ORGAN MEDIALNY POROZUMIENIA POKOLEŃ KRESOWYCH KSI odznaczony Medalem Pro Patria Legitymacja nr. 710 / 12 K R E S O W Y Serwis Informacyjny

PAMIĘTAĆ O KRESACH, O MAŁEJ OJCZYŹNIE PRZODKÓW, Nr. 06/2020 (109), e-miesięcznik NIEZBĘDNIK KRESOWY 2019 TO NIE TYLKO OBOWIĄZEK, ALE ZASZCZYT 1 czerwca 2020 ISSN 2083-9448

Pierwsza wojna wy- Jak obywatel II RP stał Ustanowienie Orderu Wojskowego grana samodzielnie się „kameleonem”? przez polską armię Niechlubnym bohaterem tej historii Virtuti Militari - 22 czerwca 1792 roku Kiedy 17 kwietnia 1920 Piłsudski jest, Chaim Sygal, który urodził się wydał kluczowy rozkaz ofensywy 27.03.1904 r. we wsi Leszczatów na Kijów, nie pertraktował jeszcze z (ukr. Лещатів) w...strona 32 Petlurą. Jako żołnierz z krwi i kości najpierw przygotował ...strona 18 W lasach Szackich Autobus pokonywał zniszczoną i Dlaczego prawo w dziurawą szosę. Trzęsło tak niemi- Polsce broni bande- łosiernie, że nawet mowy nie było o rowski nazizm? zdrzemnięciu się...... strona 34 Jeżeli ktoś myślał że narodowy socja- lizm -NAZIZM- wraz z jego symbo- Alfabetyczny spis liką na trwałe przysypały gruzy Re- miejscowości. Literki ichstagu jest w błędzie. Wśród ofiar II „Ł” oraz „M” wojny światowej w .strona 19 Spis na stronie .....strona 35 Polskie Termopile UCIEC JAK NAJ- Jak co roku w sierpniu obchodzimy DALEJ…! uroczyście kolejne rocznice zwycię- Moje panieńskie nazwisko to Mi- skiej Bitwy Warszawskiej 1920 roku, chalina Michalewicz a urodziłam znanej też jako Cud nad Wisłą. Mó- się 22.09.1924 roku w miejscowości wiąc i pisząc szeroko, .....strona 23 Kąkolniki powiat Rohatyn, w woje- wództwie ...strona 42 Elementy te w swojej polityce orientowały Moje Kresy – Zdzi- się na Austrię i Niemcy sław Herman cz.3 16 maja wyjechałem przez Berdy- We wsi zjawił się Tadek Kościk, czów do Winnicy. Naczelnik Pań- mieszkaniec Burakówki, w lutym stwa przybywał do tymczasowej sto- 1940 roku wywieziony wraz rodzica- licy Ukrainy z wizytą do ..strona 24 mi na Sybir. Tam w 1943 roku został powołany do....strona 44 ALA MA KOTA.... Ala ma Kota. Ala ma Asa. Czy jest Z deszczu pod rynnę. ktoś kto tego nie pamięta, Ali i Asa z Wiosna 1941 roku była wyjątkowo pierwszego Elementarza to jest chyba ładna, ciepła i pogodna, zazieleniły niemożliwe. Najpopularniejszy pol- się pola, na łąkach zakwitły różnoko- ski elementarz napisany przez czło- lorowe kwiaty, sady....strona 46 wieka niezwykle .....strona 25 ROZWÓJ KRESÓW / Książę Józef Poniatowski w bitwie pod Zieleńcami ( foto: domena publiczna) Stanisław Sosabow- ZA CZASÓW II RP Virtuti Militari to najstarszy order wojskowy przyznawany na świecie. Ustanowił go król Stanisław August ski, kresowiak, Gene- Z moich spotkań i doświadczeń wy- Poniatowski 22 czerwca 1792 dla uczczenia zwycięstwa Polaków z wojskami rosyjskimi w bitwie pod rał Pierwszej Bryga- nika, że młodzi ludzie niewiele wie- Zieleńcami ( 18 czerwca 1792 r.). ...dokończenie na stronie 21 dy Spadochronowej dzą o Kresach. W szkole tego nie Wojska Polskiego uczą, w domu nie ...strona 48 Polskie dzieci z Kre- Przykład Sahrynia: Zostawić następne- Urodził się 8 maja 1892 roku w ro- sów autorami w Bi- czy przegramy wal- mu pokoleniu Pola- dzinie kolejarza Władysława Sosa- Wołyńska Szkoła bliotece Narodowej kę o prawdę? ków ... bowskiego w Stanisławowie w Gali- Szybowcowa LOPP „ Polskie dzieci z Kresów autorami Rokrocznie w Sahryniu w dniu 10 Dotarła do mnie intrygująca wia- cji, wówczas Austro-Węgrzech. Miał Sokola Góra” w Bibliotece Narodowej Tak spek- marca Ukraińcy organizują spotka- domość, że Kresowianie z Kanady cztery lata młodszego ...strona 26 Pierwsze próby lotów szybowcem w takularnym efektem zakończył się nia. W 2018 roku w uroczystościach wydali pierwszy tom wspomnień, Polsce miały miejsce w latach 1923- właśnie roczny projekt, prowadzony zorganizowanych przez środowiska tych których pozbawiono „małych KALENDARIUM 1925. Był to jednak okres niepowo- przez Fundację „Genealogia Pola- ukraińskie wziął udział m.in. wice- ojczyzn” na Kresach Wschodnich II LUDOBÓJSTWA. dzeń, który na jakiś czas ...strona 51 ków”. Młodzież polska z Litwy i szef MSZ Ukrainy Wasyl Bodnar, RP. Oczywiście chodzi tu o książkę Ukrainy z zachwytem...strona 4 ambasador Ukrainy .....strona 7 Anny i Krzysztofa .....strona 15 ...Jan Styka, mistrz panoramy, urodzony To już było Historia prawdziwa „Peczara” we Lwowie 22.04.2015 Prace nad zatajaniem i Jeszcze sami tej książki nie czytali- Ta książka zawiera w sobie dwa tek- W tym roku obchodzimy 95 rocznicę fałszowaniem historii kontynuowa- śmy, dlatego będziemy posiłkować sty. Są tu wspomnienia matki i córki Kalendarium na stronie ..strona 28 śmierci wielkiego polskiego malarza ne. Latem 1945 roku Amerykanie się opiniami innych. Na początek z rodziny Potockich z Peczary (po- Jana Styki, zmarł 1925 r. w Rzymie. deportowali prof. Frantiska Subika zaprezentujemy słowo od wydawcy tomkowie Szczęsnego Potockiego z Żydami rozczynimy Odszedł wielki światowego malar- wraz z rodziną do Słowacji, gdzie (wydawnictwo Rebis ). Z Syberii do Tulczyna). Peczara to nazwa mająt- a Lachami zamisimy! stwa. Jan ....53 oficjalnie oskarżono go o współpracę Afganistanu - prawdziwa historia ku Potockich na Podolu. Pałac poło- Nazywam się Jadwiga Kapłon mam ze słowackim rządem zależnym od ucieczki polskiego więźnia Gułagu. żony był nad Bohem, w byłym wo- 71 lat, mieszkam w Zamościu, woj. Wielcy Lwowianie faszystowskich Niemiec. W 1939 roku Michał Krupa został jewództwie bracławskim, na samym Lubelskie. Urodziłam się 2 kwietnia Urodzili sie, mieszkali, studiowali, W ciężkim areszcie, w izolatce, prze- aresztowany we wschodniej Polsce, pograniczu Dzikich Pól. W XVII 1932 r. w mieście Włodzimierz Wo- tworzyli, działali we Lwowie... (w bywał 33 miesiące oskar.....strona 6 wówczas .....strona 14 wieku, kiedy teren .....strona 16 łyński na Wołyniu...... strona 30 porządku alfabetycznym)....strona 55 1 czerwca 2020 - strona 2 AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE www.ksi.btx.pl Lwów: obchody 100. rocznicy Europa wybiera urodzin św. Jana Pawła II Redakcja za opoka.news najładniejszy – To on z wielką miłością spo- uroczyście będziemy mogli po- „Solidarność - to znaczy: jeden z glądał w naszą stronę, wyciąga- święcić tę znaczek pocztowy. jąc w ku nam swoje dłonie i bło- świą- gosławiąc codzienność naszego tynię. trwania w wierze – powiedział Przyjdzie abp Mieczysław Mokrzycki, czas, gdy Doceńcie który wieczorem 18 maja prze- z należ- wodniczył Mszy św. w parafii nym św. św. Jana Pawła II we Lwowie- Janowi -Sokolnikach. Pawłowi białoruski! W ramach rocznicowych obcho- II sza- dów metropolita lwowski, który cunkiem i Redakcja był długoletnim drugim sekreta- wdzięcz- Stowarzyszenie Europejskich Szlak ten w 1583 roku utwierdził rzem osobistym papieża Polaka nością, Publicznych Operatorów Pocz- król polski i wielki książę litew- pobłogosławił w katedrze odno- nama- towych Post Europe zorganizo- ski Stefan Batory. wioną kaplicę św. Jana Pawła II, ścimy wało konkurs na najładniejszy Głosowanie online odbywa uczestniczył w otwarciu wysta- krzyżmem świętym ołtarz i ściany drugim, a skoro brzemię, to brze- znaczek pocztowy o tematyce się na https://www.posteu- wy na placu Katedralnym oraz tej świątyni, będącej znakiem na- mię niesione razem, we wspólno- historycznej. Uczestniczy w rop.org/europa2020?fbcli- prezentacji na Poczcie Głównej szej wdzięczności za drogowskaz cie. A więc nigdy: jeden przeciw nim także Białoruś – zobaczcie, d=IwAR3H3llaLhAI2HB- znaczków z okazji 100-lecia uro- sprzed dziewiętnastu lat, wypo- drugiemu, jedni przeciw drugim” z czym. ZWNA41IhOXt8FRhtI0- dzin świętego. wiedziany nieopodal tego miej- – powiedział abp Mokrzycki. Udział w konkursie biorą znacz- -MUmf53ZDSCUYPdOYW5t- Nowa, jeszcze niekonsekrowa- sca: „Duc in altum! Wypłyń na Na zakończenie metropolita ki przedstawiające dawne szlaki t9o4Bw na, świątynia pw. św. Jana Paw- głębię, wypłyń na głębie lwowski lwowski zwrócił się z wezwa- pocztowe. Białoruś jest repre- – w dniach od 9 maja do 9 wrze- ła II, została wzniesiona koło Kościele łaciński! Pan jest z Tobą! niem do obecnych na placu przed zentowana przez Biełposztę. Na śnia. Informacja za: https://bel- lwowskiego hipodromu, gdzie Nie lękaj się trudności, które tak- kościołem wiernych i tych, którzy jej znaczku znalazł się poczty- sat.eu/pl/news/europa-wybiera- w czerwcu 2001 roku papież Jan że dzisiaj stają na twej drodze. Z łączyli się przez internet: „Życz- lion z godłem Rzeczypospolitej najladniejszy-znaczek-pocztowy- Paweł II sprawował dwie liturgie Chrystusem odniesiesz zwycię- my sobie, aby w tych słowach na piersi. W ręku trzyma wykaz docencie-bialoruski/?fbclid=Iw w obrządku łacińskim i bizantyj- stwo! Odważnie dąż do święto- znalazło się świadectwo naszego miejsc, w które ma dostarczyć AR1SBt54URA2BHbZoOwQn- skim. ści: w niej kryje się niezawodna życia, teraz gdy trwa pandemia listy. Za nim widnieje mapa ilu- KlvyIwL-j_hGB9y05driuulOST- „Dzisiaj z wielką wdzięcznością obietnica prawdziwego pokoju i oraz wówczas, gdy ona się zakoń- strująca szlak pocztowy Kraków T9IpKaWvsBR8 wspominając jego setną rocznicę trwałego postępu” – mówił abp czy. Życzmy sobie z tego szcze- – Warszawa – Grodno – Wilno. urodzin, mówimy Bogu, niech Mokrzycki. gólnego miejsca, abyśmy z tymi będą dzięki za tego opatrzno- Metropolita lwowski nawiązał do słowami budzili się i z tymi sło- ściowego papieża, który odnowił nauczania jakie św. Jana Pawła wami zasypiali, spokojni, że speł- oblicze ziemi. Chcieliśmy, aby ta II pozostawił wszystkim miesz- niliśmy prośbę św. Jana Pawła II rocznica była wielkim świętem, w kańcom Lwowa i Ukrainy. „Przy- i nie osiedli na mieliźnie naszego które wpisane miało być poświę- dadzą się one, nie tylko na czas życia, lecz w imię solidarnej mi- cenie tego kościoła, zbudowane- pandemii, ale praktycznie na całe łości, wypłynęli na głębie wiary, go jako wotum wdzięczności za życie, tak prywatne, jak społecz- to znaczy spełnienia się w naszym jego życie i pobyt we Lwowie. ne i polityczne. Przydadzą się one życiu słów: `Świętymi bądźcie, Niestety pandemia koronawirusa jako drogowskaz dla Kościoła bo Ja jestem święty`. Amen”. i związane z nią obostrzenia, spo- i Ojczyzny. Są to zaledwie dwa wodowały, że jesteśmy tutaj w tak zdania, a może, aż dwa zdania. https://opoka.news/lwow-ob- bardzo nielicznym gronie. Ufa- Kiedyś były bardzo oklaskiwane, chody-100-rocznicy-urodzin- my jednak, iż przyjdzie czas, gdy a dzisiaj muszą być zrealizowane: -sw-jana-pawla-ii. IPN: Prośba o pomoc w ustaleniu krewnych Tadeusza Stankiewicza Redakcja za IPN Biuro Poszukiwań i Identyfika- cji Instytutu Pamięci Narodowej zwraca się z prośbą o pomoc w poszukiwaniach krewnych po- chodzącego z Wileńszczyzny Ta- deusza Stankiewicza, który został skazany na karę śmierci za dzia- łalność w polskim podziemiu.

Specjaliści z Instytutu Pamięci Narodowej w ub. roku prowa- w Bydgoszczy. Za działalność zginął najprawdopodobniej w dzili prace poszukiwawcze na niepodległościową został skazany 1944 roku. Już po tym, jak tere- terenie cmentarza w Bydgoszczy. przez Wojskowy Sąd Rejonowy ny Wileńszczyzny zajęła Armia Zachodzi podejrzenie, że jedną z w Bydgoszczy na karę śmierci. Radziecka. Z posiadanych infor- odnalezionych osób jest Tade- macji wynika, że Tadeusz mógł usz Stankiewicz. Potwierdzenie Wyrok wykonano w 1946 roku. mieć również rodzeństwo – brata tożsamości odnalezionej osoby Jest bardzo prawdopodobne, że i siostrę. będzie możliwe tylko dzięki ba- rodzina nigdy nie poznała oko- daniom DNA. liczności śmierci. Kontakt dla osób posiadających informację: Tadeusz Stankiewicz urodził Prosimy o kontakt osoby, które Paweł Nowik się w Wilnie w 1927 roku, tu- mogą być spokrewnione z Tade- Biuro Poszukiwań i Identyfikacji taj kończył szkołę. Jego rodzina uszem Stankiewiczem w celu po- Instytutu Pamięci Narodowej była związana z ruchem oporu. brania materiału DNA. Również Tel. 00 48734130665 prosimy o kontakt osoby, które T. Stankiewicz jako repatriant mail: [email protected] wyjechał do Polski. Mieszkał po- mogą znać miejsce pochówku czątkowo w Gdańsku, następnie rodziców. Ojciec Władysław www.ksi.btx.pl AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE 1 czerwca 2020 - strona 3 Ocalmy dziedzictwo Kresów -nowa Warszawa: Tablica ma książka „Kresowianie upamiętnić polskich za oceanem” Tatarów walczących w Redakcja Jak udało się ustalić w Kana- dokumentów do czasów nawet dzie powstała książka o Kreso- XIX wieku i przełomu XX wie- obronie ojczyzny wianach, których losy rzuciły ku; jak te rodziny tam się znala- za wielką wodę. Anna Alwast i zły, jaki miały status na Kresach. Redakcja jej mąż Krzysztof zebrali; 14 Pokazali dramat tej ludności kre- wspomnień polskich rodzin z sowej, tę ogromną martyrologię, Polscy Tatarzy chcą upa- Tatarskiego w Warszawie. na linii Wisły k. Płocka i różnych środowisk, od arysto- tragedia wywózek, Sybir, Wołyń miętnić żołnierzy tatar- „W 100. rocznicę Bitwy tam poniósł bardzo duże kratycznych po ludność wiejską. 43 i wcześniej. To jest po prostu skiego pochodzenia, któ- Warszawskiej 1920 roku, ku straty. Po jego rozformowa- Przekazali w tych wspomnieniach jedna wielka polska tragedia, o rzy przez kilka stuleci wiecznej chwale polskich niu, wielu żołnierzy trafiło część polskiej historii kresowej której nie wolno nam zapomnieć- walczyli i ginęli w obronie Tatarów, od wieków wal- do 13. Pułku Ułanów Wi- okresu międzywojennego, ale też powiedzieli tłumacząc motywy Rzeczpospolitej. W rocz- czących i ginących w imię leńskich, gdzie został utwo- sięgnęli do wspomnień tych osób, swego działania. nicę Bitwy Warszawskiej z wolności i niepodległości rzony szwadron tatarski. które udzieliły wywiadów, zdjęć, sierpnia 1920 roku planują Rzeczypospolitej. Cześć ich Pułk brał udział w kampa- odsłonić w Warszawie pa- pamięci!” - taki napis ma się nii wrześniowej 1939 roku. miątkową tablicę. na niej znaleźć. Uroczystość (...) Największe w kraju Tatarzy to jedna z najmniej- zaplanowano na 15 sierp- skupiska Tatarów są w woje- szych grup etnicznych w nia, inicjatywę koordynu- wództwie podlaskim. W Bo- Polsce, ale ich historia na ją organizacje skupiające honikach i Kruszynianach są ziemiach dawnej Rzeczpo- polskich Tatarów: Muzuł- ostatnie w kraju zabytkowe spolitej ma ponad 600 lat. mański Związek Religijny meczety, a przy nich mizary Jako datę dobrowolnego w RP oraz Związek Tata- - muzułmańskie cmentarze. osadnictwa tatarskiego w rów Rzeczpospolitej Pol- Miejscowości są też wciąż Wielkim Księstwie Litew- skiej. Trwa zbiórka pienię- żywymi ośrodkami kultury skim i Rzeczypospolitej, Jan dzy na ten cel. tatarskiej. Ilu jest obecnie Długosz podaje rok 1397. Historyk z Uniwersytetu w Tatarów w Polsce, dokładnie Na ziemie polskie Tatarzy Białymstoku dr Artur Kono- nie wiadomo. W ostatnim przynieśli ze sobą islam, packi zwraca uwagę, że gdy spisie powszechnym pocho- gwarancja wolności wyzna- tworzyły się zalążki pol- dzenie tatarskie zadeklaro- nia była jednym z warun- skiej niepodległości, spo- wało ok. 2 tys. osób. ków osadnictwa. (...) Teraz łeczność tatarska również Informacja za: polska społeczność tatarska włączyła się w ten proces, https://www.wnp.pl/par- chce ufundować i odsłonić czego przykładem jest lamentarny/spoleczen- pamiątkową tablicę. Okazją utworzenie Tatarskiego stwo/warszawa-tablica- do takiej uroczystości jest Pułku Ułanów im. Mustafy ma-upamietnic-polskich- setna rocznica Bitwy War- Achmatowicza. tatarow-walczacych-w- Na Białorusi szawskiej, a tablica ma być W czasie wojny polsko-bol- obronie-ojczyzny,72161. odsłonięta na murze Mu- szewickiej 1920 roku pułk html odnowiono grób zułmańskiego Cmentarza ten brał udział w walkach Polaka, który przyjechał z USA, by wziąć udział w walce z bolszewikami Redakcja Pomnik na grobie obywatela USA polskiego pochodzenia, człon- W 1919 roku wraz z Armią Hal- ka międzynarodowej organiza- lera w składzie 20-tysięcznego cji YMCA, poległego w wojnie kontyngentu Polaków – ochot- polsko-bolszewickiej, odnowili ników z YMCA, przybyłych z działacze Brzeskiego Obwodo- Ameryki, Alfred Uczciwek trafił wego Oddziału Związku Polaków do Polski. Wziął udział w wojnie / Pułk jazdy tatarskiej w wojnie polsko-bolszewickiej na Białorusi, realizujący projekt polsko-bolszewickiej, której nie „Strażnicy Pamięci”. To grób po- przeżył, ginąc śmiercią żołnierza ległego w wieku zaledwie 23 lat, w Baranowiczach. Pomnik pol- Polaka z Chicago Alfreda Franka skiego Amerykanina w czasach Uczciwka. sowieckich był niejednokrotnie Na pomniku zachowała się in- dewastowany przez „nieznanych skrypcja: Ś. † P. • AL. F. • sprawców”. Przez okres ponad UCZCIWEK • Polak Ameryka- 60-ciu lat ostatnim miejscem spo- nin • CHICAGO JLL. • Zabity w czynku bohatera wojny polsko- służbie czynnej • Amerykańskie- -bolszewickiej z Chicago opieko- go • Y.M.C.A. • 1897-1920 . wał polski patriota z Baranowicz Alfred Uczciwek był członkiem Edward Jaroszewicz. amerykańskiego szczepu mię- dzynarodowej ekumenicznej or- Informacja za: ganizacji chrześcijańskiej Young https://niezalezna.pl/328036-n- Men’s Christian Association (pol. a-bialorusi-odnowiono-grob- Związek Chrześcijańskiej Mło- polaka-ktory-przyjechal-z-usa- dzieży Męskiej). by-wziac-udzial-w-walce-z- 1 czerwca 2020 - strona 4 AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE www.ksi.btx.pl Dalszy ciąg realizacji filmowych „krwawych losów” Polaków na Kresach Wschodnich Redakcja za Stowarzyszeniem Upamiętniania Polaków Pomordowanych na Wołyniu Reżyser filmu p.t. „Zmarłych po- realizowane są w celu jak najszer- O następnych realizacjach filmo- grzebać” pani Katarzyna Under- szego udokumentowania zbrodni wych „krwawych losów” Pola- wood (IPN Gdańsk) poszukuje ludobójstwa dokonanego na Pola- ków na Kresach Wschodnich po- osób, bezpośrednich świadków kach i dalszej pracy edukacyjnej. stanowiono po bardzo dużym za- ludobójstwa na Wołyniu i w Ma- Poszukiwane są także fotografie interesowaniu tematem i sukcesie łopolsce Wschodniej, które ze- osób, które zostały zamordowane frekwencyjnym pierwszego filmu. chciałyby opowiedzieć swoje będące w posiadaniu rodzin i o ile Kontakt do pani Katarzyny Un- historie przed kamerą IPNu. Pla- to możliwe wraz z opisem oko- derwood: tel. 882 063 821, e-ma- nowane następne nagrania takie liczności mordu. (Gromadzone są il - Katarzyna.Underwood@ipn. jak film „Zmarłych pogrzebać” jedynie kopie oryginałów zdjęć). gov.pl

zamykać w nauczycielskiej szafie. Girzyński, który objął patronat hi- Stąd właśnie powstał pomysł wy- storyczny nad przedsięwzięciem dawnictwa, które po opracowaniu ocenił, że „uleczyć rany historii przez polonistkę Natalię Barcz, można jedynie siłą naszej własnej stał się zbiorem lokalnych historii. bogatej kultury”. Fundacja „Genealogia Polaków”, wsparta finansowo przez Funda- Potęga legend i historii zostanie cję „Orlen – Dar Serca” dołożyła w tym projekcie przekazana dalej, wszelkich starań aby materiał był zainspiruje wyobraźnię tysięcy atrakcyjny i wzbogacony pięknymi rodzin, zachęci do odgrzebania w zdjęciami i grafiką w opracowaniu szufladach starych zdjęć, kronik, Anny Słoty. Mało tego, na bazie dokumentów. Ale projekt, dzięki opowiadań powstały ćwiczenia realizacji wydawnictwa ma też dal- do języka polskiego a nawet sce- szy ciąg. Olbrzymie wzmocnienie nariusze lekcji. Znalazły się tu też pozytywne daje energię do wytę- biografie lokalnych bohaterów i żonej pracy nad poznawaniem kul- opowiadania przygotowane przez tury rodzimej, większe zaufanie do Polskie dzieci z Kresów autorami Fundację. Każda książka uzyskała swoich możliwości, staje się pod- numer ISBN a młodzi autorzy stali stawą do kształcenia przyszłych się w ten sposób autorami zanoto- liderów społeczności. w Bibliotece Narodowej wanymi w Bibliotece Narodowej Fundacja „Genealogia Polaków” Marcin Niewalda po wsze czasy. chętnie dzieli się swoimi projek- Polskie dzieci z Kresów autorami tami i zachęca do współpracy w Bibliotece Narodowej Każdy z pięciu regionów w którym wszystkich. Planowana jest już Tak spektakularnym efektem za- odbywał się konkurs (Grzegorze- kolejna znacznie szersza edycja kończył się właśnie roczny projekt, wo pod Wilnem, Soleczniki, Kry- tego projektu, mająca się odbyć nie prowadzony przez Fundację „Ge- stynopol, Borysław i Płoskirów) tylko na Kresach, ale też w Polsce nealogia Polaków”. Młodzież pol- otrzymał 1000 egzemplarzy wła- i wśród Polonii. Jest to realna reali- ska z Litwy i Ukrainy z zachwytem snej książki. Dzięki wsparciu Orle- zacja słów św. Jana Pawła II „Wiel- robiła wywiady ze swoimi dziadka- nu, materiały te będą teraz rozdane kiego”, które są mottem Fundacji, mi, spisywała stare tradycje, legen- innym polskim rodzinom z okolicy a które wielki Polak wypowiedział dy, przepisy kulinarne. Konkurs na za darmo. do Polonii 16.11.1980 roku: „Czło- najlepsze opowiadanie był jednak wiek świadomy swej tożsamości dopiero początkiem wydarzenia. Projekt znalazł niezwykle ciepłe płynącej z wiary z chrześcijań- uznanie w oczach wszystkich, któ- skiej, kultury, dziedzictwa ojców ci” jest inaczej. wykorzystany. Wiedza jaką uczest- Większość podobnych projektów rzy już mieli okazję mieć w ręku i dziadów, zachowa swą godność, - To unikalna cecha naszych projek- nicy zdobywają podczas prac nad kończy się przyznaniem nagród. owe książeczki. Poseł Elżbieta znajdzie poszanowanie u innych i tów – mówi Marcin Niewalda pre- artykułami to nasze wspólne dzie- Dzieci i młodzież mają poczucie Duda – patron honorowy projektu będzie pełnowartościowym człon- zes Fundacji – Starym się aby ża- dzictwo, element układanki daw- zdanego egzaminu i małej przydat- napisała: „ten projekt udowadnia, kiem społeczeństwa w którym den element pracy nie zmarnował nych dziejów – tych, które miały ności wykonanej pracy. W autor- jak wielka jest tęsknota młodzieży żyje”. się, został nie tylko doceniony ale i być zniszczone, zapomniane, starte skim projekcie „Z kuferka prabab- polskiej mieszkającej na Kresach z powierzchni ziemi przez komuni- za świadomością własnych korze- Więcej o projekcie: kuferek.okiem. styczną tyranię. Szkoda taką pracę ni”. Z kolei inny poseł – Zbigniew pl www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 5 Z prasy polonijnej Jak Łuck gościł papieża Losy nauczycieli z Kopaczówki: MONITOR WOŁYŃSKI W ciągu swojego pontyfikatu Józefa Kwaśniewska papież Jan Paweł II odbył po- MONITOR WOŁYŃSKI nad sto pielgrzymek do róż- Historia szkoły w Kopaczówce nych krajów, w tym na Ukra- ma wiele ciekawych kart. Szcze- inę. Nie szukajcie Łucka na gólnie interesujące są losy na- liście miast, które odwiedził uczycieli, którzy tu pracowali. Ojciec Święty – nie ma go tam. Dziś chcę opowiedzieć o Józefie Ale mimo to stolica Wołynia Kwaśniewskiej – nauczycielce, gościła papieża. która uczyła miejscowe dzieci Ojciec Święty Jan Paweł II, przez 20 lat. którego 100. rocznicę urodzin dziś obchodzimy, często jest Józefa Kwaśniewska urodziła nazywany papieżem pielgrzy- ską Cerkiew Greckokatolicką re- się 29 lutego 1888 r. w Dżurynie mem. W ciągu swojego pontyfika- prezentował biskup stryjski Julian na Podolu (obecnie rejon szaro- tu (1978–2005) odbył 104 podróże Gbur, Kościół Rzymskokatolicki grodzki w obwodzie winnickim) apostolskie do 135 krajów na pię- na Ukrainie – biskup Marcjan Tro- w rodzinie Karola i Wiktorii (na- ciu kontynentach. 94. pielgrzym- fimiak, ordynariusz łucki. zwisko panieńskie nie jest nam kę odbył na Ukrainę. 23 czerwca Należało wówczas rozwiązać bar- znane). Kwaśniewscy mieli troje 2001 r. na zaproszenie Prezydenta dzo dużo kwestii organizacyjnych. dzieci – najmłodsza Józefa, śred- Ukrainy Leonida Kuczmy oraz Chodziło m.in. o zaproszenia dla nia Stanisława (ur. w 1878 r.) oraz hierarchów katolickich Jan Paweł gości (nie tylko dla duchowień- najstarszy – syn Zygmunt (ur. w II przybył do Kijowa. W ciągu pię- stwa, ale również ludzi świeckich), 1877 r.). Józefa najpierw uczy- ciu dni wizyty papież odwiedził załatwienie problemów z przekra- ła się w domu, a następnie w la- Kijów i Lwów odprawiając w tych kolejne dwa lata. 1 października no zioła lecznicze. czaniem granicy, transportem, tach 1907–1909 – na kursie dla 1924 r., zgodnie z rozporządze- Do 1926 r. Józefa Kwaśniewska miastach cztery msze: po dwie w noclegami, wyżywieniem. A w do- nauczycielek w tzw. szkole pani obrządku łacińskim oraz bizantyj- niem inspektora szkolnego, roz- wspólnie ze swoją siostrą Stani- datku – liczne spotkania, negocja- Marciszewskiej w Warszawie poczęła pracę w Kopaczówce. sławą mieszkała w domu miej- skim. 27 czerwca wyruszył do Wa- cje, konferencje prasowe, telefony. (Szkoła dla Ochroniarek i Na- tykanu. Zapytacie mnie, gdzie w Doszło do tego przez przypadek: scowego kowala Kazimierza Po- Bardzo ważna była działalność uczycielek Ludowych założona z we wsi Ozierce nie było miesz- zniakowskiego, od 1926 do 1929 tej historii Łuck? Piszę o tym dalej. informacyjna związana z wizytą, inicjatywy Zgromadzenia Sióstr Na Ukrainie wg różnych szacun- kania dla nauczyciela, więc skie- r. – u Józefy Tuńskiej, następnie ponieważ dla młodej niezależnej Posłanniczek Maryi od Najświęt- rowano ją do Kopaczówki, gdzie w domu Franciszka Piotrowskie- ków mieszka od 4,7 do 7 mln kato- Ukrainy katolicyzm był czymś szego Serca Jezusa pod kierun- lików. Większość z nich należy do uczyła dzieci do końca II wojny go. Wszystkie te budynki były w rodzaju terra incognita. Dlate- kiem s. Stefanii Marciszewskiej, światowej. wynajmowane w tym okresie na dwóch obrządków (rzymskokato- go Kościół wydał kilka publika- – red.). Od 1909 do 1920 r. pra- lickiego oraz ukraińskiego greko- W Kopaczówce Józefa Kwa- potrzeby szkoły. W 1929 r. Józefa cji informacyjnych. Z inicjatywy cowała w prywatnych szkołach na śniewska była również aktywną Kwaśniewska została kierowni- katolickiego), więc na spotkanie biskupa Marcjana Trofimiakа w Podolu. swojego zwierzchnika w 2001 działaczką społeczną. W latach kiem miejscowej Dwuklasowej Łucku również wydrukowano kil- Na Wołyń Józefa Kwaśniewska 30. stała na czele szkolnych Szkoły Podstawowej. Pełniła te r. hierarchowie obu Kościołów ka pozycji, m.in. ukazała się histo- przyjechała w 1921 r. Zaczęła stworzyli wspólny komitet organi- ośrodków Polskiego Czerwonego obowiązki do 1936 r. Po objęciu ryczna książka «Kościół Katolicki wówczas pracować w kolonii Ki- Krzyża oraz Kasy Stefczyka. Pod funkcji kierownika przez nowego zacyjny. Każdy episkopat wybrał na Ukrainie» oraz życiorys Jana ryłucha w gminie Rożyszcze. Rok współprzewodniczących: Ukraiń- jej kierownictwem z uczniami nauczyciela Tadeusza Kozioła, Pawła II. później została przeniesiona do prowadzone były rozmowy na te- Józefa kontynuowała pracę w tej szkoły we wsi Pożarki w tej samej mat higieny i ochrony zdrowia, a samej szkole. Sezon porządkowania gminie, gdzie pracowała przez zimą mieszkańcom wsi rozdawa- tarnopolskich cmentarzy Skończono pracę nad renowacją filmu rozpoczęty „Krzemieniec – miasto Króla Ducha MONITOR WOŁYŃSKI MONITOR WOŁYŃSKI W sobotę 23 maja człon- «Stąpając śladami sławnych kowie Polonijnego Sto- przodków chrońmy to, co nam warzyszenia Kulturalno- zostawili» – mówi Wiktor Pod- -Oświatowe w Tarnopolu górski, reżyser z Krzemieńca. porządkowali polskie mo- Niedawno skończył pracę nad giły na Cmentarzu Mi- renowacją filmu «Krzemieniec kulinieckim. Akcję po- – miasto Króla Ducha», którego pierwsza wersja powstała w 1999 rządkowania organizacja r. prowadzi od pięciu lat. Film ma wartość edukacyjną i Mikuliniecki jest najwięk- historyczną. Przedstawia w spo- szą nekropolią Tarnopola. sób poetycki biografię słynnego Został założony w 1840 r. krzemieńczanina i poety na tle znajdują się tu groby za- przepięknych zdjęć Krzemieńca równo polskie (między in- oraz w salach Muzeum Juliusza nymi cmentarz jezuitów), Słowackiego. Zawiera też wypo- jak i ukraińskie czy nawet wiedzi mieszkańców Krzemień- belgijskie. Spoczywają tu ca zasłużonych dla popularyzacji twórczości Słowackiego, a także żołnierze, którzy zginęli w liczne cytaty z wierszy poety, na czasach II wojny światowej końcu zaś wokalne wykonanie oraz podczas trwającej od fragmentu utworu «Testament byłem dyrektorem, otrzymało miasta, które wtedy, w czasach 2014 r. wojny rosyjsko-ukraiń- można zobaczyć tu. mój». Środki finansowe na re- zamówienie od Agencji Ubez- rozpadu ZSRR, gasło, ginęło w skiej. Członkowie Polonijnego Stowa- nowację filmu reżyser otrzymał pieczeń Ukrnaftogaz «Ometa» mroku. Moje przesłanie zawar- W 2017 r. pracy nad systema- rzyszenia Kulturalno-Oświatowe z Konsulatu Generalnego RP w na zrobienie filmu o Krzemieńcu łem w zdaniu: «Stąpając śladami, tycznym porządkowaniem pol- w Tarnopolu liczą na to, że w tym Łucku. – o historii, o wybitnych ludziach wczytując się w imiona sławnych skiej części cmentarza podjęli roku uda się kontynuować pracę Z Wiktorem Podgórskim rozma- tu urodzonych, o teraźniejszo- przodków naszych, czujemy, jak się wolontariusze akcji «Mogiłę także na kwaterach wojennych wialiśmy o losach tej produkcji. ści miasta. Główne biuro agencji jątrzy duszę pytanie – czy zdąży- – Jak zrodził się pomysł nakręce- pradziada ocal od zapomnienia», w Zborowie oraz cmentarzach w znajdowało się w Krzemieńcu. my na tej ziemi, jeśli nie stworzyć nia filmu? W tym czasie miasto było bardzo coś lepszego, to chociażby ochro- dzięki czemu sytuacja znacznie Mikulińcach, Berezowicy Wiel- – Na początku jesieni 1998 r. Stu- się poprawiła. Relacje z tych akcji kiej i Strusowie. zaniedbane. Ideą filmu stało się nić to, co oni nam zostawili». dio «Wiś» z Tarnopola, którego przypomnienie dawnej świetności

