zijn op hun hoede voor de Twee weken na onze afspraak mailt train jezelf je ze niet te veel aan te trekken. leidinggevende. Hij kan scherp uit ze dat het lezen op het scherm even • Leestips: tek.st/ew (Forbes) en tek.st/ex (Inter­ de hoek komen met opmerkingen wennen was, maar veel tijdwinst mediair). als: ‘Wat klets je nou uit je nek’. oplevert. Op dit punt kan haar Sandra heeft hem daar al eens op leidinggevende haar geen verwijten aangesproken, maar dan zegt hij dat meer maken. zij te gevoelig reageert. We spreken ook af dat ze de perike- Al zitten de tranen hoog, we gaan len met haar chef niet meer uitge- naar de feiten kijken. Wat vindt breid bespreekt met haar collega’s. Sandra goed gaan op haar werk? De Dat scheelt niet alleen tijd, ze kan lijst met pluspunten is langer dan ze dan ook niet de klacht krijgen dat ze haar contract niet wordt verlengd. had verwacht. Ze variëren van goed stemming maakt. Ze kan beter een Ze had gehoopt dat deze baan haar contact met haar naaste collega’s goed moment kiezen om met haar eindstation zou zijn. Maar daar kan tot waardering voor haar artikelen. leidinggevende te bespreken waar niemand meer van op aan. Sandra Ze krijgt meteen ideeën hoe ze zich ze zich zorgen om maakt. Het helpt gaat weer om zich heen kijken en meer kan manifesteren. Bijvoor- als ze dat gesprek goed voorbereidt netwerkgesprekken voeren. Mis- * Sandra is om beeld door actiever onderwerpen en met oplossingen komt. schien vindt ze wel een interessan- privacy-redenen een gefingeerde aan te dragen. Dan is er nog Sandra’s angst dat tere baan. naam. carrière 42 www.villamedia.nl Nieuwe uitdaging te pakken, eerste prijs behaald? Mail naar [email protected]

DE BESTE PLEK TRANSFERS

n Marc van der Ree (47) neemt na elf jaar afscheid als hoofdredac­ teur van Hart van Nederland. Hij Drie hoofd- vindt het naar eigen zeggen ‘mooi geweest’ en noemt zijn vertrek redacteuren ‘stoppen op het hoogtepunt’. Van voor één titel Ree begon in 1996 als bureauredac­ teur. Al vrij snel ontwikkelde hij zich n SportNEXT ­Sportjournalistiek tot eindredacteur, om vervolgens talent 2017, die titel nam de data- in 2007 benoemd te worden tot analytische voetbaljournalist Pieter hoofdredacteur. Wat hij gaat doen Zwart (25) in januari trots in ont- is nog niet bekend. vangst. Dit bleek niet de enige titel die hij in een jaar tijd aan zijn cv n Albert Verlinde (57) gaat aan kon toevoegen. Sinds vorige maand de slag bij Talpa in zijn oude rol als is Zwart namelijk een van de drie brenger en duider van entertain­ nieuwe hoofdredacteuren van Voet- mentnieuws. Hij gaat samenwerken bal International. Na het vertrek met Jan Versteegh. In 2016 nam van adjunct-hoofdredacteur Dennis Verlinde na vijftien jaar afscheid van van Luling, was Voetbal Interna- RTL Boulevard. Hij maakte in 1992 tional afhankelijk van een interim zijn debuut op tv. Sindsdien werkte hoofdredactie, bestaande uit Taco hij voor RTL Nederland en SBS6 als van den Velde en Peter Wekking. iemand van 25 doorschuiven naar entertainmentdeskundige. Dit bleek het begin van iets sterks, deze plek. Ook niet iemand van 25 BEELD: NRC BEELD: aldus Zwart. ‘In deze periode is er die een bepaalde visie heeft op hoe, n Plaatsvervangend chef econo­ veel goeds neergezet. We heb- in dit geval, de voetbaljournalistiek mie van NRC John Hoogerwaard is ben ervoor kunnen zorgen dat het eruit moet zien. VI denkt vooruit, met ingang van 1 oktober terug­ digitale bereik enorm is gegroeid.’ maar waarborgt met de andere gekeerd naar de verslaggeverij. Het aantal abonnees op VI PRO is de hoofdredacteuren de herkenbaar- Hoogerwaard ruilt zijn chefsfunctie afgelopen twee maanden met 2000 heid van VI. VI moet vooral VI in voor een plek op de buitenland­ toegenomen. blijven, alleen dan VI 2018. Ik vind redactie. Daar gaat hij aan de slag Drie hoofdredacteur voor één titel. dat we een merk hebben dat nog als redacteur West-Europa. Voor­ Is dat niet wat veel? Zwart: ‘De steeds heel veel mensen bereikt, heen was Hoogerwaard ook chef bij kracht zit in de combinatie. Taco en daardoor ook nog steeds veel Dagblad De Pers en coördinator van en Peter waarborgen de identiteit potentie heeft.’ de eindredactie bij Trouw. van het blad, en ik ben er voor de Van ingrijpende veranderingen zal BEELD: MARILYN BARTMAN vernieuwing. We bedrijven zowel de het publiek op de korte termijn nog n Josephine Kay volgt Anne klassieke journalistieke methode als niet heel veel merken. ‘De eerste, Marij de Vries Lentsch op als hoofd­ nieuwe methodes.’ duidelijk zichtbare verandering gaat redacteur van Cosmopolitan. Kay De ambitie om in een hoofdredactie waarschijnlijk de restyling zijn die was hoofdredacteur van het online te belanden, was er bij Zwart al een wij op de website en in de apps gaan magazine Bedrock.nl en werkte tijdje. ‘Je hebt toch bepaalde ideeën doorvoeren.’ eerder voor de sites van Glamour, over wat je met een medium kunt Voetbal International staat inmid- Vogue, Nsmbl, Happinez en voor doen en waar het naartoe moet. Dan dels al enige tijd te koop. Onder Holland Herald en Women’s Health. is de hoofdredactie de beste plek andere John de Mol heeft interesse om dat te realiseren.’ Deze ideeën getoond. Tot op heden valt er vol- n Marten van de Wier is per sep­ richten zich bij Zwart vooral op het gens Zwart weinig te zeggen over de tember in vaste dienst getreden bij meer inzetten van data-analyse in verkoop. ‘Zodra daar nieuws over is, Trouw. Hij werkt al sinds 2008 op de berichtgeving. dan zal het wel ergens gecommuni- freelancebasis voor de krant. Door Het is een gewaagde stap, zo beaamt ceerd worden.’ interne verschuivingen kwam er een Zwart. ‘Niet veel bladen zullen Sabien Froger plek vrij voor een zorgverslaggever. oktober 2018 43 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

VERLANGLIJSTJE

PRIJZEN n Rudi Vranckx, van de Belgische publieke omroep VRT, heeft de ere­ prijs Journalist voor de Vrede 2018 gekregen. De prijs wordt elke twee jaar toegekend aan een journalist die door onafhankelijke, objectieve en kritische berichtgeving bijgedra­ gen heeft aan een cultuur van vrede en rechtvaardigheid.

n Culinair recensent Mac van Dinther (60), die 21 jaar lang restaurant­recensies schreef voor de Volkskrant, is onderscheiden met het ‘Mes van Johannes’, een nieuwe prijs voor restaurantkritiek. De prijs is een initiatief van de Stichting Gastronomische Bibliotheek en wordt voortaan jaarlijks uitgereikt. Op zoek naar raakvlak hebben met transparantie. De prijs bestaat uit een mes, een Een democratie kan pas echt goed vlijmscherpe Laguiole Rossignol, het bos tussen werken als er een zekere mate van ooit eigendom van culinair journa­ transparantie is. Brussel is nog wel list Johannes van Dam die in 2013 de Brusselse enigszins een raadsel voor mensen. overleed. bomen Hoe lopen de lijntjes en hoe wordt er gelobbyd door verschillende orga- BEELD: SANNE DELCROIX SANNE BEELD: n BOB, de 6-delige podcastserie n Lise Witteman (30) heeft haar nisaties?’ over een dementerende Vlaamse vertrouwde Den Haag verruild voor ‘Vaak zie je toch dat een correspon- vrouw en haar al dan niet bestaande het kloppend hart van de Europese dent in een stad als Brussel voor een jeugdliefde Bob van het Vlaams- Unie. Sinds kort is ze freelance medium álles moet coveren, van Nederlandse AudioCollectief SCHIK correspondent in Brussel, met als de EU, tot NAVO en ook nog even mag zich een jaar lang de beste opdrachtgevers Follow the Money België erbij. Dat wil ik niet. Ik heb podcast van Nederland noemen. en De Groene Amsterdammer. met mijn opdrachtgevers al overleg De Vlaamse Nele Eeckhout (29) en Na jaren te hebben rondgelopen op gehad over wat ik precies wil doen. Siona Houthuys (28) en de Neder­ het Binnenhof zette ze de stap die al Maar tussen de bomen door het bos landse Mirke Kist (27) wonnen de langer leefde in haar fantasie: Brus- blijven zien, blijft uiteraard een eerste Dutch Podcast Award 2018, sel. ‘Ik had op een gegeven moment uitdaging.’ een initiatief van BNR Nieuwsradio. het idee dat ik behoorlijk wat had Haar muur is inmiddels bedekt met De overige winnaars per categorie gezien van politiek Den Haag, maar grote vellen papier waarop ze let- op een rij: Nieuws & Politiek: De op mijn verlanglijstje stond altijd al terlijk de lijntjes uitzet die in Brussel Willem­ Podcast, Journalistiek & Me­ Brussel. Dus toen iemand me vroeg te ontdekken zijn. ‘Zo probeer ik dia: De Eeuw van de Amateur, Tech waarom ik niet gewoon naar het bui- de structuren een beetje in kaart te & Innovatie: De Technoloog, Kunst tenland vertrok, dacht ik ‘waarom brengen. Wie kent wie en wat hoort en Cultuur: De Grote Harry Bannink eigenlijk niet’. bij wat? Dat gaat goed, ik heb wat Podcast, Muziek: Klap van de Molen, Witteman begon na te denken over mensen gesproken, dus zo vind ik Verhalend: Storytelling - Bob, Life­ media die mogelijk geïnteresseerd alles wel uit. Dat is ook het voordeel style (Incl. Sport): Ik Ken Iemand zouden zijn. Follow the Money, waar van Brussel, mensen zijn er heel Die, Zakelijk: Rudy & Freddie­ , Beste ze al eerder voor gewerkt had, en benaderbaar. Er geldt geen geheim- Host: Michiel Veenstra, ­Branded: De Groene bleken wel wat te zien in houdingsplicht voor ambtenaren, KLM, Trend 2018 Pretparken: haar insteek. ‘Wat mij altijd erg in- wat in Den Haag wel zo is.’ ­Ochtend in Pretparkland. teresseert zijn onderwerpen die een Sabien Froger de pegel 44 www.villamedia.nl

‘IK ZORG DAT IK TIJD HEB OM TE DAGDROMEN’ Hoe creëer je ruimte voor journalistiek die je écht belangrijk vindt? Om daarachter te komen, spreken freelancers Sjoerd Arends en Erwin van ’t Hof met vakgenoten. Dit keer met freelance radiomaker en filosoof Prosper de Roos. ‘Als ik niets hoef, kom ik tot ideeën.’ tekst SJOERD ARENDS EN ERWIN VAN ’T HOF beeld TRUUS VAN GOG

Als we bij Prosper langsgaan, onze podcastspullen op zijn keukentafel uitstallen. Voor ­vallen we met onze neuzen in de boter. Hij werkt aan de NTR reisde hij naar Denemarken, Engeland en Frank- een radiodocumentaire over klimaatverandering. ‘Het rijk. Hij sprak mensen over de opwarming van de aarde. is echt puzzelen met de montage’, vertelt hij terwijl we ‘Ik gebruik de zeestromen als rode draad. De oceanen hebben een enorme invloed op het klimaat. Zo ga ik van personage naar personage.’ Hij is al bijna een jaar met het project bezig. Hoe kan een radiomaker zich zo lang onderdompelen in een onderwerp? Een belangrijk ingrediënt is tijd. Eigen tijd om precies te zijn. ‘Ik ben altijd relatief lang bezig met een synopsis en het vinden van mensen. Waar kan ik langskomen? Wie zijn de personages? Dat wil ik allemaal concreet hebben voordat ik het verhaal pitch. Soms vraag ik van tevoren of er bij de omroep interesse is in het onderwerp.’ Voor zijn documentaire over klimaatverandering maak- te Prosper een zeer uitgebreide pitch. ‘Daarin staat wie ik ga spreken, wat de relevantie van de film is, hoe ik het wil aanpakken, dat soort zaken. Zo duidelijk mogelijk.’ Prosper benadrukt dat hij ook regelmatig tijd vrijmaakt om niets te doen. Een belangrijk onderdeel van zijn creatieve proces. ‘Als ik niets hoef, kom ik tot ideeën. Ik neem dagen vrij om naar exposities te gaan, films te be- kijken of om helemaal niets te doen. Zodat ik de ruimte heb voor dagdromen. Op het moment dat je niets doet OPROEP en je je geest de ruimte geeft, ben je ook iets aan het Ben jij/ken jij een freelancer met een goed verhaal? doen. Het is voor mij een investering die nog niet direct Mail: [email protected] tastbaar is, maar die zich later concreet terugbetaalt.’ of stuur een Twitter-bericht naar @Erwinvthof of @SjoerdArends Toen zijn plan voor de klimaatdocumentaire af was, oktober 2018 45 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

