Download Rapport Een Paleis Voor De Muziek
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
EEn palEis voor dE muziEk EEn ondErzoEk naar dE bouw En ExploitatiE van MuziEkpalEis tivolivrEdEnburg RekenkameR UtRecht Leden: Peter van den Berg (voorzitter) Hans van den Broek Gerard Bukkems medeweRkeRs ondeRzoek: Mario van den Berg Maaike van Elteren (tot juli 2015) Sylvia van Leeuwen Gerth Molenaar Floris Roijackers (tot april 2015) contactgegevens: Postadres: Postbus 16200, 3500 CE Utrecht Telefoon: 030 - 286 1391 E-mail: [email protected] Website: www.rekenkamer.utrecht.nl VOORWOORD Het Muziekpaleis TivoliVredenburg kent een lange en roerige voorgeschiedenis. De realisatie van het gebouw en de vorming van een nieuwe organisatie verliepen niet zonder slag of stoot. Nu het gebouw er staat en in gebruik is genomen, is het tijd om enkele lessen te trekken uit wat hieraan vooraf ging tijdens de voorbereidingsperiode en de consequenties daarvan voor de toekomst. In dit rapport belicht de Rekenkamer Utrecht het bouwproces, de organisatieontwikkeling en de exploitatie van het Muziekpaleis. Inmiddels heeft TivoliVredenburg gerapporteerd over haar ervaringen in het eerste jaar. Daarin wordt verslag gedaan over de opening, de programmering en het groeiende aantal bezoekers. Tevens wordt gerefereerd aan de eerste ervaringen met het gebouw en aan de totstandkoming van de organisatie. Gezien de vele problemen die bij de voorbereiding en de bouw overwonnen moesten worden, past waardering voor wat sinds de opening bereikt is. Het concept is uniek; nergens in Nederland zijn organisaties voor pop, klassiek en jazz samengebracht in één gebouw en één organisatie. De toekenning van de Rietveldprijs 2015 in oktober aan TivoliVredenburg voor het gebouw onderstreept dat Utrecht met het Muziekpaleis een markant en spraakmakend gebouw rijker is geworden. De voorbereiding van het muziekpaleis is echter niet zonder problemen verlopen. In dit rapport belicht van de Rekenkamer Utrecht het Muziekpaleis meer vanuit financieel- economisch perspectief. De voorbereiding is in dit opzicht met veel problemen verlopen. Ook heeft de exploitatie van TivoliVredenburg te maken met forse incidentele en structurele tegenvallers. De tegenvallers komen door problemen met het gebouw en de hoge (huisvestings-)kosten. Uit de tweede tussenrapportage (september 2015) blijkt dat de financiële situatie nog ernstiger is dan al eerder gemeld. Bij gelijkblijvende programmering, activiteiten en subsidie is volgens de rekenkamer geen sluitende exploitatie mogelijk. Voor de gemeente zijn er in meerjarig perspectief aanzienlijke financiële risico’s. Er liggen grote opgaven om de investering in het gebouw om te zetten in maatschappelijk rendement en een exploitatie die past bij de culturele ambitie en het budget van de gemeente en die financieel gezond is voor TivoliVredenburg. Met dit rapport wil de rekenkamer daaraan een bijdrage leveren. Gedurende de looptijd van het onderzoek zijn veel documenten en gegevens verzameld en zijn verschillende betrokkenen geïnterviewd. De rekenkamer is allen erkentelijk voor hun medewerking aan dit onderzoek. Peter van den Berg, Voorzitter Gerth Molenaar, Secretaris Utrecht, 3 november 2015 3 INHOUDSOPGAVE DEEL I HOOFDRAPPORT ..................................................................................................... 6 DOELSTELLING EN HOOFDVRAAG ....................................................................................... 6 HET MUZIEKPALEIS, BEDRIJFSMATIG BEZIEN ..................................................................... 7 ALGEMENE CONCLUSIE ....................................................................................................... 9 CONCLUSIES ...................................................................................................................... 10 AANBEVELINGEN .............................................................................................................. 17 BESTUURLIJKE REACTIES .................................................................................................. 20 NAWOORD REKENKAMER ................................................................................................. 28 DEEL II ONDERZOEKSRAPPORT ........................................................................................ 30 1 ONDERZOEK MUZIEKPALEIS TIVOLIVREDENBURG ............................................. 30 1.1 Aanleiding ............................................................................................................ 30 1.2 Probleemstelling ................................................................................................... 31 2 BOUW EN VOORBEREIDING MUZIEKPALEIS ......................................................... 33 2.1 Inleiding ............................................................................................................... 