Udział Bolesława Kominka W Pracach Konferencji Episkopatu Polski I Jej Komisji Specjalistycznych (1956-1974)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
„Studia Pastoralne” 2020, nr 16, s. 164-212 Michał Białkowski1 Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu UDZIAŁ bolesława KOMINKA W PRACACH KONFERENCJI episkopatu POLSKI UDZIAŁ Bolesława KOMINKA W PRACACH KONfERENCJI Episkopatu POLSKI I JEJ KOMISJI SPECJALISTYCZNYCH (1956-1974) Wprowadzenie Szczególną rolę w historii Kościoła katolickiego w okresie PRL odegrali biskupi. Wśród kilku najbliższych współpracowników prymasa Polski kard. Stefana Wy- szyńskiego zwrócić należy uwagę na pasterza Kościoła wrocławskiego Bolesława Kominka2. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawić udział tego dostojnika w pra- 1 Dr hab. Michał Białkowski, prof. UMK – historyk, politolog; profesor uniwersytetu na Wy- dziale Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; prezes Klubu Inteligencji Katolickiej w Toruniu; sekretarz Porozumienia Klubów Inteligencji Katolic- kiej w Polsce. Inicjator i redaktor naukowy publikacji wielotomowej: Studia Soborowe t. 1: Histo- ria i nauczanie Vaticanum II, Toruń 2013; Studia Soborowe t. 2, cz. 1–2: Historia i recepcja Vati- canum II, Toruń 2014–2015. Ostatnio opublikował: S. Wyszyński, Pro memoria, t. IV: 1956–1957, Warszawa 2020 (redaktor); Protokoły konferencji polskich ojców soborowych. Zbiór dokumentów 1962–1965, Lublin 2019; Wokół Soboru Watykańskiego II. Studia i szkice, Toruń 2016 oraz pracę zbiorową „Radość i nadzieja, smutek i trwoga...” Sobór Watykański II z perspektywy półwiecza, Toruń 2016 (redaktor). E-mail: [email protected]. 2 Do najważniejszych prac zwartych poświęconych osobie tego hierarchy oraz jego działalno- ści pasterskiej zaliczyć należy: Dei Virtus. Kardynałowi Bolesławowi Kominkowi w hołdzie, red. J. Krucina, Wrocław 1974; Verbum Crucis. Kardynałowi Bolesławowi Kominkowi w hołdzie, red. J. Krucina, Wrocław 1974; B. Kominek, W służbie Ziem Zachodnich, z teki pośmiertnej wybrał J. Krucina, Wrocław 1977; J. Swastek, Rządcy archidiecezji wrocławskiej w latach 1945–1995, UDZIał BOlesłAWA KOMINKA W PRACACH KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI 165 cach Konferencji Episkopatu Polski i jej komisji specjalistycznych. Tekst powstał w oparciu o niepublikowane dotąd materiały archiwalne znajdujące się w Archi- wum Archidiecezjalnym Warszawskim (zespół: Sekretariat Prymasa Polski; dzia- ły: Episkopat polski, Diecezje, Watykan). Szczególną wartość miały następujące kolekcje dokumentów: Protokoły Komisji Głównej/Rady Głównej Episkopatu Pol- ski, Protokoły Konferencji Plenarnych Episkopatu Polski, akta Komisji Duszpa- sterskiej/Duszpasterstwa Ogólnego Episkopatu Polski, Papieskiej Komisji Iustitia et Pax oraz Komisji do Spraw Miłosierdzia Chrześcijańskiego/Dobroczynności/ Duszpasterstwa Dobroczynnego Episkopatu Polski. Uzupełnieniem opracowania była bogata literatura przedmiotu. I. Znaczenie Konferencji Episkopatu Polski I jej komisji specjalistycznych dla działalności eklezjalno-pastoralnej KOścioła W Polsce Szczególne znaczenie dla powojennej historii Kościoła katolickiego w Polsce mają dzieje Konferencji Episkopatu Polski – jej struktur organizacyjnych, obszarów działalności oraz zrzeszonych w niej hierarchów3. Mimo że Konferencja Episkopatu Polski aż do 15 marca 1969 r. nie posiadała konstytutywnego aktu normatywnego, to wypełniała kolegialnie najważniejsze funkcje kierownicze, przy czym największy zakres uprawnień władczych posiadali stojący na jej czele przewodniczący4. Przypomnijmy, że po zakończeniu II wojny światowej funkcje te pełnili kolejno: abp/kard. Adam Stefan Sapieha (czerwiec – sierpień 1945 oraz Wrocław 1998; A. Swoboda, Życie i działalność pastoralna kard. dra Bolesława Kominka (1903– 1974), Wrocław 2004, mps; Szkice do portretu. Kardynał Bolesław Kominek, red. J. Krucina, Wro- cław 2005; Ksiądz Kardynał Bolesław Kominek twórca chrześcijańskich struktur życia społecznego, red. R. Brom, J. Śliwiok, Katowice 2005; J. Pater, Rola kardynała Bolesława Kominka w przygo- towaniu orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich, „Wrocławski Przegląd Teologicz- ny” 1 (2007), s. 65-78; A. Hanich, Czas przełomu. Kościół katolicki na Śląsku Opolskim w latach 1945–1946, Opole 2008; K. Jaworska, Relacje między państwem a Kościołem katolickim w (archi) diecezji wrocławskiej w latach 1956–1974, Legnica 2009; Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Ko- minek – prekursor pojednania polsko-niemieckiego, red. W. Kucharski, G. Strauchold, Wrocław 2009; Ziemie Zachodnie – historia i perspektywy, red. W. Kucharski, G. Strauchold, Wrocław 2011; A. Hanich, Ksiądz infułat Bolesław Kominek, pierwszy administrator apostolski Śląska Opolskiego (1945–1951), t. 1, Opole 2012; Ksiądz Bolesław Kominek. Wspomnienia i dokumenty pastoralne pierwszego administratora apostolskiego Śląska Opolskiego (1945–1951), zebr. i oprac. A. Hanich, t. 2, Opole 2012; Droga do stabilizacji polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konstytucji apostolskiej Pawła VI „Episcoporum Poloniae coetus”, red. W. Kucharski, Wrocław 2013; Budowniczy mostów pojedna- nia. Kardynał Bolesław Kominek 1903–1974, red. P. Gołubców, U. Pohl, B. Sobota, Wrocław 2015. 