WAT WE LEERDEN VAN PROSPER • Vrije tijd is soms nodig om creativiteit aan te wakkeren • Een goede en concrete pitch kan veel tijd kosten • Radiodocumentaires zijn relatief goedkoop om te maken (hier hoor je meer over in de podcast) • Filosofische verhalen lenen zich goed voor audio (hier hoor je meer over in de podcast) dat ik dan roofbouw op mezelf pleeg. Heel langzaam duikt er een stressniveau in. Er is discipline nodig om ervoor te hoeden dat je ergens te veel induikt. Voor je het weet, zit je in een situatie waarin je alleen kunt vechten of vluchten. Er is geen ruimte meer om rustig na te denken. Ik moet bij mezelf op de rem trappen en klopte de journalist aan bij de NTR. Daar kon hij vrij zeggen: “Voor vandaag heb ik dit gedaan, morgen is er eenvoudig terecht, dankzij zijn netwerk. Prosper is geen weer een dag.”’ onbekende in de radiowereld. Hij werkte onder meer Het is niet alleen de mix van tijd, netwerk en ervaring mee aan afleveringen van Toendra, een reeks korte die ervoor zorgt dat Prosper zijn verhaal kan maken. radiodocumentaires van de VPRO. ‘Zeker in het geval ‘Ondanks de steun van de NTR en het fonds moet ik van langere documentaires is het radioland vrij over- zorgen dat ik mijn kosten laag houd. Ik ga weinig op zichtelijk. Het enige tijdslot is Radiodoc van de NTR/ vakantie, heb geen dure abonnementen en heb geen VPRO, daar werken maar een paar mensen. Omdat ik ze kinderen. Begrijp me niet verkeerd. Ik ben geen Stoïcijn door eerder werk ken, kan ik ze makkelijk benaderen. Ze hoor, ik geniet van het leven.’ weten ook wat ze van me kunnen verwachten.’ Daarnaast doet hij soms losse klussen, zoals audio-­ Dat Prosper zijn documentaire verkoopt, wil nog niet opnames, montages en het maken van ondertitelingen. zeggen dat de financiering rond is. ‘Zeker omdat ik naar ‘Je moet nu eenmaal ook boodschappen kunnen doen.’ het buitenland moest, was de vergoeding van NTR niet Voor Prosper is een laag uitgavenpatroon een zacht genoeg. Samen met de redactie deed ik een aanvraag bij prijsje om te doen wat hij graag wil. ‘Op het moment het NPO Fonds. Die werd gehonoreerd.’ Maanden nadat dat de financiering van een eigen documentaire rond hij aan zijn project begon, kon hij op reis. ‘Een groot pro- is, weet ik dat het geluk dat ik daaruit haal vele malen ject zoals dit is iets waar je een lange adem voor nodig groter is dan het bezit van dure spullen.’ hebt. Zodra je je daar bewust van bent, is het makkelij- ker om die adem te vinden.’ Ervaring is ook belangrijk. Niet alleen tijdens de pre- Villamedia productie en het aanvragen van subsidie, ook tijdens het Luister naar de Pegel via Soundcloud productieproces. ‘Zeker in de montagefase is voor mij de verleiding groot om alleen maar door te gaan. Ik weet Prins Carnaval van de fotografie

BOER WILDE JAN DIRK VAN DER BURG WORDEN, NET ALS ZIJN VADER. TOEN SCHRIJVEND JOURNALIST, DAARNA FOTOGRAAF. NU IS HIJ BENOEMD TOT FOTOGRAAF DES VADERLANDS. EEN TITEL OM TE LACHEN.. tekst FRITS BAARDA beeld JAN DIRK VAN DER BURG

Het bekendste motto op de golfbaan: ‘Er is altijd meer lucht dan boom’

48 www.villamedia.nl

portfolio jan dirk van der burg FRITSBEELD: BAARDA

De ontvangst bij de ambassadeur voor de fotografie is indrukwekkend. Halverwege zijn Amsterdamse kantoor, dat hij deelt met vijf andere creatieve geesten, overziet een kolossaal Boeddhabeeld de ruimte. Rond het lichaam is een rood- wit-blauwe sjerp met rozet gedrapeerd. De opgedrukte tekst laat geen twijfel bij wie we op bezoek zijn: de Fotograaf des Vaderlands. Jan Dirk van der Burg (40), de vijfde fotograaf die de titel mag dragen, gaf daags na zijn Jan Dirk van officiële benoeming opdracht tot het maken van de sjerp. der Burg (1978, Normaal gesproken hangt een dergelijk lint bij vleeskeu- Voorburg) ringen rond de hals van een koe. Opleiding: Zelf heeft hij zich vandaag getooid in een kek shirt, School voor voorzien van pregnante wit-groen-gele kleuren. Zijn van andermans foto’s heeft hij intussen in bakjes de Journalis- borst is bedekt met een tractor, merk John Deer. Het verzameld. Wil je een leuke foto van biljarters? Ze zijn er tiek, Academie is een passend tenue voor zijn rol als ambassadeur. bij de vleet. Wat zou je als fotograaf nog biljarters gaan van Beeldende ‘Hoera!’, juicht Jan Dirk. ‘Ik ben benoemd. Maar die titel fotograferen? Het internet is een oceaan, waaruit je net- Kunsten Fotograaf des Vaderlands is wel deftig en pretentieus. ten vol met beelden kan vissen. Publicaties: Past zoiets wel bij mij, vroeg ik me af. Ik heb besloten Olifantenpaad- het programma op mijn eigen manier in te vullen. Ik De dag begint direct met dwalen. Eerst de koffie­ jes, Tweetbun- ga het jasje van het ambassadeurschap vermaken. Ge- machine aan, dan naar het toilet. Daar gebeurt het. Met dels, Venus Seks schikt voor een soort Prins Carnaval van de fotografie. de telefoon in de hand checkt hij eerst zijn mails. Bij Cinema, Cen- Dat jasje past me wel.’ het grote-boodschappenwerk doet hij zijn eerste rondje sorship Daily, Bijna een jaar geleden kreeg hij al de vraag of hij het Twitter, Facebook, Instagram. Na kleiner toiletwerk Heerlijk genie- wilde worden. Drie bier in een kroeg waren genoeg om klapt hij gezeten aan de keukentafel zijn laptop open. ten, fotocolumn het nieuws in welingelichte kring te verspreiden. De Browser, open u! Klik, klik, daar valt hem iets op. Uren, Volkskant verzegelde persmappen met embargosticker, die vlak soms tot halverwege de middag, kan hij ermee zoet zijn. Magazine, Ne- voor de bekendmaking in Breda werden uitgedeeld, ‘Die hele beeld-tsnunami krijg ik in mijn snufferd, ik derland onder waren nutteloos. ‘Van die geheimhouding wist ik eerlijk verdrink erin.’ Als een dwaalgast gaat hij rond, op zoek het Systeem- helemaal niks’, lacht hij. naar kleine sensaties. Internet is, naast de gewone, een plafond, De relatief nieuwe wereld waarin ook geleefd wordt. Correspondent De ambassadeur is bereid tot een uitgebreid gesprek in De fotograaf heeft er onverwachte ontmoetingen. Komt- Theater: Zie je de kantine. Nee, liever niet op kantoor waar het gehorig ie ineens Yolanthe Cabau van Kasbergen tegen. Met haar niet vaak (De is en rond zijn bureau een ‘mestkeverachtige situatie’ afgetrainde lichaam in bikini leunend tegen een citroen- Parade 2018) heerst. Verspreid liggen er grote rollen plakband, kop­ boom. In bijgeleverde teksten levert ze ongevraagde Te verwachten: telefoons, stapeltjes paperassen, een spuitbus, verfrom- adviezen en wijsheden, zoals ‘Know who you are, and Zie je niet vaak, melde bonnetjes, een laptop en een Mamiya7II-camera. know it’s enough.’ Intrigerend, vindt hij, waarom doet de Fotograaf Over een los toetsenbord loopt een grauw spoor van ze dat? des Vaderlands gemorste koffie. Eens per week pakt hij de chaos aan. Show (2019) Met één arm veegt hij alle spullen in een grote zak. Dan duikt er tussen die duizenden beelden ineens 2 november Daarvan staan er inmiddels drie of vier in de kast. Hij een wethouder op. Bestuurder van een middelgrote intocht van de mist nooit iets. ‘Ruimt heerlijk op’, constateert hij. ‘De gemeente. Detail: zijn opstaand stekelhaar. Honderden Fotograaf des dag erna begint de opbouw van de reguliere non-clean foto’s verder is er weer één, van een andere middelgrote Vaderlands desk policy’ weer. gemeente. Ook met stekelhaar. Dan heeft hij er zomaar in Sexyland, Thuis is de situatie niet veel anders. Een kantoor is tien bij elkaar en wordt het een serie. Van der Burg ging Amsterdam- gezond voor hem, weet hij nu, maar hij blijft ook graag zich in de psychologie van stekelhaar verdiepen. Hij Noord. thuis plakken. Hij kan gerust ‘s middags naar smurfen kwam tot deze slotsom: ‘Het is een kapsel voor man- Van der Burg is liggen kijken. Vijf jaar geleden kwam hij erachter dat nen in representatieve functies. Met grijs stekelhaar pandist, geu- hij als fotograaf helemaal niet naar buiten hoefde. De proberen ze een energieke dynamische uitstraling te zennaam voor camera verdween naar de achtergrond. In plaats van de communiceren. Daadkrachtig. Zijn de zijkanten ook nog bewust Fiat ontspanknop begon hij steeds vaker command, shift 4 gedekt, dan drukt dat staatsmanschap uit. Heerlijk, al Panda rijders. van zijn Apple in te drukken. Duizenden screenshots die stekelhaarvarianten. Blokhead, hoog op hoofd of oktober 2018 49 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

Nederland cursusland

Radiatoren op de website kinky.nl portfolio jan dirk van der burg 50 www.villamedia.nl

Bau Borreman op een postzegelmarkt in het verenigings- gebouw ‘De Jeugd van Gisteren’ in Hoofddorp

De jaarlijkse gratis Bouwmarkt-BBQ in Amsterdam oktober 2018 51 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

De short-cut op de afdeling archief & administratie op octrooi­bureau Vriesen­dorp & Gaade

Een Canta-reperatie in Betondorp

Bijschrift Een voortuin in Betondorp, Amsterdam portfolio jan dirk van der burg 54 www.villamedia.nl

de egelstijl, alle kanten even lang. Het is sensationeel, je kunt het zelf niet verzinnen.’ Kleine Jan Dirk droeg tussen zijn 9-de en 13-de levensjaar zelf ook opstaand stekelhaar.

Zo ging dat ook met prostituees die zich opvallend vaak bij verwarmingsradiatoren aan de kijker presenteren. Werd ook een serie, momenteel allemaal te zien op het festival Breda Photo, waar hij tot Fotograaf des Vader- lands werd gekroond. Als fotograaf publiceert hij nog wel in media, zoals wekelijks in Volkskrant Magazine, maar steeds meer zoekt hij andere uitingsvormen. Zo stond hij dit jaar voor het eerst op de theatershow De Parade, begeleid door Eefje, zijn vriendin en regisseur van professie. De theatershow ‘Zie je niet vaak’ was een onzichtbaar voorsorteren op zijn programma als Foto- graaf des Vaderlands.

Bij het doorploegen van sociale media stuit hij ook op ongevraagde biografieën. Op Twitter vond hij zoveel ongevraagde intimiteiten in de persoonlijke levenssfeer,

Aly-Bennink Schilder, kleurmeester dat hij besloot er een tiental te gaan volgen. ‘Het zijn van kleinere knaagdieren op een Cavia­ tentoonstelling in Tiel dagboeken zonder slotje’, zegt hij. Hij maakte er Tweet- bundels van, in boekvorm, als een serie biografieën van gewone mensen. ‘Op sociale media vind ik 24 karaats documentair materiaal’, zegt hij. ‘Een heel leven uitplui- zen van iemand die je niet kent, dat boeit me mateloos. Mensen laten het allemaal zien. Als fotograaf hoef ik er

Marjolijn Kylstra en showpony Donar niet met camera of flitser tussen te zitten, het wordt me zo aangereikt’, zegt Van der Burg. De scheidslijn tussen fotograaf, waarnemer en voyeur vervaagt, geeft hij toe: ‘De grenzen rekken zich op, de plaatsvervangende schaamte verschuift.’ En is hij niet eerder een beeldverzamelaar dan een fotograaf? ‘Nee, ik ben fotograaf!’, zegt hij volmondig. ‘Het is een andere werkelijkheid, maar wel eentje van deze tijd. Omdat ik minder vaak op een ontspanknop druk, ben ik dan ineens geen fotograaf meer?’