33 2.2 Bouwproces en organisatieontwikkeling ............................................................. 33 2.3 Bevindingen ......................................................................................................... 34 2.4 Toelichting op de bevindingen over de bouw ...................................................... 35 2.4.1 Overschrijding bouwkosten Muziekpaleis ........................................................... 36 2.4.2 Risico’s dekkingsbronnen kostentoename bouw Muziekpaleis ........................... 42 2.5 Toelichting op de bevindingen over organisatieontwikkeling en governance ..... 48 2.5.1 Veel vertraging bij organisatieontwikkeling ........................................................ 49 2.5.2 Governance: sturing vanuit gemeente niet eenduidig .......................................... 50 3 SUBSIDIE EN EXPLOITATIE.................................................................................... 55 3.1 Inleiding ............................................................................................................... 55 3.2 Omvang subsidie TivoliVredenburg .................................................................... 55 3.3 Bevindingen ......................................................................................................... 59 3.4 Toelichting op de bevindingen over subsidie en exploitatie ................................ 60 3.4.1 Schaalvoordeel en kostenbesparing slecht onderbouwd ...................................... 60 3.4.2 Ambivalentie over cultureel ondernemerschap .................................................... 62 4 3.4.3 Reguliere beleidskaders voor cultuursubsidies zijn niet gevolgd ........................ 65 3.4.4 Veel onvolkomenheden bij subsidieverstrekking 2014 en 2015 .......................... 68 3.4.5 Gemeentelijke bijdrage ingewikkeld en kent risico’s .......................................... 72 3.4.6 Hoge huisvestingskosten zetten exploitatie onder druk ....................................... 73 3.4.7 TivoliVredenburg heeft een beperkte bezettingsgraad ......................................... 76 3.4.8 TivoliVredenburg trekt bezoekers uit het hele land ............................................. 80 3.4.9 Exploitatie TivoliVredenburg niet sluitend .......................................................... 81 3.4.10 Exploitatietekort TivoliVredenburg kan nog toenemen ....................................... 85 3.4.11 Weerstandsvermogen nog niet op peil ................................................................. 87 3.4.12 Gevolgen voor subsidie aan andere culturele instellingen ................................... 88 3.4.13 Mogelijkheden voor verkleinen exploitatietekort ................................................ 88 BIJLAGE 1 CHRONOLOGISCH OVERZICHT ......................................................................... 94 BIJLAGE 2 BESCHRIJVING ONTWIKKELING NAAR ORGANISATIE TIVOLIVREDENBURG.... 98 BIJLAGE 3 AFKORTINGEN ............................................................................................... 106 BIJLAGE 4 TOELICHTING OP DE ONDERZOEKSAANPAK ................................................... 107 BIJLAGE 5 GERAADPLEEGDE DOCUMENTEN ................................................................... 108 BIJLAGE 6 GERAADPLEEGDE EN GEÏNTERVIEWDE PERSONEN ........................................ 114 5 DEEL I HOOFDRAPPORT DOELSTELLING EN HOOFDVRAAG De Rekenkamer Utrecht heeft onderzoek gedaan naar het bouwtraject, de organisatieontwikkeling en de exploitatie van het Muziekpaleis. Daarbij hebben wij ons vooral gericht op de actuele risico’s voor de gemeente. Met risico’s doelen wij op de kans dat de doelen vanuit het cultuurbeleid en de financiële resultaatverwachtingen van de gemeente niet uitkomen. De Rekenkamer wil een bijdrage leveren aan het creëren van helderheid over dit complexe dossier en aanbevelingen doen voor de toekomst. Hiermee willen we de Raad ondersteunen bij te nemen besluiten, onder andere over structurele dekking van het exploitatietekort en de bouwkosten. Bovendien wil de Rekenkamer de komende, eerste evaluatie van TivoliVredenburg in 2016 voeden met informatie. De hoofdvraag van het onderzoek is: Wat zijn de beleidsmatige en financiële risico’s van het Muziekpaleis voor de gemeente Utrecht en in hoeverre beheerst de gemeente deze risico’s? Alvorens in te gaan op de conclusies worden in het kader een aantal bedrijfsmatige aspecten van het Muziekpaleis samenvattend belicht. 6 HET MUZIEKPALEIS, BEDRIJFSMATIG BEZIEN Kader: Muziekpaleis TivoliVredenburg vanuit een bedrijfsmatig perspectief Capaciteit en kosten Muziekpaleis Het Muziekpaleis is groter dan de oude huisvesting van de muziekpartijen in 2006. Er is een extra zaal bij gekomen en de totale capaciteit