Umieść nasze logo w swojej gazecie, my umieścimy Twoje w TYM miejscu

[email protected] 1 czerwca 2020 - strona 6 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl To już było. Bożena Ratter 22.04.2015 Prace nad zataja- że bronili swego kraju, gdy stara pomagający stanowili zdecydo- niem i fałszowaniem historii się dowiedzieć, w jakich okolicz- waną mniejszość.(…) kontynuowane. nościach mogło to się wydarzyć, W rezultacie wielu niemieckich nie sposób będąc uczciwym żądać Żydów i mischlingów sądziło, że Latem 1945 roku Amerykanie de- wynagrodzenia za to, aby udać przyczyną antysemickich tyrad portowali prof. Frantiska Subika się na miejsce i próbować unieść Hitlera są Ostjuden, którzy wy- wraz z rodziną do Słowacji, gdzie skraj zasłony kryjącej przed resz- emigrowali do Niemiec z „krainy oficjalnie oskarżono go o współ- tą świata okoliczności aktu tak bolszewizmu”. Naziści ugrunto- pracę ze słowackim rządem zależ- obrzydliwej podłości przeciwnej wali w nich to przekonanie, wy- nym od faszystowskich Niemiec. obyczajom wojennym. dając w 1933 roku dekrety skiero- W ciężkim areszcie, w izolatce, Jeszcze szereg lat później, nawet wane przeciw Ostjuden oraz zmu- przebywał 33 miesiące oskar- będąc już na emeryturze, prof. szając w 1938 roku 18 tysięcy Ży- żony również o to, że oczerniał Naville interesował się „Sprawą dów ze Wschodu do opuszczenia przyjacielski związek sowiecki. Katyńską”. (Laudatio prof. Kazi- Rzeszy. (…)Wolf Zuelzer, Żyd w Przetrzymywanie i przesłuchiwa- mierza Karbowskiego, syna majo- 75 procentach, wyjaśniał, że nie- nie profesora Subika miało jeden ra-lekarza W.P. Bronisława Kar- mieccy Żydzi żywili uprzedzenia cel: odwołanie podpisu pod proto- bowskiego, jeńca obozu w Staro- do Ostjuden z powodu kulturowej kołem z katyńskiego lasu- wspo- bielsku, zamordowanego wiosną izolacji tych ostatnich i ich „pry- mina jego kuzynka. (Poświęcając 1940 r. w Charkowie). mitywnego” stylu życia. Zuelzer życie prawdzie ) Okazuje się, że nie tylko szwaj- pisał, że „dla większości Żydów Przypomnieć należy, że po od- carski deputowany nakłaniał prof. niemieckich ortodoksyjny Ostju- kryciu przez Niemców w lesie Naville do wycofania podpisu de, odziany w chałat, w futrzanej katyńskim, w kwietniu 1943r., z protokołu dotyczącego zbrod- czapie i z rytualnymi pejsami, jest masowych grobów zawierają- ni katyńskiej. Stefan Kurowski, przerażającą zjawą z mroków śre- cych zwłoki Oficerów Polskich, Naczelny Prokurator przy Naj- dniowiecza”. Międzynarodowy Komitet Czer- wyższym Trybunale Narodowym Wielu niemieckich Żydów po- wonego Krzyża odmówił wysła- kilkakrotnie spotykał się z prof. F. strzegało Ostjuden jako poważ- nia komisji dochodzeniowej do Naville i nakłaniał go do rezygna- ne zagrożenie dla swego statusu Katynia wskutek braku zgody cji z katyńskich ustaleń. W szcze- społecznego - gdyby pozwolono rządu sowieckiego. Wobec tej gółowej notatce, którą Stefan im pozostać w Niemczech, za- odmowy Niemcy powołali mię- Kurowski sporządził, proponował ostrzyłoby to tylko antysemickie dzynarodową komisję lekarską, jako kolejne działanie przekupie- resentymenty. W kilku publicz- / Dr.František Šubík (Słowacja) - Do 52 roku porywany i nękany przez bezpiekę. Do którą zobowiązali do zbadania nie profesora Naville. Prof. F. Na- nych wystąpieniach w latach śmierci w 82r. pisał prawdę o Katyniu. https://www.techpedia.pl/index.php?str=t- p&no=15516 zbiorowych mogił w Katyniu. Po ville złożył obszerne wyjaśnienie dwudziestych i trzydziestych XX środowisk posiadających wiedzę łam wszystko na własne oczy, to badaniach masowych grobów w przed komisją amerykańską bada- wieku liberalni żydowscy Niem- na temat III Rzeszy oraz II wojny było straszne. Ulicą ciągnął tłum czasie od 28-go do 30-go kwiet- jącą zbrodnię katyńską w 1951r. cy określali Ostjuden jako „ludzi światowej oraz na podstawie wy- dzieci, kobiet, starców, młodych nia 1943 r. eksperci wydali orze- Zrobił to również pozbawiony ty- drugiej kategorii” i zwracali się wiadów z żydowskimi żołnierza- ludzi. Kolumna ciągnęła się bez czenie stwierdzające, że przyczy- tułu profesora Frantisek Subik po do państwa o pomoc w zwalcza- mi Hitlera . Książka przedstawia końca –wspomina mieszkanka ną śmierci ofiar były wyłącznie ucieczce z kraju, w ambasadzie niu ich emigracji do Niemiec. fenomen Żydów pełnej krwi oraz domu przy Babim Jarze. Kazali strzały w potylicę, i że rozstrze- amerykańskiej w Wiedniu. Wielu Niemców, także Żydów, ludzi o częściowo żydowskim po- im się rozebrać do naga i okrop- liwania miały miejsce w miesią- 28 marca 2010r. na terenie parku sądziło, że Hitler powstrzyma chodzeniu określanych w III Rze- nie ich bili nahajkami, biczami cach marcu i kwietniu 1940 r. Elfenau w Bernie, przy udziale imigrację Ostjuden, która drama- szy mianem mischlingów, którzy a potem strzelali, trupy jedne na Zważywszy, że teren gdzie zwło- Kazimierza Karbowskiego, po- tycznie nasiliła się po I wojnie walczyli w szeregach niemieckich drugich. Potem zasypali piachem ki zostały odkryte znajdował się sadzony został dąb pamięci. Dla światowej, i aprobowało działa- sił zbrojnych podczas II wojny , w pewnym momencie było tam wiosną 1940 r. pod hegemonią so- ocalenia od zapomnienia 21 473 nia nazistów. Według niektórych światowej. Według autora książki jezioro krwi. Zdziwił mnie fakt, wiecką, podanie daty śmierci ofi- Polaków bestialsko zamordowa- szacunkowych danych do końca było ich około 150 tysięcy. iż rozumiałam mowę tych niby cerów polskich było równoznacz- nych przez sowietów. Umieszczo- lat dwudziestych XX wieku w Szkoda, że dziennikarze-wy- Niemców, mówili po ukraińsku. ne ze stwierdzeniem, że Sowieci na została symboliczna tabliczka Niemczech osiedliło się ponad chowankowie ojca imperium To byli Ukraińcy, straszni, okrut- są odpowiedzialni za te mordy. upamiętniająca postać Juliana 100 tysięcy Żydów z zagranicy, medialnego nie są odpowiednio ni, takich ludzi często się nie spo- Po wojnie, presję wywierano Grunera – lekarza zamordowane- głównie z Polski. Wielu niemiec- wyedukowani, gdyby przeczytali tyka, brali niemowlęta, zdzierali z nie tylko na członkach komisji z go w Charkowie, twórcy pierw- kich Żydów uważało zapewne, dokument Bryana Marka Rigga nich pieluchy i wrzucali do jaru”. państw z sowieckiej strefy oku- szego w Polsce oddziału pedia- że tak wielka liczba imigrantów, nie oprotestowaliby spotkania Wiemy o tym, to my doświadczy- pacyjnej. Przykładem jest prof. trycznego w szpitalu w Kaliszu, którzy pracowali za niższe staw- w Pruszkowie z autorem książki liśmy ludobójstwa dokonanego Francois Naville, szwajcarski le- sportowca i olimpijczyka. Według ki, zagraża ich miejscom pracy. „Żydowscy kolaboranci Hitlera”. na obywatelach II RP, Polakach karz medycyny sądowej, któremu słów Elizabeth Curti – Karbow- Być może niektórzy reagowali Bo nie podejrzewam, iż uczynili i obywatelach polskich innych deputowany komunistyczny Jean ski, córki prof. Kazimierza Kar- negatywnie, ponieważ Ostjuden to z chęci zafałszowania historii. narodowości przez członków Or- Vincent zarzucił w 1946 roku bowskiego, tabliczkę montowa- reprezentowali tę część ich tożsa- A o stosunku zachodniej i amery- ganizacji Ukraińskich Nacjona- kolaborację z Niemcami w spra- no już trzykrotnie od 2010r., jakoś mości, której chcieli się jak naj- kańskiej diaspory żydowskiej do listów i Ukraińskiej Powstańczej wie badania genezy mordów ka- znika. No cóż, gdy popatrzymy na szybciej pozbyć. Wszyscy Żydzi braci ze wschodu niech świadczy Armii oraz SS Galizien i innych tyńskich i zażądał usunięcia go z działania naszego państwa i wy- niemieccy musieli sobie zdawać choćby Józefów. 13.07.1942 r. ukraińskich organizacji kolabo- Uniwersytetu. miaru sprawiedliwości wobec ko- sprawę, że niegdyś oni sami bądź niemiecki 101 Batalion Rezerwy ranckich. Mordercy w okrutny W odpowiedzi na te oskarżenia lejnych rocznic zbrodni katyńskiej ich przodkowie wyglądali dokład- zgromadził 1800 polskich Żydów sposób wbijając na sztachety, pi- prof. Naville oświadczył co na- i tragedii smoleńskiej to niewiele nie tak samo, jak potępiani teraz na rynku Józefowa. Część skie- łując i rąbiąc, zdzierając skórę, stępuje : się zmieniło od czasu prokuratora przez nich Ostjuden. Ta świa- rowano do obozów pracy, 1500 odcinając narządy zadali śmierć -Nie było absolutnie moim zamia- Stanisława Kurowskiego. Prace domość najbardziej drażniła ich zamordowano. 30 lat później dzieciom, kobietom, starcom. rem przysłużenie się Niemcom, nad zatajaniem i fałszowaniem samopoczucie i zapewne dlatego Adam Grochowicz, polski patrio- Spalili domy i zawłaszczyli mie- tylko Polakom i prawdzie. historii kontynuowane. tak wielu traktowało przybyszy ta i rzeźbiarz postawił kamień w nie. Bestialsko zamordowali 120 -Nie prosiłem, ani nie otrzymałem „ Przed pojawieniem się nazizmu ze Wschodu pogardliwie i aro- miejscu tej straszliwej zbrodni by tysięcy ludności cywilnej zaska- od kogokolwiek ani złota, ani sre- wielu Żydów niemieckich dys- gancko. Żydzi ze Wschodu repre- uczcić pamięć mieszkańców Jó- kiwanej nocą w domach, w ko- bra, ani podarunków, ani nagrody, kryminowało Ostjuden. Wielu z zentowali to wszystko, od czego zefowa. Diaspora żydowska nie ściołach. ani korzyści, ani obietnic jakiej- nich uważało, że ci na ogół bied- większość Żydów niemieckich była tym zainteresowana. To właśnie im pogratulował pre- kolwiek natury. ni, kulturowo zacofani i „brudni” usiłowała się odciąć.” – fragment W Kijowie w miejscu obecnego zydent Komorowski bohaterstwa -Gdy jakiś kraj jest rozdarty nie- Żydzi psują reputację zazwyczaj z książki Bryana Marka Rigga parku miejskiego ciągnął się głę- w walce o niepodległość Ukrainy, mal jednocześnie przez armie wykształconym i kulturalnym „Żydowscy żołnierze Hitlera”. Ta boki wąwóz zwany Babim Jarem. pogratulował im zwycięstwa nad dwóch potężnych sąsiadów, gdy niemieckim Jeckesom. Chociaż naukowa praca powstała w wyni- Niemcy wybrali go na miejsce niemowlętami, kobietami i starca- dowiaduje się, że zamordowano wielu niemieckich Żydów po- ku współpracy z wieloma środo- kaźni kijowskich Żydów. Wyko- mi. I ofiarował pomoc finansową, tysiące jego oficerów będących gardzało przybyszami, to jednak wiskami uniwersyteckimi , w tym nawcami byli policjanci niemiec- zbrodniarzom a nie okaleczonym jeńcami, którzy nie popełnili żad- niektórzy udzielali im pomocy z Yale, Cambridge, z organizacjami cy i ukraińscy strażnicy. Wybrano i pozbawionym domu i dorobku nej innej zbrodni oprócz tej jednej, pobudek filantropijnych. Niestety, i wybitnymi przedstawicielami datę 29 września 1941r. „Widzia- przodków, ofiarom ludobójstwa. www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 7 Stchórzył, nie upomniał się o pa- mięć niewinnych ofiar. To nie mój prezydent. Prace nad zatajaniem i fałszowaniem historii są kontynu- Przykład Sahrynia: owane. Stefan Banach (1892-1945) wy- bitny matematyk, największy polski uczony obok Mikołaja czy przegramy walkę Kopernika i Marii Skłodowskiej- -Curie, jeden z najwybitniejszych w świecie matematyków XX wie- ku. Samouk, w 1920 roku został o prawdę? asystentem katedry matematyki Politechniki Lwowskiej, kiero- Stanisław Żurek wanej przez prof. Łomnickiego. Rokrocznie w Sahryniu w dniu 10 W tym samym roku otrzymał marca Ukraińcy organizują spo- doktorat filozofii z matematyki tkania. W 2018 roku w uroczysto- na UJK. W roku 1922 habilito- ściach zorganizowanych przez śro- wał się, w roku 1924 został pro- dowiska ukraińskie wziął udział m.in. wiceszef MSZ Ukrainy Wa- fesorem nadzwyczajnym UJK syl Bodnar, ambasador Ukrainy oraz człokiem-korespondentem Andrij Deszczyca, konsul gene- PAU. W roku 1927 otrzymał ty- ralny Ukrainy w Lublinie Wasyl tuł profesora zwyczajnego UJK. Pawluk, a także prezes Związku Kierownik Oddziału C Zakładu Ukraińców w Polsce Petro Tyma. Matematycznego UJK, dziekan W skład oficjalnej delegacji ukra- Wydziału Matenatyczno-Przyrod- ińskiej z Wołynia, której przewo- niczego UJK w r. 1933/34, prezes dził Ołeksandr Pyrożyk, wiceszef Polskiego Towarzystwa matema- wołyńskiej, neobanderowskiej tycznego, członek Polskiej Aka- Swobody, a zarazem pierwszy za- demii Umiejętności i Akademii stępca przewodniczącego wołyń- skiej rady obwodowej, wchodzili Nauk Ukraińskiej SSR. Jeden z przedstawiciele tej rady, obwo- twórców tzw. lwowskiej szkoły dowej administracji państwowej matematycznej (do której należeli i różnych organizacji. Między in- m.in. także zmarli podczas wojny nymi Bractwa Weteranów OUN inni lwowscy matematycy: Ste- – UPA im. Kłyma Sawura, a także fan Kaczmarz, Antoni Łomnicki, Ukraińskiego IPN. Włodzimierz Stożek, Stanisław Ruziewicz, Herman Auerbach, Wcześniej wiceszef wołyńskiej Według Wiesława Huka ze Sto- jak działania podjęte na jego wnio- cowe”, dokładnie w czasie, gdy z Paweł Juliusz Schauder). Laureat rady obwodowej wyraził nadzie- warzyszenia Upamiętniania Pola- sek przez obecnych tam policjan- okazji rocznicy Krwawej Niedzieli ków Pomordowanych na Wołyniu tów. Prof. Osadczy zaznacza, że i ludobójstwa wołyńsko-małopol- Wielkiej Nagrody PAU w 1939. ję, że dojdzie do oficjalnego od- słonięcia pomnika Ukraińców z siedzibą w Zamościu, Pyrożyk takie tematy należą do tych, któ- skiego, na Wołyniu gościł prezy- (http://www.lwow.com.pl/lwo- zabitych w Sahryniu. Obecni na gloryfikował na terenie Polski na- rych nie da się „zamieść pod dy- dent Andrzej Duda. Do Sahrynia wianie.html#B). uroczystości ambasador Ukrainy zistowską ideologię banderowską. wan”: przybył wówczas z ostentacyjną W radiu Lwowska Chwila przy- Andrij Deszczyca, konsul general- Argumentował, że w świetle zno- wizytą ukraiński prezydent Petro pominają Ukraińcy o rocznicy ny Wasyl Pawluk i wiceszef MSZ welizowanej ustawy o IPN jest to – Jeżeli ich się nie rozstrzygnie w Poroszenko. Towarzyszyły mu urodzin wielkiego polsko ukraiń- Ukrainy Wasyl Bodnar zapewnia- zabronione i w efekcie jego dzia- prosty sposób, to będą powracać liczne delegacje Ukraińców, które skiego matematyka Stefana Bana- li, że będą podejmować w tym celu łań wszczęto śledztwo w sprawie ze zdwojoną siłą. Trzeba je za- przywieziono na miejsce autoka- cha.(Lwowska Fala). Nie ma co maksymalne wysiłki. – Piłsudski publicznego propagowania faszy- mknąć. Polska polityka jest tu, nie- rami. liczyć na prezydenta, nie odwa- jest narodowym bohaterem dla Po- stowskiego ustroju państwa (art. stety, bardzo nieudolna. Obecny ży się zaprotestować. Może jakiś laków, państwa polskiego, a Ban- 256 kk). (Za: https://kresy.pl/wy- głęboki impas, w którym znalazły Prezes Towarzystwa Ukraińskiego się relacje polsko-ukraińskie, jest Grzegorz Kuprianowicz zabierając szwajcarski profesor wystąpi w dera jest narodowym bohaterem darzenia/ukrainski-polityk-neoba- nderowskiej-swobody-wychwalal winą tylko i wyłącznie strony pol- głos mówił, że w Sahryniu doszło obronie prawdy historycznej? dla państwa ukraińskiego – mówił Pyrożyk. -bandere-i-upa-w-sahryniu-wezwa- skiej. Dlatego, że od strony ukraiń- do „zbrodni przeciwko ludzkości 20 kwietnia w siedzibie IPN Przy- no-policje-video/; 13 marca 2018). skiej nie oczekiwało się zbyt wiele, popełnionej przez członków naro- stanek Historia odbyła się wspa- Z kolei część zebranych na miej- natomiast strona polska musiała du polskiego – partyzantów Armii niała lekcja historii. scu Ukraińców akcentowała, że Prokuratura Rejonowa w Hrubie- i musi dbać zarówno o pochówki Krajowej będących żołnierzami Prezentacja książki Kazimierza w Sahryniu mordowali Polacy. szowie sprawdzała, czy podczas ofiar ludobójstwa, jak i o to, co sta- podziemnego państwa polskiego”. Krajewskiego „Na straconych Tłumaczenia, że była to tzw. akcja ukraińskich uroczystości w Sah- nowi część spuścizny narodowej, Zaznaczył też, że lokalni prawo- posterunkach. Armia Krajowa odwetowa związana ze zbrodniczą ryniu nie doszło do publicznego kulturowej i religijnej na Kresach. sławni mieszkańcy zginęli z rąk na kresach wschodnich II Rze- działalnością UPA, spotkały się z propagowania faszystowskiego Strona polska nigdy za bardzo się innych obywateli Rzeczpospoli- czypospolitej 1939-1945” stała krytyką ze strony ukraińskiej. We- ustroju lub do nawoływania do o to nie troszczyła i nie dbała o to tej dlatego, że „mówili w innym się wspaniałą opowieścią autora dług oficjalnej relacji na portalu nienawiści na tle różnic narodo- – zawsze szła na połowiczne roz- niż większość języku i byli inne- wościowych. Zdaniem śledczych wiązania. go wyznania”. Doniesienie w tej i prowadzącego, Grzegorza Wa- Swobody, była to „prowokacja” ze strony Polaków. Z kolei powiąza- prowadzących postępowanie, Py- sprawie złożył wojewoda lubelski, sowskiego o losach żołnierzy ny ze Swobodą portal vgolos.com. rożyk nie wychwalał Bandery, Historyk zaznacza, że „okalecze- Przemysław Czarnek, którego zda- polskiej armii i partyzantki na ua pisał, że policję wezwał „polski tylko powiedział, że walczył on nie Cmentarza Orląt Lwowskich to niem szef Towarzystwa Ukraiń- Kresach: od pierwszych polskich szowinista”. – Pokazywał palcem o niepodległość Ukrainy tak jak nie tylko pozbawienie go integral- skiego mógł publicznie znieważyć oddziałów, przez działalność w na mój znaczek „Swobody” i mó- Piłsudski o niepodległość Polski. nych części architektonicznych i naród polski. W innej wypowiedzi ramach AK, a następnie, już po jej wił, że jestem banderowcem. Tak, W rozmowie z „Kroniką Tygo- rzeźbiarskich w postaci lwów”. Kuprianowicz zrównał zbrodnię rozwiązaniu, konflikt z nowym, to Swoboda, a ja jestem banderow- dnia” prokurator Artur Kubik, szef „Wystarczy przeczytać ocenzu- ludobójstwa na Wołyniu z „likwi- „czerwonym” okupantem pod cem i jestem z tego dumny – mówił Prokuratury Rejonowej w Hrubie- rowane inskrypcje, chociażby w dacją bazy UPA, w której zginęło szyldami różnych podziemnych temu portalowi Pyrożyk. Portal szowie powiedział, że „w treści krużgankach, gdzie wypisane są kilkaset osób”, co zdaniem woje- organizacji poakowskich. Wę- vgolos pisał też, że uroczystości w przemówienia Pyrożyka nie ma nazwiska bohaterów obrony Lwo- wody może stanowić przestępstwo wa. Zobaczymy, ze przy każdym drówce po Kresach z kresowymi Sahryniu miały na celu uczczenie fragmentu, żeby wychwalał OUN zaprzeczania zbrodniom ukraiń- i UPA, nie wypowiada się też ne- nazwisku ocenzurowano skrót do- skich nacjonalistów. chłopcami, Polakami, którzy „nie pamięci „Ukraińców zaatakowa- nych przez polskich okupantów”. gatywnie o narodzie polskim”. tyczący Krzyża Obrony Lwowa. To popełnili żadnej innej zbrodni wszystko są rzeczy znane i świad- Prokuratura Okręgowa w Zamo- oprócz tej jednej, że bronili na- Po wystąpieniu Pyrożyka, obecny Internauta „JWU: skomentował: czące o chorych relacjach. Dopó- ściu wszczęła śledztwo w sprawie szego kraju przed trzema agreso- na miejscu Polak wezwał policję. „Ciekawy jestem co byłoby, gdyby ki strona polska nie będzie chcia- publicznego znieważenia narodu rami ” towarzyszyła wspaniała Tłumaczył, że podczas uroczysto- jakiś Niemiec (będąc w Birkenau) ła tych relacji uzdrowić poprzez polskiego podczas uroczystości z oprawa muzyczna, muzyka i sto- ści doszło do propagowania ban- powiedział ,że Hitler dla niego i prawdę, bo innej drogi nie ma, to udziałem prezydenta Ukrainy w sowne teksty na żywo, w wyko- deryzmu. „– I gdy już się wydawa- wielu Niemców jest bohaterem? będzie tylko gorzej.” (https://kresy. Sahryniu. W połowie lipca śledczy naniu zespołu Contra Mundum. ło, że Ukraińcy przyjechali do Sah- Oczywiście nie wychwalając go”. pl/wydarzenia/prof-osadczy-mam- z Zamościa przesłali dokumenty Niestety , prezydent Komorow- rynia po to, żeby się pomodlić za y-do-czynienia-z-bezwzgledna- w tej sprawie do pionu śledczego W rozmowie z portalem Kresy.pl ski nie dotarł, by pogratulować ofiary, jeden z uczestników ubrany presja-ze-strony-ukrainy-nasze- IPN w Lublinie, gdyż uznano tę prof. Włodzimierz Osadczy, dy- relacje-sa-chore/ ; 13 marca 2018). jednostkę za bardziej właściwą do dzielnym, kresowym żołnierzom w wyszywankę w banderowskich barwach z wpiętym w klapę mary- rektor Centrum Ucrainicum KUL rozpatrzenia sprawy. walki o niepodległość kraju. narki znaczkiem nacjonalistycznej ocenił, że postawa przedstawiciela Wkrótce przestrogi prof. Osadcze- partii Svoboda, wygłosił przemó- środowisk kresowych, obecnego go sprawdziły się. IPN nie dopatrzył się w wypowie- Bożena Ratter wienie wysławiające UPA, Bande- na ukraińskiej uroczystości w Sah- dzi szefa Towarzystwa Ukraiń- rę i Szuchewycza –opowiada Huk. ryniu była prawidłowa. Podobnie W lipcu 2018 r. w Sahryniu odbyły skiego znamion negowania zbrod- się kolejne uroczystości „roczni- 1 czerwca 2020 - strona 8 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl ni ukraińskich nacjonalistów, choć uderza w godność ludzi pograni- dy na ukraińskiej ludności cywil- W tym czasie (luty - marzec 1944 znaku ich wiary. Na miejscu wioski przyznał, że wypowiedzi Grzego- cza, przede wszystkim obywateli nej, (…) uderza w godność ludzi rok) UPA-OUN i SS „Galizien – jest tylko zaorane pole” (Emilia rza Kuprianowicza podczas uro- RP pochodzenia ukraińskiego, a pogranicza, przede wszystkim Hałyczyna” kontynuowały ludo- Krupska; w: Siekierka..., s. 438; czystości w Sahryniu relatywizo- także w rozwój dobrosąsiedzkich obywateli RP pochodzenia ukraiń- bójstwo na ludności polskiej na stanisławowskie). Według raportu wały ludobójstwo na Wołyniu i w relacji Polski z Ukrainą”. Ich zda- skiego, a także w rozwój dobrosą- terenach trzech województw Ma- UPA zabito 330 ludzi, w tym 295 Małopolsce Wschodniej. Podsta- niem, „honorowanie w przestrzeni siedzkich relacji Polski z Ukrainą” łopolski Wschodniej: lwowskim, mężczyzn, 30 kobiet i 5 dzieci; wą doniesienia była nowa ustawa publicznej osób ponoszących bez- – cóż za piękny tekst! A jaki hu- tarnopolskim i stanisławowskim strat własnych nie odnotowano. o IPN i zapisy o penalizacji kłam- pośrednią odpowiedzialność za manitaryzm z niego wyziera? Ale, oraz przygotowywały się do krwa- stwa wołyńskiego. zbrodnicze czyny podkomendnych ale! Może by tak p. Isajew i grono wej rozprawy w Polakami na tzw 19 lutego we wsi Antonówka (…) uważamy za rzecz szkodliwą natchnionych wartościami obywa- Chełmszczyźnie, zaczynając od pow. Podhajce: „19.II. w Anto- „Po przeprowadzeniu czynności i naruszającą normę współżycia telskimi dokonało niewielkiej pa- powiatów: hrubieszowskiego, to- nówce pod Podhajcami zamordo- sprawdzających, w szczególności społecznego, godzącą w godność rafrazy i wygłosiło go we Lwowie, maszowskiego i lubaczowskiego. wano 22 rodziny.” (1944, marzec po przeprowadzonej analizie od- i dobro wszystkich obywateli Rze- np. przed Szkołą Marii Magdale- – Sprawozdanie z fali mordów tworzonego przemówienia Preze- czypospolitej”. ny, w miejscu „uczczenia” Szu- Poniżej kilka wybranych przykła- ukraińskich, która od połowy lu- sa Towarzystwa Ukraińskiego w chewycza? Czy Obywateli RP i p. dów z terenu Małopolski Wschod- tego 1944 roku ogarnęła Dystrykt Lublinie, stwierdzono, iż nie za- Podobna sytuacja miała miejsce Isajewa stać na taki gest? A może niej tylko z lutego 1944 roku, gdzie Galicja. W: B. Ossol., 16722/2, s. wierało ono treści, które mogłyby w Tomaszowie Lubelskim, gdzie godność polskich dzieci we Lwo- Polacy byli mordowani codziennie 121-123). Tego dnia we wsi Pod- wyczerpać ustawowe znamiona Obywatele RP domagali się usu- wie, które codziennie muszą prze- w kilku lub kilkunastu miejscowo- kamień Rohatyński pow. Rohatyn czynu z art. 55 ustawy o IPN” – nięcia ulicy dowódcy AK i ko- chodzić koło upamiętnienia autora ściach. banderowcy oraz miejscowi Ukra- napisał naczelnik Oddziałowej mendanta rejonu w Obwodzie Rzezi Wołyńskiej i Wschodnio- ińcy zamordowali około 80 Pola- Komisji Ścigania Zbrodni prze- AK Tomaszów Lubelski, Zenona małopolskiej jest mniej ważna od W nocy z 2 na 3 lutego we wsi ków, w tym ks. Stanisława Pasz- ciwko Narodowi Polskiemu w „Wiktora” Jachymka. We wnio- godności osób pochodzenia ukra- Hanaczów pow. Przemyślany upo- czakowskiego, wikariusza parafii Lublinie prokurator Jacek Nowa- sku Obywateli RP nie było żadnej ińskiego w Polsce, więc to nie wcy oraz esesmani ukraińscy z SS Podkamień. W dzień ukraińska po- kowski. Jednocześnie zaznaczył wzmianki o ówczesnej sytuacji w uderza w „dobrosąsiedzkie relacje „Galizien – Hałyczyna” zamordo- licja przeprowadziła rewizję w po- w uzasadnieniu swojej decyzji, że rejonie Hrubieszowa, ani o zbrod- Polski i Ukrainy”? Najwyraźniej wali 97 Polaków i 15 Żydów, któ- szukiwaniu broni u Polaków. Gdy Kuprianowicz w swoim przemó- niczej działalności ukraińskich „Obywatele RP” mają podwójny rych Polacy ukrywali. jej nie znaleziono, wieczorem oko- wieniu „skupił się wyłącznie na nacjonalistów, szczególnie band system wartości: jeden dla Ukra- ło godziny 18-20 przybyła sotnia wydarzeniach w Sahryniu i ofia- UPA, których celem było „oczysz- iny, drugi dla reszty świata! Czy W nocy z 5 na 6 lutego we wsi Ja- “Siromancy”, która razem z miej- rach ukraińskich”, pomijając „nie- czenie” części Zamojszczyzny z nie jest Wam z tym dualizmem melna pow. Gródek Jagielloński, scowymi Ukraińcami wchodziła wygodne” fakty „związane z rolą, ludności polskiej poprzez ataki na moralnym ciężko? A jeśli Wam do głownie na przysiółku Mazurów- do polskich domów i mordowała jaką odgrywał Sahryń w zbrod- polskie wsie i mordowanie Pola- Lwowa nie po drodze, to propo- ka, upowcy zamordowali ponad za pomocą noży, siekier, młotów niczej działalności UPA na tym ków. Były one przy tym wspierane nuję eskapadę na Wołyń, do Rów- 100 Polaków. i wideł, jedynie do uciekających terenie, stanowiąc bazę wypado- przez niemiecką policję oraz ukra- nego. Miło będzie usłyszeć Wasze strzelano. wą dla jej oddziałów”. Podkreślił ińskie formacje kolaborujące z III święte oburzenie na ul. Kłyma Sa- W nocy z 10 na 11 lutego we wsi również, że działacz mniejszości Rzeszą, m.in. z oddziałami Waf- wura” Boków pow. Podhajce banderow- 21 lutego w miasteczku Wiśnio- ukraińskiej „przemilczał zbrodnie fen-SS Galizien oraz z Ukraińskim cy obrabowali i spalili gospodar- wiec Nowy pow. Krzemieniec popełnione przez ukraińskich na- Legionem Samoobrony, którego Akcja partyzantów z AK i BCh stwa polskie oraz zamordowali 72 upowcy wdarli się do klasztoru cjonalistów na ludności polskiej”. współzałożycielem oraz dowódcą na Sahryń i wsie okoliczne miała Polaków. i dokonali rzezi zgromadzonych jeden z kompanii był Mychajło miejsce 10 marca 1944 roku, gdy tutaj 300 – 400 Polaków, głównie „W tym kontekście prokurator Karkoć, ścigany przez IPN, który prawie wszystkie wsie polskie na W nocy z 12 na 13 lutego we wsi uciekinierów z sąsiednich wsi; za- podzielił stanowisko zawiadamia- po wojnie zbiegł do USA. Walczył Wołyniu były już spalone a ich Łanowce pow. Borszczów, w czę- konników powiesili na sznurach jącego, że sposób przedstawienia z nimi aktywnie m.in. „Ryś”, prze- ludność wymordowana – i to w ści zwanej Szlachta, banderowcy i ręcznikach oraz wbili im w bok przez Prezesa Towarzystwa Ukra- ciwstawiając się zbrojnie zbrod- przerażający sposób, bo niewiele spalili polskie gospodarstwa oraz metalowe pręty. W tym dniu ee wsi ińskiego w Lublinie wydarzeń w niczym działaniom upowców i osób zginęło od kuli. Przez tereny wymordowali Polaków, na cmen- Wiśniowiec Stary pow. Krzemie- Sahryniu może prowadzić do za- wspierających ich formacji kola- te zimą na przełomie 1943/44 roku tarzu pochowano 72 ofiary, ale niec upowcy wymordowali w ko- chwiania właściwych proporcji i w boranckich. maszerował ze swoim polsko-so- wiele zwłok spaliło się bądź nie ściele i organistówce co najmniej konsekwencji do relatywizowania wieckim oddziałem partyzanckim odszukano ich w zgliszczach lub 182 Polaków; około 100 osób oczywistej obecnie oceny popeł- Pod wnioskiem podpisało się sze- Józef Sobiesiak „Maks”. W książ- w okolicy wsi zabitych podczas spalili w kościele św. Stanisława nionej na Narodzie Polskim zbrod- reg członków Obywateli RP, na ce Burzany napisanej wspólnie z ucieczki lub uprowadzonych. Wła- Biskupa Męczennika z 1756 roku. ni ludobójstwa”. czele z liderem tej organizacji, Ryszardem Jegorowem (Lublin dysław Kubów wymienia liczbę Pawłem Kasprzakiem oraz osób 1974) zanotował: „W ciągu pierw- 100 pomordowanych. 22 lutego na dworcu kolejowym W obronie Kuprianowicza wystą- z nią związanych. Wśród sygna- szego dnia marszu na całej trasie, we wsi Podszumlańce pow. Roha- pił szef MSZ Ukrainy Pawło Klim- tariuszy są m.in. znani działacze wynoszącej około trzydziestu pię- 13 lutego we wsi Hucisko Brodz- tyn zamordowali ponad 100 Pola- kin: „Kategorycznie sprzeciwiamy Obywateli RP, tacy jak Przemy- ciu kilometrów, nie spotkaliśmy kie pow. Brody: Kulińska L., ków oczekujących na pociąg. się wykorzystywania mechanizmu sław Duda, Mikołaj Przybyszew- ani jednej wsi zamieszkałej przez Roliński A.. w: Antypolska ak- sądowego dla ścigania (prześlado- ski (znany m.in. z blokowania ludzi. Chaty były w większości cja nacjonalistów ukraińskich w W nocy z 22 na 23 lutego we wsi wania) jednego z prominentnych miesięcznic smoleńskich), An- spalone i zrównane z ziemią, a Małopolsce Wschodniej w świe- Berezowica Mała pow. Zbaraż działaczy społeczności ukraińskiej drzej Wendrychowicz (zagorzały po ruinach błąkały się zdziczałe tle dokumentów Rady Głównej upowcy dokonali rzezi ludności w Polsce, który swoją drogą robi krytyk ruchów i środowisk naro- psy i koty. Tu i ówdzie spod przy- Opiekuńczej 1943-1944, Kraków polskiej za pomocą rożnych na- wiele na rzecz polsko-ukraińskie- dowych i Żołnierzy Wyklętych), sypanej śniegiem ziemi stercza- 2003, na s. 359 podają, że łącznie rzędzi stosując bestialskie tortury, go pojednania historycznego”. Iwona Wyszogrodzka, Arkadiusz ły ludzkie kości. Zdawać by się ofiar polskich było 150; Włady- zamordowali co najmniej 131 Po- Wcześniej ws. Kuprianowicza in- Szczurek czy prof. Magdalena mogło, że jakiś straszliwy demon sław Kubów wymienia imiennie laków a 20 poranili. terweniował wiceszef MSZ Ukra- Pecul – Kudelska z UW. Wśród zniszczenia nawiedził tę nieszczę- 57 ofiar, począwszy od 9-mie- iny, Wasyl Bodnar, który poruszył osób, które podpisały się zarówno sną ziemię, pochłaniając człowie- sięcznego Jana Olszańskiego po 26 lutego we wsi Chlebowice tę kwestię w rozmowie z Janem pod samodonosem ws. Sahrynia, ka wraz z tym wszystkim, co jego 90-letnią Janinę Hanicką. 20 lute- Świrskie pow. Przemyślany ban- Piekło, polskim ambasadorem w jak i pod apelem do radnych mia- rozum i ręce stworzyły przez wieki. go był drugi napad. derowcy zamordowali 67 Pola- Kijowie. „Wezwałem [stronę pol- sta Hrubieszowa, jest także kon- Z przerażeniem patrzeliśmy na tę ków. 15 i 16 lutego w miasteczku Fir- ską – red.] do zaprzestania krymi- trowersyjny ukraiński dziennikarz pustynię, dosłuchując się w po- lejów pow. Rohatyn banderowcy nalnego prześladowania historyka Igor Isajew, prowadzący portal dla świście wiatru płaczu dzieci i jęku We wsi Krzywczyki pow. Krze- oraz chłopi ukraińscy z okolicz- G. Kuprianowicza, szefa Towarzy- Ukraińców w Polsce PROstir.pl mordowanych kobiet./.../ W ciągu mieniec upowcy przyprowadzili nych wsi zamordowali ponad 80 stwa Ukraińskiego w Lublinie”. i znany z zaangażowania w inne dwóch następnych dni przemie- Polaków wyłapanych w Wiśniow- Polaków, w tym 50 osób po wy- akcje uliczne tzw. totalnej opozy- rzyliśmy jeszcze wiele spalonych cu Starym i okolicach, zaprowa- ciągnięciu ich z kościoła, głównie (https://kresy.pl/wydarzenia/rela- cji. Jest on widoczny również na wsi i chutorów, porosłych bujnym dzili nad głęboką studnię i rąbali kobiety i dzieci. tywizowal-ale-nie-negowal-ipn- zdjęciach z pikiety pod Urzędem rudym zielskiem, które jakby pra- siekierami najpierw ręce i nogi, odmawia-wszczecia-sledztwa-ws- Wojewódzkim w Lublinie. Isajew żeby „polska morda dłużej się mę- gnęło ukryć przed światem ślady W nocy z 17 na 18 lutego we wsi slow-kuprianowicza-w-sahryniu/; „zasłynął” wcześniej m.in. z na- czyła”, poczynając od mężczyzn, wielkiej zbrodni.” Od 9 lutego do Ludwikówka pow. Rohatyn upo- 23 sierpnia 2018). zywania Marszu Żołnierzy Wy- potem kobiety a na końcu dzieci; 31 sierpnia 1943 roku na Wołyniu wcy zamordowali ponad 200 Po- klętych marszem „faszystów”, po- łącznie zamordowali i wrzucili do codziennie OUN-UPA przeprowa- laków a 27 poranili, obrabowali W listopadzie 1918 roku do Rady równywania Polaków do zwierząt, studni 75 Polaków. dzały „polski Sahryń” , w tym w i spalili ponad 180 gospodarstw, Miasta Hrubieszowa złożono nawoływania do usunięcia słowa dniu 11lipca dotknęło to ponad sto wieś przestała istnieć. „Mordo- 28 lutego we wsi Huta Pieniacka wniosek ws. likwidacji nazwy uli- „honor” z polskich paszportów czy miejscowości, a 30 sierpnia nie- wali ludzi w straszliwy sposób. pow. Brody esesmani ukraińscy z cy Stanisława Basaja ps. Ryś. Do- przygotowywania wulgarnych an- wiele mniejszą ilość. Istotą tego Małe dzieci nadziewali na widły i SS „Galizien – Hałyczyna”, upo- konała tego organizacja Obywa- typisowskich przypinek „PiS idź w ludobójstwa było jego niezwykłe żywcem wrzucali do ognia, a ludzi wcy oraz chłopi ukraińscy z oko- tele RP, twierdząc, że honoruje to ch*j”. Dostał on od rządu PiS 40 okrucieństwo. W perspektywie na- dorosłych palili w ich własnych licznych wsi w sile kilku tysięcy „osobę, która była dowódcą akcji tys. zł na portal dla Ukraińców w padu Polacy modlili się o śmierć domach albo wpędzali do stodoły napastników dokonali rzezi ludno- przeciwko cywilnym obywatelom Polsce. (Podaję za: https://kresy. od kuli, zapewne woleliby też i tam podpalali” (Helena Alicja ści polskiej 1100 – 1300 Polaków, Rzeczypospolitej w marcu 1944 pl/wydarzenia/hrubieszow-isajew- komorę gazową. Każdy historyk, Dul; w: Siekierka..., s. 426; stani- duża polska wieś przestała istnieć. roku, w tym masakry w Sahryniu”. -wraz-z-obywatelami-rp-domaga- który pomija zagadnienie okru- sławowskie). „Ciała zabitych po- “ Tego dnia w kol. Hucisko Pie- W dokumencie Obywatele RP pod- sie-zmiany-nazwy-ulicy-majora- cieństwa sposobów zabijania lud- chowano w trzech dużych dołach niackie należącej do wsi Pieniaki kreślają, że w swoich działaniach rysia-znanego-z-walk-z-upa , 5 ności polskiej jest odhumanizowa- w rogu cmentarza. Z biegiem lat pow. Brody esesmani ukraińscy z kierują się „obroną godności czło- stycznia 2019 ). nym manipulantem. Tym bardziej, ziemia nad zwłokami zapadła się. SS „Galizien – Hałyczyna” oraz wieka jako wartości fundamental- że w zdecydowanej większości to Wklęśnięcia ziemi są teraz śladem upowcy zamordowali 128 Pola- nej”, a „ulica imienia osoby, która Internauta „Wolyn1943” skomen- barbarzyństwo dotknęło dzieci i po mogiłach tych ludzi. Dziś nie ków. jest odpowiedzialna za mordy na tował to: „Ulica imienia osoby, kobiety. ukraińskiej ludności cywilnej, (…) która jest odpowiedzialna za mor- ma tam już na mogiłach krzyża, www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 9 W nocy z 28 na 29 lutego we wsi roku, gdy wojska radzieckie cofnę- Ukraiński Legion Samoobrony, tych jakże doniosłych wydarzeniu SS dokonał rozstrzelania 15 Pola- Krościatyn pow. Buczacz bande- ły się za rzekę Bug, a tereny przez złożony z byłych partyzantów, mel- historycznym, jakim było wysie- ków. Na początku 1943 r. w Gra- rowcy zamordowali ponad 156 nich opuszczone zajęli Niemcy, do nykowców z Wołynia, w sile od 300 dlenie i eksterminacja Zamojsz- bowcu policjanci ukraińscy (Ko- Polaków (136 we wsi oraz 20 na Sahrynia i okolicznych wiosek, do 600 ludzi. Wsławił się on maso- czyzny, z trudem można odnaleźć roński, Czarnecki, Wojciechow- stacji kolejowej); napadem UPA gdzie Rusini stanowili większość, wymi zbrodniami na ludności cy- w podręcznikach historii.” ((Dr ski, Baraczuk) zakopali żywcem kierował pop Pałubicki ze swoją zaczęli przybywać młodzi ludzie wilnej. Niemcy przekazali Ukraiń- Szymon Solak: Rola Ukraińców w ziemi Polaka – Mokrzeckiego. córką. Pop na kazaniach mówił, - emisariusze Organizacji Ukraiń- com cały powiat hrubieszowskim, w niemieckich planach przesie- Dnia 2 lutego 1943 r. śmierć z rąk że „za zabicie Lachów w tworze- skich Nacjonalistów (OUN). Ich za wyjątkiem gminy Miączyn poło- dleńczych na terenie powiatów policjantów ukraińskich poniosły niu wolnej Ukrainy, grzechu nie głównym zadaniem było zaszcze- żonej najbliżej Zamościa przezna- hrubieszowskiego, biłgorajskiego 3 osoby, zaś kilka tygodni później, będzie”. pianie i podsycanie nienawiści do czonej dla osadników niemieckich. i zamojskiego, w latach 1941 – także w Grabowcu uśmiercono Polaków oraz wszystkiego co wią- Ukraińcy wysiedlali tenże powiat 1943, w świetle dokumentów SS 13 osób narodowości polskiej. W W lutym 1944 roku w kol. Jurydy- że się z wiarą rzymskokatolicką i hrubieszowski, co z trudem jest i polskiego zbrojnego podziemia; ramach wysiedlania Zamojszczy- ka gmina Ołyka pow. Łuck zamor- polskością. Z urzędów zaczęto re- potwierdzone w akademickich w: kresykedzierzynkozle.pl/wp- zny, razem z Niemcami, Ukraińcy dowali ponad 60 Polaków. Pod- dukować Polaków, a w ich miejsca podręcznikach historii Polski, jak -content/uploads/2017/05/dr-Szy- zabili w dwóch akcjach bojowych czas wizyty na Ukrainie w 2018 zatrudniać Ukraińców, przybyłych też w środkach dydaktycznych ad- mon-Solak-referat.pdf ). 70 mieszkańców wsi Gdeszyn, pa- roku prezydent Andrzej Duda w w większości z Galicji, gdyż miej- resowanych do młodzieży na lekcje ląc 120 zabudowań. Dnia 26 mar- ramach obchodów 75. rocznicy scowi nie posiadali odpowiedniego historii. Udział Ukraińców w tra- Akcje pacyfikacyjno-wysiedleń- ca 1943 roku we wsi Gródek na rzezi wołyńskiej złożył wieniec w wykształcenia i wiedzy praktycz- gedii Zamojszczyzny znajduje udo- cze dotknęły także Sahryń. „W przedmieściu Hrubieszowa Ukra- miejscu, gdzie niegdyś znajdowała nej. Również wszystkie stanowi- kumentowanie jedynie w relacjach drugiej połowie stycznia 1943 iński Legion Samoobrony dokonał się wieś, a obecnie są pola upraw- ska pracy w Urzędzie Gminy zo- świadków i opracowaniach Świa- roku, dokonano pierwszego wy- zabójstwa polskich uciekinierów ne. W tym dniu prezydent Ukrainy stały obsadzone przez Ukraińców towego Związku Żołnierzy Armii siedlenia ludności polskiej z Sah- z Wołynia. Ich zmasakrowane Poroszenko zorganizował proban- (swoich zaufanych). W miejsce Krajowej oraz publikacjach szcze- rynia. Oddziały niemieckie (żan- ciała Ukraińcy wrzucili do rzeki derowską hucpę w Sahryniu. posterunku Polskiej Policji Pań- gółowych. Między innymi w „Łuny darmeria, szupo i inne formacje), Huczwy. Dnia 13 lipca 1943 r. w stwowej, utworzono posterunek nad Huczwą i Bugiem”. Akcję wraz z Ukraińską Policją Pomoc- Moniatyczach ukraińscy nacjona- A przecież na samej Lubelszczyź- Ukraińskiej Policji Pomocniczej wysiedleńczą koordynował spe- niczą (UPP), w mroźny zimowy liści w służbie policji niemieckiej nie już od września 1939 roku na- (UPP), trzykrotnie zwiększając cjalny ukraiński komitet do spraw dzień okrążyły wieś, a w szcze- uśmiercili trzech mieszkańców cjonalizm ukraiński ukazał swoją jego obsadę. (Wolczyk, Buczkow- wysiedleń, któremu przewodni- gólności skupiska polskich zagród wsi: Bolesława Łepika (lat 24), Fe- wrogość do Państwa Polskiego i ski..., jw.) czył Jewgen Łukaszczuk. W samej i rozpoczęto wysiedlanie polskich liksa Rudzińskiego (44) i Bogdana Polaków, w tym podejmując ko- gminie Uchanie - Niemcy wraz z rodzin. W brutalny i bezwzględny Rudzińskiego (17). Również z rąk laborację z agresorami – począt- Historyk dr Szymon Solak pisze: Ukraińcami przeprowadzili 19 ak- sposób wypędzono – nie wyłącza- policji w Malicach w październiku kowo z sowieckim, potem, już „Niemcy stawiają na współpracę cji wysiedleńczo - pacyfikacyjnych. jąc chorych i spędzono wszystkich 1943 r. poniosło śmierć 13 Pola- do końca okupacji, z niemieckim. z Ukraińcami, którym przekaza- Cała gmina Grabowiec, za wyjąt- na plac w celu przeprowadzenia ków. W dniach od 1 do 3 paździer- Sahryń jest tego przykładem. li stanowiska w hrubieszowskim kiem wsi ewakuowanych do lasu segregacji. Segregacja polegała na nika 1943 r. upowcy zniszczyli magistracie oraz urzędy wójtów w przez władze polski podziemnej, odbieraniu rodzicom dzieci, które polskie wsie na południu powiatu „Przed wojną 1939 r. w Sahryniu gminach. Do sądów grodzkich na została wysiedlona do 1943 roku. kierowano na wywóz do Niemiec hrubieszowskiego: Dąbrowa oraz znajdowało się ponad 230 budyn- obszarach, gdzie ludność ukraiń- Na opuszczone tereny przyjeżdżały celem ich germanizacji. Starców Malice, a także Telatyn, Dołho- ków mieszkalnych, w tym: w 184 ska stanowiła ponad 20%, wpro- transporty Ukraińców. Przemiesz- i chorych wywożono do obozów byczów i Chorobrów. Jednym z domach mieszkali Rusini wyzna- wadzono język ukraiński. Wśród czenia ludności objęły północ i zagłady jako „nieprzydatnych”. najtragiczniejszych działań nacjo- nia prawosławnego, w 44 miesz- wspomnianych instytucji znalazł zachód powiatu hrubieszowskiego. Pozostałych wywieziono do ba- nalistów ukraińskich we współ- kali katolicy, a w 3 domach Żydzi. się również sąd w Hrubieszowie. Niemal całkowicie usunięto Pola- warskich „bauerów” lub pruskich pracy z niemieckim okupantem We wsi były dwie świątynie – ko- W mieście działał także Ukraiń- ków z gmin: Grabowiec, Uchanie, Junkrów. Na miejsce wysiedlo- jest krwawa pacyfikacja wsi Alek- ściół katolicki i cerkiew prawo- ski Komitet Pomocy, którego za- Białopole oraz Dubienka. Na po- nych Polaków nasiedlono Ukraiń- sandrów w powiecie biłgorajskim. sławna. Obok wsi znajdował się daniem było agitowanie na rzecz łudniu przesiedlenia objęły jedynie ców z innych gmin w tym z gminy Dnia 25 czerwca 1943 r. gestapo wspólny cmentarz, na którym cho- wspólnej walki u boku Niemiec, wsie: Mircze i Mołożów, wieś i ko- Komarów, powiat Tomaszów Lub. i Wehrmacht wraz z policją ukra- wano zarówno prawosławnych jak zbieranie funduszy na tzw. Winter- lonię Miętkie oraz Sahryń. Łącznie Następna akcja wysiedleńcza pol- ińską dokonały wysiedlenia całej i katolików. Do wybuchu wojny hilfe, wspomaganie niemieckich na terenie powiatu hrubieszow- skich mieszkańców Sahrynia od- wsi. Mieszkańców odstawiono na w 1939 r., ludność dwóch wyznań kontyngentów żywnościowych, skiego okupant hitlerowski wraz z była się 6 marca 1943 roku. Objęła stację kolejową w Długim Kącie, żyła w zasadzie zgodnie; stosunki werbowanie do policji i na robo- Ukraińcami dokonał wysiedlenia wszystkie polskie rodziny, które skąd następnie wywieziono ich do międzywyznaniowe były popraw- ty do Niemiec. W Hrubieszowie 64 wsi. Łącznie wysiedlono 12 224 nie zostały wywiezione w pierw- obozów w Zwierzyńcu, Zamościu ne, a nawet przyjacielskie. Zapra- powstało ukraińskie szkolnictwo Polaków, a w ich miejsce osadzo- szym – styczniowym wysiedlaniu. lub Majdanku. Do uciekających i szano się wzajemnie na gościny średnie, w tym szkoła handlowa, no 7072 Ukraińców. Jak pisze An- Akcja ta miała podobny przebieg ukrywających się strzelano. Po- zarówno z okazji świąt religijnych, seminarium nauczycielskie oraz drzej Leszek Szcześniak: „policja jak styczniowa. Po wysiedleniu nieważ nie zdołano aresztować jak i uroczystości rodzinnych. seminarium duchowne. W dzia- i wojsko [niemieckie] wspierane Polaków i nasiedleniu Ukraińców wszystkich mieszkańców, pacyfi- Zawierano też mieszane związ- łalności antypolskiej wyróżniał przez oddziały kolaboracjonistów z innych okolic, utworzono w kację powtórzono 4 i 5 lipca. Na ki małżeńskie” - piszą Tadeusz się Jewhen Łukaszczuk, przewod- ukraińskich w barbarzyński spo- Sahryniu zbrojny oddział straży terenie gminy Aleksandrów śmierć Wolczyk i Czesław Buczkowski niczący ukraińskiego komitetu do sób wysiedlały ludność polską ze wiejskiej. Był to de facto zalążek z rąk ukraińsko-niemieckich po- w artykule: „Wieś SAHRYŃ w spraw wysiedleń. Przed wojną, 116 miejscowości, spaliły niektóre oddziału samoobrony – USN. Od- niosły 253 osoby, zaś 5155 zostało latach 1939–1944 bez „zasłon pro- jako Eugeniusz Łukaszczuk, był wsie wraz z mieszkańcami, wymor- dział ten został wyposażony przez wysiedlonych. Dnia 25 czerwca pagandowych” zamieszczonym w on pracownikiem Nadleśnictwa dowały wiele osób i rozdzielały Niemców w broń i rozpoczął ak- 1943 r. gestapo, wraz policją ukra- Kresowym Serwisie Informacyj- Strzelce. Na stanowiska wójtów rodziny, wywożąc ludność od wię- tywne działania. Działania te, to ińską, brutalnie spacyfikowało ny, nr 6 z 2012 roku, na podstawie powołano nieprzychylnych Pola- zień i obozów pracy […] wysie- bandyckie napady; początkowo, wieś Majdan Nowy. Podczas go- opracowania nie żyjącego już Ma- kom: Wojnarowskiego i Nyśko- dlaną ludność wysyłano na roboty na pojedyncze osady, kolonie, dzinnego ostrzału śmierć poniosło riana Kulika, żołnierza Armii Kra- szapko w Grabowcu, Szychowicza do Niemiec, zsyłano do obozów przysiółki, następnie na większe wówczas 36 osób. Jeszcze więk- jowej Obwodu Tomaszowskiego, w Uchaniach, Prystupę w Werb- koncentracyjnych lub pozostawio- skupiska polskie we wsiach. Ce- szej zbrodni dokonali nacjonaliści ps.”Czajka”. Z kolei Ukrainiec kowicach, Mazura w Białopolu no własnemu losowi. Szczególnie lem zasadniczym tych napadów ukraińscy we wsi Majdan Stary, Jan Palęga, który razem z rodziną oraz Pawluka w Hrubieszowie. tragiczny był los ok. 30 tys. dzieci z było mordowanie mieszkańców, gdzie 2 lipca 1943 r. niemiecka SS przeżył akcję AK-BCh z 10 marca Omawiani wójtowie byli gorliwy- Zamojszczyzny: część z nich wysła- grabież ich mienia i podpalanie oraz ukraińska SS-Galizien spali- 1944 roku stwierdza: „Do wybu- mi realizatorami woli Niemców li Niemcy do Rzeszy w celu germa- zabudowań. Oto nacjonaliści ukra- ły 76 zabudowań gospodarczych, chu II wojny światowej stosunki oraz zapalczywymi nacjonalista- nizacji, cześć do obozów koncen- ińscy, którzy zostali zapamiętani rozstrzeliwując przy tym 68 osób. pomiędzy żyjącymi w jednej wsi mi ukraińskimi, których zadaniem tracyjnych, resztę wraz ze starcami ze swej nienawiści do Polaków: Wielokrotnie przez siły ukraińsko- Polakami i Ukraińcami układały było przygotowanie gruntu w celu rozmieszczono w powiecie siedlec- Gierszun Władysław, urodzony -niemieckie pacyfikowana była się poprawnie. Jak to między są- zukraińszczenia Hrubieszowszczy- kim, garwolińskim, mińskim i so- w 1918 r. - miejscowy przywód- wieś Pardysówka, w której zginęło siadami. Jeden drugiemu pomógł zny. Ich działania spotkały się z kołowskim. Wiele dzieci zmarło w ca OUN; Białonoga Władysław 61 osób, 48 zesłano do obozu, 25 w polu, Polacy zapraszali Ukraiń- oporem i krytyką ze strony ludno- transportach kolejowych, niektóre – służył w SS-Galizien; Dąbczak deportowano na roboty do Nie- ców na swoje święta, a Ukraińcy, ści miejscowej polskiej a następ- z transportu odkupili warszawia- Bazyli – miejscowy mąż zaufania; miec, a 12 wysiedlono. We wsi Po- prawosławni - jako że święta ob- nie zbrojnego podziemia, które cy”. O wysiedleniu przez Ukraiń- Duda Jan – służył w żandarmerii tok Górny w dwóch pacyfikacjach chodzili później, gościli u siebie wydało na nich wyroki śmierci. ców Hrubieszowszczyzny świadczą niemieckiej (urodzony w 1922 r., śmierć z rąk żandarmerii niemiec- Polaków. Dopiero w czasie okupa- Wójt Werbkowic – Prystupa, pró- potwierdzone w dokumentach źró- zamieszkały w kolonii Modryń); kiej i policji ukraińskiej poniosło cji doszło do konfliktów”. (http:// bowano go zabić siłami oddziałów dłowych dowody w postaci rozka- Kramek Wasyl – nacjonalista; Ma- od 31 do 58 osób. Brutalny po- www.roztocze.net/newsroom. bojowych AK, uniknął egzekucji. zów Himmlera oraz władz okupa- łek Jan – nacjonalista; Maźnica grom miał miejsce we wsi Szara- php/24540_Ukrai%C5%84com_ Mazura, Pawluka oraz Szychowi- cyjnych, a także notek służbowych Jan – służył w SS-Galizien. Zieluś jówka w gminie Łukowa, gdzie 18 krzy%C5% ). cza dosięgła ręka sprawiedliwo- sporządzanych przez funkcjona- (in.)- syn felczera, wyjątkowo zło- maja 1943 r. Niemcy wraz z Ukra- ści. Ponieważ Ukraińcy, nie czuli riuszy SS i policji. Najważniejsze śliwy, zajadły nacjonalista.” (Wol- ińcami dokonali napadu na całą „W dniu 24 września 1939 r do się zbyt pewni wobec powstającej najcenniejsze z nich pod względem czyk, Buczkowski..., jw.) wieś, zaś ludność polską spędzili Sahrynia wkroczyły pierwsze partyzantki polskiej, powołali dnia treści to: „Rozkaz dowódcy SS i do kilku domów, które następnie patrole wojsk radzieckich. Z ini- 16 czerwca 1942 r. w Hrubieszo- policji w dystrykcie lubelskim, O. Dr, Solak podaje: „Od 21 stycznia podpalili. Żywcem spłonęło w cjatywy radzieckiego okupanta, wie Chełmski Legion Samoobrony, Globocnika, w sprawie osiedlenia do 19 lutego 1943 r. przeprowa- tym dniu 67 osób. Równie wielka powstał „Komitet rewolucyjny”, ukraińską organizację paramili- w powiecie zamojskim”; „Notat- dzono wysiedlenie wsi Żurawłów zbrodnia na ludności polskiej mia- którego członków nazywano tarną, która następnie w 1943 rok ka służbowa z narady u starosty w gminie Grabowiec. Dokonali go ła miejsce we wsi Różaniec, gdzie „czerwone opaski”. Pierwszą „ak- weszła w skład Ukraińskiej Samo- hrubieszowskiego w sprawie prze- Niemcy wspólnie z Ukraińcami, 18 marca 1943 r. Wehrmacht, żan- cją” Komitetu było zamordowanie obrony Narodowej, zaś w 1944 r. w siedlenia Ukraińców” oraz „In- mordując przy tym kilku polskich darmeria i siły policji ukraińskiej polskiego oficera, którego zatrzy- struktury UPA. Na terenie Hrubie- strukcja w sprawie przesiedlenia mieszkańców wsi. 16 kwietnia uśmierciły 69 osób narodowości mano w pobliżu wsi, obrabowano szowszczyzny, mianowicie Moro- Ukraińców”. Trudno uwierzyć, że 1943 r. we wsi Zaporowszczyna w polskiej. Dnia 26 czerwca tegoż i w brutalny sposób uśmiercono. czyna i Dziekanowa, stacjonował informacje o udziale Ukraińców w gminie Mieniany ukraiński oddział roku miał miejsce napad na wieś, Już w czwartym kwartale 1939 1 czerwca 2020 - strona 10 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl który przeżyli Jan Woźnica, Ka- częliśmy wynosić rzeczy. Wkrótce 1921 roku, po wyjściu za mąż za wymordowali ludność polską w tej wiec (lat 19), Janina Latawiec (lat tarzyna Grasz i Michał Strus. W jednak rozpoczęła się strzelanina i Bazylego Szykułę – prawosław- wsi, liczba ofiar nie została ustalo- 7), Anna Raczewska (lat 44), Ma- swojej relacji napisali: „26 czerw- wszyscy dowiedzieli się, że Niem- nego, nie zmieniła swojej wiary. na. We wsi Malice wymordowali ria Raczewska (lat 10), Kazimierz ca 1943 roku Niemcy i Ukraińcy cy nie tylko palą wieś, ale strzelają Na początku 1944 roku nacjona- mieszkającą tutaj ludność polską, Raczewski (lat 3), Bronisław Tar- obstawili wioskę Różaniec i wy- do ludzi. Akcja zaczęła się około liści z OUN wymusili na Bazylim ilość ofiar nie została ustalona.„W gosz (lat 18), Józef Targosz (lat dali rozkaz wszystkim Polakom, godziny 4 nad ranem. Z obu krań- Szykule, aby wydał swoją żonę lutym 1944 ukraińskie oddziały 54), Anna Telek (lat 14), Katarzy- aby przygotowali się do wysiedle- ców wsi posuwały się duże ko- na śmierć. Wyprowadził on pod- partyzanckie oraz policjanci do- na Targosz (lat 10), Stefania Tar- nia. Każdemu Polakowi pozwo- lumny do środka, z których sypały stępnie żonę na wyznaczone miej- konywali ataków na Polaków, któ- gosz (lat 19). lili wziąć ze sobą bagaż 10 kg do się kule oraz podpalano budynki. sce, gdzie czekali już oprawcy - i rych ofiarami padało po kilka osób ręki. Nazajutrz o godz. 13 zegnali W kolumnach tych byli Niemcy i wszelki ślad po niej zaginął. (miejscowości Medycze, Terebi- W nocy z 21 na 22 lutego 1944 we wszystkich ludzi ze wsi, kobie- Ukraińcy wszyscy w mundurach. niec, Pielaki, Turka)”. (G. Motyka, wsi Ostrów oddział UPA Sycza- ty z dziećmi osobno, a mężczyzn […] Uciec ze wsi nie było moż- 02.01.1944 we wsi Hostynne Tak było w Bieszczadach, s. 183). -Sajenki ps. Jahoda, wspierany osobno. Spośród nich zwolniono na, gdyż – jak zaznaczyłem – była miejscowa USN zamordowała 7 We wsi Mieniany bojówka ukra- przez USN z Żabcza, Lisek, Ra- pracowników rządowych, a resztę otoczona i każdego uciekającego Polaków; 02.01.1944 we wsi Te- ińska wymordowała mieszkającą dosława, Kościaszyna i Suszowa wywieziono do Zamościa. Także zabijali żandarmi stojący na cza- rebiń zamordowali 5 Polaków; tutaj ludność polską, około 280 , wieś doszczętnie spalili, a lud- wszystkich Ukraińców zwolniono tach. Akcja trwała od godziny 6 04.01.1944 we wsi Ameryka USN – 300 Polaków. We wsi Miętkie ność wymordowali; 22.02.1944 do domu. Z listy zatrzymanych do godziny 10, po czym na sygnał zamordowała 8 Polaków; w stycz- policjanci ukraińscy aresztowali i w Korczminie, gm. Tarnoszyn, wyczytali 10 osób, które rozstrze- Niemcy wyszli z palącej się wsi. niu 1944 we wsi Andrzejówka zamordowali Józefa Reszta, lat 20, zamordowali 4 osoby; w nocy z 24 lali w Różańcu przy szosie i tam Nadleciało wtedy 9 samolotów, zamordowali 35 Polaków, oraz w a następnie upowcy zamordowali na 25 lutego 1944 we wsi Sobie- pochowano. Następną grupę też które na środek wsi rzucały bom- Cichobórzu upowcy zamordowali około 20 Polaków. We wsi Mircze szów sotnia UPA Jahody, wspie- 10-osobową wywieźli do Majdan- by, a latając nisko strzelały z kara- 7 Polaków, pracowników dwor- bojówkarze ukraińscy obrabowali rana pododdziałami USN wymor- ka. Następny najazd napastników binów maszynowych. Niemców i skiej stajni; 07.02.1944 w kol. i spalili polskie gospodarstwa oraz dowała ludność i spaliła zabudo- dokonany został 22 września 1943 Ukraińców w czasie tej pacyfikacji Małków pododdział z ostlegionu zamordowali około 15 Polaków. wania. roku. 90 żandarmów niemieckich mogło być około 200 albo i więcej. kozackiego i policjanci z Kryło- We wsi Radostów za pomocą sie- z policją ukraińską przyjechało do Byli także: żandarmeria oraz SS wa zamordowali ok 25 Polaków i kier, wideł, bagnetów i innych na- W lutym 1944 we wsi Sobieszów wsi celem przeprowadzenia rewi- niemiecka i ukraińskie jednostki. spalili domy. Gdy na pomoc przy- rzędzi wymordowali mieszkającą zamordowali około 15 Polaków zji w domach. W czasie rewizji w Zastrzelono wówczas około 200 był pluton BCh „Rysia”, do walki tutaj ludność polską, liczba ofiar oraz we wsi Suszów ponad 50 Po- domu Andrzeja Jamińskiego pijani do 250 osób, głównie mężczyzn, włączył się miejscowy pododdział nie została ustalona. laków. Ukraińcy wyprowadzili jego córkę choć nikomu życia nie darowali. USN. 13.02.1944 oddział SS- (lat 25) za stodołę i tu zastrzelili. Wieś została spalona, z wyjątkiem -Galizien zaatakował ponownie We wsi Szychowice: „Chłopi Inne przykłady zbrodni: Jej ojca, brata, matkę męża zabrali 3 budynków. Spłonęło całe mienie kol. Małków podpalając polskie ukraińscy napadli na wieś i za- do obozu w Biłgoraju. Przed wy- mieszkańców.”. (Dr Szymon So- zagrody; i tym razem na pomoc mordowali większość polskich 2 lutego 1944 roku we wsiach Bo- jazdem ze wsi Ukraińcy zagrabili lak, jw.). mieszkańcom kolonii przybyli mieszkańców” (Jastrzębski...., s. rów, Karasiówka, Łążek Chwałow- z domów polskich wszystko, co partyzanci BCh „Rysia”. Kolonia 118). „W lutym 1944 r. USN wy- ski, Łążek Zaklikowski, Szczecyn przedstawiało jakąś wartość. Zra- Do pierwszej akcji antypol- została jednak spalona 16.02.1944 mordowała polskich mieszkańców i Wólka Szczecka. pow. Kraśnik w bowali ponad 100 krów, 500 świń, skiej OUN-B doszło na tere- przez USN z Łaskowa, Małkowa tej wsi”. (Prof. dr hab. Leszek S. pacyfikacji niemiecko-ukraińskiej 3000 drobiu i szereg innych przed- nie dystryktu lubelskiego 30 i Szychowic, wsparte kompanią z Jankiewicz). We wsi Turkowice zamordowanych zostało około wg. miotów”. Szczególnie ucierpiała maja 1943 r. we wsi Nabróż w SS-Galizien. zamordowali około 15 Polaków. obliczeń Józefa Fajkowskiego po- wieś Radochoszcze, napadana powiecie zamojskim. Sprawcą We wsi Wronowice zamordowali nad 900 osób, z czego 802 ofiary trzykrotnie. W pierwszym ataku, był oddział UNS/UPA, gdzie W kolonii Modryń: „13.02.1944 15 Polaków. były mieszkańcami sześciu spacy- 20 grudnia 1942 r., żandarmeria według niepotwierdzonego mel- r. bojówka ukraińskich nacjona- fikowanych wsi, natomiast pozo- niemiecka, policja ukraińska oraz dunku w niemieckim dokumen- listów z Sahrynia w mundurach W tym czasie Polacy mordowani stałe 100 pochodziło z sąsiednich koloniści niemieccy zabili 5 osób, cie „dojść miało do rozstrzelania SS Galizien oraz cywili napadła byli także w powiecie tomaszow- miejscowości (Gościeradowa, Ko- w tym czteroletnie dziecko. Dzie- mieszkańców (ok. 100 ofiar)”. (Dr na młyn i zam.: Ligartowskiego skim. sina, Mniszka, Starych Baraków, więć dni później śmierć poniosło Mariusz Zajączkowski: Konflikt Franciszka l. 60, Serafina Józefa l. Nowych Baraków, Zaklikowa). 23 osoby. Z kolei na wiosnę 1943 polsko-ukraiński na południowo- około. 45.” (Prof. dr hab. Leszek S. 03 lub 05.02.1944: we wsi Biało- Zdaniem Konrada Schullera liczba r. uśmiercono jeszcze 18 polskich wschodniej Lubelszczyźnie/ Jankiewicz). wody ukraińscy esesmani z SS ofiar pacyfikacji mogła przekro- mieszkańców wsi, paląc ich go- południowej Chełmszczyźnie w Galizien – „Hałyczyna” zamor- czyć 1000. Najwyższe szacunki spodarstwa. Pozostałą przy życiu pierwszej połowie 1944 r.). W nocy z 16 na 17 lutego we wsi dowali 4 Polaków; 05.02.1944 we mówią o 1300 zamordowanych. ludność wsi, w liczbie 500 osób, Prehoryłe Ukraińcy ze wsi Szy- wsi Andrzejówka zamordowali 6 Tego dnia w Zwierzyńcu pow. Za- uprowadzono w lecie tegoż roku. chowice w okrutny sposób za- Polaków; 08.02.1944 we wsi Pie- mość zamordowali 20 Polaków, Z innych miejsc kaźni należy Listę zbrodni dokonanych już mordowali ponad 50 Polaków. „W laki policjanci ukraińscy zastrzeli wymienić wsie: Wierzbie, gdzie „samodzielnie” przez Ukra- czasie napadu na wieś oddziału 5 Polaków; 11.02.1944 (wg in- We wsi Krowica Hołodowska Ukraińcy w służbie niemieckiej ińców przed 10 marcem 1944 UNS ze wsi Szychowice zostało za- nych - 12.02.44) we wsi Terebiniec pow. Lubaczów 21 lutego 1944 r. zamordowali 30 osób, Wiszenki roku uzupełnia wykaz Czesława mordowanych wielu mieszkańców. policjanci ukraińscy zastrzelili 13 w nocy podczas napadu na zabu- – 42, Wólka Nieliska – 13, Zwie- Bukowskiego (SAHRYŃ w la- W kilku obejściach zastano strasz- Polaków, w tym administratora z dowania byłego majątku Akademii rzyniec – 20, Wywłoczka – 50. tach 1942-1944; w: http://kresy. liwie zmasakrowane ciała dzieci i żoną oraz 2 dzieci. Krakowskiej pod administracją We wsi Wielącza w wielu pacyfi- info.pl/component/content/a.... kobiet polskich, a w jednym z nich niemiecką (Ligenschaft) bojówka kacjach śmierć poniosło podczas atach-1942-1944; 25 września znaleziono aż 17 takich ciał, w tym We wsi Tarnoszyn (wówczas pow. UPA zamordowała 8 osób: zarząd- wysiedlenia i akcji pacyfikacyj- 2011). Przykłady z powiatu hru- kilkoro kilkumiesięcznych dzieci.” Rawa Ruska) zamordowali w tu- cę majątku Romana Daszkiewi- nych 172 mieszkańców. Liczby te bieszowskiego: 24.09.1943 w (S. Jastrzębski, s. 112). tejszym folwarku Byków rodzinę cza lat 44, ukraińską gospodynię odnoszą się do wspólnych zbrodni kol. Terebin zamordowali 17 Po- Wolaninów: „W połowie lutego zarządcy o nieustalonym imieniu niemiecko-ukraińskich, w których laków; 01.10.1943 we wsi Dą- 17 lutego we wsi Horoszczyce rezuni UNS nawiedzili dom ro- i nazwisku, dwóch braci Daszkie- wyłączny udział ukraińskich na- browa zamordowali 15 Polaków; upowcy z udziałem policjantów dziny Wolaninów w kolonii Tar- wiczów, którzy przybyli z Rawy cjonalistów jest trudny do ustale- 10.10.1943 spalili kolonie Po- ukraińskich zamordowali 4 Pola- noszyn, w której syn gospodarza, Różanickiej w odwiedziny do bra- nia. Największą niemiecko-ukra- łanki i zamordowali kilkunastu ków. Zamordowano w biały dzień Ludwik Wolanin, ożeniony był ta, pracownika Józefa Dżawała lat ińską zbrodnią na Zamojszczyźnie Polaków, oraz tego dnia we wsi furmanów z Horoszczyc, którzy z Ukrainką z Dynisk. Nakazali 30, Kazimierza Dżawały lat 23, pozostaje pacyfikacja wsi Sochy Malice członkowie USN z Wer- byli wyznaczeni z podwodami do wszystkim domownikom wyprowa- mieszkańca wsi - rolnika Michała koło Zwierzyńca, gdzie 1 czerw- bkowic, Hostynnego, Kotorów i odwiezienia kontyngentu z Do- dzenie się jak najdalej od Tarno- Furgały lat 33, pracownika mająt- ca 1943 r. oddziały Sonderkom- Malic zamordowali 18 Polaków; łhobyczowa na stację kolejową do szyna. Śnieg i tęgi mróz zatrzymał ku-mechanika Władysława Obir- mando oraz SSGalizien brutalnie 14.10.1943 we wsi Honiatyn za- Hrubieszowa. Bestialsko pomor- Wolaninów w domu. Pod koniec ka lat 33. (IPN Opole, 21 grudnia wymordowały około 200 polskich mordowali kilkunastu Polaków, w dowanych przez bandę rezunów lutego rezuni nawiedzili ich znowu 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Po- mieszkańców wsi. Okrutni zabój- tym nauczycielkę; w tym samym konie same przywiozły do domów i wtedy doszło do mordów. Z całej stanowienie o umorzeniu śledz- cy wchodzili do domów i zabija- dniu we wsi Moniatycze miejsco- na podwórka. Byli to Stefan Ja- rodziny przeżyła tylko Ukrainka, twa). li bez względu na wiek lub płeć. wi policjanci ukraińscy zamordo- kóbczak, Franciszek Jasiński, Piotr która tego dnia była u swojej ro- Przykłady ukraińskich zbrodni z Domy także podpalano, by polska wali 2 Polaków; 15.10.1943 we Świątko i Franciszek Ryś. 28 lute- dziny w Dyniskach. Zamordowani okresu od 1 do 10 marca 1944 r.: ludność spłonęła w nich żywcem. wsi Mołodiatycze policjanci ukra- go we wsi Rulikówka policjanci bestialsko zostali: Ludwik Wolanin ińscy aresztowali 4 Polaków, po ukraińscy z bojówka UNS ze wsi (l. 58), jego żona Rozalia (l. 55), We wsi śmierć poniosło około Eugeniusz Wiśniewski „Burza” pi- 30 dzieci. Pacyfikację zakończył których ślad zaginął; 16.10.1943 Szychowice zamordowali kilku syn Ludwik (l. 25), córka Maria (l. we wsi Stara Wieś oddział UPA z Polaków i spalili wieś (Grzegorz 18) i wnuczek Eugeniusz (l. 4).” sał w swym „Dzienniku” pod datą nalot lotniczy, który był bombar- 8 marca 1944 r.: „Przed Mirczem dowaniem resztek zabudowań policjantami ukraińskimi zamor- Motyka: Tak było w Bieszczadach, (Marian Adam Stawecki: „.Rajd dowali 28 Polaków i spalili ich go- s. 183). śmierci pod Tomaszowem Lubel- skręcamy w lewo. (...) Dowiadu- wsi. Brutalna akcja pacyfikacyjna jemy się, że jesteśmy w kolonii trwała około 2–3 godzin. Zbrodnie spodarstwa; 30.12.1943 spalili ko- skim”; „Tygodnik Tomaszowski” lonię Dąbrowa i wymordowali jej W lutym 1944 roku: nr 12 z 20 marca 2012 r; w: http:// Miękkie, gospodarstwo Rejmaka. tę opisał jej naoczny świadek Jan Wchodzimy do mieszkania. Na- Socha: „Dnia 1 czerwca wstałem ludność; 31.12.1943 /01.01.1944 www.tygodniktomaszowski.pl/in- We wsi Bereść upowcy oraz miej- szym oczom ukazuje się przeraź- rano i zaraz zobaczyłem, że wieś we wsi Gozdów zamordowali w dex.php option=com_content&v- scowi Ukraińcy dokonali rzezi liwy widok: w dużym pokoju na otoczona jest przez żandarmerię młynie 3 Polaków, w grudniu 1943 iew=article&id=304%3Ahistoria-r prawie całej ludności polskiej w tej podłodze leżą jeden obok drugiego niemiecką i SS-manów, gdyż na spalili wieś Malice i wymordowa- ajd-mierci&catid=5%3Ahistoria& wsi i koloni, co najmniej 241 Po- ciała pomordowanych, jest ich sie- wzgórzach widać było umunduro- li część jej mieszkańców, a także Itemid=7; 14.04.2012). laków. We wsi Kosmów upowcy dem, kobiety, starcy, dzieci, głowy wanych Niemców, którzy pierście- we wsi Terebiniec zamordowali w wymordowali ponad 80 Polaków. 15 lutego we wsi Szalenik upowcy porąbane siekierami, ciała pokute niem (około 6 kroków jeden od młynie 6 Polaków. We wsi Kościaszyn wymordowali zamordowali co najmniej 12 Pola- bagnetami. Pierwszy raz spotyka- drugiego) otaczali całą miejsco- polską ludność w tej wsi, ilość ofiar ków: wśród zamordowanych byli: my się z bestialstwem ukraińskich wość. Przypuszczaliśmy począt- We wsi Sahryń: Polka Maria Ko- nie została ustalona. We wsi Liski Ewa Latawiec (lat 42), Franciszek nacjonalistów. Mordu dokonali kowo, że będzie wysiedlanie i za- walczyk, katoliczka, urodzona w upowcy oraz miejscowi Ukraińcy Latawiec (lat 44), Helena Lata- ubiegłej nocy. Nie wiem, czy to www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 11 był przypadek czy też komendant w mundury żołnierzy sowieckich hrubieszowskim blisko połowa Strzyżowiec, Turkowice, Wrono- AK i BCh ruszyły w stronę Łasko- »Wiktor« celowo nam pokazał po- uprowadzili 5 Polaków, których – ponad 14 tys. osób. Apogeum wice, Mircze, Prehoryłe, Terebiń, wa. Tu niespodziewanie napotkali mordowanych” (Ireneusz Caban zamordowali przy użyciu siekier zbrodni wołyńskiej nałożyło się Terebiniec i Wereszyn. Wszystkie na bardzo silny opór. Okazało się, „Na dwa fronty”, Lublin 1999). i noży. W kol. Wygoda pow. Sta- więc na końcowy etap niemieckiej wsie zostały spalone. Nie udało się że rozpoznanie miejscowości było nisławów uprowadzili i zamordo- akcji kolonizacyjnej na Zamojsz- natomiast zdobyć wsi Werbkowice, nieprecyzyjne. Zwiadowcy zasu- W kol. Prehoryłe „08 marca 1944 wali 4 Polaków. We wsi Zniesienie czyźnie (operację „Werwolf”) za- która została obsadzona przez jed- gerowali się brakiem we wsi po- o świcie oddziały policji ukraiń- pow. Trembowla zamordowali 2 ogniając na tym terenie fatalne re- nostki niemieckie. Oddziały hru- sterunku policji ukraińskiej i uzna- skiej, SS-Galizien i ortschutzu, Polaków i 3 postrzelili. lacje między Polakami i Ukraińca- bieszowskie AK oraz oddział Bata- li, że nie wymaga ona większej wspierane pododdziałami USN mi. Do czynników wewnętrznych, lionów Chłopskich rozpoczęły atak uwagi. Tymczasem, jak wspomina z Szychowic, Kryłowa i Gołębia, O ciężkiej sytuacji w hrubieszow- choć związanych z sytuacją ludno- na Szychowice w dniu 10 marca Zbigniew Ziembikiewicz „Smok”: napadły na kolonię Prehoryłe skim obwodzie BCh raportuje ści polskiej na sąsiednich terenach 1944 r. w godzinach porannych. „Okazało się, że wieś Łasków zo- pow. hrubieszowski; w napadzie komendant obwodu Mieczysław zabużańskich, należy zaliczyć Wioska została spalona. Zginęło stała przygotowana przez USN brał udział oddział UPA, który Osiej „Pokrzywka”: „Sytuacja na pierwsze poważniejsze wystąpie- wiele osób, jednak liczby zabitych na silny kuszcz i punkt oporu ze w nocy przeprowadził się przez terenie obwodu, zaczynając od nia lokalnych bojówek podziemia nie ustalono. Następnie polskie od- znaczną liczbą bunkrów ziemnych Bug. Pomordowano całe rodzi- 5.III.44 r. jest wprost tragiczna. W banderowskiego – Ukraińskiej działy zaatakowały i zdobyły Ła- i stanowisk ogniowych, chociaż ny (np. Martyniuków, Bolechów, chwili obecnej płoną wsie polskie. Samoobrony Ludowej (UNS) – sków.” (IPN Lublin, S.54/07/Zi). nie było tam posterunku policji Przyczynów.) łącznie zamordowa- W czasie pożaru ginie ludność pol- wobec Polaków w okolicach Beł- ukraińskiej. Myśmy jednak góro- no 38 osób w tym kobiety i dzie- ska od karabinów, siekier, noży, za, Hrubieszowa i Sokala, które Relacja Zenona Jachymka „Wik- wali liczebnością i uzbrojeniem. ci.”. Oraz: „09.03.1944 oddziały młotków, oraz w płomieniach. zostały odnotowane tam jesienią tora”: „Przed zapadającym zmro- Po czterogodzinnej walce wieś policji ukraińskiej i SS-Galizien Pożary nie ustają nawet w dzień. 1943 r. (np. akcje na Opulsko, kiem ściągają oddziały z terenu i została zdobyta. W kilku bunkrach wspierane pododdziałami USN z Ludność opuszcza gremialnie swe Wojsławice, Konotopy z 8 na 9 i z zadań. D-cy meldują mi o wyni- znaleźliśmy sporo umundurowa- Szychowic, Prehoryłego i Kryło- gospodarstwa, udając się do Hru- z 10 na 11 października, kolonie kach przydzielonych zadań. Wzy- nia żołnierzy polskich z 1939 r. i wa ponownie napadły na kolonię bieszowa, na teren powiatu toma- Wasylowa Wielkiego z 3 listopa- wam kilku d-ców i powierzam im umundurowania żołnierzy radziec- Prehoryłe; podpalono pozostałe szowskiego, zamojskiego i krasno- da, Staje z 15 listopada, czy Starą przegląd broni, amunicji, stan i by kich, prawdopodobnie po zbie- jeszcze domostwa Polaków i za- stawskiego. Trzy gminy są całkowi- Wieś z 15 na 16 grudnia 1943 r.). zrobili selekcję, reorganizację pod głych z niewoli niemieckiej i tu- mordowano część ludności.” (Cze- cie opanowane przez Ukraińców, Jak wspomniano, miały one zwią- kątem – wydzielenie tych, którzy taj zlikwidowanych. Zdobyliśmy sław Buczkowski: SAHRYŃ w są to: Werbkowice, Mołodiatycze, zek z rozpoczętymi w tym czasie jeszcze pozostaną na dzień jutrzej- dużą ilość pasów wojskowych, latach 1942-1944; w: http://kresy. Miętkie. W celu samoobrony stwo- przez banderowców antypolskimi szy w tym terenie, i tych, którzy bagnetów i karabinów polskiej info.pl/component/content/a.... rzono do tej pory jeden punkt opo- akcjami w Galicji Wschodniej. (Dr po akcjach jeszcze tego wieczoru produkcji. Była to pewnie pozo- atach-1942-1944; 25 września ru na terenie gminy Kryłow. Dla Mariusz Zajączkowski: Konflikt – zostaną skierowani do swych do- stałość po polskich żołnierzach 2011). Batalion „Rysia” pospieszył ratowania znajdującej się jeszcze polsko-ukraiński na południowo- mów, kwater lub na placówki na- rozbrajanych i mordowanych w mieszkańcom z pomocą. Ukraińcy na terenie powiatu ludności pol- -wschodniej Lubelszczyźnie/połu- sze na naszym powiecie. Przy re- ukraińskich wsiach po zakończe- zostali wyparci z kolonii i wycofa- skiej oraz umiejscowienia akcji dniowej Chełmszczyźnie w pierw- organizacji i po wydzieleniu około niu kampanii wrześniowej” (Z. li się do Kryłowa. W ciągu dwóch ukraińskich – należy stworzyć szej połowie 1944 r.). 150 ludzi, którzy pozostaną ze mną Ziembikiewicz „Smok”: W party- dni 8 i 9 marca zamordowali we przynajmniej trzy punkty oporu. na dzień jutrzejszy w tym terenie, zantce u „Rysia”. Warszawa 1982, wsi 56 Polaków, natomiast łącznie Wszystkie drogi zarówno polne jak 10 marca 1944 roku we wsi Sah- Daję rozkaz do ustawienia się od- s. 144-145). od kwietnia 1943 roku zamordo- i szosy zostały opanowane przez ryń pow. Hrubieszów oddziały działów w czworoboku. Czwarty wali tutaj około 200 Polaków. policję ukraińską oraz ortschut- BCH i AK dokonały uprzedza- bok czworoboku wolny – bez ludzi. Według Kwaśniewskiego, w cza- zów [oddziały złożone z volksdeut- jącego ataku na banderowców Wywołuję „Śmiesznego” przed sie pacyfikacji Szychowic lub już W nocy z 9 na 10 marca we wsi schów i ukraińskich nacjonalistów gromadzących się do napadu na szeregi rozbrajam osobiście poda- po jej zakończeniu polscy party- Szerokie Pole (Pochersdorf) pow. – przyp.]. Ci ostatni są zwyczaj- Polaków. Dowódca AK „Wiktor” ję karabin odbezpieczony „Musz- zanci odkryli we wsi archiwum na- Dolina upowcy wymordowali 110 ną bandą jawnie zatwierdzoną rozkazał oszczędzać ludność cy- ce” Henrykowi Ciesielskiemu leżące przypuszczalnie do dowód- Polaków i spalili wieś, w tym 25 przez Niemców. Żaden Polak nie wilną ukraińską oraz zabronił gra- wyjmuję granat za pasa prowoku- cy powiatowej (hrubieszowskiej) rodzin przesiedlonych ze wsi Ma- poruszy się drogami dotychczas bieży. „Śledztwo w sprawie akcji ję żołnierzy, biorę za uchwyt jego bojówki UNS Danyła Mekełyty zurów pow. Kałusz. „Dalej leżała uczęszczanymi. Ortschutze łącznie przeprowadzonej w dniach 09 i 10 parabelki i zesięgam, sprawdzam „Oczeretka”. Znalezione w nim w ogródku Paszkowego Leona z policją ukraińską wymordowali marca 1944 r. przez oddziały Armii że kula jest wprowadzona do lufy dokumenty miały potwierdzać, żona, a dziecko rozdarte na pło- prawie całą obsługę kolejową na Krajowej oraz oddział Batalionów pistoletu. Kilka słów strzelam, jed- że podziemie banderowskie pla- cie” (Ludwik Puzio; w: Siekier- stacji Gozdów. Na terenie ukazały Chłopskich, przeciwko zgrupo- nym pociskiem zabijam. Wykonuję nowało na 16 marca 1944 r. jed- ka..., s. 84, stanisławowskie). „W się oddziały SS Galizien, ci wypo- waniom Ukraińskiej Powstańczej wyrok. Uważam że w stosunku do nocześnie wyprowadzić akcję za- czasie napadu 9 marca 1944 roku wiadają się jawnie, iż są ostatnią Armii w Sahryniu, Szychowicach niego winienem sam to uczynić. czepną od strony Wołynia i Galicji została zamordowana cała rodzina awangardą wojsk niemieckich i i innych miejscowościach woje- Rozkazałem oderżnąć guziki żoł- Wschodniej na polskie ośrodki w Stanisława Dziechciarza (8 osób). jako ostatni będą wyrzucać pol- wództwa lubelskiego, w następ- nierskie z orzełkami od jego bluzy. Hrubieszowskiem. Kwaśniewski Zostali oni żywcem spaleni w ską ludność w myśl ostatniego stwie której zginęła nieustalona Wówczas nad trupem jego stojąc pisał: „W schronach podziemnych domu. /.../ Jan Gościor i jego żona frazesu: „Ukraina budzie 1 dień, liczba osób spośród ludności cy- wyjaśniam szerzej żołnierzom sto- w Szychowicach […] odnaleziono zostali na Szerokim Polu w strasz- ale bez Lachów”. Dobytek ze wsi wilnej, w tym osoby narodowości jącym w czworoboku. Przedsta- kancelarię. Jak z dokumentów wy- ny sposób zamordowani. Żywcem spalonych uprowadzili i wywieź- ukraińskiej. (S.54/07/Zi). W toku wiam całą historię. Schwytany na nikało, urzędował tam d[owód]ca zostali nabici na pal i tak skończyli li Niemcy”. (Raport komendanta prowadzonego śledztwa ustalono, bandziorce przez nas włączyliśmy zgrupowania ukraińskiego, któren życie, a takich przypadków było obwodu hrubieszowskiego BCh że na przełomie 1943 i 1944 r. na do swoich szeregów. Mimo, ze przygotowywał akcję na wszystkie więcej” (Piotr Znak; w: jw., s. 98). do komendy okręgu o sytuacji w Zamojszczyźnie doszło do nasile- miał warunki egzystencji i stosu- nasze zgrupowania, to jest Mał- obwodzie i mordach ludności pol- nia konfliktu polsko - ukraińskie- nek koleżeński - żołnierski wypa- ków, Zabłocie, Górki, Smoligów, W dniu 10 marca 1944 roku skie przez nacjonalistów ukraiń- go. W styczniu 1944 r. podziemie dał na rabunki. Nadużywał broni, Olszynkę, kolonię Ameryka, Kolo- Ukraińcy mordowali Polaków we skich, w: Bataliony Chłopskie na ukraińskie zintensyfikowało orga- munduru. Dwukrotnie miał już da- nię Marysin, kolonię Borsuk, An- wsiach: Na szosie koło wsi Gra- Lubelszczyźnie (1940-1944), pod nizację swoich oddziałów. Wiele rowane życie. Nadal niepopraw- drzejówkę. Na dzień 16 III 1944 bowiec pow. Trembowla upowcy red. Z. Mańkowski, J. Markiewicz, wsi położonych pomiędzy Bugiem ny. Mimo, że dzielny żołnierz w r.” (S. Kwaśniewski, Relacja z lat wyłapali i zamordowali 12 Pola- J. Naimiuk, Źródła i materiały do a linią Uchanie, Bereść, Hostynne, akcji ale zakała szeregów. Takich okupacji, Jabłonowo, 10 III 1967 ków. We wsi Jaśniszcze pow. Bro- dziejów ruchu oporu na Lubelsz- Werbkowice, zostało przekształco- tępimy.” (D-ca Dywersji i D-ca r., zbiory Tomasza Gołębiewskie- dy 3 Polaków. We wsi Lesieczniki czyźnie, t. II Bataliony Chłopskie nych w obozy warowne, otoczone Odcinka Przeciwukraińskiego na go, rkps, s. 43). pow. Zaleszczyki zamordowali na Lubelszczyźnie, Lublin 1962, siecią bunkrów, okopów i zasiek. Obwodzie Tomaszów – Zenon Ja- leśniczego Kazimierza Lisow- s. 183). W końcu lutego 1944 r. odbyła się chymek ps. „Wiktor”. Podaję za: Według danych ukraińskich wśród skiego. We Lwowie Gajewskie- narada Inspektoratu Zamojskie- Kresowy Serwis Informacyjny, zabitych 10 III 1944 r. w Szycho- go, studenta prawa. „10.03.1944 Szerszą akcję antypolską w Galicji go AK, na której postanowiono nr 76, wrzesień 2017 ). Maszyno- wicach było trzech ukraińskich w kol. Łasków pow. Hrubieszów i jednoczesne uderzenia w ośrodki zorganizować linię samoobrony pis relacji jest przechowywany w policjantów, członków powiato- esesmani ukraińscy z SS „Gali- polskie na Chełmszczyźnie praw- przeciwukraińskiej i przygotować Wydziale rękopisów Wojewódz- wej (hrubieszowskiej) bojówki zien – „Hałyczyna” oraz Ukraiń- dopodobnie zainicjował rozkaz KP partyzancką ofensywę przeciwko kiej Biblioteki Publicznej іm. H. UNS, w tym jej dowódca Danyło cy z UPA – USN zamordowali nie ZUZ nr 6/44. Został on wydany nie Ukraińcom. Ostateczne decyzje Łopacińskiego w Lublinie jako: Mekełyta „Oczeretko”. Tego dnia ustaloną liczbę Polaków.” (Cze- później niż 3 marca 1944 r., a więc o uderzeniu na wioski ukraińskie I. Caban, Z. Mańkowski, Relacje dwóch innych członków lub sym- sław Buczkowski: SAHRYŃ w przynajmniej tydzień przed rozpo- zapadły na początku marca 1944 r. członków AK i innych organizacji patyków chełmskiej OUN-B zgi- latach 1942-1944; w: http://kre- częciem przez polskie podziemie Akcja ta miała uprzedzić planowa- podziemnych na Lubelszczyźnie nęło w walce z Polakami także w sy.info.pl/component/content/a.... silnych antyukraińskich wystąpień ny na dzień 16 marca 1944 r. atak w latach 1939–1944, 2007, tom Łaskowie (zob. CDAWOWUU, f. atach-1942-1944; 25 września na Chełmszczyźnie. Równie istot- sił ukraińskich. W dniach 07 - 08 D–J. Świadkami tego wydarzenia 3833, op. 1, spr. 135, Sprawozda- 2011). We wsi Małków pow. Hru- nym czynnikiem o charakterze marca 1944 r. w lesie Lipowiec było zgromadzonych kilkuset par- nia chełmskiej OUN, Wiadomości bieszów upowcy oraz esesmani zewnętrznym były wydarzenia na nastąpiła koncentracja oddziałów tyzantów. Czy tej relacji nie znają z terenu za okres 1 II – 30 III 1944 ukraińscy z SS „Galizien – Hały- Wołyniu z lata 1943 r. związane z tomaszowskich AK. W nocy z 9 na polscy historycy, czy celowo ją r., 7 V 1944 r., k. 11; Członkowie czyna” wymordowali wszystkich największym nasileniem akcji an- 10 marca 1944 r. rozpoczęto na- pomijają? Jest przecież wiado- i sympatycy Organizacji Ukra- schwytanych Polaków, liczby ofiar typolskiej OUN-B i UPA na tym tarcie na Sahryń. Walki trwały do mym, za co został wykonany wy- ińskich Nacjonalistów polegli w nie ustalono. We wsi Rudniki pow. terenie. W jej następstwie późnym godzin popołudniowych, przy czym rok. Pomimo, że w walce o Sahryń walce rewolucyjnej na Chełmsz- Jaworów 3 Polaków. We wsi Stare latem i jesienią tego roku do dys- od godziny 10oo bronił się już tyl- wykazał się odwagą, jako jeden z czyźnie, 6 V 1944 r., k. 17). Je- Brody pow. Brody 1 Polaka We tryktu lubelskiego GG dotarła fala ko murowany posterunek policji pierwszych wdarł się do gniazda żeli są wymienieni na pomniku wsi Szutowa pow. Jaworów ban- polskich uciekinierów; do końca ukraińskiej. Po zdobyciu Sahrynia, banderowskiego oporu w cerkwi w Sahryniu, to oczywiście jako derowcy zamordowali 3 Polaków, 1943 r. na Lubelszczyźnie zostało oddziały Armii Krajowej rozpoczę- oraz następnie a posterunku ukra- „niewinni ukraińscy cywile”. Co w tym dziewczęta lat 14 i 18. We zarejestrowanych przez terenowe ły natarcie na sąsiednie miejsco- ińskiej policji. Zadecydowała zło- ciekawe, nawet IPN policjantów wsi Uwisła pow. Kopyczyńce 6 agendy Rady Głównej Opiekuń- wości. Kolejno opanowano kolo- dziejska recydywa. ukraińskich popełniających zbrod- Polaków. We wsi Śródopolce pow. czej (RGO) co najmniej 30 tys. nie: Alojzów, Brzeziny, Bereźnie, nie wymienia jako „funkcjonariu- Radziechów banderowcy ubrani wołyniaków, z czego w powiecie Dęby oraz wsie Malice, Metelin, Po zdobyciu Szychowic oddziały szy niemieckich”, ale z chwilą gdy 1 czerwca 2020 - strona 12 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl zginie, staje się już Ukraińcem, a stry oraz siostrzenicę Filipowicza. nych w pow. hrubieszowskim tylko takich usprawiedliwień szukać (i a później stawia pomnik miesz- nie poległym „funkcjonariuszem - Pięć lat temu, przed odsłonięciem w marcu 1944 r. sięgała 2 tys. (s. to jeszcze z powodów, i dla celów, kańców wsi, których nie wymie- niemieckim”. pomnika Pojednania, „niewidzial- 366). Ale to nie koniec. W doku- politycznych). Jest to moralnie niono w tak gruntownym i nauko- na ręka” wycięła w nocy z kamien- mencie (nieopublikowanym przez naganne i niewłaściwe, także z wym opracowaniu! Odpowiedzi Do 1990 roku o Sahryniu było nego krzyża na cmentarzu słowo dr. Wiatrowycza), sygnowanym każdego innego punktu widzenia, są dwie – albo pomnik jest lipny, cicho, dopiero w III RP proban- „zamordowanych” - wspomina. prawdopodobnie przez to samo dzisiaj, kiedy odrodzenie bande- albo gruntowne opracowanie au- derowscy faszyści „nabrali wiatru - To była misterna, zegarmistrzow- ciało, co dokument poprzedni, a rowszczyzny na Ukrainie stało się torstwa pana Puszczuka jest ste- w żagle”, co zresztą dotyczy nie ska robota. Zauważyłem to już po datowanym na 15 maja 1944 r., faktem. Polskich akcji odwetowych kiem kłamstw. Osobiście stawiam tylko Sahrynia. uroczystościach. Jeżeli Polacy nie mowa jest już o 52 zniszczonych nie wolno stawiać na równi z akcją na jedno i drugie. /.../ Największe zostali zamordowani, to co się z wioskach i 4 tys. pomordowanych ukraińską. Polacy nie posiadali przekręty robi się na zbieraniu re- „Już latem w Sahryniu, w gm. nimi stało? Umarli, wpadli pod Ukraińców (M. Siwicki, Dzieje ideologii zakładającej ekstermina- lacji świadków. „Krajoznawca”, Werbkowice powinien stanąć po- samochód? Wiadomo za to, co się konfliktów polsko-ukraińskich, cję Ukraińców, niczego takiego nie gdyż tak najczęściej tytułują sie- mnik, upamiętniający ponad 200 stało z Ukraińcami, którzy spoczy- t. 3, Warszawa 1994, s. 126)”. planowali, ani praktycznie nie wy- bie ukraińscy badacze „polskich Ukraińców, którzy zginęli w mar- wają na cmentarzu w Sahryniu pod (Andrzej Leon Sowa „Polśko- konywali” (Adam Śmiech: Sahryń zbrodni”, objeżdża po kolei wsie cu 1944 roku - zapowiada Mykoła Hrubieszowem. Na tablicy stoi jak -ukrajinśki stosunki w 1942–1947 – reaktywacja; w: „Myśl Polska’ z w danym rejonie i przepytuje żyją- Romaniuk, przewodniczący ob- wół: „Ubiti AK”. (Leszek Wójto- rokach u dokumentach OUN ta 6 – 13 grudnia 2009). „Ukraińcom cych świadków – na ogół babusz- wodowej administracji państwo- wicz: Fałszują polsko-ukraińską UPA”, red. Wołodymyr Wiatro- należy postawić pytanie: czy chcą ki, gdyż z racji oględnie mówiąc wej obwodu wołyńskiego. - Nie historię; w: „Dziennik Wschod- wycz, Lwów 2011 : [recenzja]; budować swoją tożsamość, rozwi- niezdrowego trybu życia mężczyź- będzie napisu oskarżającego ko- ni” z 18 listopada 2008 roku; za: w: Pamięć i Sprawiedliwość 12/1 jając kulturę narodową, czy jedy- ni nie dożywają późnego wieku. gokolwiek o zabicie Ukraińców. http://www.dziennikwschodni.pl/ (21), 450-460 2013). nie poprzestać na propagowaniu W tym miejscu trzeba zaznaczyć, Do Sahrynia przyjechał Mykoła zamosc/n,1000082467,falszuja- totalitarnej i prymitywnej ideolo- iż babuszki w 99% przypadków Romaniuk, wojewoda Genowefa -polsko-ukrainska-historie.html). Według danych UDK w Hrubie- gii OUN odrzucającej humanizm i mówią prawdę. Nie mają powodu Tokarska oraz sekretarz generalny szowie pochodzących z maja 1944 sprawiedliwość – pyta retorycznie kłamać. Wszystko zależy jednak Rady Ochrony Pamięci Walk i Mę- Intrygujące jest, dlaczego Ukraiń- r., w 14 wsiach zaatakowanych 10 dr Jan Musiał z Wyższej Szkoły od odpowiedniego postawienia czeństwa Andrzej Przewoźnik. /.../ cy wymienili tylko AK jako spraw- marca tego roku przez AK i BCh Wschodnioeuropejskiej w Przemy- pytania: Babciu, ilu w waszej wsi Rafał Wnuk ocenia, że zginęło 150- ców pomijając BCH? Warto się życie straciło ogółem 681 osób. ślu” („Nasza Polska” z 15 wrze- zabito Polaków? I babcia zgodnie 300 Ukraińców. Po polskiej stro- zastanowić, jaki w tym mieli cel, Najwięcej ofiar było w Sahryniu i śnia 2009). z prawdą odpowiada, że we wsi nie nie strat nie było. /.../ Rafał Wnuk bo przecież nie jest to wynikiem Kolonii Sahryń (w sumie 234 oso- zabito żadnego Polaka (no bo niby przypuszcza, że ze względu właśnie braku wiedzy, ale działaniem celo- by), w Szychowicach (137 osób) i W grudniu 2009 roku władze ob- skąd w ukraińskiej wsi Polacy?). A na historię obu narodów, dla stro- wym. Przecież w akcji brał udział Łaskowie (186 osób). wodu wołyńskiego wzięły udział ilu Ukraińców w waszej wsi zabili ny polskiej nie do przyjęcia byłoby, Stanisław Basaj „Ryś” z oddziała- w odsłonięciu „pomnika Ukra- Polacy? I babcia zgodnie z prawdą gdyby na pomniku pojawił się na- mi Batalionów Chłopskich! 7 września 2009 roku prezydent ińców, którzy zginęli z rąk Pola- odpowiada, że pięciu, w tym dziad- pis informujący o tym, że Polacy, Lech Kaczyński razem z prezy- ków”. Okazję tę wykorzystano ka, wujka i trzech kuzynów. Dobrze żołnierze Armii Krajowej zabijali Na tablicy w Sahryniu jest wy- dentem Wiktorem Juszczenką do propagowania banderowskiej to pamięta, bo choć była mała, to Ukraińców. /.../ Mykoła zarzeka mienionych 650 ukraińskich ofiar mieli wziąć udział w odsłonięciu wersji historii. Podawano, że w widziała i przecież była na pogrze- się, że napis będzie nawiązywał polsko-ukraińskiej bitwy w Sahry- „pomnika ukraińskich ofiar Armii polskich akcjach odwetowych zgi- bie. Ale ponieważ była wówczas tylko do upamiętnienia zmarłych. niu. Liczba ta została uzgodniona Krajowej” w Sahryniu na Lubelsz- nęło do 20 tysięcy Ukraińców, do- małym dzieckiem, nie wiedziała O tym, aby inskrypcja na pomniku na szczeblu państwowym, między czyźnie, ale spotkali się tylko w dając oczywiście „pojednawcze” (i do dzisiaj dnia nie wie) co ów miała wskazywać na Polaków jako Radą Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawie. „Atmosferę do spotka- komentarze: „Pamięć o tych, któ- dziadek, wujek i kuzynostwo robiło sprawców, nie ma nawet mowy. reprezentowaną przez sekretarza nia w miejscu pamięci ukraińskich rzy zginęli, nie jest nam potrzebna w sąsiedniej polskiej wsi dwa tygo- - Tutaj nie ma żadnej polityki. My tej instytucji Andrzeja Przewoźni- ofiar mogły popsuć doświadczenia dla zemsty, lecz dla przebaczenia i dnie wcześniej. Po prostu nie mo- chcemy mieć pomnik upamiętnia- ka, a Państwową Komisją Między- związane ze stawianiem pomnika budowania nowych relacji między gła tego wiedzieć z racji wieku. Na jący Ukraińców, którzy zginęli w resortową ds. Upamiętnień Ofiar w Sahryniu. Ukraiński odpowied- narodem ukraińskim i polskim, tym badanie jeszcze się nie kończy. Polsce, tak jak Polacy chcą mieć Wojen i Represji przy Gabinecie nik ROPWiM już po zaakceptowa- których podstawą jest wzajemne Skoro jedna babuszka zeznała, że pomniki, i już takie są, swoich ro- Ministrów Ukrainy, reprezentowa- niu ostatecznego projektu przez zaufanie i szacunek” - podkreślił Polacy zabili pięciu Ukraińców, daków, pochowanych na Wołyniu ną przez Światosława Szeremeta. polską stronę samowolnie wpro- podczas uroczystości gubernator to może inne to potwierdzą. Na - mówi Mykoła Romaniuk” (Adam Uzgodniona liczba ukraińskich wadził korekty. Na tablicy pamiąt- obwodu wołyńskiego Mykoła Ro- ogół we wsi znajdzie się jeszcze Jaworski: „Ukraińcom krzyż na ofiar została przez stronę polską kowej dopisano trzy nieuzgodnio- maniuk. – „Składając hołd pamię- pięć babuszek, które również były zgodę”; za: http://www.roztocze. przyjęta na wniosek strony ukra- ne wcześniej miejscowości i ok. 20 ci Ukraińców, spełniamy nie tylko świadkami tragicznych wydarzeń. net/newsroom.php/24540_Ukra- ińskiej. I tak jak w Pawłokomie, nazwisk ofiar. (Tomasz Nieśpiał: obowiązek chrześcijański, ale i I tu dochodzimy do sedna proble- i%C5%84com_krzy%C5%BC_ jest ponad trzykrotnie większa W Sahryniu nie będzie pojednania; powinność obywatelską oraz pań- mu. Jeżeli w danej wsi pięć babu- na_zgod%C4%99_.html ) od podawanej w wielu relacjach. w: „Rzeczpospolita” z 7 września stwową”. Odsłonięty pomnik po- szek zeznało, iż na własne oczy wi- Na internetowym forum Inne Ob- (Jerzy Markiewicz „Partyzancki 2009). Redaktor Nieśpiał nie wie- święcony jest ukraińskim miesz- działo jak przyszli Polacy i zabili licza Historii jeden z dyskutantów kraj”, „Związek Walki Zbrojnej, dział o złamaniu zasady, że strona kańcom wsi Małyniwka i Maria- pięciu Ukraińców, to ile państwa pisze: „Powstaje jeszcze pytanie Armia Krajowa w obwodzie To- polska na Kresach nie będzie pisa- niwka w dawnym województwie zdaniem zginęło osób? Nie. Jeste- czy pomnik ma uczcić również maszów Lubelski” pod red. Ire- ła o sprawcach zabójstw a strona wołyńskim. Według ukraińskiej ście Państwo w błędzie. Nie pięć, poległych upowców i policjantów, neusza Cabana). Strona polska nie ukraińska na tej zasadzie spraw- wersji podanej przez urząd guber- tylko dwadzieścia pięć! No bo sko- czy też tylko ludność cywilną, któ- przeprowadziła żadnych badań, cach zabójstw Ukraińców na te- natora obwodu wołyńskiego 13 ro każda babcia mówiła prawdę i ra tam zginęła. Jeśli tylko poległą np. dat urodzenia osób wymie- renach polskich? Czy z pewnych grudnia 1943 r. miejscowości te zaklinała się na Pismo Święte, że ludność to czy również tę jej część, nionych jako ofiary – czy takie względów wolał o tym „nie wie- zostały otoczone przez Polaków ze nie kłamie, to suma prawd wynosi która była uzbrojoną formacją osoby w ogóle istniały?!. Przecież dzieć”? Dopisanych kilkanaście wsi Perespa, którzy „zaczęli zabi- równo 25. (Piotr Werstler, Lwów: UNS, biorącą udział w depoloni- są książki metrykalne. W ten spo- miejscowości odległych było od jać ludność cywilną, palić i rabo- Młyniwka i Marianiwka – gdzie są zacji hrubieszowszczyzny? W jaki sób można by uniknąć fikcji. Wi- Sahrynia nawet o 20 kilometrów. wać domy”, w wyniku czego zgi- dowody?; w: „Myśl Polska” z 31 sposób ustalić kto był winny a kto dać wyraźnie nieprofesjonalność nęło 26 osób. Piotr Werstler pisze: stycznia – 7 lutego 2010). niewinny? Jedno można powie- strony polskiej. Natomiast strona Po co nacjonalistom ukraińskim „Na Ukrainie w ostatnich latach dzieć z całą pewnością; rozbicie ukraińska, poprzez wymuszenia, jest potrzebne takie nagłaśnianie powstała ogromna masa literatury Ewa Siemaszko w artykule „Wo- przez połączone siły AK i BCH dąży do maksymalnego podniesie- każdej miejscowości, w której zgi- „historycznej” poświęconej zbrod- łyń i Sahryń” opublikowanym na sahryńskiego kuszcza uchroniło nia swoich strat, a w szczególności nął jakikolwiek Ukrainiec, zwy- niom dokonanym przez Polaków łamach „Rzeczpospolitej” 15 listo- od niechybnej śmierci wiele ist- kobiet i dzieci, by od strony moral- kle zresztą upowski zbrodniarz? na ludności ukraińskiej. Wśród pada 2011 r, pisała: „Pojawiły się nień ludzkich - potencjalnych ofiar nej zrównać AK z bandami UPA. „Cel główny, to zrelatywizowanie bardziej poczytnych tytułów warto zapowiedzi uroczystości odsłonię- ukraińskich nacjonalistów. I chwa- (https://pl.wikipedia.org/wiki/ zbrodni, zrelatywizowanie przy- wymienić „Zbrodnie polskich szo- cia upamiętnień w Sahryniu koło ła za to AK i BCH. To im należy się Dyskusja:Zbrodnia_w_Sahryniu ). czyn i okoliczności, wmówienie winistów”, szereg prac krajoznaw- Hrubieszowa oraz Woli Ostro- tam pomnik.” (Sahryń - www. Zapewne dlatego na pomniku wid- Polakom, że był to ciąg zbrodni cy W. Sergijczuka – m. in.: „Polia- wieckiej i Ostrówkach na Woły- inneobliczahistorii). nieje jako sprawcy AK, a pominię- popełnianych przez obie strony, a ki na Wołyni y roki drugoj swito- niu. Choć były to dwa różne wy- te zostało BCh . ich powody kryją mroki historii. woj wijny”, Łuck 2003 oraz wiele darzenia, zapowiadana była jedna I mamy efekt końcowy zawartych Rzecz prosta, rzeczywistość wyglą- wiele innych. Szczegółowością uroczystość – tego samego dnia w porozumień polsko-ukraińskich: Prof. Andrzej Leon Sowa pisze: da zupełnie odmiennie. Ekstermi- opracowania wyróżnia się jednak dwóch miejscowościach – uświet- „Na cmentarzu w podhrubieszow- „Charakterystyczny jest także wi- nacja Polaków, jako grupy etnicz- wydana ze środków Administracji niona obecnością prezydentów skim Sahryniu wisi nad grobem ta- doczny w kolejnych materiałach nej, była skutkiem wprost, przyjętej Obwodowej Wołynia praca autor- Polski i Ukrainy, co społeczeństwa blica z wykazem Ukraińców „ubi- ukraińskich postępujący wzrost przez szowinistów ukraińskich ide- stwa Iwana Puszczuka zatytułowa- obu państw skłania do własnych tych” przez AK. Po drugiej stronie liczby Ukraińców pomordowanych ologii nienawiści Dmytro Donco- na „Tragedia ukrainsko-polskogo interpretacji, warto się przyjrzeć, granicy na nielicznych krzyżach przez Polaków na terenie pow. wa, będącej kopią ideologii hitle- protystojania na Wołyni 1938 – co się wówczas stało. Pierwsze próżno szukać informacji na temat hrubieszowskiego wiosną 1944 r. rowskiej i historycznie zakotwiczo- 1944 rokiw”, Łuck 2009. Niestety wydarzenie to wymordowanie zbrodni popełnionych przez UPA. Z tekstu „Chełmska ziemia doma- nej w kulcie Koliszczyny (Hajda- nawet najbardziej dociekliwy ba- 30 sierpnia 1943 r. przez UPA Czasami pojawia się napis „Zgi- ga się odpłaty” dowiadujemy się, maczyzny). Celem wyznawców tej dacz nie jest w stanie wyszukać w z udziałem okolicznej ludności nęli tragicznie”. - To tak, jakby że 10 marca 1944 r. w Sahryniu ideologii była fizyczna likwidacja tej kupie książek żadnej informacji ukraińskiej dwu położonych obok 100 tysięcy Polaków wpadło pod zginęło 227 osób, a na terenie ca- ciużyńców (obcych) na ziemiach ani o Młyniwce, ani o Marianiw- siebie wsi polskich na Wołyniu, samochód - mówi 80-letni Stani- łego pow. hrubieszowskiego (do 15 uznanych przez nich samych za ce. Najbardziej zastanawiające w założonych w XVI w., Ostrówek sław Filipowicz z Zamościa, który kwietnia) w 36 spalonych wsiach wyłączną domenę narodu ukraiń- tym wszystkim jest to, iż w odstępie i Woli Ostrowieckiej. Zginęło w 65 lat temu cudem uniknął rzezi w zamordowano 875 osób (s. 350). skiego. Tak też się stało w latach zaledwie kilku miesięcy Wołyńska obu wsiach ok. 1080 Polaków, od kościele w Porycku (obecnie Paw- W memoriale Chełmskiej Rady 1943-47. Żadne winy Polaków nie Administracja Obwodowa naj- niemowląt po starców. Nie był to liwka) na Wołyniu. 11 lipca 1943 r. z 30 kwietnia 1944 r. liczba ofiar usprawiedliwiają podobnej zbrod- pierw finansuje wydanie wieko- jednostkowy atak na wytypowane UPA zamordowała tam około 200 w Sahryniu wyniosła już ponad ni. Trzeba mieć doprawdy zwich- pomnego dzieła dokumentującego specjalnie te właśnie miejscowo- Polaków, w tym matkę, dwie sio- siedemset, a liczba pomordowa- nięty zmysł moralny, aby w ogóle zbrodnie dokonane przez Polaków, ści, lecz fragment szczególnie na- www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 13 silonej w ostatnich dniach sierpnia mia grożono zabiciem wszystkich Kryłów (jesienią 1944 r. Ukraińcy stosowaniu przedawnienia wobec dzonych dowodów wynika jed- 1943 r. ludobójczej depolonizacji mężczyzn, wypędzeniem kobiet stanowili większość załogi poste- takich zbrodni, w tym obowiązują- nak, że spowodowanie strat wśród Wołynia, podczas której zaatako- i dzieci oraz spaleniem całego runku), Werbkowice (obsada w ce w Polsce prawodawstwo (m.in. ukraińskiej ludności cywilnej nie wano Polaków w co najmniej 95 dobytku. W przypadku stawienia połowie ukraińska), Dołhobyczów ustawę o IPN, Kodeks Karny). było celem działania oddziałów miejscowościach i – jak zeznał są- przez Polaków zbrojnego oporu (w maju 1945 r. na czterdziestu polskich. Celem były obiekty woj- dzony przez władze sowieckie do- nie wykluczano zastosowania za- milicjantów kilku było narodo- Z odpowiedzi, którą właśnie otrzy- skowe i uzbrojeni żołnierze UPA. wódca Okręgu Wojskowego „Tu- sady odpowiedzialności zbiorowej wości ukraińskiej) (Akta PUBP w mał Związek Ukraińców w Polsce Na brak zamiaru eksterminacji riw” UPA-Północ Jurij Stelmasz- i wymordowania wszystkich bez Hrubieszowie, Raport kierownika sygnowanej przez dr Dariusza Ga- ludności cywilnej wskazuje treść czuk „Rudyj”, przeprowadzający wyjątku, całych rodzin. Kilka dni PUBP w Hrubieszowie do WUBP brela wynika, że pion śledczy IPN rozkazów wydanych przed bitwą sierpniowe rzezie – zamordowano później, 6 kwietnia 1944 r., a więc w Lublinie, 30 V 1945 r., k. 19). odrzucił tę argumentację i „zawarł przez ppor. Zenona Jachymka, wtedy ok. 15 tys. Polaków. Liczba w dniu, którym upływał termin Obecnie antypolskie działania pro- ponowne stanowisko co do braku a także publiczne rozstrzelanie ofiar napadu na Ostrówki i Wolę ultimatum dla polskiej ludności wadzą ich dzieci i wnuczęta, czyli podstaw do podjęcia prawomoc- strzelca ps. Śmieszny , który nie Ostrowiecką, które należy ujmo- na terenach ZUZ, kierownictwo trzecie pokolenie UB i UPA prze- nie postępowania w tej sprawie”. podporządkował się temu polece- wać wspólnie, przewyższa liczbę powiatu kamioneckiego OUN-B ciwko trzeciemu pokoleniu AK, Prokurator przypomniał, że śledz- niu. Zarówno wieś Sahryń, jak i ofiar w Sahryniu, nawet z włą- wydało ściśle tajne zarządzenia dla a właściwie przeciwko resztkom two w sprawie zbrodni przeciwko pozostałe miejscowości stanowiły czeniem ofiar w sąsiednich miej- prowidnyków rejonowych. Była ocalałych z komunistyczno-ban- ludzkości dotyczące akcji zbrojnej de facto twierdze, z których jednak scowościach (647 osób z siedmiu w nim mowa o niezwłocznym derowskiego terroru wnuków Żoł- AK i BCh przeciwko zgrupowa- dowództwo ukraińskie nie ewaku- miejscowości). Tymczasem na eta- przeprowadzeniu we wszystkich nierzy Wyklętych. niu UPA w co najmniej kilkuna- owało cywilnych mieszkańców. W pie podjęcia decyzji o równocze- rejonach wspomnianego powiatu stu miejscowościach dokonanej w tej sytuacji atak na te fortyfikacje i snym uczczeniu ofiar z tych dwu „czystki […] z polskiego elemen- W Niedzielę Palmową 25 marca dniach 9-10 marca 1944 r. zostało ich zniszczenie musiał się wiązać różnych miejsc rzucało się w oczy, tu oraz ukraińsko-bolszewickich 1945 roku do Kryłowa wkroczył umorzone wobec stwierdzenia, ze stratami wśród ludności cywil- że liczba ofiar akcji prewencyjno- agentów”. W osiedlach, w których oddział UPA Mariana Łukasze- „iż czyn nie zawiera ustawowych nej. Nie można również mówić o -odwetowej jest wyższa niż ofiar Polacy i komunizujący Ukraińcy wycza „Jahody”. Upowcy byli znamion zbrodni przeciwko ludz- zaistnieniu zbrodni wojennej, bo- akcji ludobójczej, która wtedy była stanowili niewielki odsetek miesz- przebrani w mundury NKWD. kości (...) zaś w sprawie zabójstw wiem dla jej bytu obie walczące ograniczona w upamiętnieniu do kańców, pod przykryciem nocy W zasadzkę wpadła miejscowa – wobec przedawnienia karalności strony winny posiadać cechę pań- Ostrówek (co najmniej 474 zabi- miały tego dokonać bojówki SB, a załoga MO. Ujętemu podstępem (...)”. stwowości, a więc podmiotowości tych). Zapowiadało się więc świa- w większych miejscowościach, na- Stanisławowi Basajowi upowcy prawnej, której to w omawianym dome czy nieświadome zacieranie wet za dnia, oddziały partyzanckie zabrali płaszcz i buty oraz skato- Prokurator stwierdził m.in. że konflikcie zbrojnym strona ukraiń- różnic w urzędniczych gabinetach. UPA. Prowidnyk „Orest”, „Karat” wali go. Na miejscu zamordowali przywołane okoliczności prawne ska nie posiadała” – cytuje w swo- podkreślał: „Prowadzić z Polaka- 17 funkcjonariuszy MO i 28 cy- były mu znane i stwierdził, że „w jej publikacji stanowisko prokura- Kolejna różnica pomiędzy oma- mi twardą, bezwzględną walkę. wilnych mieszkańców Kryłowa. postępowaniu karnym publikacje tor IPN autor publikacji z Gazety wianymi wydarzeniami dotyczy Nikogo nie oszczędzać, nawet w Potem upowcy sprowadzili kilka o charakterze historycznym mogą Wyborczej Tomasz Kwaśniew- ich przebiegu. W Sahryniu były przypadku małżeństw mieszanych furmanek, powożonych pod przy- zostać potraktowane jako materiał ski (publikacja z dn. 17.12. 2018 toczone walki i nie zabijano lu- wyciągać lasznię z domów, ale nie musem przez polskich gospodarzy, pomocniczy”. r.).(Za: Marek Kozubal: Polsko - dzi młotkami do uboju zwierząt, niszczyć w tych domach Ukraiń- i załadowali na nie aresztowanych. ukraiński spór o zbrodnię. Publika- siekierami, widłami itp., jak mor- ców i dzieci”. Cała akcja miała zo- W okolicach Dołhobyczowa, oko- W Sahryniu według historyków cja: 11.05.2019. Za: https://www. dowano Polaków na Wołyniu. stać zakończona do Świąt Wielka- ło 7 km od Krylowa, zastrzelili IPN zginęło od 150 do 300 cywil- rp.pl/Historia/305119972-Polsko-- Ukraińcy w Sahryniu ginęli od kul, nocnych, które prawosławni i gre- furmanów (jeden ranny przeżył) i nych Ukraińców. Według Mariu- --ukrainski-spor-o-zbrodnie.html). granatów i dusząc się w schronach kokatolicy w 1944 r., według ka- odjechali w nieznanym kierunku. sza Zajączkowskiego z nazwiska od żaru i dymu palonych zabudo- lendarza juliańskiego, obchodzili Później ustalono, że mjr Stanisław znane są 234 ofiary, z kolei zda- Dobrze więc się stało, że w 2019 wań. Jednakowa jest tylko trauma 16 kwietnia. W związku z tym już Basaj był przez pewien czas przez niem prof. Igora Hałagidy – 606 roku ukazała się książka Marka A. obu wydarzeń, odczuwana do dziś 8 kwietnia 1944 r. w sprawozdaniu nich więziony i torturowany, a na- zabitych osób. Koprowskiego „Łuny na Wscho- po stronie polskiej i ukraińskiej – z politycznym sokalskiej OUN-B stępnie zamordowany w niezna- dzie. Krwawa wojna z OUN-UP ludzkiego punktu widzenia uza- informowano: „Nasze oddziały nym miejscu, wskazywane były Śledztwo w sprawie Sahrynia pro- o Lubelszczyznę” wydawnic- sadniona. Ten sam ból umierania, likwidują po drodze w marszu na wsie Liski Waręskie lub Uhrynów. kuratorzy byłej Komisji Badania twa Replika w Poznaniu, która w taka sama groza i rozpacz tych, północ wszystkie pozostałości pol- Jego ciało oprawcy połamali kie- Zbrodni przeciwko Narodowi Pol- sposób przystępny dla zwykłego którzy utracili bliskich. I tu, i tam: skiej bytności na ukraińskich zie- ratem. Miejsce pochówku jest do skiemu wszczęli 17 marca 1998 odbiorcy opisuje tło i przebieg nieszczęście, przed którym należy miach na terenie Chełmszczyzny. dzisiaj nieznane. Od 2015 roku roku na wniosek Mikołaja Siwic- polsko-ukraińskiego konfliktu o się pochylić”. Przy tym prowadzą boje i likwi- IPN poszukuje miejsca jego po- kiego autora „Dziejów konfliktów Lubelszczyznę. Nie jest to książ- dują poszczególne polskie grupy chówku, ale, jak dotychczas, bez polsko-ukraińskich”. 1 stycznia ka badawczo-historyczna, autor Polska akcja prewencyjna na Sah- [zbrojne]. Przerażenie ogarnęło efektu. 1999 roku z powodu likwidacji nawet nie wymienia jedynej pracy ryń tylko na krótko zahamowała ogół polskiej ludności, kiedy na Komisji zostało ono zawieszone. monograficznej poświęconej tej zaplanowaną i prowadzoną przez terenie [powiatu] Kamioneckiego Ale to nie był koniec hucpy orga- Ponownie zostało podjęte 8 listo- tematyce, jaką jest opracowanie OUN-UPA ludobójczą rzeź lud- zaczęła się likwidacja polskich nizowanej przez środowiska neo- pada 2000 roku przez pion śledczy Stanisława Jastrzębskiego „Ludo- ności polskiej na Lubelszczyźnie. wsi, a na całym terenie [Sokalskie- banderowskie w Polsce, związanej IPN. Zostało umorzone 9 grudnia bójstwo nacjonalistów ukraińskich go i Chełmszczyzny – M.Z.] głów- z Sahryniem, W tymże 2018 roku. 2010 r. postanowieniem prokurator na Polakach na Lubelszczyźnie w 2 kwietnia 1944 r. banderowskie nie po wsiach likwidacja poszcze- z wnioskiem o podjęcie na nowo Doroty Godziszewskiej. Stwier- latach 1939 – 1947”, wydanej w podziemie wydało odezwę do Po- gólnych polskich szkodników. Po- śledztwa „w sprawie zbrodni prze- dziła on m.in. że nie wypełnia ona 2007 roku w wydawnictwie Nor- laków, w której grożono śmiercią lacy zaczęli masowo wyjeżdżać na ciwko ludzkości polegającej na znamion zbrodni ludobójstwa, tom we Wrocławiu. Jastrzębski polskiej ludności, jeśli ta nie opu- Zachód, zabierając z sobą niektóre dokonaniu zabójstw osób narodo- przeciwko ludzkości czy zbrodni przez prawie rok badał dostępne ści „ziem zachodniej Ukrainy” i najpotrzebniejsze rzeczy: walizy i wości ukraińskiej w miejscowości wojennej, a jedynie zbrodni krymi- wówczas archiwa i aczkolwiek nie przeniesie się w nieprzekra- inne”. W innym dokumencie kie- Sahryń przez oddziały Armii Kra- nalnych popełnionych przez nie- nie ustrzegł się kilku drobnych czalnym terminie 6 kwietnia 1944 rownictwa sokalskiej OUN-B po- jowej i Bataliony Chłopskie pod ustalonych z nazwiska sprawców, błędów (miałem możliwość roz- r. na „terytoria nieukraińskie”. chodzącym z tego okresu pisano dowództwem por. Zenona Jachy- ta zaś ulega przedawnieniu. 21 mawiać z autorem na ten temat), Podjęcie takiej decyzji OUN-B już bez ogródek, iż w odpowiedzi ma („Wiktor”) w dn. 10.03.1944 r.” marca 2013 roku ponownie zosta- jest to – jak dotychczas – najpeł- motywowała sytuacją na Chełmsz- na marcowe akcje AK i BCh prze- wystąpił do pionu śledczego IPN w ło ono podjęte, celem uzupełnienia niejsza dokumentacja tych krwa- czyźnie, a szczególnie w powiecie ciwko Ukraińcom z Chełmszczy- Rzeszowie Związek Ukraińców w materiału dowodowego i usunię- wych wydarzeń. Zapowiadana od hrubieszowskim i w innych oko- zny, w pierwszych dniach kwietnia Polsce. Z argumentacji, która trafi- cia błędów formalnych. 31 grud- kilku lat pełna monografia dotych- licach, gdzie – jak stwierdzono – 1944 r. oddziały UNS/UPA spaliły ła na początku roku do prokuratora nia 2013 roku ostatecznie zostało czas się nie ukazała, co pozwala polscy partyzanci dopuszczali się na tym terenie „ponad 16 polskich wynika m.in. że celem postępowa- zamknięte, decyzja ta uprawo- na różnego rodzaju manipulacje. na Ukraińcach „dzikich mordów”, wsi i kolonii” i zabiły w nich „oko- nia miałoby być ustalenie spraw- mocniła się 31 stycznia 2014 r. Z Znamienne jest, że na stronach in- a ludność polska współpracowała ło 1000 polskiej ludności”. (Dr ców zbrodni, liczby i danych ofiar, cytowanej przez Gazetę Wyborczą ternetowych prezentujących miej- z „bandami bolszewickimi”. W Mariusz Zajączkowski: Konflikt dokonanie poprawnej kwalifikacji odpowiedzi udzielonej przez pro- scowości Lubelszczyzny ich histo- związku z tym w dalszej części polsko-ukraiński na południowo- prawnej tych wydarzeń. Autorzy kurator prowadzącą postępowanie ria kończy się najdalej na okresie ukraińskiego dokumentu pisano -wschodniej Lubelszczyźnie/połu- przywołują m.in. artykuł w Gaze- wynika, że „celem akcji nie były międzywojennym, tak jakby II o rewanżu i odpłacie. Miały one dniowej Chełmszczyźnie w pierw- cie Wyborczej w którym historyk planowe działania podjęte przez wojna światowa je ominęła. Zasta- polegać na „bezwzględnej, rady- szej połowie 1944 r.). Mariusz Zajączkowski stwierdził, Polaków w zamiarze wyniszczenia nawia ta schizofreniczna amnezja. kalnej walce z wrogą polską lud- że w tym przypadku możemy mó- zamieszkującej na Lubelszczyźnie nością na ziemiach Zachodniej Należy pamiętać też, że zarówno wić o zbrodni wojennej, a „być wschodniej ludności ukraińskiej, Sahryń jest symbolem krwawej Ukrainy”. Zapowiadano możli- komuniści ukraińscy jak też część może także o zbrodni przeciwko lecz przeciwdziałanie ekspansji wojny z OUN-UPA o Lubelsz- wość powtórzenia się scenariusza faszystów z OUN-UPA po wkro- ludzkości”. Powołują się także na UPA na tych obszarach”. „Dzia- czyznę i symbolem konfliktu, wołyńskiego z 1943 r., co kore- czeniu wojsk sowieckich wspólnie ustalenia historyka z Uniwersyte- łania bojowe żołnierzy AK i BCh który trwa nadal. Tym razem jest spondowało z treścią postscriptum znaleźli się w szeregach komuni- tu Gdańskiego prof. Igora Hała- skierowane były wyłącznie prze- to konflikt o pamięć i prawdę. I z 28 marca 1944 r., i niedawnych stycznej milicji kontynuując mor- gida, który w jednym ze swoich ciwko członkom UPA, stacjonu- na tym polu przegrywamy ze stro- wypadków w powiecie Kamionka derstwa na partyzantach AK. opracowań opublikowanych w jącym w Sahryniu, Szychowicach ną banderowską, często, niestety, Strumiłowa w dystrykcie Gali- czasopiśmie wydanym przez IPN i okolicznych miejscowościach, wspieraną także przez polskich (?) cja, które miały najpewniej zwią- W latach 1944–1945 w powiecie stwierdził, że w Sahryniu zamor- gdzie zlokalizowano umocnione historyków – pomijając już nawet zek z wytycznymi tamtejszego hrubieszowskim posterunki milicji dowano co najmniej 606 osób na- fortyfikacje stanowiące bazy wy- historyków narodowości ukra- prowidnyka OUN-B Myrosława złożone w całości lub częściowo rodowości ukraińskiej znanych z padowe dla ukraińskich nacjona- ińskiej licznie pozatrudnianej w Łytwyna „Oresta”, „Karata” z 3 z funkcjonariuszy narodowości imienia i nazwiska. Przypominają listów. Nie ulega wątpliwości, że IPN, na polskich uniwersytetach marca 1944 r. i poprzedzającym ukraińskiej znajdowały się w miej- też tzw. statut norymberski z 1945 podczas walk zginęło wiele osób czy w innych ośrodkach naukowo- je rozkazem KP ZUZ nr 6/44. W scowościach Terebiń (obsadzo- r. o konieczności ścigania zbrodni cywilnych – mieszkańców wiosek, -badawczych. razie niepodporządkowania się ny w całości przez Ukraińców i wojennych oraz zbrodni przeciwko ale również uzbrojonych nacjo- nakazom ukraińskiego podzie- znajdujący się pod kontrolą UPA), ludzkości, a także przepisy o nie- nalistów ukraińskich. Ze zgroma- Stanisław Żurek 1 czerwca 2020 - strona 14 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Historia prawdziwa Redakcja Jeszcze sami tej książki nie czyta- mnienia z okresu uwięzienia. liśmy, dlatego będziemy posiłko- Opowiedział w nich dokładnie, wać się opiniami innych. Na po- co groziło za próbę ucieczki. W czątek zaprezentujemy słowo od książce „Płytkie groby na Syberii” wydawcy (wydawnictwo Rebis ). relacjonował: W naszym łagrze Z Syberii do Afganistanu - praw- przebywał młody Rosjanin imie- dziwa historia ucieczki polskiego niem Waśka. Był bardzo impulsyw- więźnia Gułagu. W 1939 roku ny, w gorącej wodzie kąpany (…). Michał Krupa został aresztowa- Pierwszej wiosny, kiedy podniósł ny we wschodniej Polsce, wów- się poziom wody w rzece, a my czas okupowanej przez ZSRR, i obozowaliśmy w lesie, by zwięk- oskarżony o szpiegostwo na rzecz szyć wydajność pracy, podjął de- Niemiec. Piekło zaczęło się dla cyzję o ucieczce: teraz albo nigdy niego od przesłuchań i tortur w (…). W ciemnościach wskoczył do osławionym więzieniu śledczym wezbranej rzeki i zdołał dopłynąć na moskiewskiej Łubiance. Uzna- do przeciwległego brzegu. Miał ny za winnego, został zesłany na nadzieję, że strażnicy uznają go Syberię do łagru Peczora. Tam na za zmarłego, ponieważ o tej porze co dzień spotykał się z wyrafino- roku było dużo utonięć. (…) Zna- wanym okrucieństwem i próbo- lazł go patrol. Został dostarczony wał przetrwać w skrajnie trudnych z powrotem do obozu i postawio- warunkach, w których więźniowie ny przed komisarzem Kuryłą. Ten skazani na katorżniczą pracę na krążył wokół niego i coraz głośniej ogół nie przeżywali roku. grzmiał na temat zgubnych prób ucieczki. Oznajmił, że kara musi Niemalże cudem zdołał się wydo- być adekwatna do przestępstwa. stać z łagru w ogólnym chaosie, Co sadystyczny komisarz przez który zapanował po niemieckiej to rozumiał? Kazał zaprowadzić inwazji na Związek Radziecki. uciekiniera na plac i zapędzić go Odbył morderczą podróż z Sybe- do kopania dołu. Dwa dni później, rii do Afganistanu, gdzie wreszcie gdy otwór miał głębokość dwóch znalazł się w bezpiecznym miej- metrów osobiście przyszedł, by scu. Historia życia Michała Kru- go ocenić. Przerażony, potwor- py to niezwykła opowieść o woli nie zmęczony więzień czekał na przetrwania człowieka w obliczu strzał w potylicę. Nie doczekał drastycznych przeciwności losu. się. Kuryło z mściwym uśmie- Autor daje świadectwo sadyzmu chem na ustach rozkazał strażni- Stalina i opresyjności reżimu, któ- kom wepchnąć Waśkę do wykopu, ry stworzył. Tyle podaje wydaw- a następnie przykryć dziurę ciężką ca. Więcej można znaleźć w inte- drewnianą pokrywą. Zbieg został resującym artykule, który napisała praktycznie pogrzebany żyw- Maria Procner zatytułowany: cem. Po tygodniu izolacji Waśka „Ostrze sierpa odcięło głowę od marzył już tylko, by jak najszyb- wijącego się w konwulsjach ciała ciej umrzeć. Ze swojego więzienia skazańca” – tak Rosjanie karali obrzucał strażników obelgami. Ci za próbę ucieczki z łagru. Już na w zemście wpuścili mu do środka wstępie autorka pisze: Setki kilo- dwa szczury „dla towarzystwa”. metrów lasów do pokonania, a Po kolejnych siedmiu dniach Ku- po drodze – stada wygłodniałych ryłę ruszyło jednak sumienie. Jak wilków, zabójczy mróz i patrole referował Krupa: Odsunięto po- wojskowe. Szanse na ucieczkę z krywę. Komendant popatrzył na sowieckiego łagru były znikome. zmaltretowane, częściowo obna- Nie brakowało jednak despera- żone ciało i nawet on się zlitował tów, gotowych na wszystko, by nad Waśką. Nakazał strażnikom ziściło się ich marzenie o wol- go wyciągnąć. Okryli go, drżące- ności. Udawało się nielicznym. go na całym ciele, dali mu chleb i Tych, którzy zostali złapani, wodę, ale nie mógł nic przełknąć. czekała śmierć w męczarniach. Ręce i nogi miał zupełnie sztywne Niemal każdy więzień sowiec- z zimna. Tego wieczoru wrócił do kiego łagru miał do opowiedzenia naszego baraku. Następnego dnia własną historię o zbiegach, którzy feralny uciekinier zmarł. Pocho- dystycznego umysłu i rozbuchanej Wyrok wykonano przy użyciu… kierunku strażnika z młotem, który podjęli desperacką próbę odzyska- wano go w grobie, który sam sobie wyobraźni. Uciekinierzy, roze- sierpa i młota. Strażnicy, waląc roztrzaskał ją na miazgę. Te be- nia wolności. Mało która kończyła wykopał – a z nim jeszcze trzech brani do naga, zostali w łagrze niemal na oślep, zmuszali przy- stialskie sceny powtórzyły się przy się szczęśliwie… Rosjanie nie to- innych osadzonych, którzy wyzio- wrzuceni do klatek, w których wiązanych do słupa więźniów do każdym więzieniu. Wstrząsające lerowali oporu, a syberyjskie lasy nęli ducha tej nocy. czekali na egzekucję. Tej miała biegania w kółko po materiale relacje Krupy, który sam o włos i wszechobecny mróz budziły w „Ku chwale naszego umiłowa- towarzyszyć specjalna otoczka. przysłaniającym drut kolczasty. uniknął śmierci, rzucają nowe nich najgorsze instynkty. Urzą- nego Stalina” Michał Krupa opisywał: Na środ- Gdy jeden z Uzbeków upadł, roz- światło na koszmarny los osa- dzali obławy na uciekinierów, Jeszcze gorszy los spotkał czte- ku obozowego placu ustawiono począł się drugi akt makabryczne- dzonych w sowieckich łagrach. A a gdy ich dopadli, odsyłali nie- rech Uzbeków, którzy pod wpły- około dwuipółmetrowy słup, do go spektaklu. Kuryło najwyraź- ile podobnych historii na zawsze szczęśników z powrotem do wem impulsu zdecydowali się na którego przymocowano koło od niej doskonale się bawił w roli przepadło w mrokach dziejów – miejsca kaźni. Tam czekała ich ucieczkę (życie stracił wówczas wozu. Do koła przywiązano cztery władcy życia i śmierci. Wzorem wraz ze świadkami, którzy nie kara nieunikniona kara, przy któ- jeden ze strażników) i przez ty- liny z pętlą. Na ziemi wokół słupa rzymskich cesarzy urządził sobie przeżyli syberyjskiej gehenny? rej strzał w tył głowy stawał się dzień skutecznie kryli się przed rozciągnięto drut kolczasty i przy- kosztem więźniów igrzyska. Jak Tego prawdopodobnie nigdy się aktem łaski. obławą. Gdy w końcu zostali oto- kryto go białymi prześcieradłami. w „Płytkich grobach na Syberii” nie dowiemy… Sam wykopał sobie grób czeni, nie chcieli poddać się bez O siódmej rano w niedzielę wypę- wspominał Michał Krupa: Od- walki. Otworzyli ogień, zabijając dzono nas na plac. Kuryło przy- wróciliśmy się w stronę komen- Michał Krupa, uczestnik wojny dwóch sowieckich żołnierzy i ra- był o ósmej w odświętnym stroju: danta, wzrokiem błagaliśmy go o Źródło p/w: obronnej, w 1939 roku aresztowa- niąc trzech kolejnych. Krupa w czerwonych spodniach z aksamitu, litość, ale on, rozpromieniony z ny przez Sowietów pod zarzutem książce „Płytkie groby na Sybe- białej koszuli i czerwonym krawa- radości i podniecenia, skierował szpiegowania na rzecz Niemców rii” wspominał: Komisarz Kuryło cie (…). »Ci czterej zhańbili czer- kciuk w dół. W okamgnieniu ostrze https://ciekawostkihisto- i zesłany na Syberię do łagru wydał specjalne rozkazy: zbiegów wony sztandar, zabijając trzech sierpa odcięło głowę od wijącego ryczne.pl/2020/05/05/os- Peczora, był jednym z niewielu należy jak najszybciej sprowadzić strażników odznaczonych przez się w konwulsjach ciała skazańca. trze-sierpa-odcielo-glowe-od- „szczęśliwców”, którym udało do obozu. Najwyraźniej postano- Stalina. Wydałem rozkaz, żeby Owładnięty histerycznym śmie- wijacego-sie-w-konwulsjach- się wydostać na wolność. Cudem wił urządzić publiczny spektakl zmyć tę hańbę krwią bandytów. chem strażnik pomalował cztery ciala-skazanca-tak-rosjanie- ocalał – większość osadzonych z wymierzania kary ku przestrodze Ku chwale naszego umiłowanego rogi prześcieradła spływającą karali-za-probe-ucieczki-z- tego obozu nie przeżywała na- innych więźniów. (…) Kara, którą Stalina otwieram egzekucję!«. z niej krwią. Gdy już zaspokoił aLW8yVLmuIVv4jbXdY7TTO_ wet roku. Po latach spisał wspo- wymyślił, była wytworem jego sa- Sierpem i młotem mordercze żądze, kopnął głowę w RONs62awgEG55HhjXhVZp_ rxejbMys www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 15 Zostawić następnemu pokoleniu Polaków ... Bogusław Szarwiło Dotarła do mnie intrygująca wia- wiczu czy Słowackim, ale weźmy na domość, że Kresowianie z Kanady przykład, Liceum Krzemienieckie... wydali pierwszy tom wspomnień, (...) .. w Toronto też mamy absol- tych których pozbawiono „małych wentów Liceum Krzemienieckiego ojczyzn” na Kresach Wschodnich i staramy się do nich jakoś dojść II RP. Oczywiście chodzi tu o książ- i ich wspomnienia też zarejestro- kę Anny i Krzysztofa Alwastów wać. Odnośnie samej książki pan „KRESOWIANIE za oceanem”. Krzysztof wyjaśnił, że: ukazała Szukałem wiadomości na jej te- się ona w tym roku w nakładzie mat i znalazłem wywiad Andrzeja 400 egzemplarzy i autorzy piszą Kumora z autorami, opubliko- następną część. Książkę moż- wany w Gońcu.net (https://www. na nabyć u autorów i w Husarzu. goniec.net/2020/01/28/ocalmy- Przyznał również, że : początkowo dziedzictwo-kresow-o-nowej-k- mieliśmy zamiar wydać książkę i siazce-kresowianie-za-oceanem- właściwie wydaliśmy ją z własnych z-autorami-rozmawia-andrzej- funduszy, dostaliśmy grant z Fun- kumor/) Już na samy wstępie pan dacji Mickiewicza za co serdecznie Krzysztof Alwast oświadczył dziękujemy wszystkim kuratorom, : Kresy to nasza ogromna pasja. ale oczywiście koszty były większe. (... )Książka zawiera 14 wspo- Książkę wydaliśmy w Lesznie po- mnień polskich rodzin z różnych przez bibliotekę, Instytut Stefana środowisk, od arystokratycznych po Grota Roweckiego, a drukowali- ludność wiejską. Przekazaliśmy w śmy u Salezjanów w Krakowie. Oni tych wspomnieniach część polskiej mieli swoje sugestie, na przykład historii kresowej okresu między- żebyśmy dali streszczenia w języku wojennego, ale też sięgnęliśmy do angielskim, bo oczywiście wydanie wspomnień tych osób, które udzieli- od razu w języku angielskim byłoby ły nam wywiadów, zdjęć, dokumen- zbyt kosztowne. Tak że w zasadzie tów do czasów nawet XIX wieku i rozprowadzając tę książkę zbieramy przełomu XX wieku; jak te rodziny fundusze na drugi tom, nie licząc tam się znalazły, jaki miały status absolutnie na jakikolwiek zysk, na na Kresach. Przekazaliśmy dramat żadną pomoc od nikogo.(....) Jeste- tej ludności kresowej, tę ogromną śmy za tym, żeby przypomnieć hi- martyrologię, tragedia wywózek, storię i dzieje Kresów poprzez wła- Sybir, Wołyń 43 i wcześniej. To jest śnie te wspomnienia; to jest bardzo po prostu jedna wielka polska tra- ważne i chcielibyśmy też to zostawić gedia, o której nie wolno nam zapo- następnemu pokoleniu Polaków, mnieć.(...) Każde z tej wspomnień które ufamy że potrafi się zaintere- jest zupełnie inaczej opowiadane sować tym tematem, żeby sięgnęło, przez naszych bohaterów; to są tra- nawet jeśli nie przez naszą książkę, giczne losy. Nam nawet było trudno to poprzez internet.” Niestety nasze je nagrywać, spisywać, czasami to krajowe media nie są zainteresowa- wymagało drugiego, trzeciego czy ne tym tematem, dlatego nic o w/w czwartego podejścia; to nie jest tak książce nie znalazłem poza „Gaze- że przychodziliśmy i wychodziliśmy. tą Warszawską” (https://warszaw- (...)Czasami było tak że wychodząc skagazeta.pl/felietony?start=20 ) , łzy ciekły nam po policzkach, mu- gdzie S. Srokowski zamieścił kilka sieliśmy odczekać kilka tygodni fragmentów ze znakomitej książ- jak nasi bohaterowie będą mogli ki Anny i Krzysztofa Alwastów . wrócić do wspomnień. Byliśmy Z przedmowy dowiadujemy się, że: pod tym względem delikatni, ale po Jest to książka o „emigrantach, któ- przekazaniu książek widzieliśmy w rzy w znacznym stopniu wywodzą ich oczach, na ich twarzach wiele się ze wschodnich Kresów II Rze- szczęścia, wiele radości, że są boha- czypospolitej, a którzy znaleźli się terami tej naszej książki. Przez losy za oceanem – w kraju klonowego tych zwykłych ludzi przekazaliśmy Liścia (…). Jest to szczególna grupa – bohaterowie tych relacji znaleź- ka z Nowojelni”: „(…) Pierwszą gdzie zdołałem przez szparę w de- część naszej polskiej historii, histo- Polaków, bowiem oni nawet po od- li się wszyscy w Kanadzie. Opo- noc w baraku spędziliśmy śpiąc na skach wagonu wyrzucić list do mo- rii Kresów, ale nie tylko, bo te osoby zyskaniu przez Polskę suwerenno- wiadają oni o swoim dzieciństwie skrzynkach. Głodne pluskwy rzuci- jej rodziny. Jakimś cudem ten list wyemigrowały później z Anglii, z ści i niepodległości, po 1989 roku, i młodości właśnie tam na Kresach ły się na ludzi. (…) Przysłali spe- do nich dotarł”. Nijako na podsu- Europy, z Włoch, to są żołnierze 2. w przeciwieństwie do emigrantów Wschodnich, a potem o swoich ży- cjalistów, ze zbiornikami z gazem mowanie S. Srokowski napisał: To Korpusu, uczestnicy bitwy pod Mon- z innych części naszej ojczyzny, nie ciowych doświadczeniach – wojen- trującym, na pluskwy. Po tygodniu ważna, wartościowa i atrakcyjna te Cassino i przyjechały tutaj. Przez mają dokąd wracać. Ich Ojczyzna nych i tych powojennych. Często zginęły i wyrzucaliśmy ich tysiące czytelniczo książka. Zarówno wątki wiele lat ludzie ci mieszkali w Ka- pozostała, z wyroków wielkich tego są to doświadczenia ekstremalne”. miotłami z baraków. (…). Zoba- kresowe, jak i syberyjskie, a także nadzie, tworzyli również historię świata, na mocy zdrady jałtańskiej, Pisze Mirosław Cwalino w „Juna- czyliśmy kołchoz, a w nim sklep. historie związane z armią Ander- tego kraju. Jest dużo ciekawych poza granicami Rzeczypospolitej ku z Kobrynia”: „(…) Mnie, mamę, Niestety, w sklepie (…) tylko książki sa, losy kanadyjskie, słowem całe opowieści jak oni tutaj zaczynali – dziś tworząc obce państwa – Li- brata i siostrę w styczniu 1940 roku o Leninie i wódka”. Ryszard Zdzi- bogactwo tematyczne wynoszące po tych latach tułaczki, tej tragedii. twę, Białoruś i Ukrainę. Dlatego ich wpakowano do bydlęcych wagonów sław Stefan Paudyn – „Pancerniak polskie losy do świadomości zbioro- Po pytaniu o „kulturę kresową”, świadectwa mają swoją wagę, dla i wywieziono na Syberię. Jechaliśmy spod Piedimonte”: „W więzieniu, wej, to bezcenny kapitał historyczny padła odpowiedź: Kultura Polska każdego, kto chce zrozumieć polską przez ok. 4 miesiące, czasami przy- bez sądu, uznano mnie za »nie- i duchowy. Dzięki takim książkom nie może się obyć bez Kresów; tego duszę, chce poskładać w jedną ca- stając, aby załatwić pilne potrzeby bezpieczny element« dla związku pamięć o Kresach, Syberii, prześla- po prostu nie ma, spotkaliśmy się z łość polskie doświadczenie. Czter- i wyrzucić z pociągu zmarłych pa- Radzieckiego i skazano na 10 lat dowaniach i ludobójstwie naszych takim określeniem, że to byłoby tak, naście relacji, osób różnego stanu, sażerów”. Małgorzata Jachowicz więzienia na Syberii. (…) w drodze rodaków żyje. Trudno się z tym zda- jakby wycięto nam część mózgu. różnego pochodzenia, połączone z domu Kazimierczak – „Szyfrant- transport przejeżdżał przez Lwów, niem nie zgodzić. Nie tylko mówię o Adamie Mickie- są jednym wspólnym elementem 1 czerwca 2020 - strona 16 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl „Peczara” – Janina Zofia Potocka, Zofia Barbara Potocka (wspomnienia matki i córki z Podola) i co ma do tego „Sława i chwała” Jarosława Iwaszkiewicza Alicja Łukawska Ta książka zawiera w sobie dwa – Franciszek Potocki. I to był już teksty. Są tu wspomnienia matki ostatni pan Peczary. i córki z rodziny Potockich z Pe- czary (potomkowie Szczęsnego Matka, Janina Zofia z Potockich, Potockiego z Tulczyna). Peczara Potocka pisze dziennik, który to nazwa majątku Potockich na rozpoczyna się latem 1914 roku, Podolu. Pałac położony był nad w przededniu I wojny światowej. Bohem, w byłym wojewódz- Jako pierwsze wydarzenie przed- twie bracławskim, na samym stawiła wizytę u Radziwiłłów w pograniczu Dzikich Pól. W XVII Ołyce. Odbywał się tam właśnie wieku, kiedy teren ten był we jubileusz pięćdziesięciolecia po- władaniu Turków, założył tam życia małżeńskiego Ferdynanda swoją rezydencję zarządzający i Pelagii Radziwiłłów. Wśród tym obszarem Dukas-Bej, jego gości była sama śmietanka pol- dziełem są też spadające do rzeki skiej arystokracji, nie tylko z tarasowe ogrody. W końcu XVIII Kresów. Byli tam Radziwiłłowie, wieku właścicielem Peczary był Potoccy, Czartoryscy, Braniccy, wojewoda bracławski Jan Świey- Zamoyscy, Lubmirscy, Skórzew- kowski, który też wybudował scy, Hutten-Czapscy, Sapieho- pałac peczarski. Po bezdzietnych wie - wszyscy jakoś połączeni Świeykowskich majątek przypadł więzami bliższego i dalszego po- siostrzeńcowi żony Świeykow- krewieństwa. Uroczystość była skiego (Oktawia, córka Szczęsne- wspaniała, bardzo wystawna, z go Potockiego), Konstantemu Po- mszą jubileuszową i przyjęciem tockiemu, synu Jarosława Potoc- w ogrodzie. W książce znajduje kiego. Po nich Peczarę objął syn się zbiorowe zdjęcie wszystkich Konstantego, także Konstanty i to gości, pamiątka dawnego, przed- był już mąż Janiny Zofii z Potoc- wojennego świata. Ale nad tym kich, autorki zamieszczonego w sielskim, letnim przyjęciem już tej książce dziennika. wisiał miecz Damoklesowy. Już się było dokonało zabójstwo arcy- Pałac w Peczarze stał pomiędzy księcia Ferdynanda w Sarajewie, dwoma ogrodami na wysokim już o tym rozmawiano, już ocze- brzegu Bohu. Był tam park, lipo- kiwano nadchodzącej wojny. Ale we aleje, baseny i wodotryski, a nikt z gości nie myślał, że ta woj- także klomby ozdobnych kwia- na zmiecie i na zawsze zniszczy tów. Wieś Peczara łączyła się ze ich magnackie fortuny. wsią Mazurówka. Nazwa Peczara pochodziła od niedostępnej jaski- Autorka prawie całą I wojnę ni w wysokim brzegu rzeki Boh, przeżyła jeszcze w swoim domu do której chronili się okoliczni w Peczarze, gdzie mieszkała po mieszkańcy w czasie najazdów ta- śmierci męża. Gospodarował tam tarskich. Cały majątek składał się wówczas jej najstarszy syn Fran- z pięciu tysięcy dziesięcin ziemi ciszek Potocki. Wielką tragedią (nie pytajcie, ile to hektarów, bo była dla niej śmierć najmłodszego nie wiem); było pięć folwarków syna Tomasza Potockiego, który i półtora tysiąca dziesięcin lasu. walczył jako ochotnik w wojsku Pod koniec XIX wieku Konstanty rosyjskim i podczas bitwy pod Potocki rozwinął odziedziczony Warszawą z wojskami niemiec- majątek, pobudował gorzelnię, kimi wystawił głowę z okopu, nie wielki młyn turbinowy na Bohu, zdając sobie sprawy z niebezpie- pobudował nowe murowane bu- czeństwa. Poległ 16 października dynki we wszystkich folwarkach, 1914 roku. Zrozpaczona matka pozakładał stawy rybne, stadniny pojechała do Warszawy pocho- koni, owczarnię, sady i ogrody, wać ukochanego syna, a potem wstawała na nowo pod względem kresach, opisywała m. in. ruchy ków rusińskich chłopów, którzy wybrukował drogi, poprawił ist- znowu wróciła do siebie na Podo- politycznym i wojskowym. wojsk wszystkich walczących palili i rabowali majątki polskiego niejące już mosty i przeprawy na le. Dalszy jej dziennik to opisany stron, a także straszliwą w skut- ziemiaństwa. Pierwszy pogrom rzece Boh, wybudował domy dla dokładnie, miesiąc po miesiącu, Janina Zofia Potocka przebywała kach działalność bolszewików, w Peczarze odbył się w grudniu oficjalistów dworskich i założył przebieg I wojny światowej. Czy- w tym czasie nie tylko na Podo- m. in. pogromy polskich dworów 1917 roku, w okresie Bożego Na- prężnie działającą ochotniczą tamy, jaki miała ona wpływ na lu, ale także w Warszawie, Kijo- na Podolu dokonywane przez rodzenia. Do pałacu weszło czter- straż pożarną. Po śmierci Kon- najbliższą rodzinę Potockich, ich wie, Odessie i innych miejscach. pijanych, bezpańskich, pozba- dziestu pijanych żołnierzy, którzy stantego majątek odziedziczył sąsiadów, krewnych i całą Polskę, Dość dokładnie dokumentowa- wionych przywództwa żołnierzy domagali się kluczy do piwnicy, najstarszy syn jego i Janiny Zofii która w tym czasie powoli po- ła, co w tym czasie działo się na i podburzonych przez bolszewi- gdzie były schowane beczki z al- www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 17 koholem. Za nimi weszli chłopi i nej kobiety, która nie licząc się z pokradli wiele rzeczy. Podpalili niebezpieczeństwem potrafiła jeź- zorganizowany przez Potockich dzić do rodzinnego domu już po lazaret dla rannych w oficynie. pogromach i ratować stamtąd, co Majątek uratowało wojsko, które jeszcze się dało. nadeszło z Tulczyna z pulemiota- mi. Autorka w tym czasie przeby- Zofia Barbara Potocka przytacza wała w Kijowie, wieści na temat w swym pamiętniku spis kreso- rodzinnego majątku otrzymywała wych rezydencji na Podolu, które od służby. W lutym 1918 roku zostały bezpowrotnie utracone dla dowiedziała się, że w Peczarze Polski: bolszewicy otworzyli gimna- zjum. Ucieszyła się, że może to Jarmolińce – Orłowskich zabezpieczy same mury od osta- Babin – Mańkowskich tecznego zniszczenia. W tym cza- sie wiele działo się na Ukrainie. Kapuściany – Szczeniowskiego Wszyscy walczyli ze wszystkimi, wojsko rosyjskie było w rozsyp- Pieńkówka, Sumówka, Obodów- ce, samoistnie tworzyły się od- ka – Sobańskich działy wojska polskiego, głowę podnosili także Rusini, którzy Pietniczany i Strzyżawka – Gro- wtedy właśnie zaczęli przeista- cholskich czać się w Ukraińców (z pomocą Austrii). A potem na Ukrainę we- Buszynka – Steckich szli Niemcy… Potocka z rodziną Peczara, Teplik, Sitkowce, Sobo- wyjechała z Kijowa do Warszawy lówka – Franciszka Potockiego / Pałac rodziny Potockich 3 czerwca 1918 roku. I to był już koniec jej życia na Kresach. W Szapijówka, Zielona, Satanów – kiewicz opisał jej matkę oraz jej od początku rzuciło w oczy. Być Smotrycz, Janów, Tomaszpol, Tyszkiewiczów pannę służącą w jednej ze swych może Iwaszkiewicz, jeżdżąc po swym dzienniku opisała jeszcze Uładówka – różnych Potockich koniec panowania Niemców w powieści. A Iwaszkiewicz nie na- dworach polskich jako korepety- Pisarzówka – Czosnowskich Warszawie i narodziny państwa pisał przecież innej powieści o tor, był także na wakacjach w Pe- Popieluchy, Sokołówka, Charyto- kresach wschodnich, tylko „Sła- czarze lub jej pobliżu? Jak kogoś polskiego po I wojnie światowej, nówka – różnych Brzozowskich Kuźmince – Bonieckich z uwzględnieniem różnych niuan- wę i chwałę”, której pół pierw- to interesuje, to niech sobie tropi szego tomu dzieje się przecież na dalej… sów politycznych. Kuna, Dzwonnicha, Jaroszynka, Stanisławczyk, Daszów, Rasz- Ukrainie. Zbieżne są także inne Gniewań – różnych Jaroszyńskich ków, Maków - ? Druga część książki to wspomnie- rzeczy, takie jak dom w Odessie Zdjęcia Peczary dawne i całkiem współczesne można sobie obej- nia Zofii Barbary Potockiej, napi- Berszada – Jurewicza Hajworon – Rzewuskich i spędzanie tam letnich wakacji, sane w klasycznym stylu pamięt- czy okoliczności śmierci Toma- rzeć na wspaniałym blogu histo- nikarskim, być może nieco lepsze Krasnosiółka, Honorówka – Lip- Piatyhory – Czartoryskich sza Potockiego i Józia Royskiego, ryczno-turystycznym, którego literacko niż pisane na gorąco kowskich który także poszedł na ochotnika autorem jest pan Serge Kotelko z zapiski jej matki. Autorka tego W okolicy mieszkały też rodziny do wojska (tyle że polskiego) i Odessy, który ma polskie korze- memuaru przeżyła dramatyczne Czarnomin – Czarnomorskiego Sokołowskich, Dawidowskich, wystawił głowę z okopu, przez co nie (babcie, prababcie – Polki). chwile w czasie I wojny świa- Turskich, Iwańskich, Głębockich, otrzymał śmiertelny strzał. Zbież- Blog nazywa się po rosyjsku „Pu- Strzelczyńce, Kanawa – Chatkie- towej i wejścia bolszewików na Orlikowskich, Szaszkiewiczów, ności faktograficzne zauważa się tjeszestwuja istoriej”, co jest trud- wiczów (Chodkiewiczów) Kresy. Opowiada o historii swojej Bnińskich i Wołoszynowskich. także z pamiętnikiem Iwaszkie- no przetłumaczalne na język pol- rodziny, dzieciństwie spędzonym wicza, który w „Książce moich ski. Znaczy to mniej więcej tyle, Tokarówka – Świeykowskich Mam poważne podejrzenia, że to w Peczarze, panowaniu bolsze- wspomnień” opisał, jak jeździł co „podróżując poprzez historię”. właśnie Janina Zofia z Potockich wików na Ukrainie, pogromach odzyskiwać różne rzeczy ze splą- Połowinczyk – Ułaszynów Potocka była prototypem pani Bloga Serge’a odkryłam już polskich dworów przez rozju- drowanych majątków, podobnie Royskiej ze „Sławy i chwały” dawno, szukając wiadomości o szone rusińskie chłopstwo i swej Rosochowata – Nikorowiczów jak Zofia Barbara Potocka. Nie Jarosława Iwaszkiewicza. Wska- Nowosielicy na Wołyniu, którą pracy pielęgniarki w wojennych prowadziłam dokładnych badań zuje na to wyraźnie fakt, że Zofia opisała Zofia Kossak-Szczucka w lazaretach. Z tych wspomnień Jakuszyńce i Hryców – Artura i „Sławy i chwały” na tę okolicz- Barbara Potocka pisze, iż Iwasz- „Pożodze”. Serge jeździ po Ukra- wyłania się obraz bardzo odważ- Aleksandra Russanowskich ność, piszę tylko o tym, co mi się inie, opisuje i fotografuje dawne polskie zabytki, dwory, pałace, zespoły pałacowo-parkowe, pro- wadzi także różne śledztwa hi- storyczne. Na blogu przedstawia historię poszczególnych obiektów w języku rosyjskim, ukraińskim, częściowo francuskim i polskim. Prosi o pomoc w przetłumaczeniu tekstów na język angielski i pol- ski (choć zauważyłam, że kilka postów jest już po polsku).