Het kan vreemd lopen, want als kind dacht hij er niet aan om fotograaf te worden. Kleine Jan Dirk had meer met vee dan met mensen. Zijn wereld was beperkt tot de stallen van zijn vader. De varkenshouderij stond in polder De Boezem, ergens tussen Pijnacker en Zoeter- meer. Daar was het fijn, al miste hij wel een tractor zoals koeienboeren hadden. De stal van de buren was een uitstapje. Uren kon hij dromerig op een krukje zitten en koeien observeren. Lang wist hij: ik wil net als vader ook boer worden. Maar wel met een tractor, anders was je geen echte boer. Pas later leerde hij het leven buiten de stallen kennen. Schrijvend journalist leek hem ook gaaf. En als hij het kon combineren met fotografie, kon hij misschien wel een kosmopolitisch reiziger worden. oktober 2018 55 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

Patricia Toet met Dobby, een Nigeriaan­se reuzenslak­

Maar eerste werkervaringen leerden hem dat hij minder heeft ze meegenomen. Eerst ervaart de fotograaf ver- geknipt was voor het vak van allround fotojournalist. Te wondering: ‘Daarna raakt ze me, dan voel ik ontroering. veel foto’s mislukten. Als hij zijn onderwerpen zelf kon Ze is geen paradijsvogel, maar gewoon iemand die in de bedenken, zou het beter gaan. samenleving staat en iets uitzonderlijks doet.’ Het vee was al lang uit het zicht verdwenen, steeds va- De reuzenslak is hem nader dan gedacht. Het is niet het ker nam de mens hun plaats in. ‘De mens is de diersoort exotische waarin hij zich herkent, wel de behoefte om die me toch het meest interesseert’, stelt hij achteraf iets uit het leven te pikken en je daarin te verliezen. vast. ‘Ik voel me verwant met mensen die in het leven Van der Burg behoort tot de categorie ‘hipster in zijn late een bepaalde insteek hebben gevonden waar ze goed de jeugd met baardje en tractorshirt, verslingerd aan de dag mee kunnen doorkomen.’ laptop’. Patricia zal ook raar van hém opkijken. Een foto- graaf die zich de hele dag verliest in beelden. ’s Avonds Neem de terrariumdagen in Tilburg, waar hij laatst kan hij zich moeilijk losmaken uit die oceaan. Dan ziet was. De een heeft er slangen, de ander hagedissen. Dan hij soms voor zijn ogen handen wapperen. ‘Hallo, zijn komt hij een vrouw tegen, Patricia, die van Nigeriaanse we er nog?’, hoort hij. Het is Eefje, met wie hij verkering reuzenslakken houdt. Driehonderd van die makkers heeft. Ze trekt hem terug op het land. Piloot Rene Boerlage met zijn vader op de Fly Inn in Odornerveen oktober 2018 57 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj de meningen Essay Ernst-Jan Pfauth: Voorbij de landsgrenzen 58 De mores 61 Innovatie 62 Lessen voor de pers van Ruud Coolen van Brakel: ‘Organiseer altijd tegengeluid’ 64 De schepping van Arjanne Laan 69 Recensies: Nieuwe urgentie voor historische foto’s 70 BEELD: BEELD: ALFRED EISENSTAEDT / TIME & LIFE PICTURES / MARINA INKLEURING AMARAL ‘Wie werkelijk wil begrijpen wat er speelt in de wereld moet voorbij de eigen nationale vlag kijken’ oktober 2018 59 essay

Voorbij de lands­ grenzen

DE CORRESPONDENT BESTAAT VIJF JAAR. TER acht boeken kochten, waardoor in 2017 94 procent van GELEGENHEID DAARVAN VERSCHIJNT HET BOEK de omzet uit lezersinkomsten bestond. Omdat we ons ‘DIT WAS HET NIEUWS NIET’. UITGEVER ERNST-JAN bestaansrecht danken aan leden, kunnen we ons volle­ PFAUTH SCHRIJFT IN HET NAWOORD OVER DE AMBITIE dig wijden aan onze belangrijkste taak: hen informeren OM DE CORRESPONDENT UIT TE BREIDEN MET EEN ENGELSTALIGE VERSIE. EEN VOORPUBLICATIE. over de belangrijkste ontwikkelingen van onze tijd. tekst ERNST-JAN PFAUTH ‘Geen advertenties?’ vraagt de redacteur. ‘Ja’, zeggen we tegelijkertijd. ‘Dat lijkt me heerlijk’, verzucht hij. ‘Dan hoef je je nooit zorgen te maken of je met een reportage een belangrijke adverteerder kwaad maakt.’ ‘Precies!’ roepen Rob en ik in koor. Vervolgens doen we uit de doeken hoe onze correspon­ denten vrijwel al hun verhaalideeën van tevoren delen Een paar weken geleden met lezers, kijkers en luisteraars. Daardoor hebben zaten Rob Wijnberg en ik aan een tafeltje in een koffie­ leden de mogelijkheid om relevante kennis en ervarin­ zaak in New York. Over een paar minuten zou daar een gen aan te dragen. Dat is belangrijk, want we geloven redacteur van een van de beroemdste Amerikaanse late­ dat wat onze lezers weten, de grootste onaangeboorde nightshows plaatsnemen. Rob en ik spraken onze pitch bron van kennis in de journalistiek is. Aan ons de ver­ nog één keer door. ‘Jij vertelt dat we geen advertenties ‘De antwoordelijkheid om die kennis naar boven te halen. hebben, dan pak ik hem over om uit te leggen hoe dat Dat reistijdwinst niet bestaat, vluchtelingen niet van bijdraagt aan onze onafhankelijkheid. Oké?’ ontwik- een uitkering willen leven en de schuldenindustrie een We wilden de redacteur enthousiast maken voor ons kelingen geldverslindend circus is; deze inzichten uit dit boek plan om De Correspondent uit te breiden met een die onze hadden we niet kunnen opdoen zonder de hulp van Engelstalige versie – The Correspondent. Dat moest in toekomst leden die in de planologie werken, vluchtelingen in hun minder dan twintig minuten, want zo lang duurt een bepalen, eigen buurt interviewden en inzicht gaven in hoe ze in doorsnee koffieafspraak in New York ongeveer. zijn al- de schulden raakten. ‘En nu willen we proberen dit ook in het Engels te doen’, Daar is hij. Na een vlugge handdruk gaan Rob en ik lang geen vertrouwen we de redacteur toe. Zijn telefoon rinkelt. meteen van start. Zijn telefoon ligt dreigend op tafel, “nationale” Hij kijkt ernaar, maar draait ’m om. Gelukkig. scherm naar boven, klaar om zijn aandacht te kapen. ontwik- ‘Waarom?’ vraagt hij. Gelukkig hebben we dit verhaal al vaker verteld, we kelingen We vertellen dat we vanaf dag één de ambitie koes­ trappen altijd hetzelfde af: ‘De Correspondent draait meer’ terden om journalistiek te bedrijven die voorbij onze helemaal om leden.’ landsgrenzen gaat. Want de ontwikkelingen die onze Daarna vertellen we hoe onze leden de journalistiek toekomst bepalen, zijn allang geen ‘nationale’ ontwik­ van De Correspondent financieel mogelijk maken. Dat kelingen meer. Of het nu om klimaatverandering, cyber­ 60.000 leden inmiddels zeventig euro per jaar betalen criminaliteit, kunstmatige intelligentie of de macht en dat lezers al meer dan 120.000 exemplaren van onze van de financiële sector gaat: landsgrenzen doen er niet essay 60 www.villamedia.nl

onze journalistieke idealen het beste naar een Engels­ talige versie kunnen vertalen. Veel van die mensen maken tijd voor ons omdat ze onze Amerikaanse troef kennen: Jay Rosen, een gerenom­ meerde professor aan New York University. Hij is een van de prominentste onafhankelijke denkers over journalistiek. Een aantal van zijn ideeën – bijvoorbeeld dat een journalist gebruik kan maken van de kennis van meer toe. Wie werkelijk wil begrijpen wat er ‘speelt in lezers – staat aan de basis van De Correspondent. Vlak de wereld’ moet voorbij de eigen nationale vlag, rege­ voordat Donald Trump verkozen werd, vertelde Rosen ring en dagelijkse journaaluitzendingen kijken. Maar dat hij ons graag wilde helpen bij het oprichten van The omdat we vooralsnog alleen in het Nederlands journa­ Correspondent. Mede door die stap maken mensen als listiek bedrijven, kunnen alleen de 23 miljoen mensen de televisieredacteur tijd voor ons vrij. die Nederlands spreken hun kennis bijdragen. Zodra we Bovendien hebben we met Rosen een onderzoeksproject Ernst-Jan in het Engels publiceren, kunnen in potentie tientallen, opgezet, dat onder andere in kaart brengt hoe we onze Pfauth (1986) zelfs honderden miljoenen mensen meedoen. nieuwsfilosofie naar het Engelse taalgebied kunnen is CEO van The Als we dan een wereldwijd opererend bedrijf als Shell vertalen. Daarvoor interviewde hij onder andere tiental­ Correspondent. onderzoeken, kunnen niet alleen medewerkers en len leden van De Correspondent in Nederland. Tijdens Daarvoor was wetenschappers uit Nederland daaraan bijdragen, maar die gesprekken bespeurde hij bij veel leden een ‘diepe hij chef Digitaal ook uit Nigeria, Groot-Brittannië of Myanmar. Of als bron van idealisme’. ‘Ik bespeur iets wat in zekere zin bij NRC. we migratiestromen in kaart brengen: dan begint onze fundamenteler is dan slechts de hoop op een betere we­ Forbes nam verslaggeving niet bij de aankomst van migranten in reld’, schrijft Rosen in zijn onderzoek. ‘Het is het geloof hem in 2016 op Europa, maar kunnen we ook verhalen en ervaringen dat we die wereld kunnen begrijpen, dat we erachter in de lijst 30 brengen van mensen die in de landen wonen waar de kunnen komen hoe we in deze puinzooi terecht zijn interessantste reis begint. gekomen, dat de systemen die onze levens bepalen niet Europeanen Ja, dan hebben we een werkelijk wereldwijd perspectief, geheel ondoorgrondelijk zijn, dat de problemen waar­ onder de 30. met een veel grotere diversiteit aan culturen, wereld­ mee we dagelijks geconfronteerd worden niet hopeloos beelden en stemmen. En kunnen onze correspondenten ingewikkeld in elkaar steken. Ze hebben oorzaken. Ze met al onze leden veel beter internationale verbanden hebben een achtergrond. We kunnen ze verklaren. Er blootleggen. zijn verantwoordelijken, die we aan kunnen wijzen. ‘Bovendien schrijven enkele van de beste journalisten En zolang het mogelijk is de wereld te begrijpen, om in ter wereld in het Engels’, zeggen we tegen de redac­ te zien waar problemen vandaan komen, kunnen wij er teur, en we vragen welke Engelstalige auteurs hij goed iets aan doen. Dat is groot nieuws.’ bij onze journalistiek vindt passen. Sommige van de En dat is de verdienste van de 60.000 leden van De namen die hij noemt, tipten onze Nederlandse leden Correspondent. Zij hebben laten zien dat lezers, kijkers eerder ook al. Het zijn vaak journalisten die zich in één en luisteraars graag financieel willen bijdragen aan onderwerp vastbijten, een standpunt durven in te ne­ onafhankelijke journalistiek. Dat ze hun kennis en erva­ men en zowel door de niche waar ze over schrijven als ringen willen delen met journalisten. door het grote publiek serieus worden genomen. ‘Dat moet hier ook komen’, zegt de redacteur van de Het lijkt ons fantastisch om zulke namen aan ons te bin­ latenightshow. den, om ze een onafhankelijk en advertentievrij podium ‘Helemaal mee eens’, zeggen wij. te bieden. In nauwe samenwerking met onze Neder­ Hij besluit lid te worden als we The Correspondent lan­ landse correspondente kunnen we dan een medicijn ceren. Dan rest ons nu alleen nog de enorme uitdaging tegen de waan van de dag van internationaal topniveau om genoeg andere Engelstalige lezers te bereiken en hen maken. Met verhalen die over de hele wereld gelezen, te overtuigen mee te doen aan The Correspondent. Die bekeken en beluisterd kunnen worden. Dat is de droom uitdaging is nog overweldigender dan de New Yorkse van De Correspondent. hitte buiten. Over een paar dagen begint onze eerste Om die droom te proberen te verwezenlijken, verhuis­ Amerikaanse medewerker. Samen met haar willen we den Rob en ik in november 2017 naar de grootste Engels­ leden van over de hele wereld werven. talige markt – de Verenigde Staten. Sindsdien voeren we er tientallen gesprekken met schrijvers, wetenschap­ Dit is een gedeeltelijke voorpublicatie uit ‘Dit was het pers, activisten, politici, kunstenaars – en nu dus met nieuws niet’. De Correspondent, ISBN 9789082821666, deze televisieredacteur – om erachter te kom hoe we 296 pagina’s, € 15,-. Info: decorrespondent.nl/nieuws de mores 61 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj Frits van Exter denkt met je mee over dilemma’s Heb je ook een vraag? Mail naar [email protected] Een slechte goedmaker

