P a t r i c k S p r i e t Krasse diva’s: Blanche Arral en

Blanche Arral Florence Foster Jenkins

Blanche Arral (1864-1945) en Florence Foster Jenkins (1868 -1944) hebben elkaar nooit ont- moet. Als dat het geval was geweest, dan had Arral ons dat beslist verteld want ze heeft in haar (auto)biografie geen hele noch halve beroemdheid over het hoofd gezien. Niettemin staan beide diva’s zusterlijk verenigd bovenaan op de lijst van rariteiten die de operawereld kleur geven.

Natuurlijk kent de opera geen gebrek aan kleurrijke Sommigen vergeleken haar met , figuren, van de castraten Senesino en Velluti tot de anderen vonden Arral zelfs de grootste coloratuur diva’s Georgette Leblanc en Emma Calvé om het daar- sinds … Toch slaagde deze nochtans bij te houden, maar Arral en Foster Jenkins kookten ondernemende dame er niet in haar succes te ver- hun potje wel heel gaar. zilveren en werd ze door de grote operahuizen van New York en Chicago genegeerd. Haar diverse op- Onwaarschijnlijke ontmoetingen namen, cilinders voor de pioniers Bettini en Edison en Victor Red Seals, waren tot diep in de jaren der- Over Blanche Arral zei een criticus eens: ‘Ze was de tig van de vorige eeuw door operaliefhebbers ge- Forrest Gump van de opera, een soprano Zelig* die geerd, maar Arral kon haar soubrette imago nooit iedereen kende en overal was, behalve aan de top van van zich afschudden. Uiteindelijk leidde ze een grijs haar beroep’. Nu, het klopt dat Blanche een vergeten en somber bestaan in een stadje in New Jersey dat diva is en als men haar ter sprake brengt dan zal het zo in tegenspraak was met de rest van haar leven, wel om haar extravagante leven zijn, maar in haar tijd dat het aandoenlijk wordt. Toen de schrijver Ira was haar reputatie lang niet onbenullig. Glackens haar in 1937 opzocht en bereid was haar Toen ze na talloze omzwervingen in alle uithoeken levensverhaal vorm te geven, moet het Blanche als- van de wereld in 1908 in het Van Ness Theatre in San nog als een soort erkenning hebben toegeschenen Francisco optrad en een jaar later in die haar toekwam. Misschien dat alles daardoor in New York, waren zowel de critici als het publiek heviger werd voorgesteld. laaiend enthousiast.