Chciałabym zainteresować tym blogiem polskich miłośników kresów wschodnich.

A tutaj jest link do wpisu o Pe- czarze (wpis jest po rosyjsku, ale zdjęcia możecie sobie obejrzeć, nawet jak nie znacie tego języka):

Печора. | Путешествуя Историей Печора. Часть вторая. | Путешествуя Историей

„Peczara”, Potocka Janina Zofia z Potockich, „Dziennik 1914- 1919”, Potocka Zofia Barbara, „Moje własne wspomnienia”, wyd. LTW, Łomianki 2014 1 czerwca 2020 - strona 18 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Pierwsza wojna wygrana samodzielnie przez polską armię Bożena Ratter Kiedy 17 kwietnia 1920 Piłsud- polskiej trwającej od listopada ich domostw przed ski wydał kluczowy rozkaz ofen- 1918 do lipca 1919 roku, w któ- siekierami ukra- sywy na Kijów, nie pertraktował rej Ukraińska Halicka Armia ińskich chłopów. jeszcze z Petlurą. Jako żołnierz z dopuściła się szeregu zbrodni Oszalałe ciemne krwi i kości najpierw przygotował wojennych na polskich żołnier- masy chłopstwa, wojsko, potem ruszył do ataku i zach i ludności cywilnej. Sejm podjudzane mącą- dopiero wtedy zaczął się zastana- RP powołał nawet komisje do cym podszeptem, wiać nad politycznymi detalami. ich zbadania. Z powodu lęku runęły na dwory… Był przekonany, że armia polska przed odpowiedzialnością karną Wobec żywiołowe- jest w stanie zdobyć Kijów. Ale wielu urzędników ZURL i żoł- go natarcia ucho- co wtedy? Polacy nie mogli prze- nierzy UHA pozostało na emi- dzili z gniazd wła- cież okupować Ukrainy; nie mo- gracji głównie w Czechosłowacji. snych ziemianie, gli też gonić za Armią Czerwoną Od lipca 1919 r. UHA walczyła zostawiając za sobą w głąb Rosji. Musieli znaleźć przeciw bolszewikom w ramach dymy pożarów i kogoś, kto utworzyłby i utrzy- armii URL zmieniając potem zwierzęco pomordo- mał niepodległe państwo ukra- kilkakrotnie „front” z białych wane ofiary. Chłop- ińskie zaprzyjaźnione z Polską. (sojusz z Denikinem) na czerwo- stwo waliło w gruzy Piłsudski wszedł w sojusz z Pe- nych (sojusz z bolszewikami) i budowle, przypomi- tlurą w stanie umysłu podróżnika, sojusz z Piłsudskim (Petrula) za- nające mu istnienie który przemierza Saharę i jest go- równo przed Bitwą Warszawską „krwiopijców”, tów wynająć dowolne zwierzę z jak i w czasie trwania. W dniach młóciło cepami sa- garbem. 25 i 26 sierpnia 1920 r. ok. 1700 ską porcelanę, wy- żołnierzy ukraińskich z połu- kluwało oczy por- Petlura absolutnie nie nadawał dniowego odcinka frontu zdezer- tretom dziedziców, się do powierzonego mu zada- terowało i uciekło do pobliskiej tarzało się w cukrze nia. Polacy dali mu sześć tygodni Czechosłowacji. Większość ucie- wysypywanym z wo- na zorganizowanie administracji i kinierów stanowili Galicjanie. rów na podwórza sformowanie armii. Nie ma jed- fabryczne, topiło nak żadnych dowodów na to, że Jest maj 2020 r. Informacja Ra- fortepiany i meble odniósł na tym polu jakieś sukce- dia Wnet i Kuriera Galicyjskiego: w stawach, szalało sy. Jego rząd był niemile widziany Reporterzy Kuriera Galicyjskie- z uciechy …„Smerf / Wyprawa Kijowska. Spieszeni ułani podczas walk wiosną 1920 roku. Foto: Domena publiczna zarówno przez Machnę w central- go i Radia Wnet (Paweł Bobo- panam!! Rizaty dla przygotowania projektu kate- nej Ukrainie, przez Wrangla na łowicz i Dymytr Antoniuk ) po- lachiw! Podpalaj! Bij! Morduj. chizmu. Wkrótce został powołany Dlaczego powyższych zasad Krymie, jak i przez przywódców ruszają się szlakiem polskich i W Przedmowie do wydania Burzy komitet redakcyjny złożony z nie stosujemy w przygotowa- bolszewickiej Ukrainy w Charko- ukraińskich bohaterów, którzy ze wschodu z lipca 1925 r. profe- biskupów, ekspertów teologii i niu podręczników szkolnych, wie. Ostatecznie nie przetrwał na- walczyli w wojnie polsko-bol- sor Stanisław Estreicher napisał: katechezy i nastąpił 3-letni czas lekcji tradycyjnych i wirtual- wet sześciotygodniowego okresu szewickiej. Finał akcji odbędzie ..Umiłowanie ludu ukraińskiego, prac przygotowawczych. W li- nych, programów w mediach? próbnego – o sojuszu Piłsudskie- się 9 maja w Kijowie ponieważ tak barbarzyńsko starającego się stopadzie 1989 roku czwarty już Dlaczego pozwalamy na rela- go i Petruli pisze Norman Davies 9 maja 1920 roku po wyparciu zlikwidować polską działalność na z kolei projekt poddany został tywizację zdarzeń, postaw, po- (Orzeł Biały Czerwona Gwardia) bolszewików przez polskie i ukra- Kresach, prowadzi autorkę mimo szerokiej konsultacji wszystkich jęć w interesie wrogów Polski? Opisał też wkroczenie do Kijo- ińskie oddziały, ulicami Kijowa wszystko do głoszenia haseł spra- biskupów katolickich, konferencji wa: Jak powiedział pewien pol- przeszła wspólna parada wojsko- wiedliwości i przebaczenia wobec episkopatu oraz instytutów teo- Należy odrzucić wszelkie skraj- ski weteran: „Pędziliśmy przez wa. Dziennikarze jadą szlakiem niego. Nad rozlaną krwią, nad logii. Wynikiem konsultacji była ne postawy oraz szukać spraw całą drogę do Kijowa i pędzili- cmentarzy i pól bitewnych, na ruiną dworów, nad poniżeniem i ogólna zgoda co do założeń zdol- łączących do budowania jed- śmy przez całą drogą powrotną”. których walczyli i zostali pocho- gwałtem matek i córek, narzuco- nych przyjąć ponad 24 tysiące ności. Takim przykładem jest Patrol polskich szwoleżerów zna- wani polscy i ukraińscy żołnierze. nym przez barbarzyństwo wyższej proponowanych zmian i udosko- współpraca polsko – ukraińska lazł się w Kijowie już 3 maja: kulturze, unosi się wszędzie szla- naleń. W 1992 roku 9 już projekt w czasie wojny polsko – bolsze- żołnierze dojechali z północ- Polscy dziennikarze przeszli- chetne i miłujące serce kobiece… został jednogłośnie zaaprobowa- wickiej w 1919-1920 r. kiedy to nych przedmieść do centrum by szlakiem pól i lasów, łąk i ny i przedstawiony Ojcu św., Polska podpisała traktat o przy- zdobycznym tramwajem, wzięli jezior, ruin budynków zagospo- Dlaczego nie mówimy o współ- który naniósł pewne uwagi i su- jaźni i współpracy z przywódcą do niewoli zdumionego ofice- darowanych kiedyś przez Po- pracy z bohaterami polskiej gestie. 8 grudnia 1992 r. podczas URL – Simonem Petrulą (Piotr ra sowieckiego, który stał na laków, śladem cmentarzy i pól emigracji z Francji, Stanów Zjed- mszy św. Ojciec Święty powierzył Hlebowicz Kurier Wnet 2017). przystanku, i wycofali się rów- bitewnych, na których ginęli z noczonych, Kanady i Brazylii, katechizm całemu kościołowi. To nie był traktat o przyjaźni nie szybko jak przyjechali… rąk ukraińskich Polacy nie tyl- która dobrowolnie, z potrzeby Katechizm jest owocem 6 lat (niczym komunistyczny slogan o Następnego ranka główne siły ko w czasie wojny 1918 -1919. serca zrezygnowała z dostatniego kolegialnej pracy biskupów „przyjaźni polsko-radzieckiej”, polskie przemaszerowały uli- ustabilizowanego życia i przy- współpracujących z eks- która kosztowała nas miliony ofiar cami, których nikt nie bronił. Przeszliby śladem tych, którym była do Europy by zaciągnąć pertami z różnych dziedzin, ludzkich i rabunek majątku naro- Żołnierze w lufach karabinów swoje wspomnienia poświęciła się do armii Hallera i uczestni- w której w intensywny spo- dowego), to był układ wojenny. mieli zatknięte kwiaty, kolumny Zofia Kossak Szczucka, Kornel czyć w Bitwie Warszawskiej? sób uczestniczył Ojciec św. wojskowe i transportowe przede- Makuszyński czy Maria Dunin Katechizm przekazuje istot- Dnia 25 sierpnia 1920 r przyjęto filowały pośród mieszkańców, – Kozicka, nagrodzona przez in- Nigdy za wiele rozważania, zgłę- ne i fundamentalne treści wia- uważać za koniec Bitwy Warszaw- którzy zajmowali się zakupami telektualistów Ligii Narodów biania tych prawd, które zawar- ry oraz moralności katolickiej skiej, był to pierwszy od 220 lat i nie zwracali większej uwagi na w Genewie za autobiograficzną te są w katechizmie kościoła obficie czerpiąc z Pisma św. z liczący się na arenie międzyna- piętnastą zmianę władzy w cią- relację z wypadków towarzyszą- katolickiego- w poniedziałko- tradycji nauczania magisterium rodowej sukces Polski, pierwsza gu trzech lat. (Norman Davies cych rewolucji bolszewickiej wej audycji Radio Maryja przy- kościoła. Czyni to w sposób wojna wygrana samodzielnie Orzeł Biały Czerwona Gwardia). 1917, z tułaczki „polskiego zie- pomniana została jego geneza. kompletny i syntetyczny posłu- przez polska armię- powiedział miaństwa i inteligencji pozba- Prace nad katechizmem trwały gując się językiem zwięzłym, w homilii ks. abp. Stanisław Gą- W pracy Piłsudski-Petrula , le- wionej nagle dobytku, pracy i 6 lat. Ojciec św. Jan Paweł II od- jasnym bardziej odpowiadają- decki 3 maja na Jasnej Górze. genda asymetrycznego sojuszu wszelkich podstaw życia” i prze- powiadając na prośbę biskupów cym współczesnemu człowie- Artur Brożyniak (IPN Rzeszów) żywających „czerwony terror” w na Synodzie w 1985 r., ustanowił kowi (poranna katecheza RM). Bożena Ratter nawiązuje do wojny ukraińsko- Kijowie, dokąd uciekali ze swo- komisję kardynałów, biskupów www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 19 Dlaczego prawo w Polsce broni banderowski nazizm? Andrzej Łukawski Jeżeli ktoś myślał że narodowy- zależy na wygrzebaniu z ruin Re- -socjalizm -NAZIZM- wraz z ichstagu zasypanego tam niemiec- jego symboliką na trwałe przy- kiego nazizmu i przekwalifikowa- sypały gruzy Reichstagu jest w niu go na ukraiński-banderowski. błędzie. Ten liczący 60 stron maszynopis Wśród ofiar II wojny światowej w tekst Uchwały Krajowego Pro- poszczególnych krajach, Polacy widu Organizacji Ukraińskich po ZSRR oraz Chińskiej Republi- Nacjonalistów(OUN) podjętej 22 ce Ludowej, znajdują się na trze- czerwca 1990 roku został opubli- cim miejscu z ponad 6,5 miliono- kowany 12 kwietnia 1991 roku w wą liczbą ofiar. W sieci pojawiają „Magazynie Tygodniowym Pol- się też artykuły mówiące o niedo- ski Zbrojnej”. szacowaniu liczby polskich ofiar. Jednym z pierwszych jaskrawie widocznych skutków realizowa- Powyższe fakty są aż nadto prze- nia tej uchwały było potępienie konujące i pokazują, że Polska jak przez Senat w roku 1990 Akcji najbardziej ma moralne prawo do (Operacji) „Wisła”. Czas ku temu ścigania sprawców zbrodni jak sprzyjał, ponieważ Polska wów- też obowiązek do zbiorowej/naro- czas żyła zmianą systemu poli- dowej pamięci ofiar tych zbrodni. tycznego i nikt nie zgłębił póź- niejszych -dzisiejszych- skutków W latach powojennych, polscy tego potępienie. Dodam, że po- świadkowie zbrodni nazistow- tępienia tej operacji żądali wpro- skich aktywnie uczestniczyli w wadzeni na rosnącej fali Solidar- procesach nazistów jednak do- ności do Senatu mieszkający w tyczyło to głownie nazistów nie- Polsce Ukraińcy, którym władze mieckich, następnie kolaborantów Polski umożliwiły zrzeszanie się i Volksdeutsche pozostawiając w licznych strukturach społecz- jednak nietykalnymi ukraińskich nych. morderców w służbie Hitlera. Już 30 lat uchwały OUN Nie mnie oceniać rolę Andersa w rozpościeraniu ochronnego pa- Ta tajna uchwala OUN pokrywa rasola nad uciekającymi przed się z okresem trwania w Polsce armią czerwoną banderowcami tzw. „demokracji” i nie wygasa. Głównym miejscem do przywra- sowian właściwych prokuratur a przede wszystkim, ukraińskimi Mam wrażenie, że zmieniające etniczności. O Polakach Ukraińcy cania tej pamięci stał się polski o propagowaniu banderyzmu w członkami SS Galizien bo tym się od 30 lat rządy w Polsce (nie mówią jak podczas mniej/bar- Facebook, bo przecież władza nie Polsce były przez nie lekcewa- powinni zając się historycy pionu mylić z polskimi) sprzyjają eks- dziej oficjalnych uroczystościach była i nadal nie jest zainteresowa- żone i odrzucane jak zacytowane śledczego IPN. pansji uchwały OUN na cały już np. w Sahryniu, że są okupantami na prostowaniem kłamstw napły- poniżej: Co prawda w tej kwestii istnieją obszar Rzeczpospolitej. ich etnicznych terenów. wających i kolportowanych m.in. opracowania historyków spoza Ten sztuczny twór państwowości przez ukraińską ambasadę, nad- Prokuratura w Łodzi. IPN jednak ich siła przebicia się wykreowany przez M. Gorbaczo- Zasada takiego działania jest pro- miernie rozmnożone konsulaty i Niniejszym zawiadamiam o uza- do polskiej przestrzeni publicznej wa natychmiast został poparty sta. Najpierw przekłamuje się hi- utrzymywaną z kieszeni polskie- sadnionym podejrzeniu popeł- jest mniejsza niż „taka sobie”. przez Polskę a w pierwszej de- storię na co władze w Polsce nie go podatnika gazetę propagando- nienia przestępstwa z art. 256 kadzie swojego istnienia, Kwa- mają zamiaru reagować, by po wą „Nasze słowo”. par.1 i par.2 Kodeksu Karnego, Być może okres PRL uznał za śniewski wraz z Kulczykiem i kilku latach powoływać się na tak Przeciwko ukrainizacji/bandery- to jest propagowania totalitarne- sukces Akcję (Operację) Wisła innymi zainicjowali Ukraińcom wykreowaną historię w iście Go- zacji Polski Odbywały się pikie- go ustroju państwa oraz nawoły- przeprowadzonej „równolegle” z pomoc w ramach tzw. Partner- ebbelsowskiej formule wg. której: ty przed ambasadą i ukraińskimi wania do nienawiści na tle różnic radziecką Operacją „Wastok” jed- stwa Wschodniego mimo, iż już Kłamstwo powtórzone tysiąc razy konsulatami, wszak prezydenci narodowościowych, w szczegól- nak po latach okazało się, że obie w latach 30 ub.w. R. Dmowski staje się prawdą. Ukrainy podejmowali kuriozalne ności poprzez wznoszenie okrzy- operacje mające na celu likwida- przestrzegał przed tego rodzaju ustawy w tym wyniesienie katów ku w języku ukraińskim o treści cję banderowskiego podziemia partnerstwem. Tak kreowane przez m.in. Juri- Narodu Polskiego do rangi naro- „Sława Ukrajini - Herojam sła- dokonały się połowicznie a więc Dmowski przewidywał, że gdy ja Szuchewycza, Wiatrowycza i dowych bohaterów Ukrainy, usta- wa” (слава Україні - Героям nie do końca skutecznie. Ukraina oderwie się od Rosji i innych prominentnych Ukraiń- nawiali ich święta jak też olbrzy- слава, tłum.: Chwała Ukrainie, zostanie niezawisłym państwem, ców „prawdy” stają się pożywką mie kary za antybanderowskie chwała bohaterom) oraz „Sława Jak kameleon. to szybko stanie się: „zbiegowi- i wytycznymi dla szefa Związku postawy. naciji – smert’ woroham” (слава skiem aferzystów całego świata, Ukraińców w Polsce Tymy, które- Reakcja Kresowian i Patriotów нації - смерть ворогам, tłum.: W Polsce do dzisiaj nikt nie którym dziś bardzo ciasno jest we go organizacja zbyt hojnie wspie- natychmiast spotkała się z kontrą chwała nacji, śmierć wrogom). sprawdził/zbadał „kameleonów” włas­nych krajach, kapitalistów i rana jest z pieniędzy polskiego mieszkających w Polsce Ukraiń- Wzmiankowanego czynu doko- którym na podstawie oryginal- poszukiwaczy kapitału, organi- podatnika na wrogą Polsce robo- ców, którzy w polskich miastach nywała nieznana osobiście skar- nych dokumentów zrabowanych zatorów przemysłu, techników i tę. i szkołach z ukraińskim jeżykiem żącemu kobieta, podżegając do zamordowanym przez siebie Po- kupców, speku­lantów i intrygan- Ostatnia dekada obfitowała w nauczania przystąpili do inten- tego inne osoby, dnia 21.02.2014 laków, władze Polski Ludowej tów, rzezimieszków i organiza- najróżniejsze podobno polsko- syfikacji gloryfikowania bande- w Łodzi na Placu Wolności pod- wystawiły jak najbardziej legalne torów wszelkiego gatunku pro- -ukraińskie konferencje i eventy ryzmu. Odbywały się marsze, czas tzw. wiecu poparcia dla dokumenty tożsamości, nowej stytucji: Niemcom, Francuzom, w których po jednej stronie stołu koncerty, zgromadzenia, kolpor- Ukrainy. Zdarzenie zostało zare- tożsamości. Nie prowadząc wła- Belgom, Włochom, Anglikom konferencyjnego zasiadali pro- taż w tych szkołach elementarza jestrowane na filmie zamieszczo- ściwych badań nie sposób dzisiaj i Amerykanom pośpieszyliby z banderowscy historycy z Ukrainy „Bandera i ja”.... a co jest podej- nym na kanale YouTube pod ad- stwierdzić ilu takich udających pomocą miejscowi lub pobli- po drugiej zaś polscy. Cel jeden. rzanie dziwne, otrzymywali na resem http://www.youtube.com/ Polaków Ukraińców znajduje się scy Rosjanie, Polacy, Ormianie, Realizacja tzw. uchwały OUN z te przedsięwzięcia zgodę władz watch?v=NPz41wCJUaA#t=125 w Polsce i nie sposób stwierdzić, Grecy, wreszcie najliczniejsi i gloryfikowaniem „banderowskiej lokalnych bo przecież ktoś na tą [dostęp 23.03.2014]. Wyżej wy- ilu ich potomków zajmuje się naj­ważniejsi ze wszystkich Ży- religii” w tle. hucpę musiał wydać zgodę. Ktoś mieniona kobieta jest widoczna działalnością ukraińskiej V ko- dzi. Zebrałaby się tu cała swoista W związku z nachalnymi próbami też musiał wydać zgodę na reje- na filmie podczas wznoszenia lumny w Polsce. Liga Narodów i innych kanalii”. przeniesienia do Polski ideologii strację młodzieżowego zespołu okrzyku w czasie 2:02-2:07 na- Niemal dziesięć lat temu, w arty- banderowskiej i brakiem reak- ENEJ który to bezkarnie gloryfi- grania. Z filmu można domnie- kule zamieszczonym w jednym z Ostatnia dekada cji władz w Polsce, Kresowianie kuje płk. UPA Petro Olijnyka ps. mywać, że jest to jedna z osób naszych serwisów pt. „W KRĘGU wspierani przez polskie ruchy pa- „ENEJ” a który w 1943 roku kie- organizujących wiec, bądź znana TZW. UCHWAŁY KRAJOWE- Kończąca się dekada to powol- triotyczne zaczęli z tego powodu rował mordami ludności polskiej jego organizatorom i dopuszczo- GO PROWIDU ORGANIZACJI ny aczkolwiek systematyczny wyrażać swoje niezadowolenie i na Wołyniu. ENEJ „wsławił się” na na scenę. UKRAIŃSKICH NACJONA- marsz OUN zmierzający do zmia- przywracać społeczności interne- bezwzględnością, okrucieństwem LISTÓW” informowaliśmy o tej ny ustrojowej w Polsce i coraz towej pamięć ofiar bestialskiego i m.in. własnoręcznie odrąbywał UZASADNIENIE „tajemniczej” uchwale której re- śmielej artykułowane roszczenia ludobójstwa dokonanego na Po- głowy swoim ofiarom. alizacja trwa do dnia dzisiejszego. terytorialne do wyimaginowanej, lakach przez ukraińskich nacjo- Próby powiadamia przez Kre- Hasło „Sława Ukrainie” i odzew Jak zatem widać, „komuś” bardzo czyli nigdy nie istniejącej własnej nalistów. 1 czerwca 2020 - strona 20 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl „Herojam sława” zostały ustano- skim zabito według ustaleń śledz- pełnionego przez OUN-UPA na tych procesji przyjeżdżają w się treściami umieszczanych na wione jako organizacyjne przy- twa IPN „około 60, a nawet 80 ludności polskiej”, w: „Prawda określonym bo antypolskim celu. osiach moich znajomych wpisów witanie Organizacji Ukraińskich tys. osób narodowości polskiej” historyczna a prawda politycz- Tym procesjom towarzyszą jako i widzę ich bezradność wobec Nacjonalistów (w skrócie: OUN) [12]. W/w zabójstwa również na w badaniach naukowych. ochrona policjanci w tym i ci z braku stanowiska władz najja- przez Uchwałę II Wielkiego Zbo- wynikały z doktryny ukraińskie- Ludobójstwo na Kresach połu- grup prewencyjnych których za- śniejszej RP wobec wszędobyl- ru OUN z kwietnia 1941 roku. go nacjonalizmu. Główny ide- dniowo-wschodniej Polski w la- daniem jest pacyfikacja protestu- skiego banderyzmu. Według uchwały przywitaniu to- olog ukraińskiego nacjonalizmu tach 1939-1946”, Bogusław Paź jącej przemyskiej młodzieży. Padają ostre, a czasami nawet warzyszył faszystowski gest pod- Dmytro Doncow uznawał narody (red.), Wrocław 2011, s.165 Ochrona policji za którą płaci zbyt ostre komentarze Kresowian niesienia „wyprostowanej prawej za gatunki (rasy), które między [7] Wiktor Poliszczuk, „Nacjona- polski podatnik świadczy o jed- i Patriotów które prokuratorzy na ręki w prawo skos wyżej wyso- sobą walczą o miejsce na ziemi: lizm ukraiński w dokumentach nym. Organizatorzy tej „imprez- siłę wykorzystują jako mowę nie- kości czubka głowy” [7]. Nale- „Żyją u panują tylko te rasy, (część 1). Integralny nacjona- ki” wiedzą co organizują i dlatego nawiści do Ukraińców. ży nadmienić, że słowa „Sława które nie znają wątpliwości, któ- lizm ukraiński jako odmiana fa- obawiają się reakcji jeszcze pol- Dziwne i absurdalne są proku- Ukrajini – Herojam sława” były re nie rozmyślają nad prawem szyzmu. Tom trzeci. Dokumenty skiego społeczeństwa Przemyśla. ratorskie oskarżenia dotyczące ukraińskim odpowiednikiem po- do swojego istnienia i istnienia z zakresu zasad ideologicznych i czasami zbyt ostrej retoryki kie- zdrowienia „Heil Hitler”. kosztem słabszych i niezdarnych, założeń programowych nacjona- Rzeszów: rowanej do banderowców i ich Pierwszy punkt Konstytucji które polegają nie na okolicz- lizmu ukraińskiego”, ss. 27, 42, Studiujący w Rzeszowie ukraiń- gloryfikatorów. Ukrainy opracowanej przez OUN nościach, lecz na nieugiętej sile 131 scy studenci pozują do zbiorowe- Być może nie jestem na bieżąco w 1939 roku przewidywał dla tego rasy, dla których zarówno roz- [8] Wiktor Poliszczuk,”Dowody go zdjęcia na tle banderowskiej ze współczesną geopolityką Euro- państwa ustrój „autorytarny, to- rost jak i ich idea są dogmatem zbrodni OUN i UPA: integral- flagi. py i gdzieś mi umknęło państwo talitarny i zawodowo-stanowy” absolutnym…”[7]. Inny promi- ny nacjonalizm ukraiński jako Banderlad. To tego państwa broni [13]. Według profesorów Grzego- nentny członek OUN Mychajło odmiana faszyzmu, tom 2, Dzia- Bartoszyce, Górowo Iławeckie. prokurator Młynarczyk z proku- rza Motyki i Rafała Wnuka „ce- Kołodziński zapowiadał: „Chce- łalność ukraińskich struktur na- W polskich szkłach z ukraińskim ratury Praga-Północ i Sąd Okrę- lem OUN było utworzenie (…) my nie tylko opanować ukraiń- cjonalistycznych w latach 1920- językiem nauczanie ktoś rozpro- gowy w Warszawie wydający za państwa ukraińskiego o ustroju skie miasta, ale stratować ziemie 1999”, Toronto 2000, ss. 43, 45 wadza przetłumaczony już na jez. antybanderyzm wyrok skazujący. zbliżonym do faszystowskiego” wroga, zdobyć wrogie stolice i na [9] Grzegorz Rossoliński-Liebe, polski elementarz „Bandera i ja”. [11]. Zdaniem historyków OUN ich zgliszczach oddać salut Im- “The „Ukrainian National Re- W latach ubiegłych, w Górowie Nie wiem jak i dlaczego jest moż- była organizacją totalitarną (róż- perium Ukraińskiemu. Chcemy volution” of 1941. Discourse and organizowano festiwale „Koło- liwe, żeby prokuratura a za nią ni autorzy klasyfikują ją jako na- wygrać wojnę wielką i okrutną, Practice of a Fascist Movemen”, myja” które nakładały się datą na sądy w Polsce stały się adwo- zistowską [6], faszystowską [1][2] wojnę, która zrobi z nas włodarzy w: Kritika: Explorations in Rus- organizowane przez Kresowian katami katów którzy przed laty [4][10][9][7], względnie integral- Europy Wschodniej”[5]. Hasło sian and Eurasian History 12, 1 obchody Krwawej Niedzieli. mordowali Polaków a dzisiaj są nie (skrajnie) nacjonalistyczną, „Smert’ woroham” jest zapowie- (Winter 2011), ss. 85, 89 gloryfikowani i ochraniani przez przy czym współcześnie uważa dzią realizacji tychże zamiarów. [10] Per Anders Rudling, “The W innych szkołach, pod przy- polskie prawo. się, że określenie „integralny” Nie ulega więc wątpliwości, że OUN, the UPA and the Holo- krywką poznawania państw służy do maskowania totalitary- osoby, które 21.02.2014 w Łodzi caust: A Study in the Manufac- członków Unii Europejskiej orga- Ze względu na koronawirusa, zmu OUN) [3]. wznosiły hasło „Sława naciji – turing of Historical Myths”, The nizowane są -jak np. we Wrocła- część rozpraw przeciwko Kreso- Prokurator IPN - Komisji Ściga- smert’ woroham” odwoływały się Carl Beck Papers in Russian wiu- dni ukraińskie. wianom i Patriotom za ich anty- nia Zbrodni przeciwko Narodowi do zbrodniczej teorii i praktyki & East European Studies, No. Poprzez otwarcie granicy z Ukra- banderyzm została wstrzymana Polskiemu stwierdził, że „[i]de- ukraińskiego nacjonalizmu. 2107, November 2011, ISSN iną, dotyka Polskę istny „potop” ale Wrocławski sąd wznowił już ologicznie Organizacja Nacjo- W świetle powyższego zacho- 0889-275X, s.3 zabierających Polakom pracę rozprawę i do redakcji KSI wpły- nalistów Ukraińskich czerpała z dzi uzasadnione podejrzenie, [11] Rafał Wnuk, Grzegorz Mo- Ukraińców. nął poniższy e-mail: włoskiego faszyzmu i niemieckie- że wznoszenie okrzyku „Sława tyka, „Pany i rezuny”, s.39 go nazizmu.” [12]. naciji – smert woroham” nosiło [12] Piotr Zając, „Prześladowa- To m.in przybysze podstawieni Dzień dobry W związku z powyższym nie ulega znamiona nawoływania do nie- nia ludności narodowości pol- przez ZUwP powiadamiają pro- Właśnie dostałem list polecony z wątpliwości, że nastąpiło świado- nawiści na tle różnic narodowo- skiej na terenie Wołynia w latach kuratury w Polsce o rzekomej terminem apelacji. me, aprobujące użycie organi- ściowych (ukraińsko-polskich 1939–1945 – ocena karnopraw- polskiej mowie nienawiści. Pro- A więc cały ten cyrk „inaczej zacyjnego pozdrowienia OUN z bądź ukraińsko-rosyjskich). na zdarzeń w oparciu o ustalenia kuratura stosuje jakąś przedziwną trudno mi to nazwać” odbędzie pobudek politycznych. Zachodzi Ponadto skarżący zgłasza, na śledztwa OKŚZpNP w Lublinie”, ekwilibrystykę prawną bo naj- się 03.06.2020 r. o godzinie 10:50 uzasadnione podejrzenie, że wy- podstawie nagrania na YouTube, w: Radosław Ignatiew, Antoni pierw wzywa zadenuncjowane- w lokalu sądowym we Wrocławiu żej wymieniona osoba, wraz z że przewodniczący zgromadzenia Kura (red.), „Zbrodnie przeszło- go przez Ukraińców na przesłu- przy ul. Sądowa 1 w sali nr 2. innymi członkami zgromadzenia, nie zareagował na wznoszenie ści. Opracowania i materiały chanie w charakterze świadka, Muszę przyznać, że nie lubię pochwalała totalitarne państwo w/w okrzyków, w związku z czym prokuratorów IPN, t. 2: „Ludo- by niemal następnego dnia temu przyglądać się egzekucją, zwłasz- ukraińskie postulowane przez należy rozważyć jego odpowie- bójstwo””, ss. 39, 41 świadkowi postawić zarzuty. Ot cza własnym. No ale trzeba wal- OUN („Sława Ukrajini”) oraz dzialność karną z art. 13a ustawy [13] Ołeksandr Zajcew, taka szyta grubymi nićmi anty- czyć do końca, a nóż stanie się bojowników, którzy o nie walczy- z 5 lipca 1990 Prawo o zgroma- Український націоналізм та polska nowa praktyka prawna bo cud i trafię na uczciwego sędzie- li („Herojam sława”) z zamiarem dzeniach. італійський фашизм (1922– inaczej nie można tego nazwać. go. kierunkowym propagowania Nadmieniam, że nie byłem na- 1939), http://uamoderna.com/ Przecież cuda się zdarzają. Praw- związanego z tym ustroju totali- ocznym świadkiem w/w zdarze- index.php/md/98-zaitsev [dostęp Przełomowym okresem antypol- da? Do widzenia Krzysztof Ma- tarnego. nia; dowiedziałem się o nim z na- 18.03.2014] skości w Polsce stała się prze- rian Madej Hasło „Sława naciji – smert’ grania YouTube. Osoby widoczne dziwna „wątpliwość” prezyden- woroham” różnież należy do po- na nagraniu nie są mi osobiście Łódzka prokuratura, podobnie ta Dudy w terminy: Ukraiński O sprawie Pana Krzysztofa pisa- pularnych haseł wznoszonych znane. Wszystko co wiem na te- zresztą jak inne uznała, że sprawy nacjonalizm oraz Małopolska liśmy już w kwietniowy numerze przez ukraińskich nacjonalistów. mat w/w zdarzenia przedstawiłem nie ma a więc -użyją kolokwiali- Wschodnia znajdujące się w KSI. Jeżeli ktoś się wybiera to Skarżący zwraca uwagę, że wyżej w niniejszym piśmie. zmu- sprawę uwalono. ustawie o IPN. W tej sprawie, pre- -jak podaje mecenas- nie wej- wymieniona użyła ukraińskiego zydent Duda zwrócił się do od- dzie da sądu więc proszę zostać słowa ‘nacija’ (nacja), co jest na- Źródła: Po bezskutecznych działaniach krycia towarzyskiego jakim bez w domu. Ale, w przyszłości nie wiązaniem do doktryny ukraiń- [1] Richard Breitman, Norman Kresowian i Patriotów -rząd na- cienia wątpliwości jest szefowa możemy i nie wolno nam sądzo- skiego nacjonalizmu, która pre- J.W. Goda, “Hitler’s Shadow: dal uważał że nie ma problemu-, Trybunału Konstytucyjnego mgr nych zostawić na pastwę zada- ferowała używanie słowa ‘nacija’ Nazi War Criminals, U.S. Intel- Ukraińcy z organizacji kierowa- Przyłębska, która wydała wyrok, niowanych na probanderyzm a nie innego ukraińskiego słowa ligence, and the Cold War”, Na- nej przez Tymę pozwalali sobie iż powyższe terminy nie są zgod- prokuratur i sądów. ‘narod’ (naród). Według uchwa- tional Archives, s.74 [http://www. na coraz więcej. Już bez żadnego ne z Konstytucją. Ukraina póki co nie jest człon- ły II Walnego Zboru Ukraińskich archives.gov/iwg/reports/hitlers- skrępowania co rok wychodzą na Nie ma ukraińskiego nacjonali- kiem Unii Europejskiej w której Nacjonalistów z 1939 r. nacja -shadow.pdf dostęp 18.03.2014] ulice Przemyśla prowokując czer- zmu, nie ma sprawców ludobój- nie istnieje prawo karania za an- była najwyższym typem ludzkiej [2] John-Paul Himka, “The Im- wono-czarnymi barwami UPA stwa. Nie ma małych ojczyzn Po- tybanderowskie postawy. wspólnoty [8]. Według czołowego portance of the Situational Ele- miejscowych patriotów jak też laków w Małopolsce Wschodniej, Takie prawo obowiązuje jednak ideologa OUN Jarosława Stećko ment in East Central European corocznie organizują w Sahryniu nie ma odszkodowania za utraco- na Ukrainie ale nie znam podsta- „najwyższą wartością dla Ukra- Fascism”, East Central Europe antypolskie heppeningi. Nie bra- ne mienie. wy prawnej do stosowania tego ińca jest nacja ukraińska” [8]. 37 (2010), s.355 kuje na tych „spędach” antypol- prawa w Polsce a tym samym w Inny ideolog, Mykoła Ściborski, [3] John-Paul Himka, “The skich okrzyków np.:”Jeszcze Pol- Widząc że prawo w Polsce można Unii Europejskiej. zakładał, że w państwie ukraiń- Organization of Ukrainian Na- ska nie zginęła ale umrzeć musi” dowolnie interpretować i „nachy- Na pytanie postawione a tytule skim będzie obowiązywała ‘dyk- tionalists and the Ukrainian In- jak też witając się cytowanym w lać” na rzecz państwa ukraińskie- Dlaczego prawo w Polsce broni tatura nacji’ („nacjokracja”)[7]. surgent Army: Unwelcome Ele- powyższym powiadomieniu: go, FB począł być zalewany falą banderowski nazizm? nie znala- Hasło „Sława naciji” wypływa z ments of an Identity Project”, Ab „Sława Ukrajini - Herojam sła- antypolskiego hejtu przez opła- złem odpowiedzi mimo iż staram uwielbienia, jaką ukraiński na- Imperio, 4/2010, s. 92 wa” (слава Україні - Героям canych ukraińskich trolli. Część się być na rozprawach przeciwko cjonalizm otaczał nację ukraiń- [4] Lucyna Kulińska, „Działal- слава, tłum.: Chwała Ukrainie, z nich nawet awansowała do roli ską. ność terrorystyczna i sabotażowa chwała bohaterom) oraz „Sława permanentnych inwigilatorów Kresowianom i Patriotom. OUN za „historycznych wro- nacjonalistycznych organizacji naciji – smert’ woroham” (слава polskiego FB robiąc zrzuty z pry- Jedno jest pewne to to, że robota gów” narodu ukraińskiego uwa- ukraińskich w Polsce w latach нації - смерть ворогам, tłum.: watnych osi i przesyłać je jako jaką wykonujecie jest dobra skoro żała Polaków i Rosjan [5]. Pod 1922-1939”, Kraków 2009, s. 89 chwała nacji, śmierć wrogom). tzw. „mowa nienawiści” do pro- Ukraińcy proszą o obronę prawni- hasłem „śmierć wrogom” OUN [5] Grzegorz Motyka, „Ukraiń- kuratur, zwłaszcza tej najaktyw- ków w Polsce bo z całą pewnością (oraz jej zbrojne ramię – UPA) ska partyzantka 1942-1960”, ss. Organizowana w Przemyślu co- niejszej, z warszawskiej na Pra- nie polskich. dokonały w latach 1939-1947 lu- 48, 49 roczna Panichida lub Panachida dze-Północ. JEŻELI NIE MY TO KTO? dobójstwa Polaków na terenach [6] Czesław Partacz, „Przemil- stanowiąca w Kościołach chrze- JEŻELI NIE TERAZ TO KIEDY południowo-wschodniej Polski. czane w ukraińskiej historio- ścijańskich obrządek wschodni Z racji licznych znajomości na ZERWIEMY Z KRESÓW PARA- W samym województwie wołyń- grafii przyczyny ludobójstwa po- świadczy o tym, że uczestnicy FB, mam okazję do zapoznania WAN ZMOWY MILCZENIA !!! www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 21 Ustanowienie Orderu Wojskowego Virtuti Militari Redakcja ...dokończenie ze strony 1 jączek, a prócz nich dwóch puł- kowników, jeden podpułkownik,

też nie tylko podali korzystne przetrwał, z pewnymi mody- 12 stycznia 1832 r. car Mikołaj dla przebiegu działań wojsko- fikacjami, do dnia dzisiejsze- I zdegradował odznaczenie do wych rady, ale dopomogli do ich go. Obecnie Order Wojenny rangi rosyjskiej „Polskiej Od- wykonania przez swe wydatne Virtuti Militari ma formę znaki Zaszczytnej za Zasługi męstwo” (K. Filipow, op. cit.). nadaną mu w 1933 roku. Wojenne”. Miano orderu odzy- Nad przyznawaniem odznaczeń skał dzięki Sejmowi Ustawo- miała czuwać Kapituła, do której Odznaką Orderu Wojennego dawczemu RP 1 sierpnia 1919 Wszystko zaczęło się wiosną, dwóch majorów, dwóch porucz- weszli wszyscy odznaczeni 25 Virtuti Militari jest krzyż rów- roku - jako Order Wojskowy: 1792 r., po rozpoczęciu wojny ników oraz jeden szef szwadro- czerwca, pod przewodnictwem noramienny, zakończony na „Virtuti Militari”. Obowiązują- polsko-rosyjskiej, król Stani- nu. Wręczono je 25 czerwca w króla jako wielkiego mistrza Or- rogach ramion kulkami. Na ce do dzisiaj klasy Orderu usta- sław August, nakazał, by men- Ostrogu nad Horyniem na deru Virtuti Militari. Do nieod- ramionach poziomych krzyża lił dekretem król saski i książę nica wykonała pierwsze egzem- Wołyniu, w miejscu stacjono- ległego już końca panowania umieszczony jest napis „VIR- warszawski Fryderyk August plarze medali owalnych, które wania wojsk Rzeczypospoli- Stanisława Augusta udało się TUTI”, na ramionach piono- (26 grudnia 1806 roku): z jednej strony mieściły imię tej. Niestety, król nie przybył w tym czasie nadać go aż 526 wych napis „MILITARI”. Ra- • I klasa - Krzyż Wielki króla, a z drugiej napis »Virtuti osobiście na tę uroczystość. Nie osobom. Król nie mógł wów- miona krzyża w klasach I, II i (z gwiazdą), Militari«(dosł. Cnocie wojsko- uświetnił zatem swoją obecno- czas przypuszczać, że ustano- III pokryte są czarną emalią • II klasa - Krzyż Koman- wej). Odznaczenie miało być ścią tak doniosłego zdarzenia, wiony przez niego Order Virtuti w złoconym obramowaniu, w dorski, przyznawane za zasługi na polu mimo że nadania miały pod- Militari, nadawany wybitnym klasie IV złocone z wewnętrz- • III klasa - Krzyż Kawa- bitwy, srebrne dla szeregowych, nieść morale jego wojsk. Kilka polskim dowódcom i żołnie- nym czarno emaliowanym ob- lerski, a złote dla oficerów. Z zamiarem miesięcy później, po powrocie rzom, przetrwa rozpad Rzeczy- ramowaniem i w klasie V sre- • IV klasa - Krzyż Złoty, tym król nosił się już od pew- ks. Poniatowskiego do Warsza- pospolitej oraz czas rozbiorów? brzone z wewnętrznym czarno • V klasa - Krzyż Srebr- nego czasu, a pomysł podsunął wy, ustanowiono statut orderu, Odznaczenie Virtuti Militari no- emaliowanym obramowaniem. ny. mu; książę Józef Poniatowski, wprowadzając rozdział na pięć siło różne nazwy: Napisy w klasach I, II i III są Pierwszą „konstytucyjną” Ka- dowódcy wojsk koronnych na klas: Krzyż Wielki z Gwiazdą, • 1792-1794 - Order Vir- złocone, w klasach IV i V czar- pitułę Orderu Virtuti Militari Wołyniu, które skutecznie od- Krzyż Komandorski, Krzyż Ka- tuti Militari, no emaliowane. W środku krzy- powołał w styczniu 1920 roku pierały ataki carskich wojsk. Jak walerski, Medal Złoty, Medal • 1806-1815 - Order Woj- ża na złoconej, okrągłej tarczy Naczelnik Państwa Józef Pił- podają źródła historyczne; 18 Srebrny, przy czym trzy pierw- skowy Księstwa Warszawskie- w dwudzielnym wieńcu lauro- sudski. W jej skład weszli: czerwca 1792 w czasie wojny sze przeznaczone były tylko go, wym pokrytym zieloną emalią • marszałek Józef polsko-rosyjskiej „o konstytu- dla oficerów”. Podział na klasy • 1815-1831 - Order Woj- umieszczony jest biało emalio- ki - przewodniczący, cję 3 maja”, pod Zieleńcami zachował się do dziś. Jeszcze skowy Polski, wany orzeł w kształcie z roku • gen. broni Józef Haller, została stoczona bitwa między w 1792 r. król dokonał poprawki • 1832-1918 - Polska Od- 1792. Na odwrotnej stronie • gen. por. Wacław Iwasz- wezwanym przez targowiczan, dotyczącej nadań, w myśl której znaka Zaszczytna za Zasługi krzyża w środku napis „HO- kiewicz-Rudoszański, liczącym 11 tys. ludzi korpu- uprzednio odznaczonym ofice- Wojenne, NOR I OJCZYZNA” oraz data • gen. ppor. Jan Romer, sem gen. Arkadija Markowa rom Krzyżem Złotym nadano • 1919-1933 - Order Woj- „1792”. Krzyż w klasach I i II • gen. ppor. Edward a kolumną wojsk dywizji wo- Krzyże Kawalerskie, natomiast skowy Virtuti Militari, zwieńczony jest złoconą koroną Rydz-Śmigły, łyńskiej (3 tys. żołnierzy) gen. ks. Józef Poniatowski jako je- • 1933-1945 - Order Wo- królewską. Wymiar krzyża wy- • gen. ppor. Franciszek Józefa Zajączka. Gdy dywizja dyny otrzymał Krzyż Koman- jenny Virtuti Militari, nosi: w I klasie - 64 mm, w kla- Latinik, wołyńska, stawiając słaby opór, dorski. Ustalono formę nosze- • 1960-1992 - Order Vir- sie II - 55 mm, w klasie III - 45 • płk Mieczysław Kuliń- uległa rozproszeniu. Wówczas nia krzyży na wstążce błękitnej tuti Militari, mm i w klasach IV i V - 38 mm. ski, ks. Józef Poniatowski poprowa- z czarnymi obwódkami, ponadto • od 1992 - Order Wojen- (Rozporządzenie Prezyden- • płk Stanisław Skrzyń- dził do ataku swoje bataliony i Krzyż Wielki był dekorowa- ny Virtuti Militari. ta Rzeczypospolitej Polskiej z ski, grupę kawalerii Michała Wiel- ny srebrną, sześciopromienną Pierwotnie order miał kształt dnia 10.11.1992 r.) • mjr Mieczysław Mac- horskiego. Atak ten zdecydował gwiazdą. Order Krzyża Wojsko- owalny. Na awersie był napis kiewicz, o polskim sukcesie. 22 czerwca wego przeznaczony był jedynie “SAR” (łac. Stanislaus Augu- O burzliwych dziejach orderu • kpt. Andrzej Kopa, 1792 r. dla upamiętnienia tego dla żołnierzy. O przyznawaniu stus Rex) zwieńczony koroną mówią fakty: 29 sierpnia 1792 • kpt. Adam Koc. zwycięstwa król Stanisław Au- decydowały nie urodzenie i sta- królewską, a pod monogra- konfederacja targowicka w Lu- Odznaczeniem mogą być uho- gust ustanowił order Virtuti tus społeczny, lecz czyny wa- mem - dwie gałązki palmowe. bomlu ogłosiła uniwersał za- norowane nie tylko osoby fi- Militari, który po bitwie w leczne, zgodnie z dewizą: Virtuti Na rewersie wygrawerowano braniający noszenia i przyzna- zyczne. Do tego grona dołą- pierwszej kolejności, otrzyma- Militari – Cnocie Wojskowej: dwuwierszem napis „VIRTU- wania orderu pod groźbą suro- czyły także w roku 1920 miasta li ks. Józef Poniatowski i gen. „otrzymają go jedynie ci, którzy TI MILITARI”. Już na przeło- wych kar, ale zakaz uchylono Lwów i Verdun, a następnie Tadeusz Kościuszko. Oprócz nie tylko spełnili należycie swo- mie sierpnia i września 1792 w listopadzie 1793 r. 7 stycznia jednostki wojskowe oraz okrę- nich odznaczeni zostali jeszcze: ją powinność tak, jak im to na- roku - po ustanowieniu sta- 1794 Rada Nieustająca unie- ty. W roku 1939 uhonorowano generałowie: Michał Wielhor- kazywał honor i obowiązek, ale tutu Orderu - zmieniono jego ważniła order i zakazała jego orderem Warszawę. ski, Stanisław Mokronowski, ks. wyróżnili się przez szczególny wygląd m.in. poprzez nada- noszenia, co uchylił dekret Fry- Historia Orderu to nie tylko Eustachy Sanguszko i Józef Za- czyn, świadczący o ich sercu lub nie mu kształtu krzyża, który deryka Augusta w 1806 roku. świetność i splendor. W 1976 1 czerwca 2020 - strona 22 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl uroczyste złożenie swoich od- mającej duże znaczenie dla znaczeń na Jasnej Górze, gdzie przebiegu wojny, jak również je zostawili przed obrazem oficer, który przyczynił się Matki Boskiej. wybitnie do rozstrzygającego Po 1989 roku Orderu Virtuti zwycięstwa. Militari nie przyznano. • Krzyż Kawalerski - III 10 lipca 1990 prezydent Woj- klasa - może być nadany do- ciech Jaruzelski uchylił uchwa- wódcy oddziału do dowódcy łę Rady Państwa PRL z 21 lip- armii włącznie za nadzwyczaj- ca 1974 r. w sprawie nadania ne czyny bojowe lub wybitną Krzyża Wielkiego Orderu Wo- inicjatywę, połączoną z umie- jennego Virtuti Militari Leoni- jętnym i skutecznym dowo- dowi Breżniewowi. 2 sierpnia dzeniem, a wyjątkowo może 1995 prezydent Lech Wałęsa go otrzymać oficer sztabu za uchylił uchwałę Krajowej Rady współpracę z dowódcą, jeżeli Narodowej z 24 kwietnia 1946 ta współpraca przyczyniła się r. w części dotyczącej nadania do rozstrzygającego zwycię- generałowi broni Krzyża IV stwa w bitwie. klasy Orderu Virtuti Militari • Krzyż Złoty - IV kla- Iwanowi Sierowowi. 26 lipca sa - może być nadany żołnie- 2006 r. prezydent rzowi, który posiadał już Krzyż wskiego orderu nadanego roz- Srebrny (w wyjątkowych przy- kazem Naczelnego Dowódcy padkach ten warunek może być Wojska Polskiego z 3 sierpnia pominięty) za umiejętne i sku- 1945 r. teczne dowodzenie oddziałem do dywizji włącznie lub za wy- Obecne reguły przyznawania bitną inicjatywę, zapewniającą orderu Virtuti Militari są nastę- duży sukces bojowy. pujące: • Krzyż Srebrny - V kla- • Krzyż Wielki - I kla- sa - może być nadany dowód- sa - może otrzymać naczelny cy za śmiały i pełen inicjatywy wódz za zwycięską wojnę, czyn bojowy połączony ze sku- wyjątkowo - już po jej zwy- tecznym i umiejętnym dowo- cięskim zakończeniu, dowód- dzeniem, a także żołnierzowi, ca armii lub wyższy dowódca który swoim przykładem wpły- za całokształt pracy wojennej nął na towarzyszy, doprowa- przy wykazaniu się wybitnymi dzając ich do wybitnego czynu wynikami w poszczególnych bojowego lub sam dał przykład kampaniach. niezwykłego męstwa. Krzyżem • Krzyż Komandorski - II Srebrnym mogą być także od- klasa - może otrzymać dowód- znaczane za niezwykłe męstwo ca armii albo wyższy dowódca, osoby cywilne, oddziały, mia- / Order Virtuti Militari na Cmentarzu PowązkowskimFoto: Patryk Rostek/Wikipedia wyjątkowo dowódca grupy, sta i inne zbiorowości. dywizji lub równorzędny, za Order może zostać nadany je- roku w proteście przeciwko Leonida Breżniewa Orderem wojenni dowódcy odznaczeni śmiałe i pełne inicjatywy pro- dynie w czasie wojny lub nie odznaczeniu przez władze PRL Virtuti Militari I Klasy przed- tym Orderem zorganizowali wadzenie operacji wojennej, później niż przez pięć lat od jej zakończenia. (Sejm RP, Ustawa z 16 paź- dziernika 1992 roku) Sejm uchwałą z 1919 roku ustanowił święto Orderu Virtu- ti Militari na 3 maja, a w 1933 roku przeniósł je na 11 listo- pada. Obowiązuje to do chwili obecnej.