OM EEN FOUT TE HERSTELLEN, KAN DE REDACTIE TOEZEGGEN EEN INGEZONDEN BRIEF TE PLAATSEN. MAAR WAT MAG DAAR WEL OF NIET IN STAAN? BEELD: TRUUS VAN GOG TRUUS BEELD: de mores

Na 74 jaar zou er, in eerherstel toch ‘omstreden’ is. Twee de woorden van zijn kleindochter, zonen van een verzetsman maken hopelijk een einde komen aan ‘alle bezwaar. Zij hadden van hun vader roddel en achterklap’ over het gehoord dat de onderduiker Walvis verleden van Salomon Walvis. Het destijds ruzie had gemaakt en had eerherstel zou op 10 april zijn beslag gedreigd mensen aan te geven. De TIPS krijgen met de toevoeging van zijn liquidatie was ‘betreurenswaardig’, • Voor redacties: Wees ruiterlijk. Als plaatsing van een naam aan het oorlogsmonument in maar er was een goede reden. ingezonden brief bedoeld is om ‘het goed te maken’, Horst. De onderzoeker wil dat niet onweer- kun je je niet beroepen op de algemene regels voor Walvis werd op 15 juli 1944 op een sproken laten en wendt zich tot De­­ de brievenrubriek. landweg doodgeschoten. De joodse Limburger met het voorstel een • Voor klagers: Weet wat je wilt. Als je instemt met Amsterdammer was ondergedoken ingezonden brief van zijn hand te een ingezonden brief, wek je de indruk dat de zaak in Limburg en wilde zich aansluiten plaatsen ‘om de zaak af te ronden’. daarmee kan worden afgedaan. Als je ook een klacht bij het verzet. Maar verzetsmensen De redactie stemt in, omdat zij het indient, zaai je verwarring. vertrouwden het niet en besloten achteraf ook betreurt dat er niet ten- • Gebruik de telefoon: mails worden sneller hem ‘voor de zekerheid’ om te minste wederhoor was geboden. loopgraven. brengen. De vriendelijke sfeer verandert als • De bezwaren van twee mensen zijn te weinig om te Volgens onderzoeker Gerrit van der blijkt dat de krant geen brief wil spreken van ‘omstreden’. Vorst werd de zaak na de oorlog in afdrukken waarin Van der Vorst • Lees de uitspraak (tek.st/em) over deze zaak. de doofpot gestopt. De vrouw van ook kritiek uit op het redactionele • Lees mijn vorige bijdrage (tek.st/en) over een Salomon Walvis, die een groot deel beleid. De onderzoeker wordt met rechtzetting, die volgens de klager niet, maar van haar familie in de Holocaust had terugwerkende kracht bozer, wendt volgens de Raad wél zorgvuldig was. verloren, bleef daardoor tot haar zich ook tot de ombudsman van De dood bekend staan als de weduwe Limburger en ‘dreigt’ met de Raad van een ‘foute’ man. Van der Vorst voor de Journalistiek. Enfin, na vijf redactie niet tijdig tot een oplos- vond in de archieven de bewijzen versies en een uitvoerige mailwis- sing. Voor de nabestaanden blijft dat hij veeleer slachtoffer was. seling is het resultaat nul. Ondanks er daardoor een smet op het lang Maar vijf dagen voor de plechtig- al het aanvankelijk over-en-weer verwachte eerherstel. Pijnlijk en heid meldt De Limburger dat het getoonde begrip, komen klager en onnodig. innovatie 62 www.villamedia.nl Lars Pasveer schrijft over alles met een stekker of internetadres [email protected]

OASE

Apple benadrukt veiligheid in ‘Mojave’

n Bezitters van een Apple-computer kunnen hun besturingssysteem gratis upgraden naar macOS 10.14, dat de bijnaam ‘Mojave’ heeft ­gekregen. Je machine moet wel relatief nieuw zijn: alle iMacs, Macbooks en Mac mini’s van voor 2012 vallen bijvoorbeeld af. Het upgraden naar Mojave is nuttig: Apple heeft naast een optie om naar een prettige donkere lay-out om te schakelen, diverse handige veiligheids-tweaks ingebouwd, onder meer door gebruikers de optie te geven software-updates automatisch te laten installeren. De Safari-browser heeft diverse uitbreidingen gekregen en is voor sites die je bezoekt een stuk minder loslippig: het moet daardoor lastiger zijn je uniek te identificeren en zo op internet te volgen. Wie niet kan upgraden naar Mojave maar nog wel naar het nu afgeloste High Sierra 10.13, krijgt een versimpelde versie van dit Intelligent Tracking Prevention- systeem. Redenen genoeg om te upgraden, kortom. Wie nog vragen heeft ‘Redenen over Mojave kan ik eigenlijk niets beters tippen dan de epische recensie van Ars Technica, dat in bijna 16.000 woorden (!) alle functies van het nieuwe genoeg besturingssysteem bespreekt. om te apple.com/nl/macos/mojave upgraden’ Ars Technica: macOS 10.14 Mojave (tek.st/et) oktober 2018 63 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj

20 JAAR VOEDZAAM KOREN RESEARCH

Stemgedrag

n Op 24 september bestond Google 20 jaar. Google is al een tijdje veel meer dan een zoekmachine. Ze bieden mail- en kalenderdiensten aan, verzamelen nieuws op Google News (tot ongenoegen van de uit- gevers), onderzoeken zelfrijdende auto’s en stimuleren met miljoenen de zoektocht naar nieuwe journa- listieke verdienmodellen – in een wereld waar Google zelf de afgelo- pen twintig jaar de zilverrug-gorilla is geworden die je maar beter te Tw itter- vriend houdt. Google-topman Ben Gomes noemt spraak echter het be- discussies Veni, vidi, langrijkste onderzoeksgebied. Met ‘Op ontleed met zoeken-per-stem krijgt Google na- termijn vinden melijk voet aan de grond in landen Treeverse waar analfabetisme hoog is. Volgens moet n Datajournalist Jerry Vermanen Gomes moet je op termijn een na- je een n Mijn Villamedia-collega Nick en de inmiddels in Canada woon- tuurlijk gesprek kunnen voeren met natuurlijk Kivits produceert twee maal per achtige journalist Andrew Dasselaar, de zoekmachine. Het gesprek moet gesprek maand een uitstekende nieuwsbrief schreven samen de zesde editie van daarvoor ‘zachter’ worden, zegt hij, kunnen over innovatie. Daar staan handige het ‘Handboek Internetresearch wat zoveel betekent als dat de zoek- voeren tips in die het leven van een journa- en Datajournalistiek’. Het is een machine niet langer een zoekterm list vereenvoudigen. Omdat Nicks flinke pil, die vooral opvalt door de of woord exact interpreteert, maar met de nieuwsbrief alleen digitaal bestaat, brede opzet en nuttige tips voor het de context en ook de vragensteller zoek- neem ik de vrijheid er iets uit te achterhalen van informatie, waarbij moet begrijpen. Afhankelijk van machine’ stelen lichten, om hier op papier terecht vooral het combineren van opleidingsniveau kiezen mensen nog eens te promoten: de Chrome-­ bronnen in binnen- en buitenland voor andere woorden, maar met plugin Treeverse. Het maakt het wordt aangemoedigd. In tijden van dezelfde betekenis. De Google As- volgen van soms vrij warrige nepnieuws en het opzettelijk uit sistent op mobiele telefoons spreekt Twitter-discussies een stuk eenvou- de context trekken van foto’s is de al een tijdje Nederlands (tek.st/es). diger, door de diverse gesprekken handleiding om zulk materiaal te Hun slimme speaker staat op het te visualiseren. De tweet waarop herkennen erg handig. Ook geeft punt om in Nederland (officieel) te mensen reageren staat aan top, het boek tips om verspreiders (bots worden uitgebracht. de reacties daarop zijn letterlijk of intriganten) te ontmaskeren. De Google at 20: how two ‘obnoxious’ aftakkingen. Het maakt het simpel toon van het handboek is los, de students changed the internet om snel een discussie te scannen structuur helder. Niet voor op het (tek.st/eq) en het zwatelkaf van het voedzame nachtkastje, wel voor naast de com- Gomes: ‘Hoe we Google Zoeken ver- koren te scheiden. puter. beteren met het oog op de komende Deze plugin schept orde in de Handboek Internetresearch en Data- 20 jaar’ (tek.st/er) Twitter-chaos (tek.st/ev) journalistiek: (tek.st/eu) lessen voor de pers 64 www.villamedia.nl Ruud Coolen van Brakel, directeur van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM)

‘ORGANISEER ALTIJD TEGENGELUID’

Hij gooide een steen in de vijver door in EenVandaag te zeggen dat WAAROM TWEE ouders gekort moeten worden op de kinderbijslag als ze weigeren AFLEVERINGEN hun kinderen te laten vaccineren. Ruud Coolen van Brakel, directeur van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM), OVER praat over de rol die media in zijn ogen moeten spelen in het VACCINEREN? verhitte vaccinatiedebat. In het vorige nummer van tekst RAYMOND KRUL beeld DUCO DE VRIES Villamedia magazine kwam Anne- Marie van Raaij, de voorzitter van de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken (NVKP) aan het woord. Het interview kwam Villamedia op de nodige kritiek te staan. Iemand als Van Raaij, Eerst maar even die beweert dat ‘de aarde plat meta: hadden wij van Villamedia is’, mag geen podium krijgen, Anne-Marie van Raaij van de Neder- was een veelgelezen reactie. Zelf landse Vereniging Kritisch Prikken vonden we ook dat we haar veel (NVKP) mogen interviewen over ruimte lieten om haar ideeën haar relatie met de media? Ruud wie homeopaat Van Raaij, heeft een voor het voetlicht te brengen. Coolen van Brakel vond het geen financieel belang. Ze bieden allerlei Desalniettemin blijven de gelukkige keuze. ‘Er is op zichzelf onwetenschappelijke therapieën dilemma’s voor de journalistiek niets mis mee om proberen te ach- aan, voor mensen met zogenaamde bestaan: hoe ga je als journalist terhalen wat de drijfveren zijn van bijwerkingen door vaccineren. De om met ‘antivaxxers’? Wat doe je de anti vaccinatiebeweging, want believers zijn alleen maar argu- met de groeiende groep ouders zij spelen nu eenmaal een rol in het menten aan het zoeken die in hun die hun kinderen niet laten maatschappelijk debat. Voor een eigen straatje passen, het vliegt alle vaccineren of erover twijfelen? deel bestaat die beweging uit gek- kanten op en ze brengen geen enkel En heeft Van Raaij een punt als ze kies, mensen die net zo makkelijk kader aan.’ zegt dat het debat zo fel is dat je UFO’s en de illuminati bij het debat En dus is het ook tricky als je dat eigenlijk niet kritisch kunt zijn over halen. Daarnaast heb je de believers, soort mensen de ruimte geeft, het Rijksvaccinatieprogramma? waar ik Van Raaij en de NVKP toe vindt Coolen van Brakel. ‘Van Raaij Daarom besteden we nog een keer reken. Daar zit een hele tricky kant gelooft dat de aarde plat is, dus als aandacht aan dit onderwerp, nu aan. Een deel van die groep, onder journalist geef je een podium aan vanuit een andere invalshoek. oktober 2018 65 de maand / dossier / de mensen / de meningen / de nvj ‘Trap niet in de ­PR-praatjes van de

