MK 189 Z Archiwum Głównego Akt Dawnych
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Sumariusz Metryki Koronnej Księga MK 189 z Archiwum Głównego Akt Dawnych Opracował Janusz S. Dąbrowski Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2014 - 2018 Wykaz skrótów AGAD – Archiwum Główne Akt Dawnych Boniecki – A. Boniecki, Herbarz polski, T. I-XVI, Warszawa 1899-1913 Kułakows’kyj – Petro Kułakows’kyj, Czernihowo–siwerszczyna u składi Reczi Pospolitoj, (1618-1648), Kijów 2006 LWlkKuj1659 – Lustracja Województw Wielkopolskich i Kujawskich 1659- 1665, Cz. I, wyd. C. Ohryzko-Włodarska, Wrocław 1978, cz. II, wyd. Z. Górski, J. Pakulski, A. Tomczak, Toruń 1996 LWRusk – Lustracja województwa ruskiego, 1661-1665, cz. 1-3, ed. K. Arłamowski, E. Arłamowska, W. Kaput, Wrocław 1970-1976 MK – Metryka Koronna Niesiecki – K. Niesiecki, Herbarz polski, T. I-X, wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1839-1846 PSB – Polski Słownik Biograficzny, tom I i nast., Kraków od 1935 SGKP – Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I – XV, Warszawa 1880-1914, pod red. F. Sulimirskiego, F. Chlebowskiego, W. Walewskiego et. al. SMK – Sumariusz Metryki Koronnej, T. I i nast., ed. W. Krawczuk, K. Chłapowski, Kraków 199 i nast. U – Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy, T. I i następne, Wrocław-Kórnik od 1985, pod red. A. Gąsiorowskiego VC – Volumina Constitutionum, t. I I nast., wyd. W. Uruszczak, S. Grodziski, I. Dwornicka et al., Warszawa od 1996 VL –Volumina Legum, t. I-X, wyd. J. Ohryzko, Z. Kaczmarczyk, St. Petersburg 1859 Uwagi: Strony 1–6 puste, nie numerowane. Tom pisany kilkoma rękami. Na okładce wytłoczono złocony napis, uszkodzony, informujący, że jest to rejestr przywilejów kancelarii Jerzego Ossolińskiego z lat 1643-1648. Numer pierwszy odnosi się do księgi, natomiast drugi, po ukośniku, do całego zbioru dokumentów Władysława IV zapisanych w Metryce Koronnej Regesty 1/3966 1 k. 1 – 2v Warszawa, 30 lipca 1643 Król zezwala Ludwikowi Krasińskiemu a Krasne kasztelanowi ciechanowskiemu na cesję starostwa płockiego jego synowi Wojciechowi Krasińskiemu. Po jej dokonaniu w aktach publicznych będzie dzierżył starostwo dożywotnio, mając jurysdykcję grodzką, miasta Płock, miasteczka Płońsko (Płońsk), Bielsk, wsie Drogoń (Drogan) z folwarkiem, Chełpowo z folwarkiem, Cekanowo (Czekanów) z folwarkiem, Troszyn (Troszin), Wyków (Wykowo), Kępa (Kempa), Powsino, Dziarnowo, Winiary (Winary). Wyjątkiem wieś Dzierzązno (Dzierzazna) z folwarkiem należącą tytułem dożywocia do małżonki kasztelana ciechanowskiego1 – wraz z cłem wodnym na Wiśle przynależnym do starostwa płockiego. Ze starostwa płacić ma do skarbu kwartę. Dokument podpisany przez Władysława IV i Jakuba Maksymiliana Fredrę regenta kancelarii. j. łac. 1 Kryska Agnieszka kasztelanka raciążska, córka Stanisława, Boniecki, XII, s. 199. 