Informacje zaczerpnięte z n/w źródeł:

1) Ustanowienie Orderu Virtuti Militari - https://muzhp.pl/pl/e/1720/ ustanowienie-orderu-virtuti- -militari

2) Virtuti Militari. Naj- wyższe odznaczenie woj- skowe - https://www. rp.pl/Historia/306219928- Virtuti-Militari-Najwyzsze- odznaczenie-wojskowe.html

3) Bitwa pod Zieleńcami (18 czerwca 1792)- https://twoja- historia.pl/encyklopedia/leksy- kon-bitew/bitwa-pod-zielenca- / 220 rocznica ustanowienia Orderu Wojennego Virtuti Militari. Źródło YT mi-18-czerwca-1792/

Redakcja KSI nie ingeruje w treść nadsyłanych artykułów ani nie ogranicza ich długości. W wyjątkowych sytuacjach dzielimy materiał na części drukowane w kolejnych numerach. Nie zgadzamy się na używanie słów plugawiących język polski i naruszających dobre imię naszego kraju. Ponieważ nie cenzurujemy treści nadsyłanych publikacji każdy z autorów osobiście odpowiada za swoje poglądy i wyrażane opinie. Oznacza to, że nie wszystko co nasi czytelnicy czytają musi mieć aprobatę zespołu redakcyjnego. Stoimy na stanowisku, że każdy ma prawo do wyrażania własnego zdania i czyni to świadomie. www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 23 17-tego sierpnia I-szy batalion 54-tego pułku piechoty oraz batalion młodych lwowskich ochotników kapitana Bolesława Zajączkowskiego, natknęły się - każdy z nich z osobna - na silne Polskie Termopile oddziały 6-tej dywizji konnej z Aleksander Szumański armii Budionnego. Gdy 16-tego sierpnia baon 54- Jak co roku w sierpniu obcho- wą śmiertelny cios. (...) sił, do decydującego uderzenia, ny, ale zarazem pełen entuzjazmu i tego p., wysłany w rejon Nowo- dzimy uroczyście kolejne roczni- Zadaniem Budionnego było zdo- które - jak wiemy - przyniosło wiary we własne siły. siółek, na wschód od Krasnego, ce zwycięskiej Bitwy Warszaw- bycie do 29-tego lipca rejonu nam ostateczne zwycięstwo. W końcu lipca jako pierwszy wy- dla wzmocnienia grupy Abra- skiej 1920 roku, znanej też jako Lwów - Rawa Ruska a następnie rusza ze Lwowa na front lotny hama - w określonym miejscu Cud nad Wisłą. Mówiąc i pisząc uderzenie na północ, dla odciąże- LWÓW STAJE DO WALKI oddział Abrahama w sile tysiąca grupy tej już nie znalazł, odbił szeroko o wielkiej bitwie pod nia sił Tuchaczewskiego, prących trzystu ludzi, wysłany najpierw w najpierw Nowosiółki, a na drugi Radzyminem, zapomniano (?) o ku Warszawie. Budionny dyspo- Co działo się wtedy w samym okolice Kamionki Strumiłłowej, a dzień, cofając się na Zadwórze równoległej batalii, stoczonej z nował 4-ma dywizjami o łącznej Lwowie? Osłabione przez odej- później nad Strypę. Wkrótce jed- - został tam zaskoczony przez armią Budionnego w okolicach sile 12 tysięcy szabel, 2 tysięcy ście części sił pod Warszawę, nak oddział ten wraca do Lwowa przeważające siły bolszewickie i Lwowa. Nie ujmując niczego bagnetów, 304 karabinów maszy- miasto przygotowuje się do i bierze udział w rozstrzygających niemal doszczętnie wybity. bohaterom Cudu nad Wisłą, nowych, 48 dział, 12 samolotów, 5 obrony. Na Łyczakowie, Zniesie- walkach, o których będzie mowa W tym samym niemal czasie nie wolno jednak pominąć jego pociągów i 8 samochodów pancer- niu i Zamarstynowie ludność cy- za chwilę. 500 młodych lwowskich ochot- uwarunkowań. Jednym z naj- nych. Ta poważna siła znajdowała wilna kopie stanowiska obronne. W połowie sierpnia, a więc nie- ników kapitana Zajączkowskie- ważniejszych czynników, które się wówczas na wschód od Styru, W koszarach „czterdziestki” na mal dokładnie w tym samym cza- go, wchodzących w skład zgru- złożyły się na tamto zwycięstwo, w rejonie Brodów i Beresteczka. Piotra i Pawła, na Cytadeli i na sie, gdy znad Wieprza wyruszają powania rotmistrza Abrahama, były walki o Lwów (zwane „dru- Mniej więcej naprzeciw armii Kleparowie tworzą się odziały polskie oddziały i dochodzi do maszerowało z Krasnego wzdłuż gą obroną Lwowa”, po pamięt- Budionnego, bo na wschód od ochotnicze, do których tłumnie walk pod Radzyminem, wskutek linii kolejowej na Lwów. Gdy 17 nej pierwszej 1918 r.). Skutkiem Horochowa, było prawe skrzydło zgłaszają się „zawsze wierni” z silnego naporu wojsk bolszewic- sierpnia rano oddział doszedł tych walk było związanie w re- uszczuplonej 2-giej Armii Pol- 18-go roku, z brygadierem Cze- kich pęka linia obrony na górnym do wsi Kutkorz, dostał nagle jonie Lwowa armii Budionnego, skiej, a na południu, na linii Sere- sławem Mączyńskim na czele. Bugu. Wywiązuje się wtedy sze- silny ogień z broni maszynowej uniemożliwiając mu podążenie tu, a później Strypy, stała - także Z całej Polski zjeżdżają się ma- reg zaciętych bitew i potyczek o od strony Zadwórza. Kapitan pod Warszawę dla wsparcia uszczuplona o jedną dywizję - 6-ta sowo towarzysze broni sprzed charakterze opóźniającym, z tym, Zajączkowski rozwinął baon w Tuchaczewskiego. Najbardziej Armia. Pomiędzy nimi istniała dwóch lat, a więc: „abraham- że oddziały polskie - stawiając tyralierę i zaczął posuwać się dramatycznym epizodem walk dość duża, niebezpieczna luka, czycy”, „wilki”, „bemacy”, i zacięty opór - cofają się koncen- skokami ku zajętej przez bol- o Lwów była bitwa pod Zadwó- którą Naczelne Dowództwo pol- „kadeciarze”, zwani tak od po- trycznie na Lwów. Regularne od- szewików wsi Zadwórze. Było rzem, która zyskała w naszej hi- skie postanowiło zlikwidować, szczególnych odcinków obrony działy polskie i ochotnicze baony już upalne, sierpniowe południe, storii miano „Polskich Termopi- wysyłając na dalekie przedpola Lwowa. Powstaje 240-ty pułk lwowskiej młodzieży rzucają się gdy młodzi lwowiacy zdobyli li”, czyżby dziś zapomnianych? Lwowa 1-szą i 2-gą dywizję ka- ochotniczy, w którym batalio- dosłownie jak lwy na czerwone stację kolejową. Zaczęło im jed- Poniżej przedstawimy omówie- walerii (a raczej „jazdy”, jak się nami dowodzą: podpułkownik pułki pod Kamionką Strumiłło- nak brakować amunicji, więc nie tych wydarzeń pióra dra T. wówczas mówiło), 4-tą brygadę Domaszewicz, kapitan Zagór- wą, Rudą Siedlecką, Krasnem, odbierano ją zabitym i rannym. Kryski-Karskiego, zamieszkałe- jazdy, 1-szą dywizję piechoty Le- ski i major Tatar-Trześniowski. Buskiem, Biłką Szlachecką, Ku- Natarcie utknęło, a od strony go w Londynie. Artykuł został gionów oraz 18-tą dywizję i część Rotmistrz (późniejszy sław- rowicami, Streptowem, Zucho- Zadwórza bolszewicy zaczęli już wcześniej opublikowany 6-tej. Doszło tam wtedy do sze- ny generał) Abraham formuje rzycami, Laszkami Królewskimi przeciwnacierać konno. Polacy, w Biuletynie Koła Lwowian w regu walk, w których szczególnie szwadrony śmierci, chełpiące się i słynnym Zadwórzem, zadając broniący się już teraz tylko ba- Londynie, nr 39-40 z 1980 r. pięknie spisała się 18-ta dywizja biało-czerwonymi proporcami z najeźdźcom krwawe straty ale i gnetami, odparli do zmierzchu Autorowi i Redakcji Biuletynu generała Krajowskiego, bijąc się trupią czaszką. Rotmistrz Kry- same płacąc za to bardzo wysoką aż 6 konnych szarż, ale ich siły „Lwów i Kresy” dziękujemy za pod Ostrogiem, Dubnem, Horupa- nicki staje na czele wypróbo- cenę. Do bohaterskiego, a zarazem wyczerpywały się, a stany gwał- wyrażenie zgody na przedruk niem i Brodami, które to miasto, wanych i na wszystko gotowych tragicznego incydentu, jakim była townie topniały. tego tekstu. Śródtytuły pocho- zajęte i doszczętnie złupione przez „wilków”, a dowództwo nad ar- głośna bitwa pod Zadwórzem, po- Gdy przy życiu było już tylko dzą od redakcji CL. bolszewików udało się Polakom tylerią, organizującą się na Gró- wrócę za chwilę. Chcę natomiast około 300, kapitan Zajączkow- 3-ciego sierpnia odbić. deckiej, w przyszłych koszarach podkreślić, że przeciwko obroń- ski rozkazał o zmierzchu od- DWA FRONTY Dzięki tym działaniom, okupio- 5-tego palu, obejmuje major com Lwowa występowali wtedy rywanie się grupami do borsz- nym zresztą dość znacznymi stra- Śniadowski. nie tylko osławieni kozacy z armii czowickiego lasu. Wtedy to od Gdy 4 lipca 20-tego roku Armia tami, doszło do powiązania obu Służbę wartowniczą i porządkową Budionnego, ale także i konne bol- strony Lwowa ukazały się 3 so- Czerwona rozpoczęła drugą luźnych dotąd części południowe- w mieście pełni ochotnicza Legia szewickie zagony brygad Jakira i wieckie samoloty, które zgoto- ofensywę na Polskę, siły bolsze- go frontu i wypełnienia istnieją- Obywatelska kapitana Wita Suli- Kotowskiego, zapuszczające się wały Polakom istną rzeź z broni wickie podzielone były na dwa cej luki. Co ważniejsze jednak, to mirskiego, wspomagana dzielnie pod miasto z dalekiego południa. maszynowej. Epilog bohater- odrębne fronty: zachodni, pod fakt, że - jak wspomina w swym przez Ochotniczą Legię Kobiet Sytuacja była krytyczna i zarazem skiej walki rozegrał się w pobli- dowództwem Tuchaczewskiego źródłowym dziele „Rok 1920” Aleksandry Zagórskiej i Kobiecą chaotyczna. Chwilami trudno było żu budki dróżnika Nr 287, gdzie i południowo-zachodni, dowo- marszałek Piłsudski - Budionny Milicję Obywatelską Marii Bed- wytworzyć sobie obraz położe- rozwścieczona oporem Polaków dzony przez Jegorowa, z tym, musiał się wycofać na wschód, narskiej. nia sił własnych i nieprzyjaciela bolszewicka tłuszcza otoczyła że głównym i najgroźniejszym aby „zalizać rany”. Dało to Pol- W ciągu niespełna trzech tygodni wskutek ciągłego ruchu, i to we grupę broniących się, rąbiąc ich trzonem jego odziałów była osła- sce kilka dni bezcennego czasu na staje pod bronią 12 tysięcy miesz- wszystkich niemal kierunkach, jak szablami i dobijając kolbami wiona Pierwsza Konna Armia przesunięcie części sił z południa kańców „zawsze wiernego mia- również wskutek rwania się, dość rannych. Budionnego. Obydwa te fronty pod Warszawę, na przygotowanie sta”, z czego większość stanowi prymitywnej zresztą, łączności. Dowódca baonu i kilku jego miały wziąć Polskę niejako w stolicy do obrony oraz skoncentro- młodzież akademicka i gimnazjal- Nieraz dochodziło do takich para- podwładnych popełniło samo- kleszcze i zadać jej pod Warsza- wanie nad środkowym Wieprzem na. Nastrój w mieście jest poważ- doksów, że Polacy, cofając się w bójstwo, aby nie wpaść w ręce walce na Lwów, a więc na zachód, wroga. Na polu walki zostały czy południowy zachód - natrafiali zwłoki 318 młodych bohaterów, nagle na miejscowości, zajęte już a kilkudziesięciu rannych dosta- przez krasnoarmiejców, którzy ło się do niewoli. zjawiali się tam wcześniej z innej Wśród zabitych znajdował się strony. Tak właśnie było pod Za- 19-letni Konstanty Zarugiewicz, dwórzem, o czym za chwilę. uczeń 7-mej klasy I-szej szkoły Wtedy to na odsiecz zagrożone- realnej, obrońca Lwowa z 1918 mu Lwowowi wyrusza spod Za- roku, kawaler Virtuti Militari mościa 1-sza dywizja jazdy puł- i Krzyża Walecznych. Jego to kownika Rómla, która - zająwszy matce przypadł w 25-tym roku 18-tego sierpnia Kulików - uderza zaszczyt wyboru trumny spo- brawurowo na Budionnego pod śród 124-ech nierozpoznanych Artasowem i Żółtańcami, zadając zwłok uczestników walk o Lwów. mu poważne straty i zmuszając Zwłoki te przewieziono następ- bolszewików do rezygnacji z dal- nie z najwyższymi honorami do szego marszu na Lwów. Budionny Warszawy i umieszczono w Gro- kieruje się wtedy na północ, ale bie Nieznanego Żołnierza. jest już za późno, by jego mołojcy Należy tu z naciskiem stwier- mogli zaważyć na dalszych losach dzić, że gdyby nie zdecydowany, wojny, bo właśnie w tym samym twardy i pełen poświęcenia opór, dniu nadchodzi radosna wiado- stawiony przez polskie oddziały mość o wielkim zwycięstwie żoł- broniące Lwowa - a także, gdy- nierza polskiego pod Warszawą. by nie zaślepienie Budionnego, ZADWÓRZE który za wszelką cenę chciał zdobyć to miasto - to kto wie, jak A teraz przypomnijmy - przy- potoczyłyby się losy wojny pol- najmniej w największym skrócie sko-bolszewickiej. / Obraz „Bitwa pod Zadwórzem” Stanisława Kaczora-Batowskiego - pocztówka z 1937 r. Źródło: CBN Polona - bitwę pod Zadwórzem, gdzie 1 czerwca 2020 - strona 24 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Elementy te w swojej polityce orientowały się na Austrię i Niemcy Bożena Ratter 16 maja wyjechałem przez Ber- Przyjrzyjmy się teraz pracy jaką dyczów do Winnicy. Naczelnik pełnili uczniowie i harcerze. Państwa przybywał do tymczaso- Pełnili oni służbę informacyjną i wej stolicy Ukrainy z wizytą do bezpieczeństwa na terenie miasta jej Naczelnika, Atamana Petlury – i w najbliższej okolicy. Pełnili tę Stanisław Lis-Błoński wspomina służbę w całym rejonie Dowódz- swoje „Pięćdziesiąt dni na Podolu twa Etapowego W. P., którego w 1920 roku” (pamiętnik wydany sztab znajdował się w Winnicy. w tomie XX czasopisma Instytutu Pełnili ją znakomicie. Można Józefa Piłsudskiego „Niepodle- było na nich całkowicie polegać głość”, 1939r- redaktor Tadeusz i można było być spokojnym, że Szpotański). w rejonie, gdzie ta młodzież pełni służbę, żadnych niespodzianek ze Winnica, stare polskie miasto strony elementów dywersyjnych na Podolu, na wschodnim brze- nie będzie. gu rzeki Bohu, jest jakby oazą na bogatej, urodzajnej ziemi dawnej Istniało tam również stowarzy- południowej części Rzeczypospo- szenie, które miało za zadanie litej. Iluż to sławnych wodzów, wytworzenie przyjaznej atmos- hetmanów, dowódców oddziałów fery pomiędzy żołnierzem pol- powstańczych maszerowało przez skim a ukraińskim. W Winnicy to miasto?! Ile pamięta ono walk, bowiem stacjonowała ukraińska potyczek, wypadów i pościgów?! szkoła oficerska, cały szereg in- Obecnie na ulicach jest pełno stytucji, służb i dowództw oraz przechodniów. Nastrój panuje rząd z atamanem Petlurą na czele. uroczysty, świąteczny. Pomiędzy Chodziło o to, by pomóc naro- starszymi przewijają się grupki dowi ukraińskiemu wykrzesać polskich harcerzyków. Na twa- ze siebie tyle ognia, tyle wydo- rzach entuzjazm! Oto maszerują być z niego zapału, by mógł on na spotkanie Hetmana Polski, stworzyć tak potężną armię, która Od lewej: gen. Antoni Listowski, Symon Petlura, płk. Wołodymyr Salśkyj, płk. Marko Bezruczko, oficerowie ukraińscy i polscy – wypra- wa kijowska, kwiecień 1920 roku. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Listowski_i_Petlura1920.jpg#/media/Plik:Listowski_i_Pe- Wodza Narodu! Idą pełnić służbę by potrafiła, początkowo z nami, tlura1920.jpg honorową przed majestatem Rze- następnie sama, swoje terytoria wojny, ni to pokoju względem ar- owies dla koni... Do tej wioski żołnierzem - chłop ukraiński czypospolitej! utrzymać i byt niepodległy za- mii polskiej. Co pewien czas do- wysłana była karna ekspedycja często zadawał, jeżeli tylko mógł, W tym dniu miałem służbę ofi- bezpieczyć. chodziły wieści albo o rozbroje- oddziału wojska ukraińskiego z ciosy ustępującym żołnierzom- cera inspekcyjnego przy Na- niu takiego oddziałku albo o tym, Winnicy. -braciom swoim, jak również czelniku Państwa. Po krótkim Podczas mojej służby w Winni- że oddział taki „podporządkował” tym żołnierzom, którzy na rozkaz odpoczynku, Naczelny Wódz zło- cy nie bardzo się na to zanosiło. się Głównemu Atamanowi. O tego rodzaju wypadkach skła- swego Wodza przyszli przelać żył oficjalną wizytę Naczelnikowi Oceniając sytuację na wsi ukra- dałem swoim władzom przełożo- krew „za naszą walność i waszą”. Państwa Petlurze. Następnie wraz ińskiej można było z łatwością Wraz z niepowodzeniem w for- nym szczegółowe meldunki. z nim udał się na uroczyste śnia- przyjść do przekonania, że myśl mowaniu armii ukraińskiej Było już jasne, że pod względem A jak postępowała młodzież ukra- danie. Na śniadaniu tym obaj Na- zawarta w odezwie naszego Na- przy końcu maja 1920 r., za- formowania wojska, pod wzglę- ińska? Czy tak samo jak harcerz czelnicy Państwa wygłosili prze- czelnika Państwa, przez naród częły się w niektórych miejsco- dem mobilizacyjnym na całej linii polski? Jak młodziutki uczeń, mówienia. Tegoż dnia Naczelny ukraiński nie została zrozumiana. wościach rejonu Winnickiego, nastąpiło niepowodzenie. który szedł na śmierć z hymnem Wódz wyjechał w powrotną po- Zaciąg do wojska ukraińskiego w wioskach i osadach, wyraźne Nie pozyskano nawet całej inte- na ustach, z hasłem walki o wy- dróż do Warszawy. był minimalny. Nie było w tym rozruchy wśród miejscowej ligencji na rzecz walki o niepod- zwolenie Ojczyzny? kierunku zorganizowanej akcji ludności ukraińskiej. Rozru- ległość Ojczyzny, a cóż dopiero Młodzieży ukraińskiej w tym Wieczorem po wyjeździe Ko- propagandowej. Nie wyczuwało chy te najczęściej miały podłoże mówić o chłopach? Rząd Petlury czasie, mówię to z całą świado- mendanta w Winnicy odbyło się się w łonie tego społeczeństwa ekonomiczne. Ludność tamtejsza, najwyraźniej ludności wiejskiej mością, przy pracy odbudowy Oj- wielkie zebranie polityczne miej- należytego uświadomienia na- mimo, iż osiadła na glebie żyznej, nie pozyskał. Chłop ukraiński w czyzny, w ogóle nie widziałem. scowych Polaków. Zebranie było rodowego. dającej świetne urodzaje, widocz- olbrzymiej swej większości jeżeli Był żołnierz z armii rosyjskiej, poświęcone omówieniu spraw nie już była do tego stopnia wy- nie był wrogo nastawiony prze- austriackiej, garstka robotników i związanych z opieką i pomocą Natomiast stwierdziłem dość sil- niszczona przez poprzednich „ho- ciwko całej pięknej niepodległo- oficerów-patriotów przeważnie z armii polskiej. Jednogłośnie po- ną agitację ukraińską anty woj- spodarów”, że obecnie zaczęła ściowej akcji Petlury, co najmniej byłej armii rosyjskiej.(Stanisław stanowiono oddać do dyspozycji skową oraz agitację przeciw so- stawiać zdecydowany opór, gdy był względem niej, obojętny. I to Lis-Błoński „Pięćdziesiąt dni na wszystkie potrzebne siły. Ele- juszowi polsko-ukraińskiemu i chodziło o rekwizycje żywności była cała tragedia! Podolu w 1920 roku”) menty, które poprzednio już były w ogóle przeciwko jakiejkolwiek dla wojska lub paszy dla koni. ściśle związane z wojskiem pol- bądź współpracy tych dwóch Rekwizycja ta nie miała zresztą W dwa miesiące później odstępo- Dlaczego przyczyny braku po- skim, jak P.O.W., zmobilizowały bratnich narodów, charakteru zabierania produktów wałem przez wioski i miasteczka rozumienia polsko-ukraińskiego swych członków już wcześniej i Z jednej strony agitację tę prowa- bezpłatnie. Za zarekwirowane w czasie odwrotu na innym odcin- szukamy w poglądach partii po- otrzymały odpowiednie przydzia- dzili oficerowie i podoficerowie płacono gotówką według cen ku Rzeczypospolitej, na Lublin. litycznych II Rzeczypospolitej ły. Natomiast od owego zebrania tzw. oddziałów „siczowych”. rynkowych. Mimo to sprzeciw ze Na własne oczy widziałem jak się zamiast wskazywać na jej rze- uchwalono wykorzystać do prac Elementy te w swojej polity- strony ludności wiejskiej docho- zachowywał w analogicznym wy- czywistą przyczynę? Na brak za- w wojsku całą młódź harcerską, ce orientowały się na Austrię dził niekiedy do takiej ostrości, padku polski chłop i robotnik. interesowania i chęci podjęcia uczennice i uczni miejscowych i Niemcy. Oficerowie siczowcy że trzeba było wysyłać do wiosek pracy dla utworzenia własnego szkół średnich. nawet uniform służbowy nosili silne oddziały piechoty i kawa- Te dwa elementy: chłop polski państwa a jednocześnie umiejęt- Oprócz zmobilizowanej P.O.W. i zbliżony do uniformu austriac- lerii, aby uspokoić zbuntowane spod Włodawy czy Lublina, Lu- ność wykorzystania wypracowa- młodzieży ofiarowało swą pracę kiego. chłopstwo. Znane mi są wypadki bartowa czy Parczewa stanowił nego dorobku innych. na rzecz wojska starsze pokole- w okolicy Winnicy, gdzie kilku całkowite przeciwieństwo chłopa Minęło 100 lat a młodzież ukraiń- nie, które ze względu na wiek nie Były nawet niewielkie oddziałki żołnierzy ukraińskich wraz z ukraińskiego spod Winnicy, Żme- ska spędza czas w warszawskich mogło iść z bronią w ręku. Była ukraińskie z oficerami o wymie- oficerami intendentury zostało rynki, Starokonstantynowa czy kawiarniach (przed okresem pan- to przeważnie inteligencja zawo- nionej orientacji na czele, które zamordowanych przez ludność Płoskirowa. demii) a wakacje na zachodzie dowa: adwokaci, lekarze, wszel- nie podporządkowały się głów- ukraińską za to, że przyjechali Nasz chłop w chwilach krytycz- Europy. kiego rodzaju urzędnicy itd. nemu dowództwu ukraińskiemu. do wioski zakupić najlegalniej nych cierpiał i walczył wraz: z Bożena Ratter Trwały one również w stanie ni to www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 czerwca 2020 - strona 25 ALA MA KOTA CZYLI RZECZ O KRESOWIAKU Z NOWOGRÓDCZYZNY MARIANIEM FALSKIM - TWÓRCY ELEMENTARZA Ryszard Frączek pedagog, działacz oświatowy, twórca najpopularniejszego elementarza, kreesowiak. Urodził się 7 grudnia 1881 w Naczy. Absolwent gimnazjum w Mińsku i Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie uzyskał stopień inżyniera. Niepokorny, buntowniczy, brał udział w demonstracjach studenckich, związany z ruchem socjalistycznym. W 1906 r. został aresztowany i po kilku miesiącach wydalony za granicę. totalitarnego. się dziećmi chorymi na cukrzycę, Przebywał we Włoszech, Francji założyła także poradnię dla dzieci i Szwajcarii. Po trzech latach ZMIENNY JAK HISTORIA z chorobami nerek oraz ośrodek zwraca do Polski. Wkrótce bierze leczenia cukrzycy dziecięcej w za żonę studentką matematyki Elementarz Falskiego był i Rabce. Janek jej brat to Olek Irenę Reginę Oxner, córkę nadal najbardziej popularnym drugi bohater z elementarza. właściciela majątku ziemskiego podręcznikiem w ponad Odznaczona krzyżem Walecznych w Kuźnicy Grabowskiej. W 100-letniej swojej historii. i Kawalerem Orderu Uśmiechu. styczniu 1919 r. rozpoczyna pracę Dostosowywany do czasów, w Warszawie w Ministerstwie w których miał uczyć różnej MURZYNEK BAMBO I Wyznań Religijnych i Oświecenia historii polskości. Ale to co jest NOWY ŚWIAT Publicznego. Po wojnie pracuje najważniejsze. Poprzez swą w Biurze Badań i Statystyki. metodykę nauczył czytających Elementarz Marian Falskiego W 1954r. objął profesurę w to pisac i czytać. Na początku nie widnieje w spisach MENiS, Polskiej Akademii Nauk. Zmarł 8 można było w nim znaleźć ale jest w prawie każdym domu października 1974 w Warszawie. wielkie postacie historyczne. na półce obok Pisma Świętego. Pochowany na Cmentarzu Po wojnie usunięto czytanki o Wracam sentymentalnie do Wojskowym na Powązkach. pisankach i Bożym Narodzeniu. Ali, która ma Asa. Do chwil z Pozostało tylko strojenie choinki, dzieciństwa. Przeglądam nowe WŚRÓD ODWAŻNYCH świecki obyczaj. Pojawiły się wydanie Elementarza. Już nie czytanki powrotów z wojny i ma w nim wiersza „ Murzynek Marian Faski w 1960 roku zniszczonej Warszawy. Zniknęli Bambo”, który w Afryce już nie odważnie znalazł się w „grupie 34” z elementarza dawni bohaterowie, mieszka i nie ma już czarnej / Marian Falski sygnatariuszy, którzy podpisali list pojawił się Bierut, Rokosowski, skóry nasz koleżka. Nastał Ala ma Kota. Ala ma Asa. historią Polski. Osiągnął wiele – skierowany do władz przeciwko kolektywizacja, spółdzielnie „Nowy Świat „, który przemawia Czy jest ktoś kto tego nie nakładów, zmian, przeróbek. cenzurze, ograniczeniu kultury, produkcyjne i harcerze z dziś przez Brukselę i mówi nie pamięta, Ali i Asa z pierwszego Pierwszy nakład ukazał się w ograniczeniu przydziału papieru, radzieckimi pionierami. Wkrótce ma miejsca na rasizm. Ślimak jest Elementarza to jest chyba Krakowie w 1910 r. pod tytułem z żądaniem zmiany polityki w miejsce komunistów pojawiły rybą, a marchewka owocem. niemożliwe. Najpopularniejszy „Nauka czytania i pisania dla kulturalnej i zagwarantowaniem się bajki Tuwima i Brzechwy. polski elementarz napisany dzieci”. praw zgodnie z konstytucją. W Potem weszły w podręcznik A ja tam wiem swoje. Nie przez człowieka niezwykle grupie sygnatariuszy listu znaleźli technika, fabryki, nowe zakładam tęczowych okularów. utalentowanego, kresowiaka z NIEPOKORNY się m. innymi Antoni Słonimski, technologie i wieczny socjalizm. Biorę wnuki na kolana, otwieram Nowogródczyzny, a konkretnie z KRESOWIAK Jerzy Andrzejewski, Maria Elementarz Falskiego i czytam. A wioski Nacza pod Lachowiczami Dąbrowska, Stanisław Dygat, KIM BYŁA ALA co kto jest pyta Maksiu, to rodzina Mariana Falskiego (1881- Marian Falski, ps. Rafał Paweł Jasienica, Mieczysław tata i mama, a to co to jest zadaje 1974), jest niemalże 100 letnią Praski, Janka Swojak, profesor, Jastrun, Stefan Kisielewski, No i wróćmy do Ali. Dzisiaj pytanie Franio, spoglądając na Zofia Kossak-Szczucka, Ala nie ma już kota, Ala ma krajobraz z bocianami. A to Tadeusz Kotarbiński, Melchior Asa. Tak naprawdę to Ala miała Polska właśnie Wańkowicz, Jan Józef Lipski. kota tylko przez kilkanaście lat List złożył premierowi Józefowi istnienia podręcznika. Później kot Cyrankiewiczowi Antoni przeszedł do Oli. Przyjacielem Słonimski. Komuniści w odwecie dziewczynki został pies As. I aresztowali Lipskiego, ograniczyli zostało „Ala ma Asa”. nakład Tygodnika Powszechnego, wydali zakaz publikowania w A kim była bohaterka Ala? Nie to mediach autorów listów. Do tego nie fikcyjna postać. Alą była Alina niektórym nie odówiono wydania Margolis, z której mamą Marian paszportów, a czternastu autorów Falski się przyjaźnił. Na siódme otrzymało zakaz publikowania w urodziny Ali autor przyniósł jej ogóle. Melchiora Wańkowicza w prezencie „Elementarz”, z za współudział w przekazaniu dedykacją „Ali z Elementarza listu do Radia Wolna Europa - Autor”; niżej dopisał: „Ala skazano na trzy lata więzienia. ma kota”. Ala była żoną Marka Z obawy przed kompromitacją Edelmana, Uczestniczyła wyrok zawieszono. Pomimo w powstaniu w getcie, była konsekwencji list był kolejnym pielęgniarką. Po wojnie została przejawem osłabiania reżimu lekarzem pediatrą. Opiekowała / Nagrobek MarianA Falskiego 1 czerwca 2020 - strona 26 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Stanisław Sosabowski, kresowiak, Generał Pierwszej Brygady Spadochronowej Wojska Polskiego Bogusław Szarwiło śmiertelnie z broni ojca. Sosa- skiemu udało się dotrzeć do portu dochroniarze byli gotowi do lotu bowski mocno przeżywał rodzin- w La Pallice, skąd wraz z 6 tys. nad stolicę. Jednak wobec prze- ną tragedię, ale nie mógł jednak żołnierzy został ewakuowany dłużającego się braku rozkazu ze oddać się rozpaczy, groźba wojny do Wielkiej Brytanii. Tam Sosa- strony Brytyjczyków, w Bryga- z III Rzeszą zawisła nad Polską. bowski zgłosił się do polskiego dzie narastała atmosfera buntu. Podczas kampanii polskiej 1939 sztabu, gdzie otrzymał przydział Żołnierze odmawiali przyjmo- r. 21. pułk został przydzielony na dowódcę formującej się 4. wania posiłków. Tylko autorytet do 8. Dywizji Piechoty, będącej Kadrowej Brygady Strzelców. dowódcy sprawił, że sprawy nie odwodem Armii Modlin. 2 wrze- Sosabowski postanowił ze swej przyjęły gorszego obrotu. Bry- śnia pułk skierowano do wsparcia brygady stworzyć pierwszą w tyjczycy zagrozili rozbrojeniem wojsk walczących w rejonie Mła- historii Wojska Polskiego jed- brygady, a nowy Wódz Naczelny wy. Tam otrzymał rozkaz uderze- nostkę spadochronową. Szko- gen. Kazimierz Sosnkowski oddał nia na Przasnysz dla odciążenia lenia odbywały się w ośrodku w w końcu 1. Brygadę do ich dys- Mazowieckiej Brygady Kawa- Largo House, zaś skoki spado- pozycji. Ostatecznie Brygada lerii. Na skutek zmiennych roz- chronowe na lotnisku Ringway. wzięła udział w największej w kazów, braku kontaktu i działań Hasłem żołnierzy Sosabowskiego II wojnie światowej operacji po- dywersantów, 8. Dywizja Piecho- było: „Najkrótszą drogą”. Tą wietrzno-desantowej sprzymie- ty straciła spójność. Jedynie 21. najkrótszą drogą – powietrzną – rzonych („Market-Garden”). pułk zachował zwartość, jednak desantowcy chcieli dostać się do Celem operacji było opanowa- sytuacja zmusiła płk Sosabow- Warszawy, gdy w sierpniu 1944 nie mostów na Renie w pobliżu skiego do zarządzenia odwrotu w r. wybuchło powstanie. Nie było holenderskiego Arnhem, co po- kierunku Warszawy. 15 września na to jednak zgody Brytyjczyków. zwoliłoby szybciej wkroczyć na pułk wraz z Grupą Operacyjną „Gdy przyjdzie chwila, jak orły teren Niemiec i wcześniej zakoń- dotarł do stolicy, gdzie obsadził zwycięskie spadniecie na wroga czyć wojnę, oszczędzając tysiące odcinek obronny na Grochowie. - mówił na ćwiczeniach 23 wrze- istnień. Był też cel polityczny. 21. pułk początkowo odpierał śnia 1941 roku gen. Władysław Brytyjski marszałek Bernard ataki 10. Dywizji Piechoty We- Sikorski - i przyczynicie się Montgomery, dowodzący 21 hrmachtu, a 16 września, podczas pierwsi do wyzwolenia naszej Grupą Armii, chciał wkroczyć generalnego szturmu Pragi, rozbił ojczyzny. Jesteście odtąd Pierw- na tereny przemysłowe III wielokrotnie silniejszy 23. pułk szą Brygadą Spadochronową”. Rzeszy przed dowódcą ame- piechoty Wehrmachtu. Po tym sukcesie Sosabowskiemu powie- Urodził się 8 maja 1892 roku zawiódł go dalej na Lubelszczy- rzono dowództwo nad wszystki- w rodzinie kolejarza Włady- znę. 15 czerwca 1915 nad rzeką mi polskimi oddziałami na Gro- sława Sosabowskiego w Sta- Leśną został ranny w kolano z chowie. W następnych dniach, nisławowie w Galicji, wówczas porażeniem nerwu, przez co jesz- dzięki doskonałemu dowodzeniu, Austro-Węgrzech. Miał cztery cze wiele lat po wojnie miał pro- płk Sosabowskiemu udało się lata młodszego brata Juliana An- blemy z chodzeniem. Za męstwo utrzymać pozycje przy niewiel- drzeja, który dosłużył się stopnia został odznaczony i awansowany kich stratach własnych. Dwa dni podpułkownika Wojska Polskiego na porucznika. Z powodu kontu- po podpisano aktu kapitulacji sto- i siostrę Janinę, o siedem lat star- zji, udał się na leczenie. Podczas licy, 29 września, przed wymar- szą. Wcześnie, bo w wieku 11 lat, rekonwalescencji ożenił się, zaś szem do niewoli, 21. pułk i jego stracił ojca. Będąc uczniem cesar- w styczniu 1917 roku przyszedł dowódca zostali odznaczeni przez skiej i królewskiej Wyższej Szko- na świat jego syn Stanisław Ja- gen. Juliusza Rómmla orderami ły Realnej pomagał utrzymać nusz. W listopadzie 1918 roku Virtuti Militari III klasy. Po kapi- rodzinę, udzielając korepetycji. zgłosił się do Wojska Polskiego. tulacji stolicy, Sosabowski trafił Mając 16 lat dołączył do Orga- Niestety o służbie liniowej mógł na krótko do niewoli, ale udało nizacji Młodzieży Niepodległo- zapomnieć. Został oficerem do mu się zbiec. Zaangażował się w ściowej „Zarzewie”. W 1910 roku specjalnych poruczeń w Mini- tworzenie państwa podziemnego i rozpoczął studia ekonomiczne sterstwie Spraw Wojskowych i wkrótce otrzymał rozkaz przedar- Tym samym gen. Sikorski nadał rykańskiej 3 Armii generałem na Uniwersytecie Jagiellońskim nie brał udziału w wojnie polsko- cia się do Francji z meldunkami brygadzie oficjalną nazwę i pozo- George’em Pattonem. Plan, na w Krakowie, lecz konieczność -bolszewickiej, która wybuchła z okupowanego kraju. Pod fał- stawił ją do swej wyłącznej dys- który przystał dowódca Amery- utrzymania rodziny zmusiły go w 1920 roku. Ze stopniem ma- szywym nazwiskiem: Emil Hełm, pozycji. kanów gen. Dwight Eisenhower, do powrotu do rodzinnego miasta. jora ukończył studia w Wyższej dotarł on do Paryża, gdzie otrzy- był śmiały i miał szansę realiza- Brał udział w działalności niepod- Szkole Wojennej w Warszawie, mał przydział na dowódcę pie- Pod ogromnym wrażeniem zdol- cji. Ale alianci mieli pecha, gdyż ległościowej jako członek drużyn po których pracował w sztabie choty dywizyjnej w odtwarzanej ności Sosabowskiego byli także okazało się, że w okolicy wypo- strzeleckich, dosłużył się rangi generalnym. W 1937 roku otrzy- 4. Dywizji Piechoty. W kwietniu dowódcy brytyjscy, zwykle trak- czywają dwie dywizje pancerne komendanta. Został dowódcą 24 mał awans do stopnia pułkownika 1940 roku dywizja przeniosła się tujący obcokrajowców „z góry”. Waffen-SS. Dodatkowo, polska Polskiej Drużyny Strzeleckiej. i przydział dowódczy w 9. Pułku do obozu w Parthenay, gdzie za- Gen. Frederick Browning zapro- brygada została zrzucona na raty Przed wybuchem I wojny świato- Piechoty Legionów w Zamościu. stał ją początek działań na fron- ponował nawet polskiemu ofice- w odstępie trzech dni i nie była wej Sosabowski został powołany Był tam do stycznia 1939 roku, cie zachodnim. Mimo nalegań rowi objęcie dowództwa brytyj- w stanie znacząco pomóc Brytyj- do armii austro-węgierskiej i w kiedy przeniesiono go na dowód- dowódców jednostki i polskiego sko-polskiej dywizji spadochro- czykom. stopniu kaprala służył w 58 Pułku cę warszawskiego 21. pułku pie- rządu, Francja dostarczyła sprzęt nowej, z automatycznym awan- Piechoty. Chrzest bojowy prze- choty „Dzieci Warszawy”. Przed z takim opóźnieniem, że zabrakło sem na generała. Sosabowski Nasi żołnierze zdani byli tylko szedł w październiku 1914 roku w wybuchem II wojny światowej, czasu na wyszkolenie rekrutów, podziękował i szlify generalskie na broń osobistą, gdyż artyleria rejonie twierdzy Przemyśl, gdzie jego starszy syn Stanisław Janusz, a jedynie ok. 3,1 tys., spośród otrzymał dopiero w czerwcu 1944 przeciwpancerna brygady zosta- toczyły się ciężkie walki z Rosja- podchorąży III rocznika Szkoły 11 tys., otrzymało broń. Wobec roku. 15 czerwca 1944 roku płk ła przekazana Brytyjczykom, zaś nami. Walczył również między Podchorążych Sanitarnych, uległ tego dowódca dywizji gen. bryg. Sosabowski awansował na ge- haubice nie dopłynęły. Polacy innymi na Słowacji. Tam, w ataku poważnemu wypadkowi i stracił Rudolf Dreszer podjął 16 czerw- nerała brygady. Kiedy w sierp- zostali okrążeni pod Driel i tu od- na bagnety, brał udział w zdoby- oko. Kilka tygodni później jego ca decyzję o marszu w kierunku niu przyszła wiadomość o wybu- pierali niemieckie ataki. Świetnie ciu Czarnej Góry. Szlak bojowy młodszy syn Jacek postrzelił się Atlantyku. 19 czerwca Sosabow- chu powstania w Warszawie, spa- dowodzeni przez Sosabowskiego, www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 27

upamiętnione w filmie wojennym mier, ani żaden członek polskiego „O jeden most za daleko” opisu- rządu dodaje. Mjr Tony Hibbert jącym operację Market Garden. pracuje nad książką „Sosabowski Odtwórcą roli Sosabowskiego był kontra Browning i Montgomery”. znany amerykański aktor Gene O honor Sosabowskiego przez Hackman, który zasygnalizował całe swoje życie walczyła sani- swoja grą fałszowanie historii. tariuszka holenderska, Cora Szczecińska dziennikarka Jo- Baltussen, która w czasie wojny anna Pieciukiewicz w przejmu- pomagała polskim żołnierzom. jącym filmie „Honor generała”, Jako jedyna znała język angielski, prezentuje ten fragment historii co pozwalało porozumieć się ze we właściwym świetle. Wypo- spadochroniarzami. Film o wal- wiada się w nim holenderski ksią- ce Baltussen zrobił Geertjan żę Bernard, który do końca życia Lassche, dziennikarz TV holen- bronił honoru Sosabowskiego. derskiej. W filmie Joanny Pieciu- Gdy w 1946 roku królowa ho- kiewicz komentując złą atmosfe- lenderska Wilhelmina wystąpiła rę wokół brygady i jej dowódcy z wnioskiem do swojego rządu o mówi:- To wskazuje na politycz- odznaczenie 10 żołnierzy 1. Sa- ny kontekst w jakim osadzona modzielnej Brygady Spadochro- była działalność brygady. Anglicy nowej, minister obrony odmówił. uzasadniając swoje stanowisko Książę Bernard skomentował to mówili o niemożliwości współ- jednoznacznie: - Stało się to pod pracy z polskim generałem. Dla- wpływem i naciskiem służb bry- czego? Gdy przed operacją poka- tyjskich. Takie nastawienie miało zywał brytyjskim dowódcom błę- też inny wymiar. Eric van Til- dy, usłyszał: - To jest nasz plan beurgh, holenderski pasjonat działania, niech się pan tym nie historii, który 15 lat poświęcił martwi. Sosabowski był bardzo na odkłamywaniu fałszywych zdyscyplinowany i nie zamierzał potrafili nawet dwukrotnie prze- nym sukcesem był fakt, że udało gazyniera Stana”. Nigdy nie przy- oskarżeń generała opowiada, jak sprzeciwiać się przełożonym. Nie kroczyć Ren na zaimprowizowa- mu się ściągnąć do Anglii, żonę jął brytyjskiego obywatelstwa, a trafił na sponsorowanego przez mniej pytany, jak powiedzie się nych łodziach (obiecanego promu i ociemniałego w Powstaniu War- ponieważ komuniści pozbawili go Brytyjczyków cmentarz-muzeum operacja, odpowiedział: - Szko- się nie doczekali). Zniesmaczeni szawskim syna Janusza. Pozostał polskiego, nie miał żadnego pasz- Oosterbeek, gdzie pochowano po- da tych żołnierzy, którzy tu zo- niepowodzeniem, Brytyjczycy na emigracji w Wielkiej Brytanii. portu. Kiedy kilka lat po operacji ległych w walce o Arnhem. - Za- staną. zrezygnowali z walki i ponie- Brytyjscy wojskowi, niegdyś pod Market Garden wrócił do Holan- uważyłem w rogu rzędy krzyży, śli klęskę, mimo że Sosabowski takim wrażeniem jego umiejętno- dii, żeby wziąć udział w uroczy- różniących się od innych. Pytam Przy pisaniu p/w korzystałem z ni- przekonywał, że można jeszcze ści, nie tylko zapomnieli o nim. stościach upamiętniających walki dyrektora (cmentarza), dlaczego żej wymienionych źródeł: odnieść zwycięstwo. Dowództwo Władze celowo odmówiły mu i celnicy nie chcieli go wpuścić, one są inne, a on: „a to są jacyś nie chciało się przyznać do błę- przyznania świadczeń komba- rzucił im: „Dlaczego, do cholery, Polacy”. O zafałszowaniu histo- 1)” Gen. Stanisław Sosabow- du, więc potrzebny był im ko- tanckich. Za bardzo przypominał nie pytaliście mnie o paszport, rii mówi też mjr Tony Hibbert, ski – legendarny dowódca zioł ofiarny. Padło na dowódcę im o ich klęsce pod Arnhem. Dy- kiedy ostatnim razem tu byłem?”. szef sztabu I Brytyjskiej Bryga- polskich spadochroniarzy”- polskiej brygady. Sprowokowa- plomowany ekonomista i oficer Gen. Stanisław Sosabowski dy Spadochronowej, który wspo- https://dzieje.pl/aktualnosci/ ny Sosabowski powiedział do- pracował jako robotnik magazy- zmarł na zawał 25 września mina okres tworzenia brygady. gen-stanislaw-sosabowski- sadnie co sądzi o Montgomerym nowy w fabryce silników elek- 1967 r. w Londynie. W 1969 r. - Sosabowski wiedział znacznie legendarny-dowodca-polskich- i jego generałach. Straty Brygady trycznych, później telewizorów. spadochroniarze przywieźli jego więcej od nas, Anglików. Jego ko- spadochroniarzy sięgnęły blisko 40 proc. walczą- Na emigracji opublikował dwie prochy do Polski, gdzie spoczęły mandosi szkoleni byli właśnie w cych oddziałów, a cała operacja wspomnieniowe książki: „Naj- – zgodnie z wolą Sosabowskie- polskiej brygadzie. Gdy 31 maja 2) „ Gen. Stanisław Sosabowski zakończyła się porażką. Za jed- krótszą drogą” i „Droga wiodła go – na warszawskim Cmentarzu 2006 roku odsłaniano w Holan- - wybitny dowódca, który został nego z winnych uznano gen. So- ugorem” ”. Stamtąd pochodzi Wojskowym na Powązkach. Tyl- dii, dzięki staraniom pary kró- zmarginalizowany”- https://pol- sabowskiego, któremu zarzucono cytat opisujący trudne powojen- ko jedno państwo przyjmowało lewskiej, pomnik Sosabowskie- skieradio24.pl/130/5789/Artyk- niedopuszczalną krytykę brytyj- ne losy niedocenionego bohatera: go z honorami - Holandia, na go, a uroczystość była transmi- ul/2304206,Gen-Stanislaw-Sosab skiego dowództwa. Na żądanie „Przez 17 lat pracowałem w fa- terenie której rozegrała się naj- towana na cały kraj - mówi mjr owski-wybitny-dowodca-ktory-z Brytyjczyków rozkazem z 27 bryce jako oficjalnie nieznany, większa w czasie wojny operacja Tony Hibbert. - To nasz generał ostal-zmarginalizowany grudnia 1944 roku Pierwsza prowadząc żywot podwójny: jednostek powietrzno-desanto- (Montgomery - MR) oskarżył Brygada Spadochronowa zosta- zwykłego robotnika przez 5 dni wych. Oni jedyni pamiętali, jak Sosabowskiego, a to Holendrzy 3) „ Zapasy z losem. Tragiczna ła odebrana jej twórcy i dowód- w tygodniu, „jako szeregowiec wiele zawdzięczali Polakom i ich przepraszają za nasze zachowa- historia Sosabowskich „ - https:// cy, a gen. Sosabowskiego mia- fabryczny” – Stan, oraz dostoj- dowódcy. W 2006 roku królowa nie. A odnosząc się do oczernie- tygodnik.tvp.pl/34173597/zapa- nowano inspektorem Jednostek ny żywot polskiego generała, Niderlandów Beatrycze odzna- nia generała i jego odsunięcia od sy-z-losem-tragiczna-historia-so- Etapowych i Wartowniczych. poniekąd „ojca” polskich spa- czyła pośmiertnie Stanisława dowodzenia brygadą po operacji sabowskich Sosabowski nie ostatni raz prze- dochroniarzy, znanego wśród Sosabowskiego Medalem Brą- Market Garden. - Czuję wstyd grał z polityką. W lipcu 1948 roku swoich i Brytyjczyków, Amery- zowego Lwa. Wyróżnienie z rąk i zabiorę ten wstyd do grobu, że 4) „ Generał Sosabowski: tra- generał został zdemobilizowany. kanów i Holendrów”. Ponoć nie- monarchini odebrało dwóch jego znakomity dowódca został odwo- giczny bohater i fałszywa histo- Do Polski nie miał po co wra- którzy z jego brytyjskich znajo- wnuków. Postać generała i żoł- łany. Dodajmy, uroczystości nie ria „ -https://gp24.pl/general- cać. Wiedział, że w najlepszym mych dopiero podczas pogrzebu nierzy Pierwszej Samodzielnej pokazano w polskiej telewizji, sosabowski-tragiczny-bohater-i- razie czeka go więzienie. Jedy- dowiedzieli się o przeszłości „ma- Brygady Spadochronowej zostały nie przyjechał też na nią ani pre- falszywa-historia/ar/4784223

FUNDACJA DLA POLONII www.witajciewdomu.pl; www.fundacjadlapolonii.pl ul. Wałuszewska 48, 03-005 Warszawa KRS: 0000423252