ouders wellicht kunnen helpen om ­farmaceutische hun standpunt beter te bepalen. ‘Misschien is dat zo’, zegt Coolen van Brakel, ‘maar je moet er ontzettend industrie en mee uitkijken. Eind 2016 maakte Pauw een uitzending met een kinderarts en drie moeders van de Stichting Vaccinvrij. Die dames zijn andere belang- zo fanatiek dat ze gewoon je halve programma overnemen, die arts kwam er vrijwel niet aan te pas. hebbenden’ Daarbij komt dat ik helemaal niet ergens wil gaan zitten met een hou- ding dat ik doof ben voor alle kritiek. Ik ben bereid te luisteren en dat zet mij in een discussie met dit soort figuren meteen op achterstand.’ Want natuurlijk is het goed als journalisten kritisch naar het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) kijken, vindt Coolen van Brakel. ‘We hoeven elkaar niets wijs te maken: er worden twee miljoen prikken per jaar uitgedeeld. Iedereen die be- een fantast. Dat is leuk voor een lijke onzin te debiteren, zonder dat weert dat daarbij nooit iets misgaat, tv-programma als Paradijsvogels, iemand hen tegensprak of kritisch die liegt. Ondanks het feit dat het maar niet in een serieus journalis- benaderde. Met alle respect voor de nut van vaccineren voor mij als een tiek medium. Ik zeg niet dat je haar redactie, maar dan sla je de plank paal boven water staat, kun je best per definitie moet uitsluiten, het behoorlijk mis.’ kritische vragen stellen: waarom gaat om de kleuring die je er aan het ene vaccin wel en het andere geeft. Die kleuring bleef uit in het Discussie niet? Waarom de keuze voor een be- Villamedia-interview.’ Stel dat de IVM-directeur wordt paalde leeftijdscategorie? Weten we De bottom line is dat je als journalis- uitgenodigd om in een talkshow echt genoeg over bijwerkingen op tiek genoeg tegengeluid organiseert, één-op-één in discussie te gaan met langere termijn? Allemaal legitieme zegt Coolen van Brakel. ‘En als dat Van Raaij, zou hij dat dan doen? ‘Ik vragen en eerlijk gezegd vind ik dat tegengeluid niet direct voorhanden zou het best kunnen, alleen is het het RIVM en de overheid zich best is, dan kun je die rol als interviewer weinig zinvol. Ik weiger aan een wat transparanter mogen opstellen. op je nemen. Eva Jinek kan dat heel discussie mee te doen waarin de Als een vaccin eenmaal is opgeno- goed, die pakt de contra-rol en gaat mening of het geloof van een ander men in het programma, lijkt het net er stevig tegenin. Helaas zag ik het gelijkgesteld wordt aan de feiten- of je er geen kritiek meer op mag tegendeel daarvan in een recente kennis die ik heb. Het heeft gewoon hebben en daar kun je best vraagte- aflevering van M, dat een item had geen zin om in discussie te gaan met kens bij zetten.’ over medicinale cannabis. Daar iemand die zegt dat de aarde plat is.’ Betekent dit ook dat Van Raaij een zaten twee figuren de grootst moge- Toch zou zo’n discussie twijfelende punt heeft als ze zegt dat je in Ne-

lessen voor de pers 68 www.villamedia.nl

DE LESSEN VOOR DE PERS VAN RUUD COOLEN VAN BRAKEL • Je hoeft antivaxxers niet uit de weg te gaan, maar levercrisis, een aandoening die wij organiseer altijd voldoende weerwoord. Ze moeten niet nul keer diagnosticeren! Ik wil maar zomaar hun onwetenschappelijke theorieën over het zeggen: gezondheid is voor een voetlicht kunnen brengen. Dat geldt ook voor andere groot deel een cultureel fenomeen. wetenschappelijke en medische onderwerpen. Door naar het buitenland te kijken, • Kijk bij medische onderwerpen eens wat vaker hoe het in zie je zaken beter in perspectief.’ andere landen gaat. Het plaatst de feiten in perspectief Coolen van Brakel wil nog iets kwijt en je ziet dat gezondheid voor een flink deel een cultureel over journalistiek over genees- fenomeen is. middelen in het algemeen. Hij • Trap niet in de PR-praatjes van de farmaceutische industrie stoort zich eraan dat media soms en andere belanghebbenden. Doe zelf kritisch onderzoek zo gemakkelijk in de PR-val van naar nieuwe medicatie en therapieën en bevraag partijen de industrie trappen. ‘Wij zijn de zonder politiek of commercieel belang. enige neutrale partij die zich met • Besteed aandacht aan de verhalen van ouders die geneesmiddelen bezighoudt. Iedere slachtoffer zeggen te zijn van vaccinaties, maar scheid het andere partij waarmee ik aan tafel kaf van het koren en zorg dat het in verhouding staat. zit, heeft een belang. Of het nu verzekeraars zijn, apothekers of de farmaceutische industrie. Journalis- ten houden vaak geen rekening met die belangen; ze zien ze niet of ze zijn verblind door de glanslaag van het nieuws. Elk nieuw middel tegen kanker is de Heilige Graal. En hoe vaak hebben we al niet gelezen dat de mannenpil eraan komt? Ik kan derland niet kritisch mag zijn over gramma contact over de dalende je vertellen: die komt er never nooit het Rijksvaccinatieprogramma? vaccinatiegraad en dat het echt een aan. Let op: binnenkort lees je van ‘Nee’, zegt Coolen van Brakel stel- probleem begint te worden. Toen alles over migraine en hoofdpijn. lig. Mevrouw van Raaij mag niet zeiden ze: daar willen we best aan- Waarom? Er komen nieuwe mid- kritisch zijn omdat ze geen enkel dacht aan besteden, alleen hebben delen op de markt en de industrie is open oor heeft voor de positieve ef- we een nieuwe invalshoek nodig. Ik dat nu al aan het inmasseren.’ fecten van het RVP. Zij zegt in feite: had gezien dat de Australische rege- Tot slot: vindt Coolen van Brakel dat niemand mag zeggen dat de aarde ring ouders kort op de kinderbijslag media aandacht moeten besteden plat is. Daardoor stelt ze zichzelf – met succes. Dus toen dacht ik: dat aan ouders die beweren dat hun buiten de werkelijkheid. Maar een kan hier ook.’ kinderen schade hebben opgelopen ander, die erkent dat de aarde rond Het is een tip die Coolen van Brakel als gevolg van de vaccinaties? ‘Moei- is, mag heus wel kritiek hebben over graag meegeeft aan het journaille: lijk. Gisteren las ik op een Facebook- hoe we die aarde met z’n allen het kijk eens wat vaker over de grens. pagina een bericht van een vrouw beste kunnen inrichten.’ ‘Als je twijfelt over bepaalde aandoe- die dacht dat haar 13-jarige dochter ningen of geneesmiddelen, kijk dan ongesteld was geworden door de Steen in de vijver eens hoe het in het buitenland gaat. HPV-prik. Mensen leggen allerlei Zelf baarde Coolen van Brakel op- In Florida is het percentage keizer- verbanden die er niet zijn. Maar zien door in EenVandaag te zeggen sneden meer dan 50 procent van natuurlijk gaat er soms iets mis. dat het wat hem betreft een van de alle bevallingen. In België zijn er Ernstige bijwerkingen zijn onge- opties is om ouders te korten op de 300.000 mensen die een medische looflijk zeldzaam, maar ze zijn er kinderbijslag als ze weigeren hun ontheffing hebben op het dragen helaas wel. Media kunnen daar best Deel dit kinderen te vaccineren. ‘Het was van een autogordel, in Nederland aandacht aan besteden, als het maar artikel via een bewuste steen in de vijver. Ik een paar honderd. In Frankrijk heb- in verhouding blijft staan tot de villamedia.nl had met de redactie van dat pro- ben miljoenen mensen ‘crise de foie’, positieve effecten.’ de schepping 69 de maand / de mensen / dossier / de meningen / de nvj In deze rubriek schrijven journalisten zelf iets over de totstandkoming van hun creatie BEELD: BEELD: JAN WAMELINK

Arjanne Laan werkt als film­ Waarom Arjanne Laan maker en editor en is hoofd­ een podcast maakt en docent Film aan de Willem de geen documentaire Kooning Acade­ n 11 september 1973 - Dagboek notitie. mie Rotterdam. ‘De radio staat aan. Bij mij thuis. Radio Nederland wereld- Ze studeerde omroep. Papa, mama en ik luisteren naar het nieuws over af als grafisch de Chileense staatsgreep. De musicus Victor Jara wordt ontwerper, vanwege zijn muziek vermoord.’ Zo begint mijn project film-animator Muziek als Wapen. Boosheid voel ik, dat Victor Jara en fotograaf aan vermoord wordt vanwege zijn muziek. Ongeloof, dat je de Academie voor muziek achtervolgd kan worden. Hoe kan muziek voor Beeldende zo’n grote kracht hebben dat een dictator musici wil ver- Kunsten in Arn­ moorden? Tijdens een filmproject in 1990 ontmoet ik de hem. Er volgde componist Patricio Wang. Voor het eerst spreek ik een een studie regie Chileen, die door zijn muziek het Pinochet-regime moet en editing aan ontvluchten. Vanaf dat moment verzamel ik archiefma- de documen­ teriaal, gesprekken, muziek van gevluchte muzikanten taire filmschool en foto’s. Een fascinatie is ontstaan. VARAN in Parijs Oktober 2017, Valparaiso Chili: Dagboek notitie en een studie Ik ben een filmmaker, een documentaire verhalen­maker. ‘Er staat hier een oude piano. Bij het conservatorium Massacommu­ Het vertellen van dit verhaal kan ik niet meer vermij- onderaan de trap. Hij staat gewoon buiten. Helemaal nicatie & Massa­ den. Waarom dan niet een documentaire gemaakt. In onder het mos. Maar hij klinkt nog behoorlijk. Er wordt psychologie het Oase project van het Nederlands Filmfonds krijg ik nog op gespeeld. Het is een beetje gek idee. Want ik moet (UvA - Basch­ de mogelijkheid om research te doen en het scenario meteen denken aan Patricio die piano studeerde. En zijn witz Institute). te schrijven. Daarbij werk ik nauw samen met Daniel pianodocent die er voor zorgde, dat hij veroordeeld werd Brown van Freemuse. Hij brengt me in contact met ge- voor subversieve activiteiten op het conservatorium. Dat De podcast- vluchte musici. Met zoveel verhalen, dat ik me realiseer, was eigenlijk de aanleiding dat hij moest vluchten.’ serie Muziek dat één documentaire van 70 minuten niet volstaat. Geluid kun je niet zien en dat is meteen de kracht. De als Wapen is Een serie verhalen van gevluchte muzikanten blijkt een luisteraar maakt een eigen beeld via het geluid. Door via Soundcloud betere vorm. Ik start daarom met podcasts. Alleen met mijn stem word je op weg geholpen in het verhaal. We (tek.st/ep) te geluid werken is voor een beeldend denkende regisseur hebben een vertelformat ontwikkeld dat ik een paar jaar beluisteren een nieuw spectrum. Tegelijk helpt mijn beeldende kant kan gebruiken voor alle verhalen van musici die ik heb en gaat over me om de vertelling via sfeer­geluid, soundscapes uit te en aan het verzamelen ben. Muzikanten uit Mali, Syrië, ­Patricio Wang, werken. Waar ik voorheen, in de film een verstild shot Ivoorkust en Spanje. zijn vlucht en van een piano zou maken om het verraad te laten voelen Via crowdfunding heb ik deze ontwikkeling en opbouw hoe hij in Neder­ van de pianodocent die de musicus Patricio aan de Junta gefinancierd. Zo bouwen we langzaam maar zeker aan land terecht verraadde, gebruik ik nu geluid van een paar pianono- Muziek als Wapen. Een onderwerp, waarvan we weten, komt. ten verwaaid en zwevend door de vogelrijke tuin van dat het ons nog jaren zal bezighouden. het conservatorium. Met op de achtergrond een mix van oefenende studenten op allerlei instrumenten. Arjanne Laan recensies 70 www.villamedia.nl Over boeken, bladen, dvd’s, films, radio- en tv programma’s en internetsites. Tips: [email protected]

BOEK

Razzia in het getto van Warschau, 1943: ingekleurd door Nieuwe urgen- Marina Amaral vermoedelijk de beste kleuren zijn zijn goed vertaald en geven een – bij interieurs bijvoorbeeld – of wat prettige historische aanvulling op tie voor histo- simpelweg de vereiste kleuren zijn het beeldmateriaal. rische foto’s – zoals van uniformen, vlaggen en Het boek bevat geestige foto’s van insignia. zwemsters op een strand in 1919 van n Het verleden heeft geen kleur. Koppel dat met respect voor het wie de blote beenlengte boven de Filmregisseurs en fotografen wer- bronmateriaal met een zelfver- knie (maximaal 10 centimeter, red.) ken vaak met opzet in zwartwit om ‘Het is zekerde en subtiele hand bij het wordt opgemeten door de hoeders een gevoel van tijdloosheid te van- bijzonder inkleuren, en je hebt weinig minder van de Goede Zeden. Marie Curie in gen. Historische foto’s, op glaspla- hoe het dan een tijdmachine. In het boek haar laboratorium. De ramp met de ten en zwartwit-film, staan daarmee herintro- ‘The Colour of Time’ haalt Amaral Titanic. De oranjerode vuurbal van automatisch op afstand in de tijd. du­ceren tweehonderd iconische en obscure de Hindenburg. De Braziliaanse Marina Amaral foto’s uit de periode 1850-1960 naar Het is bijzonder hoe het herintrodu­ (24) bewijst dat het omgekeerd ook van kleur het hier en nu, voorzien van context ceren van kleur prompt de kloof werkt. prompt door de Britse historicus Dan Jones. met het verleden dicht. De eerste Amaral kleurt historische foto’s in. de kloof De Nederlandse editie ‘De Tijd In proefvluchten van de Wright-broers Dat is een armoedige en volstrekt met het Kleur’ verschijnt in oktober. Beide tegen een helblauwe lucht. Maar ontoereikende beschrijving van verleden edities zijn uitgevoerd in een fraaie ook de eerste oorlogsjournalistiek: haar talent: nog voor ze haar dicht’ gebonden hardcover waarin het foto’s van doden op de slagvelden digitale penseel erbij pakt, doet werk van Amaral prachtig tot zijn van de Amerikaanse burgeroorlog ze uitgebreid onderzoek naar wat recht komt. De teksten van Jones in de onverbiddelijke zomerzon oktober 2018 71 de maand / de mensen / dossier / de meningen / de nvj