3 J.M. Dyduch, Kształt prawny Konferencji Episkopatu Polski, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny” 56(2013) nr 2, s. 4-5. 4 M. Stępień, Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014, s. 25-61; 100-lecie Konferencji Episkopatu Polski. Księga Jubileuszowa, red. A. Mi- ziński, Kielce 2019, s. 61-65. 166 MICHał BIałkOWSKI październik 1948 – kwiecień 1949); kard. August Hlond (maj 1946 – wrzesień 1948); abp/kard. Stefan Wyszyński (kwiecień 1949 – maj 1981, z przerwą w latach 1953-1956, gdy pracami episkopatu kierował ordynariusz łódzki bp Michał Klepacz5); kard. Franciszek Macharski (maj – lipiec 1981) oraz abp/ kard. Józef Glemp (lipiec 1981 – marzec 2004). Każdorazowy przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski kierował pracami Komisji Głównej, a od 1969 r. Rady Głównej – pełniącej rolę prezydium6. W okresie przewodniczenia Kościołowi katolickiemu w Polsce przez Prymasa Tysiąclecia wśród najważniejszych obszarów pracy episkopatu należy wymienić: 1) aktywność pastoralną, która wyrażała się poprzez tworzenie spójnych programów duszpasterskich realizowanych we wszystkich diecezjach oraz w ramach duszpasterstw obejmujących grupy społeczne bądź zawodowe; 2) kontakty z władzami komunistycznymi; 3) kontakty ze Stolicą Apostolską; 4) stosunki z zagranicznymi Konferencjami Episkopatów; 5) relacje ze środowiskami katolików świeckich; 6) organizację struktur kościelnych na Ziemiach Zachodnich i Północnych; 7) odnowę liturgii oraz studiów biblijnych; 8) działalność edukacyjną; 9) działalność wydawniczą; 10) pracę charytatywną7. 5 B. Noszczak, Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie in- ternowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953-1956, Warszawa 2008, s. 70-92; T.P. Zakrzewski, Wspomnienia, wyd. i oprac. M.M. Grzybowski, Ciechanów–Płock 2016, s. 337-340. 6 100-lecie Konferencji Episkopatu Polski…, s. 93-249. 7 Zagadnienia te poruszone zostały w artykułach: M. Białkowski, Działalność Karola Wojtyły na forum Konferencji Episkopatu Polski i jej komisji (1958-1978), „Przegląd Zachodni” 3(2018), s. 197-232; tenże, Udział Karola Wojtyły w pracach Konferencji Episkopatu Polski i jej komisji specjalistycznych (1958-1978), „Studia Salvatoriana Polonica” 12(2018), s. 275-321 oraz w cyklu tekstów poświęconych recepcji Soboru Watykańskiego II w Kościele katolickim w Polsce: M. Biał- kowski, Początki odnowy posoborowej w Kościele katolickim w Polsce (do 1972 roku). Zarys wy- branych problemów, „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”, 128(2017), s. 229-272; tenże, Od Vaticanum II do bulli «Episcoporum Poloniae coetus». Pierwsza faza recepcji Soboru Watykańskiego II w Polsce (1966–1972) – wybrane zagadnienia, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 2: 1956-1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin–Warszawa 2017, s. 67-100; tenże, Odnowa posoborowa w Kościele katolickim w Polsce w latach 1972-1978. Zarys wybranych problemów, „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce” 129(2018), s. 387-446; tenże, Od bulli «Episcoporum Polo- niae coetus» do wyboru Kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową. Druga faza recepcji Sobo- ru Watykańskiego II w Polsce (1972-1978) – wybrane zagadnienia, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 3: 1972-1978, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin–War- szawa 2018, s. 87-132; tenże, Recepcja Soboru Watykańskiego II w Polsce w 1972–1978. Pomiędzy bullą «Episcoporum Poloniae coetus» a wyborem Kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, „Studia Pelplińskie” 52(2018), s. 29-80; tenże, Odnowa posoborowa w Kościele katolickim w Polsce w latach 1978-1989. Zarys wybranych problemów, „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce” 130(2019), s. 263-323; tenże, Od wyboru kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową do rozkładu systemu komunistycznego. Dojrzała faza recepcji Soboru Waty- kańskiego II w Polsce (1978-1989), w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 4: 1978-1989, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin–Warszawa 2019, s. 111-163. UDZIał BOlesłAWA KOMINKA W PRACACH KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI 167 Realizacji wskazanych wyżej celów służyły komisje specjalistyczne. Na początku lat sześćdziesiątych XX w. w ramach Konferencji Episkopatu Polski działało 17 komisji (w tym 16 specjalistycznych): 1) Komisja Główna (przewodniczący: kard. Stefan Wyszyński);