Wsparcie dla Liceum Polonijnego Nr konta: 86 1240 6175 1111 0010 4598 7860 1 czerwca 2020 - strona 28 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl KALENDARIUM LUDOBÓJSTWA. Czerwiec 1945 rok. Stanisław Żurek 1 czerwca 1945 roku: rzynę, Marię Łukasiewicz i Annę mordowali 16 Polaków z rodzin Hołotę, kierowniczkę mlecznej polsko-ukraińskich. „5 czerwca We wsi Kobylany pow. Krosno zlewni, którą uduszono i wrzuco- 1945 we wsi Sokole zamordowa- Ukraińcy zamordowali zięcia no do studni. Zeznania poszko- ni zostali: Bakun Helena, Bakun Władysława Rogali. dowanej Anny Moskwy, matki Teofila, Dusan Julia, jej córka uduszonej: „Z moim mężem zoba- Anastazja, Kucak Marta, Poci- We wsi Iskań pow. Przemyśl SB czyliśmy zwłoki naszej córki Anny łujko Helena jej córka Maria, OUN zabiła Anielę Czurę za rze- koło studni. Na czole była wiel- Sacharewicz Andrzej, jego żona kome donosicielstwo do NKWD ka rana, na szyi ślady po pętli, Maria oraz dzieci: Jan i Ana- i współpracę z AK. Następnego a na całym ciele ślady ciężkiego stazja, Wołoszyn Jakub. jego dnia, 2 czerwca, zamordowano pobicia”. Zeznania świadka Fa- żona Anastazja i syn Jan (lista jej córkę Marię Marczak i zięcia, lińskiej Susabowskiej; „Kupiak ofiar niepełna)” (Kubów..., jw.). Polaka, Michała Marczaka. Na- opowiadał mi, że latem 1945 roku „Dnia 5 czerwca 1945 roku, Ku- tłok zarzutów oraz ich konstruk- ze swoją bojówką we wsi Humni- piak na czele swej bandy i bandy cja sugerują, że część z nich lub ska zabił małżeństwo Jaśkowych. UPA Diżaka „Czarnoty” dokonał wszystkie zostały zmyślone. Wieś Powodem tego zabójstwa było napadu na wieś Sokole, w pow. Iskań znajdowała się na terenie III to, że Teodor Jaśków pracował w Kamionka Strumiłowa. W cza- rejonu, a referentem SB był tam rejonowym finansowym oddzia- sie napadu zostali zamordowani: spotkali bandyci watażki Kupiaka kończył 14 lat. (Stanisław Żurek: Włodzimierz Choma. Przypusz- le miasta Busk i Kupiak obawiał radna rejonowej Rady w Busku, czalnie niektóre oskarżenia były i kazali mu zdejmować buty, któ- UPA w Bieszczadach, Wrocław się, że ten codziennie jeżdżący do Julia Dusan, Marta Kucak i jej re niedawno sobie kupił. Ojciec 2010, s. 339) świadomie fabrykowane przez pracy człowiek, może informo- córki, Maria Kucak, Olena Bakun kuszczowych wywiadowców po posprzeczał się z nimi i w końcu wać władzę o sytuacji w rejonie i Teofila Bakun (mężowie Oleny i im powiedział, że cudzymi butami 8 czerwca: to, by użyć SB do prywatnych jego działania”. (Bronisław Sze- Teofili służyli w sowieckiej armii), porachunków. (Artur Brożyniak: nie wywojują swojej samostijnej remeta: „Watażka jego zbrodnie Anastazja Dusan i jej córka Ana- Ukrainy. Bandyci to zapamiętali, We wsi Biały Potok pow. Czort- Uwagi o pracy Służby Bezpie- i zakłamane wspomnienia”. W: stazja, Anastazja Wołoszyn i jej ków banderowcy zastrzelili 3 Po- czeństwa Organizacji Ukraiń- ponieważ po kilku dniach przyszli http://www.republika.pl/szereme- syn Iwan, Andrzej Sacharewicz, i zabili ojca, matkę, brata Iwana laków: Zofię Andrzejczuk lat 70, skich Nacjonalistów w świetle ta/watazka.htm ). jego żona Maria i ich dzieci, Iwan Antoniego Parobczaka oraz Do- sprawozdania referenta I okręgu i siostrę Anastazję.” (Bronisław i Anastazja oraz Jakub Wołoszyn. Szeremeta: „Watażka jego zbrod- minika Zatylnego lat 17. OUN za maj–czerwiec 1945 roku; Między wsią Nakło i Stubno W sumie 16 osób. Majątek pomor- nie i zakłamane wspomnienia”. w: http://www.polska1918-89. pow. Przemyśl: „3 czerwca na We wsi Stubno pow. Przemyśl: dowanych zagrabiono. Relacja W: http://www.republika.pl/sze- pl/pdf/uwagi-o-pracy-sluzby- granicy Nakła i Stubna oddział „8 czerwca w Stubnie został za- świadka Anastazji Sacharewicz: remeta/watazka.htm ). bezpieczenstwa-organizacji- UPA zaatakował powracający ze „We wsi Sokole mieszkam od strzelony milicjant pomocniczy ukrainskich-nacjonalis,4014.pdf ). służby dwuosobowy patrol MO urodzenia. W 1944 roku miesz- We wsi Turżańsk pow. Sanok Feliks Wojnarowicz.” (Andrzej z jadącym na wozie z woźnicą. kałam w sąsiedztwie rodziny An- Zapałowski: Granica w ogniu. 2 czerwca: po wcześniejszym ograbieniu do- Ostrzelanie patrolu nastąpiło ze drzeja Wołoszyna, który był moim mostwa został powieszony przez Warszawa 2016, s. 121). strony rosnącego w pobliżu zboża. We wsi Buszcze pow. Brzeża- krewnym. Gdy latem 1944 roku bojówkę UPA gajowy Mikołaj W czasie walki zginęli funkcjona- 10 czerwca: ny: „W 1945 r. zostali zamordo- przechodził tędy front, całe go- Pieczko. riusze ze służby pomocniczej mili- wani: Chamuga (?) Piotr l. 35, spodarstwo Wołoszyna spłonęło. cji szer. Józef Zwierkowski i Jakub W kol. Staszic pow. Hrubieszów (zam. 02.06.45 r.); Zamojska Ma- Jego rodzina zamieszkała u mnie. 6 czerwca: Hajduk. Zaalarmowana strzałami upowcy zamordowali 47 Pola- ria córka Ignacego, l. 54 (zam. Niedługo potem Wołoszyna powo- załoga Posterunku MO w Stubnie We wsi Kolinki woj. stanisła- ków. 02.06.1945 r.); Popiel Mikołaj l. łano do sowieckiej armii. Na po- natychmiast udała się z pomo- czątku czerwca 1945 roku, późno wowskie: „06.06.1945 r. zostali 65; Popiel Anastazja l. 60.” (prof. 11 czerwca: cą, lecz po przybyciu na miejsce, zamordowani: 1. Guła Eudokia dr hab. Leszek Jankiewicz: Uzu- wieczorem, kiedy my tj. ja, żona znaleziono w przydrożnym rowie c. Jana (1894); 2. Guła Maria pełnienie do listy strat ludności Andrzeja Anastazja i ich córka We wsi Duńkowiczki pow. Prze- zwłoki milicjantów, które były (1928); 3. Guła Paraska (1924); polskiej...,jw., tom 7). w wieku trzynastu-czternastu lat, myśl miejscowi Ukraińcy zamor- odarte z odzieży i obuwia. Oby- przygotowywałyśmy się do snu 4. Dobrowolska Maria (1919); dowali Katarzynę Wilczek. We wsi Iskań pow. Przemyśl dwaj milicjanci zostali zastrzeleni (syn Iwan Wołoszyn lat 15 spał w 5. Dobrowolska Paraska c. Igna- upowcy w bestialski sposób za- z bliska, gdyż w głowach i tułowiu stodole), niespodziewanie do cha- cego (1920); 6. Łozowska Han- We wsi Ruska Wieś pow. Prze- mordowali rodzinę nauczycie- mieli duże dziury po pociskach. łupy wtargnęło kilku uzbrojonych na (1930); 7. Łozowska Hanna myśl upowcy zamordowali Anto- li: Polaka, jego żonę Ukrainkę Według innych źródeł w patrolu bandytów. Jeden z nich zwrócił (1931); 8. Łozowska Michalina niego Kurasza. (Marię i Michała Marczaków), brał udział także milicjant Wła- się do żony Wołoszyna Anastazji, (1921); 9. Jaszczuk Hanna c. Mi- jej matkę (teściową Polaka) po- dysław Nowiński, któremu udało że ma do załatwienia z nią pew- kołaja (1901); 10. Jaszczuk Ma- We wsi Wola Obszańska pow. wiesili głową do dołu „za zdradę się uciec”. (Andrzej Zapałowski: ną sprawę. Zaprowadził ją w to- ria c. Mikołaja (1921); 11. Jasz- Biłgoraj zamordowali Andrzeja narodu ukraińskiego”; ponadto Granica w ogniu. Warszawa 2016, warzystwie innych bandytów do czuk Michał s. Józefa (1897); 12. Bielańskiego. zamordowali jeszcze 1 Polaka; s. 119 - 120). Siekierka na s. 719 drugiego pokoju i zamknął drzwi. Jaszczuk Mykoła s. Kazimierza łącznie 2 Polaków i 2 Ukrainki; napad datuje na 3 kwietnia 1945. Po chwili usłyszałam strzał. Zro- 1896); 13 Jaszczuk Pelagia c.Ja- 12 czerwca: prawdopodobnie mordu dokonali zumiałam, że ją zamordowali. na (1923); 14. Łucyk Kazimierz 4 czerwca: W miasteczku Bircza pow. Prze- synowie księdza unickiego Mi- Dziewczynka, Ola zaczęła pła- s. Józefa (1880).” (Prof. dr hab. kać. Ubłagałam bandytów, by ją Leszek S. Jankiewicz: Uzupełnie- myśl na cmentarzu ma grób Lasz- chajło Huka. We wsi Cieszanów pow. Luba- wypuścili z chałupy. Obie wybie- nie..., jw.; Seria – tom 8). kiewicz Edward ur.1916, który czów Ukraińcy zamordowali Ju- We wsi Lisowce pow. Zaleszczy- głyśmy i ukryłyśmy się w sadzie. zginął z rąk UPA 12 VI 1945 r. liana Szajowskiego lat 45. (IPN ki: „02.06.1945 r. został zam. Po- Widziałam jak bandyci weszli do W pobliżu miasta Przemyśl woj. (http://w.kki.com.pl/pioinf/prze- Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt lak NN, który przyjechał po paszę stodoły, znaleźli tam syna Iwana, rzeszowskie banderowcy zamor- mysl/zabytki/narodowej/ofiary1. S 37.2013.Zi; Postanowienie o dla bydła.” (prof. dr hab. Leszek przyprowadzili do pokoju, gdzie dowali 3 chłopców polskich: html ). umorzeniu śledztwa.). Jankiewicz: Uzupełnienie..., jw., leżała martwa matka i tam go dwóch 16-letnich i 17-letniego. We wsi Bruchnal pow. Jaworów tom 7). zamordowali. Rano weszłam do Byli to: Baryk Zbigniew ur. 15 III 5 czerwca: banderowcy zamordowali 2 Pola- chałupy i zobaczyłam, że martwa 1929, Otwinowski Jerzy ur. 7 IV 1929, Pieron Zbigniew ur. 17 VII ków. 3 czerwca: We wsi Dobra pow. Jarosław Anastazja siedziała na podłodze 1929. zamordowali Annę Nakonieczną, oparta o piec, strzelili jej w twarz. We wsi Humniska pow. Ka- 13 czerwca; ur. 18.05.1927 r. Obok leżał trup jej syna, w ustach mionka Strumiłowa: „W dniu 7 czerwca: miał pełno ziemi, co by oznacza- We wsi Futory pow. Lubaczów 3 czerwca 1945 roku, Kupiak ze ło, że przed śmiercią go torturo- We wsi Poraż pow. Sanok został We wsi Hoczew pow. Lesko na 13 czerwca 1945 r. zamordowa- swoją bandą i oddziałem UPA wali. Matkę i syna zabili za to, że zamordowany przez UPA gajowy cmentarzu znajduje się grób Woj- li Jana Kozieja ur. 1908 r. (IPN Iwana Diżaka „Czarnoty” do- jej mąż a jego ojciec służył w so- Wojciech Solon. ciecha Jantasa lat 43 i Jana Jantasa Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt konał napadu na wieś Humniska wieckiej armii.” Relacja poszko- ur. 7.06.1931 r. zamordowanych S 37.2013.Zi; Postanowienie o koło Buska. Zamordowano tam We wsi Sokole pow. Kamion- dowanego Wasyla Sacharewicza: 7 czerwca 1945 roku przez ban- umorzeniu śledztwa.). Teodora Jaśków, jego żonę Kata- ka Strumiłowa banderowcy za- „Kiedyś mego ojca, Andrzeja, dy UPA. W tym dniu Jan Jantas www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 29 14 czerwca: 21 czerwca: była Polką? Mówiła po polsku? Do czerwca 1945 roku: chłopcy”. Wtedy Bogdan Czucz- Tak mówili... Tak właśnie mówi- man i Włodzimierz Olijnyk wzięli We wsi Babice pow. Biłgoraj: We wsi Mokre pow. Sanok upo- li...” (Szymon Kozica: Ocaleli, We wsi Chłopy pow. Rudki ban- Jankę pod ręce i poprowadzili do „14.06.45 r. został uprowadzony i wcy zastrzelili Adama Choty- żeby przekazać nam tę historię; derowcy zmordowali 8 Polaków. lasu. Za nimi poszedł Kupiak, Po- zamordowany koło Woli Obszań- niewskiego. w: https://plus.gazetalubuska.pl/ ciłujko, Stefan Czuczman i Iwa- skiej: Bielański Andrzej l. 32.” ocaleli-zeby-przekazac-nam-te- We wsi Jaryczów Nowy pow. now. Gdy wyglądnęłam z namiotu (Prof. dr hab. Leszek S. Jankie- We wsi Wola Michowa pow. Sa- -historie/ar/10739410 ). Lwów zamordowali 15 Polaków. zobaczyłam, jak „Kruk” i „Goło- wicz: Uzupełnienie..., jw.; Seria nok (Bieszczady) zamordowali domor” ciągnęli Pałygę za włosy – tom 8). Stefana Dundę. 23 czerwca: do rowu, który był niedaleko. Po pewnym czasie usłyszałam strzał, 16 czerwca: 22 czerwca: We wsi Grabowo pow. Kamion- W czerwcu 1945 roku (świad- kowie nie podali dnia): który świadczył, że ją zabili. Bog- ka Strumiłowa banderowcy dan Czuczman opowiadał mi, że We wsi Hurko pow. Przemyśl We wsi Babica nad Sanem pow. zamordowali 9 Polaków, w tym W miasteczku Baligród pow. Jankę Pałygę najpierw dusili, a został zamordowany przez ban- Przemyśl Ukraińcy zamordowali 8-letniego sierotę, oraz 2 osoby z Lesko Ukraińcy zamordowali ponieważ dawała znaki życia do- derowców Jan Matylak. (Andrzej 3 Polaków. rodziny polsko-ukraińskiej. Zgi- Stanisława Leszkiewicza. bili ją strzałem z pistoletu”.(Bro- Zapałowski: Granica w ogniu. nęli: Bałandiuk Edward (Paweł), W leśnictwie Duszatyn pow. Sa- nisław Szeremeta: „Watażka jego Warszawa 2016, s. 147). Bałandiuk Paulina, Młot Jan, So- nok został uprowadzony z domu W przysiółku Basiówka koło zbrodnie i zakłamane wspomnie- snowska Katarzyna, Sosnowska 22 VI 1945 r. przez UPA i po tor- wsi Daszawa pow. Stryj Ukra- nia”. W: http://www.republika.pl/ We wsi Nienowice pow. Jaro- Maria, Sosnowski Aleksy, Smaga turach powieszony w lesie blisko iniec udusił Polaka Stanisława szeremeta/watazka.htm ). sław: „16 czerwca w Nienowicach Julia, Sobaszak Anna, chłopiec l. drogi Duszatyn - Prełuki gajowy Motykę, lat 28, z którym razem poległ milicjant Jan Jędrzejko”. 8 sierota, Soroka Emilia, Soroka Filip Prokop zw. „Procio”, jego prowadził młyn. We wsi Kluwińce pow. Kopy- (Andrzej Zapałowski: Granica w Jan. (Kubów..., jw.). „W dniu 23 ciało odnaleziono 16 lipca 1945 czyńce banderowcy uprowadzili ogniu. Warszawa 2016, s. 121). czerwca 1945 roku, Kupiak na r. Niedługo śmierć poniósł także W miasteczku Bircza pow. 2 Polki, które zaginęły. czele swojej bandy i leśnej bandy 17 czerwca: syn Wasyl za złamanie zakazu i Przemyśl na cmentarzu ma grób OUN-UPA „Sołowija” dokonał We wsi Liczkowce pow. Kopy- pochowanie ojca na cmentarzu w Pasławski Władysław, który zgi- napadu na wieś Grabowa, gdzie czyńce zamordowali 6 Polaków, We wsi Pogorzelec pow. Wło- Duszatyniu. (Edward Orłowski, nął z rąk UPA w czerwcu 1945 r. wymordowano 4 rodziny. Zginęli z w tym 17-letnią dziewczynę oraz dawa upowcy zamordowali na w: http://www.krosno.lasy.gov. (http://w.kki.com.pl/pioinf/prze- rąk oprawców: Maria Sosnowska 2 chłopców 17-letnich, którzy zo- oczach całej rodziny Jana Zdol- pl/documents/149008/17558056/ mysl/zabytki/narodowej/ofiary1. i Katarzyna Domarecka, których stali związani drutem kolczastym skiego. martyrologium le%C5%9Bni- html). mężowie służyli w szturmowym i wrzuceni do rzeki Zbrucz, ofiary k%C3%B3w+2013.pdf). 18 czerwca: batalionie (istrebitelnym batalio- Z drogi Bircza – Przemyśl woj. miały też ślady gwoździ wbitych We wsi Łubianki Wyższe pow. nie), Anna Sobaszek, mąż jej słu- rzeszowskie upowcy uprowadzili w palce u rąk i nóg. We wsi Cewków - Buda Czer- Zbaraż upowcy zamordowali Zo- żył w sowieckiej armii, sześćdzie- do lasu i zamordowali Władysła- We wsi Lubliniec Stary pow. niakowa pow. Lubaczów upo- fię Boczar-Lenkiewicz. „Uroczy- sięcioletni Jan Młot, Julia Smaga, wa Pasławskiego. Patrz powyżej. Lubaczów zamordowali sołtysa wcy zamordowali 4 Polaków, w stość na skwerze przed kościołem Oleksy Sosnowski, Paweł Bałan- We wsi Bobulińce pow. Bu- Ukraińca o nazwisku Zagraj. (IPN tym 3 kobiety, lat 23, 26 (ich ciał w Zielonej Górze Łężycy, upa- diuk, Emilia Soroka, Jan Soroka czacz: „W czerwcu 45 r. zginął w Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt nie odnaleziono) oraz lat 30. Oraz: miętniająca ofiary ludobójstwa i ośmioletni chłopiec - sierota. W Bobulińcach Lipka Karol l. 62” S 37.2013.Zi; Postanowienie o zamordowali : Julię Tabor c. Woj- dokonanego przez OUN-UPA sumie 11 osób. Majątek ich wzbo- (Kubów..., jw.). umorzeniu śledztwa.). ciecha ur. 1919 r., Stefanię Tabor na Kresach. Goście odsłaniają gacił konto bandytów”. (Broni- c. Wojciecha ur. 1922 r. oraz Ka- kolejne tablice. /.../ Do kolejnej sław Szeremeta: „Watażka jego zimierza Bandera s. Michała ur. zbrodnie i zakłamane wspomnie- We wsi Folwarki pow. Rawa We wsi Łukawiec pow. Luba- granitowej tablicy podchodzi ko- Ruska został zamordowany upro- czów w czerwcu 1945 r. zamor- 1909 r. (IPN Opole, 21 grudnia bieta w asyście rodziny. Drżący- nia”. W: http://www.republika.pl/ 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Po- szeremeta/watazka.htm ). wadzony przez UPA Gustaw Bę- dowali Jana Bocko ur. 1894 r. i mi palcami prawej dłoni ściąga ben, ur. 12.10.1923 r. Stanisława Bocko ur. 1925 r. (IPN stanowienie o umorzeniu śledz- biało-czerwoną szarfę. Chwilę twa.). 24 czerwca: Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt później przed tablicą płonie znicz. We wsi Humniska pow. Ka- S 37.2013.Zi; Postanowienie o Kobieta idzie w stronę mikrofonu. We wsi Polchowa pow. Przemyśl We wsi Hłomcza pow. Sanok mionka Strumiłowa banderowcy umorzeniu śledztwa.). Widać, że targają nią nieprawdo- 18 VI 1945 r. banderowcy zabili 2 upowcy uprowadzili i zamordo- zamordowali 4 Polaków, w tym podobne emocje. Zaczyna mówić, Polki. (APP sygn. 80. Meldunek wali Piotra Stróżewskiego, lat 44, 3 kobiety (jedną z nich udusili i We wsi Piskorowice pow. Jaro- ale do oczu napływają łzy, a głos MO w Przemyślu z 19 VI 1945 r., a w walce obok wsi poległo 2 żoł- wrzucili do studni). sław zamordowali 3 Polaków. więźnie w gardle.. Kilkadziesiąt k. 17; AIPN-Rz-051/217. Napady nierzy WP. osób zgromadzonych na skwerze Koło wsi Jabłonówka pow. Ka- We wsi Przemysłów pow. Sokal i akcje zbrojne sotni „Burłaka”, rzęsistymi brawami próbuje do- mionka Strumiłowa: „Na rozkaz zamordowali 5-osobową rodzinę k.126). We wsi Mrzygłód pow. Sanok dać jej otuchy. Kobieta jeszcze zamordowali rolnika Piotra Stró- Kupiaka w czerwcu 1945 roku za- Majewskich z 3 dzieci. We wsi Ruska Wieś pow. Prze- raz zbiera się w sobie, ale po kilku żowskego. trzymano mieszkankę wsi Czanyż We wsi Romanówka pow. Gro- myśl zamordowali 2 Polki, które słowach znów szlocha. Przepra- Joannę Pałygę i dostarczono do dek Jagielloński zmordowali powracały z Tarnawki. sza i odchodzi w kierunku ławki. 25 czerwca: miejsca postoju bandy Kupiaka, „Pamięci Zofii Boczar-Lenkie- znajdującego się w okolicach ja- Polkę o nazwisku Nerka z domu 19 czerwca: wicz (l. 38) zamordowanej przez We wsi Sośnica pow. Jarosław błonowskich lasów, gdzie Kupiak Borecka. ukraińskich nacjonalistów 22 upowcy zamordowali Bronisława z Olijnykiem, Pociłujką i Bog- Na drodze z miasteczka Bircza czerwca 1945 r. we wsi Lubianki Kamarzyńca, milicjanta. danem Czuczmanem poddali ją We wsi Siemikowce pow. Pod- pow. Przemyśl do Przemyśla Wyższe, pow. Zbaraż, woj. tarno- przesłuchaniu i bestialskim tortu- hajce po torturach utopili w stud- upowcy uprowadzili Katarzynę polskie” - taki napis widnieje na 26 czerwca: rom, a w końcu udusili pętlą. Ze- ni 2 Polaków: małżeństwo. Szelewę, matkę 6-ga dzieci, która tablicy. A kobieta, która ją odsła- znania świadka Falińskiej Susa- We wsi Dobra Szlachecka pow. W miasteczku Sieniawa pow. zaginęła bez wieści. Patrz niżej. niała, to Maria Mazur, córka Zofii bowskiej: „Latem1945 roku prze- Sanok Ukraińcy zamordowali Jarosław bojówka UPA przebra- Boczar-Lenkiewicz. Dziś miesz- bywałam z bojówką Kupiaka w Piotra Stażnickiego. na w mundury sowieckich ofice- W miasteczku Bircza pow. ka w Kadłubi pod Żarami. - Nie lesie koło wsi Jabłonówka. Byłam rów uprowadziła z posterunku Przemyśl na cmentarzu ma grób wiem, czy dam radę mówić. No, obecna przy zabójstwie Janki Pa- 29 czerwca: MO 3 milicjantów, którzy zaginę- Szelewa Katarzyna ur. 1892. któ- ale pomału... - pani Maria zapra- łygi, którą do lasu przyprowadził li bez wieści. ra zginęła z rąk UPA 19 VI 1945 sza mnie na ławeczkę. - Dzisiaj We wsi Dobra Szlachecka pow. Bogdan Czuczman, Stefan Czucz- r.. (http://w.kki.com.pl/pioinf/ są moje urodziny. Mojej mamy w Sanok miejscowi Ukraińcy za- man i Jarosław Iwanow. Ona po- We wsi Staje pow. Rawa Ruska przemysl/zabytki/narodowej/ofia- ogóle nie znałam. Miałam półtora mordowali rolnika Mikołaja Sta- chodziła ze wsi Czanyż, ale miesz- zatrzymali i zamordowali w lesie ry1.html) roku, jak mama została zamor- lowego. kała we Lwowie, gdzie uczyła się 21-letniego Piotra Górnickiego dowana. Grobu mamy nie ma. na jakichś kursach. Ponieważ We wsi Zawój pow. Lesko upo- wracającego z przymusowych ro- Nie wiemy, gdzie jest. Znam to W okresie maj - czerwiec: przyprowadzili ją z boku szosy bót w Niemczech. wcy zamordowali Jana Szczerbę, wszystko tylko z opowieści moich prowadzącej z Czanyża do Buska, gajowego. cioć, których mężowie na wojnie Na Rzeszowszczyźnie z rąk ukra- przypuszczam, że zatrzymali ją na We wsi Turżańsk pow. Sanok wtedy byli, a one zostały same. ińskich zginęli Polacy we wsiach: tej szosie. W oddzielnym namiocie 20 czerwca: miejscowi Ukraińcy powiesili ga- Ponoć mówili Ukraińcy do nich, Bachów – 2 osoby, Barycz – 1 przesłuchiwali ją Dymitr Kupiak jowego Mikołaja Pieczko i ukra- że mama gdzieś tam w lesie wisi osoba, Batycze – 3 osoby, Brze- We wsi Batycze pow. Przemyśl i Michał Pociłujko, później przy- dli mu krowę. na drzewie. „Idźcie sobie ją weź- żawa – 18 osób, Brzuska – 1 oso- Ukraińcy uprowadzili i zamordo- prowadzili ją do mnie. Słyszałam cie”. No, ale któż tam poszedł? ba, Duńkowiczki – 1 repatriantka, wali 3 Polaków: Annę i Jakuba jak ona tłumaczyła, że jest nie- We wsi Uhryńkowce pow. Za- Ciocie nie wiedziały, czy to jest Iskań – 3 osoby, Lipa – 15 osób, Grendusa oraz Zofię Milczanow- winna i prosiła żeby ją wypuścili. leszczyki: „W czerwcu 1945 r. prawda, czy to po prostu Ukraiń- Malawa – 5 osób, Polhowa – 1 ską ur. 22.05.1923 r. Gdy przyszła do mnie, była bar- zostali zam.: Basiurski Bazyli; cy chcą, żeby one poszły i jeszcze osoba, Roztoka – 2 osoby (w tym dzo wystraszona. Potem weszli do Sosnowski Mikołaj”. (prof. dr We wsi Stężyca pow. Lesko za- je zamordują - relacjonuje pani jednotygodniowe dziecko), Ruska namiotu „Kruk”, „Gołodomor” hab. Leszek Jankiewicz: Uzupeł- mordowali furmana Michała Wer- Maria. (…) - Grobu mamy nie ma Wieś – 1 osoba, Wola Krzywiec- i „Klej” tj. Dymitr Kupiak, który nienie..., jw., tom 7). bowicza. - powtarza pani Maria. - Dlacze- ka – 1 osoba. zwrócił się do tych dwóch i powie- go? Dlaczego zamordowali? Że dział: „no tak wyprowadźcie ją We wsi Ulucz pow. Brzozów „W 1 czerwca 2020 - strona 30 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl czerwcu 1945 r. powiesili Ulu- We wsi Hołosków pow. Tłu- czanie Polkę, Marię Michaliczko macz zamordowali 29 Polaków. o przydomku Kominiarka i jej dwie małe córeczki. Kilka dni We wsi Howiłów Mały pow. później, w przysiółku dobrzań- Kopyczyńce zamordowali 25 Polaków. Żydami rozczynimy skim Za lasem, tuż obok Ulucza została powieszona Wanda Kro- wiak (Polka)”. (Bronisław Zie- We wsi Nowosiółki Gościnne lecki: Moje życie czyli Historia pow. Rudki zamordowali 7 Po- Polaka z Ulucza. Warszawa 2014 laków. a Lachami zamisimy! r.; w: http://docplayer.pl/248- We wsi Plaucza Mała pow. 41458-Bronislaw-zielecki-moje- Brzeżany zamordowali 6 Pola- Sławomir Tomasz Roch zycie-czyli-historia-polaka-z- ków, w tym 4 kobiety. Nazywam się Jadwiga Kapłon „Lepiej żebyś Ty dziecko tego wywiezionych na Syberię, w ulucza-warszawa-2014-r.htm- mam 71 lat, mieszkam w Za- nie widziała!”. Babcia dodała tym mój wujek Barszczewski l#show_full_text ). We wsi Plaucza Wielka pow. mościu, woj. Lubelskie. Uro- wtedy jeszcze tak: „Znak ten to i jego żona. Jest mi wiadome, Brzeżany zamordowali 5 Pola- We wsi Żuków pow. Złoczów: dziłam się 2 kwietnia 1932 r. w będzie rzeź!” że jakaś rodzina Rochów też ków. „W czasie wywózki w czerwcu mieście Włodzimierz Wołyński Widać ten krzyż pokazał się w została wtedy wywieziona na na Wołyniu. Mój tatuś miał na nocy, kiedy ja spałam. Babcia Syberię i raz nawet do nas na- 1945 roku pojechałem z Ojcem We wsi Skomorochy pow. Tar- imię Mikołaj Roch, a mamusia pokazywała mi, że ów znak był pisali list, w którym prosili by w kolumnie, w której było 20 nopol zamordowali 10 Polaków, Aleksandra z d. Barszczewska. nad naszymi pokojami, znajdo- im wysłać smalec z psa. Chyba furmanek przez Kropiwnę i Żu- w tym siekierą zarąbali Polkę, ków do Złoczowa. Za Żukowem której córka w marcu zaginęła Rodzice taty to Stanisław Roch wał się na południe od miasta. się wtedy b. pochorowali i im oddział składający się z 20 ban- bez wieści. i Antonina z d. Brzezicka, a ro- Niestety, nic wiącej na ten temat ten smalec był b. potrzebny. derowców zorganizował zasadz- dzice mamy to Emilian Barsz- nie wiem. Babcia Antosia była Pamiętam, że mamusia chodziła kę w miejscu gdzie z jednej stro- We wsi Świrz pow. Przemy- czewski i Helena z d. Sudnik, osobą bardzo mądrą i dobrą. do Rakacza, chycla specjalnie ny był las a z drugiej zagajnik. ślany upowcy zamordowali 30 była z pochodzenia Czeszką. Poza babcią Antoniną nikt inny w tej sprawie. Przyniosła nawet Wszyscy byli dobrze uzbrojeni Polaków. (Kubów Władysław: Miałam troje rodzeństwa, ja nie wspominał mi o tym krzyżu. potrzebny smalec i wysłał im przeważnie broń automatyczna Terroryzm na Podolu; Warszawa byłam najstarsza, druga była Przed wojną nie przypominam na Sybir. Niestety nie otrzym- oraz karabiny maszynowe. Kon- 2003). Leokadia, a trzeci Mieczysław, sobie, aby nasi Ukraińcy czynili liśmy już żadnej odpowiedzi od wój zatrzymano kazano wszyst- było jeszcze dwoje dzeici, które nam krzywdę. nich i od tej pory wszelki ślad kim zejść z wozów do rowu. Sami W miasteczku Tyśmienica pow. niestety zmarły: Zygmunt lat 2 i Pamiętam, że nasz tatuś Mi- po nich zaginął. Udało się stam- dokonywali rewizji szukając Tłumacz zamordowali kilkoro Lucyna (Lusia) lat 3. kołaj Roch był zmobilizowany tąd wrócić wujkowi, już z żoną broni. Również dokonano rewi- uczniów polskich, w tym 12-let- Nasza ulica Ostrowiecka przez na wojnę. Walczył dzielnie na Ukrainką i osiedli w mieście zji osobistej. Wyprzęgnięto kil- nią Krystynę Ostrowską, którzy długie lata nazywała się Ryławi- froncie we wrześniu 1939 r. i Dniepropietrowsk. Tam założyli ka koni i zabrano. Rozpoznano dojeżdżali do szkoły w mieście ca, a nr domu 45. Potem dopie- dostał się do niewoli niemiec- swoją rodzinę. W 1991 r. przy- najstarszego syna Żukowskiego, Stanisławów (Siekierka..., s. ro ją oficjalnie przemianowano. kiej. Tatuś służył w kawalerii, słali piękne zdjęcie jego same- który był Gajowym w lasach w 724, stanisławowskie). Przed wybuchem II wojny pamiętam że jeździł na koniu. go, żony oraz swojej rodziny z Żukowie. Zabrano go ze sobą. Banderowcy opierającego się We wsi Zarudce pow. Lwów światowej miałam wielu ko- Gdy wyruszał na front, Niem- wnukami. popychali i bili kolbami. Gajo- Ukraińcy zmordowali 5 Pola- legów i koleżanek i Polaków cy już bombardowali nasze wy błagał o pomoc by go ktoś ków. i Ukraińców. Nie było między miasto Włodzmierz Wołyński. Masakra Żydów z Włodzmie- bronił, ale nikt nie miał odwagi nami jakiś różnic, a tym bar- Nasza sąsiadka Polka o nazwi- rza Wołyńskiego i z okolic stanąć w jego obronie. W końcu We wsi Zazdrość pow. Trem- dziej jakichkolwiek nieporo- sku Palonka szła właśnie na sta- zniknęli w lesie prowadząc go na bowla upowcy zastrzelili 17-let- zumień. Bawiliśmy się zgodnie cję kolejową, by tatusia ruszają- Pamiętam jak Niemcy wkroczy- pewną śmierć. Po odejściu ban- niego Polaka. i radośnie, często bywałam w cego na front pożegnać. I kiedy li do miasta Włodzimierz Wo- derowców ruszyliśmy w dalsza ukraińskich domach, w tym u przechodziła blisko naszego łyński. Ja i moja rodzina cieszy- Stanisław Żurek drogę.” (Wspomnienia Adolfa naszych sąsiadów. Byłam tam domu, padła bomba lotnicza i liśmy się, że przyszli Niemcy, Czaka syna Rafała Czaka oraz Podstawowe źródła opracowa- traktowana dobrze i nie czu- zabiła ją na miejscu. bo Ruskie byli jeszcze gorsi niż Władysława Czak. Z rękopisu do nia, które nie są wymieniane łam żadnej wrogości do mnie Tatuś Mikołaj przebywał w one. Rodzice dali mi kwiaty i wersji elektronicznej przeniósł przy podawanych przypadkach jako Polki i do naszej rodziny niemieckiej niewoli cztery lata ja i wiele innych dzieci, poda- Bogusław Czak syn Adolfa. zbrodni: Rochów. Moją najlepszą kole- i w końcu bardzo zachorował. wałyśmy idącym żołnierzom żanką była Polka z naszej ulicy Wtedy Niemcy wydali mu po- niemieckim, jednak oni b. https://trybun.org. Jastrzębski Stanisław: Ludobój- Teresa Magieza. Dla Królestwa zwolenie, aby wrócił do domu głośno na nas krzyczeli, odpę- pl/2017/06/05/bron-cenna- stwo nacjonalistów ukraińskich Niebieskiego narodziłam się w rodzinnego na Wołyń. I tato dzali nas, a nawet niektórym z jak-zycie-wspomnienia-o- na Polakach na Lubelszczyźnie kościele Najświętszego Serca przyjechał cały do miasta Wło- nas się tymi kwiatami dostało. samoobronie-wicynia-w- w latach 1939 – 1947; Wrocław Pana Jezusa w naszym mie- dzimierza Wołyńskiego. Jeszcze Ci Niemcy bili nas tymi kwia- powiecie-lwowskim/. 5 czerwca 2007. ście Włodzimierzu Wołyńskim. w roku 1943 zachorował jednak tami! Nic z tego wszystkiego 2017). Moim ojcem chrzestnym był ponownie, gdyż zbyt często pił nie rozumiałam! Takie były Komański Henryk, Siekierka Polak Stefan Kula, nasz sąsiad sodę oczyszczającą, która bar- początki, bo następne dni były W I połowie 1945 roku: Szczepan: Ludobójstwo dokona- przez miedzę, który przeżył tę dzo poważnie naruszyła mu żo- już spokojniejsze. Ukraińcy za- ne przez nacjonalistów ukraiń- We wsi Białohorówka pow. straszną wojnę i wraz z żoną łądek. chowywali się też spokojnie i skich na Polakach w wojewódz- Horodenka upowcy zamordo- Adelą osiedli w mieście Skarży- Niedługo po hitlerowskich jeszcze nie słyszałam, żeby były twie tarnopolskim 1939 – 1946; wali 7 Polaków. Wrocław 2004. sko-Kamienna. Mamą chrzestną bombardowniach weszli do gdzieś morderstwa. była Ukrainka, prawosławnej miasta Sowieci, jeszcze w tym Niemcy na wiosnę 1942 r. roz- We wsi Biłohorszcze pow. Siekierka Szczepan, Komański wiary Sabina Szymańska, też czasie ludność ukraińska za- poczęli rozprawę z Żydami. Lwów zamordowali 7 Polaków. Henryk, Bulzacki Krzysztof:: nasza sąsiadka, mieskała w tym chowywała się spokojnie. Nie Pomagali im w tym policjanci We wsi Białokiernica pow. Ludobójstwo dokonane przez samym domu. były to już jednak te same ukraińscy. Żydzi mieli obo- Zborów zostało zamordowa- nacjonalistów ukraińskich na dobre stosunki międzyludz- wiązek nosić z przodu i z tyłu nych przez banderowców co naj- Polakach w województwie Widziałam dziecko krzyż na kie, co to przed wojną bywa- gwiazdę Dawida, która znaj- mniej 5 Polaków: Klementyna lwowskim 1939 – 1947; Wro- niebie pośród drzew! ły. Wyczuwało się już jakąś dowała się w żółtym polu w Radom z majątku koło Załoziec, cław 2006. niechęć do nas Polaków. Cho- krztałcie koła. Na początek która powracała z przymuso- Nasza szkoła była niedaleko na- dziłam w tym czasie do szkoły Niemcy stworzyli dla Żydów Siekierka Szczepan, Komański wych robót w Niemczech; Pół- szego domu. Do pierwszej klasy ruskiej, gdzie uczono nas po getto i tam ich zewsząd ma- Henryk, Różański Eugeniusz: torak Michalina z d. Żytyńska, chodziłam z dziećmi ukraiń- ukraińsku. sowo zwozili i tam ich prze- Ludobójstwo dokonane przez Maria Jankiewicz z d. Drozd, skimi, a do drugiej z dziećmi Sowieci co jakiś czas wysyłali trzymywali. W jednym domu nacjonalistów ukraińskich na Michał Strąg i Stefan Strąk. polskimi. Pamiętam, że przed ludzi na Syberię. Zwykle przy- przy ul. Ostrowieckiej mieszkał Polakach w województwie stani- (http://www.olejow.pl/readartic- wybuchem II wojny światowej chodzili w nocy, wyrywali ludzi rabin żydowski lat ok. 40, jego sławowskim 1939 – 1946; Wro- le.php?article_id=251). moja babcia Antonina Roch właściwie z łóżek i dawali mało żona miała na imię Etla lat ok. cław, bez daty wydania, 2007. powiedziała do mnie tak: „Wi- czasu. Potem zabierali wszyst- 38. Mieli dwóch synów Motjo We wsi Chlebowice Świrskie Siemaszko Władysław, Siemasz- działam dziecko krzyż na nie- kich i wywozili. Dzieciom tłu- lat ok 14 i Arona lat ok 2. Niem- pow. Przemyślany zamordowali ko Ewa: Ludobójstwo dokonane bie, pośród drzew!” Zapytałam maczyli, że jadą na wakacje. cy zabrali ich wraz z innymi do 26 Polaków. przez nacjonalistów ukraińskich babcię: „Dlaczego mnie babcia Właściwie nikt z tych rodzin getta, tam jednak panował wiel- We wsi Czernelica pow. Horo- na ludności polskiej Wołynia nie obudziła ze snu, abym i ja nie wracał do domu. Przeważ- ki ścisk i głód, tak że chłopcy denka zamordowali 60 Polaków. 1939 – 1945; Warszawa 2000. mogła to zobaczyć?!” Babcia nie zabierano Polaków. Z mo- przekradali się do nas noca- Antosia odpowiedziała mi tak: jej rodziny wiele osób zostało mi i prosili o coś do jedzenia. www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 31 go życia. Jeszcze wiele lat po nia spokoju i trzeźwego umy- wojnie, ile razy palę znicze na słu. Po wszystkim załadowano cmentarzu, zawsze mam tę sce- nas wszystkich w te ciężarówki nę przed oczyma. Do dziś mam i odwieziono nas na noc do swo- świadomość, że gdyby nie ofia- ich domów. ra z Jego życia, to widziemisie Rano naziści znowu zawieźli tego bandyty mogło dosięgnąć nas w to samo miejsce i ponow- wtedy mnie. Jego ciała nikt już nie musiałam przeżyłać ten sam z tego dołu nie wyciągał, został widok i te same wydarzenia, tam już na wieki. masakrę roztrzeliwanych tam Gdy te doły były już właści- masowo Żydów, prawdziwy wie gotowe, w godzinach po- szok. Patrzyłam i widziałam południowych Niemcy zaczęli raz jeszcze, że ziemia na zasy- przywozić ciężarówkami duże panych jamach jeszcze drżała, ilości Żydów, chyba z naszego znak że jeszcze niektóre ofia- getta w mieście Włodzimierz ry holocaustu dawały znaki Wołyński. Wszystkich nas Po- życia. Ziemia tak przemokła laków odprowadzono w tym krwią ofiar, tak zaparowała, czasie na bok i tam kazali na że zrobiła się dosłownie maź, czekać. Żydów tymczasem przy czym niektóre członki wyprowadzono grupami z cię- ciał, niektóre ręce i nogi po- żarówek i ustawiano rzędami mordowanych, wystawały po- nad wykopanymi przez nas nad tę czarną, błotnistą masę. dołami. Byłam od tych ofiar W pewnym momencie wi- około 100 metrów. Widziałam działam głowę wystającą nad wszystko jak na dłoni! Bandy- ziemię, całą umurusaną w tej ci po chwili otworzyli do Nich błotnistej mazi. Długo tam nie ogień z broni ręcznej, strzela- byliśmy, tak jakby nam pozwo- jąc im prosto w te żółte kółka lili tylko na to popatrzeć, może z gwiazdą Dawida. Słaszałam, chcieli w ten sposób zastraszyć że wszyscy powtarzali, że biją nas i całą społeczność Polaków. Ich w te żółte kółka. Nie można Potem pojechaliśmy trochę da- nam było wcale wtedy rozma- lej i znów wysadzili nas tuż pod wiać, bo groziła za to śmierć. samym lasem. I tam również Żydzi tak jak stali, tak wpadali musieliśmy kopać taki sam dół, prosto do tych gotowych, świe- choć trochę płytszy. Pod koniec żych dołów. Po jednej grupie, dnia naziści przywieźli nas z oprawcy przyprowadzali na- powrotem do miasta i już ni- stępną i tak b. dużo razy. gdy więcej tam nie jeździłam. Żydzi głośno modlili się, roz- Jednak obraz który wyrył się w paczali, słychać było tylko ich moim sercu podczas tych trzech zawodzenie: „Łaj, łaj, łaj!”. zaledwie dni sprawił, że dusza W pewnym momencie jeden z moja napełniła się bólem i go- chłopców rzucił się do uciecz- ryczą. Byłam wówczas jeszcze ki, jednak po chwili kula trafi- dzieckiem, miałam zeledwie ła go i zabiła. Jeden z bandy- 10 lat i ta bezsensowna rzeź tów wyznaczył mnie i jakiegoś była dla mnie ogromną tra- młodego chłopaka, abyśmy gedią, która zrodziła głębokie przyciągnęli jego ciało do dołu. rozczarowanie w stosunku do Musieliśmy wykonać ten rozkaz Ukraińców. Nie mogłam pojąć natychmiast i ściągnęliśmy Jego za co i dlaczego, tak po zwie- ciało do dołu. Zobaczyłam wte- rzęcemu rozprawili się z miej- / Zdjęcie: Jadwiga Kapłon z d. Roch w Zamościu na Ziemi Zamojskiej, lata powojenne. dy na własne oczy cały dół po- scowymi Żydami. Przecież Babcia Antonina Roch chętnie podrzucała Żydom coś do je- giego jeszcze drugi taki dół. mordowanych ludzi. Było Ich do niedawna to byli ich i nasi udzielała im pomocy, karmiła dzenia. Ja tam bałam się cho- Kopało bardzo dużo ludzi, pil- tam b. dużo, może nawet setki. najbliżsi sąsiedzi. Nie mogłam i podawała żywność ich rodzi- dzić bowiem babcia postraszyła nowali nas jacyś ludzie uzbro- Wiele ciał jeszcze się ruszało. zrozumieć, jak to jest w ogóle com. Jednego razu chłopcy za- mnie, że mogą mnie wziąć za jeni w karabiny. Mieli na sobie Widać było że wielu ludzi jesz- możliwe, że jeszcze niedawno trzymali się u nas nieco dłużej, dziecko żydowskie. czarne spodnie pompy. To byli cze żyło, że byli ciężko ranni, wspólnie siadaliśmy do jedne- ukrywali się przez cały tydzień Jednego razu przyszedł do nas chyba Ukraińcy. bardzo jęczeli przy tym. Jed- go stołu i wspólnie bawiliśmy w naszej stodole. Widziałam do domu urzędnik i zaczął wy- Na wieczór pierwszego dnia nak oprawców wcale to nie się w najlepsze na prywatkach ich osobiście, jak chowali się znaczać osoby do kopania do- kopania, odwieźli nas wszyst- obchodziło! Dali nam Polakom i przyjęciach rodzinnych. Tam pod snopkami słomy, osobiście łów, które były po coś potrzeb- kich do domów, a rano znowu wapno i kazali sypać je na te nad dołami, dobrze to pamię- nosiłam im jedzenie do stodo- ne Niemcom. Niemal z każdego przywieźli nas w to samo miej- kupy ludźkich, drgających, do- tam oprawcy rozmawiali ze ły. Wyglądali b. biednie i byli domu wyznaczono po jednej sce. Drugiego dnia obok mnie gorywających w śmiertelnych sobą po ukraińsku. Do nas mi b. wdzięczni. A mi było ich osobie. Ponieważ u nas nie było pracował starszy już człowiek, konwulsjach ciał. także zwracali się po ukraiń- szkoda ale taka to była straszna komu, tatuś Mikołaj był jeszcze lat ok. 70. Kiedy rów był już sku. Najczęściej można było wojna. Po tygodniu czasu, coś w niewoli niemieckiej, wyzna- trochę głęboki, ziemia któ- Zasypywać doły ziemią! usłyszeć różne drwiny z nas ich tchnęło i postanowili wró- cuono mnie. Musiałam wraz z rą wyrzuciłam zbyt słabo w Lachów i Żydów oraz różne cicć do getta, mówiąc do nas innymi ciężarowym samocho- górę, stoczyła się z powrotem Następny rozkaż brzmiał też b. ukraińskie przekleństwa. Dla wszystkich, jakby się z nami dem jechać w nieznane. Bar- do dołu. Zauważył to Ukra- sucho: „Zasypywać doły zie- przykładu słaszałam osobi- już żegnali: „Wracamy do get- dzo się wtedy bałam, że już nas iniec i ten dziadek, który był mią!” Sypałam tę ziemię z ście, jak wiele razy ci ukraiń- ta, bo tam zostali nasi rodzice. wszystkich wiozą na pomordo- Polakiem. On to zaraz schylił innymi i serce mi mocno koła- scy bandyci mówili do mnie i I my chcemy umrzeć, tak jak wanie. Zajechaliśmy gdzieś się i wyrzucił tę grudę z dołu. tało, kiedy widziałam jak po- do nas wszystkich buńczucz- oni i razem z nimi.” Nieste- pod duży las, byłam tam W tym czasie Ukrainiec który mordowani znikali pod zwała- nie tak: „Żydami rozczynimy, a ty już nigdy więcej do nas nie pierwszy raz w życiu. Gdy sa- stał nade mną, trzymał się pod mi ziemi.Widziałam za chwilę Lachami zamisimy”! wrócili i przypuszczam, że wsz- mochody się zatrzymały, padł boki i przyglądał się naszej te całkiem zasypane doły i scy zginęli zamordowani przez rozkaz by wysiadać i brać się pracy, powiedział tak: „Lek- widziałam że ziemia wciąż się [fragment wspomnień Jadwigi hitlerowców niedaleko miasta do kopania dołów. Było nas kiej pracy szukasz?!” I strzelił rusza, wciąż słyszałam jęki Kapłon z d. Roch z miasta Wło- Włodzimierz Wołyński. Babcia tam dużo młodzieży. Kopali- do niego bandzior z bliskiej pomordowanych ludzi. To dzimierz Wołyński na Wołyniu jeszcze od czasu do czasu pod- śmy długie, nawet po kilka- odległości. Ten dziadek upadł było straszne! Byłam tym bar- 1938-1944 – wysłuchanych, chodziła do getta, otoczonego naście metrów, a szerokie po na plecy, a jego oczy patrzyły dzo wstrząśnięta! Na szczęście spisanych i opracowanych przez w tym czasie drutami kolcza- 1,5 metra rowy. Jednego dnia prosto we mnie! Nie zapomnę strach przed tymi bandytami, autora bloga S T Roch.} stymi. A gdy nie było straży wykopaliśmy jeden dół, a dru- Jego wzroku do końca moje- mobilizował mnie do zachowa- 1 czerwca 2020 - strona 32 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Jak obywatel II RP stał się „kameleonem”? Redakcja za SUOZUN Niechlubnym bohaterem tej hi- wycza. Tam we wrześniu 1941 Podczas pobytu w „Siczy” Sygal policji, potem w niemieckiej wyjątku, w olbrzymiej większości storii jest, Chaim Sygal, który r. w policyjnej stołówce spotkał jako Sygolenko ożenił się siostrą żandarmerii. W kwietniu 1942 poszła do lasu a komendantem na urodził się 27.03.1904 r. we wsi Tarasa Borowcia („Taras Bulba”) kapelana „Siczy” Mychajła Sy- r. został mianowany komen- czele. Chaim oraz 5 innych ukra- Leszczatów (ukr. Лещатів) w i zgodził się zostać tłumaczem i monowycza, Oleną Symonowycz dantem ukraińskiej policji po- ińskich policjantów nie zdezerte- obwodzie lwowskim w biednej członkiem (potem setnikiem) w (ur. 1915), ślub odbył się w pra- mocniczej w Dąbrowicy, stał na rowali, zostali włączeni do pomo- żydowskiej rodzinie. Ukraińskiej Powstańczej Armii wosławnej cerkwi. czele 25 policjantów. Do zakresu cy dla żandarmerii niemieckiej. „Sicz Poleska”. Boroweć z racji obowiązków należały: przymu- Dlaczego nie zdezerterował do Rodzice to Izaak i Debora Sy- Gdy do Olewska przyjechał kapi- kontaktów z Niemcami bardzo sowy wywóz robotników przy- banderowców? Prawdopodobnie gal, którzy mieli jeszcze 5 sy- tan SS Giczke z plutonem egze- potrzebował tłumacza języka nie- musowych do Rzeszy, zbieranie Sygal, tak jak wszyscy Żydzi na nów i i 2 córki . Ojciec Chaima kucyjnym i zażądał od „Poleskiej mieckiego. W ten sposób Kiryłl kontyngentów rolnych, represje Ukrainie – bardziej obawiali się zmarł w 1919r. Aby zarobić na Siczy” pomocy w rozstrzeliwaniu Sygolenko zaczął pełnić czysto za opór i wspieranie partyzantów, banderowców niż Niemców, po- utrzymanie swoje i rodziny Cha- tutejszych Żydów, Sygal - Sygo- nominalną funkcję redaktora uniemożliwianie ucieczek Żydów nieważ obdarcie żywcem ze skóry im zaczął pracować w wieku 10 lenko zgłosił (tylko on mógł się gazety „Hajdamaka”. Świadek z getta (prawie 4 tysiące Żydów). jest gorszym losem od rozstrzela- lat. W 1920 rodzina zamieszka- wypowiadać, pozostali nie znali Stepan Blizniuk rzekomo widział Sygal osobiście wykorzysty- nia. Poglądy banderowców na ła we Lwowie, Chaim pracował niemieckiego) sprzeciw: go podczas propagandowego wał więźniów getta do niewol- „kwestię żydowską” znał dosko- jako sprzedawca, a wieczorami przemówienia we wsi Sechy, ale „Nasz oddział został już rozpusz- niczej pracy dla siebie, miał nale, ponieważ przez rok służył uczył się. Od 1928 roku nauczał postępowanie sądowe nie dostar- czony, i dlatego nie mamy prawa osobistych żydowskich kraw- wraz z nimi w ukraińskiej policji. jidysz w prywatnej szkole ży- czyło żadnych innych dowodów. wydawać kozakom takich rozka- ców, fryzjerów. W lecie 1942 r. Wybór Sygala łatwiej zrozumieć, dowskiej. W dniu 22.09.1939 Jego główną funkcją była rola zów, i, po drugie, nasi ludzie zo- Sygal przeprowadzał w getcie gdy się zna fakty ucieczek Ży- roku po wkroczeniu Armii Czer- tłumacza w kontaktach Borowcia stali powołani do walki z uzbro- zbiórki złota, rzekomo była to dów ukrywających się w leśnych wonej na Kresy RP, Chaim wstą- z Niemcami i dlatego otrzymał ty- jonym wrogiem jak żołnierze, a łapówka dla Niemców mająca bunkrach z powrotem do Niem- pił do komunistycznej milicji, tuł setnika i stosowny mundur . ( nie do eksterminacji bezbronnych uratować przed egzekucją. W ców – oni uciekali przed straszną motywując to sympatią do partii Zdjęcie p/n) kobiet, starców, kalek i dzieci”. dniu 26.08.1942 wydano rozkaz śmiercią, przed banderowcami. komunistycznej. Po przeszko- wywózki Żydów z Dąbrowicy Na początku 1944 roku ewaku- leniu w specjalnej szkole został Pomimo tego sprzeciwu w dniu do Sarn na rozstrzelanie. Policja ował się z Niemcami na zachód, mundurowym funkcjonariuszem 19.11.1941 r. 60 wojaków „Si- ukraińska odegrała w tej części do Białegostoku. Opuścił sze- milicji radzieckiej we Lwowie. czy” z 2 oficerami jednak po- Holokaustu BARDZO WAŻNĄ regi żandarmerii dla „pracy” Ożenił się z 17-letnią dziewczy- mogło Niemcom rozstrzelać 535 ROLĘ, konwojowała 3800 Ży- w obozie koncentracyjnym w ną – Cylią Łazarewną . W 1941 Żydów, nie pozostawiając przy dów na stację kolejową, w trak- miasteczku Starosielce na sta- roku urodziła mu się córka Luba. życiu ani jednej żywej duszy. cie akcji powstało zamieszanie, nowisku szefa ochrony i zastęp- Po wybuchu wojny niemiecko- Rada ukraińskich oficerów po- zdołało uciec około 1000 Żydów, cy komendanta obozu. Koniecz- -sowieckiej, już 27-28.06.1941 r. tępiła ten akt jako „zjawisko ha- około 500 policjanci ukraińscy ność ucieczki przed frontem rzuca radziecki milicjant Sygal i jego niebne”. Sygal zdołał uratować od zastrzelili w trakcie ucieczki. Na- go do Königsbergu (Królewiec), rodzina zostają ewakuowani ze śmieci dwie kobiety, zatrudnione stępnie ukraińscy służalcy nazi- podejmuje służbę w niemieckim Lwowa. Niestety los żony i cór- przy składaniu gazety „Hajdama- stów przeprowadzali polowania SD. Od 20.11.1944 legitymo- ki jest nieznany, najprawdopo- ka” Żydówkę Wirę Rejbłat i jej na zbiegłych Żydów i schwytali wał się dokumentem „kapitan dobniej zginęły w Holokauście. siostrę. W grudniu 1941 r., Sy- 70 osób, starców, kobiet i dzieci, Sygolenko Kiryłł Nikołajewycz Chaim Sygal w Kijowie został golenko powrócił do pracy tłu- po schwytaniu – rozstrzeliwali na pełni służbę w 6 oddziale SD wcielony do specjalnego oddzia- macza, najpierw w ukraińskiej starym i nowym cmentarzach ży- na stanowisku informatora” i łu przeznaczonego do działań na dowskich w Dąbrowicy. Świadek odwiedzał obozy koncentracyj- tyłach armii niemieckiej i miał Petro Łoś, obecny na miejscu jako ne – szpiegował nastroje wśród pełnić funkcję szefa gospodar- zmuszony do wykopania dołu: więźniów. W marcu – kwietniu czego 8. batalionu 1. pułku party- „Uważam, że Sygolenko roz- 1945 r. przebywał w Poczda- zanckiego wojsk NKWD. Jednak strzeliwał dzieci tylko dlatego, mie. W obliczu klęski Niemców po przerzuceniu za linię frontu że trudno rozstrzelać dziecko zdezerterował i wraz z żoną i Sygal prawdopodobnie zdezerte- z odległości, bo ono nie mogło dwójką dzieci wmieszał się w rował, a gdy uciekał w cywilnym stać,, dlatego niemożliwe było tłumy uciekinierów i wrócił do przebraniu, został schwytany rozstrzeliwanie z karabinu, Polski. Rejestrując się w urzę- przez Niemców. Osadzony obo- pistolet miał tylko Sygolenko, dzie podał prawdziwe nazwisko, zie w Nowogradzie Wołyńskim i to on brał dziecko, podnosił ale rzekomo rodem z Warszawy. wykorzystał znajomość języka jak zabawkę nad dołem i roz- Przewidując niebezpieczeństwo niemieckiego i został zaangażo- strzeliwał z pistoletu. Oprócz wpadki, podczas pobytu w Pol- wany w charakterze tłumacza. tego uważam, że Sygolenko roz- sce przy wyrabianiu nowych Przy okazji zmienił nazwisko na strzeliwał dzieci dlatego, że nie dokumentów zmienił nazwisko Kiryłł Nikołajewycz Sygolenko, każdy policjant byłby w stanie na Karol Kowalski. Z no- podając się za Ukraińca. Jednak rozstrzelać dziecko”. Ekshuma- wymi dokumentami wyjechał do przy okazji badania lekarskiego cja przeprowadzona po 10 latach Niemiec i rozpoczął nowe życie. został zidentyfikowany jako Żyd i ujawniła w masowym grobie 70 Jako Karl Kowalski zapisał pobity, musiał uciekać. Dotarł do szkieletów, w tym 17 dzieci, ofiar się do społeczności żydowskiej wołyńskiego miasteczka Korzec, Sygala. Świadkowie wskazali Berlina i podjął pracę w agen- gdzie burmistrzem był Ukrainiec także na udział Sygala w torturo- cji morskiej radzieckiej admi- Kryżaniwśkyj i dzięki temu uzy- waniu więźniów. Iryna Liegkaja nistracji wojskowej w Berlinie skał nowe dokumenty na nazwi- zapamiętała, że „gdy przychodził na stanowisku agenta ds. zaopa- sko Kiryłl Sygolenko z Czerni- do domu, jego mundur był po- trzenia. Wykorzystywał podróże chowa. Prawdopodobnie gdyby plamiony krwią”. Na początku służbowe z Berlina do Polski dla urzędnikiem był Polak starał by 1943 roku przeniósł się z rodzi- kontrabandy i handlu walutą. W się o polskie dokumenty. Z ukra- ną do Sarn i tam służył w policji rezultacie w ciągu roku „zarobił” ińskimi dokumentami udał się do od stycznia do kwietnia. Wiosną 30 000 marek i kupił własny dom. miasta Równe, gdzie uzyskał pra- 1943 roku ukraińscy policjanci Nieoczekiwane wzbogacenie cę tłumacza najpierw w lokalnym na służbie niemieckiej otrzymali zwróciło uwagę służb radziec- urzędzie, a potem w policji ukra- od OUN rozkaz dezercji do UPA. kich, aresztowany za przemyt i ińskiej w Sarnach pod rozkazami Policja w Sarnach nie stanowiła spekulację został skazany na 10 komendanta Ołeksandra Dytke- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 33 lat pozbawienia wolności z od- skowane przez troje naocznych KO Kiryłł Nikołajewicz alias redaktorem gazety „Hajdama- ście Dąbrowica, przy tym oso- bywaniem kary w obozie pracy świadków. Śledztwo zakończo- KOWALSKI Karl Izaakowicz. ka”, wydawanej przez „Poleską biście zabierał dzieci z rak ma- poprawczej zlokalizowanym na no 20.02.1952 r. Oficer śled- W trakcie przeprowadzonego Sicz”, w której osobiście pisał tek i rozstrzeliwał je z pistoletu. w sprawie śledztwa ustalono: artykuły o treści antyradziec- Jednocześnie, jako komendant terenie byłego konclagru w Da- czy major MGB sporządził akt […] W budzących wątpliwości kiej z oszczerstwami pod adre- policji, wydawał rozkazy aresz- chau, ale już w styczniu 1950 oskarżenia na 6 stronach ma- okolicznościach trafił do nie- sem WKP (B) i Rządu radziec- towania obywateli radzieckich, roku został zwolniony. Z jakich szynopisu – ten dokument w woli niemieckiej, i, przebywa- kiego, jednocześnie wyjeżdżał w sumie policja aresztowała powodów nie ustalono. całości publikujemy. Sprawa jąc w obozie niemieckim dla z hersztami bandy do wiosek 6 ludzi, razem z żandarmami radzieckich jeńców wojennych rejonu Klesowskiego gdzie uczestniczył w przesłuchaniach w mieście Nowograd Wołyń- występował z antyradzieckimi aresztowanych, wysyłał poli- ski, w obwodzie Żytomierskim, przemówieniami. W tym czasie cjantów w celu zatrzymywania dobrowolnie wyraził chęć pra- banda banda prowadziła wal- i wysyłania obywateli radziec- cy w charakterze tłumacza. W ki przeciwko partyzantom ra- kich na roboty przymusowe do charakterze tłumacza pracował dzieckim w rejonie Olewskim. Niemiec, w sumie z pomocą kilka dni, a potem będąc zde- (akta tom 1, karty 149- policjantów wysłano [na robo- maskowany w narodowości 152, 153-158, tom 2, kar- ty] 9 ludzi, wysyłał policjantów żydowskiej, zbiegł z obozu, po ty 100-106, 11-114) do dyspozycji komendanta go- przybyciu do miasta Korzec, w Po rozpuszczeniu przez Niem- spodarstwa wiejskiego w celu obwodzie Rówieńskim, otrzy- ców „Poleskiej Siczy”, po po- konfiskaty bydła i produktów mał w urzędzie rejonowym wrocie do miasta Sarny, na żywnościowych od ludności dokumenty osobiste na na- początku 1941 roku ponownie dla armii niemieckiej, a także zwisko SYGOLENKO Kirył- wstąpił do służby w okręgowej zobowiązywał policjantów do ła Nikołajewicza narodowości niemiecko-ukraińskiej policji ochrony obiektów przed na- ukraińskiej, i przybył do mia- na stanowisku tłumacza, a na padami partyzantów radziec- sta Równe, gdzie jako znający początku stycznia 1942 roku kich, do służby patrolowej język niemiecki załatwił sobie został przeniesiony do służbę w w w mieście Dąbrowica i do pracę w zarządzie obwodu w żandarmerii niemieckiej na tym ochrony żydowskiego „getta”. charakterze tłumacza, stam- samym stanowisku, był uzbro- (akta tom 1, karty 205-214, 215- tąd został wysłany do pracy w jony w pistolet. W charakterze 226, 227-236, tom 2, karty 32- zarządzie rejonu w Sarnach. tłumacza razem z żandarmami 34, 129-139, 195, 203-226, tom (akta tom 1, karty 110-117, niemieckimi wyjeżdżał w rejo- 4, karty 164-165, 174-191, 194- 118-125, 130-136, 137-139) ny okręgu Sarneńskiego w celu 199, tom 5, karty – pakiet nr 1) W sierpniu 1941 roku przybył inspekcji działalności policji, a W styczniu 1943 roku, po- do miasta Sarny, przez pierw- także niejednokrotnie uczestni- wróciwszy do miasta Sarny, szych kilka dni służył jako czył w przesłuchaniach areszto- ponownie służył w policji, a tłumacz w zarządzie okręgo- wanych obywateli radzieckich. w kwietniu 1943 roku został wym,...... (akta tom 1, karty 172-173-177, przeniesiony na służbę w żan- a potem został skierowa- 178-187, 195-198, tom 2, karty darmerii niemieckiej na stano- ny do służby w okręgowej 43-47) wisku tłumacza, gdzie służył niemiecko-ukraińskiej poli- do stycznia 1944 roku, Ra- cji na stanowisku tłumacza. W końcu kwietnia 1942 roku zem z żandarmami przepro- (akta tom 1, karty 140-141, został skierowany przez nie- wadzał kontrolę przetrzymy- 142-143, tom 2, karty 180, 182) miecką żandarmerię do rejonu wania aresztowanych w KPZ. We wrześniu 1941 roku dobro- Dąbrowickiego, w obwodzie Będąc tłumaczem żandarmerii w wolnie wstąpił do antyradziec- Rówieńskim, na stanowisko tym samym czasie utrzymywał kiej ukraińskiej bandy nacjona- komendanta policji rejonowej, kontakt z „SD”, gdzie jesienią listycznej, tak zwanej „Poleska gdzie służył do stycznia 1943 1943 roku w charakterze tłuma- Sicz”, której hersztem był „Bul- roku, był uzbrojony w pisto- cza uczestniczył w przesłucha- ba” - BOROWEĆ Taras, gdzie let, nosił mundur policyjny. niu aresztowanej kobiety, a tak- przebywał do drugiej połowy Będąc komendantem policji że nie jednorazowo towarzyszył listopada 1941 roku, był uzbro- rejonowej, osobiście razem z funkcjonariuszom „SD” przy jony w pistolet, uczestniczył podległymi mu policjantami, przesłuchaniach aresztowanych. przed sądem trwała 2 dni – 27 Po zwolnieniu powrócił do w walkach przeciwko od- w sierpniu 1942 roku uczest- (akta tom 1, karty 237-247, tom i 28.03.1952 r. Prokurator za- działom Armii Radzieckiej o niczył w wysyłce około 3000 2, kart 35-38, 39-42, 170-175, spekulacji, oraz planował z to- żądał kary śmierci. W ostat- miasto Olewsk, za co przy- obywateli radzieckich narodo- 194, 203-226, tom 4, karty 165, warzyszami („Jacek” i „Wło- nim słowie Sygal powiedział: znano mu tytuł „setnika”. wości żydowskiej na rozstrze- tom 5, karty pakiet nr 1). dek”) porwania ludzi dla okupu, „Nie mogę prosić sądu o nic, (akta tom 1, karty 143-148, lanie, w tym samym miesiącu W styczniu 1944 roku w związ- do tego potrzebował wspól- 159-168, tom 2, karty 75- osobiście dowodził podległy- ku z zbliżaniem się oddziałów ponieważ popełniłem ciężką nika w mundurze „organów 79, 80-83, 84-92, 93-99, tom mi sobie policjantami, którzy Armii Radzieckiej, razem z zbrodnię i jestem gotów po- przeprowadzali rozstrzelanie radzieckich”. Nie wiadomo, 4, karta 61, tom 5, karty pa- Niemcami, ewakuował się do nieść każdą karę. Zgadzam się kiet nr 4, tom 4, karta 163) dwóch grup, w sumie 70 ludzi, miasta Białystok, skąd został czy coś z tych planów wyszło. z dowodami prokuratora, a nie Przebywając w bandzie, w obywateli narodowości żydow- skierowany do służby w żandar- Złożył wniosek o wizę do USA, obrony. Nic więcej nie mogę okresie jej pobytu w Olewsku, skiej, na tak zwanym nowym merii wsi Michałowo, a potem odmowa była uzasadniona w obwodzie Żytomierskim, był cmentarzu żydowskim w mie- skierowany na [stanowisko] powiedzieć.” Wyrok brzmiał: gruźlicą żony. No to może do zastępcy komendanta obozu w wyrok śmierci przez rozstrzela- Izraela? Rodzina Kowalskich miejscowości Starosielce, w nie. Ostatnia szansa zawiodła – województwie białostockim. złożyła wszystkie potrzebne prośba do Sądu Najwyższego o (akta tom 1, kar- do uzyskania zgody na wyjazd kasację z argumentem „Miałem ty 248-253, 254-250) dokumenty. Niestety, grzechy na utrzymaniu do chwili aresztu W końcu lipca 1944 roku po z przeszłości stanęły na prze- ewakuowaniu się do Wschod- rodzinę – chorą żonę i dziecko” szkodzie.. Mieszkanka Dąbro- nich Prus, kontynuował służbę została odrzucona. Wyrok zo- wicy Tekla Semeniuk wsłana w niemieckiej żandarmerii, a w stał wykonany 19.06.1952 r. październiku 1944 roku wstąpił przez Sygala w 1942 roku na do służby w „SD”, służył do roboty przymusowe do Niemiec kwietnia 1945 roku w miastach zobaczyła na ulicy w Berlinie Po prawej prezentujemy skan Osterrode i Poczdam, w tak mężczyznę “toczka w toczkę” pierwszej strony aktu oskarże- zwanym szóstym oddziale „SD” podobnego do komendanta dą- w charakterze informatora i jako nia i tłumaczenie całości. oficjalny nie jawny funkcjona- browickiej ukraińskiej policji. riusz „SD” chodził do obozów, Po powrocie na Ukrainę opo- Zatwierdzono przez Naczel- gdzie byli przetrzymywani oby- wiedziała o tym milicjantom w nika Ukraińskiej MGB obwo- watele wszystkich narodowości Równem. W dniu 11.05.1951 du Rówieńskiego pułkowni- wywiezieni na roboty przymu- r. wspólna operacja niemiec- ka Reszetowa, 20.02.1952 r. sowe do Niemiec, badał nastro- Wypis z aktu oskarżenia ko-radziecka doprowadziła do je, o czym informował „SD”. oskarżam: Będąc informatorem „SD” miał zatrzymania Kiryłła Sygolenko SYGAL Chaima Iza- tytuł kapitana i był uzbrojo- alias Karla Kowalskiego w ber- akowicza, alias ny w pistolet. Po zakończeniu lińskiej księgarni i ekstradycji SYGOLENKO Ki- wojny, obawiając się odpowie- na Ukrainę. Dopiero po miesią- ryłł Nikołajewicz alias dzialności za popełnione zbrod- cu, 29.06.1951 r. został ziden- KOWALSKI Karl Izaakowicz nie, pozostał na stałe w Niem- o przestępstwa określone arty- tyfikowany jako Chaim Sygal. czech i zmienił nazwisko na kułami 54-1 „b” i 54-11 Kodek- KOWALSKI Karl Izaakowicz, Historia była tak niezwykła, su Karnego Ukraińskiej SRR. do dnia aresztowania miesz- że spisywanie zeznań na 300 Zarząd MGB obwodu Ró- kał w amerykańskim sektorze stronicach trwało półtora roku. wieńskiego w dniu 14.05.1951 okupacyjnym miasta Berlina. Sygal przyznał się do wszyst- aresztował zatrzymanego w (akta tom 1, karty 261-270, Berlinie przez aparat Peł- kiego, poza osobistym rozstrze- 271-282, 282-288, 289-295) nomocnika MGB ZSRR w Przesłuchiwany odnośnie liwaniem żydowskich dzieci. Niemczech – SYGAL Chaim przedstawionego oskarżenia To kłamstwo zostało zdema- Izaakowicz, alias SYGOLEN- 1 czerwca 2020 - strona 34 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl SYGAL Chaim Izaakowicz, dzieckich, razem z żandarmami alias SYGOLENKO Kiryłł Ni- wyjeżdżał na inspekcje [poste- kołajewicz, alias KOWALSKI runków] rejonowych policji. Karl Izaakowicz do przedsta- Od kwietnia 1942 roku do W lasach Szackich wionego oskarżenia przyznał stycznia 1943 roku służył na się do winy, odrzucając tylko stanowisku komendanta policji to, że osobiście rozstrzeliwał rejonowej w Dąbrowicy, osobi- Wadysaw Filar Żydów i że brał udział w wal- ście uczestniczył w konwojowa- Autobus pokonywał kach z oddziałami Armii Ra- niu Żydów na stację kolejową zniszczoną i dziura- dzieckiej o miasto Olewsk, i że Dąbrowica w celu wysłania do uczestniczył w przesłuchaniach miasta Sarny na rozstrzelanie, wą szosę. Trzęsło tak aresztowanych w „SD” (akta a także dowodził policjantami niemiłosiernie, że na- tom 1, karty 80-83, tom 2, kar- i osobiście uczestniczył w roz- wet mowy nie było ty 231-245). Jednak zbrodnicza strzeliwaniu Żydów w mieście o zdrzemnięciu się. działalność została zdemasko- Dąbrowica, przede wszystkim Spojrzałem na lewo, wana przez zeznania świadków: rozstrzeliwał dzieci, które wy- na północ. Tam za Pry- NASZORA P. F. (tom 2, karty rywał z rak matek, kierował pecią, około 40 km od 275-291), ROKA F. A. (tom 2, całą działalnością policji rejo- Lubomla, wśród pole- karty 292-316), SADOWSKIE- nowej przeprowadzającej aresz- skich bagien rozciągał GO B. W. (tom 3, karty 22-25), towania obywateli radzieckich, się kompleks lasów KOZICKIEGO A. W. (tom 3, wysyłającej na roboty przymu- szackich. Tam, po wyj- karty 45-59), MELNYKA T. sowe do Niemiec, odbierają- ściu z okrążenia mieli- G. (tom 3, karty 60-68), ZUB- cej ludności bydło i produkty śmy odpocząć. CZYŃSKIEGO M. D. (tom 3, żywnościowe, uczestniczył w karty 96-115), OSEJKO I. S. przesłuchaniach aresztowanych Po stoczeniu boju (tom 3, karty 116-120), CZER- był uzbrojony w pistolet. Po po- pod Sokołem oddziały TOWA S. M. (tom 3, karty 121- wrocie do miasta Sarny służył dywizji zatrzymały się 124), RED’KO M. (tom 3, karty w żandarmerii w charakterze na noc w lesie 4 km na 125-143), NAJMAN A. M. (tom tłumacza, utrzymywał kontakt południowy wschód 3, karty 182-200), UDOD M. S. z „SD”, uczestniczył w przesłu- od Smolar Rogowych. (tom 3, karty 222-225), SMIR- chiwaniach aresztowanych oby- W rejonie tym stacjo- NOWOJ A. S. (tom 3, karty wateli radzieckich. Następnie nowały sowieckie od- 231-240), OPALKO A. M. (tom służył w żandarmerii miejsco- działy partyzanckie ze 3, karty 244-247), BLIZNJUK wości Michałowo i na stanowi- S. A. (tom 3, karty 253-257), sku zastępcy komendanta obozu zgrupowania Iwano- GIS N. S. (tom 3, karty 258- w miejscowości Starosielce, wa, z którymi w ciągu do lasów szackich. W miejscowo- rannego oznaczało to w zasadzie 262), i innych, a także przez ewakuował się do Niemiec, do nocy nawiązano łączność. O świ- ści Wilica przekroczono Prypeć i śmierć. Ranni stanowili duże ob- konfrontacje, dowody rzeczowe kwietnia 1945 roku służył w cie 22 kwietnia dywizja przeszła zatrzymano się na postój. Następ- ciążenie, bowiem ze względu na i inne dokumenty. „SD” w charakterze informa- do rejonu Smolar Stoleńskich. nego dnia podjęto dalszy marsz w brak szpitala musieli pozostać w tora i jako oficjalny niejawny Tu zarządzono odpoczynek. Roz- kierunku północnym i osiągnięto oddziałach i być niesieni przez Na podstawie wyżej przed- funkcjonariusz „SD” chodził po poznanie terenu nie stwierdziło kompleks lasów szackich. żołnierzy. stawionego OSKARŻAM: obozach, w których przetrzy- obecności większych sił niemiec- Podczas przemarszu do lasów Zasłużonego odpoczynku nie SYGAL Chaim Izaakowicz, mywani byli obywatele wszyst- kich w tym rejonie. Tylko trakt szackich w naszej kompanii, któ- zaznaliśmy. Dywizja miała ode- alias SYGOLENKO Kiryłł Ni- kich narodowości, poznawał Luboml - Szack był systematycz- ra maszerowała na czele kolumny rwać się od nieprzyjaciela, odpo- kołajewicz, alias KOWALSKI ich nastroje, o czym informo- nie patrolowany. Zamierzano za- zdarzył się nieszczęśliwy wypa- cząć w masywie lasów szackich, Karl Izaakowicz, UR. 1904 r. wał „SD”, miał stopień kapi- tem zatrzymać się tu na kilka dni. dek. Między Hupałami i Peresz- i wykonywać w dalszym ciągu we wsi Leszczatów w rejonie tana, był uzbrojony w pistolet. Ale już 23 kwietnia patrol wę- Sokalskim, w obwodzie Lwow- Po zakończeniu wojny, nie pą na małym mostku wybuchła zadania w ramach operacji „Bu- gierski wychodząc z Szacka przez skim, w rodzinie drobnych chcąc wracać do ZSRR, pozo- mina, założona przez działają- rza” na wschód od Bugu, „tak Smolary Świtaskie, zbliżył się do sklepikarzy, Żyd, obywatel stał na pobyt stały w Niemczech, cych w tym rejonie partyzantów długo, jak to będzie możliwe”. 1) naszego ubezpieczenia na północ- ZSRR, bezpartyjny, wykształ- to znaczy o popełnienie prze- sowieckich. Od wybuchu zginęli: nym skraju Smolar Stoleńskich. Po przejściu do lasów szackich cenie średnie, żonaty, w dniu stępstw przewidzianych w arty- Wanda Szurowska, jej brat Le- Po krótkiej wymianie ognia patrol znaleźliśmy się na zapleczu fron- 15.04.1947 roku został skaza- kułach 54-1 „B” i 54-22 Kodek- onard Szurowski, Jadwiga Kutera węgierski wycofał się. Działanie tu między pierwszą linią obrony ny przez Trybunał Wojskowy su Karnego Ukraińskiej SRR i jej brat Romuald Kutera, a kilku garnizonu radzieckiego sektora kierując się artykułem 204 Ko- patrolu węgierskiego naprowa- niemieckiej przebiegającą od Wy- żołnierzy odniosło rany. Dla mnie okupacyjnego miasta Berlina na deksu Postępowania Karne- dziło Niemców na ślad dywizji. żwy Nowej, wzdłuż rzeki Wy- osobiście było to tragiczne prze- podstawie artykułów 59-9, 59- go Ukraińskiej SRR, sprawę Od rana 25 kwietnia rozpoczął się żewka do Ratna i dalej wzdłuż życie. Z wszystkimi łączyła mnie 12, 107 i 84 Kodeksu Karnego śledczą nr 9607 i akt oskar- ostrzał artyleryjski miejscowości Prypeci, a drugą linią biegnącą dawna przyjaźń, a z Wandą Szu- ZSRR na 10 lat Obozu Pracy żenia SYGAL Chaim Izaako- Smolary Stoleńskie, a jednocze- od Szacka przez miejscowości: rowską i Romkiem Kuterą uczy- Poprawczej, a w dniu 1.02.1950 wicz, alias SYGOLENKO śnie piechota węgierska, wspar- Piszcza, Ołtusz do Małoryty. liśmy się w 1939 r. w drugiej kla- na podstawie postanowienia ko- Kiryłł Nikołajewicz, alias ta czołgami, przypuściła atak na Obecność tak dużej jednostki par- misji został zwolniony, do chwi- KOWALSKI Karl Izaakowicz sie Państwowego Gimnazjum im Smolary Świtaskie i Holadyn. Bę- tyzanckiej w tym rejonie, liczącej li aresztowania mieszkał w mie- skierować do Prokuratora Woj- Mikołaja Kopernika we Włodzi- dący na ubezpieczeniu w Smola- prawie 4 tysiące ludzi, nie mogła ście Berlinie – Szteglitz, Lich- skowego Wojsk MGB w celu za- mierzu. W czasie okupacji często rach Świtaskich batalion „Korda” być tolerowana przez Niemców. terfelde-West ulica Karwencel, mknięcia i przekazania do sądu, zatrzymywałem się przejazdem w wycofał się w kierunku Smolar Od pierwszych dni naszego po- dom nr 20 (amerykański sektor Akt oskarżenia spo- domu państwa Szurowskich przy Stoleńskich. Nacierającego nie- bytu aktywnie działało lotnictwo okupacyjny), posiadając wła- rządzono 20.02.1952 ul J. Piłsudskiego, zawsze byłem przyjaciela od strony Holadyna rozpoznawcze nieprzyjaciela, pa- sny dom zajmował się handlem, roku w mieście Równe. gościnnie przyjmowany przez O TO, ŻE: […] trafił do nie- Zastępca naczelnika oddzia- powstrzymywał batalion „Gzym- trolując rejon lasów szackich. Tak matkę i Wandę, podtrzymywany woli niemieckiej, zdradził Oj- łu śledczego Ukraińskiego sa”. Biorąc pod uwagę skrajne więc oczekiwanego spokoju nie na duchu w chwilach zwątpienia czyznę – służył Niemcom w MGB obwodu Rówieńskiego wyczerpanie fizyczne żołnierzy było. Liczne patrole niemieckie i i załamania. Nie mogliśmy się charakterze tłumacza w obozie major – Djukariew walkami w okrążeniu i podczas węgierskie prowadziły ożywioną zatrzymać i pochować ofiary, dla radzieckich jeńców wojen- Akceptuję: Naczelnik oddzia- przebijania się, dowództwo dywi- działalność, dążąc do odcięcia na- musieliśmy kontynuować marsz nych, a potem tłumacza w okrę- łu śledczego Ukraińskiego zji nie chciało uwikłać oddziały szych oddziałów od miejscowych gowym urzędzie w Sarnach i MGB obwodu Rówieńskiego i ubezpieczać oddziały dywizji, polskie w przedłużające się walki źródeł zaopatrzenia w żywność, w okręgowej policji z Sarnach. podpułkownik – Fiedorko aby kolumna mogła bezpiecznie w tym rejonie i zdecydowało wy- której nam brakowało. Następnie dobrowolnie wstą- Oryginał aktu oskarżenia znaj- przejść przez kontrolowaną szosę cofać je na południe od Smolar Do obszaru między Wyżewką pił do antyradzieckiej burżu- duje się w archiwalnej spra- Luboml – Szack. Pochowani zo- Rogowych. Tu, po naradzie z do- i Bugiem na południe od lasów azyjno-nacjonalistycznej ban- wie karnej nr 3834 dotyczącej stali następnego dnia przez miej- wództwem zgrupowania sowiec- szackich przybywało coraz więcej dy „Poleska Sicz”, w składzie oskarżenia SYGAL Ch. I., SY- scową ludność. której uczestniczył w walkach GOLENKO K. N., KOWALSKI kiej partyzantki, postanowiono jednostek niemieckich i węgier- przeciwko oddziałom Armii Ra- K. I., tom 4, strony 380-385. przejść do lasów szackich. Droga W lasach szackich postanowio- skich. Pierścień nieprzyjacielski dzieckiej o miasto Olewsk, za miała prowadzić przez Hupały, no pozostać dłużej, aby dać odpo- wokół lasów szackich coraz bar- co otrzymał stopień wojskowy Akta sprawy są przechowy- Pereszpę do Kruszyńca i stamtąd czynek zmęczonym oddziałom. dziej zacieśniał się. 18 maja 1944 „SETNIK”, był uzbrojony w wane w archiwum Ukraińskiej na północ do lasów szackich. Po ponad trzytygodniowych nie- r. Niemcy rozpoczęli na szeroką pistolet, był redaktorem gazety KGB przy SM Ukraińskiej SRR ustannych walkach żołnierze byli W nocy z 25 na 26 kwietnia od- skalę operację zmierzającą do „Hajdamaka”, osobiście pisał dla obwodu Rówieńskiego. bardzo zmęczeni i mało odporni działy dywizji rozpoczęły marsz likwidacji naszych oddziałów. Po artykuły o treści antyradzieckiej Za zgodność: funkcjona- psychicznie. Dywizja przebiła w kierunku wschodnim. Minęły kilkudniowych ciężkich walkach, zawierające oszczerstwa wobec riusz Ukraińskiej KGB się z okrążenia tracąc broń cięż- miejscowość Hupały oraz Pe- oddziały dywizji, po raz drugi kierowników WKP (b) i Rządu przy SM Ukraińskiej SRR ką, tabory z żywnością i sprzętem reszpę i zbliżyły się do traktu przebiły się z okrążenia, i przez Radzieckiego, a także wystę- dla obwodu Rówieńskiego wojskowym oraz szpital polowy. drogowego Luboml – Szack, po lasy i błota poleskie podążały ku pował przed ludnością z prze- „…...... ” …...... 1970 Oddziały odczuwały brak żywno- mówieniami antyradzieckimi. r. /Djukariew/ przekroczeniu którego kolumna przeprawie na Prypeci. Ale to już ści, amunicji oraz środków opa- Po rozpuszczeniu „Poleskiej maszerując przez tereny leśne inna opowieść. trunkowych i lekarstw. Wszyst- Siczy” wstąpił do służby w po- i bagna osiągnęła miejscowość ko to wywierało destruktywny licji, a potem został przeniesio- P/w za: https://www.facebook. Kruszyniec i w lesie za tą miej- wpływ na postawę żołnierzy. W ny do żandarmerii w mieście com/StowarzyszenieUOZUN/ scowością zatrzymała się na tych warunkach każda podjęta Rozkaz KG AK z dn.27 kwiet- Sarny w charakterze tłuma- posts/2630153280641436?__ odpoczynek. W czasie postoju cza, był uzbrojony w pistolet, tn__=K-R walka prowadzona była z dużą nia 1944 r., Archiwum 27 WDP samoloty niemieckie bombardo- uczestniczył w przesłuchaniach ostrożnością, „miękko”. Zdawa- AK, dokument nr 69, s. 239. wały rejon lasu. Rano 28 kwietnia aresztowanych obywateli ra- no sobie sprawę z tego, że dla kontynuowano marsz kierując się www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 35 Alfabetyczny spis miejscowości z Kresów Południowo -Wschodnich z roku 1939. Literki „Ł” oraz „M” Stanisław Żurek Łany, wieś, gm. Rodatycze, pow. Gródek Bogrówka, Jabłonka wojskowa, gm. Beresteczko, pow. Horo- Litera Ł Jagielloński Łazak, gm. Komarniki, pow. Turka chów Łany, futor, gm. Chorów, pow. Horochów Łazaret, gajówka, gm. Korzec, pow. Rów- Łobozew, wieś i dwór, gm. Łobozew, pow. Łabacz, wieś i dwór, gm. Ponikowice, pow. Łany, wieś, gm. Tyczyn, pow. Rzeszów ne Lesko Brody, obok Sokołówka Łany (Łan), futor, gm. Klesów, pow. Sarny Łazarówka, wieś, gm. Uście Zielone, pow. Łobozew Dolny, gm. Łobozew, pow. Le- Łobaczówka, przysiółek, gm. Czaruków, Łany, gm. Katerburg, pow. Krzemieniec Buczacz sko pow. Łuck Łany, gm. Luboml, pow. Luboml Łazary, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów Łobozew Górny, gm. Łobozew, pow. Le- Łabędzianka, osada, gm. Dubno, pow. Łany, gm. Marjampol, pow. Stanisławów, Łazek, gm. Dubiecko, pow. Przemyśl sko Dubno obok Delejów, Plebanja Łazok Krynicki, folwark, gm. Horucko, Łodyna, wieś, gm. Ustrzyki Dolne, pow. Łabędzie (Lebiedzie), wieś, gm. Chorów, Łany, gm. Bratkowce, pow. Stryj pow. Drohobycz, obok Krynica Lesko pow. Zdołbunów Łany, gm. Ławrów, pow. Turka Łazowa, folwark, gm. Lubycza Królewska, Łodyna Nowa, wieś, gm. Żelechów Wiel- Łabuń, rezydencja. (http://www.wolhynia. Łany, gm. Ostrów, pow. Lwów pow. Rawa Ruska ki, pow. Kamionka Strumiłowa pl/index.p?option=com_t&view=article&i- Łany Mazurskie, gm. nieznana, pow. Brze- Łazy, gm. Bircza, pow. Dobromil, obok Łodzina, wieś, gm. Mrzygłód, pow. Sanok d=337&catid=24&Itemid=101 ). żany Krępak, Boguszówka, Korzeniec Łodzina Dolna, wieś, gm. Rybotycze, pow. Ładańce, wieś, gm. Przemyślany, pow. Łany Niemieckie, gm. Kamionka Strumi- Łazy, gm. Lisznia, pow. Drohobycz Dobromil Przemyślany, obok Borszów, Brykoń łowa, pow. Kamionka Strumiłowa Łazy, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Droho- Łodzina Górna, wieś i dwór, gm. Bircza, Ładeć, gm. Górniki, pow. Kowel Łany Polskie, gm. Kamionka Strumiłowa, bycz pow. Dobromil Ładesa, kolonia, gm. Silno, pow, Łuck pow. Kamionka Strumiłowa Łazy, wieś i dwór, gm. Radymno, pow. Ja- Łogwinów Las, gm. Wiśniowiec, pow. Ładoweć, gm. Lubitów, pow. Kowel Łany Sokołowskie, gm. Sokołów, pow. rosław Krzemieniec Łady, futor, gm. Górniki, pow. Kowel Stryj Łazy, gm. Jabłonów, pow. Kołomyja Łohoneckie (Łehanieckie), gm. Górniki, Ładychy, rezydencja „położona o ćwierć Łańcut, miasto, gm. Łańcut, pow. Łańcut Łazy, osada, gm. Krzywcze, pow. Przemyśl pow. Kowel, obok Prochód, Pólkowo mili od rzeki Słucz”. (http://www.wolhy- Łańcut Kąty, przedmieście miasta Łańcut Łazy, gm. Wróblaczyn, pow. Rawa Ruska Łojowa, wieś i dwór, gm. Pniów, pow. nia.pl/index.p?option=com_t&view=articl Łańcut Podzwierzyniec, przedmieście mia- Łazy, gm. Daszawa, pow. Stryj Nadwórna e&id=336&catid=24&Itemid=101 ) sta Łańcut Łazy Myszkowskie, przysiółek, gm. Chor- Łokacze, miasteczko, gm. Chorów, pow. Ładynka, gm. Pulemiec, pow. Luboml Łańcut Przedmieście, przedmieście miasta kówka, pow. Krosno Horochów Ładyszyn, wieś i dwór, gm. Mikulińce, Łańcut Łączki, gm. Hoczew, pow. Lesko Łokcik, wieś i dwór, gm. Tarnawa Niżna, pow. Tarnopol Łapajówka, gm. Buszcze, pow. Brzeżany, Łączki, przysiółek, gm. Dubiecko, pow. pow. Turka, obok Syhła, Dydiowa Łagoże (Łahoże), futor, gm. Górniki, pow. obok Zagrobelka, Pomorzany Przemyśl Łokieć, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Dro- Kowel, obok Cyganki, Bagno Kunowiedź, Łapajówka, wieś i dwór, gm. Roźwienica, Łączki, gm. Błażowa, pow. Rzeszów hobycz Ur. Bereśce pow. Jarosław Łączki Jagiellońskie, wieś, gm. Odrzykoń, Łokieć, gm. Wołkowyja, pow. Lesko, obok Łagodówka, kolonia, gm. Jarosławicze, Łapajówka, wieś, gm. Kamionka Strumiło- pow. Krosno Paraszczakówka, Wągliska, Podleszczyny, pow. Dubno wa, pow. Kamionka Strumiłowa Łąka, kolonia, gm. Trościaniec, pow. Łuck Zawóz Łahniki, przysiółek, gm. Wierzbiany, pow. Łapajówka, gm. Stany, pow. Nisko Łąka, wieś, gm. Trzebownisko, pow. Rze- Łokieć, gm. Tarnawa Niżna, pow. Turka, Jaworów Łapajówka, przysiółek, gm. Wiśniowczyk, szów obok Dźwiniacz Górny Łahodów, wieś, gm. Koniuszków, pow. pow. Podhajce Łąka, gm. Charzewice, pow. Tarnobrzeg Łokoteć, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Dro- Brody Łapajówka, leśniczówka, gm. Prałkowce, Łąka Rustykalna, wieś i dwór, gm. Doro- hobycz Łahodów, wieś, dwór i przystanek kolejo- pow. Przemyśl żów, pow. Sambor Łokutki, wieś, gm. Huszcza, pow. Luboml, wy, gm. Pohorylce, pow. Przemyślany Łapajówka, wieś i dwór, gm. Roźwienica, Łąka Szlachecka, wieś, gm. Dorożów, obok Zabuże, Bł. Bereza, Budniki Łahodycze, gm. Kamionka Wołoska, pow. pow. Jarosław pow. Sambor Łokutki, wieś, gm. Tłumacz, pow. Tłu- Rawa Ruska Łapajówka, gm. Uhnów, pow. Rawa Ruska Łąkieć, gm. Jeżowe, pow. Nisko macz, obok Pałahicze Łahoneckie (Łohoneckie), gm. Górniki, Łapajówka, gajówka, gm. Parchacz, pow. Łążek, osada, gm. Radomyśl, pow. Tarno- Łomaczanka, wieś, gm. Powursk, pow. pow. Kowel, obok Prochód, Ratno Sokal brzeg Kowel Łakańce, kolonia, sołectwo Łanowce, gm. Łapczaki, gm. Magierów, pow. Rawa Ru- Łdziany, wieś i dwór, gm. Łdziany, pow. Łomadżyn, wieś, gm. Majdan Średni, gm. Jezierzany, pow. Borszczów ska Kałusz Nadwórna Łakieć, osada, gm. Dzikowiec, pow. Kol- Łapczyno, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Łehanieckie (Łohoneckie), gm. Górniki, Łomina, gm. Wielkie Oczy, pow. Jaworów buszowa Łapnie, wieś, gm. Niesuchojeże, pow. Ko- pow. Kowel Łomna, wieś i dwór, gm. Bircza, pow. Do- Łamane, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck, wel Łesiowe, gm. Neudorf, pow. Drohobycz bromil, obok Leszczawa Górna, Grąziowa obok futor Horodnia, Zaułek, Ur. Świeszna Łapów Góra, gm. Szack, pow. Luboml Łesiówka, gm. Bohorodczany Stare, pow. Łomna, wieś, gm. Łomna, pow. Turka Łan, gm. Sambor, pow. Sambor Łapszyn, kolonia i wieś, gm. Brzeżany, Stanisławów Łomnica Zdrój, letnisko, gm. Piwniczna, Łan, gm. Sianki, pow. Turka, obok Butelka pow. Brzeżany Łesiówka, przysiółek, gm. Korszów, pow. pow. Nowy Sącz Niżna, Seredowiec Łaskarzew, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Kołomyja Łomowaty, gm. Zabłocie, pow. Kowel Łan, gm. Borynia, pow. Turka, obok Wy- Łuck Łeszów, przysiółek, gm. Turka, pow. Turka Łomsk, kolonia, gm. Klesów, pow. Sarny socko Niżne, Jabłonów Łaskowce, wieś, gm. Mogielnica, pow. Łewoczki, gm. Kamionka Wołoska, pow. Łomy, kolonia, gm. Stydyń Wielki, pow. Łan Gromadzki, gm. Lisznia, pow. Droho- Trembowla Rawa Ruska Kostopol, obok Huta Stepańska, kol. Lady bycz Łasków, wieś i folwark, gm. Chotiaczów, Łęczówka, część wsi Nowosiółka, gm. No- Łomy, gm. Sławsko, pow. Stryj Łan Sołtyski, gm. Lisznia, pow. Drohobycz pow. Włodzimierz wosiółka, pow. Podhajce Łonginówka, folwark, gm. Nieźwiska, Łana, gm. Zawałów, pow. Podhajce, obok Łastówka, kolonia, gm. Warkowicze, pow. Łęczyn, wieś i folwark, gm. Bereźne, pow. pow. Horodenka Toustobaby Dubno Kostopol Łonie, wieś i dwór, gm. Przemyślany, pow. Łana, gm. Lubitów, pow. Kowel Łastówki, wieś, gm. Kropiwnik Nowy, Łęg, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska Przemyślany Łanczyn, wieś, gm. Łanczyn, pow. Nad- pow. Drohobycz Łęg, gm. Uścieczko, pow. Zaleszczyki Łoniówka, osada, gm. Przemyślany, pow. wórna Łaszki, „położone niedaleko Starego Kon- Łęgi, gm. Błażowa, pow. Rzeszów Przemyślany Łanek, gm. Łomna, pow. Turka, obok Żu- stantynowa”. (http://www.wolhynia.pl/ind Łęgi Chodowieckie, przysiółek, gm. Da- Łopak, kolonia, gm. Potutory, pow. Brze- kotyn, Dniestrzyk Dębowy ex.p?option=com_t&view=article&id=33 szawa, pow. Stryj żany Łanek, gm. Luboml, pow. Luboml 5&catid=24&Itemid=101 ) Łęgi Lisiatyckie, gm. Uhersko, pow. Stryj Łopateń, osada leśna, gm. Silno, pow. Łuck Łanke, gm. Datyń, pow. Kowel Łaszówka, gm. Uhorsk, pow. Krzemieniec Łęgowe, przysiółek, gm. Mosty Wielkie, Łopatyn, miasto i dwór, gm. Łopatyn, pow. Łanki, osiedle, sołectwo Tadanie, gm. Ka- Łatka, gm. Górniki, pow. Kowel pow. Żółkiew Radziechów mionka Strumiłowa, pow. Kamionka Stru- Łatkowce, gm. Dźwiniaczka, pow. Borsz- Łęki, wieś, gm. Chorkówka, pow. Krosno Łopatyniec, futor, gm. Wiśniowiec, pow. miłowa czów Łęki Dukielskie, gm. Dukla, pow. Krosno Krzemieniec Łanki Małe, wieś, gm. Bóbrka, pow. Bó- Łaturyńskiego, gm. Stary Oleksiniec, pow. Łęki Strzyżowskie, wieś, gm. Odrzykoń, Łopawsze, wieś i kolonia, gm. Boremel, brka Krzemieniec pow. Krosno pow. Dubno Łankie, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Ławoczne, wieś i dwór, gm. Ławoczne, Łętków, gm. Toporów, pow. Radziechów Łopianka, wieś, gm. Spas, pow. Dolina Łanowce, wieś i dwór, gm. Jezierzany, pow. Stryj Łętownia, wieś, dwór i leśniczówka, gm. Łopienka, wieś, gm. Cisna, pow. Lesko pow. Borszczów Ławrów, wieś i kolonia, gm. Połonka, pow. Kamień, pow. Nisko Łopuszanka, wieś, gm. Starzawa, pow. Do- Łanowce, miasteczko, gm. Łanowce, pow. Łuck Łętownia, wieś, gm. Kuńkowce, pow. bromil Krzemieniec Ławrów, wieś i dwór, gm. Ławrów, pow. Przemyśl Łopuszanka Chomina, wieś i dwór, gm. Łanowce, wieś i stacja kolejowa, gm. Bia- Turka Łętownia, wieś, gm. Strzyżów, pow. Rze- Rozłucz, pow. Turka łozórka, pow. Krzemieniec Ławrykowce, przysiółek, gm. Zborów, szów Łopuszanka Lechniowa, wieś, gm. Łomna, Łanowice, wieś i dwór, gm. Biskowice, pow. Zborów Łężany, wieś, gm. Miejsce Piastowe, pow. pow. Turka pow. Sambor, obok Pianowice, Brzegi Ławryków, wieś, dwór i przystanek kolejo- Krosno Łopuszany, wieś, gm. Olejów, pow. Zbo- Łany, wieś, gm. Bóbrka, pow. Bóbrka wy, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska Łężyny, wieś, gm. Łężyny, pow. Jasło rów Łany, gm. Narajów Miasto, pow. Brzeżany Łaz, gm. Porohy, pow. Nadwórna, obok Łobaczówka, miasteczko, futor i osada Łopuszka Mała, wieś i dwór, gm. Kańczu- 1 czerwca 2020 - strona 36 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl ga, pow. Przeworsk Łubienko, wieś, gm. Łubienko, pow. Jasło pow. Rohatyn Litera M Łopuszka Wielka, wieś i dwór, gm. Kań- Łubne, wieś, gm. Baligród, pow. Lesko Łukowiec Żurowski, wieś, gm. Żurów, czuga, pow. Przeworsk Łubnia, gm. Lubikowicze, pow. Sarny pow. Rohatyn Machały, gm. Jarosław, pow. Jarosław Łopuszna, wieś, gm. Chlebowice Wielkie, Łubno, wieś i dwór, gm. Dynów, pow, Łuków, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horo- Machewka, gm. Potylicz, pow. Rawa Rus- pow. Bóbrka Brzozów chów ka Łopuszna, wieś, gm. Lipica Dolna, pow. Łubów, wieś i dwór, gm. Waręż, pow. So- Łuków, wieś, gm. Trościaniec, pow. Łuck Machliniec, wieś, gm. Ruda, pow. Rohatyn kal Łukówka, wieś, gm. Powursk, pow. Kowel Żydaczów Łopuszna, wieś i dwór, gm. Błażów, pow. Łucany, gm. Kamionka Wołoska, pow. Łukszy, gajówka, gm. Korytnica, pow. Machnaczka, gm. Włodzimierzec, pow. Sambor Rawa Ruska Włodzimierz Wołyński Sarny Łopusznica, wieś, gm. Starzawa, pow. Do- Łucie, gm. Sądowa Wisznia, pow. Mości- Łukwa, gm. Halicz. Pow. Stanisławów Machnowce, wieś, gm. Pomorzany, pow. bromil ska Łupije, gm. Kamionka Wołoska, pow. Zborów Łopuszno, wieś, gm. Poczajów Nowy, Łuciowe, leśniczówka, gm. Neudorf, pow. Rawa Ruska Machnów, wieś i dwór, gm. Wierzbica, pow. Krzemieniec Drohobycz Łupisuki, wieś, gm. Włodzimierzec, pow. pow. Rawa Ruska Łopuszno, wieś, gm. Wyszogródek, pow. Łuck, miasto powiatowe i wojewódzkie Sarny Machnów Nowy, folwark, gm. Wierzbica, Krzemieniec Wołynia Łupków, wieś, gm. Wola Michowa, pow. pow. Rawa Ruska Łosiacz, wieś i dwór, gm. Gusztyn, pow. Łucka, gm. Bełz, pow. Sokal Lesko Machnówek, wieś i dwór, gm. Bełz, pow. Borszczów Łucyk, gm. Szkło, pow. Jaworów Łuszczyki, gm. Kamionka Wołoska, pow. Sokal Łosiatyn, wieś, gm. Poczajów Nowy, pow. Łucyki, przysiółek, gm. Kamionka Woło- Rawa Ruska Machnówka, wieś, wieś, gm. Chorkówka, Krzemieniec ska, pow. Rawa Ruska Łutowa, gm. Wiszenka, pow. Gródek Ja- pow. Krosno Łosie, wieś, gm. Łosie, pow. Gorlice Łuczany, wieś i dwór, gm. Ostrów, pow. gielloński Machów, wieś i dwór, gm. Tarnobrzeg, Łosie, wieś, gm. Łosie, pow. Nowy Sącz Bóbrka Łuzgi, gm. Lubitów, pow. Kowel pow. Tarnobrzeg Łosiniec, wieś, gm. Turka, pow. Turka Łuczka, wieś i dwór, gm. Mikulińce, pow. Łuzka, folwark, gm. Kopyczyńce, pow. Maciejki, wieś i folwark, gm. Silno, pow. Łosiowe Kubło, futor, gm. Stepań, pow. Tarnopol Kopyczyńce Łuck Kostopol Łuczki, gm. Sokołówka, pow. Bóbrka Łużak, gm. Hołowno, pow. Luboml Maciejów, miasteczko, osada fabryczna Łosiówka, gm. Aleksandrja, pow. Równe Łuczyca, folwark, gm. Szkło, pow. Jawo- Łużek, gm. Wierzbica, pow. Rawa Ruska i stacja kolejowa, gm. Maciejów, pow. Łoskowice, leśniczówka, gm. Kisorycze, rów Łużek Dolny, wieś, gm. Lisznia, pow. Dro- Kowel pow. Sarny Łuczyce, wieś, gm. Górniki, pow. Kowel hobycz Maciejówka, folwark, gm. Bircza, pow. Łosyny, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska Łuczyce, wieś, gm. Turzysk, pow. Kowel Łużek Górny, wieś i dwór, gm. Strzyłki, Dobromil, obok Brzuska, Łubianka Łosze, osada, gm. Buderaż, pow. Zdołbu- Łuczyce, wieś, gm. Połonka, pow. Łuck pow, Turka Maciejówka, wieś, gm. Turczyn, pow. nów Łuczyce, wieś i dwór, gm. Hermanowice, Łużki, wieś, gm. Witwica, pow. Dolina Równe Łosze, kolonia, gm. Maniewicze, pow. Ko- pow. Przemyśl Łużki, gm. Nahaczów, pow. Jaworów Maciejówka, osada, gm. Kołodziejówka, wel Łuczyce, wieś i dwór, gm. Tartaków, pow. Łużki, osada, gm. Hujcze, pow. Rawa Ru- pow. Skałat, obok Teklówka, Mytnica Łosze Sewerynowskie, gm. Maniewicze, Sokal ska Macoszyn, wieś, gm. Mokrotyn, pow. pow. Kowel Łuczycha, gm. Wiszenka, pow. Gródek Ja- Łużki, osada, gm. Siedliska, pow. Rawa Żółkiew, obok Saposzyn Łoszniów, wieś i dwór, gm. Łoszniów, gielloński Ruska Maczki Wołyńskie (Ferma Radomyślińska), pow. Trembowla Łuczyńce, wieś i dwór, gm. Koniuszki, Łużki, gm. Lubycza Królewska, pow. osada wojskowa, gm. Połonka, pow. Łuck Łotatniki, wieś i dwór, gm. Daszawa, pow. pow. Rohatyn Rawa Ruska Maczkowce (Jeziorany Biełajowskie), osa- Stryj Łuczyszcza, futor, gm. Bereźne, pow. Ko- Łużne, gm. Szack, pow. Luboml da wojskowa, gm. Połonka, pow. Łuck Łotoki, osada, gm. Siedliszcze, pow. Ko- stopol Łychońki, gm. Jasieniów Górny, pow. Ko- Maczugi, osada, gm. Radawa, pow. wel Łudzin, wieś, kolonia i folwark, gm. Cho- sów Jarosław Łowagi, przysiółek, gm. Łdziany, pow. Ka- tiaczów, pow. Włodzimierz Wołyński Łyczki, wieś, gm. Trościaniec, pow. Łuck Maćkowe Gaje, gm. Hukałowce, pow. łusz Ług, gm. Sokołówka, pow. Bóbrka Łypa, futor, gm. Podberezie, pow. Horo- Zborów, obok Manajów, Harbuzów Łowce, wieś i dwór, gm. Radymno, pow. Ług, gm. Szutowa, pow. Jaworów chów Maćkowice, wieś, gm. Orzechowce, pow. Jarosław Ług, przysiółek, sołectwo Kopań, gm. Łypka, gm. Krymno, pow. Kowel Przemyśl Łowczyce, wieś i dwór, gm. Podzwierzy- Świrz, pow. Przemyślany Łypnyki, gm. Datyń, pow. Kowel Maćkówka, wieś i dwór, gm. Przeworsk niec, pow. Rudki Ługaniec, gm. Górniki, pow. Kowel Łysa, wieś i dwór, gm. Litwinów, pow, (gm. Zarzecze), pow. Przeworsk Łowczyce, wieś i dwór, gm. Ruda, pow. Łuh, wieś, gm. Cisna, pow. Lesko Podhajce Madeje, gm. Charzewice, pow. Tarnobrzeg Żydaczów Łuh, wieś, gm. Jaremcze, pow. Nadwórna Łysa, gm. nieznana, pow. Skałat Madziarki, wieś, gm. Krystynopol, pow. Łowisko, wieś, gm. Kamień, pow. Nisko Łuh, przysiółek, gm. Potylicz, pow. Rawa Łysa, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Sokal Łowiszcze, wieś, gm. Kupiczów, pow. Ko- Ruska Łysa Góra, futor, gm. Tesłuhów, pow. Dub- Magazyn, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. wel Łuh, osada, gm. Siedliska, pow. Rawa Ru- no Łuck Łowniż, futor, gm. Bielska Wola, pow. Sar- ska Łysa Góra, futor, gm. Podberezie, pow. Magazyn, gm. Mikołajów, pow. Żydaczów ny Łuhy, wieś, gm. Spas, pow. Dolina Horochów Magdalenka, folwark, gm. Tarnoszyn, Łoza, przysiółek wsi Sioło Bożykowskie, Łuka, wieś, gm. Uście Zielone, pow. Bu- Łysa Góra, gm. Łysa Góra, pow. Jasło pow. Rawa Ruska, obok Dyniska, folwark gm. Litwinów, pow. Podhajce czacz Łysa Góra, kolonia, gm. Kołki, pow. Łuck Byków Łoza, gm. Jarocin, pow. Nisko Łuka, wieś i dwór, gm. Nieźwiska, pow. Łysa Góra, futor, gm. Międzyrzecz, pow. Magdalenówka, gm. Lubień Wielki, pow. Łozina, wieś i dwór, gm. Łozina, pow. Horodenka Równe Gródek Jagielloński Gródek Jagielloński Łuka, wieś i dwór, gm. Tomaszowce, pow. Łysa Góra, osada, gm. Poryck, pow. Wło- Magdalówka, wieś i dwór, gm. Łozinza Góra, gm. Łozina,pow. Grodek ja- Kałusz dzimierz Kołodziejówka, pow. Skałat gielloński Łuka, wieś i kolonia, gm. Włodzimierzec, Łysa Góra, leśniczówka, gm. Buderaż, Magdalówka, wieś, gm. Ostapie, pow, Łozniska, gajówka, gm. Werba, pow. Dub- pow. Sarny pow. Zdołbunów Skałat no Łuka, gm. Chotiaczów, pow. Włodzimierz Łysiec, miasteczko, gm. Łysiec, pow. Sta- Magierowski, gm. Kłodno Wielkie, pow. Łozowa, gm. Korczyn, pow. Sokal Łuka, wieś i dwór, gm. Płuhów, pow. Zło- nisławów Żółkiew, obok Czestynie Łozowa, wieś i dwór, gm. Łozowa, pow. czów Łysiec Stary, wieś, gm. Łysiec, pow. Sta- Magierów, przysiółek, gm. Dydnia, pow. Tarnopol, obok Szlachcińce Łuka Mała, wieś i kolonia, gm. Turówka, nisławów Brzozów Łozowa, gm. Kamionka Wołoska, pow. pow. Skałat Łysin, wieś i kolonia, gm. Boremel, pow. Magierów, miasteczko, gm. Magierów, Rawa Ruska Łuka Wielka, wieś i dwór, gm. Mikulińce, Dubno pow. Rawa Ruska Łozowy, gm. Żelechów Wielki, pow. Ka- pow. Tarnopol Łysina, gm. Sławsko, pow. Stryj Magura, gm. Żabie, pow. Kosów, obok mionka Strumiłowa Łukarówka, wieś, gm. Malin, pow. Dubno Łyski, gm. Datyń, pow. Kowel Stupejka, Synycia Łozowyci, gm. Zabłocie, pow. Kowel, Łukasze, przysiółek wsi Nakwasza, gm. Łyski, gm. Zgorany, pow. Luboml Maiki, osada, sołectwo Dobrotwór, gm. obok Tur, Jezioro Święte Podkamień, pow. Brody Łyskie, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Dobrotwór, pow. Kamionka Strumiłowa Łozówka, osada, gm. Trembowla, pow. Łukasze, osada, gm. Suchowola, pow. Bro- Łysków, wieś, gm. Żurawno, pow. Żyda- Maj, gm. Bereżce, pow. Luboml Trembowla dy czów Majdan, wieś, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Łozówka, wieś, gm. Nowe Sioło, pow. Łukaszówka, gm. Dynów, pow. Rzeszów Łysogóra, gm. Bylice, pow. Sambor Drohobycz Zbaraż Łukawica, wieś, gm. Lesko, pow. Lesko Łysogórka, wieś i futor, gm. Białozórka, Majdan, wieś i dwór, gm. Wiszenka, pow. Łozy, gm. Chyrów, pow. Dobromil Łukawica, wieś i dwór, gm. Lipsko, pow. pow. Krzemieniec Gródek Jagielloński Łozy, osada i leśniczówka, gm. Szkło, Lubaczów Łysogórka, osada, gm. Poczajów Nowy, Majdan, gm. Pruchnik, pow. Jarosław pow. Jaworów Łukawica, wieś, gm. Błażów, pow. Sambor pow. Krzemieniec Majdan, gm. Jarosław, pow. Jarosław Łozy, wieś, folwark i futor, gm. Wiśnio- Łukawica Górna (Wyżna), wieś i dwór, Łysok, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Majdan, sołectwo Berbeki, gm. Nieznanów, wiec, pow. Krzemieniec gm. Bratkowce, pow, Stryj Łysów, wieś, gm. Chorów, pow. Horochów pow. Kamionka Strumiłowa Łozy, gm. Międzyrzecz, pow. Równe Łukawica Niżna, wieś i dwór, gm. Brat- Łysucha, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Majdan, wieś i dwór, gm. Kopyczyńce, Łozy, gm. Siedlisko, pow. Rawa Ruska kowce, pow, Stryj Łuck pow. Kopyczyńce Łozy, gm. Halicz, pow. Stanisławów Łukawiec, wieś i dwór, gm. Pieniaki, pow. Łysucha, gm. Pniewo, pow. Kamień Ko- Majdan k. Glinian, gm. Gliniany, pow. Łozy, gm. Narol, pow. Lubaczów Brody szyrski Przemyślany Łozy, gm. Horyniec, pow. Lubaczów Łukawiec, wieś, gm. Lubaczów, pow. Lu- Łysucha Antonowiecka, wieś, gm. Bereź- Majdan, wieś, gm. Stydyń Wielki, pow. Łoża, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska baczów ne, pow. Kostopol Kostopol Łówcza, wieś i dwór, gm. Lipsko, pow. Lu- Łukawiec, gm. Cieszanów, pow. Lubaczów Łysycia, gm. Lubitów, pow. Kowel Majdan, wieś i kolonia, gm. Hołoby, pow. baczów Łukawiec, wieś, gm. Trzebownisko, pow. Łysyny, gm. Kamionka Wołoska, pow. Kowel Łózki, wieś, gm. Kopyczyńce, pow. Kopy- Rzeszów Rawa Ruska Majdan, leśniczówka, gm. Krymno, pow. czyńce Łukawka, folwark, gm. Bereżne, pow. Ko- Łysyszcze, gm. Lubitów, pow. Kowel Kowel Łózki, wieś, gm. Rafałówka, pow. Sarny stopol Łyszcze, wieś, gm. Poddębce, pow. Łuck Majdan, futor, gm. Siedliszcze, pow. Kow- Łubianka, gm. Bircza, pow. Dobromil Łukoszka, gm. Wysocko Wyżne, pow. Tur- Łyszcze, wieś i folwark, gm. Trościaniec, el Łubianka, gm. Krzywcza, pow. Przemyśl ka pow. Łuck Majdan, gm. Hołowno, pow. Luboml Łubianka, przysiółek, gm. Kozłów, pow. Łukowa, wieś, gm. Jelna, pow. Łańcut Łyszczochy, gm. Horyniec, pow. Luba- Majdan, gm. Nowomalin, pow. Zdołbunów Tarnopol Łukowe, wieś, gm. Łukowe, pow. Lesko czów Majdan, gm. Nowy Czartorysk, pow. Łuck Łubianki Niższe, wieś, gm. Łubianki Wyż- Łukowe, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska Łyszczuki, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec Majdan, gm. Cisna, pow. Lesko sze, pow. Zbaraż Łukowicze, wieś, gm. Chorów, pow. Ho- Łyżce, futor, gm. Krymno, pow. Kowel Majdan, gm. Lipsko, pow. Lubaczów Łubianki Wyższe, wieś, gm. Łubianki rochów Majdan, futor i leśniczówka, gm. Huszcza, Wyższe, pow. Zbaraż Łukowiec Wiszniowski, wieś, gm. Żurów, pow. Luboml, obok Smolary Rogowe, Ur. www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 37 Majdan Sarny Malinówka, wieś, gm. Haczów, pow. Br- Manastyrek Ohladowski, wieś i dwór, gm. Majdan, futor, gajówka i leśniczówka, gm. Makłuczka, gm. Błażowa, pow. Rzeszow zozów Ohladów, pow. Radziechów Kołki, pow. Łuck Makmelerszczyzna, kolonia, gm. Torczyn, Malinówka, przysiółek, gm. Nawarja, pow. Manczury, gm. Lipsko, pow. Lubaczów Majdan, wieś i dwór, gm. Rosulna, pow. pow. Łuck, obok Horodynie, Ulaniki Lwów Mandryki, gm. Toporów, pow. Radziechów, Nadwórna Makoterty, wieś i folwark, gm. Dziatkie- Malinówka, osada, gm. Ostapie, pow. obok Ozyndzyluki, Żubry, Czykaj Majdan, osada, gm. Ulanów, pow. Nisko wicze, pow. Równe Skałat, obok Mytnica, Poznanka Gniła Mandzyna, gajówka, gm. Zabłocie, pow. Majdan, gm. Siedliska, pow. Rawa Ruska Makowa, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Maliszcze, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck, Kowel, obok Jezioro Święte Majdan, osada, gm. Lubycza Królewska, Łuck obok futor Kozioł, Znamirówka, zacisze Maniawa, wieś, gm. Sołotwina, pow. Nad- pow. Rawa Ruska Makowa Kolonia, wieś, gm. Rybotycze, Malmanstal, gm. Kropiwnik Nowy, pow. wórna Majdan, kolonia, gm. Antonówka nad pow. Dobromil Drohobycz Maniewickie, gm. Maniewicze, pow. Kow- Horyniem, pow. Sarny Makowa Rustykalna, wieś, gm. Rybotycze, Malowana, wieś, gm. Młynów, pow. Dub- el Majdan, gm. Łysiec, pow. Stanisławów pow. Dobromil no, obok Wygoda, Pańska Dolina Maniewicze, wieś, osada i stacja kolejowa, Majdan, wieś i dwór, gm. Bednarów, pow. Makowicze, wieś i futor, gm. Kupiczów, Malowanka, gm. Lubień Wielki, pow. gm. Maniewicze, pow. Kowel Stanisławów pow. Kowel Gródek Jagielloński Maniłów, gm. Mikołajów, pow. Żydaczów Majdan, wieś i folwark, gm. Buderaż, pow. Makowicze, futor, gm. Krymno, pow. Malury, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska Maniowszczyzna, futor, gm. Wisniowiec, Zdołbunów Kowel Maluszczyzna, kolonia, gm. Boremel, pow. Krzemieniec Majdan, gm. Krechów, pow. Żółkiew Makowisko, wieś, gm. Laszki, pow. pow. Dubno Maniów, wieś i futor, gm. Wiśniowiec, Majdan, gajówka, gm. Mokrotyn, pow. Jarosław Mała Brzezina, gm. Wierzbiany, pow. Ja- pow. Krzemieniec Żółkiew, obok Majdan Polański Makowiszcze, kolonia i cegielnia, gm. worów Maniów, wieś, gm. Wola Michowa, pow. Majdan, folwark, gm. Waręż, pow. Sokal Hołoby, pow. Kowel, obok kol. Chobot, Mała Głusza, kolonia, wieś i folwark, gm. Lesko Majdan (Hulewiczowski Majdan), kolonia, Radoszyn Wielka Głusza, pow. Kamień Koszyrski Maniów, gm. Komańcza, pow. Sanok gm. Maniewicze, pow. Kowel Makowyszcze, gm. Siedliszcze, pow. Mała Krasna, przysiółek, gm. Korczyna, Maniów (Moniowo), gm. Rożyszcze, pow. Majdan Antonowiecki, futor, gm. Uhorsk, Kowel pow. Krosno Łuck, obok Cecylówka, Aleksandrów pow. Krzemieniec Maków, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horo- Mała Lubaszka, gm. Kos- Maniuszki Mszanieckie, przysiółek, gm. Majdan Gołogórski, wieś, gm. Gołogóry, chów topol, pow. Kostopol Ihrowica, pow. Tarnopol, obok Mszaniec pow. Złoczów Makówka, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Mała Zysynówka, gm. Datyń, pow.Kowel Mantyn, wieś, gm. Młynów, pow. Dubno Majdan Górny, wieś i dwór, gm. Majdan Łuck Małastków, wieś i dwór, gm. Małastków, Manuryki, gm. Toporów, pow. Radziechów Średni, pow. Nadwórna Makryna, gm. Luboml, pow. Luboml pow. Gorlice Mańki, gm. Nahaczów, pow. Jaworów Majdan Graniczny, gm. Tłumaczyk, pow. Maksymicha, futor, gm. Podberezie, pow. Małaszowce, wieś i dwór, gm. Jankowce, Mańkowce, gm. Włodzimierzec, pow. Sar- Kołomyja Horochów pow. Tarnopol, obok Ihrowica ny, obok Tynnica, Debry, Woronki Majdan Hłażowski, gm. Aleksandrja, pow. Maksymiljanówka, kolonia, gm. Lud- Małdryki, gm. Magierów, pow. Rawa Rus- Mańków, kolonia, gm. Kisielin, pow. Równe wipol, pow. Kostopol, obok Sołpa Wielka, ka Horochów, obok Chołopecze Majdan Jezierski, kolonia, gm. Trościaniec, Chmielówka, kol. Woronucha Małe Hołoby, wieś i kolonia, gm. Kamień Maraszczanka, przysiółek wsi Wolica pow. Łuck Maksymiszki, gm. Ławrów, pow. Turka Koszyrsi, pow. Kamień Koszyrski Derewlańska, gm. Grabowa, pow. Kami- Majdan Komorowski, kolonia, gm. Kołki, Maksymowice, wieś i dwór, gm. Bisko- Małe Sadeczki, wieś, gm. Szumsk, pow. onka Strumiłowa pow. Łuck wice, pow. Sambor Krzemieniec, obok Waśkowce Maraszkowiec, gm. Matków, pow. Turka Majdan Koźliński, kolonia, gm. Aleksan- Maksymowskie, gm. Dzibułki, pow. Małe Siedliszcze (Siedliszcze Małe), wieś Marcelin, wieś, gm. Sudobicze, pow. Dub- dria, pow. Równe Żółkiew i osada, gm. Kostopol, pow. Kostopol no Majdan Lipieński, wieś, gm. Silno, pow. Maksymówka, gm. Wołkowce ad Borszc- Małeczyn, folwark, gm. Podhorce, pow. Marcelin, folwark, gm. Międzyrzecz, pow. Łuck zów, pow. Borszczów Złoczów Równe Majdan Lipowiecki, gm. Nahaczów, pow. Maksymówka, wieś, gm. Wełdzirz, pow. Małkowice, wieś, gm. Lubień Wielki, pow. Marcelina, wieś i leśniczówka, gm. Sudo- Jaworów Dolina, obok Lolin Gródek Jagielloński, obok Kiernica, Staw bicze, pow. Dubno Majdan Lipowiecki, wieś i dwór, gm. Maksymówka, gm. Wiszenka, pow. Czerlański, Staw Lubieński Marcelina, gm. Międzyrzec, pow. Równe Przemyślany, pow. Przemyślany Gródek Jagielloński Małkowice, gm. Orzechowce, pow. Marcelówka, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Majdan Mareniński, kolonia, gm. Lud- Maksymówka, gm. Maksymówka, pow. Przemyśl Kostopol wipol, pow. Kostopol Zbaraż Małkowo, gm. Hołowno, pow. Luboml Marcelówka, gm. Podhajce, pow. Podhajce Majdan Mokrotyński, wieś, gm. Mokrotyn, Makuniów, wieś i dwór, gm. Dydiatycze, Małków, futor, gm. Krymno, pow. Kowel, Marcelówka I, II i III, kolonie, gm. Werba, pow. Żółkiew,obok Rychule, Papiernia pow. Mościska obok Jezioro Piaseczno pow. Włodzimierz Majdan Mokwiński, kolonia, gm. Berezne, Malarszczyzna, leśniczówka, gm. Knia- Małnowska Wola, gm. Małnów, pow. Marchanówka, gm. Kasperkowce, pow. pow. Kostopol hinin, pow. Dubno Mościska Zaleszczyki Majdan Nowy, przysiółek, gm. Ohladów, Malatyn, leśniczówka, gm. Bereźne, pow. Małnów, wieś, gm. Małnów, pow. Mościska Marcinpol, przysiółek i folwark, gm. Ry- pow. Radziechów Kostopol Małoniwczyki, futor, gm. Chocieszów, chcice, pow. Drohobycz Majdan Pieniacki, wieś, gm. Pieniaki, pow. Malatyn, wieś, gm. Tuczyn, pow. Równe, pow. Kamień Koszyrski Marcówka, gm. Narol, pow. Lubaczów Brody obok Pustomyty Małowody, wieś i dwór, gm. Siemikow- Marenin, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kos- Majdan Polański, gm. Mokrotyn, pow. Malawa, wieś i dwór, gm. Bircza, pow. Do- ce, pow. Podhajce, obok Rosochowaciec, topol Żółkiew bromil Uwsie Margiel, gm. Kuźmina, pow. Dobromil Majdan Sieniawski, wieś, gm. Adamówka, Malawa, wieś, gm. Słocina, pow. Rzeszów Małów, wieś, gm. Trembowla, pow. Trem- Maria Wola, kolonia i folwark, gm. Mi- pow. Jarosław Malawki, gm. Krasów, pow. Lwów bowla, obok Humniska, Semenów kulicze, pow. Włodzimierz, obok Czestny Majdan Stary, wieś i dwór, gm. Ohladów, Malce, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Małówka, wieś, gm. Niebylec, pow. Rz- Chrest, leśniczówka Koszmarka pow. Radziechów Malczyce, wieś i dwór, gm. Mszana, pow. eszów Marjaków, leśniczówka, gm. Stydyń Wiel- Majdan Średni, wieś i dwór, gm. Majdan Gródek Jagielloński Małuszka (Małyszka), gajówka i osada ki, pow. Kostopol Średni, pow. Nadwórna Malechów, wieś i dwór, gm. Malechów, leśna, gm. Bereżne, pow. Kostopol, obok Marjampol, miasteczko, gm. Marjampol, Majdan Wielki, kolonia, gm. Tuczyn, pow. pow. Lwów Ur. Stary Karaczun, Ur. Borki pow. Stanisławów Równe Malechów, wieś, gm. Rozdół, pow. Mały Berezynki, gm. Lubitów, pow. Kowel Marjampol Wieś, wieś, gm. Marjampol, Majdan Żurawka, gm. Nowomalin, Żydaczów Mały Huszczek, osada, gm. Poczajów pow. Stanisławów Zdołbunów Malenickie, wieś, gm. Pieniaki, pow, Nowy, pow. Krzemieniec Marjan-Boguszówka, osada, gm. Szc- Majdanek, kolonia, gm. Deraźne, pow. Brody, obok Zwyżyn, Bratków, Gaje, Mały Porsk (Porsk Mały), wieś, gm. zurzyn, pow. Łuck Kostopol, obok Marykowo, futor Kruhłe Międzygóry Hołoby, pow. Kowel Marjanka, futor, gm. Kniahinin, pow. Dub- Błoto, kol. Półbieda Maleniska, gm. Podkamień, pow. Brody, Mały Radzeż, kolonia, gm. Niemowicze, no Majdanek, gm. Hołoby, pow. Kowel obok Litowisko, Rewegów Gaj pow. Sarny Marjanka, osada, gm. Werba, pow. Dubno Majdany, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska Maleniska, gm. Pawłosiów, pow. Jarosław Małyciata, gm. Zawadka, pow. Turka Marjanka, gm. Lubitów, pow. Kowel Majdańska Huta, wieś, gm. Buderaż, pow. Maleniska, gm. Leżajsk, pow. Łańcut Małynie, gm. Luboml, pow. Luboml Marjanka, przysiółek, gm. Szczurowice, Zdołbunów Maleniska, gajówka, gm. Hoszany, pow. Małyńsk, kolonia, gm. Bereźne, pow. Kos- pow. Radziechów Majerówka, gm. Siedliska, pow. Rawa Rudki, obok Uherce Wieniawskie, Jarem- topol, obok Ur, Chwoje, Ur. Podlecki, Ur. Marjanka, wieś, gm. Nastasów, pow. Tar- Ruska ków, Zagaje Zarućkie Bagno, kol. Lado nopol Majków, wieś i folwark, gm. Hoszcza, Malewczyna, futor, gm. Kniahinin, pow. Manajów, wieś, gm. Hukałowce, pow. Marjanówka, folwark, gm. Rodatycze, pow. Równe Dubno Zborów pow. Gródek Jagielloński Majnicz, wieś i dwór, gm. Dorożów, pow. Malewo (Malów), wieś, gm. Boremel, Manaster, gm. Czeniejów, pow. Marjanówka, kolonia, gm. Kisielin, pow. Sambor pow. Dubno, obok Paszowa. Rusinowe Stanisławów, obok Bratkowce Horochów Majówka, kolonia i leśniczówka, gm. Beresteczko Manaster Dereżycki, wieś, gm. Dereżyce, Marjanówka, kolonia, gm. Świniuchy, Chorów, pow. Zdołbunów, obok Ożenin, Malewski, futor, gm. Korzec, pow. Równe pow. Drohobycz pow. Horochów Brodów Malhowice, wieś i dwór, gm. Hermano- Manaster Liszniański, wieś i dwór, gm. Marianówka, osada, gm. Podberezie, pow. Majówka, gm. Zdołbica, pow. Zdołbunów wice, pow. Przemyśl Lisznia, pow. Drohobycz Horochów Majówka, kolonia, gm. Torczyn, pow. Maliczkowce, wieś, gm. Nawarja, pow. Manasterczany gm. Sołotwina, pow. Nad- Marianówka, kolonia, gm. Skobełka, pow. Łuck Lwów wórna Horochów Majówka Ksawerówka, kolonia, gm. War- Malin, wieś i kolonia, gm. Malin, pow. Manasterek, wieś i dwór, gm. Magierów, Marjanówka, kolonia i gorzelnia, gm. kowicze, pow. Dubno Dubno pow. Rawa Ruska Deraźne, pow. Kostopol Majunicze, wieś, gm. Rafałówka, pow. Malina, dwór, gm. Brzuchowice, pow. Manasterz, wieś, gm. Wiązownica, pow. Marjanówka, wieś i folwark, gm. Kosto- Sarny, obok Lisznia, Czartorysk Lwów Jarosław pol, pow. Kostopol Makarów, gm. Pohorce, pow. Rudki Malinna, gm. Gliniany, pow. Przemyślany, Manasterz, wieś, gm. Manasterz, pow. Marjanówka, wieś, gm. Lubitów, pow. Makarówka, gm. Deraźne, pow. Kostopol obok Mogiłce, Słowita, Szopki Przeworsk Kowel Makary, gm. Szutowa, pow. Jaworów Malinnik, folwark, gm. Kaczanówka, pow. Manasterzec, wieś i dwór, gm. Podzwier- Marjanówka, osada, gm. Oleksiniec Stary, Makary, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska Skałat zyniec, pow. Rudki pow. Krzemieniec Makary Małe, gm. Wróblaczyn, pow. Malinowaty, gajówka, gm. Hryniawa, Manasterzec, wieś i dwór, gm. Błażów, Marjanówka, folwark, gm. Wiśniowiec, Rawa Ruska pow. Kosów, obok gajówka Hostawiec, pow. Sambor pow. Krzemieniec Makary Wielkie, gm. Wróblaczyn, pow. Jałowiczora Manasterzec, gm. Żurawno, pow. Marjanówka, kolonia, gm. Czaruków, pow. Rawa Ruska Malinów, futor i nadleśnictwo, gm. Żydaczów Łuck Makarycha, futor, gm. Werba, pow. Dubno Szumsk, pow. Krzemieniec Manasterzec, gm. Lubieńce, pow. Stryj Marjanówka, kolonia, gm. Kołki, pow. Maklakowo, futor, gm. Lubikowicze, pow. Malinów, wieś, gm. Pohorce, pow. Rudki Manasterzec, gm. Lesko, pow. Lesko Łuck 1 czerwca 2020 - strona 38 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Marjanówka, kolonia, gm. Poddębce, pow. Martynówka, wieś i kolonia, gm. Dziatkie- eszów Medweże, osada, gm. Mizocz, pow. Łuck wicze, pow. Równe Matyszów, gm. Czaruków, pow. Łuck Zdołbunów Marjanówka, kolonia, gm. Połonka, pow, Martyny, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów Maurycówka, folwark, gm. Lipsko, pow. Medwieże, wieś, osada fabryczna i fol- Łuck Martyszkowce, wieś, gm. Wyszogródek, Lubaczów wark, gm. Medwieże, pow. Łuck Marjanówka, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Krzemieniec Mazajka, gm. Suchowola, pow. Brody Medwieżka Mała, gm. Medwieże, pow. pow. Łuck Marucha, folwark, gm. Beresteczko, pow. Mazepówka, przysiółek, gm. Kozłów, pow. Łuck Marjanówka, kolonia i leśniczówka, gm. Horochów Tarnopol Medyka, wieś i dwór, gm. Medyka, pow. Silno, pow. Łuck Marulczyn (Marylczyk), kolonia, gm. Lud- Maziarki, gm. Wojtkowa, pow. Dobromil Przemyśl Marjanówka, wieś, kolonia i osada, gm. wipol, pow. Kostopol Maziarnia, gm. Dzików Stary, pow. Lubac- Medynia, wieś i dwór, gm. Bednarów, pow. Szczurzyn, pow, Łuck Marusia, gm. Pieniaki, pow. Brody, obok zów Stanisławów Marianówka Berezołupska, kolonia, gm. Szyszkowce Maziarnia, wieś, gm. Jarocin, pow. Nisko Medynia Głogowska, wieś, gm. Czarna, Szczurzyn, pow. Łuck Maruszka, gm. Folwarki, pow. Złoczów, Maziarnia, gm. Szczurowice, pow. pow. Łańcut Marianówka Boguszówka, kolonia, gm. obok Woroniaki Radziechów, obok Mikołajów Medynia Kańczucka, wieś, gm. Manasterz, Szczurzyn, pow. Łuck Maruszka, osada, gm. Krasne, pow. Maziarnia Berbekowa, osada, gm. pow. Przeworsk Marjanówka Chorochoryńska, gm. Szc- Złoczów, obok Kutkorz Nieznanów, pow. Kamionka Strumiłowa Medynia Łańcucka, gm. Czarna, pow. zurzyn, pow. Łuck Maruszyn, kolonia, gm. Młynów, pow. Maziarnia Gogołowa, kolonia, sołectwo Łańcut Marjanówka, kolonia, pow. Torczyn, pow. Dubno, obok Adamówka Sokole, gm. Grabowa, pow. Kamionka Medyń, folwark, gm. Kisorycze, pow. Sar- Łuck Marykowo, futor i gajówka, gm. Deraźne, Strumiłowa ny Marjanówka, kolonia, gm. Aleksandrja, pow. Kostopol Maziarnia Kamionecka, sołectwo Jazien- Medyń, wieś i dwór, gm. Skoryki, pow. pow. Równe Maryków, kolonia, gm. Derażne, pow. ica Ruska, gm. Kamionka Strumiłowa, Zbaraż, obok Chatki, Bastówka, Netreba Marjanówka, folwark, gm. Hoszcza, pow. Kostopol pow. Kamionka Strumiłowa Medyń Sławków, gm. Klesów, pow. Sarny Równe Marylczyk, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Maziarnia Karańska, osada, gm. Medywszczyzna, futor, gm. Radziwiłłów, Marjanówka, kolonia, gm. Tuczyn, pow. Kostopol Nieznanów, pow. Kamionka Strumiłowa pow. Dubno Równe Marylówka, folwark, gm. Jagielnica, pow. Maziarnia Spaska, osiedle, sołectwo Mekodeme, gm. Kamionka Wołoska, pow. Marjanowka, wieś, gm. Lubikowicze, pow. Czortków Tadanie, gm. Kamionka Strumiłowa, pow. Rawa Ruska Sarny Maryn, wieś, gm. Kisorycze, pow. Sarny Kamionka Strumiłowa Melana, futor, gm. Radziwiłłów, pow. Marjanówka, kolonia, gm. Werba, pow. Maryna, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny Maziarnia Stara, gm. Ohladów, pow. Dubno, obok Adamowka, Kopanie Włodzimierz Maryniański Majdan, kolonia, gm. Lud- Radziechów Melanow. Dwór, gm. Tarnowica Polna, Marjanówka, wieś, gm. Sijańce, pow. wipol, pow. Kostopol Maziarnia Tadańska, gm. Kamionka pow. Tłumacz, obok Korolowka, Gruszka Zdołbunów Marynice, gm. Dziedziłów, pow. Kami- Strumiłowa, pow. Kamionka Strumiłowa Meleszki, gm. Małnów, pow. Mościska Marjanówka, kolonia, gm. Zdołbica, pow. onka Strumiłowa, obok Jakimów, Banunin Maziarnia Wawrzkowa, wieś, gm. Melkin, folwark, gm. Lubień Wielki, pow. Zdołbunów Marynin, osada, gm. Dubno, pow. Dubno Grabowa, pow. Kamionka Strumiłowa Gródek Jagielloński Marjanówka, wieś, gm. Pniewo, pow. Marynin, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kos- Maziary, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów Melniki, gm. Ohladów, pow. Radziechów Kamień Koszyrski topol Maziarz, gm. Bełżec, pow. Rawa Ruska Melniki, gm. Wiszenka, pow. Gródek Marjanówka I i II, kolonie, gm. Werba, Marynin, kolonia, gm. Aleksandrja, pow. Maziernia, kolonia, gm. Hołoby, pow. Jagielloński pow. Włodzimierz Równe Kowel Mełecyna, leśniczówka, gm. Spas, pow. Marianpol, kolonia, gm. Werba, pow. Marynka, wieś, gm. Żurawno, pow. Mazów, osada, gm. Gliniany, pow. Dolina Włodzimierz Żydaczów, obok Włodzimirce Przemyślany Mełennyk, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Marjańska Fabryka, gm Krymno, pow. Marynka Polska, wieś, gm. Stubno, pow. Mazur-Gaj, kolonia, gm. Lubieszów, pow. Mełeszki, osada, gm. Małnów, pow. Kowel Przemyśl Kamień Koszyrski Mościska Marjówka, gm. Baworów, pow. Tarnopol, Marynki (Kowalowe Hucisko), wieś, gm. Mazurkiewicz, gm. Stary Oleksiniec, pow. Mełna, wieś i dwór, gm. Podkamień, pow. obok Smolanka, Skomorochy, Kozówka Szumsk, pow. Krzemieniec Krzemieniec Rohatyn, obok Russocice, Strzeliska Nowe Mark Melerszczyzna, gm. Torczyn, pow. Marynków, kolonia, pow. Kisielin, pow. Mazurów (Landestreu), gm. Nowica, pow. Mełnyki, gm. Rachiń, pow. Dolina, obok Łuck Horochów Kałusz Jakubów, Huziejów Stary Marki, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów Marysia, kolonia, gm. Czaruków, pow. Mazurówka, osada, gm. Białobożnica, Menczył, gm. Matków, pow. Turka, obok Marki, gm. Kamionka Wołoska, pow. Łuck, obok Marjanówka, Krasny Sad pow. Czortków Iwaszkowce Rawa Ruska Marysin, gm. Waręż, pow. Sokal Mazurówka, gm. Domaryż, pow. Gródek Mendelowszczyzna, osada, gm. Poczajów Marki, przysiółek, gm. Baranów, pow. Tar- Marysin, folwark, gm. Poryck, pow. Jagielloński Nowy, pow. Krzemieniec nobrzeg Włodzimierz Mazurówka, gm. Wasylkowce, pow. Mendykówka, gm. Laszkow, pow. Markopol, miasteczko i dwór, gm. Pien- Masalszczyzna, gm. Wiśniowiec, pow. Kopyczyńce Radziechów, obok Hrycowola iaki, pow. Brody Krzemieniec Mazurówka, wieś, gm. Grzymałów, pow. Meńcze, gm. Wielka Głusza, pow. Kamień Markostaw, wieś, kolonia i folwark, gm. Masimbirok, kolonia, gm. Olesk, pow. Skałat Koszyrski Mikulicze, pow. Włodzimierz Włodzimierz, obok Turyczany Mazurówka, wieś, gm. Młyniska, pow. Mercałów, kolonia, gm. Czaruków, pow. Markowa, wieś, gm. Sołotwina, pow. Nad- Masiewice, wieś, gm. Kisorycze, pow. Żydaczów Łuck wórna Sarny Mazurskie Łany, kolonia, gm. Koniuchy, Meriszary, gm. Kosmacz, pow. Kołomyja Markowa, wieś, gm. Toustobaby, pow. Masiewicze, gm. Lubikowicze, pow. Sarny pow. Brzeżany Merława, osada, gm. Jezierzany, pow. Podhajce Masiuki, gm. Lisie Jamy, pow. Lubycza Mazury, gm. Barysz, pow. Buczacz Borszczów, obok Piłatkowce, Zielińce Markowa, wieś i dwór, gm. Zawałów, pow. Mysłowice, wieś, gm. Hołowno, pow. Lu- Mazury, gm. Łozina, pow. Gródek Merława Dolna, przysiółek sołectwa Podhajce boml Jagielloński Piłatkowce, gm. Jezierzany, pow. Borszc- Markowa, wieś, gm. Markowa, pow. Prze- Masłopuszcza, futor, gm. Lubikowicze, Mazury, gm. Szkło, pow. Jaworów zów worsk pow. Sarny Mazury, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Merława Górna, przysiółek sołectwa Markowa Niwa, futor, gm. Ludwipol, pow. Maszcza (Marcelina), kolonia, gm. Kosto- Mazury, gm. Mościska, pow. Mościska Piłatkowce, gm. Jezierzany, pow. Borszc- Kostopol, obok Pomiry, Lewacze, Huta pol, pow. Kostopol Mazury, gm. Majdan Średni, pow. Nad- zów Nowa Maszkopol, kolonia, gm. Derażne, pow. wórna Merwa, wieś, gm. Beresteczko, pow. Horo- Markowce, wieś, gm. Zarszyn, pow. Sanok Kostopol Mazury, gm. Stare Miasto, pow. Podhajce chów, obok Burkacze, Strzemilcze, Kutrów Markowce, wieś i dwór, gm. Markowce, Maszowo, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Mazury, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska Meryszczów, wieś i dwór, gm. Przemyślany, pow. Tłumacz Maszów, wieś i folwark, gm. Luboml, pow. Mazuryki, gm. Wola Wysocka, pow. pow. Przemyślany Markowe, gm. Wierbiąż Wyżny, pow. Luboml Żółkiew Meszne, przysiółek, gm. Sokołów, pow. Kołomyja, obok Kluczów Wielki Maszów (Massowo), osada wojskowa, gm. Mączki Wołyńskie, kolonia, gm. Połonka, Kolbuszowa Markowice, gm. Synowódzko Wyżne, Luboml, pow. Luboml pow. Łuck Metelno, wieś i folwark, gm. Ołyka, pow, pow. Stryj Maślanicze, gm. Dąbrowica, pow. Sarny Mączkowce, kolonia. gm. Połonka, pow. Łuck Markowicka Wólka, wieś, gm. Chrów, Maślanka, wieś, gm. Młynów, pow. Dub- Łuck Meteniów, wieś, gm. Zborów, pow. Zborów pow. Horochów no, obok Dorohostaje Małe, Użyniec Mądre, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Metków, gm. Aleksandrja, pow. Równe Markowicze, futor, gm. Krupiec, pow. Maślanki, gm. Dzików Stary, pow. Lubac- Mądzelówka, wieś i dwór, gm. Hołhocze, Metków, wieś, gm. Równe, pow. Równe Dubno zów pow. Podhajce Mezeliski, gm. Datyń, pow. Kowel Markowicze, wieś i folwark, gm. Chorów, Mateuszowa (Mateuszówka), gm. Mogiel- Mchawa, wieś, gm. Baligród, pow. Lesko Mezeryk, gm. Pistyń, pow. Kosów, obok pow. Horochów, obok Łokacze nica, pow. Trembowla, obok Kulczyce Mech, gm. Kisorycze, pow. Sarny Młaki Markowicze, wieś, gm. Skobełka, pow, Mateuszówka, kolonia, sołectwo Dobro- Medenice, miasteczko i dwór, gm. Meżybryckie, gm. Zielona, pow. Nadwór- Horochów, obok Wierchostaw pole, gm. Petlikowce Stare, pow. Buczacz Medenice, pow. Drohobycz na, obok Pasieczna Markówka, wieś, gm. Peczeniżyn, pow. Matjasze, pow. Dobrotwór, pow. Kamion- Medowa, wieś i dwór, gm. Budyłów, pow. Meżeryczki, futor, gm. Górniki, pow. Kołomyja ka Strumiłowa Brzeżany Kowel Markusa, kolonia i futor, gm. Tesłuhów, Matków, wieś, gm. Matków, pow. Turka Medowszczyzna, futor, gm. Radziwiłłów, Meżyzerje, gm. Górniki, pow. Kowel pow. Dubno, obok Berezyna, futor Głęboka Matoszówka, kolonia, gm. Kniahininek, pow. Dubno Meżysyt, futor, gm. Chocieszów, Dolina pow. Łuck Meducha, osada i wieś, gm. Delejów, pow. pow. Kamień Koszyrski, obok Jezioro Markuszowa, wieś, gm. Wiśniowa, pow. Matów, wieś i folwark, gm. Podberezie, Stanisławów Orzechowskie, Brodziatyn Krosno pow. Horochów, obok Bodziaczów Medwedowce, wieś i dwór, gm. Podza- Męcina Mała, wieś i dwór, gm. Męcina Marmasze, gm. Mosty Wielkie, pow. Matulnik, gm. Błażowa, pow. Rzeszów meczek, pow. Buczacz Mała, pow. Gorlice Żółkiew, obok Wolica Maturjówka, osada, gm. Husiatyn, pow. Medwedówka, wieś, gm. Ludwipol, po. Męcina Wielka, wieś i dwór, gm. Męcina Marmuszowice, gm. Krasne, pow. Kopyczyńce, obok Liczkowce Kostopol Wielka, pow. Gorlice Złoczów, obok Firlejówka Matwije, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska Medwedówka, futor, gm. Dederkały, pow. Męcinka, wieś, gm. Jedlicze, pow. Krosno Marsowszczyzna, gm. Huszcza, pow. Lu- Matwiejowce, wieś i folwark, gm. Kater- Krzemieniec Męczyce, wieś, gm. Grzybowica, pow. boml burg, pow. Krzemieniec Medwedówka, folwark, gm. Łamane, pow. Włodzimierz Wołyński Marszczanka, gm. Grabowa, pow. Kamion- Matwijówka, gm. Grabowa, pow. Kami- Krzemieniec Mężynki, gm. Datyń, pow. Kowel ka Strumiłowa, obok Wolica Derewlańska onka Strumiłowa, obok Sokale Medwedówka Wielka, położona na Mężyńszczyzna, folwark, gm. Szumsk, Martynów Nowy, wieś i dwór, gm. Bukac- Matyjowce, wieś i dwór, gm. Matyjowce, południe od miasta Zasław, rezydenc- pow. Krzemieniec zowce, pow. Rohatyn pow. Kołomyja ja. (http://www.wolhynia.pl/index. Mglarka, futor, gm. Bereźce, pow. Krzem- Martynów Stary, wieś, gm. Bursztyn, pow. Matyldów, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. php?option=com_content&view=article&i ieniec Rohatyn Łuck d=333&catid=24&Itemid=101) Miadne, gm. Kisorycze, pow. Sarny Martynówka, gm. Lipsko, pow. Lubaczów Matysówka, wieś, gm. Słocina, pow. Rz- Medweże, gm. Kosmacz, pow. Kołomyja Miakówka, gm. Rożyszcze, pow. Łuck www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 39 Miakszyn, osada, gm. Radziechów, pow. ka bor Łuck Radziechów Michniowiec, gm. Czarna, pow. Lesko Mielniki Górne, gm. Dorożów, pow. Sam- Mikołajówka Nowa, wieś, gm. Sudobicze, Mianowice, wieś i dwór, gm. Chorobrów, Michnówka, gm. Niemowicze, pow. Sarny bor pow. Dubno pow. Sokal Michowa,, wieś, gm. Dobromil, pow. Do- Mielniki Mostyckie, gm. Chocieszów, Mikołajówka Stara, wieś, gm. Sudobicze, Miasteczko, gm. Brzeżany, pow. Brzeżany bromil pow. Kamień Koszyrski pow. Dubno Miasteczko, gm. Świrz, pow. Przemyślany Michowa Wola, gm. Baligród, pow. Lesko Mielniki Rzeczyckie, gm. Chocieszów, Mikołajpol, kolonia, gm. Werba, pow. Miasteczko, gm. Lubycza Królewska, pow. Mickiewicze, gm. Stary Oleksiniec, pow. pow. Kamień Koszyrski Włodzimierz Rawa Ruska Krzemieniec Mielnikowo, kolonia, gm. Stydyń, pow. Mików, wieś, gm. Komańcza, pow. Sanok Miatyn, wieś, gm. Buhryń, pow. Równe Midno, gm. nieznana, pow. Brody, obok Kostopol Mikulice, wieś i dwór, gm. Gać, pow. Prze- Milatyn, wieś, gm. Młynów, pow. Dubno Smolarze, Nowostawce Mielników, gm. Maniewicze, pow. Kowel worsk Michajłówka, folwark, gm. Czaruków, Midoń, folwark, gm. Lubień Wielki, pow. Mielników, gm. Stary Oleksiniec, pow. Mikulicze, wieś, gm. Chotiaczów, pow. pow. Łuck, obok Wydumka, Marysia, Gródek Jagielloński Krzemieniec Włodzimierz Czarny Las Miechotyn, futor, gm. Oleksiniec Stary, Mielnikówka, gm. Skoryki, pow. Zbaraż Mikulicze, wieś i folwark, gm. Mikulicze, Michalce, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów pow. Krzemieniec Mielnów, wieś i dwór, gm. Olszany, pow. pow. Włodzimierz Michalcze, gm. Luboml, pow. Luboml Mieczysławów Boratyński, kolonia, gm. Przemyśl Mikuliczyn, wieś i dwór, gm. Mikuliczyn, Michalcze, wieś, gm. Siemakowce, pow. Torczyn, pow. Łuck Mierów, wieś, gm. Chołojów, pow. pow. Nadwórna Horodenka Mieczysławów Litewski, kolonia, gm. Tor- Radziechów Mikulin, wieś i kolonia, gm. Tuczyn, pow. Michale, wieś, gm. Chotiaczów, pow. czyn, pow. Łuck Mierówka, gm. Chołojów, pow. Równe Włodzimierz Wołyński, obok Młyniska, Mieczysławówka, kolonia, gm. Młynów, Radziechów Mikulinka, gm. Jabłonica, pow. Nadwórna Leżnica pow. Dubno Miertuki, osada, gm. Bratkowce, pow. Mikulińce, wieś i dwór, gm. Mikulińce, Michalec, gm. Narol, pow. Lubaczów Mieczyszczów, wieś, dwór, kolonia i stacja Stryj pow. Śniatyń Michalewice, wieś i dwór, gm. Koniuszki kolejowa, gm. Kurzany, pow. Brzeżany Mieryny, osada, pow, Datyń. Pow. Kowel Mikulińce, miasto i dwór, gm. Mikulińce, Siemianowskie, pow. Rudki Miedwieże, gm. Berezne, pow. Kostopol Mierzwica, wieś, gm. Nadycze, pow. pow. Tarnopol Michalicki, gm. Remizowce, pow. Miedwieże, gm. Mizocz, pw. Zdołbunów Żółkiew, obok Wisenberg, Kulików Milacze, gm. Kisorycze, pow. Sarny Złoczów, obok Koropiec Miedwieże Małe, wieś, gm. Nowy Czarto- Mieścina, gm. Twierdza, pow. Mościska Milanowicze, miasteczko i folwark, gm. Michalin ,wieś, gm. Bereźne, pow. Kosto- rysk, pow, Łuck Mieżanka, kolonia, gm. gm. Deraźne, pow. Stare Koszary, pow. Kowel pol Miedwieże Wielkie, wieś, gm. Nowy Kostopol Milaszów, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck Michalin, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Czartorysk, pow, Łuck Mieżyłosia, gm. Luboml, pow. Luboml, Milatyn, folwark, gm. Ożomla Mała, pow. Łuck Miedziaki, osada, gm. Krasów, pow. Lwów obok Kokorawiec, Soroki, Bliźnice, Jaworów Michalin-Chomin (Chomine-Ostrówki), Miedziany Róg, gm. Włodzimierzec, pow. Leśniaki Milatyn, wieś i dwór, gm. Rodotycze, pow. leśniczówka, gm. Bereżne, pow. Kostopol, Sarny Mieżyryczki, gm. Górniki, pow. Kowel Gródek Jagielloński obok Rudnia Łęczyńska Miedzików, kolonia i futor, gm. Kupiczów, Międzybrody, wieś, gm. Synowódzko Milatyn, miasteczko, gm. Poryck, pow. Michaluki, gm. Bruckenthal, gm. Rawa pow. Kowel Wyżne, pow. Stryj Włodzimierz Ruska Miejsce Piastowe, wieś, gm. Miejsce Pias- Międzybrodzie, wieś, gm. Mrzygłód, pow, Milatyn, wieś, gm. Sijańce, pow. Michałkowce, wieś, gm. Sijańce, pow. towe, pow. Krosno Sanok Zdołbunów Zdołbunów Mielce, wieś, gm. Datyń, pow. Kowel Międzygóry, kolonia, gm. Dederkały Wiel- Milatyn Buryny, wieś, gm. Sijańce, pow. Michałków, wieś, gm. Uście Biskupie, Mielnica, miasteczko, wieś i kolonia, gm. kie, pow. Krzemieniec Zdołbunów pow. Borszczów, obok Filipkowce Wielick, pow. Kowel Międzygórze, wieś i dwór, gm. Uście Milatyn Poczapki, wieś, gm. Sijańce, pow. Michałków, wieś, gm. Korszów, pow. Mielnica Mała, kolonia, gm. Stepań, pow. Zielone, pow. Buczacz Zdołbunów Kołomyja, obok Bohorodyczyn Kostopol Międzyhorce, wieś i dwór, gm. Delejów, Milatyn Nowy, wieś, gm. Milatyn Nowy, Michałowice, wieś, gm. Rychcice, pow. Mielnica Podolska, miasteczko, wieś pow. Stanisławów, obok Siemikowce pow. Kamionka Strumiłowa Drohobycz i dwór, gm. Mielnica Podolska, pow. Międzylasy, gm. Rymanów, pow. Sanok Milatyn Stary, wieś i dwór, gm. Milatyn Michałówka, wieś i dwór, gm. Kudryńce, Borszczów Międzylesie, gm. Luboml, pow. Luboml Nowy, pow. Kamionka Strumiłowa pow. Borszczów Mielnica Wielka, kolonia, gm. Stepań, Międzyrzeckie, wieś, gm. Nowomalin, Milawa, przysiółek, gm. Kamionka Michałówka, gm. nieznana, pow. Brody, pow. Kostopol pow. Zdołbunów Wołoska, pow. Rawa Ruska obok Niemiacz, Palikrowy Mielnicz, wieś, gm. Żurawno, pow. Międzyrzecz, miasteczko, gm. Nowoma- Milcza, wieś, gm. Rymanów, pow. Sanok Michałówka, wieś, gm. Krupiec, pow. Żydaczów lin, pow. Zdołbunów, obok Ostróg, Luc- Milcza Mała, wieś, gm. Werba, pow. Dub- Dubno Mielnicze, gm. Dobrotwór, pow. Kamion- zyn, Słobodka no Michałówka, kolonia, gm. Sudobicze, ka Strumiłowa Międzyrzecz, 2 folwarki, gm. Międzyrzecz, Milcza Wielka, wieś, gm. Werba, pow. pow, Dubno Mielnicze, wieś, gm. Turka, pow. Turka pow. Równe (jeden obok wsi Zastawie, Dubno Michałówka, wieś i folwark, gm. Warkow- Milelniczki, gm. Stanisławczyk, pow. Bro- drugi obok wsi Horodyszcze) Milczyce, wieś i dwór, gm. Hoszany, pow. icze, pow. Dubno dy, obok Młotki, Bażyna, Czarny Las Międzyrzecz, miasteczko, gm. Rudki Michałówka, kolonia, gm. Chorów, pow. Mielniczne, gm. Wysocko Wyżne, pow. Międzyrzecz, pow. Równe Milec, osada, gm. Sudobicze, pow. Dubno Horochów Turka, obok Swalowanina, Świniec Międzyrzecz Cegielnia, osada fabryczna, Milerówka, gm. Pnikut, pow. Mościska Michałówka, wieś, gm. Kisielin, pow. Mielnik, gm. Czerkasy, pow. Lwów gm. Międzyrzecz, pow. Równe, obok Za- Milerówka, gm. Janczyn, pow. Horochów Mielnik, gm. Starunia, pow. Nadwórna stawie Przemyślany Michałówka, wieś i dwór, gm. Radymno, Mielnik, gm. Nowosiółka, pow. Podhajce Międzyrzecze, wieś, gm. Żydaczów, pow. Milewskiego, gm. Korzec, pow. Równe pow. Jarosław Mielniki, gm. Chlebowice Wielkie, pow. Żydaczów Milik, wieś, gm. Milik, pow. Nowy Sącz Michałówka, kolonia, gm. Deraźne, pow. Bóbrka Międzyszlachty, leśniczówka, gm. Milno, gm. Załoźce, pow. Zborów Kostopol Mielniki, gm. Medenice, pow. Drohobycz Włodzimierzec, pow. Sarny Milowce (Miłowce), wieś i dwór, gm. Michałówka, kolonia, gm. Kupiczów, pow. Mielniki, gm. Radawa, pow. Jarosław Międzywodzie, przysiółek, gm. Baranów, Ułaszkowce, pow. Czortków Kowel Mielniki, gm. Gnojowice, pow. Jaworów pow. Tarnobrzeg Miluty-Boryny, wieś, gm. Sijańce, pow. Michałówka, wieś i folwark, gm. Dederkały Mielniki, gm. Szutowa, pow. Jaworów Miękisz Nowy, wieś, gm. Laszki, pow. Zdołbunów Wielkie, pow. Krzemieniec Mielniki, gm. Wielkie Oczy, pow. Jaworów Jarosław Miluty-Poczapki, wieś, gm. Sijańce, pow. Michałówka (k. wsi Bykowce), futor, gm. Mielniki, sołectwo Łany Polskie, gm. Miękisz Stary, wieś i dwór, gm. Laszki, Zdołbunów Dederkały, pow. Krzemieniec Kamionka Strumiłowa, pow. Kamionka pow. Jarosław Milutycze, wieś i dwór, gm. Sokolniki, Michałówka, folwark, gm. Wiśniowiec, Strumiłowa Miętne, przysiółek, gm. Grębów, pow. Tar- pow. Lwów pow. Krzemieniec Mielniki, kolonia, gm. Stydyń Wielki, pow. nobrzeg Miłaszów, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck Michałówka, gm. Szumsk, pow. Krzemie- Kostopol Mikiciuki, gm. Suchowola, pow. Brody, Miłków, wieś i dwór, gm. Dzików Stary, niec Mielniki, wieś, gm. Siedliszcze, pow. obok Nakwasza, Mykietiuki pow. Lubaczów Michałówka, kolonia, gm. Rożyszcze, Kowel Mikitycha, gm. Katerburg, pow. Krzemie- Miłocin, wieś, gm. Trzebownisko, pow. pow. Łuck Mielniki, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów niec Rzeszów Michałówka, kolonia, gm. Szczurzyn, Mielniki, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów Mikitycze, wieś, gm. Werba, pow. Dubno Miłostków, wieś, gm. Dziatkiewicze, pow. pow. Łuck Mielniki, gm. Cieszanów, pow. Lubaczów Miklaszów, wieś i dwór, gm. Biłka Szla- Równe Michałówka (Michajłówka), kolonia, gm. Mielniki, gm. Płazów, pow. Lubaczów checka, pow. Lwów Miłostów, leśnictwo, gm. Klewań, pow. Czaruków, pow. Łuck Mielniki, wieś, pow. Huszcza, pow. Lu- Mikłusze, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów Równe Michałówka, wieś i dwór, gm. Białokrynica, boml Mikołajec, osada, gm. Olszanica, pow. Miłoszowce, wieś i dwór, gm. Nawarja, pow. Podhajce Mielniki, gm. Poczajów, pow. Krzemieniec Lesko pow. Lwów Michałówka, wieś i dwór, gm. Wierzbica, Mielniki (Mielniki-Zabłocie), kolonia, gm. Mikołajów, wieś, gm. Podhorodyszcze, Miłowanie, wieś i dwór, gm. Roszniów, pow. Rawa Ruska Zgorany, pow. Luboml pow. Bóbrka pow. Tłumacz Michałówka, wieś, gm. Buhryń, pow. Mielniki, przysiółek, gm. Zgorany, pow. Mikołajów, wieś, gm. Szczurowice, pow. Miłów, gm. Horostków, pow. Kopyczyńce Równe Luboml Radziechów Miłusze, wieś i kolonia, gm. Kniahininek, Michałówka, kolonia, gm. Równe, pow. Mielniki, osada, gm. Pulemiec, pow. Lu- Mikołajów, miasteczko, gm. Mikołajów, pow. Łuck Równe boml pow. Żydaczów Miniatyn, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Michałówka, przysiółek, gm. Delejów, Mielniki, wieś, gm. Szack, pow. Luboml Mikołajówka, futor, gm. Młynów, pow. Kostopol pow. Stanisławów Mielniki, gm. Mościska, pow. Mościska Dubno Minkowce, wieś, gm. Werba, pow. Dubno Michałówka, wieś, gm. Poryck, pow. Mielniki, gm. Szkło, pow. Jaworów Mikołajówka, kolonia, gm. Beresteczko, Mioduszów, kolonia, gm. Boremel, pow. Włodzimierz Mielniki, gm. Przerośl, pow. Nadwórna pow. Horochów Dubno Michałówka, kolonia, gm. Werba, pow. Mielniki, osada i przysiółek, gm. Bełz, Mikołajówka, kolonia, gm. Trościaniec, Mireszówka, gm. Pomorzany, pow. Włodzimierz pow. Sokal pow. Łuck Zborów Michałówka-Leśnictwo, leśniczówka, gm. Mielniki, gm. Tartaków, pow. Sokal Mikołajówka, gm. Dziatkiewicze, pow. Mirków, wieś, gm. Podberezie, pow. Horo- Krupiec, pow. Dubno Mielniki, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów Równe chów Michałpol, wieś i folwark, gm. Chorów, Mielniki, gm. Krechów, pow. Żółkiew Mikołajówka, kolonia, gm. Korzec, pow. Mirocin, wieś, gm. Przeworsk, pow. Prze- pow. Zdołbunów Mielniki, gm. Butyny, pow. Żółkiew Równe worsk Michałpole, gm. Petlikowce Stare, pow. Mielniki, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów, Mikołajówka, kolonia, gm. Werba, pow. Mirohoszcza Czeska, kolonia, gm. Dubno, Buczacz obok Budomierz Włodzimierz Wołyński pow. Dubno Michałusie, futor, gm. Krupiec, pow. Dub- Mielniki, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów, Mikołajówka, gm. Kasperkowce, pow. Za- Mirohoszcza Nowa, wieś, gm. Dubno, no obok Krowica Hołodowska leszczyki, obok Holihrady, Lesieczniki pow. Dubno Michniowiec, wieś, gm. Łomna, pow. Tur- Mielniki Dolne, gm. Dorożów, pow. Sam- Mikołajówka, kolonia, gm. Kiwerce, pow. Mirohoszcza Ruska, wieś, gm. Dubno, 1 czerwca 2020 - strona 40 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl pow. Dubno Żydaczów Moczerady, wieś i dwór, gm. Husaków, pow. Żółkiew Mirohoszcza Stara, wieś, gm. Dubno, pow. Młynisko, gm. Lipica Dolna, pow. Ro- pow. Mościska Mokry, przysiółek, gm. Sokołówka, pow. Dubno hatyn, obok Podwysokie, Łopuszna, Moczów, kolonia, gm. Kostopol, pow. Kosów Mironówka, folwark, gm. Podberezie, Cześniki Kostopol Mokry Bór, gm. Hołowno, pow. Luboml pow. Horochów Młyniszcze, gm. Huszcza, pow. Luboml, Moczulanka, wieś, gm. Ludwipol, pow. Mokrynino, futor, gm. Soszyczno, pow. Mirony, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno obok Ur. Doły, Ur. Kopane, Smolary Kostopol Kamień Koszyrski Miropol, nad rzeką Słucz, rezydenc- Stoleńskie Moczulce, leśniczówka, gm. Ołyka, pow. Mokrytka, futor, gm. Wielick, pow. Kowel ja. (http://www.wolhynia.pl/index. Młyniszcze, gm. Borynia, pow. Turka Łuck Mokrzany, wieś i dwór, gm. Horodyszcze, php?option=com_content&view=article&i Młyniszcze, osada, gm. Pniewo, pow. Moczuleńskie, leśniczówka, gm. Klewań, pow. Sambor d=330&catid=24&Itemid=101 ) Kamień Koszyrski pow. Równe, obok Cumań,kol. Moczułki Mokrzany Małe, wieś, gm. Dydiatycze, Mirosławka, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Młynki, osada, gm. Potok Złoty, pow. Buc- Moczuliszcze, wieś i folwark, gm. pow. Mościska Łuck zacz, obok Porchowa, Głęboka, Głuchowa Dąbrowica, pow. Sarny, obok Ostrowce, Mokrzany Wielkie, wieś i dwór, gm. Dyd- Mirosławka, gm. Kupiczów, pow. Kowel Młynki, osada, gm. Kolędziany, pow. Krupowie iatycze, pow. Mościska Mirosławówka, kolonia, gm. Kupiczów, Czortków, obok Uhryń, Zalesie Moczułki, wieś, gm. Kupiczów, pow. Mokrzec, wieś, kolonia, folwark i pow. Kowel Młynki, gm. Neudorf, pow. Drohobycz Kowel leśniczówka, gm. Werba, pow. Włodzimierz Miroszyn, osiedle, sołectwo Wierzblany, Młynki, pow. Łozina, pow. Gródek Moczułki, kolonia i leśniczówka, gm. Mokrzyca, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów gm. Busk, pow. Kamionka Strumiłowa Jagielloński Klewań, pow. Równe Mokrzysko (Mokryska), futor, gm. Szc- Mirotyn (Mirocin), wieś i kolonia, gm. Młynki, gm. Narol, pow. Lubaczów Moczułowszczyzna, kolonia, gm. Kołki, zurzyn, pow. Łuck Zdołbica, pow. Zdołbunów Młynki, gm. Biłka Szlachecka, pow. pow. Łuck Mokwin, wieś, futor i osada, gm. Bereźne, Mirowa, gm. Podkamień, pow. Brody Lwów, obok Czarnuszowice Moczuły, futor, gm. Deraźne, pow. Kosto- pow. Kostopol Mirowicze, wieś, gm. Turzysk, pow. Kow- Młynki, gm. Olesko, pow. Złoczów pol Mokwin, osada i stacja kolejowa, gm. Kos- el Młynkówka, gm. Tarnowica Polna, pow. Moczuły, kolonia, gm. Bereźce, pow. topol, pow. Kostopol Miryn, wieś i folwark, gm. Wielick, pow. Tłumacz Krzemieniec Mokwiński Majdan, kolonia, gm. Bereźne, Kowel Młynkówka (Młynówka, Czarna Skała), Moczuły, gm. Łopatyn, pow. Radziechów pow. Kostopol Miryńska Rudka, wieś i folwark, gm. gm. Germakówka, pow. Borszczów, obok Moderówka, gm. Jedlicze, pow. Krosno Molce, futor, gm. Stapań, pow. Kostopol, Wielick, pow. Kowel Niewierówka Modrycz, wieś, gm. Dereżyce, pow. obok Korośl Stary, Żulnia, Ur. Doszczato Misany, gm. Adamówka, pow. Jarosław Młynowce, wieś, gm. Bereźne, pow. Krze- Drohobycz, obok Młynki, Solec Molników, wieś i futor, gm. Grzybowica, Misteczko, kolonia, gm. Hołoby, pow. mieniec Mogielnica, wieś i dwór, gm. Mogielnica, pow. Włodzimierz Wołyński Kowel Młynowce, wieś i futor, gm. Oleksiniec pow. Trembowla Molochów, gm. Potutory, pow. Brzeżany, Mistki, gm. Luboml, pow. Luboml Stary, pow. Krzemieniec, obok Chotowica, Mogielnica Stara, gm. Mogielnica, pow. obok Mieczyszczów, Trościaniec, Las Ko- Mistkowice, wieś, gm. Barańczyce, pow. Uścieczko Trembowla zakowa Sambor Młynowce, przysiółek, gm. Przemyślany, Mogielnice, przysiółek, gm. Racławówka, Mołczanów, wieś, gm. Kisielin, pow. Mistyce, wieś, gm. Dydiatycze, pow. pow. Przemyślany, obok Uniów, Majdan pow. Rzeszów Horochów Mościska Lipowiecki Mogilany (Mohylany), wieś i dwór, gm. Mołczanówka, wieś i dwór, gm. Bog- Misztale, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów Młynowce, wieś i dwór, gm. Zborów, pow. Sijańce, pow. Zdołbunów danówka, pow. Skałat,obok Kamionki, Mitulin, wieś i dwór, gm. Gołogóry, pow. Zborów, obok Grabkowce, Kudobińce Mogiła, gm. Bruchnal, pow. Jaworów Chmieliska Złoczów Młynowice (Mühlbach), gm. Sokołówka, Mogiła, gm. Kisorycze, pow. Sarny Mołdawsko, wieś, gm. Zawadka, pow. Tur- Mizigajki, gm. Datyń, pow. Kowel pow. Bóbrka Mogiła, folwark, gm. Mogielnica, pow. ka, obok Jabłonów, Ryków Miziuryńce, gm. Dederkały Wielkie, pow. Młynowsko, futor, gm. Górniki, pow. Trembowla Mołniczyszcze, gm. Kisorycze, pow. Sarny Krzemieniec Kowel, obok Dołha Niwa, Chruśle Mogiła, gm. Krasne, pow. Złoczów, obok Mołników, gm. Grzybowica, pow. Mizocz, miasteczko, wieś, folwark, osada Młynów, miasteczko, wieś, folwark i osada Uciszków, Firlejówka Włodzimierz fabryczna i stacja kolejowa, gm. Mizocz, wojskowa, gm. Młynów, pow. Dubno Mogiła, gm. Turówka, pow. Skałat Mołodycz, wieś, gm. Radawa, pow. pow. Zdołbunów Młynów, gm. Szczurowice, pow. Mogiłka, gm. Skałat Stary, pow. Skałat Jarosław Mizoczyk, wieś, gm. Mizocz, pow. Radziechów Mogiłki, gm. nieznana, pow. Tłumacz Mołodycze, futor, gm. Bereźne, pow. Kos- Zdołbunów Młynówka, wieś, gm. Kudryńce, pow. Mogiły, futor, gm. Dederkały Wielkie, topol, obok Mokwin, Antonówka Mizuń Nowy, wieś, gm. Wygoda, pow. Do- Borszczów, obok Czrnokozińce pow. Krzemieniec, obok Szkróbotówka, Mołodyjów (Mołodyłów), wieś, gm. Ot- lina Młynówka, wieś, gm. Nowosiółka Bisku- Boryczów tynia, pow. Tłumacz Mizuń Stary, wieś, gm. Wygoda, pow. Do- pia, pow. Borszczów Mogiły, przysiółek, gm. Chmielów, pow. Mołodyńcze, wieś i dwór, gm. Bortniki, lina Młyny (Młyny Liskowate), gm. Tarnobrzeg pow. Bóbrka Miżyniec, wieś i dwór, gm. Miżyniec, pow. Krościenko, pow. Dobromil, obok Wolica, Mogoszów, gm. Wysocko Wyżne, pow. Mołodziewy, osada, gm. Kołki, pow. Łuck Przemyśl Obersdorf Turka Mołokusz, futor, gm. Hołowno, pow. Lu- Młaczki, gm. Sławsko, pow. Stryj Młyny, osada, gm. Munina, pow. Jarosław, Mohylno (Mogilno), wieś i folwark, gm. boml Młak, gm. Łdziany, pow. Kałusz obok Wychylówka, Adamówka Werba, pow. Włodzimierz Mołoszkowice, wieś i dwór, gm. Bruchnal, Młaki, gm. Pistyń, pow. Kosów, obok Młyny, wieś, gm. Gnojnice, pow. Jaworów, Mohiłki, gm. Wielka Głusza, pow. Kamień pow. Jaworów Prokurawa, Szeszory obok Buczyna, Nowostawskie Koszyrski Mołotków, wieś i folwark, gm. Białozórka, Młaki Jaworowskie, gm. Sianki, pow. Tur- Młyny, gm. Radymno, pow. Jarosław Mohylany, wieś i dwór, gm. Nadycze, pow. pow. Krzemieniec ka Młyny, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Żółkiew Mołotków, wieś i dwór, gm. Starunia, pow. Młaki Siańskie, gm. Siani, pow. Turka Krzemieniec Mohyłeczki, gm. Uhorniki, pow. Nadwórna Młoczki, przysiółek, gm. Tylawa, pow. Młyny, gm. Pnikut, pow. Mościska Stanisławów, obok Dobrowlany, Cy- Mołotków, przysiółek, gm. Bortniki, pow. Krosno Młyny, osada, gm. Strzyłki, pow. Turka, plowskie Bóbrka, obok Demidów, Bukawina Młodawa Czeska, wieś, gm. Warkowicze, obok Łopuszańska Chomina, Gwoździec Mohyłki, gm. Mikulińce, pow. Śniatyń, Mołynie, gm. Sieniawa, pow. Jarosław pow. Dubno Młynyszcze, gm. Huszcza, pow. Luboml obok Uście, Budyłów Mołyszów (Małyszów), kolonia, gm. Cza- Młodawa Włościańska, wieś, gm. Warko- Młyńskie, gm. Jasieniów Górny, pow. Mojsiejówka, futor, gm. Kostopol, pow. ruków, pow. Łuck wicze, pow. Dubno Kosów Kostopol Monaster, przysiółek, gm. Nieźwiska, pow. Młodiatyn, wieś, gm. Peczeniżyn, pow. Mniszyn, wieś, gm. Buhryń, pow. Równe, Moklaki, folwark, gm. Biała, pow. Czort- Horodenka, obok Isaków, Rakowiec Kołomyja obok Woskodawy, Drohobuż, Czudnia ków, obok Przechody, Nagórzanka Monaster, folwark, gm. Błudniki, pow. Młodocin, gm. Laszków, pow. Radziechów, Mnyszów, gm. Lubień Wielki, pow. Mokowicze, gm. Kupiczów, pow. Kowel Stanisławów, obok Ostrów, Mużyn obok Chmielno Gródek Jagielloński, obok Czerlany Mokra, gm. Roźwienica, pow. Jarosław Monaster, gm. Borynia, pow. Turka Młodowce, wieś, gm. Lipsko, pow. Lubac- Mochnaczka Niżna, wieś, gm. Mochnac- Mokra, gm. Datyń, pow. Kowel Monaster, przysiółek, gm. Krechów, pow. zów zka Niżna, pow. Nowy Sącz Mokra Strona, wieś, gm. Przeworsk, pow. Żółkiew, obok Prowała, Fujna Młodowice, gm. Hermanowice, pow. Mochnaczka Wyżna, wieś, gm. Mochnac- Przeworsk Monasterczany, wieś, gm. Sołotwina, pow. Przemyśl zka Wyżna, pow. Nowy Sącz Mokre, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno, Nadwórna Młodów, wieś i dwór, gm. Lisie Jamy, pow. Mochnate, gm. Aleksandrja, pow. Równe obok Gaiki Siteńskie, Kryże, Gaje Monastersko, przysiółek, gm. Sokołówka, Lubaczów Mochnate, wieś, gm. Matków, pow. Turka Mokre, wieś, gm. Warkowicze, pow. Dub- pow. Kosów Młodzianówka, kolonia, gm. Bereźne, Mochnate, gm. Sianki, pow. Turka, obok no, obok Kościaniec. Zarudzie Monasterszczyzna, futor, gm. Beresteczko, pow. Kostopol Beniowa, Tureczki Wyżne Mokre, futor, gm. Kamionka Strumiowa, pow. Horochów Młotki, gm. Stanisławczyk, pow. Brody Moczanówka, folwark, gm. Uhorsk, pow. pow. Kamionka Strumiłowa, obok Krasic- Monasterycha, osada, gm. Turówka, pow. Młyn, gm. Nowosiółki Dydyńskie, pow. Krzemieniec zyn, Podgrzęda Skałat, obok Wygoda, Łuka Mała Dobromil, obok Sierakoście, Truszowice Moczar, gm. Kołomyja, pow. Kołomyja, Mokre (Mokry), futor, gm. Bereżne, pow. Monasterz, gm. Horyniec, pow. Lubaczów Młyn Czeski, osada, gm. Buderaż, pow. obok Kamionka Mała, Dobrowódka Kostopol, obok Mokwiński Majdan Monasterzec, wieś i dwór, gm. Lubieńce, Zdołbunów Moczar I i II, gm. Lisie Jamy, pow. Lubac- Mokre, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kosto- pow. Stryj, obok Koniuchów, Wola Młyn Dolny, gm. Mizocz, pow. Zdołbunów zów pol, obok Rudnia Stryj, Moczulanka, Ur. Dołhołucka Młynek, wieś, gm. Kisorycze, pow. Sarny Moczar Duży, gm. Lubaczów, pow. Lubac- Cyganka Monasterzec, gm. Synowódzko Wyżne, Młynek, futor, gm. Klesów, pow. Sarny, zów Mokre, leśniczówka, gm. Stepań, pow. pow. Stryj obok Zabocze, Ur. Kobyle Moczar Mały, gm. Lubaczów, pow. Lubac- Kostopol Monasterzec, gm. Żurawno, pow. Młynek, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Kos- zów Mokre, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec Żydaczów topol Moczary, gm. Horyniec, pow. Lubaczów Mokre, futor, gm. Krymno, pow. Kowel Monasterzec, wieś, gm. Lesko, pow. Lesko Młynek, osada, gm. Trościaniec, pow. Moczary, gm. Nieznanów, pow. Kamionka Mokre, wieś, gm. Szczawne, pow. Sanok Monasterzyska, gm. Jasionów, pow. Brody Łuck Strumiłowa Mokre, gm. Kisorycze, pow. Sarny Monasterzyska, miasto i dwór, gm. Monas- Młynek, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck Moczary, wieś, gm. Uhorsk, pow. Krzem- Mokre, futor, gm. Ludwipol, pow. Kosto- terzyska, pow. Buczacz Młynek Spalony, futor, gm. Ludwipol, pow. ieniec, obok Lisznia, Stożeckie Hucisko pol Monasterzysko, futor, gm. Kniahinin, pow. Kostopol, obok Berezówka, Pereweźna Moczary, wieś, gm. Ustrzyki Dolne, pow. Mokre Mikiłki, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno Młyniec, osada, gm. Jankowce, pow. Tar- Lesko Dubno Monastyr, gm. Ostrów, pow. Lwów nopol Moczary, gm. Krasów, pow. Lwów, obok Mokre Niwki, wieś, gm. Niesuchojeże, Monastyr, gm. Litwinów, pow. Podhajce, Młyniska, wieś i dwór, gm. Janów, pow. Brodki, Polana, Cymbałówka pow. Kowel obok Klementyn, Zastawczyk, Rudniki Trembowla Moczary, osada, gm. Potylicz, pow. Rawa Mokre Rejszi, futor, gm. Krupiec, pow. Monastyr, gm. Bruckenthal, pow. Rawa Młyniska, wieś, gm. Chotiaczów, pow. Ruska, obok Donajecka Dolina, Popowa Dubno Ruska Włodzimierz Wołyński Moczary, gm. Płuhów, pow. Złoczów, obok Mokreć, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Monastyr Letniański, gm. Modenice, pow. Młyniska, wieś i dwór, gm. Młyniska, pow. Zarwanica, Ryków Mokrotyn, wieś i kolonia, gm. Mokrotyn, Drohobycz www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 41 Monastyrek, wieś i dwór, gm. Bilcze Złote, Mosty, wieś, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów Mszaniec, wieś i dwór, gm. Mszaniec, ieniec pow. Borszczów Mosty Małe, wieś i dwór, gm. Lubycza pow. Trembowla Mydzk, kolonia, gm. Stydyń Wielki, pow. Monastyrek, gm. Uście Zielone, pow. Buc- Królewska, pow. Rawa Ruska Mszaniec, wieś, gm. Ławrów, pow. Turka Kostopol zacz, obok Krasiejów, Zadarów Mosty Wielkie, miasteczko, gm. Mosty Mszaniec, wieś i dwór, gm. Mszaniec, Mydzk Mały, folwark, gm. Stydyń Wielki, Monastyrek, kolonia, gm. Szumsk, pow. Wielkie, pow. Żółkiew pow. Kopyczyńce pow. Kostopol Krzemieniec Mostyszcze, wieś i futor, gm. Kisorycze, Mszaniec, wieś, gm. Ihrowica, pow. Tar- Mydzk Wielki, folwark, gm. Stydyń Wiel- Monastyrek, wieś, gm. Chorów, pow. pow. Sarny nopol ki, pow. Kostopol Zdołbunów Mostyszcze, wieś, gm. Chocieszów, pow. Muchawiec, wieś, gm. Wiśniowiec, pow. Mydzka Huta, kolonia, gm. Stydyń Wielki, Monastyrek, osada, gm. Folwarki, pow. Kamień Koszyrski Krzemieniec pow. Kostopol Złoczów Mosur, wieś i kolonia, gm. Korytnica, pow. Muchawiec, gm. Zgorany, pow. Luboml Myhle, gm. Zielona, pow. Nadwórna Monastyrek, wieś, gm. Stanisławczyk, Włodzimierz Wołyński Muchawka, wieś i dwór, gm. Świdowa, Mykiczaki, gm. Wiszenka, pow. Gródek pow. Brody Mosurowce, wieś, gm. Kłodno Lisowszc- pow. Czortków Jagielloński Moniłówka, wieś, gm. Olejów, pow. zyzna, pow. Krzemieniec, obok Łopuszno, Muczne, przysiółek wsi Dźwiniacz Górny, Mykietiuki, gm. Suchowola, pow. Brody Zborów Sieniechówka gm. Tarnawa, Mykietyńce, wieś, gm. Pistyń, pow. Kosów Monopol, osada, gm. Dąbrowica, pow, Moszczana, gm. Niemowicze, pow. Sarny Mudry, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Mykietyńce, wieś, gm. Uhorniki, pow. Sarny Moszczanica, wieś i dwór, gm. Dzików Mühlbach (Młynowice), gm. Sokołówka, Krzemieniec Montówka, kolonia, gm. Werba, pow. Stary, pow. Lubaczów pow. Bóbrka Mykiłki, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno Włodzimierz Wołyński Moszczanica, wieś, gm. Ołyka, pow. Łuck Mukanie, wieś, gm. Radziechów, pow. Mykiszywka, gm. Nastasów, pow. Tar- Moosberg, wieś, gm. Bruchnal, pow. Ja- Moszczanica, wieś, gm. Dziatkiewicze, Radziechów nopol worów pow. Równe Mulary, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska Mykitycze, gm. Werba, pow. Dubno Morańce, wieś i dwór, gm. Szutowa, pow. Moszczanica, wieś, gm. Sijańce, pow. Mulczyce, wieś, gm. Bielska Wola, pow. Myków, wieś i folwark, gm. Silno, pow. Jaworów Zdołbunów Sarny Łuck Morawsko, wieś i dwór, gm. Munina, pow. Moszczanica Czeska, gm. Sijańce, pow. Mulony Most, gajówka, gm. Lipina Dolna, Mylanoje, gm. Górniki, pow. Kowel Jarosław Zdołbunów pow. Rohatyn Mylsk, wieś, gm. Rożyszcze, pow. Łuck Morawszczyzna, folwark, gm. Kosów, Moszczanica Mała, wieś, gm. Buderaż, Muławica, gm. Podberezie, pow. Horo- Mylsk Nowy, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Czortków, obok Skomorosze, Zwin- pow. Zdołbunów chów pow. Łuck iacz, Byczkowce Moszczanica Nowa, osada młyńska, gm. Mułyki, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno Mylsk Nowy, wieś, gm. Zdołbica, pow. Mordasowo, gm. Hołowno, pow. Luboml Buderaż, pow. Zdołbunów Munina, wieś i dwór, gm. Munina, pow. Zdołbunów Mordownia, gajówka, gm. Dobromil, pow. Moszczanica Ruska, gm. Sijańce, pow. Jarosław Mylsk Stary, wieś, gm. Zdołbica, pow. Dobromil Zdołbunów Muntówka, gm. Werba, pow. Włodzimierz Zdołbunów Mordownia, gm. Ożomla Mała, pow. Ja- Moszczanica Stara, wieś, gm. Buderaż, Muralów, gm. Tyszkowce, pow. Horoden- Myłna, futor, gm. Zabłocie, pow. Kowel worów pow. Zdołbunów ka Myłyszowskie, futor, gm. Bereźne, pow. Mordy, gm. Żurawno, pow. Żydaczów Moszczaniec, wieś, gm. Jaśliska, pow. Sa- Muranin, kolonia, gm. Niemowicze, pow. Kostopol Morgi, kolonia, gm. Dąbrowica, pow. Sar- nok Sarny Mymoń, wieś, gm. Zarszyn, pow. Sanok ny Moszczanka, gm. Kamionka Wołoska, Muraszki, futor, gm. Deraźne, pow. Kos- Myndung, gajówka, gm. Ludwikówka, Morgi, przysiółek, gm. Baranów, pow. Tar- pow. Rawa Ruska topol pow. Dolina nobrzeg Moszczanka, kolonia, gm. Werba, pow. Murawa, futor, gm. Bereżce, pow. Luboml Mysany, gm. Kamionka Wołoska, pow. Morgwy, wieś, gm. Krzemieniec, pow. Włodzimierz Murawica, miasteczko i wieś, gm. Młynów, Rawa Ruska Krzemieniec Moszczany, gm. Radymno, pow. Jarosław pow. Dubno Myscowa, wieś, gm. Polany, pow. Krosno Mormusz, gm. Lubieszów, pow. Kamień Moszczany, wieś i kolonia, gm. Tuczyn, Murawskie, gm. Szack, pow. Luboml Mysin Kość (Myszyn Kost), kolonia, gm. Koszyrski pow. Równe Murawina, gm. Lubieszów, pow. Kamień Czaruków, pow. Łuck Morochów, gm. Żohatyn, pow. Dobromil Moszczona, wieś i folwark, gm. Stare Ko- Koszyrski Mysłoboż, gm. Zabłocie, pow. Kowel Morochów, wieś, gm. Szczawne, pow. Sa- szary, pow. Kowel Murawiszcze, futor, gm. Bielska Wola, Mysłowa, wieś i dwór, gm. Podwołoczyska, nok Moszenszczyna, futor, gm. Kisielin, pow. pow. Sarny pow. Skałat Morozowicze, wieś, gm. Grzybowica, Horochów Murawszczyzna, kolonia, gm. Młynów, Mysłów, wieś i dwór, gm. Podmichale, pow. Włodzimierz Moszki, gm. Klesów, pow. Sarny pow. Dubno pow. Kałusz Morozowo, gm. Zgorany, pow. Luboml Moszkowa Dolina, gm. Włodzimierzec, Murowanka, gm. Bruchnal, pow. Jaworów Myst, gm. Wielka Głusza, pow. Kamień Morozowskie, gm. Korzec, pow. Równe pow. Sarny Murwa, kolonia i leśniczówka, gm. Koszyrski Morozowy Kąt, folwark, gm. Sokołówka, Moszkowce, wieś i dwór, gm. Wojniłów, Bereźce, pow. Luboml, obok Binduga, Mysyki, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec pow. Bóbrka, obok Wybranówka, Nowa pow. Kałusz Wesołówka, Ur. Berezyno Myszakówka, wieś, gm. Ludwipol, pow. Osada, Bryńce, Cerkiewne Moszków, wieś oraz folwark I i II, gm. Ma- Muryny, gm. Szkło, pow. Jaworów Kostopol Morozówka, wieś, gm. Ludwipol, pow. lin, pow. Dubno Musików, przysiółek, gm. Charzewice, Myszczuki, gm. Ponikowice, pow. Brody Kostopol Moszków, wieś i dwór, gm. Chorobrów, pow. Tarnobrzeg Myszki, gm. Koniuszków, pow. Brody Morozówka, gm. Korzec, pow. Równe pow. Sokal Musin, kolonia, gm. Skobełka, pow. Horo- Myszkowce, wieś i dwór, gm. Wasylkow- Morozówka, kolonia, gm. Kołki, pow. Moroszków I i II, folwarki, gm. Malin, chów ce, pow. Kopyczyńce Łuck pow. Dubno Musje, gm. Dobrotwór, pow. Kamionka Myszkowce, wieś i osada młyńska, gm. Morozycha, gm. Sijańce, pow. Zdołbunów Moszynszczyzna, futor, gm. Podberezie, Strumiłowa Wiśniowiec, pow. Krzemieniec Morszyn, wieś i dwór, gm. Morszyn, pow. pow. Horochów Musor Nowy, wieś i kolonia, gm. Hołoby, Myszkowice, wieś i dwór, gm. Mikulińce, Stryj Moszyńska Dolina, folwark, gm. Dorożów, pow. Kowel pow. Tarnopol Mosimbirok, kolonia, gm. Olesk, pow. pow. Sambor Musor Stary, wieś i kolonia, gm. Hołoby, Myszkowskie, przysiółek, gm. Chorków- Włodzimierz Mościce, gm. Kołodno, pow. Krzemieniec pow. Kowel ka, pow. Krosno Moskalówka, wieś i dwór, gm. Kosów, Mościny, osada, gm. Sokołów, pow. Kol- Musurowce, wieś, gm. Kołodno, pow. Myszków, wieś i dwór, gm. Uhryńkowce, pow. Kosów buszowa Krzemieniec pow. Zaleszczyki Moskalówka, wieś, gm. Białozórka, pow. Mościska, wieś i dwór, gm. Wierzchnie, Muszkarów, wieś, gm. Bilcze Złote, pow. Myszno, kolonia, gm. Olesk, pow. Krzemieniec pow. Kałusz Borszczów Włodzimierz Moskalówka, leśniczówka, gm. Szumsk, Mościska, miasto, gm. Mościska, pow. Muszkatówka, wieś i dwór, gm. Wasylkow- Myszowa, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów pow. Krzemieniec Mościska ce ad Borszczów, pow. Borszczów Myszów, kolonia, wieś i folwark, gm. Moskate, gm. Puków, pow. Rohatyn, obok Motowiszcze, kolonia, gm. Ludwipol, Muszki, gm. Podhorodce, pow. Stryj Grzybowica, pow. Włodzimierz Wołyński Stratyń Miasto pow. Kostopol Muszne, wieś, gm. Kisorycze, pow. Sarny Myszówka, futor, gm. Hołowno, pow. Lu- Moskowszczyzna, wieś, gm. Młynów, Motycze Poduchowne, wieś, gm. Trześń, Muszyna, miasteczko, gm. Muszyna, pow. boml pow. Dubno pow. Tarnobrzeg Nowy Sącz Myszyn, wieś, gm. Wierbiąż Wyżny, pow. Mostce, osada, gm. Lubiczów, pow. Motycze Szlacheckie, gm. Zbydniów, pow. Muszynka, wieś, gm. Muszyna, pow. Kołomyja Kamień Koszyrski Tarnobrzeg Nowy Sącz Myszyn Kost, kolonia, gm. Czaruków, Mosteczki, gm. Toporów, pow. Radziechów Motylówka, wieś, gm. Czernichowce, Mutwica, kolonia, gm. Stydyń Wielki, pow. Łuck Mostki, wieś i dwór, gm. Nawarja, pow. pow. Zbaraż pow. Kostopol Myśki, gm. Małnów, pow. Mościska Lwów Motyszów, kolonia, gm. Czaruków, pow. Mutwica, gm. Bereżce, pow. Luboml Myślatycze, wieś i dwór, gm. Husaków, Mostki, wieś, gm. Dziatkiewicze, pow. Łuck Mutwica, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny pow. Mościska Równe Mozdówka, gm. Pniów, pow. Nadwórna Muzyki, przysiółek, gm. Butyny, pow. Myślatyn, gm. Wierzbica, pow. Rawa Rus- Mostki, leśniczówka, gm. Dąbrowica, Możew, kolonia, gm. Kostopol, pow. Kos- Żółkiew ka pow. Sarny topol Mużyłowice Kolonia, wieś, gm. Bruchnal, Myślina, wieś, gm. Niesuchojeże, pow. Mostki, futor, gm. Bereżne, pow. Kostopol Mrowla, wieś, gm. Świlcza, pow. Rzeszów pow. Jaworów Kowel Mostok, futor, gm. Stepań, pow. Kostopol, Mrozowice, wieś, gm. Stary Sambor, pow. Mużyłowice Narodowe, wieś, gm. Bruch- Myśliny, wieś, gm. Skobełka, pow. Horo- obok Pohulanka, Komarówka Sambor nal, pow. Jaworów chów Mostoszki, osada, gm. Datyń, pow. Kow- Mrozówka, wieś, gm. Korzec, pow. Równe Mużyłów, wieś i dwór, gm. Stare Miasto, Myta, wieś i dwór, gm. Zawadka, pow. el, obok Ur. Mostoszki, Ur. Meryny, Ur. Mrzygłody, gm. Horyniec, pow. Lubaczów pow. Podjajce Turka Zabłocie Mrzygłowszczyzna, gm. Pieniaki, pow. Mużyn, leśniczówka, gm. Błudniki, pow. Mytarka, gm. nieznana, pow. Jasło Mosty, wieś i leśniczówka, gm. Uhorsk, Brody Stanisławów Mytarz, gm. nieznana, pow. Jasło pow. Krzemieniec, obok Iłowica Mała, Mrzygłód, miasto, gm. Mrzygłód, pow. Sa- Muhlbach, gm. Sokołów, pow. Bóbrka Mytnica, kolonia, wieś i osada wojskowa, Huta Antonowiecka, Litowiszcze nok Mychlin, wieś, gm. Czaruków, pow. Łuck gm. Tesłuhów, pow. Dubno Mosty, gm. Górniki, pow. Kowel Mstyczyn, wieś i kolonia, gm. Połonka, Mycie, gm. Rohatyn, pow. Rohatyn Mytnica, wieś, gm. Janów, pow. Trem- Mosty, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck pow. Łuck Myców, wieś i dwór, gm. Bełz, pow. Sokal bowla Mosty, kolonia, gm. Trościaniec, pow. Mszana, wieś, gm. Mszana, pow. Gródek Myczkowce, wieś, gm. Olszanica, pow. Mytnica, wieś, gm. Iławcze, pow. Trem- Łuck Jagielloński Lesko bowla Mosty, wieś i dwór, gm. Podzwierzyniec, Mszana, wieś, gm. Tylawa, pow. Krosno Myczków, wieś, gm. Wołkowyja, pow. Mytniki, gm. Korszów, pow. Kołomyja pow. Rudki Mszana, wieś, gm. Bogdanówka, pow. Lesko Myzowo, wieś i stacja kolejowa, gm. Mosty, gm. Biskowice, pow. Sambor Zborów Myczów, kolonia i osada młyńska, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Mosty, gm. Włodzimierzec, pow. Sarny, Mszaniec, wieś, gm. Hołowno, pow. Lu- Tuczyn, pow. Równe Myżeliski, gm. Zabłocie, pow. Kowel obok Podbłocie, Błoto Bochynia boml Mydliki, futor, gm. Bereźce, pow. Krzem- Myżlewski, gm. Kisorycze, pow. Sarny 1 czerwca 2020 - strona 42 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl UCIEC JAK NAJDALEJ…! Cezary Woch Moje panieńskie nazwisko to całkowite wyłożenie i prawie Michalina Michalewicz a uro- zupełny brak plonu. Gospodar- dziłam się 22.09.1924 roku w stwo dostarczało nam dosłownie miejscowości Kąkolniki powiat wszystkiego co potrzebne było Rohatyn, w województwie sta- do życia. Ojciec na przykład brał nisławowskim na Ukrainie. W 3 kwintale zboża i jechał do mły- Kąkolnikach na 130 gospodarstw na. Tam robiona była kasza man- zamieszkiwało 45 rodzin pol- na i trzy rodzaje mąki. Pierwsza skich i 85 ukraińskich. We wsi i druga jej jakość służyła do go- był kościół, cerkiew, poczta, towania, a mąka „trzecia” jako urząd gminy i posterunek po- dodatek do żytniej „razówki”, do licji, był krawiec i krawcowa, chleba który Matka piekła co ty- szewc, stolarz, kowal i młynarz. dzień. Ojciec siał grykę i proso i Oczywiście była też karczma, mieliśmy kaszę gryczaną i jagla- zwana potocznie szynkiem i ole- ną. Z konopi które dawały nasio- jarnia. W Kąkolnikach był duży na podobne do drobnego grochu 800 hektarowy majątek będą- uzyskiwano bardzo smaczny se- cy własnością polskiej rodziny. ledynowy olej. Był to najlepszy Dziedzice lato spędzali na wsi w olej jaki znam. Mieliśmy także swoim dworku, a zimę we Lwo- własny cukier, bo uprawiając bu- wie. Moja Matka mówiła, że byli raki cukrowe dostawaliśmy de- to bardzo dobrzy ludzie. Część putat cukru który nam w zupeł- mieszkańców naszej wsi praco- ności wystarczał. Kupowaliśmy wała w tym majątku. Uprawiano tylko ryż, sól i zapałki. Na paszę tam zboża i hodowano bydło. dla krów siana była czerwona fa- Wszystkie prace polowe wyko- sola i kukurydza. Warto dodać, / Pani Michalina Puszkarska -dzisiaj nywane były tam ręcznie i przy że nie mieliśmy w tym czasie je szczelnie pokrzywami i był to gdzie częstowano obiadem ale Już od wiosny 1939 roku ludzie z pomocy koni roboczych których energii elektrycznej. Matka rano absolutnie pewny sposób na za- bez alkoholu. Co do alkoholu niepokojem obserwowali poczy- było co najmniej czterdzieści. Za przygotowywała śniadanie i go- bezpieczenie go przed muchami. to warto w dzisiejszych czasach nania Niemców zmierzających dzień pracy ludzie z Kąkolnik towała coś na obiad. Porcja obia- Piwnice były również świetny- wiedzieć, że nikt go nie naduży- do jej rozpętania. Słyszałam jak otrzymywali jeden złoty wyna- dowa przechowywana była w du- mi przechowalniami mleka, sera wał pomimo, że była na miej- Rodzice z dużą troską rozma- grodzenia, a w czasie żniw dwa chówce i kiedy przychodziliśmy czy śmietany. Za jakiś czas zno- scu karczma. Alkohol pito „od wiali o tym, ale nikt natomiast złote. Za dwa złote można było w południe, wszystko było już wu ktoś coś bił i ponownie była wielkiego dzwonu” i to w nie- nie spodziewał się uderzenia kupić dobre buty a garnitur mę- gotowe. Na gotowanie nie było możliwość zaopatrzenia się w wielkich ilościach. Okazją były ze strony „naszych przyjaciół” ski kosztował około 20 złotych. wtedy czasu. Później szliśmy świeże mięso. Świnia była obo- święta i odwiedziny krewnych. ze wschodu!! Niekorzystna dla Pierwszy mąż mojej Matki zginął znowu na pole i gotowana była wiązkowo ubijana na Boże Na- Ludzi pijanych i zataczających nas sytuacja zaczęła rozwijać na wojnie w 1918 roku pozosta- dopiero kolacja. Kiedy nie cho- rodzenie i na Wielkanoc. Wtedy się nikt nie widział, a żaden z się nadspodziewanie szybko i 1 wiając pięcioro dzieci. Ja pocho- dziłam jeszcze w pole, do moich jednorazowo było więcej mięsa szanujących się i ciężko pracują- września 1939 roku dowiedzie- dzę z drugiego Jej małżeństwa, obowiązków należało umycie na- które częściowo wędzono i prze- cych gospodarzy, nie mógł sobie liśmy się o zaatakowaniu Polski gdzie było z kolei czworo dzie- czyń po obiedzie i przygotowa- chowywano w tych wędzarniach. pozwolić na taki wstyd i kom- przez Niemców. Nie przypomi- ci. Mój przyszły Ojciec walczył nie wszystkiego do kolacji. Sio- Ze świętami Bożego Narodze- promitację. W pobliżu Kąkolnik nam sobie tego dokładnie, ale w legionach Piłsudzkiego a po stra w tym czasie pasła krowy. nia związany był zwyczaj ko- nad rzeką Bedełką która wpadała niemieckie wojska zatrzymały zakończeniu wojny ożenił się z Dzieci również przygotowywały lędowania. Chodzili oddzielnie do Dniestru, rozciągały się stawy się chyba na wysokości Przemy- moją Matką. Matka w tym czasie zielonkę i sporządzały karmę dla mężczyźni, kobiety i młodzież. rybne o powierzchni około 10-12 śla. W tym czasie drogą przecho- sama prowadziła sześciohektaro- drobiu. Chodziliśmy do cztero- Ludzie dawali pieniądze które hektarów. W tym gospodarstwie dzącą przez Kąkolniki wycofy- we gospodarstwo. Ziemia była klasowej miejscowej szkoły, a przeznaczane były w całości na rybackim oprócz prowadzenia wały się na Węgry i do Rumunii bardzo urodzajna, ale ciężka do siedmioklasowa była w odle- wspólne cele które służyły całej własnego gospodarstwa rolnego, polskie wojska. uprawy i Matka nie mogła sama głych o cztery kilometry sąsied- wsi. Pamiętam, że były przezna- pracował wraz z dwoma braćmi sobie z tym poradzić. Oprócz nich Bołszowcach. Czteroklaso- czane między innymi na remont mój Ojciec. Raz w tygodniu od- Sytuacja taka trwała do 17 wrze- towarzysza życia potrzebny był wa szkoła była szkołą „podsta- kościoła i na wyposażenie domu woził furmanką zakupione przez śnia 1939 roku kiedy to wkroczy- Jej również mężczyzna do pracy wową”, natomiast do siedmio- kultury. Wieś rozciągała się na handlarzy ryby do Stanisławowa li do nas sowieci. Krasnoarmiej- i w warunkach wiejskich było to klasowej chodziła tylko część równinie przeciętej meandrującą i pamiętam, że za taki kurs brał cy jechali samochodami i prze- konieczne i zupełnie zrozumiałe. dzieci głównie z uwagi na koszty rzeczką. Pamiętam łany zbóż fa- około 10 złotych co było dobrą mieszczali się w licznych pie- Oprócz niewielkiego domu była związane z dalszą nauką. Jedna lujące przy najlżejszych podmu- zapłatą. szych kolumnach. Natychmiast obora, stajnia, chlew i budynek z moich sióstr wyuczyła się na chach wiatru… , pamiętam szy- zaczęły się wywózki na Sybir. W gospodarczy. (...) Ojciec miał krawcową, jeden brat był kowa- bujące nad nimi bociany których Drogi były brukowane kamie- pierwszej kolejności zostali zawsze parę pięknych koni które lem a drugi organistą. Jedliśmy było bardzo dużo i śpiew niezli- niami a jedynym środkiem aresztowani księża, leśnicy, poli- sam sobie wychowywał. W polu kasze, fasole, ziemniaki i klu- czonej ilości skowronków… i transportu były konne wozy na cjanci, nauczyciele i pracownicy orał jednoskibowym żelaznym ski, naleśniki i pierogi, kopytka kryształowo czyste powietrze… drewnianych kołach z żelazny- gminy. Trudno tu wymieniać pługiem a mimo to konie miały i placki ziemniaczane. Ha, jesz- . Na niewielkim wzniesieniu w mi obręczami. Bryczki służyły wszystkich, ale sowietom głów- co ciągnąć. cze do dzisiaj czuję ich smak…. samym jej środku, stał piękny do paradnych wyjazdów. Starsze nie chodziło o polską inteligen- Bardzo lubiliśmy pęczak z faso- zabytkowy kościół pod wezwa- rodzeństwo z pierwszego mał- cję. W następnej kolejności byli Do uprawy ziemi stosował też lą polewany tłuszczem. Piliśmy niem Świętego Krzyża. W ko- żeństwa mojej Matki stopniowo bogatsi rolnicy, czyli jak to ruscy czteropolową drewnianą bronę kompoty i bardzo zdrową kawę ściele tym było siedem ołtarzy: zaczynało już samodzielnie pra- mówili kułacy. Ale co to byli za z żelaznymi zębami i kultywator zbożową z mlekiem. Lodówek cztery boczne, dwa „z ukosa” cować a po skończonej pracy po- bogacze? Każdy ciężko pracował na żelaznych płozach. Zboże ko- wtedy nie było, także mięso w i jeden główny. Wszędzie było magało w gospodarstwie, gdzie na swoje utrzymanie a jeśli miał szono głównie kosami. Używa- okresie letnim pochodziło głów- mnóstwo rzeźb a konfesjonały i zawsze było coś do zrobienia. 3 czy 4 krowy, to jaki z niego był liśmy też sierpów wtedy, kiedy nie z drobiu i było przeznacza- ławki były dębowe.(...) Chrzci- Pomimo licznej rodziny prowa- bogacz? Wystarczyło, że ktoś coś potrzebna była żytnia słoma na ne do bezpośredniego spożycia. ny bywały dość skromne, uczest- dzone przez Rodziców gospodar- powiedział, krzywo się spojrzał i strzechy. Młócono zimą głów- Jeśli ktoś bił świnię lub cielaka niczyli w nich głównie rodzice stwo w zupełności wystarczało był to również wystarczający po- nie cepami a młocarnia była tyl- to wcześniej to ogłaszał i kto chrzestni, wesela natomiast za- nam do naszego utrzymania i wód do wywózki. Przy okazji za- ko w majątku. Ziemia była tak chciał to mógł kupić trochę, ale leżnie od zamożności gospoda- wyżywienia, ale dodatkowa pra- bierali a właściwie rabowali co urodzajna, że obornik należało również z przeznaczeniem do jak rzy były dość huczne i trwały ca Ojca umożliwiała zakupienie się tylko dało. Miałeś cztery kro- stosować bardzo ostrożnie, raz najszybszego spożycia. Gospo- co najmniej dwa dni. Liczba za- dla nas lepszej odzieży czy też wy to znaczy, że byłeś kułakiem. na cztery lata, głównie pod bu- dynie miały swoje sposoby jego proszonych gości wahała się od zapewniała życie na lepszym My mieliśmy cztery sztuki, za- raki cukrowe i ziemniaki. Sianie przechowywania. Najczęściej 50 do 100 ale bywały też wesela poziomie. Z chwilą wybuchu II brali nam dwie! Pierwszy trans- zboża na wynawożonym oborni- umieszczały wystudzone mięso większe. Odbywały się też stypy wojny światowej miałam 15 lat. port na Sybir miał miejsce 9 lute- kiem polu spowodowałoby jego w zimnych piwnicach okrywając www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 43 go 1940 roku, następny w kwiet- stry matki. Wkrótce wyruszyli w chania do Polski z czego nie- niu 1940 roku, a daty wysłania drogę, skrycie zabierając dwie zwłocznie skorzystaliśmy. Za- trzeciego nie pamiętam. Areszto- siekiery. Kiedy nadszedł właści- braliśmy cały nasz dobytek Bombardowanie wani transportowani byli do Ha- wy moment i siekiery zostały mieszczący się w paru tobołkach licza, tam ładowani niczym by- wydobyte, a syn zamachnął się i wyruszyliśmy pierwszym trans- dło do bydlęcych wagonów i da- na swoją matkę, ojciec uderzył portem. Był z nami szwagier, Lwowa lej wiezieni Bóg raczy wiedzieć siekierą pierwszy i zabił własne- mąż jednej z sióstr. Jechaliśmy dokąd. Taka sytuacja trwała do go syna!! W styczniu 1944 roku towarowymi, bydlęcymi wago- Redakcja czerwca 1942 roku kiedy to licząca ponad trzysta numerów nami prawie przez trzy tygodnie. Niemcy napadli na Związek So- sąsiednia wieś w której miesz- Dzisiaj tą trasę można pokonać w W dwudziestoleciu międzywojen- wie stacjonujące tam jednostki woj- wiecki. Zaczęły się wtedy inne kali sami Polacy, została oto- ciągu jednego czy dwóch dni, ale nym Lwów był jednym z najwięk- skowe miały być skierowane na ob- szych garnizonów w Polsce i w Ma- szar działań przeciwko Niemcom. W problemy, takie jak wywózki na czona w nocy przez Ukraińców często transport wyczekiwał na łopolsce Wschodniej. dalszej kolejności w mieście miały roboty do Niemiec, aresztowania i podpalona. Ci którzy uciekali bocznicach przepuszczając po- Lwów i całe województwo lwow- być umieszczone ośrodki zapasowe, i rozstrzeliwania. Co gorsza, zostali zastrzeleni, a tych któ- ciągi wiozące wojsko. Myślę tak- skie odgrywały istotną rolę w planie szpitale polowe i inne organa tyło- Niemcy z premedytacją zaczęli rych złapano rżnięto i mordo- że, ze szwankowała trochę orga- operacyjnym „Wschód”, którego we. Zakładano, że – podobnie jak w skłócać Polaków i Ukraińców wano w najokrutniejszy spo- nizacja tego transportu. Załado- opracowanie zakończono w lutym planie „Wschód” – obszar DOK nr obiecując tym ostatnim Samo- sób. Poginęli również ludzie wani zostaliśmy w Stanisławo- 1939 r. Zakładał on prowadzenie VI z jego głównym węzłem kolejo- stijną Ukrainę. Wzrastało napię- ukryci w schronach pod płoną- wie, jechaliśmy przez Przemyśl, wojny obronnej przeciwko ZSRR wym Lwów odegra ważną rolę ze cie i nieufność pomiędzy tymi cymi budynkami. W wyniku Kraków, Tarnowskie Góry, Opo- przy współdziałaniu sojuszniczej Ru- względu na planowane dostawy wo- narodami a niedawni dobrzy są- tych bestialskich i okrutnych le i Poznań. W każdej z tych munii i pomocy materiałowej państw jenne przez Rumunię, ale także przez siedzi zaczęli stawać się dla sie- mordów ukraińska ziemia miejscowości trwał postój od zachodnich. Lwów i województwo ZSRR, gdyż spodziewano się zacho- bie wrogami. Dotychczas ludzie spływała polską krwią. Sytu- dwóch do czterech dni, ale w miały być obszarem bezpośrednich wania przez Sowietów neutralności, działań wojennych, istotnych dla sku- do czego się zobowiązał w układzie zgodnie ze sobą żyli, ukraińscy acja taka największe swoje na- końcu dotarliśmy do Świebodzi- teczności polskiej obrony, gdyż przez o nieagresji z 1932 r. Natomiast nie chłopcy służyli w Wojsku Pol- silenie przybrała w roku 1944 a na. Stamtąd wojskowymi samo- ten obszar przebiegały ważne dla za- przewidywano możliwości obrony skim, razem z Polakami chodzili jej celem było całkowite wyeli- chodami w dniu 13 czerwca 1945 opatrzenia polskich wojsk linie kole- miasta; dopiero niepomyślny rozwój na zabawy, żenili się z polskimi minowanie Polaków z tych te- roku przywieziono nas do Wę- jowe: Lwów-Brody, Lwów-Złoczów działań wojennych wymusił taką dziewczynami a polscy chłopcy z renów. Nasze gospodarstwo nie grzynic. W czasie transportu lu- i Lwów-Brzeżany oraz połączenia opcję. Tego dnia po godz. 14.00 do Ukrainkami. Razem pracowali i zostało podpalone tylko dlatego, dzie dzielili się tym czym mieli, kolejowe i drogowe z Rumunią. Z miasta wtargnęła czołówka niemiec- pomagali sobie i nie było żad- że położone było pomiędzy dwo- jeśli była taka możliwość doku- kolei według planu operacyjnego kiej zmotoryzowanej grupy płk. F. nych problemów. W roku 1943 ma gospodarstwami ukraińskimi pywaliśmy sobie trochę żywno- „Zachód” zmobilizowane we Lwo- Schörnera. podburzeni Ukraińcy zaczęli pa- na które mógł się przenieść po- ści ale należy pamiętać, że były lić polskie gospodarstwa i mor- żar. Sytuacja stała się jednak tak to czasy, w których nie było dować polską ludność. W pierw- napięta, że dłużej już nie można gdzie i co kupić! Zdarzało się, że szej kolejności płonęły stojące na było zwlekać. Rodzice postano- żołnierze z wojskowych trans- uboczu budynki nie zagrażające wili, że wraz z trójką dzieci prze- portów dzielili się z nami chle- pożarem gospodarstwom ukraiń- niosą się do krewnych do Stani- bem, za co byliśmy im bardzo skim. Ja tego osobiście nie wi- sławowa. Ojciec odwiózł nas wdzięczni. W Węgrzynicach za- działam, ale mówili uciekający tam w lutym 1944 roku, a sam nim nas rozlokowano, przez ty- ludzie, że kobiety gwałcono a wraz z bratem pomimo prote- dzień mieszkaliśmy w świetlicy ciężarnym rozpruwano brzuchy! stów Matki, wrócił jeszcze po ale pozwolono nam ukopać sobie W sadystyczny sposób kobietom jakieś rzeczy do Kąkolewnik. na polach trochę kartofli. Żaden z obcinano piersi a mężczyznom Tam obaj zostali schwytani przesiedleńców nie posiadał ja- genitalia. Na oczach matek ude- przez Ukraińców i wraz z kil- kiegokolwiek dobytku, całym rzeniami o ścianę zabijano małe koma innymi osobami zamor- majątkiem było to co w podręcz- dzieci… . Z premedytacją mor- dowani w pobliskim lesie. Serce nych węzełkach a to dlatego, że dowano nożami, siekierami i do dzisiaj mi się kraje, kiedy każdy pozostawił cały swój doro- przecinano ludzi piłami. Drama- wyobrażam sobie mojego nie- bek uciekając przed rzeziami. ty przeżywały mieszane rodziny szczęsnego Ojca i drogiego mi Przydzielono nam bardzo dużą polsko ukraińskie, gdzie często brata w godzinę ich śmierci! 30 hektarową gospodarkę której nakazywano Ukraińcom dokony- Jak oni na siebie patrzyli, co same kobiety nie były w stanie wanie wyboru. Wielokrotnie myśleli, jak w myślach żegnali obrobić. Wszystkie mniejsze za- kończyło się to wymuszonym za- się ze sobą, z nami, z dotych- jęte już były przez poznaniaków mordowaniem jednego współ- czasowym życiem i ze światem! którzy byli od nas „szybsi”. małżonka przez drugiego, lub Te dramatyczne sceny towarzy- Wkrótce jeden z moich braci po- zabiciem Ukraińca za to, że nie szyły mi przez wiele lat w kosz- wrócił z wojska i jako osadnik chciał tego zrobić. Właściciel marnych snach i dlatego chcia- wojskowy wybrał sobie w Wę- karczmy w Kąkolnikach którego łam stamtąd UCIEC JAK NAJ- grzynicach mniejszą gospodarkę żona była Ukrainką, zdając sobie DALEJ! Sytuacja nasza która i a tamtą oddano. Ludzie byli sprawę z powagi i beznadziejno- tak była bardzo skomplikowana szczęśliwi, że skończyła się woj- ści sytuacji, porzucił wszystko i pogorszyła się jeszcze bardziej. na, że udało im się przeżyć, że wraz z nią szczęśliwie uciekł na U krewnych w Stanisławowie w jest szansa na normalne życie. zachód, po wojnie zamieszkując jednym pokoju mieszkało cztery Wszyscy chętnie pracowali „na w Zabrzu. W sąsiedniej wsi mło- rodziny z uwagi na to, że takich swoim” i powoli dorabiali się . dy Ukrainiec miał się wkrótce jak my uciekających przed mor- Tęskniliśmy bardzo za Kąkolew- żenić z polską dziewczyną, ale dami do miasta było znacznie nikami a szczególnie moja Mat- zamiast ślubu, wykonując pole- więcej. Mordujące ukraińskie ka. Często wzdychała i mówiła, cenie swoich politycznych mo- bandy grasowały głównie po że może za rok może za dwa tam codawców dziewczynę zabił! wsiach i na obrzeżach miast. wrócimy. Ja nigdy tam nie po- Również w jednej z pobliskich Ciocia załatwiła mi pracę w re- jechałam, po prostu BAŁAM miejscowości, Ukraińcy schwy- stauracyjnej kuchni a siostra roz- SIĘ!! tali księdza, odcięli mu język, poczęła pracę w szpitalu i to było nakładli do ust kamieni i ironizu- naszym głównym źródłem utrzy- Od redakcji: jąc, że umrze jak święty Szcze- mania. Matka opiekowała się w pan, wycięli mu krzyż na ple- tym czasie najmłodszym dziec- Fragment wspomnień Micha- cach!! W mieszanej polsko ukra- kiem. Pewnego razu przyszłam z liny Puszkarskiej zatytułowany ińskiej rodzinie, gdzie ojciec był pracy do domu i położyłam się na : „Uciec jak najdalej” opubli- Ukraińcem a matka Polką, doro- chwilę. Nagle usłyszałam na uli- kowany pierwotnie na stronie: sły syn który nagle poczuł się cy jakieś hałasy i krzyki, wyjrza- „Historyczny blog o Sycowicach Ukraińcem zwrócił się do ojca z łam przez okno i zobaczyłam i okolicy...” tworzony przez pana propozycją zabicia matki. Ojciec biegających i krzyczących ru- Cezarego Wocha ( http://sycowi- widząc co się świeci i nie mogąc skich sołdatów: „kaniec wajny, ce.eu/index.php/page/47/ ) jest pogodzić się z taką zwyrodniałą my pabiedili, wrag razgram- jak do tej pory jedynym świadec- postawą własnego dziecka zapro- lien”. W ten sposób we czwórkę twem o tragicznych losach Pola- ponował, że matkę zabiją w dro- szczęśliwie doczekaliśmy końca ków zamieszkałych w Kąkolewni- dze przez las do sąsiedniej miej- wojny. Bardzo szybko dowie- kach pow. Rochatyn. (b.s) scowości w której mieszkały sio- dzieliśmy się o możliwości wyje- 1 czerwca 2020 - strona 44 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Moje Kresy – Zdzisław Herman cz.3 Eugeniusz Szewczuk po nim skakać. Następnie przeje- lowo Ukraińcami, gdyż wśród nich po zęby 22 banderowców zaczęło chali po nim autem, powodując przy pięknym karym rumaku stała łomotać do drzwi naszej chałupy. wyrwanie wszystkich wnętrzności kobieta. Wśród innych banderow- Podziwiałem moją kochaną mamę, na zewnątrz. Aby tego było mało, ców spostrzegłem ich dowódcę Ły- kazali jej brać łopatę, by obok domu zaczepili do pary koni i rozerwali łyka, kto by go nie poznał, od razu zaczęła kopać sobie grób. Mama ciało. Młodego Fredzia niesamowi- przeszły po mnie dreszcze. Zdąży- była nadzwyczaj spokojna, nie pła- cie pobito, miażdżąc płuca, zdziera- łem jeszcze grzecznościowo po kała, nie rozpaczała – tylko szukała li pasami skórę, oskalpowali, rozłu- ukraińsku pozdrowić Boga i odda- łopaty. Starszy brat Stanisław, pali czaszkę tak, że nie można go lałem się. Ciekawość jednak była szczęśliwym zbiegiem okoliczno- było później rozpoznać. Jakby przy większa, chciałem popatrzeć w jaki ści zdążył zbiec z domu i ukryć się okazji dwóm pozostałym gospoda- sposób członkini bandy będzie u mamy kuzynki na wsi gdzieś koło rzom z naszej wsi połamano ręce i wsiadać na tak dużego konia. Nie Tłustego. O zamiarze zamordowa- nogi traktując ich jak złoczyńców z było mi pisane tego zobaczyć, bo nia mojego brata Stanisława powia- Golgoty. Jednemu z nich poobcina- do stojącej w pobliżu źródełka pani domiła nas ukraińska sąsiadka, któ- no nawet palce u rąk, najwidoczniej Żybczyńskiej wystrzelił Łyłyk. Go- ra podsłuchała rozmowę banderow- nie chciał powiedzieć tego co by spodyni myła tu zawsze narzędzia i ców. Mnie potwornie skopali, poła- interesowało banderowców. Oby- sita w niezamarzającym nawet mali mi żebra, obili biodra i wrzuci- dwom rozcięli powłokę brzuszną i zimą, krystalicznie czystym źródeł- li do komórki. Miałem niecałe 12 wycięli męskie narządy. Ciszę noc- ku. Kobieta wykrzyknęła – o mam- lat. W domu oprócz nas była także ną przerwał, budząc prawie pół wsi, ciu! Podskoczyła i tym samym zo- sparaliżowana ciocia. Nagle z tyłu histeryczny płacz matki konającego baczyła kto do niej strzelił, poznała któryś z banderowców krzyknął „A s y n a , m a t k i A l f r e d a P o d o l s k i e g o . zapewne od razu z kim ma do czy- nechaj szcze żywe”. Zostawili nas, Zakończyło się to tak, że naprędce nienia. Banderowiec zrobił krok do ale przyrzekli, że jeśli przyjdą na- zrobiono drewniane trumny, pocho- przodu, drugi strzał był już celny, stępnym razem i nas tu zastaną, nie wano zamordowanych i było po kobieta bez jęku upadła na twarz. ujdziemy żywi. To zapewne urato- sprawie, nie do końca jednak o nie. Natychmiast ile sił w nogach jak wało nam życie. Byłem cały obola- W samą wigilię Bożego Narodze- wytrawny olimpijczyk i rekordzista ły, siny, potworzyły się rany, które nia 1944 roku szedłem przez wieś świata w biegach na długich dy- nie chciały się goić, gniły. Mama koło tej nieszczęsnej studni, do któ- stansach zaczynam ucieczkę, wpa- zaprowadziła mnie do ubogiej wiej- rej banderowcy wrzucali ciała po- dam do naszego domu i od progu skiej znachorki, która chcąc mnie mordowanych mieszkańców Bura- krzyczę „Mamo uciekajmy, bande- wyleczyć robiła mi okłady wywa- kówki. Od strony wsi Bazar nadje- rowcy !” Uciekliśmy przechodząc rem z bobu. W rzeczywistości nic chała na koniach ukraińska banda, przez Dżuryn i po drugiej stronie mi to nic pomagało. Odbiło się to akurat wtedy przechodził tędy schroniliśmy się u ukraińskich są- później na moim zdrowiu i trwa to ksiądz wikariusz którego rodzina siadów. Zawsze tam uciekaliśmy w do dnia dzisiejszego. Mama nieba- wywodziła się z naszej wioski. razie grożącego nam niebezpie- wem doszła do wniosku, że z ban- Księdza proboszcza Doli nie było czeństwa. Ukraińcy już dawno derowcami nie ma żartów i jeżeli już wówczas w naszej parafii. Po temu chcieli zastrzelić ojca, ale się chcemy przeżyć musimy się schro- zamordowaniu jego kuzynki Bar- im nie udawało. Teraz zapewne nić do większego skupiska polskiej bary Zielińskiej i jej męża przez znowu by próbowali, ale nie mieli ludności. Powiedziała bierz to co banderowców w 1943 roku opuścił okazji i na pewno do końca wojny możesz unieść na plecach, wyjdź parafię i ukrył się. Potem w 1945 już nie będą mieli. Zaraz po wy- ukradkiem za wieś i czekaj na mnie roku ze swoją babcią, pociągiem zwoleniu Burakówki w kwietniu na rozdrożu koło krzyża. Była repatriacyjnym wyjechał na Ziemie 1944 roku ojca zabrali do 1. Dywi- zima, pełno śniegu, zmarzłem na Zachodnie i został proboszczem w zji im. T. Kościuszki, gdzie prze- kość zanim po paru godzinach do- / Rodzice, Katarzyna i Józef Herman ze starszym bratem Zdzisława,Stanisławem i bra- Lubinie. Ukraińcy nagabywali szedł swój szlak bojowy. Wojnę tarła do mnie mama. Drogą przez tową Sabiną. księdza, ale w końcu udało się mu przeżył i potem pośmiertnie został Popowce i Koszyłowce dotarliśmy We wsi zjawił się Tadek Kościk, synem. Usłyszałem tylko jak Fre- od nich uwolnić i tym razem uszedł odznaczony Krzyżem Kawaler- do miasteczka Tłuste. Niebawem mieszkaniec Burakówki, w lutym dziu skarżył się, że brakuje im bro- cało. Pomyślałem sobie, w drodze skim Orderu Odrodzenia Polski. U dołączył do nas brat Stanisław, któ- 1940 roku wywieziony wraz rodzi- ni, by skutecznie bronić się przed powrotnej pójdę okrężną drogą, by sąsiadów Ukraińców spędziliśmy ry służył w Istriebitielnych Batalio- cami na Sybir. Tam w 1943 roku Łyłykiem.”Przebierańcy” potwier- nie spotkać powtórnie banderow- pierwszy dzień Świąt Bożego Na- nach. Polacy służący w IB bronili został powołany do 1. Armii Ludo- dzili, że wszystko da się załatwić i ców i tak zrobiłem. Niestety banda rodzenia 1944 roku i wróciliśmy do polską ludność i jej mienia przed wego Wojska Polskiego, ranny w broń się dla nich znajdzie. W tym krążyła po wsi patrolując teren i na- siebie. Banderowcy Łyłyka nie mo- ludobójstwem i grabieżami doko- czasie walk na froncie, przyjechał momencie Fredziu nie zdawał so- tknąłem się na nich powtórnie w gąc zemścić się na moim ojcu, w nywanymi przez UPA. Walczyli z do rodzinnej wsi na przepustkę. bie sprawy z grożącego mu niebez- okolicach zabudowań pani Żyb- ostatnich dniach stycznia 1945 roku oddziałami UPA, wypełniali funk- Zastając na miejscu inną niż przed pieczeństwa, skąd mógł wiedzieć czyńskiej, która w Burakówce ra- wtargnęli do naszego domu, by cje wartownicze, zwiadowcze, a wojną sytuację Polaków, dowiadu- jakie jest prawdziwe oblicze przy- zem z mężem zajmowała się tłocze- ręka sprawiedliwości przynajmniej także byli wysyłania na akcje pacy- jąc się o mordach banderowców, byszów. Po tej rozmowie wszyscy niem oleju. Zaciekawiłem się chwi- dotknęła jego żonę. Uzbrojonych fikacyjne w regiony koncentracji postanowił stworzyć we wsi pla- rozeszli się. Wieczorem gdy wracał cówkę Milicji Obywatelskiej, by do domu ktoś z ukrycia zaczął do móc skutecznie bronić naszą wieś niego strzelać. Seria z pistoletu ma- przed upowcami. Potrzebowali szynowego przeszła obok jego gło- jednak broni by stworzyć zalążek wy, jednakże jedna z kul raniła go pewnego rodzaju samoobrony. Nie w ramię. Pozostałe osoby – Ukra- wiedział, że we wsi rządzi ukraiń- ińcy, prawdopodobnie wiedzące, że ska banda Łyłyka i powiązani z nią będą do nich strzelać od razu padli ludzie z budynku gminy. Nie znał na ziemię, nikomu nic się nie stało. na tyle realiów i stosunków pa- Fredziowi pozwolono mu jednak nujących we wsi, że dał się wcią- pojechać do szpitala do Tłustego gnąć w nieczystą grę, wciągając w celem założenia opatrunku. Nie nią innych mieszkańców wioski, znam całości sprawy, jak przebie- młodszych i starszych. Jednym z gała rozmowa – przesłuchanie Fre- nich był kościelny Fredziu Podol- dzia przez Ukraińców. Podobno w ski. W dniu poprzedzającym jego obronie kościelnego stanął żołnierz zamordowanie wyspowiadał się LWP Tadek Kościk, także sprowa- nawet w kościele, był w tym dniu dzony siłą „na rozmowę”. Oprócz nadzwyczaj spokojny i opanowany. Podolskiego i Kościka do budynku Ukraiński aktyw przebrany za en- gminy zostało sprowadzonych jesz- kawudzistów przyszedł po niego do cze dwóch mieszkańców Buraków- domu, lecz go nie zastali. Długo na ki, nazwisk których nie pamiętam. niego czekali, mama nie wiedząc o W końcowym efekcie „rozmowy” co chodzi, tradycyjnie zaprosiła ich w gminie było pobicie całej wymie- do stołu częstując napojami, gdyż nionej czwórki, następnie wywie- było dość gorąco. W końcu docze- zienie ich za wieś na linię okopów, kali się, gdy zobaczyła, że wyszli, którą wykopali Niemcy broniąc się mnie wysłała bym posłuchał o przed Armią Czerwoną. Sybiraka - czym rozmawiają przybysze z jej żołnierza Kościka związali i zaczęli / Przedwojenny widok Szkoły Ludowej w Burakówce www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 45