BOEK

snel verslag doet van het zoveelste nieuwe conflict. Overal klinkt zijn verontwaardiging door over de ellende en de hypo- criete houding van het westen, tot en met de vaak mislukte buiten- landse interventies die situaties alleen maar moeilijker hebben gemaakt. Wat opvalt is dat stukken integraal zijn overgenomen uit zijn eerdere boeken. Dat mag natuurlijk best in een verzameld werk, maar je moet voorkomen dat het leidt tot verwarring. Zo eindigt het boek met van 1866. De bouw van de Eifel­ een bijlage over anderhalve eeuw toren – toen nog felrood geverfd. De oorlogsjournalistiek, die de indruk Kristallnacht in kleur. De iconische wekt van een recente observatie. foto van een razzia in het getto van Maar dan lees je over de Britse ver- Warschau. slaggever John Simpson: ‘….slaagde De Tweede Wereldoorlog figureert Rudi Vranckx er vorig jaar in om, vermomd in een prominent in het boek: Amaral is blijft ervoor gaan boerka, Afghanistan binnen te drin- betrokken bij het project Faces of gen’. Dit stuk is geschreven in 2002. Auschwitz, waarvoor ze foto’s van n ‘Na elke oorlog komt steeds De titel ‘Mijn Kleine Oorlog’ sugge- kampgevangenen inkleurt. Het een andere’, schrijft Rudi Vranckx reert dat Vranckx ook andere zaken heeft een zekere poëzie dat foto’s, ‘Het halverwege zijn nieuwste boek. De dan alleen journalistieke nieuws- gemaakt als onderdeel van een cy- zin is een goede samenvatting van gierigheid met zich meedraagt die nisch bureaucratisch proces bedoeld boek is ‘Mijn Kleine Oorlog’. Vranckx heeft hem motiveren. Vranckx zegt dat om mensen te laten verdwijnen, nu behoorlijk een soort ‘Best Of’ gemaakt van zijn het vooral zijn strijd is voor de vrij- worden gebruikt hun verhaal te fragmen- dertigjarige carrière. In ruim 400 heid om te kunnen getuigen. Maar vertellen. tarisch, bladzijden reizen we mee met de de meest intrigerende zin komt Amaral geeft met haar inkleuringen maar dat Belgische VRT journalist en krijgen aan het eind, als hij schrijft over voor ‘De Tijd In Kleur’ materiaal is eerder we uitgebreide versies van wat hij zijn moeder die tijdens WO II een nieuwe urgentie. Zelfs, of misschien voor tv produceerde, gecombineerd broertje verloor, een ‘kleine oorlog’ juist, bij de foto’s die deel uitmaken een accu- met bespiegelingen over oorlog en uitvocht en lang in een psychiatri- van ons collectieve geheugen. Het rate weer- journalistiek. sche kliniek zat. ‘Het gezicht van de mijn inziens beste compliment gave van Het boek is behoorlijk fragmenta­ oorlog schetsen als schild tegen de voor de vaardigheden van Amaral het leven risch, maar dat is eerder een ac- oorlog in ons eigen hoofd. Ik draag kwam toen ik een collega de foto van een curate weergave van het leven van tenslotte jouw genen in mij’, richt Migrant Mother (1936) van fotografe oorlogs­ een oorlogsverslaggever in jaren Vranckx zich tot haar. Het is een Dorothea Lange liet zien. ‘Die was waarin het wemelt van de conflic- opvallend element dat meer uitwer- toch altijd al in kleur?’, twijfelde ze, verslag­ ­ ten, dan een tekortkoming. Juist king had verdiend. Al denk ik dat de niet langer in staat zich de foto in gever, dan de opeenstapeling van oorlogs- auteur dat teveel vond afleiden van zwartwit voor te stellen. een tekort­ scènes laat goed zien hoe bepaalde de kern van zijn missie: de vrijheid Lars Pasveer koming’ regio’s vastzitten in een perpetuum om vooral van een ander soort strijd mobile van geweld. Bovendien heeft te getuigen. Marina Amaral en Dan Jones: De ­Vranckx zijn eigen winkel binnen de Hans Jaap Melissen Tijd In Kleur - Beelden uit de VRT gecreëerd en is hij na al die ja- wereld­geschiedenis 1850-1960. ren steeds meer in staat oorlogen te Rudi Vranckx: Dertig jaar aan het Omniboek, ISBN 9789401914352, blijven volgen. Daarmee is Vranckx front. Horizon, ISBN 9789492626110, 432 pagina’s, € 35 (hardcover). meer dan een ‘smokejumper’ die 432 pagina’s, € 24,99. recensies 72 www.villamedia.nl Over boeken, bladen, dvd’s, films, radio- en tv programma’s en internetsites. Tips: [email protected]

THEATER

Het mediacabaret van Joris Luyendijk

n Ik ken weinig journalisten die fan van hem zijn en dat heeft vast te maken met het feit dat Joris Luyendijk het falen van de journalistiek soms genadeloos blootlegt. Hij deed dat met zijn boek ‘Het zijn net mensen’ (2006), waarin hij toonde dat wat een correspondent in het Midden- Oosten aan zijn publiek laat zien, iets anders is dan de werkelijkheid hij door de Volkskrant was ont- die hij er meemaakt. En hij deed maskerd over zijn ontmoeting met het weer op 3 september, op het Poetin. Mijn Britse vrienden waren podium van Nieuwspoort, waar zijn verbaasd en vroegen: “Moest-ie weg theatertour ‘Het zijn net mensen 2.0’ omdat hij lóóg? Onze vorige minis- een try-out beleefde en vanaf nu ter van Buitenlandse Zaken (Boris het hele land doorgaat. Met behulp Johnson, red.) loog constant en van videobeelden, die laten zien kwam ermee weg”.’ En ook platform hoe media manipuleren en worden Joris Follow the Money, dat VVD-voor- gemanipuleerd, hield Joris een Luyendijk: tiek bereikt soms een tegengesteld zitter Henry Keizer onderuit haalde, onemanshow, zij het dat bezoekers ‘Ik wil een effect omdat populisten ermee aan kreeg een pluim vanwege zijn on- een app kunnen downloaden serieuze de haal gaan of er gewoon weinig­ verschrokken doorzettingsvermo- waarop ze vragen kunnen invullen bood- met de onthullingen gebeurt. gen en strikte onafhankelijkheid. waarover dan in discussie kan ‘Griezels als Trump komen weg met Laten we Luyendijk omarmen, wat worden gegaan. Tijdens de try-out schap onthullingen door ze weg te vagen mij betreft niet om zijn onderzoeks- vroeg een bezoeker naar zijn missie: brengen, als “nepnieuws”.’ journalistiek, maar wel om zijn ‘U zegt mediakritiek te hebben, maar zonder Zoals vaker tijdens de voorstel- scherp analytische media­kritiek, u brengt het als cabaret. Waarom?’ ernstig te ling, zegt Luyendijk de oplossing die hij in deze theatertour met Luyendijk, in repliek: ‘Ik wil een worden’ hiervoor niet te weten, behalve dat humor brengt en zowel publiek als serieuze boodschap brengen, de journalistiek meer zelfkritiek en journalist aan het denken zet. zonder ernstig te worden’. eigen controle moet organiseren Frans Oremus Twaalf jaar na het verschijnen van om haar gezag terug te krijgen. het boek ‘Het zijn net mensen’ is En och, het valt hier nog best mee De theatertour ‘Het zijn net men­ zijn boodschap er niet vrolijker op als je het vergelijkt met andere sen – 2.0’ komt langs in Den Haag, geworden. Het vertrouwen in de landen, vindt hij dan ook weer. ‘Dat Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en journalistiek staat op een historisch zie je bijvoorbeeld aan het feit dat veertien andere steden. dieptepunt en onderzoeksjournalis- Halbe Zijlstra moest aftreden nadat Speeldata: hetzijnnetmensen.nl oktober 2018 73 de nvj de vereniging Mag dat zomaar? 74 Column Gerard Til 75 Bronbescherming eindelijk in wet geregeld 76 Programmamakers in actie 79 NVJ Academy en NVJ Evenementen 81 Sander ’t Sas: ‘Blijf af van iets wat goed scoort’ 82 Column Yvonne Berkeljon 83 BEELD: REMCO GIELEN REMCO BEELD:

Dit katern is onder redactionele verantwoordelijkheid van de NVJ gemaakt mag dat zomaar? 74 www.nvj.nl

Mag ik een fragment uit een online filmpje gebruiken? BEELD: BEELD: VOOR EEN JOURNALISTIEKE VIDEO­ PRODUCTIE WAAR IK AAN WERK WIL NL.123RF.COM IK EEN FRAGMENT UIT EEN FACEBOOK- FILMPJE GEBRUIKEN DAT IK ONLINE HEB GEVONDEN. MAG DAT ZOMAAR?

Dat ligt niet zo eenduidig. Bij deze vraag ‘Een geciteerd citaat. De wet erkent een aantal duidelijk spelen namelijk twee verschillende aspec- aanwijsbare doelen waarvoor een citaat ten een rol: de Algemene Voorwaarden beeldfragment gebruikt mag worden: van de website waar de video is geüpload • de aankondiging (je maakt melding (in dit geval Facebook) en het auteurs- mag niet van het filmpje in kwestie) recht van de maker. • de beoordeling (je bekritiseert het Als iemand een filmpje uploadt op de overwegend filmpje in kwestie) website van een socialmedia-bedrijf als • de polemiek (jouw video en het filmpje Youtube of Facebook gaat hij automa- ter versiering van de ander zijn onderdeel van een tisch een licentiecontract aan met de discussie tussen jou en de andere betreffende site. Daarin staat dat dit dienen, en ­maker) bedrijf het recht krijgt om deze video op • de wetenschappelijke verhandeling haar site te tonen. Op deze overeenkomst het dient voor • of een uiting met een vergelijkbaar zijn dan de Algemene Voorwaarden van doel toepassing – en die verbieden doorgaans het publiek Als je citaat onder een van deze doelen de verspreiding van beelden buiten de valt mag je het werk citeren, mits je niet website als het online platform hier geen duidelijk te meer overneemt dan strikt noodzakelijk is schriftelijke toestemming voor heeft ver- en je duidelijk de vindplaats en de maker leend. Bedrijven als Youtube of Facebook zijn dat er van het fragment vermeldt. Een geciteerd kunnen dus bezwaar maken tegen jouw beeldfragment mag niet overwegend ter gebruik van videofragmenten als je deze sprake is van versiering dienen, en het dient voor het buiten hun website om verspreidt. publiek duidelijk te zijn dat er sprake is Daarnaast bezit de maker van het filmpje een citaat’ van een citaat. in beginsel altijd het auteursrecht dat daarop rust. De maker heeft het recht Heb je ook een kwestie die je aan om anderen te verbieden het filmpje onze juristen wil voorleggen? MAURITS WIESENEKKER te gebruiken. Op dat recht bestaat een Mail: [email protected] EN PETRA OUDHOFF, uitzondering als er sprake is van een of kijk op nvj.nl/rechtshulp NVJ ADVOCATEN & JURISTEN oktober 2018 75 de nvj Gerard Til is bestuurslid van de NVJ. twitter.com/@GerardTilPhoto bestuur COLUMN

De brand bij Raams­ donk

DE START VAN DE CAMPAGNE FOTOJOURNALISTIEK HEEFT EEN PRIJS (ZIE NVF BEELDBOEK BIJ DIT Het begon in Nederland met de foto van voort uit de door de NVF opgerichte NUMMER) RIEP BIJ MIJ DE VRAAG ‘De brand bij Raamsdonk’. Deze staat be- Zilveren Camera-competitie. OP WAT ER VOORAFGING AAN HET kend als oudste persfoto van Nederland In 1991 zorgde de digitale camera, de DIGITALE TIJDPERK. HEBBEN WE en werd gepubliceerd in de Katholieke Kodak DCS 100, voor een nieuwe revolu- MEER ‘REVOLUTIES’ IN ONS VAK Illustratie. De foto toont de gevolgen van tie. Nog geen tien jaar later verschenen MEEGEMAAKT EN WAT LEREN WE de brand in Raamsdonk op 13 augustus ook mobiele telefoons met een camera DAARVAN? 1885. Het was de eerste nieuwsfoto die waardoor iedereen nieuwsfoto’s kon kon worden gepubliceerd, dankzij de maken. Een aardverschuiving voor de uitvinding van de rastertechniek. Door fotojournalist. deze druktechniek kon een veel groter publiek worden bereikt en daarmee werd We staan opnieuw voor een kruispunt: de toegevoegde waarde van de persfoto- hoe kunnen we aan opdrachtgevers en grafie steeds groter. Beeld haalde immers publiek de meerwaarde van professio- de gebeurtenissen dichterbij. neel beeld overtuigend blijven aantonen? Door de loodzware camera’s in die tijd Door onze onafhankelijkheid scherp waren beelden nog wel statisch. De te bewaken, de kwaliteit van ons werk komst van de compacte kleinbeeld Leica leidend te laten blijven en door techni- camera in 1925 en de opkomst van licht- sche voorsprong te houden. Technolo- gevoeliger filmmateriaal zorgden voor gische ontwikkelingen blijken immers snellere en spontanere nieuwsbeelden. altijd sturend te zijn geweest, zo laat Parallel hieraan groeide het bewustzijn ‘De brand bij Raamsdonk’ ons zien. De van fotojournalisten over hun positie. In jongste ontwikkeling is er een van meer 1946 werd de Nederlandse Vereniging samenwerking tussen creatieven, zoals van Fotojournalisten (NVF) opgericht bij visuele storytelling. ‘Beeldjournalisten’ die onder meer de belangen rond het voegen daarmee steeds meer waarde aan auteursrecht behartigde. In diezelfde hun verhalen toe. Precies daarom vragen periode ontstonden agentschap Magnum we aandacht voor ons vak, want foto­ Ten World Press Photo. Die laatste kwam journalistiek heeft een prijs! achtergrond 76 www.nvj.nl DE WET BRONBESCHERMING, EINDELIJK !!!