84 Ondanks die biografie blijven haar leven en carrière kleine Clara komt terecht in een besloten wereld van een mysterie, niet het minst door haar onwaarschijn- kaviaar en champagne, luxe en decadentie en ze zingt lijke perikelen en ontmoetingen, haar dubieuze herin- er privé voor de tsaar en zijn familie in Tsarskoe Selo. neringen en betwistbare data, maar het verhaal leest Heeft ze ook voor de enigmatische Raspoetin gezon- als een avonturenroman en verveelt nooit. Van Blan- gen terwijl hij haar op een harmonium begeleidde? che Arral ging kennelijk een intrigerende charme en De man barstte zowaar in tranen uit toen hij haar innemende onschuld uit waarmee ze iedereen die ze wonderlijke stem hoorde, maar wat ze zich vooral van op haar lange weg ontmoette, betoverde, maar niet Raspoetin herinnerde, was de sinistere uitstraling die altijd overtuigde. Merkwaardig is het alleszins dat ze van hem uitging en de ondraaglijke stank die hij ver- niet in de biografieën van haar beroemde vrienden spreidde. opduikt alsof de betovering snel verdampte. Het raad- Haar succes in Petersburg was eclatant en algauw sel vergroten, om het met Harry Mulisch te zeggen, werd een mooie, geparfumeerde prins op haar ver- bleek achteraf haar belangrijkste eigenschap te zijn. liefd, net zoals in de sprookjes. Het is een treurig Dat is iets aardiger dan het Belgische woelwater met- sprookje want onmiddellijk na haar huwelijk met een mythomanie toe te dichten. prins Peshkov, valt de hemel naar beneden. Wanneer Clara bij haar familie in Brussel vertoeft, overlijdt Blanche Arral groeide op als Clara Lardinois aan de Sergeï Peshkov in duistere omstandigheden ergens in oevers van de Maas in Luik, in een welgesteld, aris- het Ottomaanse Rijk. Zijn lijk heeft ze nooit gezien tocratisch milieu. Ze was weliswaar de jongste van en niemand weet er meer over te vertellen. Er wordt zeventien kinderen, maar kon zich toch niet alles gesuggereerd dat de familie Peshkov, die fel tegen het permitteren. Toen ze haar vader vertelde dat ze een huwelijk met een Belgisch zangeresje gekant was, de professionele zangeres wilde worden, was het water oorzaak van het drama was. Het vormt het startsein nogal diep. van een serie doldwaze avonturen en intriges waarin het arme kind verzeild geraakt. Uit schrik voor repre- Raspoutin barstte zowaar in tranen uit sailles van de familie Peshkov en hun macht die zich toen hij haar wonderlijke stem hoorde. over de hele diplomatieke wereld blijkt uit te strekken, wat in die tijd niet zo onwaarschijnlijk was, herdoopt Deftige meisjes uit de hogere burgerij zongen in die Clara Lardinois zichzelf tot Blanche Arral en vlucht tijd immers in de salons en op feestjes, maar niet in het naar exotische bestemmingen waar ze niet zo vlug in openbaar. De eigenzinnige Clara had een zelfmoord- de kijker loopt. poging nodig om haar vader te overtuigen. Met de hulp van haar mecenas, de Brusselse prins de Chimay, Waar ze ook belandt, van Costa Rica tot New Orleans, werd Clara een pensionnaire bij de Opéra-Comique van Egypte tot het Verre Oosten, overal weet Blanche in Parijs, waar ze de stand-in werd van prime donne Arral met bravoure en in de moeilijkste omstandighe- zoals Marie Van Zandt en Marie Heilbronn. Ze volgde den een operagezelschap klaar te stomen en succes- ook les bij de legendarische Marchesi, de wegberijd- sen te boeken. Goed, het zijn locaties waar men niet ster van de sterren, zodat een volwaardige carrière al te veel gewend is, maar Blanche kan behalve zingen wenkte. Ze werd naar eigen zeggen in Parijs bevriend ook goed acteren en organiseren, ze zorgt voor aan- met diplomaten en uitvinders, de componist Enrique trekkelijke decors en kostumering en met een mix van Granados en theaterlegendes als Elena Sanz en Sa- variété, operette en opera weet ze hoe ze elk publiek rah Bernhardt en ze wist de onverbeterlijke flirt Jules moet fascineren. Het Franse repertoire is in deze con- Massenet zover te krijgen dat die speciaal voor haar treien haar enige thuis en het is niet moeilijk te ge- een klein rolletje aan Manon toevoegde. Een vaststel- loven dat de kokette Blanche schittert in het luchtige ling die ook voor de rest van haar leven geldt, is dat al en Manon, in of in aria’s uit , die leuke contacten haar wel gevormd hebben, maar Lakmé, La reine de Saba of . De muziek is ech- uiteindelijk weinig tot een florissante carrière hebben ter niet het boeiendste aspect van haar bestaan. Het bijgedragen. zijn de nevenintriges die bekoren en vooral de manier waarop Blanche een droomwereld oproept zoals in de Niettemin zag het er nog rooskleurig uit wanneer de schilderijen van de oriëntalisten. Zo gaat ze, op zoek grote Raoul Gunsbourg haar in 1891 uit- naar de waarheid over de dood van haar echtgenoot, nodigde om in Sint-Petersburg te komen zingen. De in Constantinopel bij een bevriende pasjafamilie lo-