/ Sianokosy w Roszkowicach w 1949 roku oddziałów UPA. Oddziały te w du- starcach, kobietach, na kalekach Tłustem lub w Zaleszczykach, by żym stopniu przyczyniły się do ura- oraz bezbronnych dzieciach. Za za kilka miesięcy wyjechać w nie- towania życia i mienia tysięcy oca- grób dla 47 ofiar posłużył dół po znane, jako tzw. „repatrianci”! Z lałych Polaków z pogromu przepro- wapnie usytuowany na placu ko- Czerwonogrodu nie pozostało nic! / Zdzisław w Tobruku wadzonego przez Ukraińców, a ścielnym. Nie było trumien. Jedną Nie ostał się ani jeden dom, a wła- bołków i pociąg ruszył. Gdzieś w końcu zostaliśmy w nim tylko my. niektórzy z nich szukali w IB także tylko zbito dla księdza Jurasza i dze sowieckie przemianowały ten drodze mijaliśmy transport kolejo- Na gospodarstwie z ojcem pozostał zemsty za śmierć bliskich. Przełom wszystkich pochowano we wspól- bajeczny zakątek na „Uroczysko wy z ludźmi powracającymi z Nie- brat Stanisław, mnie pognało dalej stycznia i lutego 1945 roku stano- nej mogile. Tak oto nastąpiła zagła- Czerwone”! Kilka dni po zagładzie miec, przymusowo wywiezionych do Namysłowa i Brzegu, zacząłem wił najtragiczniejszy okres w czasie da Czerwonogrodu, miejscowości Czerwonogrodu NKWD areszto- na roboty do III Rzeszy. Wśród nich się uczyć. Pierwszą pracę podjąłem wojny na terenie powiatu zalesz- historycznej, pamiętającej i książąt wało 12 Polaków z Czerwonogrodu była siostra największego bande- w 1950 roku w Garbarni w Brzegu. czyckiego, kiedy banderowcy do- ruskich i najazdy Tatarów, Turków i Nyrkowa i osadzono ich w Tłu- rowca z Burakówki – Bojczuka zw. Po przepracowaniu jednego roku, konali kilkanaście masowych mor- czy innych, króla polskiego Kazi- stem. Tam 20 lutego 1945 roku od- Łyłykiem. Ludzie opowiedzieli jej zostałem powołany do odbycia za- dów na polskiej ludności. Przykła- mierza Wielkiego i Kazimierza Ja- był się nad nimi sąd. Wszyscy zo- o bracie, co wyprawiał i ilu ludzi sadniczej służby wojskowej. Trafi- dem może być zagłada Czerwono- giellończyka, a także innych moż- stali skazani, za udział „w rabunku i zamordował. Z innych przekazów łem do Szkoły Orląt w Dęblinie na grodu. W kilka dni po naszej trage- nych tego świata, miejscowości, napaści na Ukraińców w Nyrko- wiem, że po powrocie Bojczukowa pilotaż bombowy. Przed promocją dii w Burakówce, w pierwszy pią- której niektórzy historycy przypisu- wie”, na długoletnie więzienie i rozmawiała o tym z bratem. W ra- zostałem jednak ze względów poli- tek miesiąca, 2 lutego 1945 roku w ją przewodnią rolę Grodów Czer- zsyłkę na Syberię. Prawdopodobnie mach zemsty, niezadowolony z jej tycznych z niej cofnięty i skierowa- którym wypadł dzień Matki Boskiej wieńskich. Na 17 saniach wywie- wrócił tylko jeden zesłany, pozosta- postępowania i krytyki wobec nie- ny do służby wojskowej w Gru- Gromnicznej dokonano okrutnego ziono rannych do szpitala w Horo- li podzielili los setek tysięcy Pola- go, niewiele się namyślając powie- dziądzu i Koninie. Po wojsku trafi- morderstwa na ludności polskiej, dence. Pozostali schronili się w ków zesłanych w głąb Rosji. W sił swoją siostrę na bramie wjazdo- łem powtórnie do brzeskiej garbar- Tłustem zamieszkaliśmy u państwa wej do ich rodzinnego domu. Już to ni i przepracowałem w tym zakła- Bielińskich tuż przy żydowskim może świadczyć o bestialstwie tego dzie 43 lata, przechodząc w 1993 cmentarzu. Tam poznałem syna go- człowieka, nie szanujący żadnych roku na zasłużoną emeryturę. W spodarzy Mirka. Przed wojną mia- zasad wobec nikogo. Sprawiedli- 1958 roku zawarłem związek mał- steczko tętniło życie, słynęło z tar- wości stało się jednak zadość ! Nie- żeński ze Stefanią Baca, urodzoną gów i bazaru, gdzie prym wiedli bawem ochotnicy i żołnierze IB z w 1934 roku w dawnym woje- mieszkańcy żydowskiego pocho- Koszyłowców otrzymali informa- wództwie krakowskim. Wychowa- dzenia. Gospodarze z Burakówki cję, że we wsi Bazar w jednym z liśmy dwoje dzieci – Bogumiłę Ty- przykładowo woleli sprzedać zboże zabudowań przebywa banda Łyły- rakowską i Renatę Ganowską. Cie- w Tłustem, gdyż ceny były tu ka. Dopadli ich, podpalili dom i tak szymy się z naszych trzech wnu- znacznie wyższe niż w Czortkowie, skończył się żywot największego z ków – Marcina, Mateusza i Anny pomimo, że do Czortkowa było małych. Ręka sprawiedliwości oraz z dwóch prawnuków – Mateo i znacznie bliżej. W czasie wojny wcześniej czy później dosięga każ- Katrin. W międzyczasie w latach Niemcy w Tłustem utworzyli getto, dego. Pociągiem repatriacyjnym 1985-1987 pracując na kontrakcie część ludzi wymordowano na miej- jechaliśmy dość długo, bo przez w Libii uczyłem tamtejszych ludzi scu, stąd do obozów zagłady wy- dwa tygodnie. Mijaliśmy Kraków, garbarstwa. Do 2012 roku, przez 23 wieziono setki Żydów. Stały Katowice, Opole (tu staliśmy prze- lata byłem Prezesem opuszczone i ograbione ze wszyst- szło dwie doby na bocznicy kolejo- R.O.Dz.”Lotos-Garbarnia” w Brze- kiego pożydowskie kamienice. W wej) i w lipcu 1945 roku dotarliśmy gu. Odznaczony zostałem Srebr- nich przebywało kilkunastu żołnie- na stację kolejową w Mąkoszycach. nym Krzyżem Zasługi. Dodać nale- rzy sowieckich, a ponieważ bande- Przez miesiąc dosłownie koczowa- ży, że pan Zdzisław jest zapalonym rowcy atakowali z zaciekłością Po- liśmy na stacji w naprędce skleco- poetą, autorem wielu pięknych laków jaki i Sowietów, my mogli- nych prowizorycznych szałasach, wierszy. Jest członkiem brzeskiego śmy liczyć tylko na nich i miejsco- bo nikt się nie chciał stąd ruszyć, Emeryckiego Klubu Literackiego. wy oddział IB w którym służył brat gdyż wszyscy wierzyli, że będą W 2004 roku wydał tomik poezji Stanisław. Gdy dowiedziano się, że lada dzień wracać na ojcowiznę do pn.”Wybór Poezji”. Przez 55 lat banderowcy planują napaść na Rafałówki. W końcu wszyscy poje- państwo Stefania i Zdzisław Her- mieszkańców Tłustego, w mieście chali do sąsiedniej wsi Roszkowice man mieszkali w Brzegu, obecnie zjawili się żołnierze Armii Czerwo- i tam szukali dla siebie gospo- w Opolu. nej, jednostki stacjonującej w darstw. Mama koniecznie chciała Wspomnień wysłuchał; Czortkowie. Nie było wyboru, je- zamieszkać we wsi gdzie jest rzeka, dynym naszym i wielu innych pol- gdyż nie potrafiła prać w balii tylko Eugeniusz Szewczuk skich rodzin ukrywających się w w rzece. By tradycji stało się zadość miasteczku był wyjazd na zachód. pranie robiła w mąkoszyckim ro- Osoby pragnące wymienić do- Zapisaliśmy się w magistracie i wie. Do Mąkoszyc w poszukiwaniu świadczenia o życiu na Kresach, czekaliśmy na transport. Wkrótce naszej rodziny niebawem z kolegą nabyć moją książkę pt. „Moje Kre- na bocznicy kolejowej w Tłustem dotarł też ojciec. W Roszkowicach sy” ze słowem wstępnym prof. St. załadowaliśmy się do tzw. lor, wa- w zajętym gospodarstwie mieszkał Niciei, proszone są o kontakt ze gonów z odkrytymi dachami. Skle- jeszcze Niemiec, było nas w sumie mną tel. 607 565 427 lub e-mail pi- ciliśmy prowizoryczny daszek na 8 rodzin. Powoli każdy szukał dla [email protected] wypadek deszczu, wrzucili parę to- / Rodzina Hermanów Brzeg 1988r siebie odpowiedniego lokum, w 1 czerwca 2020 - strona 46 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Z deszczu pod rynnę. Fragment wspomnień z „WOŁYŃ 1939-1944. - HISTORIA I PAMIĘĆ” Władysław Filar Wiosna 1941 roku była wyjątko- i szybko wracały mi siły. Z tego wo ładna, ciepła i pogodna, zazie- okresu utrwaliło mi się w pamięci leniły się pola, na łąkach zakwitły jedno zdarzenie. Było to 21 czerw- różnokolorowe kwiaty, sady wi- ca. Wracając od kolegów przez śniowe białym całunem kwiatów pola przy zapadającym zmroku okryły domy i zagrody. Wołyńska natknąłem się na nieznajomego ziemia, cała w zieleni i kwiatach mężczyznę z jakimś węzełkiem w przyniosła nam promyk nadziei ręku. Widać było, że był trochę za- na lepsze jutro. Czuło się po pro- skoczony spotkaniem. Ale zaczął stu, że niebawem coś ważnego ze mną rozmawiać po ukraińsku się wydarzy, że nadejdą dni, które i wypytywał, jak dojść do najbliż- mogą zmienić nasze dotychczaso- szych miejscowości. Przy odejściu we życie. W nadbużańskim pasie powiedział: „jutro nas tutaj będzie granicznym Sowieci pośpiesznie więcej”. I rzeczywiście przyszło budowali umocnienia na wzór linii „ich” więcej. O świcie następnego obronnej, na jaką natknęli się w dnia obudziły nas wybuchy poci- czasie wojny fińskiej. Miał to być sków artyleryjskich i bomb lotni- system potężnych bunkrów, wypo- czych. Niemcy 22 czerwca 1941 sażonych w działa i broń maszy- roku uderzyli na Związek Sowiec- nową, rozciągający się szerokim ki. Początkowo nie przywiązywa- pasem na głębokość 50 km wzdłuż łem większej wagi do słów spotka- Bugu. Dawało to nam wiele do nego nieznajomego, ale kiedy już myślenia, wskazywało bowiem, po wybuchu wojny podzieliłem się że kończy się przyjaźń dwóch tym zdarzeniem z ojcem i Jerzym naszych największych wrogów, a Krasowskim oceniliśmy, że praw- Sowieci w obawie przed Niemca- dopodobnie był to jeden z dywer- mi umacniają granicę. Z terenów santów niemieckich przerzucony nadgranicznych władze sowieckie przez granicę na teren Wołynia. przesiedliły do rejonów oddalo- / Plan operacji „Barbarossa” z sierpnia 1940 roku . By Gdr z angielskojęzycznej Wikipedii, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia. nych od granicy o ponad 100 km Wybuch wojny niemiecko-sowiec- org/w/index.php?curid=236748 osoby z rodzinami uważane za kiej stwarzał zupełnie nową sytu- potencjalnych swoich przeciw- ację i dawał iskierkę nadziei dla ukraińskiego podziemia nacjonali- mieszkańcy zostali bez dachu nad posterunku Iwanicze zastrzeliła w ników. Dotknęło to także rodzinę naszej sprawy niepodległościowej. stycznego i zwalczania jednocze- głową, nakładano przez dwa lata tym czasie przeszło 30 Polaków, nauczyciela z Iwanicz Franciszka Dwa totalitarne mocarstwa, które śnie polskiego podziemia niepod- trzykrotnie większe kontyngenty którzy z centralnej Polski przycho- Waćkowskiego, oficera rezerwy we wrześniu 1939 roku dokonały ległościowego. Początki okupacji niż na sąsiednie ukraińskie wioski. dzili na Wołyń po żywność. Pa- WP, którą przymusowo przesie- czwartego rozbioru Polski, będą- niemieckiej nie sprzyjały rozwo- Transporty z Wołynia na przymu- miętam, że na przednówku w 1943 dlono do miejscowości Kołki. W ce dotychczas z sobą w przyjaź- jowi struktur polskiego państwa sowe roboty do Rzeszy rekruto- roku, przez tzw. „zieloną granicę” pogodne i słoneczne dni obserwo- ni, rozpoczęły walkę na śmierć i podziemnego na Wołyniu. Dopie- wały się przeważnie aż w 90% z między Generalnym Gubernator- waliśmy loty niemieckich samo- życie. Pod naporem niespodzie- ro w drugiej połowie 1942 roku ludności polskiej, mimo że Polacy stwem a Wołyniem, przybył do nas lotów wywiadowczych wzdłuż wanego uderzenia niemieckiego rozpoczęła działalność Okręgowa stanowili tu tylko 16% ludności. z Warszawy stryjek Ludwik Filar granicy. Domyślaliśmy się, że jednostki Armii Czerwonej roz- Delegatura Rządu, a od stycznia Policja ukraińska w porozumieniu z żoną Anną i 6-letnią córką Lidią. Niemcy obserwują w ten sposób poczęły odwrót na wschód, i już 1943 roku przystąpiono do organi- z Arbeitsamtem i władzami ukra- Po tygodniowym pobycie wracali postęp sowieckich prac fortyfika- w lipcu 1941 roku Wołyń i Ma- zowania Okręgu Wołyńskiego AK. ińskimi dostarczała wyznaczony do Warszawy zaopatrzeni w mąkę, cyjnych. Ukraińcy zupełnie przy- łopolska Wschodnia zostały opa- kontyngent ludzki zabierając siłą kasze i tłuszcze. Cudem udało im cichli, i jakby przyczaili się. Tylko nowane przez wojska niemieckie. W swojej polityce narodowo- ze wsi polskich za porządkiem się szczęśliwie wrócić do domu. tu i ówdzie, w wielkiej tajemnicy, Sowieci odeszli, ale tu na Wołyniu ściowej na Wołyniu Niemcy wy- wszystkich mężczyzn i kobiety, Warto w tym miejscu zauważyć, przekazywano sobie wiadomości sytuacja Polaków nie uległa wcale korzystywali dla własnych celów często matki małych dzieci, oj- że administracyjne władze ukra- pochodzące z Generalnego Guber- poprawie. W pierwszych miesią- przeciwieństwa i antagonizmy ców – jedynych żywicieli swoich ińskie na Wołyniu do końca oku- natorstwa o rychłej nowej wojnie. cach wojny niemiecko-sowieckiej między Polakami i Ukraińcami, rodzin, młodzież i inteligencję, pacji cieszyły się zaufaniem władz Jakaś otucha i nadzieja wstąpiła w nacjonaliści ukraińscy aktywnie które odżyły z nową mocą podczas starając się natomiast zatrzymać niemieckich. Na skargi ludności ludzi, oczekiwano na coś co nieba- przystąpili do tworzenia ukraiń- okupacji sowieckiej. Uważali, że młodzież ukraińską. Za aproba- polskiej w sprawie krzywdy wy- wem miało się wydarzyć. skich organów samorządowych i Ukraińcy mogą stanowić odpo- tą okupanta niemieckiego policja rządzanej jej przez administrację władz administracyjnych na tere- wiednią przeciwwagę w stosunku ukraińska dokonywała zabójstw ukraińską, odpowiedź gebietsko- U nas w domu, od czasu kiedy oj- nach zajmowanych przez wojska do Polaków. Dlatego na Wołyniu Polaków, brała udział w akcjach misarza we Włodzimierzu Wołyń- ciec został kierownikiem szkoły w niemieckie. Utworzone w przeded- oparli się przede wszystkim na pacyfikacyjnych wsi polskich. Do skim była zawsze taka sama: „co Drewiniach, nic się nie zmieniło. niu wojny grupy pochodowe OUN elemencie ukraińskim. W tworzo- pierwszych masowych zabójstw robią władze ukraińskie to wszyst- Chyba tylko to, że ja po sześcio- przenikały na Wołyń w ślad za nej administracji nie było miejsca w ramach tych akcji doszło we ko jest dobre.”[1] tygodniowym zmaganiu z tyfu- armią niemiecką i na zajętych te- dla Polaków. Niemcy zatrudniali wsiach Obórki (11-13.11.1942 r.) i sem, na który zachorowałem w renach ustanawiały administrację Polaków tylko na stanowiskach, Jezierce (16.12.1942 r.), przy czym W czasie okupacji niemieckiej końcu marca, byłem taki słaby, że ukraińską oraz organizowały wła- na których brak było fachowców głównymi wykonawcami była po- ojciec nie pracował już w swoim dosłownie uczyłem się chodzić. sną milicję. Wprawdzie Niemcy wśród Ukraińców. Dotyczyło to licja ukraińska. W dniach od 11 do zawodzie nauczycielskim. Całą Z choroby wyszedłem tylko dzię- wkrótce podporządkowali sobie głównie kierowniczych kadr w 16 czerwca 1943 roku władze nie- rodziną zajmowaliśmy się nie- ki niezwykle ofiarnej i troskliwej całą administrację, ale pozostawili dużych majątkach ziemskich, w mieckie pow. włodzimierskiego wielkim gospodarstwem rolnym opiece mojej matki. Nie oddała dotychczasowy samorząd ukraiń- przemyśle młynarskim, leśnictwie wydały pozwolenie policji ukra- matki. Ja nie chodziłem do szkoły, mnie do szpitala, gdzie w zimie ski, a do istniejących już organów i t. p. W tych warunkach społecz- ińskiej zatrzymywania i strzelania chociaż we Włodzimierzu otwar- zmarł na tyfus mój kolega szkol- administracji dodali nielicznych ność polska odczuwała nie tylko do Polaków, którzy przybywali na to gimnazjum ukraińskie. Przez ny Karol Szymunek, lecz sama tylko swoich przedstawicieli. Na stosowany wobec niej terror oku- Wołyń z innych terenów. W ciągu dwa lata ojciec, w miarę możli- w domu leczyła mnie naparami z miejsce rozwiązanej milicji utwo- panta niemieckiego, ale także zde- tych czterech dni policja ukraińska wości starał się mnie dokształcać ziół. Gorzka herbata z bobrka le- rzyli „ukraińską policję pomocni- cydowanie antypolską działalność z posterunku w Porycku zastrzeliła w domu. Były to głównie zajęcia karskiego (zioła zbieranego latem czą” (Ukrainische Hilfspolizei) w ukraińskiej administracji i policji tylko w jednej wiosce Samowo- obejmujące literaturę polską, hi- przez ojca na naszych łąkach), służbie niemieckiej. W ten sposób w służbie niemieckiej. Admini- la 12 Polaków, w tym kolejarzy storię, geografię, elementy mate- przy dużej gorączce i braku łaknie- administracja i policja na Wołyniu stracja ukraińska nakładała wyso- ze Lwowa, którzy w tym czasie matyki i fizyki. Przyjacielem na- nia, pozwalała mi na spożywanie pozostały całkowicie w rękach kie kontyngenty wyłącznie na wsie przybyli na Wołyń kupować chleb. szego domu był Jerzy Krasowski, chociaż minimalnych posiłków, ukraińskich. Aparat administra- i kolonie polskie. Na przykład, na Zabitych obdarto z odzieży i zako- nauczyciel w szkole w Iwaniczach. i to zachowało mnie przy życiu. cyjny i policyjny, opanowany w kol. Orzeszyn (gm. Poryck), któ- pano niedaleko leśniczówki. Na Całymi wieczorami w trójkę grali- W ostatniej dekadzie maja odby- całości przez działaczy i sympaty- ra w działaniach wojennych 1941 kolonii Wygranka, Romanówka śmy w modnego wówczas prefe- wałem już coraz dłuższe spacery ków OUN, ułatwiał organizowanie roku została spalona w 90 %, a i Karczunek policja ukraińska z ransa i rozmawialiśmy o sprawach www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 czerwca 2020 - strona 47 codziennych. Zimą 1943 roku na się, że na Wołyniu zginęło ponad Ale tu srogo zawiedli się. Z próbą r. na Wołyniu przez Niemców z blemów. Korzystał na tym oku- naszym terenie podjęła działalność 150 tysięcy Żydów.[4] utworzenia niepodległego państwa udziałem policji ukraińskiej, roz- pant. Ocaleli Polacy, pozbawieni konspiracyjną polska podziemna ukraińskiego Niemcy szybko się począł się terror wobec ludności podstawowych środków do życia, organizacja niepodległościowa, W mojej miejscowości pozosta- rozprawili. Powołany 30 czerwca polskiej. Ożywiła się antypolska łatwo zgadzali się na opuszczenie na czele której stał Jerzy Kra- ło tylko kilka rodzin żydowskich we Lwowie przez OUN-B rząd działalność ukraińskich nacjona- Wołynia, a nawet na wyjazd do sowski. W Iwaniczach utworzono przy stacji kolejowej Iwanicze. Jarosława Stećki przetrwał tylko listów skierowana początkowo Niemiec na przymusowe roboty. placówkę tej organizacji, obej- Kilku dawnych mieszkańców zo- kilka dni. Członków rządu za- przeciwko Polakom zatrudnionym Coraz częściej wyjeżdżano także mującą wieś i stację kolejową, a stało zamordowanych zaraz w trzymano i wywieziono, nastąpi- w administracji rolnej i leśnej a na- do Centralnej Polski. jej dowódcą został mój ojciec. W pierwszych dniach po wejściu ły aresztowania działaczy OUN. stępnie także przeciwko ludności najbliższym sąsiedztwie powstały wojsk niemieckich, niektórzy zaś Utworzona po wkroczeniu wojsk wiejskiej, głównie we wschodnich W rezultacie czystki etnicznej, do- kolejne placówki, a mianowicie: w odeszli wraz z wycofującymi się niemieckich na Wołyń ukraińska powiatach Wołynia. Mnożyły się konanej przez OUN-UPA z udzia- Gurowie i Zabłoćcach – dowódca Sowietami. Wśród pozostałych ro- administracja i samorząd zostały zabójstwa pojedynczych osób i łem części miejscowej ludności Jan Cichocki (nauczyciel), w No- dzin żydowskich miałem kolegów wkrótce podporządkowane Niem- ich rodzin, coraz częściej docho- ukraińskiej, na Wołyniu zginęło winach – dowódca Jan Mareczko ze szkolnych lat, z którymi przed com. Kierownicze stanowiska w tej dziło do morderstw masowych. około 50-60 tysięcy Polaków.[8] (podoficer WP), w Porycku – do- wojną przyjaźniłem się. Pamiętam administracji zajęli Niemcy, pozo- W dniach 11-13 listopada 1942 r. Eksterminacji ludności polskiej wódca pracownik majątku Czac- jak pewnego dnia latem 1942 roku stawiając Ukraińców na stanowi- miała miejsce pierwsza masowa towarzyszyła likwidacja śladów kiego (nazwiska nie pamiętam), przyszli w trójkę mnie odwiedzić. skach niższych i wykonawczych. zbrodnia w kolonii Obórki (gm. polskości. Palono polskie domy, w Grzybowicy – dowódca Michał Nie byli to już ci znani z poczucia Rozwiązana została milicja ukra- Kołki, pow. Łuck) popełniona na niszczono kościoły i inne polskie Bubiłko, na stacji kolejowej Janie- humoru, weseli chłopcy. Rozmo- ińska, a na jej miejsce utworzono ludności polskiej przez policję budynki kultowe, wycinano nawet wicze (nie mylić z Iwaniczami) – wa początkowo zupełnie nie kleiła pomocniczą policję ukraińską w ukraińską, w której zginęło 37 Po- sady owocowe. Z ogólnej liczby dowódca Mikołaj Nazarewicz (na- się. Byli poważni, spięci, mało- służbie niemieckiej. Zawiedli się laków (w tym kobiety i dzieci), 1 1145 wiejskich osiedli polskich uczyciel). Pewnego dnia zostałem mówni i zatroskani. Starałem się również chłopi ukraińscy. Ocze- Ukrainka i 1 Żydówka.[5] Masa- oraz osiedli z przewagą polskich zaprzysiężony i przydzielony do z siostrą jakoś ich rozruszać. W kiwali bowiem, że głoszone przez krę dokonano za pomoc udzielaną mieszkańców na Wołyniu znisz- placówki w Iwaniczach. Wówczas sadzie naszym właśnie dojrzewały Niemców zniesienie kolektywnej ukrywającym się Żydom. W nie- czono 1055 osiedli, a z istniejących mało wiedziałem o naszej organi- wiśnie, i tam, na łonie natury po- gospodarki sowieckiej przyniesie długim czasie po tym wydarzeniu na Wołyniu 252 kościołów i kaplic zacji, nie znałem innych jej człon- woli napięcie zaczęło ustępować. im materialne korzyści w posta- nacjonaliści ukraińscy przystąpili zniszczeniu z rąk ukraińskich na- ków poza moim ojcem i Jerzym Weszliśmy na drzewa i raczyliśmy ci przydziału ziemi należącej do do eksterminacji ludności polskiej. cjonalistów uległy 103 obiekty.[9] Krasowskim oraz nielicznymi oso- się dojrzałymi soczystymi wiśnia- kołchozów i sowchozów. Tak się Zapoczątkowała ją rzeź mieszkań- bami z pozostałych placówek, do mi. Oderwaliśmy się na chwilę od jednak nie stało. Niemcy zlikwido- ców polskiej kolonii Parośla (gm. Wydarzenia wołyńskie w latach których docierałem jako łącznik z nurtujących nas niespokojnych wali tylko kołchozy, natomiast pod Antonówka, pow. Sarny) w dniu 1942-1944 miały zbrodniczy, informacjami. Dziś wiem, że wy- myśli i trosk. Po chwili nasza zarządem niemieckim pozostawi- 9 lutego 1943 r., gdzie zamordo- niezwykle krwawy charakter i mienione wyżej placówki należały rozmowa zeszła na aktualne pro- li sowchozy (wielkie posiadłości wano 149 Polaków (bez względu pochłonęły wiele ofiar. Lała się do odcinka południowego Obwo- blemy. Zaczęliśmy rozmawiać o ziemskie), zmieniając jedynie ich na wiek i płeć) oraz 6 przebywa- najczęściej niewinna krew, a nie- du AK Włodzimierz Wołyński. W naszych wspólnych znajomych i nazwę na „Liegenschaftsgut”. W jących tam Rosjan.[6] Zbrodnię nawiść po obu stronach sięgnęła tym czasie miałem częste kontakty ich losach. W ich wypowiedziach ten sposób utrzymano w zasadzie dokonała banderowska sotnia pod szczytu. Dla Polaków był to po- z Jerzym Krasowskim oficerem ar- wyczuwało się niepokój o najbliż- częściowo system gospodarki ko- dowództwem Korziuka Fedira ps. grom, o którym pamięć przetrwała tylerii, który był dowódcą odcinka szą przyszłość. Podzielałem ich lektywnej, co miało zapewnić im „Kora”, podszywająca się pod so- i do dziś wzbudza wielkie emocje. i uczył mnie rzemiosła wojskowe- obawy, ale nie potrafiłem znaleźć łatwiejsze wykorzystanie zasobów wieckich partyzantów.[7] Od mar- Nie potępione i nie ukarane zbrod- go. rozsądnego rozwiązania, dać ja- rolnych. Jednocześnie na indywi- ca 1943 r. tworzone bojówki i od- nie ukraińskich nacjonalistów cze- kieś wskazówki, radę. Starałem się dualne gospodarstwa rolne nało- działy nacjonalistów ukraińskich kają na rozliczenie. Jaki Wołyń Wielką tragedię przeżyła na Wo- tylko uspokoić kolegów, mieć na- żono wysokie kontyngenty, które przystąpiły do systematycznego i teraz zastanę? Co pozostało z tam- łyniu ludność żydowska. Już w dzieję, że nie nastąpi to najgorsze, ściągano z całą bezwzględnością. planowego oczyszczania Wołynia tych odległych czasów? pierwszych dniach okupacji nie- że wszystko zakończy się pomyśl- Wobec nie wywiązujących się z z ludności polskiej. Terror i ma- mieckiej doszło do licznych akcji nie. Wówczas nie wierzyłem, że obowiązkowych kontyngentów sowe rzezie narastały stopniowo [1] Sprawozdanie szefa BiP Okrę- antyżydowskich, które rozpoczęła Niemcy mogą się zdobyć na zagła- stosowano ostre represje, do pale- wraz z rozwojem zbrojnych bo- gu AK – O wydarzeniach w po- na własną rękę policja ukraińska. dę całej ludności żydowskiej Wo- nia całych wsi włącznie przez kar- jówek i oddziałów nacjonalistów wiecie włodzimierskim. Bibl.UW, Oto kilka przykładów: w okresie łynia, a popełnione do tego czasu ne ekspedycje. Okupant rozpoczął ukraińskich. Początkowo były to sygn. 3312. od 1 do 4 lipca 1941 roku w Krze- zbrodnie na Żydach, o których bezwzględny rabunek ekonomicz- zabójstwa pojedynczych osób i mieńcu zamordowano około 800 wieści dochodziły do nas, wiąza- ny na wołyńskiej ziemi. Stąd też ich rodzin oraz Polaków z mał- [2] Shmuel Spector, The holokaust osób narodowości żydowskiej, łem z bezprawiem panującym w początkowe sympatie proniemiec- żeństw mieszanych, potem nastą- of Volhynian Jews 1941-1944, Je- w Lanowcach - 60 osób; 6 lipca początkowym okresie wojny. Mia- kie ludności ukraińskiej poważnie piły rzezie całych rodzin polskich ruzalem 1990, s. 66-67. 1941 roku w Tuczynie z rąk policji łem nadzieję, że po ustanowieniu osłabły. Pewna odrębność Woły- we wsiach, w których Ukraińcy ukraińskiej zginęło 60 osób naro- administracji władz okupacyjnych nia w porównaniu z Małopolską stanowili większość, a w końcu [3] Tamże, s. 73-73. dowości żydowskiej, w Targowi- do takich zbrodni już nie dojdzie. Wschodnią (jaka dała się zauwa- napady z zaskoczenia i rzezie ob- cy - 20 osób; 23 lipca 1941 roku Nie wiem na ile ta moja ocena sy- żyć zresztą jeszcze przed wojną), jęły mniejsze osady i wsie polskie. [4] Tamże, s. 186. w Lubieszowie zamordowano 20 tuacji uspokoiła kolegów. Zapro- nieprzychylne nastawienie do So- W napadach na większe skupiska osób, w Rokitnie - 30 osób.[2] siłem ich na kolejne odwiedziny. wietów oraz zanikanie poparcia ludności polskiej zawsze uczestni- [5] W. Siemaszko, E. Siemaszko, Nowa fala morderstw na ludności Niestety, było to nasze ostatnie dla okupanta niemieckiego wska- czyły oddziały UPA i część miej- Ludobójstwo dokonane przez na- żydowskiej przetoczyła się przez spotkanie. Wczesną jesienią 1942 zywały na możliwość nieangażo- scowej ludności ukraińskiej. W cjonalistów ukraińskich na ludno- Wołyń po włączeniu się Niemców roku policja ukraińska wyprowa- wania się Ukraińców wołyńskich kwietniu i maju 1943 roku nastą- ści polskiej Wołynia 1939-1944, t. do tych akcji. Od lipca 1941 roku dziła wszystkie rodziny żydowskie przeciwko Polakom. I tak począt- piły masowe ataki oddziałów UPA I, s. 574-575. „Einsatzgruppen” rozpoczęły sys- z Iwanicz w kierunku Porycka. Jak kowo było. Ukraińcy wołyńscy na polskie wsie we wschodnich tematyczne mordowanie Żydów, później dowiedzieliśmy się, za- zajmowali wyczekujące stanowi- powiatach Wołynia. W czerwcu [6] Tamże, s. 742. a w sierpniu włączono do tej akcji mordowano ich wraz z innymi w sko względem Polaków. Trwało masowe rzezie ludności polskiej żandarmerię polową. W ciągu lip- lasach poryckich. Wiadomość ta to jednak krótko. Z Małopolski objęły powiaty dubieński i łucki, a [7] Państwowe Archiwum Służby ca i sierpnia 1941 roku wspólnie z mocno mną wstrząsnęła. Do dziś, Wschodniej, na terenie której znaj- w lipcu i sierpniu rozszerzyły się Bezpeky Ukrainy, zesp. 13, inw. policją ukraińską zamordowano na na samo wspomnienie o tym, jest dowało się centrum kierownictwa na powiaty: horochowski, włodzi- 1020, k.204-207. Protokół przesłu- Wołyniu ponad 13 tysięcy Żydów. mi ciężko na sercu, a to ze względu OUN-B, zaczęli przybywać agita- mierski, kowelski i lubomelski. chania Petra Wasyłenki z 15 maja [3] Miejscowi nacjonaliści ukra- na naszą bezsilność w zapobieże- torzy galicyjscy szerząc ideę walki W zagrożonych wsiach i osadach 1944 r , w: Polska i Ukraina w la- ińscy przygotowywali listy osób niu tej tragedii. Wtedy, nie przy- o wolną i niepodległą Ukrainę. W polskich powstawały samorzutnie tach trzydziestych – czterdziestych do likwidacji, policja ukraińska puszczałem jeszcze, że wkrótce ich działalności agitacyjno-propa- placówki samoobrony. Były one XX wieku. Nieznane dokumenty z konwojowała Żydów do miejsca rozegra się kolejny krwawy dra- gandowej nie brakowało elemen- jednak za słabe, aby mogły sku- archiwów służb specjalnych. Po- mordu i uczestniczyła w masakrze. mat, który dotknie także ludność tów antypolskich. Nawiązywano tecznie przeciwstawić się liczniej- lacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma Akcja likwidacji utworzonych gett polską. do wydarzeń okresu międzywo- szym i dobrze uzbrojonym napast- systemami totalitarnymi 1942- rozpoczęła się w 1942 roku, w któ- jennego oraz wojen kozackich i nikom. Przetrzymały tylko więk- 1945, t. 4, część pierwsza, Warsza- rej brały udział połączone siły nie- W 1942 roku wydawało się, że buntów chłopskich, rozbudzając sze bazy samoobrony jak Przebra- wa – Kijów 2005, s. 447. mieckiej i ukraińskiej policji. W ludność ukraińska Wołynia, po nienawiść do Polaków. Zorganizo- że, Zasmyki, Pańska Dolina, Bie- sierpniu 1942 roku zlikwidowano złych doświadczeniach w okresie wana specjalna służba informacyj- lin, Stara Huta. Bezbronna ludność [8] W. Siemaszko, E. Siemaszko, getto w Łucku, w dniach 14-15 lip- okupacji sowieckiej, zawiodła się na docierała do wszystkich warstw polska albo ginęła z rąk nacjonali- Ludobójstwo dokonane przez na- ca 1942 roku - w Równem (około także na okupantach niemieckich. ludności, do najmniejszej wioski stów ukraińskich, albo uciekała do cjonalistów ukraińskich na ludno- 5000 osób), 27-28 lipca - w Ołyce Nacjonaliści Ukraińscy od począt- włącznie. W szybkim tempie rosły większych miast, licząc na obronę ści polskiej Wołynia 1939-1945, t. (5673 osoby). Szczyt ekstermi- ku wojny pokładali duże nadzieje szeregi OUN, a szczególnie szero- ze strony okupanta niemieckiego. 1-2, Warszawa 2000, s. 1038. nacji Żydów na Wołyniu przypa- na wyzwolenie Ukrainy i utwo- ki odzew ta działalność znalazła W przepełnionych miastach pano- da na okres od 10 sierpnia do 15 rzenie u boku Rzeszy Niemieckiej wśród młodzieży. wał głód, ludzie koczowali pod go- [9] Cz. Piotrowski, Zniszczone i października 1942 roku. Zbiegłą niezależnego państwa ukraińskie- łym niebem, a organizowana przez zapomniane osiedla polskie oraz z gett i ukrywającą się po lasach go. Dlatego z wielkim entuzja- Na skutki tej wrogiej agitacji nie kościół i miejscowych mieszkań- kościoły na Wołyniu, Warszawa ludność żydowską mordowały w zmem witano wkraczające wojska trzeba było długo czekać. Po li- ców pomoc dla uciekinierów nie 2002, s. 20. 1943 roku oddziały UPA. Ocenia niemieckie w czerwcu 1941 roku. kwidacji gett dokonanej w 1942 mogła rozwiązać wszystkich pro- 1 czerwca 2020 - strona 48 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl ROZWÓJ KRESÓW ZA CZASÓW II RP Anna Małgorzata Budzińska Z moich spotkań i doświadczeń wynika, że młodzi ludzie Pisałam już o malarstwie kresowym i ciągle się nim za- Dzięki temu mieliśmy znakomicie prosperujący przemysł niewiele wiedzą o Kresach. W szkole tego nie uczą, w chwycam. Pisałam też o literaturze, o pisarzach kreso- przetwórczy naftowy korzystający z ciągle jeszcze dość domu nie zawsze porusza się tematy historyczne, a opraco- wych- to też piękny rozdział naszej kultury i historii. bogatych złóż w Zagłębiu Borysławskim. „Polmin” wybu- wania kresowych wspomnień czytają głównie ludzie starsi. dował w dwudziestoleciu ponad 800 km gazociągów, bo Teraz chciałam zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt to stamtąd płynął gaz, dzięki któremu polskie miasta były Bywają organizacje, które jednoczą młodych w akcjach po- wspaniałych dokonań na Kresach II RP- o przemyśle na gazyfikowane» - opowiadał. mocowych, na przykład opieka nad grobami na Kresach, tych ziemiach. Nie jest to temat chodliwy, a przecież tak zbiórka paczek dla rodaków, różne aukcje i programy edu- potrzebny! kacyjne. Chwała tym organizatorom za to. Wiele jest opracowań i wiadomości o rozwoju przemysłu II Według mnie brakuje jednak takiej ciągłej świadomości RP, ale głównie pod kątem centralnej Polski. Bardzo mało naszej historii, brakuje zainteresowania naszymi Kresami się wie o przemyśle na terenie Kresów. To mało kresowy II RP. temat. A szkoda! Trzeba tę lukę uzupełnić.