NA BIJNA 30 JAAR IS ER DAN NU EINDELIJK DE WET BRONBESCHERMING IN STRAFZAKEN. THOMAS BRUNING VAN DE NVJ SPREEKT VAN EEN MIJLPAAL. ‘HIERMEE WORDT EINDELIJK OOK IN NEDERLAND IN DE SYMPOSIUM De NVJ, het Genootschap van Hoofd- WET VASTGELEGD DAT HET VOOR HET GOED FUNCTIONEREN VAN DE redacteuren, het OM, de Nationale JOURNALISTIEK NODIG IS DAT JOURNALISTEN HUN BRONNEN KUNNEN Politie en de NOS organiseren op 17 BESCHERMEN.’ oktober een symposium ter gelegen- heid van de inwerkingtreding van de nieuwe Wet Bronbescherming. Met Ferdinand Grapperhaus (minister van Justitie en Veiligheid), Gerrit van der Burg (voorzitter College van procu- De erkenning van het belang van bron- Of het nu om het opvragen van telefoon- reurs-generaal), Lucas van Houtert bescherming kwam in Europa al veel data, een inval op een redactie of het (omroep Brabant), Jolande van der eerder. In 1996 stelde de hoogste rechter doorzoeken van journalistiek materiaal Graaf (freelance journalist/voorheen in Europa reeds vast dat er op basis van gaat, er is altijd een grondige voorafgaan- De Telegraaf), Chris Keulen (NRC foto- artikel 10 EVRM niet valt te rotzooien met de afweging door een rechter noodza- graaf), Otto Volgenant (advocaat), bronbescherming. Deze uitspraak, het zo- kelijk, voordat OM en politie van deze Wouter Bos en Ernst Pols (landelijke genaamde ‘Goodwin-arrest’ zorgde voor bevoegdheden gebruik mogen maken. persofficieren). Zie verdere informatie een juridische basis en aanbevelingen En, alleen als de inzet van een dergelijk op pagina 81. vanuit de Raad van Europa om te komen dwangmiddel noodzakelijk is om een Aanmelden kan via een e-mail naar tot wetgeving in de lidstaten. ernstige misdaad te voorkomen. Er waren Pauline Niels, [email protected]. Graag drie grote zaken voor nodig voordat dat voor 15 oktober. Toch volgde Nederland die aanbevelin­ besef doordrong bij de Nederlandse gen ruim 20 jaar lang niet op? overheid.’ Thomas Bruning: ‘In de beginjaren werd er onvoldoende druk gevoeld, omdat Kan je de politieke onwil om te komen de beroepsgroep zelf ook dacht dat tot een wet verklaren? Europese wetgeving voldoende was. De ‘Te lang werd bronbescherming door de Bronnen moeten een stem krijgen en situatie veranderde rond 2000 met ach- politiek gezien als “een privilege van jour- naar buiten kunnen komen, zonder dat ze tereenvolgens de gijzeling van journalist nalisten”, dat ze alleen bij goed gedrag kwetsbaar zijn. Alleen dan kan de jour- Koen Voskuil, de inval op de redactie van zouden verdienen. De kern is echter dat nalistiek goed functioneren en krijgt ze Autoweek en het afluisteren en de gijze- het geen voorrecht voor journalisten is, inzicht en toegang tot misstanden.’ ling van Telegraaf-journalisten Bart Mos maar dat het bij dit recht gaat om de be- en Joost de Haas. scherming van de achterliggende bron- Uiteindelijk kwam er in 2009 een con­ Tot drie keer toe moest tot het Europese nen van journalisten. Daarvoor is geen cept-wetsvoorstel. Waarom werd het Hof worden geprocedeerd om Nederland scherpe definitie of ethische regulering wetsvoorstel steeds vooruitgeschoven? op de goede uitoefening van het recht op van het vak nodig. ‘Vaak had het te maken met de steeds bronbescherming te wijzen. De terecht- Klokkenluiders betalen vaak een hoge terugkerende discussie over de definitie wijzingen door het EHRM toonden aan prijs voor hun rol richting de media. Daar- van het vak. dat de bescherming van journalistieke om is het garanderen van anonimiteit bij De NVJ heeft van meet af aan gepleit bronnen onvoldoende binnen de Neder- een gang naar de media van wezenlijk voor een open, brede definitie, die er landse wetgeving verankerd was. belang. uiteindelijk ook gekomen is. Maar dat had oktober 2018 77 de nvj

TIJDLIJN 1989 Kamerlid E. Jurgens dient wets- voorstel Journalistiek Privilege in. 1996 “Goodwin”-arrest. Dit bezorgt journalisten in Europa het recht op bronbescherming. 2000 Koen Voskuil wordt 17 dagen gegijzeld. Hij weigert zijn bron te ont- hullen in de strafzaak tegen Mink K. 2002 Justitie neemt op de redactie van Autoweek foto’s in beslag van illegale straatraces in Hoorn. 2005 In België treedt de wet Bronbe- scherming in werking. 2006 Bart Mos en Joost de Haas worden in gijzeling genomen. Zij weigeren de bron bekend te maken die geheime dossiers van de AIVD zou hebben geleverd. De NVJ dringt aan op een wettelijk verschoningsrecht. 2007 Nederland wordt op de vingers getikt door het EHRM: Koen Voskuil had in 2000 niet gegijzeld mogen worden. Minister Hirsch-Ballin komt met een voorontwerp. 2009 Er ligt een nieuw wetsvoorstel. 2010 Het EHRM stelt Autoweek in het gelijk. De verantwoordelijk minister belooft beterschap. 2012 Het EHRM stelt voor de derde keer (na Voskuil en Autoweek) vast dat Justitie en de veiligheidsdienst buiten hun boekje zijn gegaan in de zaak Mos/De Haas. De verantwoorde- nogal wat voeten in de aarde. Ik denk dat Waarom is de wet Bronbescherming lijke ministers beloven haast te maken door de komst van de Studiecommissie zo’n grote mijlpaal voor de NVJ en de met het wetsvoorstel. Journalistieke Bronbescherming, waarin journalistiek in het algemeen? 2014 Minister Opstelten stuurt het onder andere NVJ, advocaten, rechters ‘Voortaan is in de wet vastgelegd dat wetsvoorstel naar de Tweede Kamer. en hoogleraren waren vertegenwoordigd, journalisten hun bronnen moeten kunnen 2016 De nieuwe sleepnetfunctionali- het belang is overgekomen.’ beschermen in het belang van een goed teit in het wetsvoorstel WiV bedreigt functionerende democratie. Dat betekent de journalistieke bronbescherming. dat het voor journalisten in een discussie Heeft het voorstel van de sleepwet voor 30 januari 2018 De Tweede Kamer met politie of met justitie makkelijker is extra vertraging nog gezorgd? behandelt het wetsvoorstel. De ‘Eigenlijk wel. Ik denk dat het kabinet om daarnaar te verwijzen, zodat ze niet Studiecommissie­ Journalistieke eerst de sleepwet erdoor wilde duwen en onnodig journalistiek materiaal opvragen. Bronbescherming, waarin de NVJ is pas daarna de bronbescherming wilde re- OM en politie kunnen niet langer op eigen vertegenwoordigd, brengt 11 aanbe- gelen. Dat is ook het enige zwarte randje houtje middelen inzetten om bronnen velingen onder de aandacht. aan wat er nu ligt. Alhoewel bronbescher- van journalisten te achterhalen. Er dient 6 februari 2018 Tweede Kamer neemt ming nu goed verankerd is en daarmee in alle gevallen eerst een rechter naar de wetsvoorstel aan. ook meer urgentie krijgt binnen OM en zaak te kijken en een zeer zware afwe- 3 juli 2018 Wetsvoorstel bronbescher- politie, zorgt de WiV ervoor dat er vanuit ging te maken. Het is een fundamentele ming passeert Eerste Kamer. de veiligheidsdiensten een kwetsbaar- voorwaarde om goede journalistiek te 1 oktober 2018 Wet Bronbescherming heid zit als het gaat om beschermen van kunnen bedrijven en om als journalist in Strafzaken van kracht. bronnen.’ goed je werk te kunnen doen.’ nvj nieuws 78 www.nvj.nl

FOTOJOURNALISTIEK Festival van de Journalistiek HEEFT EEN PRIJS De NVF is deze week gestart met haar campagne Inspirerend, leerzaam, gezellig en vermakelijk. Zomaar ‘Fotojournalistiek heeft een prijs’. Hierin vraagt zij wat reacties van bezoekers van het Festival van de aandacht voor de waarde en waardering van fotojournalisten Journalistiek op 22 september in Utrecht. Zij konden en het vak fotojournalistiek. In het kader van de campagne zich tegoed doen aan de vele lessen en tips over heeft de NVF ook een Beeldboek uitgebracht, dat is meegestuurd onderzoeksjournalistiek, verslaggeving vanuit Syrië en met dit nummer van Villamedia. Onder andere Eddy van Wessel andere conflictgebieden, werken in het buitenland en reikte op donderdag 4 oktober het Beeldboek uit aan leden van de hoe buitenlandse journalisten omgaan met nieuws uit Tweede Kamer, de SER en de Mediafederatie (voorheen Nederlands Nederland. Martine Krekelaar maakte het fotoverslag. Uitgeversverbond). In het Beeldboek staan interviews met acht Meer foto’s op NVJ.nl toonaangevende fotojournalisten, onder wie Eddy van Wessel, Ilvy Njiokiktjien, Cigdem Yuksel en Freek van den Bergh. Zij vertellen over de totstandkoming van een van hun producties en wat het hen heeft opgeleverd. Ook worden rekenvoorbeelden gegeven van wat een fotojournalist verdient en wat hij of zij zou moeten verdienen. Tijdens de campagne die in elk geval tot 1 februari 2019 duurt, zullen meerdere acties worden gevoerd.

Moderator Ajouad El Miloudi interviewt presentator en documentairema- ker Fidan Ekiz over persvrijheid

‘De situatie is nu wezenlijk anders en ik ga ervan uit

Programmamaker Nicolaas Veul en fotograaf Robin de Puy beschrijven hun ervaringen over werken in het buitenland dat geen enkele programmamaker weg moet.’ Omroepsecretaris Wais Shirbaz, nadat bekend werd dat de NPO niet 62 maar 22 miljoen moet bezuinigen. oktober 2018 79 de nvj

PERSKAART Programma­ ENQUÊTE Ruim 60 procent van de politie­perskaarthouders wordt makers in actie­ vaker dan eens per jaar buiten het lint gehouden, blijkt uit Programmamakers van de publieke omroep een enquête van NVJ/NVF. en de NVJ voerden op 6 september actie POLITIE De Werkgroep Landelijke tegen de extra bezuinigingen bij NPO. In Politieperskaart neemt maat- Den Haag overhandigden zij een manifest regelen om de politieperskaart aan Tweede Kamerleden. Journalist bekender en zichtbaarder te Diederik Jekel benadrukte daar nog maken. eens de journalistieke kerntaak van de NPO. ‘Wij zijn de poortwachters die niet afhankelijk moeten zijn van commerciële inkomsten.’ De acties hadden succes. Een N E L IE week later werd na een motie van D66 een G O MC RE eenmalige bijdrage van 40 miljoen toegekend aan BEELD: de publieke omroep bestemd voor de journalistieke kerntaken. Over de bestemming hiervan gaat de NVJ met een zogeheten Programmamakersoverleg, waarin afgevaardigden vanuit alle publieke omroepen vertegenwoordigd zijn, in gesprek met de NPO. Nadat bekend werd dat de publieke omroep kan rekenen op de eenmalige extra bijdrage maakte de NPO bekend dat zij zich opnieuw buigt over onder meer de journalistieke programmering. De NPO liet weten hierover in gesprek te gaan met omroepen en programmamakers.

NVF uitgelicht KEES VAN DE VEEN ‘Ik ben verliefd geworden op de stad en de provin- cie en voel me een echte Groninger. Het landschap, de kleine dorpen, de boeren met hun verhalen, ik hoef hier niet meer weg. Maar in de toekomst zou ik best eens buiten het noorden en Nederland willen fotograferen.’