2/3967 k. 2v – 3v Warszawa, 5 sierpnia 1643 Król zezwala Mieczysławowi Mleczce staroście mielnickiemu na cesję starostwa mielnickiego na rzecz jego syna Wojciecha Emeryka. Po jej dokonaniu w aktach publicznych, Wojciech Emeryk Mleczko będzie dzierżył starostwo dożywotnio, mając miasteczko Mielnik z jurysdykcję grodzką, wszystkimi przynależnościami i dochodami, płacąc duplę kwarty do skarbu. Dokument podpisany przez Władysława IV i Jakuba Maksymiliana Fredrę regenta kancelarii. j. łac. 3/3968 k. 3v – 4v Warszawa, 4 sierpnia 1643 Feria quarta ante festum Sancti Laurentÿ Martiris Król zezwala na wniesienie do akt kancelarii większej przez Salomona Raczyńskiego burmistrza Nowego Miasta Warszawy poniższego dokumentu. Król podczas swej koronacji potwierdził i zaprzysiągł prawa i przywileje stanów i miast, teraz łaskawie przyjmuje prośbę władz i mieszkańców Nowego Miasta Warszawy i potwierdza wszystkie prawa i przywileje, zwyczaje, zapisy, zakupy otrzymane nadane niegdyś od książąt mazowieckich i królów polskich. Potwierdza także przywileje nadane podczas koronacji zwalniające wieczyście od ciężarów gospód ratusz tegoż miasta podczas wszelkich zjazdów publicznych Korony i Litwy, przywileje udzielone poszczególnym mieszczanom i nadane przez konstytucje i uwalnia od płacenia cła wodnego na Wiśle. Zwalnia rzemieślników od wszelkich robót na rzecz starosty i przyszłych starostów, wyjąwszy słuszne, służące dobru publicznemu wzorem Starej Warszawy. Elekcję burmistrzów, rajców i ławników przeprowadzać mają wedle tego wzoru. Zgodnie z dawnym obyczajem od przywożonej beczki piwa potwierdza opłatę jednego grosza, czy to w czasie pobytu czy nieobecności króla w Warszawie, podobnie jeden grosz od wszelkich skór wołowych i krowich, wozu z mąką. Na utrzymanie akweduktu, naprawę dróg i fortyfikowanie miasta z łaski swej król udziela połowę dochodu z kaduków. Król potwierdza prawa i przywileje opisane w konstytucji 1589 roku. Warszawa 10 VIII 1637. Relacja kanclerza koronnego Jerzego Ossolińskiego. 2 j. łac. 4/3969 k. 5 – 5v Warszawa, 3 sierpnia 1643 Król na prośbę magistratu i całego pospólstwa pozwala na założenie na ratuszu w mieście Skwirzynie (Schuerin)1 apteki aromatycznej, wyrób i sprzedaż w niej towarów bez żadnych przeszkód. Dokument podpisany przez Władysława IV i Jakuba Aleksandra Paprockiego. j. łac. 1 Skwirzyna, obecnie Skwierzyna, niem. Schwerin an der Warthe, miasto 19 km (drogą) na płn. od Międzyrzecza, SGKP X, s. 748–751. 5/3970 k. 5v – 6 Warszawa, 26 czerwca 1643 Król udziela Janowi Jeżewskiemu1 serwitorowi i kapitanowi piechoty JKM zasłużonemu w licznych ekspedycjach, by dożywotnie posiadanie przezeń młyna we wsi Jeziora2 w starostwie warszawskim na rzece Jeziorna (Jeziora)3 objęło małżonkę Jeżewskiego, Annę Zawadzką, która będzie posiadać dożywotnio trzecią miarę z młyna, wszystkie pola i przynależności, las, od miejsca zwanego Mola, do granicy Skolimowskie. Po śmierci małżonków dobra będą podlegały wykupowi. Dokument podpisany przez Władysława IV i Tomaszowa Ujejskiego. j. łac. 1Jeżewski (Jeżowski) Jan h. Lis, Boniecki, IX, s. 63. 2 Ob. Jeziorka, lewy dopływ Wisły. 3 Ob. Jeziorna, 20 km na płd. od centrum Warszawy. 