85 geren die contacten onderhoudt met het hof van de de Nederlandse nu al dan niet een tempeldanseres sultan. is geweest. Over haar contact met de Amerikaanse De zaak Peshkov wordt echter algauw verdrongen schrijver Jack op de Fuji-eilanden, bestaat door de gedragscodes en paranoia van een cultuur die minder argwaan. Hij wilde haar levensverhaal schrij- haar volkomen vreemd is. ven. Het werd iets minder: Lucille Arral, een subper- Op een avond geeft ze een recital voor de vrouwen sonage in zijn roman Smoke Bellew. van de pasja die zich niet vrij kunnen bewegen en die ook nog nooit westerse muziek hebben gehoord. Grootse triomfen beleefde Blanche in Australië waar Hoe betoverend ook, de Ottomaanse harem komt op het publiek massaal haar recitals bijwoonde, straten haar over als een gouden kooi waarin de verveling en werden afgezet en dolle fans over de hekken klom- de wanhoop van de Turkse vrouwen tot uiting komt men. Je zou zulke effecten eerder aan een locale in scènes die regelrecht uit de roman Les désenchan- diva als toeschrijven, maar die moest tées van Pierre Loti lijken te komen. Het maakt haar knarsetandend toezien hoe haar Belgische concur- opstandig en uitdagend en wanneer een Frans gezel- rente haar uitgerekend in Melbourne naar de kroon schap toevallig een voorstelling in het Yildiz paleis stak. Als Blanche Arral ons niet grandioos voor de van sultan Abdülhamid II geeft, die in het westen met gek houdt, verdient ze alle respect. alle superlatieven van de wrede tiran werd bedacht, ruikt ze haar kans om een kleine coup te plegen. Ze Het curiosumgehalte van Florence Foster was van dringt het paleis binnen met de hulp van de zoon van een andere orde. Ze kon in tegenstelling tot Blanche de pasja en weet de verblufte sultan met haar char- Arral absoluut niet zingen, althans niet naar onze mes en zang te ontroeren. Het is geen geringe presta- maatstaven. Zoals iemand koelbloedig opmerkte, tie: vrouwenrollen werden aan het hof door mannen zong Florence ongeveer alles, behalve noten. vertolkt en als het allemaal klopt is Blanche Arral de eerste westerse vrouw die dit voor elkaar kreeg. Niet Die volharding en integriteit tilden onaardig is ook dat ze het paleis na dit incident le- haar boven de goedkope grap uit. vend weet te verlaten, al zal het feit dat ze oog in oog met de sultan zijn geheim ontsluierd had, ook wel een Toch slaagde ze er in op zesenzeventig jarige leeftijd beetje geholpen hebben. De pasja, die als twee drup- Carnegie Hall met haar tenenkrommende uitvoerin- pels water op de sultan leek, kon niet anders dan een gen van Mozart en Strauss aria’s te laten vollopen. bastaardzoon zijn, wat ook verklaart waarom de man Ze bracht geen bewuste satire, ze geloofde in zich- zoveel invloed aan het hof had. zelf en haar kwaliteiten, zelfs als het duizendkoppige Nog altijd in de waan dat de familie Peshkov haar publiek haar uitlachte. Die volharding en integriteit vel wil en omdat ze nu eenmaal van vrijheid, zwer- tilden haar boven de goedkope grap uit. Een ding ven, zingen en uitdagingen houdt - in dat opzicht is was zeker: Florence Foster hield ons niet voor de gek. ze heel modern – trekt Blanche naar Saigon, in haar De opnamen die ze voor Melotone maakte, werden woorden ‘een idylle van absint, hasjiesj en cholera’. wegens het succes, ook na haar dood, continu her- In Hanoi verwerft ze een villa en bouwt haar eigen, uitgebracht, eerst op elpee, dan op cd. Die opnamen schattig theatertje, Le casino du Petit Lac, tot een mankeren echter iets wat fundamenteel is: de bezie- tyfoon haar imperium wegveegt, het snelstijgende ling en de context die naar de climax - of zo men water haar op kasten doet klimmen en Blanche op wil - de catastrofe van Carnegie Hall leidden en Flo- het nippertje gered wordt. Zulke heftige taferelen zijn rence Foster als een authentiek artistiek curiosum niet ongewoon voor de Belgische prima donna, die in boven de vals zingende troela verheffen. De integere elk geval over een alerte schutsengel beschikt. Meer documentaire over haar leven A World of Her Own dan eens ontsnapt ze aan de dood zoals op de Yangtze voorziet daar wel in. rivier in China. In Sjanghai ontmoet ze de wereldbe- Net zoals Blanche Arral werd Florence Foster in een roemde magiër Houdini die haar herkent - hier komt welgestelde familie geboren en verzette de vader Zelig op de proppen - en Blanche prompt in zijn show zich tegen de muzikale carrière van zijn dochter. engageert, een aanbod dat ze weigert. Op Java meent Ze ontliep de discussie door te trouwen met ene dr. Blanche dan weer Mata Hari te zien dansen, al is dat Jenkins, waarop haar vader haar onterfde. Florence in 1904 onwaarschijnlijk maar vormt haar getuige- wilde pianiste worden, maar na problemen met een nis niettemin een intrigerend aspect in de discussie of arm, nam ze het besluit om te gaan zingen.