Ja miałam to szczęście, że moi bliscy pochodzący z Kre- Ciekawe wiadomości o rozwoju przemysłu były w Warsza- sów często opowiadali o ich przedwojennym życiu tam. wie, w Domu Spotkań z Historią. W zeszłym roku- 2019 Poznałam różne barwy Kresów- i te jasne, sielskie, swoj- miała miejsce w stolicy ciekawa wystawa plenerowa pt. skie, rodzinne, i te w kolorze krwi… Mam też trochę zdjęć. „Ku nowoczesności. Kresy niepodległe 1919-1939”. Bar- Opowiadali sporo, ale teraz wydaje mi się, że jeszcze za dzo ciekawa to była ekspozycja mówiąca zarówno o od- mało, jeszcze bym chciała wiedzieć więcej o tym i o tam- budowie, jak i o inwestycjach i zakładach przemysłowych tym. Niestety za późno- dziadkowie i rodzice już nie żyją. (największa polska rafineria w Drohobyczu, Państwowe Kamieniołomy w Janowej Dolinie), jak i o znanych fir- Rozmawiam też z obcymi ludźmi, którzy zawierzają mi mach i markach, (m.in. kultowe radioodbiorniki Elektrit swoje wspomnienia i wzruszenia. Staram się zachować tę czy luksusowe trunki od Baczewskich). chociaż cząstkę pamięci o Kresach. Na stronie DSH czytamy: Jakże więc większość z naszych przodków pamięta te cza- sy, te ziemie? „Historyczne zaszłości, skutki wojennych zniszczeń i kon- centracja kluczowych inwestycji w II Rzeczypospolitej Często słyszałam : na terytorium Polski centralnej i zachodniej powodowały - U nas robiło się tak… ogromne dysproporcje pomiędzy Kresami a resztą kraju. - U nas szło się… Jednak ziemie wschodnie przeżyły w tym czasie okres nie- kwestionowanego rozwoju zmieniającego w wielu miej- - U nas mówiło się… scach ich oblicze. Ogromny wysiłek włożony w odbudowę, - U nas śpiewało się… rozbudowę i modernizację ziem wschodnich stanowi dziś Ciągle był ten zwrot „u nas” ! wspólne dziedzictwo Polski oraz jej sąsiadów – Litwy, Bia- Dużo czasu musiało upłynąć zanim to „u nas” zaczęło zna- łorusi i Ukrainy. (…) czyć też- we Wrocławiu, w Jeleniej Górze, w Lubinie, czy Najważniejsze osiągnięcia modernizacyjne II Rzeczypo- w setkach jeszcze innych miejscowości dokąd przybyli po spolitej to sztandarowe inwestycje realizowane w Polsce wojnie przesiedleńcy z Kresów. Nie używam słowa „repa- północnej, centralnej i południowej – budowa Gdyni, ma- trianci”, bo oni przecież nie wracali do ojczyzny, ich ojczy- gistrali kolejowej ze Śląska, Centralnego Okręgu Przemy- zna była również na Kresach. słowego czy Mościc, spektakularny rozwój stolicy państwa Jakże więc nam się kojarzą te odległe Kresy? – Warszawy. Tymczasem ogromnie ciekawy dorobek ziem wschodnich pozostaje niemal kompletnie nieznany.” Dla jednych to małe wioski w lasach i bagnach Polesia. Dla innych to krajobraz wiosek huculskich i ich zwyczaje. „Po traumie II wojny i spalonej Warszawie zapomnieliśmy, Jeszcze inni wspominają bezkresne pola i łąki dzisiejszej że w ten rok 1919 w pewnym sensie w podobnym kształcie / 1,2-Polmin- rafineria wchodziły ziemie wschodnie. O ile Pomorze, Wielkopol- Ukrainy. Są też tacy, którzy mieszkali w największych mia- „Tak samo nie kojarzymy górnictwa na Kresach, tymcza- ska, Śląsk, a nawet spore fragmenty Polski centralnej i Ma- stach- w Wilnie, we Lwowie i myślą o kulturze i zabytkach sem pod szyldem Towarzystwa Eksploatacji Soli Potaso- łopolski zachodniej wyszły z I wojny obronną ręką, o tyle tych miejsc. wych zbudowaliśmy kopalnie tych soli w woj. lwowskim i przez Kresy przez sześć lat przetaczały się działania wojen- stanisławowskim. Dzięki czemu mieliśmy tam jedno z naj- ne. W efekcie prawie wszystkie miasta leżały w gruzach. Dla większości są to malownicze wspomnienia- urokliwe większych przedsiębiorstwa II RP zatrudniające ok. 20 tys. W zasadzie tylko dwa duże miasta Kresów - Wilno i Lwów krajobrazy, przemili ludzie, wielokulturowość, tolerancja pracowników. Po drugie uniezależniliśmy się od importu wyszły z tych wojen obronną ręką. A wobec tego, że wielu religijna, praca ciężka, ale dająca radość i satysfakcję- jed- tego surowca - ba, staliśmy się eksporterem soli potaso- Polaków kojarzy praktycznie tylko te dwa miasta, wyda- nym słowem sielanka. wych, a polskie rolnictwo modernizowało się i przynosiło je się, że nic na tych ziemiach się nie działo. Tymczasem plony dzięki nawozom produkowanym na bazie tych soli” Są też niestety i tacy, którym obraz wspomnień kresowych to teren, który został najdramatyczniej dotknięty skutkami - relacjonował Kozłowski. zakłóciły bestialskie napady band ukraińskich, które mor- toczonych wojen» – tak mówił kurator wystawy Tomasz dowały całe wioski…. Czerwień przestała im się kojarzyć Kuba Kozłowski. z polnymi makami, a zaczęła raczej z krwią ich bliskich i znajomych, którzy zginęli w okrutny sposób…. Pierwsza wojna światowa się skończyła i odrodzone pań- stwo zaczęło się odbudowywać i rozwijać. Przeanalizujmy Według mnie to są najczęściej powielane schematy wspo- więc jakie to dokonania poczyniła II RP dla Kresów. mnień kresowych- z jednej strony sielanka, z drugiej rzezie ludności. Jak mówił kurator - zapewne mało kto słyszał, że na przedmieściach Drohobycza wybudowaliśmy w latach 20. To wszystko prawda, ale nie cała. największą i najnowocześniejszą w Polsce rafinerię „Po- Kresy to także rozwój, to przemysł, to sztuka, to architek- lmin”. Fragment wielkiego przedsiębiorstwa Państwowej tura, to nauka i jeszcze kilka aspektów. Fabryki Olejów Mineralnych, bo państwo konkurowało z obcym kapitałem, który drenował nasze zagłębie naftowe. www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 czerwca 2020 - strona 49

/ 5,6,7,8- Elektrit- fabryka radioodbiorników / 3,4-Tesp- kopalnie soli- Kałusz To też historia Huty Szkła „Niemen” położonej w miej- Międzywojenne Kresy to także zapomniane marki i firmy, scowości Brzozówka na Nowogródczyźnie. W latach 30. które startując w bardzo trudnych warunkach rozwinęły się w ciągu krótkiego czasu, z lokalnych zakładów stając się znana była ona z produkcji nowoczesnego szkła praso- poważnymi przedsiębiorstwami. wanego, podbijając rynki w kraju i poza granicami. Szkło Huty „Niemen” do dzisiaj urzeka swoją linią, w katalogu Doskonałym przykładem jest fabryka radioodbiorników w znajdowało się ponad 1,8 tys. rozmaitych wzorów. Wilnie – Towarzystwo Radiotechniczne Elektrit, które w ciągu kilkunastu lat stało się największym polskim produ- centem nowoczesnych i ekskluzywnych odbiorników ra- diowych eksportowanych do Europy Zachodniej, Azji czy Ameryki Południowej.

/ 11,12- wyroby cukierni Zalewskiego

„Do cukierni Zaleskiego wchodziło się z nabożeństwem, tak tu lśniły marmurowe lady otoczone aluminiowymi uchwytami, szklane przegrody, za którymi piętrzyły się sterty najwspanialszych, a przede wszystkim doskonałych ciastek, ciast i tortów.”

/ 9,10- wyroby huty szkła Niemen

To wszystko pokazuje o jakich osiągnięciach będących / 13-cukiernia Zalewskiego dziełem dwudziestolecia zapomnieliśmy. „Na szczęście w ostatnich latach przypomniano naukowy „Są to wątki stanowiące naszym zdaniem niezbywal- dorobek Lwowskiej Szkoły Matematycznej. Ale niestety ną część naszego dziedzictwa. Jak znakomici producenci do dzisiaj nazwisko Stefana Banacha zna więcej uczniów spożywczy, chemiczni, kosmetyczni z których m.in. słynął szkół japońskich niż polskich. Zaś napisany przez Hugo Lwów. To stamtąd przylatywały samolotem do Warszawy Steinhausa fantastycznie ilustrowany, popularyzujący ma- dwa razy w tygodniu czekoladki i torty z najlepszej cukier- tematykę „Kalejdoskop matematyczny” wydany we Lwo- ni Zalewskiego do ich salonu firmowego.” wie w 1938 r. był jednym z najnowocześniejszych prze- wodników po matematyce. Tłumaczony na wiele języków Elegancka cukiernia Ludwika Zalewskiego była jednym podbijał świat, kiedy Polski nie było na mapie” – podkreślił z symboli przedwojennego Lwowa. Cukiernia wyróżniała kurator- Tomasz Kozłowski. się wielką przeszkloną witryną, za którą można było podzi- wiać całe miasta z marcepana i cukru.

/ 14- Kalejdoskop matematyczny 1 czerwca 2020 - strona 50 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl Podstawą treści książki są ilustracje, których pierwsze wy- Państwowe Kamieniołomy w Janowej Dolinie były wzor- danie polskie liczyło 180, czwarte zaś już 391. Są to szki- cowym przedsiębiorstwem, ale los ludzi i kopalni załamała ce, wykresy, fotografie modeli geometrycznych, schema- II wojna światowa. W 1943 roku wszystko zostało spalone Zamek ty urządzeń i in. Towarzyszą im omówienia wyjaśniające i zniszczone, a wielu ludzi zamordowanych przez ukraiń- znaczenie rysunków, opisujące problemy matematyczne, skich banderowców. których one dotyczą i zawierające pytania zachęcające czy- w Nieświeżu telnika do dalszych przemyśleń. Redakcja Na wystawie pokazano także niezwykłą budowlę w paśmie Czarnohory na Huculszczyźnie, gdzie tuż przed wybuchem Pałac i park zespół XVI- tu drewnianego zamku. Po wojny za milion złotych wybudowano Obserwatorium -XIX TTFS w Nieświeżu Annie z Kiszków miejsco- (Nesvizh). W 1446 roku wość przeszła na własność Astronomiczno-Meteorologiczne. król Kazimierz Jagielloń- jej synów: Mikołaja Ra- czyk przekazał Nieśwież dziwiłła „Czarnego” i jego Mikołajowi Niemirowiczo- brata Jana. W 1551 r. tutaj wi, bojarowi litewskiemu, zostały sprowadzone radzi- który wybitnie przysłużył wiłłowskie archiwa, a w się wyniesieniu Kazimierza 1579 r. cały majątek został Jagiellończyka na tron. Rok zamieniony w ordynację. ten uważa się za właściwą W latach 1582-1600 mar- datę założenia Nieświeża, szałek wielki litewski Mi- którą potwierdzają źródła kołaj Krzysztof Radziwił historyczne. Po Niemiro- „Sierotka” w miejscu daw- wiczu Nieśwież przeszedł nych fortyfikacji polecił w posiadanie litewskiego zbudować renesansowo- rodu Kiszków, którzy do -barokowy zamek na planie 1533 roku byli właściciela- kwadratu, wg projektu Jana mi Nieświeża i istniejącego Marii Bernardoniego.

/ 15,16- Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologiczne im. Marszałka Józefa Piłsudskiego –potocznie nazywane „Białym Słoniem”- zdjęcia wczoraj i dziś.

Położone w centrum Huculszczyzny obserwatorium, obecnie jest w stanie ruiny. Znajduje się na szczycie Pop Iwan 2022 m n.p.m. Ruiny, z których rozciąga się rozległy widok, stanowią lokalną atrakcję turystyczną. Obserwatorium to w momencie oddania do użytku było najnowocześniejszym tego typu obiektem w Polsce i jed- nym z dwóch najnowocześniejszych wysokogórskich obserwatoriów w Europie. Obecnie budynek dawnego ob- serwatoriom jest odbudowywany. Uniwersytet Warszawski wspólnie z ukraińskim Przykar- packim Uniwersytetem Narodowym remontuje to przed- / 18,19, 20 - Janowa Dolina wojenne obserwatorium astronomiczne. Będzie to miejsce Powyżej dwa zdjęcia ulicy Janowej Doliny- przed i po spotkań studentów z Polski i Ukrainy. napadzie Ukraińców- ze spalonych domów zostały tylko No i jeszcze sprawa małej miejscowości Janowa Dolina z kominy. jej kamieniołomem i modelowym osiedlem dla pracowni- ków. Pięknie i obszernie napisał o tym Piotr Apostolidis. Podsumowując przytoczę taką konkluzję: „Radzimy sobie” Przytoczę fragment: - takie właśnie poczucie panowało w Polsce pod koniec dwudziestolecia. II Rzeczpospolita - w przeciwieństwie do „Powstaniu nowych wyrobisk bazaltu towarzyszyła budo- PRL - nie miała kompleksów zacofania technologicznego. wa osiedla robotniczego, w którym znaleźli mieszkanie nie Nasi inżynierowie byli równie dobrzy jak na Zachodzie. tylko górnicy z rodzinami, kadra inżynierska, dyrekcja oraz Gorzej było natomiast z potencjałem przemysłowym. administracja kopalni, ale także kolejarze zaangażowani w transport kruszcu, drwale odpowiedzialni za pionierski wyrąb lasu i rozbudowę osiedla, jak również wszyscy inni, „To wszystko stanowi fragment polskiego i europejskiego którzy świadczyli usługi mieszkańcom osady. dziedzictwa, o którym powinniśmy pamiętać” - dodał Ko- złowski opowiadając o wystawie. Osiedle było nowoczesne i pięknie wkomponowane w so- snowy las nad Horyniem. Janowa Dolina dzieliła los ko- Uważam, że nie powinniśmy w naszych głowach utrwalać palni, a ta rozwijała się prężnie przez całe lata 30-ste XX sobie wyidealizowanego obrazu sielankowych Kresów. Z wieku.” drugiej strony nie wolno nam też popadać w skrajność i widzieć Kresy jedynie w czarnych i czerwonych barwach zła i krwi.

Barwy Kresów mają szeroką paletę i wciąż odkrywamy nowe kolory. https://dsh.waw.pl/3243-ku-nowoczesnosci-kresy-niepod- legle-19191939,wys

https://www.kresowianie.info/artykuly,n341,jano- wa_dolina__70_lat_pozniej.htmlhttps://ksi.btx.pl/index. php/barwy-kresow/390-lwowska-cukiernia-ludwika- zalewskiego 17-kamieniołom bazaltu www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 czerwca 2020 - strona 51 Wołyńska Szkoła Szybowcowa LOPP „ Sokola Góra” Bogusław Szarwiło Pierwsze próby lotów szybowcem niem zebrania organizacyjnego wykorzystaniu lokalnych zaso- w Polsce miały miejsce w latach Koła Szybowcowego. 3 czerwca bów ludzkich i materiałowych. 1923- 1925. Był to jednak okres 1933 r. przybyła do Krzemieńca Zastanawiano się tylko czy to ma niepowodzeń, który na jakiś czas wyprawa szybowcowa z Łucka być szkoleniowa „Wrona”, czy zniechęcił pierwszych entuzja- z szybowcem „Wrona”, celem treningowa „Czajka”? Mimo, że stów lotnictwa. Dopiero w 1927 r. oblatania terenów krzemieniec- oba warianty miały swoje uzasad- we Lwowie rozpoczęto systema- kich i oceny ich wartości. Loty nienie, podjęto decyzję o budo- tyczne prace nad rozwojem szy- odbyły się 5 i 12 czerwca 1933 wie egzemplarza szkoleniowego. bownictwa. Tym razem nieudane r. i potwierdziły doskonałe wa- Rozpoczęto budowę pod nadzo- próby lotów, a nawet wypadki, runki dla szkolenia początkowego rem instruktora pilotażu M. Glat- nie zniechęcają nikogo. Pionie- i dalszego. W „ Życiu Krzemie- mana. Zwrócono się również do rzy polskiego lotnictwa na czele z nieckim” w artykule „Szybownic- biura „Veritas” o nadzór na budo- inżynierem Szczepanem Grzesz- two”, Stanisław Piątkowski, pilot wą płatowca. Wołyńska Szkoła czykiem parli do przodu. Odkry- szybowcowy z Aeroklubu Akade- Szybowcowa powstała wiosną cie terenów nadających się do mickiego w Warszawie, napisał, 1934 roku jako druga w Polsce lotów szybowcowych w Bezmie- że Krzemieniec powinien stać i pierwsza na Wołyniu. Kosztem chowej koło Sanoka było jednym się „Ośrodkiem szybowcowym 20 tys. złotych zbudowano w Ku- ze znaczących etapów rozwoju Wołynia”. Zebranie organizacyj- likowie hangar, budynek gospo- polskiego lotnictwa bezsilniko- ne Koła Szybowcowego w Krze- darczy i wiele innych urządzeń. wego. Następny to doskonałe mieńcu odbyło się 16 czerwca Budowę sfinansował Okręg Wo- konstrukcje szybowców wyko- 1933 r. w budynku Starostwa pod jewódzki LOPP w Łucku za po- nane przez polskich inżynierów. przewodnictwem posła Puław- średnictwem Powiatowego LOPP W efekcie Polska znalazła się na skiego. Na zebraniu uchwalono w Krzemieńcu. Duży wkład w czwartym miejscu, w świecie po statut i wybrano zarząd. Prezesem tworzenie szkoły wnieśli również USA, Niemczech i Rosji w dzie- został L. Gronowski, wice-pre- właściciele lasów wołyńskich, dzinie rozwoju lotnictwa. Dzięki zesem ks. proboszcz Studziński, przekazując na budowę hanga- temu przy związkach sportowych, sekretarzem prof. Berger, skarb- ru 150 m sześciennych drewna. wódzkim LOPP. Pracami admini- Spośród 19 uczniów wyszkolono organizacjach społecznych, w ae- nikiem dr Faliński, por. Min- Wybudowany hangar mógł po- stracyjno - gospodarczymi miał 15 pilotów, 7 w kat. A i 8 w kat. A roklubach powstały liczne sekcje kowski i prof. Kozłowski jako mieścić 10 szybowców. Szkoła się zajmować kierownik kursu i B. Oczywiście zakończenie kur- szybowcowe. „Zaraza szybow- członkowie zarządu. Koło posta- została pomyślana jako centrum wyznaczony przez Zarząd Koła, su było nie tylko uroczyste, ale cowa”, jak ją niektórzy nazywali, nowiło zakupić w najbliższym wyszkolenia i treningu członków natomiast za szkolenie miał od- z przysłowiową pompą w gronie dotarła również na teren Krze- czasie szybowiec „Wrona” i w wołyńskich Kół Szybowcowych. powiadać kierownik wyszkolenia licznie zebranych gości z Łucka mieńca. W okresie świąt Wielka- lipcu rozpocząć szkolenie, pod Przewidziano również szkolenie i odpowiedni instruktor szybow- i Krzemieńca. Dyplomy pilotom nocnych 1933 r. Ludwik Gro- kierunkiem pilota - instruktora M. pilotów z województw Lwow- cowy ,wyznaczeni prze LOPP. wręczał Wojewoda Godlewski. nowski ze Stanisławem Piąt- Glatmana. Pierwszy kurs pilotażu skiego, Lubelskiego i Poleskiego. Wojewódzki Okręg LOPP na czas Po uroczystości odbyły się loty kowskim dokonali pierwszego na Wołyniu na kategorie A i B, Koło Szybowcowe w Krzemień- kursu udostępnił budujący się pokazowe instruktorów i wybra- rozpoznania terenów wokół Krze- zatwierdzone przez Ministerstwo cu tymczasem skończyło budowę hangar z przybudówkami i wypo- nych uczniów, które potwierdziły mieńca nadających się dla celów Komunikacji trwał od 15 lipca szkolnego szybowca „Wrona” życzył również Kołu własny szy- słuszność działania i pobudziły szybownictwa. Ustalili, że obok do 20 sierpnia. Pierwsza 10-oso- w warsztatach Liceum Krzemie- bowiec „Wrona”, który nawiasem do dalszego rozwoju szybownic- stromego zbocza Łysej Góry bowa grupa kursantów była z nieckiego. Mając już własny szy- mówiąc trzeba było wyremon- twa na tym terenie. W okresie znajduje się wymarzone zbocze Krzemieńca wśród których było bowiec postanowiono przeprowa- tować. Tym sposobem organiza- zimowym 1934/1935 z inicjaty- do lotów szkolnych, naprzeciwko dwóch członków Koła Szybow- dzić 1-20 sierpnia 1934 r. drugi torzy kursu dysponowali dwo- wy Zarządu Powiatowego LOPP Ostrej Góry. Było to zbocze ła- cowego z Włodzimierza i 1 z Łuc- kurs szybowcowy w kategoriach ma szybowcami. W kursie brało w Krzemieńcu zorganizowano godne, bez zalesienia, nie poszar- ka. Wszyscy byli zakwaterowani A i B. Kurs miał być przepro- udział 21 osób ( rzazem z instruk- kurs szybowcowo -narciarski. pane, przedpole długie i gładkie, w Kulikowie, co zapewniało cało- wadzony na podstawie umowy torami) i były tu reprezentacje Połączenie tych dwóch dyscyplin blisko szosy od Krzemieńca oko- dzienne przebywanie na szybowi- zawartej przez Koło Szybowcowe wszystkich ważniejszych ośrod- dało nadspodziewane pozytywne ło 8 km, zbocza w różnych kie- sku. Dobre warunki szybowiska, w Krzemieńcu z Okręgiem Woje- ków Wołynia a nawet Lwowa. wyniki. Nie tylko udowodniono, runkach pochylone- dostępne dla bliskość wsi i Krzemieńca two- wszystkich wiatrów. Krzemieniec rzyły warunki dla założenia stałej oprócz warunków terenowych szkoły szybowcowej. Powstałe posiadał jeszcze inne walory po- w czerwcu Koło Szybowcowe w zwalające na powstanie ośrodka Krzemieńcu liczyło już 80 człon- szybowcowego: warsztaty stolar- ków. Pierwszy kurs sprawnie skie i ślusarskie Liceum mogące przeprowadzony dał impuls Wo- przystąpić do budowy szybowca. jewódzkiemu Komitetowi LOPP Byli tu również przygotowani do w Łucku do założenia stałej tego w pewnym stopniu modela- szkoły szybowcowej. Juz jesienią rze lotniczy. Wśród wysportowa- 1933 r. zdecydowano o budowie nej młodzieży znalazło się liczne hangaru i warsztatów, planując na grono amatorów lotnictwa. Spra- przyszły rok postawienie drugie- wą zainteresował się miejscowy go hangaru na szczycie góry oraz komitet LOPP ( Liga Obrony domu administracyjnego i miesz- Powietrznej i Przeciwgazowej kalnego. Jesienią przygotowano ) i Zarząd Organizacji Spo- jeszcze do stanu używalności lą- łecznych, który na zebraniu w dowisko. Istniał jednak pewien pierwszych dniach maja posta- lokalny problem z szybowcem, nowił powołać do życia Koło którego niestety nadal Koło Szy- Szybowcowe. Nawiązano zatem bowcowe w Krzemieńcu nie po- kontakt z Okręgowym Komitetem siadało. Pierwszy kurs pilotażu Szybowcowy we Lwowie, Ko- przeprowadzono na wypożyczo- mitetem Wojewódzkim i Komi- nym szybowcu z Wojewódzkiego tetem Szybowcowym w Łucku. Komitetu LOPP w Łucku. Zarząd Wszystkie prace związane były zdecydował sie na budowę wła- / Karta pocztowa z Wołyńskiej Szkoły Szybowcowej L.O.P.P. na Sokolej Górze, poczta Bereżce koło Krzemieńca. Lata 1937-1938. Pierw- z przygotowanie statutu i zwoła- snego szkolnego szybowca, przy szy z lewej szybowiec Komar-bis, S.G. 3 bis i Czajka 1 czerwca 2020 - strona 52 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl

Okręgu LOPP zwrócił się z ape- 24 eskadry rozpoznawczej 2 puł- lem do społeczeństwa o pomoc w ku lotniczego na Wołyniu. Latał odbudowie Szkoły. Ta była znana na RWD 8, który zarekwirował nie tylko w kraju ale i za grani- z Wołyńskiej Szkoły Szybowco- cą, dlatego mimo trudności udało wej. Przez Węgry, Jugosławię, się ją nie tylko odbudować ale i Grecję przedostał się do Francji, jeszcze bardziej rozbudować wy- gdzie od XI 1939 stacjonował w budowano dom administracyjny, bazie lotniczej Lyon Bron jako pi- pomieszczenia dla personelu, biu- lot i tłumacz jednostki. Po upadku ra i halę montażową. Zbudowa- Francji, w końcu VI 1940 ewaku- no wodociąg, podciągnięto prąd ował się z jednostką do Wielkiej elektryczny umożliwiający prace Brytanii przez Saint Jean de Luz. mechaniczne. Społeczność Ży- Włączony do PSP w Wlk. Brytanii dowska z Równego ufundowała i RAF jako czynny pilot (General Szkole samolot RWD 8. nazwa- Duties Pilot, nr identyfikacyjny ny „Wołyniak I” ( Na zakończe- P.2818); w jednostce liniowej od 1 nie jest więcej o tym samolocie). września 1940, pilotował samolo- Dzięki temu usprawniono trans- ty w jednostce RAF-u działającej port szybowców z miejsca lądo- na potrzeby Marynarki Wojennej. wania .Do tej pory czyniono to Wszechstronnie wyszkolony latał transportem kołowym. W 1938 na różnych typach maszyn. r. Wołyńska Szkoła Szybowcowa obchodziła 5-cio lecie powstania. Samolot RWD-8 DWL (nr 204) Mimo skromnych obchodów zje- o rejestracji SP-BLA - nazwa chało wielu miłośników latania i “Wołyniak I”. Silnik - PZInż Ju- urzędników. Niestety nikt nie spo- nior (nr-?) Wersja spadochrono- dziewał tego co nastąpiło 1939 r. wa. Wersja powstałą w 1938 roku, / Porucznik Wojska Polskiego – Jadwiga Piłsudska gdy na zewnątrz prawej burty że okres zimowy również nadaje modeli wykonany w tym czasie niu lotnictwa wśród młodzieży. 7 Kursy ukończyło tu wielu póź- zamontowano ławkę do skoków się do szybownictwa, ale ustalo- przeleciał 4 km w czasie 10 mi- września 1936 roku po starcie z niejszych wybitnych lotników a oraz poręcze ułatwiające wyjście no jedyny wówczas rekord lotu nut. W sierpniu tego roku szkoła lotniska zginął w katastrofie szy- wśród nich najmłodsza córka z kabiny. Natomiast linka sterowa „żaglowego” wynoszący 1 godz. prowadziła kurs dla 27 kandy- 15 sek. Rok 1935 rozpoczęła in- datów na kat. C przysłanych z tensywna praca szkoły pod kie- obozów P.W. Poza tym w szkole rownictwem pilota majora Jana odbywały się również prakty- Zbigniewa Mikulskiego. Wyda- ki instruktorskie i warsztatowe. no 48 dyplomów kat. A, 38 -kat. Szkoła od stycznia 1935 r. do 20 B i 33 kat.-C. Od 2 lipca do 2 paź- kwietnia 1936 r. przeprowadziła dziernika wylatano 56 godz. 5 mi- 10 kursów szkolnych i 6 trenin- nut i17 sekund. Przyznanie szkole gowych. W tym czasie wykonano uprawnień do szkolenia w lotach 9000 lotów w czasie 406 godzin. żaglowych było dużym sukce- Wydano kat. szybowcowych: sem i wzbudziło zainteresowanie kat A-83, kat. B-65, kat. C-56 w władz centralnych. Z polecenia tym 52kat.C urzędowe. Liczba Ministra Bobkowskiego szkoła oddanych na stałe do dyspozy- otrzymała szybowiec „C W-5” cji szkoły szybowców wyniosła: (Jednomiejscowy szybowiec wy- 4 - „Wrony”, 3 „Czajki”, 1 szy- czynowy ). Liczne sukcesy szkoły bowiec treningowy „Sroka” i w , w tym nocne loty, żaglowanie związku z szerszym programem itp. zwróciły uwagę między inny- szkolenia uzupełniono ten stan mi prasy warszawskiej. Dzienni- wyczynowymi : 2- „CW-5”, 2- karze po zwiedzeniu szkoły rozpi- „Komarami”, 1 -”Czajka” i 10 sywali się o niej entuzjastycznie. „Wron”. Jak pisał J. Mikulski dla „Życia Krzemienieckiego” Za jego czasów w lipcu 1935 r. Wołyńska Szkoła Szybowcowa bowcowej mjr w st. spocz. piech. Marszałka J.Piłsudskiego – Ja- biegnąca wzdłuż ławki dostała zorganizowano obóz szybow- stała się placówką z której korzy- Henryk Marian Ostrowski. Po- dwiga Piłsudska (1920 - 2014), osłonę, aby nie została przypad- cowo-modelarski. Udział wzię- stały Politechnika Warszawska i żar, który miał miejsce 7 marca pilotka RAF-u w czasie II woj- kowo zerwana podczas skosu. Na ło 18 modelarzy którzy mieli Lwowska. Szkoła w połowie lat 1937 roku zniszczył częściowo ny światowej. Szkoła prowadziła tym samolocie był zamontowany możliwość obserwowania lotów trzydziestych zajmowała jedną z budynki i sprzęt szkoleniowy co swoją działalność aż do jesieni rurowy stelaż z zaczepem do ho- swoich starszych kolegów, co czołowych miejsc w szybownic- spowodowało, że intensywność 1939 roku , czyli do wkroczenia lowania szybowców. 1938 służył miało dość istotne znaczenie dla twie przedwojennej Polski ode- szkolenia została poważnie za- Armii Czerwonej. Major J. Mi- w Szkole Szybowcowej w Soko- młodych konstruktorów. Jeden z grała ogromną rolę w propagowa- hamowana. Zarząd Wołyńskiego kulski dołączył jako ochotnik do lej Górze (Szk. Szyb. w Sokolej Górze). 1939 służył w Obozie Przysposobienia Wojskowego (P.W. Lwów). 1939 ewakuowany do Rumunii (od 06.04.40 o reje- stracji YR-AND). Dalszy los tego samolotu jest niewiadomy.

Korzystałem z n/w materiałów: Materiały informacyjne doty- czące działalności Wołyńskiej Szkoły szybowcowej LOPP “So- kola Góra” (koło Krzemieńca na Wołyniu) w latach 1933-1939 - http://nawolyniu.pl/artykuly/so- kolagora.pdf

2) Wołyńska Szkoła Szybowcowa LOPP Sokola Góra – szkoła szy- bowca w II Rzeczypospolitej Pol- skiej. https://www.wikiwand.com/ pl/Wo%C5%82y%C5%84ska_ Szko%C5%82a_Szybowcowa_ LOPP_Sokola_G%C3%B3ra / Wołyńska Szkoła Szybowcowa LOPP Sokola Góra - widok z lotu ptaka www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 czerwca 2020 - strona 53 Historia Rzeczypospolitej pędzlem malowana. Jan Styka, mistrz panoramy, urodzony we Lwowie Bogusław Szarwiło

wana jest z efektami multime- ką, mimo, że pieniędzy na ślub dialnymi – muzyczno-świetlne i wspólne życie nie posiadał. efekty wzbogacają narrację We Lwowie, poruszony ludo- lektora opisującego znaczenie wą religijnością, zaczął malo- poszczególnych części obrazu. wać Madonnę Królową Polski. Przyszły Papież Jan Paweł II po Wreszcie zdecydował się wy- obejrzeniu tego wspaniałego po- ruszyć do Krakowa, do Matej- kazu, będąc pod ogromnym wra- ki. Był to już w owych czasach żeniem, dokonał następującego człowiek--instytucja, guru pol- wpisu do księgi pamiątkowej: skiej sztuki. Młody malarz nie „Pod wielkim wrażeniem dzie- mając pieniędzy, zastawił zło- ła mojego Rodaka, Jana Styki, ty medal z ASP i pojechał. Nie polecam Bogu wszystkich, dla jako student, lecz pełnoprawny których krzyż Chrystusa jest artysta. Relacje między twór- nadzieją zmartwychwstania i cami były partnerskie i przy- życia”. jacielskie. Styka organizował w 1883 roku obchody jubileuszu Droga do sławy była jednak Matejki. Malarz notował: „Pod- bardzo trudna. Młody Styka czas pobytu mego u Matejki był konsekwentny i uparty dla- nie miałem żadnej walki o byt. tego dopiął swego. Wyjechał Dawał mi stypendia, pożyczał do Wiednia na malarskie stu- kostiumy, makaty i gobeliny”. dia. Pieniędzy miał mało, za to Namalował wtedy obraz „Mat- oceny w szkole znakomite. ka Błogosławiona”, za który Po pierwszym roku przyjechał otrzymał złoty medal w Warsza- do Lwowa na Wielkanoc i zastał wie. W tym czasie zmarła matka ojca konającego. Gdy ten zmarł, ukochanej, co niejako zmusiło chłopak został bez środków go do ślubu, bo dziewczyna nie do życia. Jednak przy wspar- miała pieniędzy na życie. Szczę- ciu przyjaciół sprzedał obraz ście nie trwało długo, młoda „Święta Rodzina” i dzięki temu żona zmarła siedem miesięcy miał na powrót do Wiednia. później. Zrozpaczony Styka po- Malarstwo Styki było na tyle stanowił zmienić otoczenie. Ze dobre, że został uhonorowany względów artystycznych wybrał Prix de Rome, nagrodą rzym- Paryż, gdzie obracał się w pol- ską, która umożliwiała wyjazd skim towarzystwie – zaprzyjaź- na stypendium do Wiecznego nił się z Axentowiczem i Cheł- Miasta. W Rzymie pracował mońskim. Rzucił się również / Tadeusz Styka, portret ojca w Garches, 1908 nad obrazami i regularnie bywał w wir pracy, kończąc malowa- W tym roku obchodzimy 95 się w stronę historycznych i wiono go w styczniu 1897 roku w miejscowych galeriach. To- nie obrazu „Hulda Prorokini”. rocznicę śmierci wielkiego ważnych dla Polski zdarzeń było w specjalnie wybudowanym warzyszem był mu Henryk Sie- Ból po stracie ukochanej mijał polskiego malarza Jana Styki, swoistym „kodem Styki”. Treści przez Ignacego Paderewskie- miradzki, który podziwiał prace i malarz postanowił ożenić się zmarł 1925 r. w Rzymie. Od- jego obrazów opowiadają naj- go pawilonie wystawienniczym młodego Styki. Jednak Rzym powtórnie. Wybranką została szedł wielki malarz, dla którego istotniejsze elementy polskiej przy Karowej 18 (obecnie nie szybko znudził się malarzowi. jego studentka z czasów, gdy malowanie ogromnych panoram historii – szczególnie tej „ode- istnieje). Od roku 1904 „Golgo- Tęsknił za domem i ukochaną, krótko uczył w prywatnej szko- było czymś naturalnym – nieja- branej” przez zaborców – stąd ta” znajduje się na terenie Sta- Marią Ochrymowicz. Posłał le Baranieckiego. Nazywała się ko znakiem firmowym. Nikt jak tak dużo scen batalistycznych. nów Zjednoczonych.Panorama więc kilka obrazów na wystawę Lucyna Olgiati. Niestety mał- on nie potrafił tak perfekcyjnie Drugim nurtem jego malarstwa licząca 60 metrów długości i 15 do Lwowa i wkrótce podążył żeństwo przeżyło wkrótce trage- wyreżyserować największych, jest symbolika religijna – jedna metrów wysokości prezento- za nimi. Zaręczył się z wybran- dię – w wieku czterech miesięcy pod względem rozmiarów, dzieł z najpiękniejszych na świecie. światowego malarstwa. Jan Karol Wojtyła, będąc jeszcze Styka urodził się 8 kwietnia kardynałem, w 1976 roku obej- 1858 roku we Lwowie. Był rzał największy na świecie synem Czecha, urzędnika pań- obraz religijny zatytułowany stwowego, a wcześniej oficera „Golgota”, wystawiony w spe- armii austriackiej. Jan Styka cjalnie wybudowanym pawilo- malarskie skłonności zdradzał nie w Forest Lawn Memorial od małego. W lwowskim gim- Park w Glendale (Kalifornia, nazjum na utalentowanego chło- USA). Należy też dodać, że do paka uwagę zwrócił nauczyciel namalowania tego dzieła na- rysunku, niejaki Godlewski i to mówił Stykę inny Wielki Polak dzięki niemu młodzieniec coraz – Ignacy Paderewski. Panora- śmielej zaczął myśleć o arty- mę ukończono, bo należy po- stycznych studiach. Studiował wiedzieć, że pomagali mu Jan malarstwo na wielu uczelniach Stanisławski, Tadeusz Popiel i – w Wiedniu, Rzymie, Paryżu, Zygmunt Rozwadowski, 8 lipca a w Krakowie pod okiem sa- 1896 roku i zaprezentowano ją mego mistrza Jana Matejki. To we Lwowie podczas wielkiego dzięki jego wpływom obrazy Zjazdu Katolickiego tegoż roku. Styki zdają się być tak podobne Co było ewenementem – obraz do wielkich narodowych dzieł ten obejrzało ponad 50 tysięcy wspaniałego nauczyciela i póź- osób. Jeszcze większą widownię niej przyjaciela. To zwracanie miał w Warszawie, gdzie wysta- / Jan Styka, szkic do obrazu Golgota. Obraz zakupiony został w 2013 r. przez Muzeum Narodowe w Szczecinie 1 czerwca 2020 - strona 54 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl

produkcjami jego prac. W mię- dzyczasie proponowano mu po- sadę profesora na ASP w Wied- niu, ale odmówił. Trzeba być wolnym ptakiem, by się do gwiazd „wzbijać” – powiadał Z czasem dorobił się znacznego majątku. Szczególnie intratne okazało się zlecenie Flammario- na, który zamówił u niego ilu- stracje do Pójdźmy za Nim! i Quo vadis – dzieł Henryka Sienkie- wicza, których akcja rozgrywa się w starożytnym Rzymie. Póź- niej powstał również cykl pięt- nastu obrazów olejnych ze sce- nami z Quo vadis. Zamieszkał z rodziną w Garches, w pięknej Villi Tade , około 1906 r. Gdy nadeszła pierwsza wojna świa- towa, Styka wraz z rodziną rzu- cił się w wir pomocy Polakom. Córki szyły sztandary, on pisał odezwy i organizował zbiórkę pieniędzy dla sierot. Do wyzwo- lonego kraju jednak nie wró- cił. Kupił willę na Capri, gdzie / Jan Styka, obraz Polonia, reprodukcja obrazu na pocztówce, przed 1905 rokiem mieszkał aż do śmierci w 1925 zmarł ich synek. Styka ponow- panoramy będzie zdobycie ro- rama” przenosi obserwatora w Wielki malarz pociął je na 60 roku. Willa Certosella przezna- nie postanowił zmienić miejsce syjskich armat przez polskich czasie – i czyni „świadkiem” bi- części. Podobny los spotkał ko- czona została na „Museo Quo pobytu pojechał z żoną najpierw kosynierów. Styka razem z Woj- twy z 4 kwietnia 1794 r. Wojska lejną panoramę pod wiele zna- vadis”, w którym eksponowane do Kielc, potem do Lwowa. Na- ciechem Kossakiem wzięli się powstańcze pod wodzą Tade- czącym tytułem „Męczeństwo były obrazy i rysunki przedsta- malował monumentalną „Polo- do pracy. Robili szkice na polu usza Kościuszki zmierzyły się Chrześcijan w Cyrku Nero- wiające epizody z dzieła Sien- nię” wielkoformatowe płótno o bitwy, gdzie przyjeżdżali niele- wtedy z armią rosyjską w rejo- na”, która ideowo miała być kiewicza autorstwa Jana Styki. rozmiarach 6 metrów na 3 me- galnie, gdyż rosyjski gubernator nie Racławic, a dzieło przedsta- niejako dalszym ciągiem ‚Gol- Muzeum było swoistym feno- try, które zaprezentowano uro- nie chciał wyrazić zgody na ich wia artystyczną wizję tego zwy- goty”. Styka pracował nad tym menem. Powstało w wyniku do- czyście 3 maja 1891 roku we wizyty. Obraz powstawał przez cięskiego starcia. „Po zakoń- dziełem w Warszawie przy po- nacji jednego artysty, przy czym lwowskim ratuszu. rok, także przy udziale innych czeniu Wystawy Krajowej (5 mocy Zygmunta Rozwadow- – jak to najczęściej bywa w ta- malarzy. Wspólnicy nie praco- czerwca - 15 października skiego, Fabbi’ego i Schönchena. kich przypadkach – nie nosiło Obraz upamiętniał setną rocz- wali razem - weszli w konflikt. 1894 r.) we Lwowie do począt- Tam (u Beniego) spotykał lumi- jego imienia tylko poświęcone nicę uchwalenia Konstytucji 3 Każdy chciał wprowadzać w ży- ku 40-tych lat XX w. działało narzy pióra — a przede wszyst- było rzymskiej powieści Henry- Maja. Dzieło to jest właściwie cie swoje pomysły. Kossak jako jedno z pierwszych na świecie kim Sienkiewicza. Sienkiewicz ka Sienkiewicza i początkom alegorią Polski pod postacią malarz-batalista dążył to reali- muzeum jednego obrazu – odwiedzał artystę w pracowni na chrześcijaństwa. Niestety mu- przykutej do skały niewiasty – a stycznego obrazu bitwy, a Styka »Panorama Racławicka«„ – Dynasach i uważał obraz za zna- zeum funkcjonowało zaledwie w centrum obrazu widzimy też chciał warstwy symbolicznej. napisała Natalia Filerycz w komitą ilustrację do swojego kilka lat, do śmierci Styki . Miał Tadeusza Kościuszkę, Jana Ki- Rozjemcą malarzy, w paździer- „Roczniku Lwowskim 2012- „Quo vadis”. Obraz ukończony dwóch synów, także artystów lińskiego, Jana Henryka Dą- niku 1893 r., został Ludwik Bal- 13”. W 1912 r. „Panoramie” za- w r. 1899 i został wystawiony w malarzy: Tadeusza (1889-1954) browskiego, ks. Józefa Ponia- dwin-Ramułt, architekt rotundy, grażało pocięcie na kawałki i Warszawie. Wobec ogromnego i Adama (1890–1959), oraz cór- towskiego i Adama Mickiewicza budowanej dla obrazu we Lwo- rozdzielenie między akcjonariu- powodzenia, jakiego ta nowa ki Marię, Zofię i Janinę. Pocho- .Nawiasem mówiąc, obraz ten wie i członek Komitetu Budowy szy upadającego konsorcjum. panorama doznała, postanowio- wano go w Rzymie, jednak obecnie znajduje się on w zbo- Panoramy. 28 maja 1894 r. go- Wtedy 26 lutego 1912 r. właści- no ją wysłać na wystawę świato- prochy zostały przeniesione rach Muzeum Narodowego we towe dzieło przejęło konsor- cielem obrazu została gmina wą w 1900 r. do Paryża. I tak do Los Angeles. Spoczywają Wrocławiu i cyklicznie jest po- cjum. Widowni udostępniono miasta Lwowa. Sukces Panora- istotnie się stało. Mimo spóźnio- na cmentarzu Forest Lawn kazywany zwiedzającym. Wra- „Panoramę Racławicką” 5 my Racławickiej zaowocował nej pory zdołał Styka zdobyć w Kwaterze Nieśmiertelnych. cając do Lwowa, to w tamtym czerwca 1894 r., tj. w dniu uro- zamówieniem z Węgier. Ma- poza wystawą „Palais de Glace” Tuż obok, w amfiteatrze, moż- czasie również cieszyła się nie- czystego otwarcia Powszech- dziarzy zapragnęli własnej pa- na Champs-Elysées i tam w na obejrzeć jego panoramę zwykłą popularnością, ludzie nej Wystawy Krajowej, doko- noramy,nazywanej powszech- maju 1900 otwarto wystawę „Golgota”. byli wzruszeni, reprodukcje ob- nanego przez „Najd. Arcyksię- nie „Panoramą Siedmiogrodz- „Męczeństwa Chrześci- razu można było kupić wszę- cia Karola Ludwika, w Imie- ką”, bądź „Bem w Siedmiogro- jan”. Przyjęcie tej panoramy dzie. Popularność wielkiego ga- niu Protektora Wystawy Naj- dzie”, bądź „Bitwa pod Sybi- było wspaniałe. Pojawiły się Korzystałem między innymi z barytowo obrazu sprawiła, jaśniejszego Pana”. W czasie nem”, a Węgrzy najczęściej liczne pochlebne, a nawet entu- n/w: że Styka zaczął się rozglądać 4,5 miesiąca wystawę zwiedziło mówią o niej „Bem i Petöfi”. zjastyczne oceny dzieła. Nieste- za nowym tematem. Z pomocą 1 mln 150 tys. osób. „Panoramę Obraz liczył 120 metrów długo- ty z racji trudności finansowych 1) „Jan Styka – wybitny polski przyszło miasto Lwów, propo- Racławicką” obejrzało kilkaset ści i 15 metrów wysokości i zo- i braku możliwości wystawien- malarz panoramiczny „- https:// nując temat bitwy pod Racławi- tysięcy widzów. „Panorama” stał namalowany na zamówienie niczych obraz został rozczłon- polskieradio24.pl/39/156/ cami. Styka zaprosił do współ- wywoływała silne poczucie real- z okazji 50. rocznicy obchodów kowany i jego niektóre części Artykul/2500384,Jan-Styka- pracy Wojciecha Kossaka oraz ności - są liczne opisy sytuacji, Wiosny Ludów.Panorama po- znajdują się można zobaczyć w %E2%80%93-wybitny-polski- kilku innych znanych malarzy gdy ktoś chciał jej dotknąć, nie wstawała od kwietnia do wrze- kilku prywatnych galeriach malarz-panoramiczny jak Ludwig Boller, Tadeusz Pi- wierząc, że to tylko płótno. Na śnia 1897 roku i podobnie do lub... jako reprodukcje fotogra- piel i Zygmunt Rozwadowski, wystawę przyjeżdżały wyciecz- poprzednich malowana była ficzne na pocztówkach. Należy 2) Stanisław Gieżyński ; „ Wol- którym stworzył zaplecze orga- ki chłopów z całej Galicji, w przez kilku mistrzów pędzla. również wspomnieć, że Jan Sty- ny ptak „ https://www.weranda. nizacyjno-finansowe. Dzięki tym potomkowie autentycznych Oprócz Jana Styki w prace zaan- ka był także wybitnym ilustrato- pl/sztuak-new/slawni-artysci/ wsparciu dr Zdzisława Mar- kosynierów. Monumentalny gażowanych było siedmiu mala- rem – na wyróżnienie i uwagę wolny-ptak chwickiego, wiceprezydenta m. obraz olejny, stworzony przez rzy z Węgier, Polski i Niemiec. zasługują ilustracje do Sienkie- Lwowa i dyrektora organizowa- grupę twórców, pod kierun- Tematem panoramy było zdoby- wiczowskiego „Quo Vadis”, a 3) „95 lat temu zmarł Jan Sty- nej Wystawy został powołany kiem Wojciecha Kossaka i cie Sybinu w bitwie 11 marca także do Homerowskich „Ilia- ka, współtwórca „Panoramy Komitet Budowy Panora- Jana Styki ma 114 m długości i 1849 roku, w czasie powstania dy” i „Odysei”. Za sprawą pano- Racławickiej” - https://kultu- my. Dla zdobycia funduszy po- 15 m wysokości. Jest cylin- węgierskiego. Zwycięzcami byli ramy Męczeństwo chrześcijan ra.onet.pl/sztuka/95-lat-temu- stanowiono założyć konsorcjum drycznie rozpięty na rusztowa- prowadzeni przez generała w cyrku Nerona oraz pracy ilu- zmarl-jan-styka-wspoltworca- akcjonariuszy oraz wystąpić o niu. Widz ogląda obraz, stojąc Bema węgierscy powstańcy. stratorskiej dla wydawnictwa panoramy-raclawickiej/9zd1khf kredyt bankowy. Panorama Ra- na platformie widokowej w cen- Niestety, dzieło to nie zachowa- Ernesta Flammariona Styka cie- cławicka miała być dziełem trum rotundy, otoczony malowi- ło się w całości do czasów obec- szył się nad Sekwaną sławą 4) „ Jan Styka – artysta sukcesu sztuki promującym patrio- dłem – niczym krajobrazem - ze nych, a jego części rozproszone i uznaniem. W 1902 roku maga- „ - https://mnwr.pl/jan-styka-ar- tyzm – i zarazem intratną in- wszystkich stron. Za pomocą są po całym świecie. Wszystko zyn „Figaro” poświęcił mu cały tysta-sukcesu/ westycją. Styka zdecydował, efektów świetlnych, perspekty- dlatego, że zleceniodawcy nie numer. Malarz notował z satys- iż kulminacyjnym momentem wicznych i optycznych, „Pano- zapłacili za jego wykonanie. fakcją, że świat został zalany re- www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 czerwca 2020 - strona 55 Wielcy Lwowianie Aleksander Szumański Urodzili sie, mieszkali, studio- wieckiej. Zamordowany w 1940 ła z wielkimi tradycjami. Po- stytucie Behringa we Lwowie burne, Wilde i in.), niemieckiej wali, tworzyli, działali we Lwo- roku przez NKWD w Katyniu wstała ona jeszcze w 1669 roku przy ul. Zielonej. Był jednym (Goethe, Schiller), francuskiej wie... z fundacji założyciela miasta z naocznych świadków kaź- (Vauvenargues, Bertrand, (w porządku alfabetycznym) Stanisław Kaczor-Batowski Jędrzeja Potockiego. W 1718 ni Profesorów Lwowskich na Rimbaud, Maeterlinck), wło- (1866-1946) - artysta malarz. roku przeszła ona w ręce je- Wzgórzach Wuleckich w nocy skiej (d’Annunzio), norweskiej Bolesław Jałowy - profesor me- Batalista, pejzażysta i portre- zuitów, którzy podnieśli ją do z 3 na 4 lipca 1941. Po wojnie (Ibsen), holenderskiej (Heijer- dycyny UJK, kierownik Zakła- cista. Prowadził szkołę ma- bardzo wysokiego poziomu. Po zamieszkał i pracował we Wro- mans). Kasprowicz był tytanem du Histologiczno-Embriono- larstwa. W willi Batowskiego, ukończeniu gimnazjum mło- cławiu. Wieloletni pracownik pracy. Natura obdarzyła go wy- logicznego, zastrzelony przez odbudowanej po wojennych dy Franciszek kształcił się na Instytutu Uprawy Nawożenia i jątkowym zdrowiem i silną po- Ukraińców 1.X.1943 r. zniszczeniach, mieści się obec- uniwersytetach we Lwowie i Gleboznawstwa we Wrocławiu. stawą. Jak pisał o nim Stanisław nie Konsulat Generalny RP we Wiedniu, zwieńczając eduka- Niestrudzony działacz społecz- Lam „Mial w całej swej postaci Jerzy Janicki - pisarz, autor sce- Lwowie. cję doktoratem filozofii i nauk ny. Aktywny propagator zasług oryginalność literackiego cyga- nariuszy radiowych („Matysia- wyzwolonych. Po otrzymaniu wspaniałych Lwowian: prof. na, ruchliwośc dziennikarza, kowie”) i filmowych („Polskie Henryk Kallenbach (zm. 1895) - starannego wykształcenia roz- Rudolfa Weigla i doktora Hen- którym na długi okres zrobiła drogi”, „Dom”), oraz licznych księgarz lwowski począł pracę nauczycielską, ryka Mosinga. Przewodniczący go konieczność zarobkowania, książek i filmów dokumental- znajdując z łatwością zatrud- komitetu dla uczczenia pamięci humor dobrego kompana i - nych o Lwowie Józef Kallenbach (1861-1929) - nienie na dworach magnackich. prof. Weigla. wówczas już - powagę profesor- profesor historii literatury pol- Trudnił się następnie dzierżawą ską”. Bywał - z licznym gronem skiej na Uniwersytecie Lwow- majątków szlacheckich. Pisał Jan Kasprowicz (ur. 12.XII.1860 przyjaciół - częstym gościem skim i Jagiellońskim przy tym wiersze okolicznościo- we wsi Szymborze koło Inowro- knjp i winiarni Lwowa, szcze- we, religijne i patriotyczne, a cławia, zm. 1.VIII.1926 r. w Za- gólnie zaś upodobał sobie słany Alfred Kamienobrodzki -(1844- także liryki miłosne, zyskując kopanem) - poeta, rektor Uni- skład win i winiarnię Stadtmu- 1922) budowniczy, architekt, jako poeta uznanie środowiska. wersytetu im. Jana Kazimierza. ellera w Rynku pod numerem malarz akwarelista. Brał udział W wieku 40 lat wydał pierwszy Pochodził z biednej chłopskiej 34. Stworzył i opublikował we w powstaniu styczniowym, w tomik wierszy, który zwrócił Lwowie zbiór „Poezje” (1889), którym został ciężko ranny. uwagę rodziny Czartoryskich. poemat „Chrystus” (1890), Studia architektoniczne odbył Licząc na poparcie swoich pro- zbiory: „Z chłopskiego zagonu” na Politechnice w Wiedniu. tektorów, wyjechał w 1780 r. do (1891) i „Anima lachrymans i Mieszkał we Lwowie, gdzie miał Warszawy. Objął tutaj funkcję inne nowe poezje” (1894), po- biuro architektoniczne. Swoje sekretarza księcia Adama Ka- emat „Miłość” (1895), zbiory: obrazy malował głównie akwa- zimierza Czartoryskiego i wy- „Krzak dzikiej róży” (1898), relą, były to krajobrazy, widoki dał trzy kolejne domy wierszy. „Ginącemu światu” (1901) i Kazimierz Jarecki (1878-1941) wnętrz i architektura Lwowa, Zyskał dużą popularność, ale „Salve Regina” (1902), zbiory - profesor romanistyki na Uni- Krakowa i ich okolic oraz Wo- rozczarowany do życia w sto- „Ballada o słoneczniku” (1908), wersytecie Lwowskim łynia. Uwiecznił w nich nie tylko licy, a zwłaszcza do konfliktów „Chwile” (1911), „Księga ubo- wygląd ulic i placów, ale także i obłudy panujących w tamtej- gich” (1916), „Hymny” (1921) i Maria Jarosiewiczówna (ur. w współczesnych sobie ludzi oraz szych sferach towarzyskich, inne. We Lwowie, w roku 1899 1888 r.) - nauczycielka historii atmosferę epoki. powrócił po paru latach na Ruś przeżył dramatyczne odejście w gimnazjum im. Królowej Ja- Czerwoną, która w tym czasie swej drugiej żony - Jadwigi z dwigi znajdowała się już pod zaborem Gąsowskich - z przygarniętym austriackim. Utrzymywał się do mieszkania Stanisławem Franciszek Jaworski (1873- znowu z dzierżawy różnych ma- Przybyszewskim. W 1911 roku 1914) - historyk miasta Lwowa jątków i z pracy guwernera na rodziny. Kształcił się w niemiec- ożenił się ponownie ze znacznie dworach magnackich. W 1818 kich gimnazjach w Inowrocła- młodszą, poznaną we Włoszech, Bogusława Jeżowska-Trzebia- r. kupił wieś Chorowszczyznę k. wiu, Opolu i Raciborzu. Maturę podczas jednej z podróży ar- towska (1908-1991), prowadziła Wołkowyska, gdzie spisał swój zdał w Poznaniu w wieku lat tystycznych, córką carskiego badania w dziedzinie fizyko- pamiętnik i spędził resztę życia. 24. Studiował filozofie i litera- generała, Marią Bunin. W la- chemii strukturalnej i chemii Franciszek Karpiński, pozosta- turoznawstwo na niemieckich tach 1921-22 był rektorem Uni- koordynacyjnej, spektroskopii, jąc pod wpływem francuskiego uniwersytetach w Lipsku i we wersytetu Jana Kazimierza. W magnetochemii, chemii jądro- poety Jana Jakuba Rousseau i Wrocławiu. Podczas studiów ostatnim dwudziestoleciu swego wej i radiacyjnej. Najważniej- innych poetów swojej epoki, był uprawiał publicystykę i poezje, życia coraz silniej wiązał się z sze prace dotyczą teorii budowy twórcą nurtu sentymentalne- współpracując z różnymi pol- Tatrami. W 1923 roku osiedlił związków koordynacyjnych. go w liryce polskiej. Na różno- skimi czasopismami. Za działal- się ostatecznie w willi „Haren- Józef Kapuściński - straco- rodną twórczość „poety serca” ność w kółkach socjalistycznych da” między Poroninem a Zako- Adolf Joszt (zm. w Gliwicach w ny przez Austriaków w 1847 składają się sielanki, wiersze był dwukrotnie aresztowany panem, gdzie zmarł 1 sierpnia 1967 roku) - wybitny chemik - roku wraz z Teofilem Wiśniow- miłosne, dumy, elegie, wiersze przez pruska policje i osadzo- 1926 roku. technolog, profesor Politechniki skim bojownik o wolność. Dla patriotyczne i pieśni religijne. ny na pół roku w więzieniu. Po Lwowskiej, rektor tej uczelni uczczenia tego wydarzenia na Te ostatnie stały się niesłychanie zwolnieniu z więzienia, w wie- ks. Serafin Kaszuba (1910- w latach 1936-1938 , po wojnie tzw. Górze Stracenia społeczeń- popularne i ponadczasowe, bo ku 28 lat przeniósł sie do Lwo- 1977) - skromny zakonnik fran- profesor Politechniki Śląskiej stwo polskie postawiło pomnik. do dnia dzisiejszego w kościo- wa, gdzie spędził kolejne 35 lat ciszkański, nazywany „Włóczę- łach polskich śpiewane są m.in. życia. Zajmował się dzienni- gą Bożym”, przemierzający w następujące utwory: „Kiedy karstwem oraz publicystyką ZSRR - „na nieludzkiej ziemi”, ranne wstają zorze” „Wszyst- społeczną, krytycznoliterac- wbrew szykanom i panującemu kie nasze dzienne sprawy” ką i teatralną, pracując przez tam terrrorowi tysiące kilome- „Zróbcie mu miejsce, Pan idzie dwa lata w redakcji dziennika trów, docierając z posługa ka- z nieba”. „Bóg się rodzi, moc „Kurier Polski” i przez kolej- płańską do odległych zakątków truchleje”. Z liryki patriotycz- ne cztery (1902-1906) w redak- rozległego imperium. Urodził nej na uwagę zasługują „Żale cji dziennika „Słowo Polskie”. się w 1910 roku na peryferiach Sarmaty nad grobem Zygmun- Równocześnie - niezwykle wy- Lwowa, na Zamarstynowie w ta Augusta” oraz „Pieśń dziada dajnie - pracował zarówno na- rodzinie robotniczej. Oboje ro- sokalskiego”. Adam Mickiewicz ukowo, jak i literacko, tworząc dzice należeli do III zakonu św. w swych paryskich wykładach o swą wielka poezję. W 1904 roku Franciszka i wychowali czwórkę literaturze słowiańskiej porów- doktoryzował się na Uniwersy- swoich dzieci w klimacie głębo- nał często twórczość Karpiń- tecie Lwowskim na podstawie kiej pobożności, wzajemnej mi- skiego z twórczością Goethego. rozprawy „Liryka Teofila Le- łości i solidaryzmu. Uczęszczał (Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski nartowicza”. W 1909 roku objął do Państwowego Gimnazjum ) na tym uniwersytecie specjalnie im. Stanisława Żółkiewskiego Stefan Kaczmarz (1895-1940) dla niego utworzoną katedrę we Lwowie, po czym wstąpił - matematyk, współpracownik Tadeusz Kardasz (ur. 5.IV.1921 literatury porównawczej. Jako do zakonu. Nowicjat odbył w Stefana Banacha, adiunkt Ka- Franciszek Karpiński (1741- w Taszkencie, zm. 22.VII.2007 samouk opanował w stopniu Sędziszowie Małopolskim a stu- tedry Matematyki Wydziału 1825), twórca epoki polskiego we Wrocławiu) - magister inży- doskonałym klasyczną łacinę i dia teologiczne w seminarium Mechanicznego Politechniki, Oświecenia, nazywany „po- nier chemik. Urodzony w Tasz- grekę oraz francuski i angielski. zakonnym w Krakowie. Święce- wykladał algebrę i szeregi Fo- etą serca”, urodził się w 1741 kencie, szkołę średnią ukończył Jego dziełem są liczne przekła- nia kapłańskie otrzymał w 1933 uriera. Główną dziedziną jego r. w Hołoskowie na Pokuciu w w Wilnie, w czasie wojny praco- dy i krytyczne wydania wielkich roku. Ukończył takze w 1936 badań była teoria funkcji rze- rodzinie ubogiego szlachcica. wał we Lwowie w zakładach p. dzieł literatury greckiej (Aj- roku studia z zakresu filologii czywistych -poświęcił jej około Po ukończeniu podstawowych Trulki, produkującego osprzęt schylos, Eurypides), angielskiej polskiej na UJ. Był redaktorem 30 publkacji. Jako porucznik nauk wstąpił do gimnazjum w dla Instytutu prof. Rudolfa (Szekspir, Marlowe, Byron, czasopisma zakonnego „Wzlot WP dostał się do niewoli so- Stanisławowie. Była to szko- Weigla, karmiciel wszy w In- Shelley, Keats, Tagore, Swin- Seraficki” (1936), w latach 1 czerwca 2020 - strona 56 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl 1937-39 uczył języka polskiego do Kazachstanu, zaś od 1974 saków w więzieniu twierdzy w skiego w Londynie, współpra- Zurychu z wykładem na temat w niższym seminarium zakon- roku przybył na dłuższy czas na Kłodzku. Po uwolnieniu ukoń- cował z RWE. Wszyscy trzej lwowskiego pół-sanatorium nym (tzw. Kolegium serafickim) Ukrainę, wiążąc się głównie ze czył rozpoczete wczesniej studia bracia Kielanowcy (Tadeusz, akademickiego, pierwszej in- w Rozwadowie, był duszpaste- Lwowem i okolicami. 17 wrze- na uniwersytecie w Królewcu, Leopold i Jan) zasłużyli się wiel- stytucji tego rodzaju na świecie. rzem akademickim Akademii śnia 1977 r. wracał z Równego jakis czas imał się różnych za- ce bądź to dla polskiej medycy- Po zajęciu Lwowa przez Armię Rolniczej w Dublanach, prefek- do Lwowa i z powodu awarii au- jęć bibliotecznych, aż w 1873 ny, walki o wolność przekonań, Czerwoną (22 września 1939) tem szkół w Ostrogu, a po zaję- tobusu, mimo dotkliwego zimna roku trafił do Lwowa, gdzie zo- bądź też teatru polskiego i pol- pozostał asystentem oddzia- ciu wschodnich ziem polskich i deszczu, musiał przebyć kil- stał zatrudniony w Zakładzie skiej mowy. A urodzili się wszy- łu gruźliczego kliniki Chorób przez ZSRR pełnił obowiązki kukilometrową podróż pieszo. Narodowym im. Ossolińskich. scy we Lwowie, w domu , który Wewnętrznych Państwowego duszpasterskie w różnych para- Próbował zatrzymać się i odpo- Pracował w nim przez 45 lat, był kiedyś Teatrem Skarbka. Instytutu Medycznego we Lwo- fiach na terenie Wołynia i Pole- cząć w domu znajomych kate- aż do śmierci w roku 1918. Był wie (wydzielonego z przedwo- sia, m.in. w Dermance, Karasi- chetek, ale został ostrzeżony, że wieloletnim dyrektorem Osso- Tadeusz Kielanowski (1905- jennych struktur UJK. Dzie- nie i Ludwipolu. Po wkroczeniu dopiero co milicja - poszukując lineum, zaś spośród wszystkich 1992)- lekarz, pierwszy rektor kanem Wydziału Lekarskiego wojsk sowieckich na Wołyń w go - dokonała tam właśnie rewi- jego części najbardziej ukochał AM w Lublinie, Białymstoku. był profesor Bolesław Jałowy). 1944 roku i ponownym włącze- zji. Zanim znaleziono mu jakiś bibliotekę, którą przekształcił Profesor AM w Gdańsku, wy- W czasie okupacji niemieckiej niu go do ZSRR pozostał wśród kąt u zupełnie obcych ludzi, stał w nowoczesny warsztat pracy bitny etyk i filozof medycyny. Lwowa (1941-1944) pracował tamtejszych katolików, pod- przemoknięty na ulicy. Był u naukowej i znacznie pomnożył Założyciel telefonu zaufania w w dalszym ciągu w szpitalu. Był danych straszliwym ekstermi- kresu sił. Tejże nocy zmarł. Po- jej zasoby. On właśnie pierwszy członkiem AK. Przez cały okres nacjom. W okresie krwawych chowany został na cmentarzu opracował historię Zakładu Na- okupacji wiele czasu zajmowa- konfliktów ukraińsko-polskich, Janowskim nieopodal grobu rodowego imienia Ossolińskich ła mu muzyka, w tym gra na podżeganych przez okupantów, błogosławionego ks. arcybisku- oraz trzy tomy „Katalogu rę- skrzypcach, którą kontynuował kilkakrotnie cudem uszedł z ży- pa Józefa Bilczewskiego. Obec- kopisów Ossolińskich”. Zmarł od lat dziecinnych. W mieszka- ciem, wielokrotnie też z nieby- nie w Kongregacji do Spraw 15 stycznia 1918 roku i został niu Heleny Bruchnalskiej (przy wałym heroizmem ratował życie Świętych trwa postępowanie w pochowany na Cmentarzu Ły- ul. Zyblikiewicza 5) urządzał innym, niósł ratunek i posługę procesie beatyfikacyjnym Sługi czakowskim. W czasie sowiec- tajne środowe koncerty muzyki duchową oczekującym. Pracu- Bożego Ojca Serafina Kaszuby. kiej okupacji Lwowa jego grób poważnej, podczas których wy- jąc w parafii Równe, dojeżdżał został zniszczony. Po kilkudzie- stępowali znani później artyści: do licznych, odległych niejed- Wojciech Kętrzyński (ur. sięcioleciach społeczeństwo ma- Felicja Andruchowicz-Międlar nokrotnie parafii pozbawionych 11.VII.1838, zm. 15.I.1918 r.)- zurskie, które z wdzięczności - skrzypaczka, Henryk Stat- księży (Dubno, Korzec, Krze- historyk. Późno odkrył swoje za liczne prace swojego ziomka kiewicz - skrzypek wirtuoz, po mieniec, Ostróg, Sarny, Zdołbu- polskie korzenie, ale całym ży- na temat dziejów i etnografii wojnie profesor konserwato- nów). Juz wtedy konspiracyjnie ciem, działalnością i niebywa- Pomorza i Mazur, ufundowało rium w Bydgoszczy, Stanisław odwiedzał wspólnoty katolickie łym patriotyzmem zasłużył na nową tablicę nagrobną w miej- Skrowaczewski - wówczas mło- oddalone o kilkaset kilometrów wdzięczność społeczeństwa. scu prawdopodobnego pochów- dy pianista i kompozytor, póź- od Wołynia - na Litwie i Łotwie. Pochowany na Cmentarzu Ły- ku Wojciecha Kętrzyńskiego. niej światowej sławy dyrygent, W 1958 roku władze sowieckie czakowskim, jego nazwiskiem śpiewacy - Andrzej Hiolski i postanowiły pozbawić o. Sera- nazwano Kętrzyn. Jan Kielanowski (1910-1989) - Polsce. Pochodził z rodziny o Władysław Malczewski, śpie- fina możliwości legalnego spra- Urodził się 11 lipca 1838 roku w zootechnik, genetyk, profesor i tradycjach lekarskich (jego oj- waczki - H. Green-Skazowa i wowania kultu i prowadzenia dyrektor Instytutu Fizjologii i ciec, Bolesław, był lekarzem, zaś Teresa Manasterska, pianista działalności duszpasterskiej w Żywienia Zwierząt PAN w Ja- matka, Maria, była córką leka- - Jerzy Broszkiewicz, który po Równem i okolicy, w oparciu o błonnie, członek PAN, wybitny rza, dra Leopolda Lityńskiego). wojnie został znanym pisarzem. spreparowane zarzuty - pijań- działacz KOR - u i „Więzi”. Podczas I wojny światowej wy- W październiku 1944 opuścił stwo i rozwiązłość. Został pod- Młodszy brat Leopolda i Tade- jechał z rodzinnego Lwowa do Lwów i wstąpił do polskiego stępnie wymeldowany, otrzymał usza Kielanowskich. Grazu w Austrii, gdzie uczył się wojska, lecz wkrótce zajął się zakaz sprawowania czynności w gimnazjum. Po wojnie wrócił tworzeniem wydziału lekar- duszpasterskich. Nie posiada- Leopold Pobóg-Kielanowski do Lwowa, jednak już w 1921 skiego nowego lubelskiego uni- jąc zameldowania, konspira- (1907-1988) - reżyser teatralny. został wysłany z grupą 18 pry- wersytetu - Uniwersytetu Marii cyjnie docierał coraz dalej: na Wieloletni reżyser Teatru Pol- musów z całej Polski do Nancy Curie-Skłodowskiej. W roku Białoruś, Litwę, na Zaporoże, skiego w Londynie po II wojnie we Francji, gdzie w internacie, akademickim 1945/1946 pełnił Krym, do Kijowa czy odległej światowej. W 1927 był studen- w bardzo surowej dyscyplinie funkcję prodziekana, w dwóch Estonii. Ustawicznie śledzony tem polonistyki Uniwersytetu spędził dwa lata i zdał maturę. kolejnych latach - dziekana i nękany przez organy bezpie- Jana Kazimierza. Od 1929 pra- Po maturze chciał studiować Wydziału Lekarskiego, zaś od ki, postanowił dotrzeć do odle- cował nad doktoratem (uzyskał medycynę, ale za namową ro- 1948 do marca 1950 - rektora głego Kazachstanu. Objął tam go w 1932 za rozprawę: Wizja dziny i znajomych wrócił do UMCS. W 1950 organizował od opieką duszpasterską rozległy malarska w utworach drama- Paryża i rozpoczął studia na podstaw Akademię Medyczną teren celinogradzki. W Ka- tycznych Stanisława Wyspiań- wydziale prawa i równocześnie w Białymstoku i był rektorem zachstanie żyło wówczas około Gizycku (d. Lec) na Mazurach skiego) oraz jako lektor wymo- w Szkole Nauk Politycznych. tej uczelni do 1955. W marcu 60 - 100 tysięcy Polaków, któ- w zgermanizowanej rodzinie wy na UJK. Równocześnie był Przez dwie kadencje pełnił 1956 roku objął kierownictwo rzy przeżyli straszliwą gehennę Kętrzyńskich (używających sekretarzem Teatrów Miejskich tam z wyboru funkcję sekreta- Katedry Ftyzjatrii Akademii przymusowych deportacji. Aby obok swego rodowego nazwi- i redaktorem ich pisma „Scena rza Stowarzyszenia Studentów Medycznej w Gdańsku i był zmylić czujność władz pracował ska Kętrzyńskich, nazwiska Lwowska”. Kiedy po uzyska- Polskich w Paryżu. Zdecydo- nim przez ponad dwadzieścia zawodowo, otwierając warsztat wymarłej w XVIII wieku ro- niu uprawnień reżyserskich (na wał się jednak porzucić karie- lat - do emerytury. W 1965 od- introligatorski. W 1966 roku zo- dziny von Winkler) jako Adal- podstawie egzaminu zdanego w rę prawniczą i dyplomatyczną wiedził w Londynie założyciela stał aresztowany w czasie jednej bert von Winkler. Ojciec jego 1933 w Państwowym Instytu- i podjąć studia medyczne na pierwszego na świecie telefonu z „wypraw apostolskich” i pod był niemieckim żandarmem. W cie Sztuki Teatralnej przed ko- Wydziale Lekarskim Uniwersy- zaufania, rektora anglikańskiej zarzutem włóczęgostwa skaza- młodości był gorącym niemiec- misją, której przewodził Leon tetu Jana Kazimierza. Po dyplo- parafii w City - Edwarda Chad ny na pięcioletnie zesłanie do kim patriotą, piszącym po nie- Schiller) i po ośmiomiesięcznym mie (1929) rozpoczął bezpłatny Varah. Założył taki telefon rów- sowchozu w Arykty. Miejsce ze- miecku sentymentalne wiersze. poznawaniu Francji, Włoch i staż na internie w szpitalu, z nież w Gdańsku. słania stało się dla niego nowym Po śmierci ojca oddano go do Austrii za stypendium Narodo- przydziałem na salę gruźliczą. wyzwaniem duszpasterskim z zakładu sierot wojskowych w wego Funduszu Kultury zaan- Został następnie asystentem w ks. Władysław Kiernicki (Oj- którego chętnie korzystali także Poczdamie, gdzie przygotowy- gażował się na sezon 1934/35 do Zakładzie Anatomii Patologicz- ciec Rafał) (1912-1995) - lwow- przedstawiciele innych wyznań, wał się do zawodu oficera. Nie Teatru Ziemi Pomorskiej w To- nej, kierowanym przez prof. ski kapłan, który mimo szykan a także niewierzący. Wcześniej ukińczył jednak zakładu, wrócił runiu, powrócił do aktorstwa; Witolda Nowickiego. Podczas ze strony sowieckich władz uwolniony, z końcem 1966 roku do Giżycka, uczęszczał do gim- zagrał 10 ról, ale równocześnie sześciu lat spędzonych tam wy- przez ponad 50 lat trwał w nie- został ponownie zatrzyma- nazjum najpierw w Giżycku, wyreżyserował 7 sztuk. Leopold konał i ogłosił kilkanaście prac, wzruszonym, heroicznym ka- ny i skazany na 11 lat pobytu a potem w Kętrzynie. W 1856 Pobóg (takiego używał pseudo- dotyczących gruźlicy. Rok aka- płaństwie, pełniąc posługę w w zakładzie dla nieuleczalnie roku siostra doniosła mu w li- nimu jako aktor w Lwowie w la- demicki 1935/1936 spędził na Katedrze Lwowskiej. chorych w Małej Timofijewce, ście, że z dokumentów ojca wy- tach 1926-28 i 1932 -1934) - Kie- rocznym stypendium Funduszu W 1991 roku został mianowany skąd w roku następnym zbiegł, nika, że był on Polakiem i miał lanowski był reżyserem Teatru Kultury Narodowej w Niem- by nadal jako duszpasterz nie- polskie nazwisko. Wojciech Kę- w Katowicach w latach 1935 czech, we Francji i krótko w zmordowanie pracować w Ka- trzyński poświęcił się studiom -1938 i wystawił wtedy „Dzia- Anglii. Stypendystami Fundu- zachstanie. Chory na gruźlicę historycznym, poznał również dy” oraz Wyspiańskiego: „Zyg- szu Kultury Narodowej w Pa- i nękany postępującą głuchotą, dokladnie przeszłość własnego munt August” i „Wyzwolenie”. ryżu byli w tym samym czasie: coraz dotkliwiej przeszkadza- rodu - polskiego od wieków szla- W ciągu 3 sezonów wyreżysero- chirurg - Wiktor Bross i far- jącą mu w wypełnianiu duszpa- checkiego rodu Kętrzyńskich. Z wał 21 sztuk, zagrał tylko kil- makolog - Piotr Kubikowski. sterskich obowiązków, poddał trudem nauczył się języka pol- ka razy. Był przede wszystkim W 1937 odszedł z kliniki prof. się leczeniu szpitalnemu w Pol- skiego i jako w pełni uświado- wybitnym reżyserem . Jeszcze Nowickiego i rozpoczął specja- sce. Leczenie szpitalne, dolegli- miony narodowo i przepojony przed wojną reżyserował też w lizację z ftyzjatrii klinicznej w wości pooperacyjne, wreszcie gorącym patriotyzmem Polak, Wilnie w Teatrze na Pohulance. Klinice Chorób Wewnętrznych przerywany krwotokami okres wziął udział w Powstaniu Stycz- Wojnę spędził w Warszawie, w prof. Romana Renckiego. Kie- rekonwalescencji wyczerpane- niowym (był powstańczym ku- konspiracji i w Niemczech na rował domem akademickim dla go chorobą i trybem życia za- rierem i przemycał broń dla po- robotach przymusowych. Był chorych na gruźlicę, zwanym konnika trwały do roku 1977. wstańców), za co został na pół- potem reżyserem Teatru 2-go inaczej Domem Posanatoryj- Gdy tylko czuł się lepiej, wracał tora roku osadzony przez Pru- Korpusu a w końcu Teatru Pol- nym. W maju 1939 pojechał do www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 czerwca 2020 - strona 57 biskupem. Zmarł 23 listopada sta: Lublin, Lwów i Zamość. brucku, w 1936 roku doktorat chwilom (1905). Epickie poema- miciej p. Juliusz Kossak...”. Ar- 1995 roku, pochowany w pod- Był synem Jana Klona, dzier- teologii, później studia we Fran- ty Przez głębinę (1907) i Pan tysta zmarł 3 lutego 1899 roku. ziemiach Katedry. żawcy folwarku i młyna nad cji i Rzymie. W czasie pierwszej Balcer w Brazylii (1910). Orlą, oraz Anny z Pietrzałków. okupacji sowieckiej mieszkał u Zmarła 8 X 1910 we Lwowie Wojciech Kossak (1857-1942) Wojciech Kilar (ur. 1932) - wy- Zanim przybył do Lublina, prof. Ostrowskiego, dzięki cze- i tam została pochowana na - artysta malarz. Syn Juliusza bitny współczesny kompozytor, gdzie od 1568 r. praktykował w mu mógł zatrudnić się w Klini- Cmentarzu Łyczakowskim. Kossaka. Urodził się w Paryżu pozostajacy początkowo pod kancelarii miejskiej, by z cza- ce Chirurgicznej jako laborant. Zbiory opowiadań realistycz- na kwadrans przed północą 31 wpływem Bartoka i Strawiń- sem zostać rajcą i burmistrzem Aresztowany przez hitlerowców no-psychologicznych Cztery grudnia 1857 roku. Od dzieciń- skiego, twórca muzyki teatral- miasta, młodzieńcze lata spędził wraz z prof. Ostrowskim i jego nowele (1888), Moi znajomi stwa dużo rysuje. Po ukończe- nej i filmowej m.in. do dzieł w węgierskim wówczas Pezinku żoną 3.VII.1941 roku, zamordo- (1890), Na drodze (1893), Lu- niu czwartej klasy gimnazjum Różewicza, wajdy, Zanussiego, (dziś: Pezinok w Słowacji) i w wany w nocy z 3 na 4 lipca 1941 dzie i rzeczy (1898), Na nor- w czerwcu 1871 roku zapisuje Hasa, Kutza, a także do nagro- „Czeskim Kromołowie” (dziś: r. na Wzgórzach Wuleckich. mandzkim brzegu (1904). Szki- się do Szkoły Sztuk Pięknych dzonego w 2003 roku Oskarem Krumlov Ćesky) a także we ce reportażowe Za kratą (1886), w Krakowie. Zostaje uczniem filmu Romana Polańskiego Lwowie. Osiedlił się w Lubli- Tadeusz Kolbuszewski profe- Obrazki więzienne (1887-1888). Władysława Łuszczkiewicza „Pianista” nie, gdzie ok. 1573 r. rozpoczął sor zwyczajny UJK, kierow- Popularne do dziś utwory dla (1828-1900). W roku 1873 roz- Adam Kilian (ur. w 1923 r.) karierę urzędniczą w kancelarii nik Zakładu Filologii Polskiej dzieci: O krasnoludkach i sie- poczyna naukę w Monachium. miejskiej. W latach 1576- 1582 Starszej, dziekan Wydziału rotce Marysi (1896), O Janku W roku 1877 artysta wyjeżdża prowadził sądową kancelarię Humanistycznego w r. 1935/36, Wędrowniczku (1893), Na jago- na pięć lat do Paryża gdzie uczy wójta lubelskiego, a w 1583 r. zamordowany w obozie na Maj- dy (1903). się u znanych malarzy. Wspól- został ławnikiem. W 1580 r. danku 20.II.1943 roku. Krytyka i eseistyka literacka, nie z Janem Styką maluje pano- ożenił się z Agnieszką Wiślic- w wyborze w tomach: Portrety ramę z okazji stulecia powstania ką, córką ławnika i kupca lu- Maria Konopnicka z Wasiłow- piórem (1898), Mickiewicz, jego kościuszkowskiego. Panorama, belskiego. W 1585 r. otrzymał skich (1842-1910), polska poet- życie i duch (1899), Trzy stu- prezentowana w 1894 roku we wójtostwo w Psarach i wioskę ka, prozaik, krytyk, publicyst- dia (1902), Szkice (1905). Tak- Lwowie, zostaje entuzjastycznie Wólkę Józefowską od Józe- ka. Uczyła się krótko na pensji że m.in.: Poezje (tom 1-8 i tom przyjęta przez publiczność. Po- fa Wereszczyńskiego, biskupa sióstr sakramentek w Warsza- 10, 1916, 1925), Pisma wybrane wodzenie obrazu przyczynia się kijowskiego i opata benedyk- wie, przez całe życie dokształ- (tom 1-7, 1951-1952), Nowele do kontynuowania przez Woj- tynów w Sieciechowie. Z inspi- cała się we własnym zakresie. (tom 1-3, 1962), Publicystyka li- ciecha Kossaka tego specyficz- racji Jana Zamoyskiego został Wychowywała 6 dzieci, utrzy- teracka i społeczna (1968). nego rodzaju malarstwa. w r. 1589 kierownikiem szkoły mując się z dochodów niewiel- w Zamościu. W r. 1592 objął kiego dzierżawionego folwarku. Karol Koranyi (1897-1964) - Jerzy Kotermak (Jerzy z Dro- urząd wójta Lublina, po dwóch W latach 1877-1890 mieszkała wybitny historyk prawa, głów- hobycza, Jerzy ze Lwowa) (zm. latach burmistrza, a rok póź- w Warszawie. od 1884 do 1886 nie karnego. Docent UJK, po 1494) - lekarz i astronom, profe- niej został mianowany dożywot- redagowała pismo dla kobiet wojnie profesor UMK w To- sor uniwersytetów. Pochodził z - znakomity artysta plastyk, nim rajcą. Związki Klonowica Świt. runiu, współtwórca Wydziału polskiej rodziny mieszczańskiej scenograf. Urodził się we Lwo- z różnowiercami ściągnęły na Od 1890 przebywała w kilku Prawa i rektor UMK (1948- z Drohobycza, studiował w Kra- wie, mieszkał na ul. Kadeckiej. niego oskarżenia o sprzyjanie 1951), profesor UW. kowie i Bolonii. We Włoszech Podczas deportacji sowieckiej w reformacji. Rzekome autorstwo wykładał astronomię, uprawiał nocy z 13 na 14 kwietnia 1940 paszkwilu na jezuitów naraziło Henryk Korowicz (1888-1941) astrologię. W Krakowie (od r. został wywieziony wraz z ro- poetę na zatarg z tym zakonem. - profesor, kierownik Katedry 1487 do śmierci) był profesorem dziną na „nieludzką ziemię”. W Zmarł w Lublinie 29 sierpnia Ekonomii Akademii Handlu medycyny i medykiem na dwo- Kazachstanie jego matka, Ja- 1602 r. Zagranicznego, rektor tej uczel- rze Kazimierza Jagiellończyka. nina Kilian Stanisławska stwo- Literackim debiutem Klono- ni do 1939 roku, zamordowany rzyła teatr lalek „Niebieskie wica był przekład Vitae regum w dniu 12.VII.1941 roku przez Leon Kozłowski -profesor UJK, migdały”, który po powrocie do Polonorum Klemensa Janickie- hitlerowców kierownik Zakładu Prehisto- kraju prowadziła w Warszawie. go pt. Królów i książąt polskich rii, b. Prezes Rady Ministrów, zawarcie i opis. W 1582 r. po- Juliusz Kossak (1824-1899) zmarł z ran po bombardowaniu Jan Kinel (1886-1950) - ento- wstał poemat łaciński Philtron, znakomity malarz. Urodził się lotniczym w Berlinie 11.V.1944 molog, studiował we Lwowie, w 1584 r. poemat o Rusi Czer- 15 grudnia 1824 roku w Wiśni- r. od 1922 roku pracował w Mu- wonej Roxolania, a rok później czu pod Bochnią. Wkrótce po zeum im. Dzieduszyckich, w cykl wierszy Żale nagrobne na narodzinach Juliusza rodzina Ignacy Krasicki (1735-1801) - 1923 roku obronił doktorat ślachetnie urodzonego Pana Kossaków przenosi się do Lwo- biskup, hrabia, poeta, prozaik, na UJK. Po śmierci Jarosława Jana Kochanowskiego. Z okre- krajach Europy Zachodniej, wa. Tam rozpoczyna naukę. Po komediopisarz epoki Oświe- Łomnickiego został dyrektorem sem nauczycielskim Klonowica współpracując z prasą krajową, ukończeniu szkoły Ojców Bazy- cenia. Urodził się w Dubiecku Muzeum im. Dzieduszyckich związany jest przekład Dysty- zrzeszeniami polskimi na ob- lianów rozpoczyna studia praw- nad Sanem. Nauki pobierał w (1931-1940). Po wojnie mieszkał chów Katona, rodzaj krótkiego czyźnie, Macierzą Szkolną, ko- nicze, ale czas wolny poświęca kolegium jezuickim we Lwowie i pracował we Wrocławiu. podręcznika nauki moralnej. W mitetami pomocy dla wywłasz- rysowaniu. Odwiedza rozma- oraz seminarium duchownym w tym okresie przełożył też dzieło czonej ludności Górnego Śląska ite dwory gdzie poznaje życie i Warszawie. Święcenia kapłań- Juliusz Kleiner (1886-1957) - Erazma z Rotterdamu Civilitas i Wielkopolski, a także współ- obyczaje szlacheckie. skie otrzymał w 1759 roku. Był znakomity historyk literatury morum, wydane w języku łaciń- organizowała międzynarodowy Już jako student prawa po- m.in. proboszczem katedral- polskiej. Profesor UJK, kie- skim i polskim. Jesienią 1594 r. protest przeciwko prześladowa- nym w Przemyślu i kustoszem rownik Oddziału Filologii Pol- odbył podróż flisacką Wisłą do niu dzieci polskich we Wrześni katedralnym kapituły lwow- skiej Nowszej Zakładu Filologii Gdańska czego świadectwem (1901-1902). 1903 otrzymała skiej. Książę-biskup warmiński POlskiej UJK. Członek PAU jest poemat opisowy Flis, to w darze zakupiony ze składek 1765-95, senator Rzeczypospo- i Polskiej Akademii Literatu- jest Spuszczanie statków Wisłą społeczeństwa dworek w Żar- litej, arcybiskup gnieźnieński ry. Autor monografii o Adamie (1595). Jest to swego rodzaju nowcu. 1905-1907 przebywała od 1795 (bez tytułu prymasa). Mickiewiczu, Juliuszu Słowac- poetycki przewodnik żeglugi w Warszawie, organizowała po- Główne dzieła literackie: „Mi- kim i Zygmuncie Krasińskim. po Wiśle, flisacki „reportaż”, moc dla uwięzionych przez wła- kołaja Doświadczyńskiego Po wojnie profesor KUL w Lu- z przewagą elementów dydak- dze carskie i ich rodzin. przypadki”, „Pan Podstoli”, blinie, następnie Uniwersytetu tycznych. W tych latach Klono- Debiutowała jako poetka w pra- „Monachomachia”, Hymn do Jagiellońskiego. wic kończył i poprawiał dzieło sie 1870. Już w pierwszym okre- miłości Ojczyzny”, oraz tom Sebastian Fabian Klonowic, swego życia - Victoria deorum. sie jej twórczość nabrała duże- satyr, uznawany za szczytowe W 1600 r. powstał Worek Juda- go znaczenia literackiego i spo- osiągnięcie satyry obyczajowej szów, poemat satyryczny poru- łecznego, np. trzy serie Poezji w piśmiennictwie polskim. szający problemy przestępczo- (1881, 1883, 1887), gdzie znala- ści miejskiej i podmiejskiej. zły się Obrazki, pełne pochwały Aleksander Krawczyński (1891- wolności i sprzeciwu wobec zła, 1971) - księgarz lwowski, dyrek- ks.Maksymilian Maria Kolbe jak wiersz W piwnicznej izbie. tor księgarni Gebethnera i Wol- - święty kościoła katolickiego - Także poemat filozoficzny Ima- znaje tajniki malarstwa w pra- fa w Paryżu, właściciel księgarni męczennik, franciszkanin, no- gina (we fragmentach od 1886, cowni Jana Maszkowskiego. przy Rutowskiego 9 (naprzeciw wicjat odbywał we Lwowie. całość 1913), w którym niezado- Okazuje się, że powołaniem wejscia do Katedry). Znakomi- wolenie ze stosunków społecz- Juliusza nie jest adwokatura, ty znawca książki, człowiek o ks.Władysław Komornicki nych prowadzi do buntu. lecz malarstwo. Od roku 1844 olbrzymiej wiedzy i zamiłowany (1911-1941) - ksiądz docent Już w tym okresie nawiązywa- powstaje wiele interesujących bibliofil. Po wojnie, od listopada doktor, wykładowca nauk bi- ła do poezji ludowej, a także do kompozycji z natury, szkiców, 1945 roku w Gdańsku, gdzie blijnych w Metropolitalnym romantyzmu i tradycji biblijnej karykatur, portretów konnych i zmarł 12.VIII.1971 roku. Seminarium Duchownym we oraz symbolizmu i parnasizmu, scen historycznych. Ulubionym Lwowie i języka greckiego w np. w Z mojej Biblii (seria IV środkiem artysty jest akwarela Adam Krechowiecki (1850- UJK. Ukończył lwowskie IX Poezji, 1896), w zbiorach Linie kombinowana z ołówkiem. Po 1919) - wieloletni (1883-1918) z łacińska zwany Acernu- Gimnazjum, po maturze ukń- i dźwięki (1897), Italia (1901), raz pierwszy Juliusz Kossak po- redaktor „Gazety Lwowskiej”, sem(1545?-1602) pochodził z czył szkołę podchorązych arty- Nowe pieśni (1905), Głosy ciszy kazał publicznie swoje prace w tłumacz poetów niemieckich, Sulmierzyc na Kujawach, ale lerii we Włodzimierzu Wołyń- (1906). Również liczne wier- roku 1847 we Lwowie. W recen- autor powieści historycznych i całe swe życie spędził w kręgu skim. W latach 1930-35 studia sze dydaktyczne, jak Śpiewnik zji czytamy: „wśród pięknych współczesnych, prac historycz- wyznaczonym przez trzy mia- teologiczne we Lwowie i Inns- historyczny (1904), Ludziom i talentów objawił się najznako- no-literackich o Mickiewiczu i 1 czerwca 2020 - strona 58 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl Kraszewskim, a także drama- grafii. Był jednym z pomysło- r. 1935/36. 1941 roku tów, zdeklarowany konserwa- dawców założenia Lwowskiego Zofia Lissa (1908-1980), muzy- tysta. Klubu Filmowego pod patro- Karolina Lanckorońska (1898- kolog; urodzona we Lwowie. Jarosław Łomnicki (1873-1931) natem prof. Witolda Romera. 2002) - wybitna znawczyni Studiowała fortepian oraz teo- - syn Mariana, urodzony w Sta- Włodzimierz Krukowski (1887- Ta współpraca z profesorem włoskiego Renesansu, profesor rię muzyki w Konserwatorium nisławowie. Ukończył IV Gim- 1941) - profesor elektrotechniki zaowocowała wydaniem serii historii sztuki, osobistość życia we Lwowie. Następnie podjęła nazjum im. Jana Długosza we Politechniki Lwowskiej, kierow- pocztówek które dzisiaj należą kulturalnego Polski przedwo- studia muzykologiczne u Adolfa Lwowie. Studiował we Lwowie, nik Katedry Pomiarów Elektro- do klasyki gatunku. Miały one jennej, docent UJK we Lwowie, Chybińskiego na Uniwersytecie Krakowie i Wiedniu. W 1915 technicznych PL, od 1939 roku stanowić ilustracyjne uzupeł- ofiarodawczyni kolekcji dzieł im. Jana Kazimierza (1924-29), roku po smierci ojca został dy- prorektor Politechniki, zamor- nienie wiedzy z zakresu kra- sztuki dla Zamku Królewskie- gdzie studiowała również filo- rektorem Muzeum im. Dzie- dowany przez hitlerowców na joznastwa, przyrody, historii go na Wawelu i w Warszawie zofię u Kazimierza Twardow- duszyckich. Był specjalistą w Wzgórzach Wuleckich kultury. W 1937 roku ukazał (1994), działaczka podziemia skiego i Romana Ingardena dziedzinie systematyki i biono- sie pieknie wydany przez Kar- oraz uczęszczała na wykłady mii mrówek. Zmarł we Lwowie, Salomea Kruszelnicka - (1872- packie Towarzystwo Narciarzy z psychologii i historii sztuki. pochowany w grobowcu ojca na 1953) - słynna ukraińska śpie- album Czarnohora z tekstrm Tytuł doktora uzyskała w 1929 Cmentarzu Łyczakowskim. waczka operowa, sopran dra- Bronisława Kupca i kilkunasto- na podstawie pracy O harmo- matyczny, ściśle związana z ma jego zdjęciami. Ponadto w nice Aleksandra Skriabina. W Marian Łomnicki (1845-1915) polską kulturą muzyczną. Stu- 1938 roku wydał książkę Prak- następnych latach uczyła teorii - entomolog, wieloletni dyrek- diowła śpiew w lwowskim kon- tyczna Ciemnia, a w 1939 Opty- muzyki w konserwatorium im. tor Muzeum im. Dzieduszyc- serwatorium i prof. Walerego ka. Po wojnie Bronisław Kupiec Karola Szymanowskiego oraz kich. Ukończył gimnazjum we Wysockiego. Zadebiutowała we jak wielu lwowiaków, znalazł w szkole muzycznej im. Fry- Lwowie, studiował na Uniwer- Lwowie w 1892 roku, następnie się we Wrocławiu, gdzie zorga- deryka Chopina we Lwowie, a sytecie Jagielońskim i w Wied- śpiewała w Warszawie, Paryżu, nizował Studium Fotografiki także prowadziła badania nad niu. Po studiach został nauczy- we Włoszech (La Scala). De- w Państwowej Wyższej Szkole muzykalnością dzieci i młodzie- cielem w IV Gimnazjum im. monstrowała swoją ukraińską Sztuk Pięknych. ży w Instytucie Psychologii we Jana Długosza we Lwowie i w narodowość, stając się autorką Lwowie. Stanisławowie. Od 1905 roku antypolskich wystąpień. Jacek Kuroń (1934-2004)- po- był dyrektorem Muzeum im. lityk Unii Wolności, w czasach Roman Longschamps de Be- Dzieduszyckich. W 1912 roku Ludwik Kubala (1838-1918)- komuny działacz „czerwonego rier (1883-1941) - prawnik cy- został doktorem honoris cau- sławny polski historyk, profesor harcerstwa”, później opozy- w czasie II wojny światowej, wilista, ostatni przedwojenny sa Uniwersytetu Lwowskiego. UJK cji demokratycznej, założyciel podczas okupacji niemiec- rektor UJK, Obrońca Lwowa Znakomity znawca chrząszczy KOR, urodzony we Lwowie, kiej przedstawicielka Rady w 1918 roku, członek PAU, za- (w 1913 roku wydał katalog Wacław Kuchar (1897-1981) tam też spędził dzieciństwo Głównej Opiekuńczej (RGO) mordowany przez hitlerowców - słynny przedwojenny sporto- (znany z kontrowersyjnych wy- we Wschodniej Małopolsce, na Wzgórzach Wuleckich wraz wiec, jeden z braci Kucharów powiedzi na tematy lwowskie, aresztowana w Stanisławowie z trzema swoimi synami: Bro- (najstarszy- Władysław, także np.: „[...]cieszę się, że Lwów jest 12.V.1943 roku przez mordercę nisławem (ur. w 1916, absol- piłkarz, później znakomity te- ukraiński”[...], fragment wy- Profesorów Lwowskich Hansa wentem PL), Zygmuntem (ur. nisista, Mieczysław - bramkarz powiedzi w Gazecie Wyborczej Kruegera, więziona w Stanisła- w 1918 r., absolwentem PL) i Pogoni Lwów, Karol - sędzia 22.05.2002 w sprawie Cmenta- wowie i Lwowie, następnie w Kazimierzem (ur. w 1923 r., ab- piłkarski), w latach 20-tych rza Orląt: [...] „Nie proponuję, Berlinie i w Ravensbrueck, ska- solwentem liceum). Z masakry 26-krotny reprezentant Pol- aby zburzyć ten panteon, juz zana przez hitlerowców na karę ocalał jedynie najmłodszy syn, ski w piłce nożnej, wielokrotny nic nie burzmy, ale spróbuj- śmierci,wypuszczona na wol- Jan wraz z matką. mistrz Polski w biegach, sko- my zrozumieć się wzajemnie. ność staraniem MCK 5.IV.1945 kach, dziesięcioboju i łyżwiar- Spróbujmy sobie wyobrazić, że r., po wojnie zamieszkała w Rzy- Stanisław Loria (1883-1958) - stwie szybkim (1920-1924), taki panteon stoi w Przemyślu i mie, gdzie współtworzyła Polski fizyk, kierownik Zakładu Fizyki reprezentant Polski w hokeju jest on upamiętnieniem zwycię- Instytut Historyczny, kierowała Eksperymentalnej UJK. Autor na lodzie. Właściciel sklepu stwa oręża ukraińskiego! Jeśli też Fundacją Rzymską, wspie- prac z optyki. Po wojnie profe- „Maraton” na Akademickiej już coś chcemy dopisywac, to rającą naukę i kulturę polską. sor Uniwersytetu Wrocławskie- 22. Po wojnie działacz sportowy może strona polska zgodziłaby Bronisław Laskownicki (1866- go, a następnie Uniwersytetu chrząszczy polskich zawiera- w Warszawie. Ojciec - Ludwik się napisać w dwóch językach: 1944) - naczelny redaktor „Wie- Adama MIckiewicza w Pozna- jący prawie 5400 gatunków, w Kuchar (1865-1927) był twórcą Bohatersko poległym w walce o ku Nowego”, poczytnego lwow- niu. tym około 1300 wykazanych po muzyki do hymnu Towarzystwa niepodległą Polskę...Ukrainę... skiego dziennika. Prezes Okrę- raz pierwszy). Zmarł we Lwo- Gimnastycznego „Sokół” w bratobójczej walce.[...]” gowego Związku Piłki Nożnej Andrzej Lubomirski (ur. w wie, pochowany na Cmentarzu we Lwowie (1922-1923). Ojciec 1862 r.) - kurator Zakładu Na- Łyczakowskim. Tadeusz Kuczyński - profesor Andrzej Kurylewicz - kompozy- Stanisława Laskownickiego. rodowego im. Ossolińskich Politechniki Lwowskiej, kie- tor i pianista współczesny Walery Łoziński (1837-1861), rownik Katedry Technologii Stanisław Laskownicki (1892- Henryk Lubomirski (1777- powieściopisarz, dziennikarz. Chemicznej i Elektrochemii, Adam Kuryłło (1889-1980) - od 1978) - znakomity urolog. Pro- 1850) - kurator Zakładu Naro- Jego związki z piórem rozpo- dziekan Wydziału Chemicznego 1923 r. profesor mechaniki Poli- fesor UJK, ordynator Oddziału dowego im. Ossolińskich częły się od pracy dziennikar- w r. 1932/1933. techniki Lwowskiej, wykładow- Urologicznego Szpitala Po- skiej, pisał głównie artykuły ca tej uczelni w czasach CK-Au- wszechnego we Lwowie. Po woj- Emil Łazoryk (1897-1945) - in- historyczne, należał do grupy Stanisław Kulczyński (1895- stro-Węgier, II Rzeczpospolitej, nie kieronik KLiniki Urologicz- żynier budownictwa, profesor skupionej wokół Dziennika 1975) - botanik, morfolog, pro- ZSRR i wolnej Ukrainy, jego nej AM w Krakowie. Operował Politechniki Lwowskiej - kie- Literackiego. Później były po- fesor Uniwersytetu JK i kierow- dziełem jest m. in. żelbetonowy m.in. prezydenta I.Mościckiego, rownik Katedry Statyki i Bu- wiastki, np. Ludzie spod sło- nik Ogrodu Botanicznego UJK. strop nad Salą Senatorską na prof. Ludwika Hirschfelda i downictwa Żelaznego i Żelazno- mianej strzechy (1861), i kome- Rektor UJK w latach 1936-38. Wawelu ze słynnymi wawelski- 95-letniego Ludwika Solskiego. -Betonowego, dziekan Wydziału die. Miejsce w historii literatury Współautor wielkiego klucza mi głowami, zmarł w sędziwym Architektonicznego. Aresztowa- zapewniły mu powieści, które do oznaczania roślin. Po wojnie wieku kilka lat temu, pochowa- Stanisław Jerzy Lec - współcze- ny przez NKWD w nocy z 2 na szybko zyskały ogromną rzeszę pierwszy rektor Uniwersytetu ny na Łyczakowie. sny autor fraszek 3 stycznia 1945, deportowany czytelników. Pisane w duchu i Politechniki we Wrocławiu. do Krasnodonu, gdzie zmarł gawędy szlacheckiej Szlachcic Członek rzeczywisty PAN. PO- Jerzy Kuryłowicz (1895-1978) Tadeusz Lehr-Spławiński - pro- 14.II.1945 r. chodaczkowy (1857), Szaraczek seł na sejm z ramienia Stronnic- - znakomity językoznawca. fesor filologii słowiańskiej i ję- i karmazyn (1858) miały pewien twa Demokratycznego, którego Profesor UJK, kierownik Za- zyka polskiego UJK, od lat trzy- Stanisław Łempicki (1886- wydźwięk społeczny. Kolejne był przewodniczącym, wice- kładu Językoznawstwa Indoeu- dziestych w Krakowie, rektor 1947)- jeden z najwybitniej- Zaklęty dwór (1859) i Czarny przewodniczący Rady Państwa ropejskiego i Zakladu Filologii UJ. szych polskich humanistów, Matwij (1860) to powieści oby- PRL. Romańskiej UJK, po wojnie profesor historii oświaty i szkol- czajowo-sensacyjne wzorowane profesor Uniwersytetu Jagiel- Stanisław Lem - urodzony w nictwa UKJ, specjalista w dzie- na twórczości Dumasa. Ostat- Halina Kunicka - piosenkarka lońskiego. Doktor honoris causa 1921 roku we Lwowie, tamże dzinie kultury, szkolnictwa i nia zatytułowana Dwie noce UJ, Sorbony, uniwersytetów w spędził dzieciństwo i młodość, wychowania, gorący polski pa- (1860), mocno okrojona przez Kazimierz Kuratowski (1896- Liege i Chicago. Członek PAU, studia na wydziale lekarskim triota, cenzurę austriacką, jest intere- 1980) - wybitny matematyk, je- członek rzeczywisty PAN. Prace Uniwersytetu, współczesny pi- sującą powieścią historyczną. den z twórców Lwowskiej Szko- językoznawcze prof. Kuryłowi- sarz science-fiction (także po- Tadeusz Łodziana (ur. w 1920 Na podstawie Zaklętego dworu ły Matematycznej, w latach cza były bezprawnie przywłasz- wieść biograficzna o lwowskich roku we Lwowie) - profesor w 1976 r. powstał serial telewi- 1929-1934 kierownik Katedry czone przez Stalina. latach: „Wysoki Zamek”). Akademii Sztuk Pięknych w zyjny, który przyciągał widzów Matematyki Wydziału Ogól- warszawie, absolwent Pań- w różnym wieku. nego Politechniki Lwowskiej, Andrzej Kuśniewicz - współcze- Stanisław Liebhart (1897-1968) stwowej Szkoły Technicznej na Zginął w pojedynku. Pochowa- później profesor Uniwersytetu sny pisarz - ginekolog, starszy asystent Dwernickiego we Lwowie. ny na Cmentarzu Łyczakow- Warszawskiego, dyrektor Insty- Kliniki Połozniczo-Ginekolo- skim. Pomnik ufundowało mia- tutu Matematyki PAN Kazimierz Kwietniewski (1873- gicznej UJK, profesor, po woj- Antoni Łomnicki - profesor Po- sto Lwów. 1942) - zoolog, profesor UJK, nie kierownik Katedry i Kliniki litechniki, kierownik Katedry Bronisław Kupiec (1909 - 1970) kierownik Zakładu Anato- Chorób Kobiecych i Położnic- Matematyki Wydziału Mecha- Władysław Łoziński (1843- - Fotografik, pedagog. Debiuto- mii Porównawczej UJK w r. twa, dziekan Wydziału Lekar- nicznego, zamordowany przez 1913) - historyk kultury i sztu- wał w 1936 roku na Lwowskiej 1921/22 i Wydziału Matema- skiego i prorektor AM w Lubli- hitlerowców na Wzgózach Wu- ki, dziennikarz i publicysta, Akademickiej Wystawie Foto- tyczno-Przyrodniczego UJK w nie. leckich w nocy z 3 na 4 lipca powieściopisarz, kolekcjoner. www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 czerwca 2020 - strona 59 Urodził się w powiecie sam- Był synem drobnego urzędnika wackiego, Seweryna Goszczyń- Uniwersytetu Warszawskiego, - artystka fotografik. Brała borskim, uczęszczał do szkół w wojskowego. Kształcony krótko skiego, wspólnie z Tadeuszem członek PAU, członek rzeczywi- udział w tzw. „salonach” kra- Samborze, studia prawnicze hi- w Przemyślu, uczęszczał do IV Barączem - pomnika Jana III, sty PAN. Najbliższy współpra- jowych i zagranicznych od storyczne i polonistyczne odbył Gimnazjum im. Jana Długo- wielu nagrobków na Cmenta- cownik prof. Stefana Banacha. Chicago po Tokio. Była człon- we Lwowie. Pisał do czasopism sza we Lwowie. Wynajmował rzu Łyczakowskim Współtwórca lwowskiej Szkoły kiem Lwowskiego Towarzy- kilku miast poslkich. Był re- skromną kwaterę u lwowskiego Matematycznej. stwa Fotograficznego, zasiadała daktorem „Gazety Lwowskiej”, asenizatora i hycla (który łapał Józef Mann (1883-1921) - wybit- w komitecie organizacyjnym która zreformował. Pisał powie- bezpańskie psy) Siegla na Kle- ny polski śpiewak, tenor drama- Stanisław Mączewski (1892- Polskiego Towarzystwa Foto- ści, m.in. „Oko proroka”, „Ma- parowie, poniżej Góry Strace- tyczny, sędzia sądu lwowskiego, 1941) - ordynator Oddziału graficznego, a od 1931 r. była donna Busowiska”. Jako histo- nia. W wieku 14 lat zaczął pisać doktor nauk prawnych. Zade- Ginekologiczno-Położnicze- członkiem Foto - Klubu Pol- ryk pisał artykuły, opowiadania wiersze. Ich pierwszym recen- biutował w Teatrze Wielkim, go Państwowego Szpitala Po- skiego. Specjalizowała się w historyczne i książki na tenaty zentem w cukierni na Skarb- po czym studiował śpiew we wszechnego we Lwowie, zamor- portrecie i pejzażu, uprawiała sztuki, prawa i obyczaju, m.in. kowskiej 11 był - owiany już Włoszech, od 1912 roku przez dowany przez hitlerowców na tzw. „techniki szlachetne”. Jej „Złotnctwo polskie w dawnych poetycką sławą - Leopold Staff. 4 kolejne lata występowałw Wzgórzach Wuleckich najbardziej znanym zdjęciem wiekach”, „Życie polskie w Makuszyński bardzo kochał te- Volksoper w Wiedniu, zaś przez był i jest portret prof. Benedyk- dawnych wiekach”, „Prawem atr. Imał sie więc różnych, nie następne 4 lata był pierwszym Kazimierz Michałowski (1901- ta Dybowskiego. Wraz z mę- i lewem”. Był prekursorem ba- zawsze legalnych sposobów, by tenorem Cesarskiej Opery w 1981) - wybitny archeolog, stu- żem, lekarzem, wydała książkę dań nad historia Lwowa oraz dostać się na spektakle. Z cza- Berlinie. Po śmierci w 1921 ro- diował na Uniwersytecie Jana pt. „Ręka Pracująca”, do której ochrony i konserwacji jego za- sem dzięki mistrzowskiej grze kuu Enrico Caruso miał zostać Kazimierza w latach 1919-1926 wykonała sto dwadzieścia foto- bytków, propagował tworzenie w bilard w jednej z lwowskich zaangażowany do Metropolitan grafii. Jest to jedyny na świecie muzeów. Zebrał wielką kolek- knajp wygrywał pieniądze, któ- Opera, jednak poczas pożegnal- Jerzy Michotek (1921-1995) zbiór fotografii artystycznej rąk cję dzieł sztuki, które wraz z re wystarczały mu na normalny nego spektaklu Aidy w Berlinie aktor i piosenkarz, reżyser pro- ludzi różnych zawodów. Wraz z pałacem przy ul. Ossolińskich bilet do teatru. Pierwsze wiersze nagle umiera. Pochowany na gramów tv i estradowych. Uro- Leonardem Sempolińskim, Ja- 3 przeszły na rzecz Gminy m. publikował w dzienniku „Słowo Cmentarzu Łyczakowskim. nem Bułhakiem, Marianem De- Lwowa. Działacz polityczny i Polskie” mając 16 lat. Od roku derką, Janem Sunderlandem i poseł do Sejmu Krajowego, zo- 1904 był członkiem redakcji Tadeusz Mańkowski (ur. 2 in. założyła 1946 r. Polski Zwią- stał członkiem Izby Panów w tego dziennika, zajmując sie sierpnia 1878 we Lwowie, zm. zek Fotografików (dzisiejszy, po Wiedniu. recenzjami teatralnymi. Przez 8 sierpnia 1956 w Krakowie) - wielu zmianach urzędowego na- dłuższy czas przebywał w Pa- polski prawnik, historyk sztuki, zewnictwa - Związek Polskich Ignacy Łukasiewicz - aptekarz ryżu na studiach teatralnych muzealnik, pracownik Zakładu Artystów Fotografików), pierw- lwowski, chemik, wynalazca m. i literackich. Zwiedził Rosję, Narodowego im. Ossolińskich szą w Polsce organizację sku- in. pierwszej w świecie lampy Niemcy, Włochy, Szwajcarię, we Lwowie, wykładowca Uni- piająca artystów fotografów. W naftowej i procesu destylacji Belgię, Holandię i Anglię. Felie- wersytetu Jagiellońskiego, dy- 1967 r. założyła w ZPAF Sek- ropy naftowej tonowe sprawozdania z podróży rektor Państwowych Zbiorów cję Fotografii Naukowej. W jej ukazały sie w wydaniu książko- Sztuki na Wawelu. W wieku 5 spuściźnie artystycznej pozosta- wym. W 1907 r. wydał pierwszy lat został osierocony przez ojca ło kilkaset fotografii zabytków tom poezji „Połów gwiazd”, - Włodzimierza Mańkowskiego, Lwowa i Wrocławia, portrety następnie zaś książki: relacje sędziego. Ukończył we Lwowie uczonych, aktorów, artystów z podróży: „W kalejdoskopie” szkołe średnią i odbył studia pędzla i dłuta. Współpracowa- i „Harzreise”, „Romantycz- na Uniwersytecie Lwowskim, ła z wszystkimi czasopismami ne historie”, „Rzeczy wesołe”, uzyskując w 1904 tytuł doktora fotograficznymi Jej czasu, po- recenzje tatralne „Dusze z pa- praw. W czasie studiów, w latach dził się w Częstochowie, ale do zostawiła wiele albumów, pod- pieru”, „Awantury Arabskie” i 1898-1902 pracował w Zakła- 1939 roku mieszkał we Lwowie ręcznik „Fotografia zabytków i szereg książek dla dzieci pisa- dzie Narodowym im. Ossoliń- (pochodził z rodziny o korze- dzieł sztuki „ i dwie książki au- nych od 1912 roku, począwszy skich. Po studiach odbył roczną niach ormiańskich, od pokoleń tobiograficzne „Całe życie z fo- od „Szewca Kopytko i Kaczora praktykę sądową w Innsbrucku, osiadłej we Lwowie). Jego ojciec tografią” (Kraków 1981) i „Mój Kwaka”. Kornel Makuszyński następnie powrócił do Lwowa Feliks był właścicielem cukierni świat - moje czasy” (Warszawa żył, działał i tworzył we Lwowie i został adwokatem. Jego głę- mieszczącej się w starej kamie- 1989) Włada Majewska - niezapo- do połowy 1915 roku, kiedy to bokie zainteresowanie historią nicy nr 24 w Rynku. Uczęszczał mniana aktorka „Wesołej - podobnie jak Leopold Staff a sztuki, rozwijane w ciągu wielu do elitarnego VIII Gimnazjum Henryk Mikolasch (1872 Lwów Lwowskiej Fali”. Występowała także tysiące innych mieszkań- lat, przyniosło efekty w postaci i Liceum im. Kazimierza Wiel- – 1931 Tatarów), doktor filozo- w Polskim Radio Lwów od 1937 ców okupowanej przez Rosjan licznych artykułów naukowych kiego we Lwowie. Przed maturą fii, doktor farmakologii i che- roku. W czasie II wojny świa- stolicy Galicji, został ewaku- oraz referatów na konferencje przeniósł sie jednak do X gim- mii, fotograf i artysta malarz. towej wraz z całym zespołem owany w głąb rosyjskiego ce- i kongresy z dziedziny sztuki i nazjum i w nim zdał maturę. Wykładowca i kierownik Za- towarzyszyła Wojsku Polskie- sarstwa. Zupełnie przypadkowo archeologii. W uznaniu zasług Po wojnie i wymuszonej ekspa- kładu Fotografii Politechniki mu na Zachodzie, po wojnie za- zatrzymał się w Kijowie, gdzie został członkiem Towarzystwa triacji ze Lwowa zajętego przez Lwowskiej. Był pionierem pol- mieszkała w Anglii. Współpra- żyło wielu Polaków. Został tam Naukowego we Lwowie, PAU, ZSRR, jak wielu ludzi z kresów skiej sztuki fotograficznej. Au- cowała z Marianem Hemarem, prezesem miejscowego Związku Towarzystwa Orientalistyczne- i Małopolski Wschodniej osie- tor wielu prac teoretycznych. z którym lwowską piosenkę i Literatów i Dziennikarzy Pol- go, Towarzystwa Naukowego dlił się we Wrocławiu, który Wykształcił wielu znakomitych lwowski humor przedstawiała skich oraz kierownikiem lite- Warszawskiego, członkiem Ko- stał się jego drugim domem. W polskich fotografów. w Radio Wolna Europa. Miesz- rackim kijowskiego Teatru Pol- mitetu Teorii i Historii Sztuki 1950 ukończył wydział humani- ka do dziś w Anglii, wspierając skiego. Do Polski wrócił po za- PAN. Lata II wojny światowej styczny Uniwersytetu Wrocław- Witold Minkiewicz profesor, Lwowiaków w kraju, kultywu- kończeniu wojny w roku 1918, spędził we Lwowie, pracując w skiego ze specjalnością historyk architekt, rektor Politechniki jąc pamięć o Marianie Hemarze lecz podobnie jak Staff - nie do instytucjach naukowych i kul- literatury polskiej. W latach Lwowskiej w latach 1930-31, i Wesołej Lwowskiej Fali. Lwowa, lecz do stolicy. Za swoją turalnych miasta. W 1945 zmu- pięćdziesiątych złożył w War- po wejściu Sowietów uwięziony twórczość „pisarz ze słońcem w szony do wyjazdu ze Lwowa szawie eksternistyczny egzamin przez NKWD i deportowany do Juliusz Makarewicz (1872- herbie” otrzymał członkostwo zamieszkał w Krakowie, gdzie aktorski i reżyserski. Podczas Donbasu, po wojnie profesor 1955) - wybitny prawnik, twór- Polskiej Akademii Literatury, w latach 1945-1951 był dyrek- studiów prowadził teatr akade- Politechniki Gdańskiej, doktor ca polskiego kodeksu karnego. państwową nagrodę literacką, torem Państwowych Zbiorów micki i cykl audycji radiowych honoris causa tej uczelni (1960) Kierownik Zakładu Prawa nagrodę PAL „Złoty Wawrzyn” Sztuki na Wawelu. Urządził „Wesoła Wrocławska Karuze- Karnego UJK, rektor UJK w i honorowe obywatelstwo Zako- tam tymczasową ekspozycję la”. W latach 1953-1961 aktor r. 1923/24, członek PAU, Sena- panego. W Zakopanem przeby- zbiorów sztuki, gdyż najcen- Teatru „Syrena”. Jeden z naj- tor RP. W nocy z 2 n 3 stycznia wał bardzo chętnie i często, tam niejsze eksponaty (m.in. arrasy) popularniejszych piosenkarzy 1945 aresztowany przez NKWD też zmarł i został pochowany na wywiezione zostały w 1939 do lat pięćdziesiątych, autor tek- i deportowany wraz z grupą starym cmentarzu na Pękso- Kanady, zorganizował pracow- stów i muzyki wielu piosenek. polskich naukowców do przy- wym Brzyzku. nie konserwacji zabytków. W W latach sześćdziesiątych zwią- musowych robót w kopalniach 1948 habilitował się na UJ i jako zany z „Pagartem” i „Artosem” Donbasu, uwolniony na skutek Aleksander Małachowski docent prowadził tam wykłady. jako kierownik artystyczny i re- protestu polskiego świata na- (1924-2004) - polityk, członek żyser programów estradowych. uki podpisanego przez ponad Unii Pracy, marszałek senior Jan Maszkowski (1793-1865) - Od 1973 był reżyserem progra- 100 uczonych, skierowanego Sejmu IV kadencji RP, urodzo- malarz, profesor Szkoły Rysun- mów rozrywkowych TVP. W do Bolesława Bieruta. Nie opu- ny we Lwowie kowej we Lwowie latach 1975-1981 był zastępcą ścił Lwowa, tam zmarł w 1955 głównego reżysera TVP. Zmarł roku, pochowany w rodzinnym Antoni Małecki (1821-1913) - Michał Matyas (1910-1975) - w Warszawie, gdzie podobnie grobowcu na cmentarzu Łycza- profesor języka i literatury pol- piłkarz, czołowy napastnik re- jak wielu artystów przeniósł kowskim. Więcej... skiej na Uniwersytecie Lwow- prezentacji Polski, członek KS się z powodu zmiany miejsca skim, zastępca kuratora ZNiO Pogoń Lwów pracy. Był autorem wydanych Kornel Makuszyński (ur. w 1990 wspomnień „Tylko we 8.I.1884 r. w Stryju, zm. Julian Markowski (ur.1846 we Stanisław Mazur (ur. 1905 we Lwowie”. Działał w Towarzy- Karol Młodnicki (1835-1900) 31.VII.1953 r. w Zakopanem) Lwowie, zm.1903 we Lwowie) Lwowie , zm. 1981 w Warsza- stwie Miłośników Lwowa, był - artysta malarz, przyjaciel Ar- - pisarz, autor „Przygód Ko- - rzeźbiarz, właściciel zakładu wie)- wybitny matematyk, do- zaangażowany w odbudowę tura Grottgera, mąż ukocha- ziołka Matołka”, „Szatana z kamieniarskiego, autor wie- cent UJK i docent w Katedrze Cmentarza Łyczakowskiego. nej Grottgera - Wandy Monne. VII klasy”, „Szaleństw panny lu lwowskich pomników, m.in. Matematyki Wydziału Inżynie- Ich córką była Maryla Wolska, Ewy” i wielu innych powieści. Jana Kilińskiego, Bartosza Gło- rii Lądowej, następnie profesor Janina Mierzecka (1896-1987) znana poetka. W domu Młod- 1 czerwca 2020 - strona 60 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl nickich przy Zimorowicza 16 w latach 1926-1939, profesor dysława Babel de Fronsberg, entomolog, docent UJK, pra- zaś w 1891 roku habilitował się bywali: św. brat Albert - Adam chemii Politechniki Lwowskiej, adwokata cywilistę. Po śmierci cownik naukowy i bibliotekarz na Wydziale Filozoficznym Uni- Chmielowski, poeta Kornel rektor PL w latach 1925-1926, męża w 1973 roku podjęła pra- Muzeum im. Dzieduszyckich. wersytetu Lwowskiego u Bene- Ujejski, sławny malarz - Hen- wybitny chemik, twórca nowo- cę zawodową w administracji Podczas wojny ochraniał zbio- dykta Dybowskiego. (w zakresie ryk Rodakowski. czesnych Zakładów Azotowych Państwowej Wyższej Szkoły ry Muzeum. Po wojnie profesor anatomii porównawczej i em- w Mościcach pod Tarnowem. Teatralnej w Krakowie, w 1991 Wydziału Nauk Przyrodniczych briologii). Maurycy Mochnacki - powsta- niec listopadowy, działacz emi- roku przeszła na emeryturę. UWr. W 1892 roku na propozycję Be- gracyjny, pisarz, pianista Artur Tadeusz Müller (1893- Mieszkała w Krakowie. Zmar- nedykta Dybowskiego przeniósł ?) - muzyk, kompozytor, piani- ła 8 listopada 2007 roku. Była Witold Nowicki (1878-1941) - się do Lwowa, obejmując stano- sta, autor m.in. operetki „Król autorką niezwykle pięknych profesor medycyny, kierownik wisko prywatnego docenta ana- kawy” wspomnień o polskim Lwowie, Zakładu Anatomii Patologicz- tomi porównawczej i embrio- ukochanym mieście rodzinnym, nej UJK, członek PAU, zamor- logii przy Zakładzie Zoologii i Czesław Nanke (1883-1951) - o którym nigdy nie zapomniała. dowany przez hitlerowców na Anatomii Porównawczej Uni- docent polskiej historii nowo- Wzgórzach Wuleckich wraz wersytetu Lwowskiego. W 1906 żytnej na Uniwersytecie Lwow- Władysław Niemczycki - inży- z 27-letnim synem, dr Jerzym roku, po przejściu na emeryturę skim nier elektryk. Młodszy asystent Nowickim, asystentem Zakładu Benedykta Dybowskiego, Józef Katedry Elektrotechniki Ogól- Higieny UJK. Nusbaum (od 1907 roku zmienił Franciszek Naróg (1891-1969) nej Politechniki Lwowskiej. Oj- nazwisko dodając do swego do- - doc. dr medycyny. Okulista ciec znanego biznesmena Zbi- Kazimierz Nowosad - gineko- tychczasowego drugi człon - Hi- - specalista chirurgii oka. W gniewa Niemczyckiego. larowicz) zrezygnował ze stano- latach 20-tych asystent Kliniki wiska w Akademii Weterynarii Okulistycznej UJK. Po wojnie Władysław Nikliborc (1899- i objął kierownictwo Zakładu w Warszawie 1948) - matematyk, docent Wy- Zoologii i Anatomii Porównaw- działu Ogólnego Politechniki, czej na Wydziale Filozoficznym Józef Neumann (1857-1932) wykładał równania różniczko- Uniwersytetu Lwowskiego w - prezydent Lwowa w latach we i geometrię różniczkową. charakterze rzeczywistego pro- Helena Modrzejewska - 1840- 19111-1914, 1919-1927, poseł Jego spuścizna naukowa obej- fesora zwyczajnego. Kierując 1909; (w USA znana jako na Sejm RP, założyciel Miej- muje rachunek wariacyjny, me- tym zakładem do śmierci, roz- Modjeska albo Modjewska) skiej Kasy Oszczędności, prezes chanikę teoretyczną, teorię po- szerzył go, przebudował i zor- - światowej sławy aktorka, wy- Mieszczańskiego Towarzystwa tencjału i teorie cieczy wirują- ganizował. Zakład ten stał się stępowała często na lwowskich Strzeleckiego. cej. W 1937 r. przeniósł się jako z biegiem lat jednym z najno- scenach prof. nadzwyczajny na Wydział wocześniejszych pod względem Stanisław Niemczycki (1872- Chemiczny Politechniki War- naukowym ośrodków zoologi- 1943) - profesor katedry chemii szawskiej, lata II wojny przeżył znych w Europie. W „nusbau- Akademii Medycyny Wetery- we Lwowie, po wojnie na uczel- mowskiej szkole zoologicznej” naryjnej we Lwowie, rektor tej niach warszawskich (Politech- wyspecjalizowało się ponad 40 uczelni w latach 1923-1927. nika, Uniwersytet). Zmarł tra- log, przed wojna asystent Klini- zoologów, spośród których 16 gicznie w szoku spowodowanym ki Położniczo-Ginekologicznej zajęło później stanowiska pro- aresztowaniem 1.III.1948 r. UJK, po wojnie profesor i kie- fesorskie w szkołach wyższych rownik I Kliniki Połoznictwa (m.in. Benedykt Fuliński, Jan i Chorób Kobiecych AM we Grochmalicki, Jan Hirschler, Wrocławiu. W jego gabinecie Antoni Jakubski, Rudolf We- wisiał przez wiele lat duży ob- igl). Jako wykładowca słynął z raz przedstawiający panora- wielkiego daru wymowy, a jako mę Lwowa, dbał też o udział nauczyciel młodych kadr zoo- lwowian wśród lekarzy Kliniki logów z wielkiego taentu peda- (najbliższymi współpracow- gogicznego i ojcowskiej wprost nikami profesora Nowosada życzliwości. W trosce o nauko- byli lwowiacy: dr Adam Ba- wy rozwój swych uczniów czę- ron, dr Stanisław Krzaklewski, sto wyjednywał im stypendia i dr Edward Riess, dr Zbigniew wysyłał do nadmorskich stacji Rzucidło, doc. dr Adam Żółciń- zoologicznych, zwłaszcza Trie- Wanda Monne-Młodnicka ski) stu, Neapolu i Monaco, z który- (1850-1923) - rzeźbiarka, uko- mi ściśle współpracował. chana Artura Grottgera, Wanda Niemczycka Babel uro- Józef Nusbaum-Hilarowicz Zmarł 17.III.1917 roku we dziła się 29.IV.1922 roku we Andrzej Nikodemowicz - współ- (1859-1917) - sławny zoolog. Lwowie i został pochowany Wacław Moraczewski - przed- Lwowie jako starsza córka dr. czesny lwowski kompozytor, od Profesor Akademii Weteryna- na cmentarzu Łyczakowskim wojenny polityk, wielokrotny Stanisława Niemczyckiego oraz niedawna mieszkający w Lubli- rii we Lwowie i Uniwersytetu (kwatera IV). minister rządu II RP Marii z domu Lang, lekarza nie Lwowskiego, od 1906 roku Kie- Ojciec prof. Henryka Hilarowi- analityka. Wraz z młodszą sio- rownik Instytutu Zoologicz- cza. Henryk Mosing - ur. 1910, zm. strą Anną Krystyną (zmarłą w Antoni Noga-Mars (1851-1918) nego. Wybitny ewolucjonista i Aleksander Szumański „Lwow- 1999, lekarz, epidemiolog, bli- 1998 r.) uczęszczała do szkoły - lekarz ginekolog. Przed I woj- propagator idei ewolucji, twór- ski współpracownik prof. Ru- powszechnej, gimnazjum i I. na światową dyrektor Kliniki ca lwowskiej szkoły zoologicz- dolfa Weigla w badaniach nad klasy licealnej w Zakładzie Na- Położniczo-Ginekologicznej nej, która obok wielkich biolo- szczepionką przeciwtyfusową, ukowym SS. Notre Dame przy Uniwersytetu Lwowskiego, w gów liczących się w nauce świa- nie opuścił Lwowa aż do śmier- ul. Ochronek 8. W okresie oku- roku 1908/09 rektor Uniwersy- towej (Rudolf Weigl, Antoni ci, potajemnie wyświęcony na pacji niemieckiej wraz z siostrą, tetu. Jakubski), wykształciła również kapłana przez kardynała Stefa- uczęszczając na tajne komple- Jan Noskiewicz (1890-1963) - sławnych entomologów (Jan Ki- na Wyszyńskiego w 1961 roku, ty, zdała w roku 1943 maturę mel, Jan Noskiewicz). człowiek o wielkim sercu. (legalne świadectwo otrzymała Po ukończeniu gimnazjum kla- zaraz po wojnie w r. 1946). W sycznego w Warszawie w 1878 Ignacy Mościcki - prezydent RP 1943 roku stała się też na taj- roku studiował w latach 1878- nych kompletach studentką I 1881 nauki przyrodnicze na Wy- roku polonistyki, który ukoń- dziale Fizyko-Matematycznym czyła zdając wszystkie egzami- rosyjskiego Unwersytetu War- ny. W Krakowie zamieszkała szawskiego, szczególnie intere- 31.X.1945 roku, tu została stu- sując się zoologią. W 1886 roku dentką Wyższej Szkoły Aktor- uzyskał stopień magistra zoolo- skiej, którą ukończyła w 1949 gii i anatomii porównawczej na roku po złożeniu dyplomowego uniwersytecie w Odessie (pro- egzaminu państwowego. Przez motorami byli znakomici ucze- 4,5 roku pracowała na scenach ni rosyjscy: A.O. Kowalewskij i teatrów w Krakowie, Kaliszu i I.J. Miecznikow). W 1888 roku Poznaniu. Pracę w teatrze za- na Uniwersytecie Warszawskim kończyła w 1953 roku i w tymże uzyskał stopień doktora zoolo- skie Spotkania” roku wyszła za mąż za dr. Wła- gii i anatomii porównawczej, www.ksi.btx.pl 1 czerwca 2020 - strona 61 Zapraszamy na Marsz Pamięci w 77. rocznicę ludobójstwa - 11 lipca 2020

Nasze serwisy My gazety tak mamy - uwielbiamy reklamy www.27wdpak.btx.pl Ten numer gazety powstał dzięki Agencji Reklamowej BARTEXPO www.kresy.info.pl - targi, reklama, poligrafia - komputery i sieci internetowe, - hosting, konta internetowe www.wolyn.org -domeny i skrzynki pocztowe - nagłośnienie 02-670 Warszawa ul. Puławska 240/60 22 8534397 ; 501 153340 Poszukujemy wolontariuszy do prowadzenia serwisów. WYMAGANIA. Partnerzy medialni Znajomość CMS Joomla Znajomość obróbki grafiki Zostań PARTNEREM MEDIALNYM Znajomość edytora tekstowego Nie może Ciebie tutaj zabraknąć

Redakcja - Kontakt: Jesteś pasjonatem Kresów? Bogusław Szarwiło - Redaktor Naczelny Eugeniusz Szewczuk Koniecznie skontaktuj się z [email protected] [email protected] 607 565 427 607144741 Andrzej Łukawski - Wydawca [email protected] Kresowym Serwisem Aleksander Szumański 501 153 340 [email protected] 607 345 832; 664 773 118 Informacyjnym Anna Małgorzata Budzińska [email protected] [email protected] 660 159 143

Wydawca: Bartexpo Agencja Reklamowa; 02-670 Warszawa ul. Puławska 240 / 60 tel. 22 853 43 97; 602 397 844 ISSN 2083-9448; wpis do EDG: UD-IV-WDG-A-5415-PLE-2644-2-10 NR 352888 ; Red. Nacz. Bogusław Szarwiło. Dział „BARWY KRESÓW- KULTURA - TRADYCJA„ Aleksander Szumański [email protected] 607 345 832 ; 664 773 118, Redaktorzy: Andrzej Łukawski 501 153 340 , [email protected]; Anna Małgorzata Budzińska [email protected] 660 159 143; Maciej Prażmo [email protected] 602 319 309