Meer op: NVJ.nl/NVF

Rechtshulp binnen handbereik

Of je nu freelancer bent of werk- nemer, je kunt bij ons terecht voor rechtshulp. Wordt je factuur niet betaald? Dreigt er een arbeidsconflict? Is je werk gepubliceerd zonder toestemming? Ons team van advocaten en juristen beantwoordt je vragen en helpt je waar nodig verder. Dat hoeft niet altijd over ernstige juridische problemen te gaan, je kunt ons ook bellen voor de controle van een arbeidsovereenkomst of freelancecontract.

Onze juristen zijn op werkdagen bereikbaar tussen 14.00 en 17.00 uur via 020-3039 700 of [email protected]

www.nvj.nl/rechtshulp [email protected] 020-3039 700 @nvjjuridisch

juridische-hulp-nodig_2018.indd 1 26-09-18 14:53

Academy Evenementen

Leden van de NVJ, NVF, Nieuwspoort, Auteursbond en Symposium Bronbescherming De Coöperatie ontvangen 20-50% korting. Journalisten Rechtshulp Ter gelegenheid van het per 1 oktober 2018 in werking Van idee naar tekst treden van de nieuwe Wet Bronbescherming. Met Training creatief schrijven voor de professionele Ferdinand Grapperhaus, minister van Justitie en binnen journalist. Veiligheid, Gerrit van der Burg, voorzitter van het College 9 oktober 09.30 - 17.00 uur & 23 oktober van procureurs-generaal, persofficieren Wouter Bos & handbereik 09.30 - 12.30 uur | Amsterdam Ernst Pols, Lucas van Houtert, hoofdredacteur Omroep Brabant, freelance journalist Jolande van der Graaf, Conversiegericht schrijven fotograaf Chris Keulen, advocaat Otto Volgenant. Geleid door Annechien Steenhuizen. Aanmelden voor Of je nu freelancer bent of werk- Cursus voor tekstschrijvers en journalisten die hun 15 oktober via [email protected]. nemer, je kunt bij ons terecht online lezers niet alleen willen informeren, maar ook 17 oktober | 16:00 – 18:00 uur | Nieuwspoort Den Haag willen activeren en aanzetten tot gewenst gedrag. voor rechtshulp. 18 oktober | 10:00 - 17:00 uur | Amsterdam Mentor Speeddate met Devid Ilievski Wordt je factuur niet betaald? Succesvol onderhandelen doe je zo Onderzoeksjournalist en docent onderzoek Devid Dreigt er een arbeidsconflict? Ilievski helpt jonge journalisten op weg om hun ideeën Tijdens deze masterclass leer je het optimale resultaat te pitchen, het verhaal scherper te krijgen, om hen te Is je werk gepubliceerd zonder te halen uit gesprekken met opdrachtgevers over je wijzen op relevante bronnen, andere (zoek)strategieën en tarief en leveringsvoorwaarden. Ook als er voor jou tien perspectieven. Kijk op: NVJ.nl/speeddate. toestemming? anderen in de rij staan. 19 oktober | vanaf 13.00 uur | NVJ, Johannes Vermeer­ 25 oktober | 13:00 - 17:00 uur | Amsterdam Ons team van advocaten en straat 22, Amsterdam juristen beantwoordt je vragen LinkedIn Masterclass Mag Inspiration Day en helpt je waar nodig verder. LinkedIn als netwerk- EN als marketingtool gebruiken? Your shot of creativity. In samenwerking met MMA Leer er alles over in de LinkedIn Masterclass. organiseert de NVJ deze dag om je bij te praten over Dat hoeft niet altijd over 30 oktober | 13.30 – 17.00 uur | Amsterdam de nieuwste trends op het gebied van magazines, te ernstige juridische problemen netwerken en je te laten inspireren door buitenlandse Schrijven voor Google topsprekers van onder meer New York Magazine, WeTransfer en TIME magazine. Uiteraard zijn er ook te gaan, je kunt ons ook Leer om pagina’s te optimaliseren zodat je teksten beter nationale sprekers aanwezig. De dag wordt begeleid door bellen voor de controle van vindbaar zijn in de zoekresultaten van Google. Amber Kortzorg. De toegangsprijs is €25,- (exclusief btw) 1 november | 13:30 - 17:00 uur | Amsterdam een arbeidsovereenkomst of voor NVJ-leden. Zie: Maginspirationday.com 2 november | B.Amsterdam, Johan Huizingalaan 763A freelancecontract. Van (nieuws)bron naar verhaalplan Amsterdam Verhalend schrijven voor journalisten. 6 november 09.30 - 17.00 uur & 15 november Mentor Speeddate met Henk van Onze juristen zijn op werkdagen 09.30 - 12.30 uur | Amsterdam Ingen bereikbaar tussen 14.00 en Infographics Ben je net afgestudeerd en zoek je nog je weg op de journalistieke arbeidsmarkt? Maak een afspraak voor een 17.00 uur via 020-3039 700 of In deze training krijg je vaardigheden aangereikt om data Mentor Speeddate. Henk van Ingen, verslaggever BN en informatie te vertalen naar een heldere en begrijpelijke [email protected] DeStem, is een uur jouw persoonlijke mentor als het gaat infographic. om regiojournalistiek. Kijk op: NVJ.nl/speeddate. 8 november | 10.00 – 17.00 uur | Amsterdam 16 november | vanaf 13.00 uur | NVJ, Johannes Vermeer­ straat 22, Amsterdam Datajournalistiek voor beginners Leer data vinden, analyseren en visualiseren. Algemene Ledenvergadering NVJ 13 november | 10.00 – 17.00 uur | Amsterdam De agenda en het programma worden zo spoedig www.nvj.nl/rechtshulp [email protected] mogelijk bekendgemaakt op NVJ.nl 020-3039 700 @nvjjuridisch 28 november | vanaf 14.30 uur | Nieuwspoort, Lange Poten 10, Den Haag www.nvjacademy.nl 020-3039739 [email protected]

juridische-hulp-nodig_2018.indd 1 26-09-18 14:53 aan het woord 82 www.nvj.nl Jouw persoonlijk adviseur 62 miljoen bezuinigen ‘Het nieuws kwam als een duveltje uit een doosje. Kennelijk was er dan toch een Thomas Bruning ‘Blijf af afspraak dat de teruglopende STER- inkomsten niet zouden worden gecom- 06 20 49 52 45 van iets penseerd. Je hoopt en verwacht dat [email protected] de journalistieke programma’s worden algemeen secretaris, ontzien. Dat wordt ook geroepen, maar secretaris internet wat goed als Andere Tijden niet wordt beschouwd als een journalistiek programma, dan heb scoort’ je een definitieprobleem. Veel program- Annabel de Winter makers maken zich zorgen over welke 06 10 55 77 26 SANDER ’T SAS IS VERSLAGGEVER/ plek de journalistiek krijgt bij de NPO. Het [email protected] DOCUMENTAIREMAKER BIJ EENVAN­ is een gevoel van nu of nooit.’ DAAG EN VOORZITTER VAN DE NVJ secretaris persbureaus OMROEPSECTIE. AFGELOPEN WEKEN EenVandaag en lokale media, senior KWAMEN PROGRAMMAMAKERS IN ‘Onbegrijpelijk dat de NPO een succesvol onderhandelaar ­ACTIE TEGEN DE BEZUINIGINGEN blok van EenVandaag, DWDD en Het VAN NPO. Journaal uit elkaar wil trekken. EenVan- daag scoort goed en moet dan naar een Wais Shirbaz zender waar je publiek helemaal niet zit. 06 50 23 55 77 Met behoud van budget, maar je weet dat [email protected] bij dalende kijkcijfers de vervolgstap min- secretaris der geld is. Dat hebben we gezien met Netwerk. Blijf af van iets wat goed scoort.’ tijdschriften en omroep

Discussiebijeenkomst Rosa García López ‘Er kwamen ruim 200 programmamakers 06 14 49 96 19 naar Beeld en Geluid. Het was goed dat [email protected] Frans Klein en Gijs van Beuzekom aanwe- zig waren, maar ze reageerden defensief. secretaris Ze waren niet verantwoordelijk en pro- zelfstandigen,­ NVF grammamakers moesten maar naar hun leiding gaan. Maar de NPO beslist wel Jim Verhoef om Brandpunt+ van tv te halen. Ze gin- gen er na afloop als een haas vandoor, 06 42 22 93 92 terwijl hier napraten zo belangrijk was.’ [email protected] junior secretaris Naar Den Haag Plus+ en Vers in de pers ‘Snel kwam er een beweging op gang. We konden onze pijlen op de NPO richten, maar het besluit om extra te bezuinigen Jochem Dijckmeester kwam uit Den Haag. Een week later volg- 06 21 56 59 73 de het mediadebat waar we vooraf een [email protected] manifest, ondertekend door meer dan 80 programmaredacties, hebben overhan- secretaris dagblad digd. Eigenlijk is het heel ongezond dat twee of drie mensen vanuit NPO alles bepalen zonder de makers te betrekken. Zo is het systeem, maar dan deugt dat systeem niet. De makers zijn eensgezind; we gaan nu door met onze acties.’

BEELD: TRUUS VAN GOG TROTS OF KRITISCH OP DE NVJ?: [email protected] Noodnummer: 06 51 52 95 62 oktober 2018 83 de nvj Yvonne Berkeljon is advocaat van de NVJ. [email protected] berkeljon COLUMN meer aanspraak op dat extraatje kan worden gemaakt. Maar hoe lang dan en wat weegt nog meer mee? Vier maanden geleden heeft de Hoge Raad naast het tijdsverloop nog wat andere richtlijnen gegeven, zoals de inhoud van de ge- dragslijn, de aard van de arbeidsovereen- komst en de positie die de werkgever en werknemer jegens elkaar innemen. Ik kan hier eigenlijk geen chocola van maken, maar de rechtspraak kennelijk wel, want sinds juni verwijzen de lagere rechters geregeld naar de richtlijnen van de Hoge Raad. De rechtbank Rotterdam moest oordelen over de afschaffing van een extra vergoeding ter hoogte van twee uur salaris voor werknemers die tijdens hun pieperdienst werden opgeroepen. De rechter vond dat dat niet zomaar kon. De gedragslijn was een arbeidsvoorwaarde geworden, niet alleen door het tijdsver-

loop (de gedragslijn bestond al vanaf VAN GOG TRUUS BEELD: Niet af­ 2001), maar ook omdat het systeem van de salarisadministratie was ingericht op pakken…. de toekenning van de vergoedingen en iedereen daarvan op de hoogte was. Een andere kwestie betrof het gebruik van mij! van de lease-auto en de mobiele telefoon tijdens een periode van ziekte. ‘Inleveren’, ER BESTAAN HEEL AARDIGE Sommige werkgevers geven hun werkne- stelde de werkgever. Nee hoor, vond de WERKGEVERS. DIE GEVEN WEL EENS mers een boekenbon op de verjaardag of werknemer. Ik mag de auto en de tele- WAT EXTRA’S ZONDER DAT HET een ander aardigheidje. Dat staat nergens, foon al jarenlang ook privé gebruiken, dus EXTRAATJE ERGENS IS VASTGELEGD. gaat soms jaren door, maar opeens wil de waarom dan nu op stel en sprong inleve- OOK WERKNEMERS DOEN WEL EENS werkgever er toch vanaf. En wat dan? Kan ren tijdens ziekte? De rechter gaf de man WAT EXTRA’S: ZOALS LAATST BLEEK, een werkgever zomaar met dergelijke, gelijk en meende dat het privégebruik ZO’N DRIE UUR GRATIS OVERWERK niet in de arbeidsovereenkomst vastge- van auto en telefoon door het tijdsver- PER WEEK, MAAR DAAROVER legde extraatjes stoppen? Werknemers loop, en omdat het nooit anders was EEN ANDERE KEER. NU OVER roepen bij de afschaffing al snel: ‘Ver- geweest, een arbeidsvoorwaarde was WERKGEVERSVRIJGEVIGHEID. worven recht!’. De rechtspraak gaf een geworden die niet zomaar kon worden nogal wisselend beeld te zien, waaruit gewijzigd. Met een vrijblijvend extraatje alleen viel af te leiden dat tijdsverloop of gunst kun je ophouden, maar de sinds als criterium een grote rol speelt. Hoe jaar en dag terugkerende verjaardagsbon langer het extraatje gegeven wordt, hoe kan echt niet zomaar worden afgeschaft.

COLOFON Aan dit katern werkten mee Yvonne Contact Berkeljon, Remco Gielen, Truus van Gog, Dit katern valt onder redactionele 020 303 97 00 – [email protected] Stefan van den Heuvel, Martine Krekelaar, verantwoordelijkheid van de NVJ. www.nvj.nl – twitter @nvj Petra Oudhoff, Gerard Til, Kees van de Het doel is om leden en niet- Post Postbus 75997 – 1070 AZ Amsterdam Veen, Maurits Wiesenekker leden van de NVJ te informeren, Bezoek Johannes Vermeerstraat 22 (Eind)redactie Connie Wiering Bte inspireren en te verbinden. 1071 DR Amsterdam Vormgeving Anneke de Bruin