86 Het is tegelijk onbegrijpelijk en toch vertederend dat Aardig was in elk geval dat ze voor een haar recitals in hooggerespecteerde hotels als The Ritz folie koos; ze had het geld evengoed aan relatief gunstige kritieken kregen en de aanwezigen vroomheid of fatsoen kunnen besteden. charmeerden. Kennelijk riepen haar vertolkingen geen verachting op, de sleutel tot haar cultsucces. Met alle Het huwelijk liep al snel op de klippen en Florence be- grote dictators had ze niettemin gemeen dat ze ab- landde enige tijd in de armoede tot haar moeder, die soluut kritiekloos was voor zichzelf - altijd meteen de muzikale carrière van haar dochter wél steunde, tevreden met elk aspect van haar kunst - en uiterst haar financieel uit de put hielp. Als haar vader uitein- kritisch voor anderen. Wie haar niet bijviel, riskeerde delijk in 1909 overlijdt, erft ze toch haar deel van het overigens een uitbrander. Iedereen hielp haar eigen, vermogen. Er valt niet aan te tornen: het is dankzij geïdealiseerde beeld te versterken, deels uit eigenbe- dit geld dat Florence zich haar ambities en kuren kon lang - haar begeleider Cosme McMoon bijvoorbeeld veroorloven, anders was ze beslist een marginale risee - of uit welwillendheid omdat haar initiatieven leven gebleven. Aardig was in elk geval dat ze voor een fo- in de brouwerij brachten. De appreciatie was, zeker in lie koos; ze had het geld evengoed aan vroomheid of die tijd, niet vrij van wat je een ‘wrede hoffelijkheid’ fatsoen kunnen besteden. kunt noemen: een ander nooit in verlegenheid bren- gen noch openlijk belachelijk maken, ook al voedde je Caruso erelid van heer fanclub daarmee de eigenwaan. Carnegie Hall moest Florence op 25 oktober 1944 de In New York schitterde ze in het societyleven. Als lid ultieme erkenning brengen. De jarenlange mystifica- van een tiental clubs, waaronder zelfs The Pocahontas tie en zalving hadden hun vruchten afgeworpen. Ie- Society, goochelde Florence Foster met dure titels en dereen wilde het evenement van het jaar meemaken; functies. Aan bluf en doorzettingsvermogen ontbrak de operadiva zat in de zaal alsook de film- het haar evenmin. Tot haar betere initiatieven be- ster Tallulah Bankhead. Men applaudisseerde vooral hoorden de seances van complete opera’s in het Plaza heel hard om het gelach enigszins te overstemmen. Hotel, uiteraard door haar gefinancierd. Het is in die Dappere Florence wankelde niet en schreef achteraf context niet erg verwonderlijk dat ze in 1917 haar in haar dagboek: een groot succes! De hilarische en eigen fanclub oprichtte: The Verdi Club. Op het hoog- vernietigende respons in de bladen was echter dode- tepunt telde die vierhonderd leden, met lijk. De grap werd namelijk te groot en de ballon werd en Arturo Toscanini als erelid. Als er voor de club een doorgeprikt. Haar zorgvuldig opgebouwde nepwereld buste van Verdi besteld moest worden, ontdekte de stortte in en kort daarop overleed Florence Foster beeldhouwster per toeval, terwijl ze haar loge bin- Jenkins aan een hartaanval, alsof Magere Hein het nenstormde, dat mevrouw Foster Jenkins kaal was stilaan welletjes vond. ❚ en een pruik droeg. De kunstenares kreeg voor haar werk nooit een cent uitbetaald, want de ijdele Floren- Noot: *Forrest Gump en Zelig, naar de gelijknamige films van Robert Zemeckis ce verdroeg niet dat men haar zwakheden ontdekte. (1994) en Woody Allen (1983). Haar imago moest voor de buitenwereld onaantast- Boek: The Extraordinary Operatic Adventures of Blanche Arral, Amadeus Press, 2002 baar blijven en ze omringde zich zowel met mensen Cd: Florence Foster Jenkins & Friends: Murder on the High C’s, Nostalgia als met voorwerpen die haar belangrijkheid in de verf Naxos 8.120711 zetten. In haar met blauw en goud versierde boudoir Dvd: Florence Foster Jenkins, A World of Her Own, Video Artists Inter- national, 4431 in The Hotel Seymour, stonden tientallen foto’s uitge- stald van beroemde mensen met wie ze omging en ze verzamelde zelfs de stoelen waarin historische per- sonages waren overleden. Je kunt het een pathologie noemen, maar het is onschadelijk grappig. Zo dachten ook de critici die haar opnamen hadden beluisterd. Time Magazine vergeleek haar staccato noten met het geluid van een koekoek en iemand merkte op dat een plaat van FFJ de luisteraar een grotere kick bezorgde dan hetzelfde bedrag aan tequila, wodka of marihu- ana te besteden.

87