6//3971 k. 6 – 7v Warszawa, 8 sierpnia 1643 Sabbatho in Vigilia Festi Sancti Laurentÿ Martyris Król zezwala na wniesienie do akt kancelarii większej przez Annę Daniłowską dwóch atestacji, które uznaje i pozwala na wydanie z nich wypisu. Mieszkańcy starostwa newelskiego zaświadczają, że do niewielu wypełniających obowiązek obrony zgodnie ze swymi przywilejami broniąc zamku w oblężeniu moskiewskim w 1632 roku należał Jan Daniłowski dawny żołnierz, obywatel starostwa newelskiego, który dochował wierności do wzięcia zamku przez nieprzyjaciela, kiedy to nie mając na okup, z żoną i dziećmi poszedł do niewoli. Dzięki odzyskaniu tych zamków przez króla Władysława IV i wypuszczeniu jeńców, Daniłowski z żoną i dziećmi wyszedł z niewoli, a mimo to nie chcą go dopuścić do dóbr „zadając mu mu jakąsz podeyrzałość.” Newel, 3 VIII 1634, podpisani Jan Sey, Stanisław Borzymowski, Stefan Eysymont (Eysmond), Jan Godlewski, Dymitr Grzybowski, Jan Białowocki (niepiśmienny), Jan Michałowski, Mikołaj Pobiatyński. Na zjeździe 31 X 1637 odbytym w celu rozgraniczenia państw JKM i donatariuszy mających nadania królewskie, Jan Daniłowski wykazał, że nie był żadnym zdrajcą, jak go oskarżano. Inkwizycja potwierdziła, że zachował wierność podczas oblężenia. Gdy nieprzyjaciel zajmował zamek, Daniłowski chodził do Moskwy dla odzyskania żony i dzieci. Podpisani Hieronim Ciechanowicz sędzia ziemski smoleński, Józef Klonowski stolnik połocki, Piotr Mrowiński podstarości smoleński, Andrzej Komiski. Relacja Jerzego Ossolińskiego kanclerza wielkiego koronnego. 3 j. łac. i pol. 7/3972 k. 7v – 9 Warszawa, 9 sierpnia 1643 Król potwierdza kontrakt dotyczący gruntów bagnistych w powiecie Kiszpork (Christburg)1 zwanych Dolstenach, Wiese, Welsum2 przez Zofię Radziwiłłową, wdowę po wojewodzie pomorskim Achacym Czemie3, zawarty z Marcinem Adlerem mieszczaninem gdańskim i jego spadkobiercami na 60 lat wraz z kanonem i innymi warunkami w roku 1584, zatwierdzanego następnie przez Stefana Batorego i Zygmunta III, zaś przez Władysława IV dnia 9 V 1633. Król proszony o potwierdzenie tegoż, wobec szybko przypadającego terminu zakończenia układu dla dziedziców zmarłego Adlera, Piotra Deutschlendera i innych współdziedziców, którzy podczas wojny szwedzkiej w Prusach nie tylko stracili czynsze, ale całkowicie dochody od roku 1626 do 1636, nie płacono kanonu z kontraktu emfiteutycznego należnego wojewodzie malborskiemu staroście kiszporskiemu, także od proboszcza Bągart (Bomgarten) 4 i od tamtejszych chłopów. Uwzględniając dekrety i mandaty król, by wyrównać brakujący czynsz i roczny dochód, za wstawiennictwem pewnych doradców i na prośby Deutschlendera i współdziedziców grunty zwane Dolchtisch5 i Bomgartisch Dam albo Brodzende (Brodzsende)6 przed wojną w Prusach meliorowane, zasiedlone i profitujące, podczas wojny spustoszone, zostały podczas rozejmu odbudowane do poprzedniego stanu, i te wraz z wszystkimi dochodami i pożytkami, poddanymi, jurysdykcją cywilną i kryminalną nadane Peterowi Deutschlenderowi i spadkobiercom w roku 1629 przez Zygmunta III, co potwierdził Król w 1633, dodając 10 lat po ekspiracji wspomnianych lat 60 w kontrakcie emfiteutycznym, podczas których Deutschlender. Po upływie tychże lat dobra wrócą do dyspozycji królewskiej. Dokument podpisany przez Władysława IV i Jakuba Aleksandra Paprockiego. j. łac. 1 W województwie malborskim. 2 Nie zidentyfikowane. 3 Chodzi o Achacego Czemę zm. w 1576, PSB, IV, s. 324. 4 Bągart, Baumgart, Bomgarten, wieś 6 km (drogą) na północ od Dzierzgonia, SGKP, I, s. 122. 5 Lekcja niepewna, może być Dolsletisch. 6 W 1664 r. Żuławka